Hobonia 1982-1 A4

HOBONIA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r D r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

11e JAARGANG — 1982 JANUARI - FEBRUARI - MAART

Ingangspoort Z i l v e r h o f

Te k e n i n g : A n d r ĂŠ M a r i e n

inhoud Januari - f e b r u a r i - maart Antwerpen i n 1882 Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n het Zwin - d e e l 13 Kastelen i n Vlaanderen: Te r Linden Snuffelend i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom; d o k u m e n t e n o v e r d e k e r k Oude mensen v e r t e l l e n ; F o n s e n Anna B r a n t s - S w i t s e r s Activiteiten —1

P. A r r e n b l z R. A l a r d o t b l z b

. .

2 5

R. V a n H a e l s t P. A r r e n b

l

l z . z .

16 25

P. A r r e n

b

i

z

42

P. A r r e n b H. D e S i t t e r

l b

.

z l

. z

.

52 57

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 1

JANUARI LOUWMAAND - IJSMAAND - WOLFSMAAND - HUWELIJKSMAAND - HAARDMAAND J a n u a r i , d e e e r s t e maand v a n h e t j a a r , o n t l e e n t h a a r n a a m a a n d e Romeinse g o d J a n u s ( L a t . : I a n u s ) , d e g o d v a n a l l e b e g i n e n e i n d e d i e h e t b e g i n v a n i e d e r e maand e n v a n i e d e r e b e l a n g r i j k e h a n d e l i n g beschermde. H i j w a s d e o u d s t e k o n i n g v a n L a t i u m e n h a d z i c h o p d e J a n i c u l u s - h e u v e l , n a b i j Rome, g e v e s t i g d . D e o u d i t a l i s c h e g o d J a n u s was o o k d e b e s c h e r m g o d v a n d e t o e g a n g e n , d e p o o r t e n e n d e u r e n . H i j was d u s e e n z e e r waakzame g o d , z o d a t h i j g e w o o n l i j k w e r d v o o r g e s t e l d met t w e e g e z i c h t e n ; é é n d a t v o o r u i t e n é é n d a t a c h t e r u i t k i j k t .

J a n u a r i u s w e r d i n d e Oud- R o m e i n s e t i j d , c a . 5 0 0 v . C . , b i j d e b e s t a a n d e k a l e n d e r , d i e m a a r u i t t i e n maanden b e s t o n d , g e v o e g d a l s de e l f d e m a a n d . V o l g e n s d e z e k a l e n d e r b e g o n h e t j a a r m e t m a a r t .

De N e d e r l a n d s e - b e n a m i n g " Louwmaand " m o e t w a a r s c h i j n l i j k " L o o i maand " z i j n , o m d a t d e z e maand g e s c h i k t i s v o o r h e t l o o i e n .

De d a g h e e f t b i j o n s o p d e e e r s t e j a n u a r i e e n l e n g t e v a n 7 3 / 4 u u r en o p d e l a a t s t e d a g e e n l e n g t e v a n 9 u u r . J a n u a r i i s g e m i d d e l d de k o u d s t e maand v a n h e t j a a r , m e t g e m i d d e l d 1 7 d a g e n v o r s t , e n op 1 0 j a n u a r i i s h e t g e m i d d e l d d e k o u d s t e d a g v a n h e t j a a r .

Van 1 t o t 1 0 j a n u a r i d a a l t d e g e m i d d e l d e t e m p e r a t u u r m e t m e e r d a n 1° C e n v a n 11 t o t 3 1 j a n u a r i s t i j g t d e g e m i d d e l d e t e m p e r a t u u r met 2 , 4 ° C .

J a n u a r i g e e f t g e m i d d e l d 2 2 r e g e n v l a g e n m e t 7 8 mm n e e r s l a g .

I n d e e e r s t e t w i n t i g d a g e n v a n d e maand s t a a t d e z o n i n h e t t e k e n van d e S t e e n b o k , d a a r n a i n d a t v a n d e Wa t e r m a n .

Enkele spreuken o v e r j a n u a r i : - Januari en veel regen, i s voor de boerenstand een zegen - Dansen d e muggen i n J a n u a a r, d a n w o r d t d e b o e r e e n b e delaar • S c h i j n t de zon op nieuwjaar, d a n wordt h e t een goed appeljaar - Z i j n e r i n januari v e e l m o l l e n , dan l a a t de winter met zich sollen - Nevel i n januari ontstaan, brengt een natte lente aan - Met Driekoningen lengt de dag, zoveel a l s een g e i t j e s p r i n g e n mag - Als de kat i n januari i n de zon l i g t , dan kruipt ze in f e b r u a r i achter de kachel - 2 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 2

FEBRUARI SPROKKELMAAND - SCHRIKKELMAAND - KORTEMAAND - PANNEKOEKENMAAND I n d e maand f e b r u a r i v i e r d e n d e R o m e i n e n " F e b r u a l e s " ( = v e r z o e n i n g s f e e s t e n ) w a a r v a n d e naam w e r d a f g e l e i d .

F e b r u a r i u s w e r d , n e t a l s j a n u a r i u s , i n d e Oud-Romeinse t i j d , . c a .

500 v . C . , b i j g e v o e g d a l s t w a a l f d e m a a n d . V o l g e n s d e z e k a l e n d e r begon h e t j a a r m e t m a a r t e n w e r d f e b r u a r i d e l a a t s t e maand v a n h e t j a a r . D a t i s o o k d e r e d e n waarom d e s c h r i k k e l d a g a a n d e z e maand i s toegevoegd.

Oorspronkelijk t e l d e f e b r u a r i 29 dagen, i n de s c h r i k k e l j a r e n 30, maar t o e n l a t e r d e z e v e n d e e n a c h t s t e maand ( j u l i e n a u g u s t u s ) n a a r R o m e i n s e k e i z e r s w e r d e n genoemd, m o c h t d e a c h t s t e maand ( a u gustus ) d i e 3 0 dagen t e l d e , n i e t onderdoen v o o r d e zevende ( J u lius ) d i e e r 31 had, Z o schoot f e b r u a r i e r een dagje b i j i n , t e n voordele v a n de vakantiemaand augustus.

In h e t Nederlands h e e t f e b r u a r i " Sprokkelmaand " omdat i n deze maand d e w i j n g a a r d e n g e s n o e i d w o r d e n .

Februari g e e f t gemiddeld 17 dagen v o r s t e n gemiddeld ook 17 dagen r e g e n , m e t 6 5 mm n e e r s l a g .

Na 1 7 f e b r u a r i k o m t g e m i d d e l d g e e n v o r s t l a g e r d a n - 5 ° C m e e r Vo o r.

Van 3 1 j a n u a r i t o t 2 8 f e b r u a r i l e n g e n d e d a g e n m e t 1 u . 3 6 m i n .

I n d e e e r s t e 1 8 d a g e n v a n d e maand s t a a t d e É o n i n h e t t e k e n v a n . de Wa t e r m a n , d a a r n a i n d a t v a n d e V i s s e n .

Enkele spreuken o v e r f e b r u a r i - Een donkere f e b r u a r i maakt een goede oogst - Februari mist, hooi i n de k i s t - B l a z e n i n f e b r u a r i d e muggen a l a r m , h o u d a n i n m a a r t uw v o e t e n - w a r m - I n f e b r u a r i sneeuw en regen, betekenen goddelijke zegen - B l i j f t de storm i n februari raar, beschut u i n a p r i l voorwaar - I n de kortemaand regen, i s v e t t e en brengt zegen - Ruwe w i n d i n f e b r u a a r , d u i d t s t e e d s o p e e n v r u c h t b a a r j aar - I s februari k i l en nat, z e brengt regen i n het vat

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 3

MAART LENTEMAAND - DORREMAAND - BUIENMAAND - DONDERMAAND - GULDENMAAND Maart i s v o l g e n s d e Romeinse d e e e r s t e e n v o l g e n s d e J u l i a a n s e k a l e n d e r d e d e r d e maand v a n h e t j a a r e n t e l t 3 1 d a g e n .

M a a r t w a s g e w i j d a a n M a r s , d e o o r l o g s g o d . H e t w a s i n d e z e maand d a t d e l e g e r s h u n w i n t e r k w a r t i e r e n k o n d e n v e r l a t e n om o p v e r o v e ring u i t t e trekken.

De R o m e i n e n v i e r d e n i n m a a r t d e v r o l i j k e H i l a r i e s - f e e s t e n , f e e s ten d i e e n i g s z i n s o p onze k a r n a v a l f e e s t e n geleken.

De g e m i d d e l d e m i n i m u m t e m p e r a t u u r v a n d e maand i s 1 , 8 ° C e n d e a b s o l u t e m i n i m u m t e m p e r a t u u r i n o n s l a n d i n m a a r t opgenomen b e d r o e g - 10° C. M a a r t g e e f t g e m i d d e l d 8 d a g e n v o r s t e n 1 6 d a g e n r e g e n m e t 5 0 mm neerslag.

To t h e t e i n d e v a n d e maand z a l d e t e m p e r a t u u r g e m i d d e l d 3 , 6 ° C oplopen.

I n m a a r t komen o . a . d e o o i e v a a r, d e s p e r w e r, d e w i t t e k w i k s t a a r t , de t j i f t j a f , d e b l a u w b o r s t , d e z a n g l i j s t e r , d e g a n s , d e k i e v i t , d e w à t e r s n i p , d e b o e r e n z w a l u w, d e z w a r t e r o o d s t a a r t , d e g i e r z w a l u w e n andere t r e k v o g e l s t e r u g u i t h e t z u i d e n e n o n t w a k e n d e k i k v o r s e n de v l e e r m u i s u i t h u n w i n t e r s l a a p .

Van 2 8 f e b r u a r i t o t 3 1 m a a r t l e n g e n d e d a g e n m e t 2 u . 0 0 m i n .

I n d e e e r s t e 2 0 d a g e n v a n d e maand s t a a t d e z o n i n h e t t e k e n v a n de V i s s e n , d a a r n a i n d a t v a n d e Ram. Enkele spreuken o v e r maart: - Sneeuw en h a g e l , r e g e n e n wind, d a a r v a n i s m a a r t een vrind - Met maartse sneeuw de was gedaan, d r i j f t a l l e vlekken n a a r d e maan.

Nooit i s maart zo goed, o f ' t sneeuwt een v o l l e hoed - Danst het lammetje in maart, a p r i l v a t het b i j z i j n staart - Veel wind i n maart , g e e f t appels i n de gaard - Maerte die spaart, april d i e gaart - Z a a i n i e t i n maart té vroeg, d a a r i s nog t i j d genoeg - B r e n g t m a a r t s t o r m en w i n d , d e s i k k e l i s d e b o e r g o e d gezind Paul A r r e n - 4 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 4

Antwerpen i n 1882 Antwerpen z i t m i d d e n i n e e n g r o e i - e n b l o e i p e r i o d e . D e s t a d t e l t 180.000 i n w o n e r s , d a t i s 7 0 % m é é r d a n t w i n t i g j a a r t e v o o r ! D e s t a d s f i n a n c i ë n z i j n gezond: d e i n k o m s t e n i n 1882 bedragen 1 5 , 7 m i l j o e n f r a n k , d e u i t g a v e n s l e c h t s 1 0 , 7 m i l j o e n . To c h s c h r i j f t op 11 j u l i 1 8 8 2 d e s t a d e e n l e n i n g u i t v a n 6 0 m i l j o e n f r a n k , voor d e u i t b r e i d i n g van d e haven, g r o t e werken e n s a n e r i n g .

De g e m e e n t e r a a d w o r d t o p 6 j a n u a r i h e r n i e u w d ; d e l i b e r a a l L e o p o l d d e Wa e l b l i j f t b u r g e m e e s t e r. D e r a a d t e l t mannen w a a r v a n de namen h o n d e r d j a a r l a t e r n o g b e k e n d i n d e o r e n z u l l e n k l i n k e n : Lefebvre, C u y l i t s , A l l e w a e r t , e . a .

De r u s t e l o z e a k t i v i t e i t v a n d e l i b e r a l e s c h e p e n v o o r o n d e r w i j s E v a r i s t A l l e w a e r t , o v e r t u i g d v o o r s t a n d e r v a n d e D u i t s e pedagoog F r i e d r i c h F r b b e l , i s weerspiegeld i n h e t a a n t a l nieuwe gemeentel i j k e scholen en leergangen d a t t i j d e n s z i j n ambtsperiode t o t stand k o m t . Va n 1872 t o t 1889 o n t s t a a n 1 3 n i e u w e k o s t e l o z e l a g e re scholen, 5 betalende l a g e r e scholen, e e n normaalschool, e n een hele reeks k o s t e l o z e avondleergangen v o o r o . a . E n g e l s , D u i t s e n F r a n s . O p 11 a p r i l 1 8 8 2 w o r d t h e t g e n e e s k u n d i g t o e z i c h t i n d e gemeentescholen i n g e r i c h t . K o s t e l o z e s o e p b e d e l i n g b e s t a a t a l sinds 1880. T i j d e n s h e t j a a r 1882 worden d r i e l a g e r e s c h o l e n g e opend: i n d e L a n g e L e e m s t r a a t v o o r m e i s j e s , i n d e L o u i z a s t r a a t en d e A l b e r t s t r a a t v o o r j o n g e n s . E r w o r d t o o k e e n b e t a l e n d e k i n d e r t u i n g e o p e n d a a n d e Oudaan, i n h e t h u i s d a t e e n s t o e b e h o o r d e aan d e k u n s t s c h i l d e r N i c a i s e D e K e y s e r . D e z e k i n d e r t u i n d r a a g t géén n u l l u i e r. D e t w e e n a t i o n a l e t a l e n w o r d e n e r g e b r u i k t . M e n houdt e r v a n s t a n d i n g , z o a l s o o k b l i j k t u i t h e t b r i e f p a p i e r v a n deze s c h o o l : i n d e l i n k e r b o v e n h o e k p r i j k t h e t p o r t r e t v a n F r ö b e l .

F r i e d r i c h F r b b e l werd o p 21 a p r i l 1782 geboren. Deze v e r j a a r d a g geeft a a n l e i d i n g t o t indrukwekkende " F r d b e l f e e s t e n " d i e de ganse w e e k d u r e n ; d e z e v e n s t e d e l i j k e k i n d e r t u i n e n z i j n t i j d e n s die week d a g e l i j k s open v o o r h e t p u b l i e k , e n o p d e v e r j a a r d a g van F r b b e l w o r d e n d e o n g e v e e r 2 . 0 0 0 k l e u t e r s v e r g a s t o p b o t e r koeken e n c h o c o l a d e m e l k .

Ook h e t r i j k s - e n k a t h o l i e k o n d e r w i j s d r a g e n e r t o e b i j d a t A n t werpen d e " s t a d d e r s c h o l e n " w o r d t g e n o e m d . E r w o r d e n e e n b e waarschool i n d e P r i n s e s s t r a a t e n een l a g e r e j o n g e n s s c h o o l i n d e St. P a u l u s s t r a a t geopend, w e l i s w a a r m i n d e r imposant d a n d e n i e u we g e m e e n t e s c h o l e n w a a r v o o r h e t g e l d r i j k e l i j k u i t d e s t a d s k a s —5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 5

Bell-werknemers van het eerste uur.

Sinte-Annagodshuis en kapel (Otto Veniusstraat). Gesticht in 1596 door een Portugees edelman, Simon Rodriguez d'Evora, baron van Rhodes, en gesloopt in 1882.

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 6

De A.B.C. in 1882; foto genomen bij het Koning Albertpark op de binnenplaats van het "CafĂŠ le Robinet", afgebroken in 1912.

Stempelafdruk van de Antwerp Bicycle Club.

- 7 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 7

vloeit.

I n 1882 s t a r t e n d e bouwwerken a a n h e t K o n i n k l i j k Atheneum, d a t i n 1884 z a l v o l t o o i d z i j n .

K u n s t s c h i l d e r L . Pluyms l a a t v o o r d e gemeentescholen een l e g a a t van 2 0 . 0 0 0 f r . n a . A a n d e C o m m i s s i e v a n O p e n b a r e O n d e r s t a n d schenkt h i j 4 5 . 0 0 0 f r .

Op 1 8 a u g u s t u s 1 8 8 2 w o r d t i n d e A l b e r t G r i s a r s t r a a t h e t s t e d e l i j k M e i s j e s w e e s h u i s ( 1 ) g e o p e n d . D a a r w o r d e n opgenomen: d e m e i s j e s u i t h e t Maagdenhuis ( Lange G a s t h u i s s t r a a t ) , u i t h e t Vo n d e l i n genhuis ( S t . R o c h u s s t r a a t ) , d e u i t b e s t e d e m e i s j e s , d e v e r l a t e n meisjes onder d e v o o g d i j v a n h e t Weldadigheidsbureel, e v e n a l s de j o n g e n s o n d e r d e z e s j a a r . I n t u s s e n b o u w t men i n d e D u r l e t s t r a a t een n i e u w j o n g e n s w e e s h u i s ; d e j o n g e r n e m e n v o o r l o p i g h u n i n t r e k i n h e t Vo n d e l i n g e n h u i s ( S t . R o c h u s s t r a a t ) v e r m i t s h u n K n e c h t j e s h u i s o p d e P a a r d e n m a r k t omgebouwd w o r d t t o t s t e d e l i j k e N i j v e r heidsschool.

Niet a l l e e n de jeugd, o o k aan de bejaarden wordt gedacht. I n de K l a p p e i s t r a a t w o r d t h e t G e s t i c h t De F r a u l a gebouwd. S i n d s 1880 is e r een g r o o t b e j a a r d e n t e h u i s i n de Lange L o z a n a s t r a a t , h e t g e s t i c h t B o g a e r t s - T o r f s i n d e Va n S c h o o n b e k e s t r a a t , d i v e r s e k l e i n e godshuizen, z o n d e r d e Z u s t e r k e n s d e r Armen i n d e H o l l a n d straat t e vergeten.

To t e i n d e o k t o b e r 1 8 8 2 i s d e S t a d s b i b l i o t e e k i n h e t S t a d h u i s g e v e s t i g d ; d a n worden de u i t l e n i n g e n g e s t a a k t , d e l e e s z a a l g e s l o ten e n de boeken overgebracht n a a r d e voormalige S o d a l i t e i t v a n de J e z u ï e t e n o p h e t J e z u ï e t e n p l e i n . I n a u g u s t u s 1 8 8 3 z u l l e n d a a r de n i e u w e l o k a l e n v a n d e S t a d s b i b l i o t e e k i n g e b r u i k genomen w o r den. M e t e e n z a l d a n o o k h e t J e z u ï e t e n p l e i n w o r d e n o m g e d o o p t i n Hendrik Conscienceplein, e n z a l h e t standbeeld ( o f b e t e r : z i t beeld ) v a n d e g r o t e Vlaamse s c h r i j v e r " d i e z i j n v o l k l e e r d e lezen " worden i n g e h u l d i g d . ( 2 ) Twee t o e k o m s t i g e g r o t e s c h r i j v e r s w o r d e n i n h e t j a a r 1 8 8 2 g e b o ren: W i l l e m Elsschot e n F l o r i s Prims. ( z i e b l z . 14-15 ) Er w o r d t i n A n t w e r p e n f l i n k g e b o u w d . I n a u g u s t u s w o r d e n o p h e t Zuid v i e r nieuwe s t r a t e n i n g e h u l d i g d : B e s t o r m i n g s t r a a t , G e l i j k heidstraat, Snijdersstraat en Jozef Liesstraat ( Snijders en (1) t h a n s h e t k i n d e r z i e k e n h u i s Good- E n g e l s (2) H e n d r i k C o n s c i e n c e o v e r l e e d i n B r u s s e l o p 1 0 s e p t e m b e r 1 8 8 3 , amper e e n maand n a d e i n h u l d i g i n g v a n z i j n s t a n d b e e l d i n A n t werpen. H i j w a s i n B r u s s e l c o n s e r v a t o r v a n h e t Museum W i e r t z .

- 8

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 8

Lies waren kunstschilders ) .

I n 1882 w o r d e n d o o r d e " Naamloze Bouwmaatschappij " d e o n t w i k kelingsplannen van Zurenborg u i t g e w e r k t . Zurenborg i s nog de v o l l e b u i t e n , m e t d e oude hoeve Surenborch ( 3 ) e n een 60 h e c t a ren g r o o t " H o f van Plaisance " omringd met d i e p e g r a c h t e n . A l le s t r a t e n z u l l e n stervormig naar een centraal p l e i n t o e lopen.

De s t r a t e n z u l l e n namen v a n s t e r r e b e e l d e n k r i j g e n . H e t p l e i n z a l D a g e r a a d p l a a t s h e t e n , i n v e r b a n d m e t d e naam v a n d e b o u w m a a t schappij.

Er w o r d e n b e s t a a n d e s t r a t e n v e r b r e e d : B o g a e r d e s t r a a t , F r a n c k e n straat, Pompstraat, Schoytestraat, Steenbergstraat, Aalmoezeniersstraat, Prekersstraat.

De W a t e r p o o r t v e r h u i s t v a n d e V l a s m a r k t n a a r d e S i n t - J a n s v l i e t .

De B r o u w e r s v l i e t w o r d t o v e r w e l f d , d e S t . J a n s v l i e t i s z o p a s g e dempt. A a n d e S t . M i c h i e l s k e r k , h e t A t h e n e u m , h e t S t u i v e n b e r g g a s t h u i s , w o r d t v o l o p gebouwd.

De o u d e V i s m a r k t n a a s t h e t S t e e n w o r d t a f g e b r o k e n ; d e m o n u m e n t a l e pomp v e r d w i j n t ; h e t 0 . L . V r o u w b e e l d v e r h u i s t n a a r h e t P r o v i n c i a a l Museum S t e r c k x h o f . D e v i s m a r k t w o r d t o v e r g e b r a c h t n a a r d e Ve e m a r k t . T e g e l i j k v e r h u i s t d e z a t e r d a g s e v o d d e n m a r k t v a n d e Ve e m a r k t n a a r d e S t . P a u l u s p l a a t s .

Op 2 6 j a n u a r i b e s l i s t d e g e m e e n t e r a a d , g e d u r e n d e a c h t j a a r , e e n j a a r l i j k s e subsidie van 2.800 f r . t e betalen voor de r e s t a u r a t i e van d e k l e i n e t o r e n v a n d e k a t h e d r a a l , a l s a a n d e e l v a n d e s t a d i n d e v o o r z i e n e s o m v a n 11 2 . 0 0 0 f r . n o d i g v o o r d e v o l t o o i i n g v a n de w e r k e n . O p 2 8 a p r i l b e s p r e e k t d e g e m e e n t e r a a d d e z a a k o p n i e u w, en b e s l i s t d a t d e g e p l a n d e r e s t a u r a t i e w e r k e n e e n d r i n g e n d k a r a k t e r hebben.

Er w o r d t gebouwd e n g e r e s t a u r e e r d , m a a r o o k g e s l o o p t : i n 1 8 8 2 v e r d w i j n t h e t h i s t o r i s c h e St.Annagodshuis i n de O t t o Ve n i u s s t r a a t .

I n d e C o e b e r g e r s t r a a t w o r d t d e b r o u w e r i j D e Leeuw o p g e r i c h t . O p 26 a p r i l 1 8 8 2 w o r d t d e B e l l Te l e p h o n e M a n u f a c t u r i n g C o . g e s t i c h t , die een f a b r i e k v e s t i g t i n de Boudewijnstraat. I n de Keizers t r a a t w o r d t h e t k a n t o o r van G e l l a t l y, Hankey & Co. geopend, a l s f i l i a a l v a n d e Londense f i r m a d i e e e n a a n t a l p r i v é s t o o m v a a r t maatschappijen vertegenwoordigt.

I n augustus b e s l i s t d e gemeenteraad gedenkstenen t e p l a a t s e n aan d e g e v e l s v a n t w i n t i g h u i z e n w a a r i n b e r o e m d e k u n s t s c h i l d e r s hebben g e w o o n d .

(3) O n g e v e e r i n h e t m i d d e n v a n d e h u i d i g e C o g e l s l e i .

—9 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 9

In 1882 v e r d w i j n t d e Vr i j h e i d s b o o m v a n d e G r o t e M a r k t ; h i j h a d sinds j a r e n a l l e g r o e i k r a c h t v e r l o r e n e n k w i j n d e weg. D e V r i j heidsboom w e r d g e p l a n t o p 1 5 a p r i l 1 8 3 1 . W a t d e S i n j o r e n e c h t e r n i e t w e t e n : d e o o r s p r o n k e l i j k e Vr i j h e i d s b o o m v a n 1831 s t i e r f a l i n 1 8 3 4 e n w e r d o p e e n n a c h t v e r v a n g e n d o o r e e n boom v a n d e z e l f de s o o r t e n g r o o t t e , o p d a t d e A n t w e r p e n a r e n d e v e r v a n g i n g n i e t zouden o p m e r k e n . H e t i s d u s d i e boom v a n 1 8 3 4 , n i e t d i e v a n 1 8 3 1 , die i n 1882 d e g e e s t g e e f t .

Antwerpen i s e e n p l e z a n t e s t a d . Z o t t e R i k i s 2 8 j a a r o u d e n b e l e e f t z i j n g l o r i e t i j d . D e u n i f o r m e n van de Garde C i v i q u e geven k l e u r a a n h e t s t a d s b e e l d . D e d a n s z a l e n e n c a f é s - c h a n t a n s maken gouden z a k e n . H e t n e t v a n d e o p e n b a r e g a s v e r l i c h t i n g w o r d t n o g steeds u i t g e b r e i d . D e t r a m l i j n v a n d e l e i e n , v a n d e S o c i é t é A n o nyme d e s Tr a m w a y s A n v e r s o i s , w o r d t v e r l e n g d t o t a a n h e t Z u i d s t a tion.

De h a v e n g r o e i t , m e t d e r e c h t t r e k k i n g v a n d e S c h e l d e e n d e b o u w van 3 , 5 k m n i e u w e S c h e l d e k a a i e n . D a a r b i j v e r d w i j n e n o u d e s t r a t e n en m é é r d a n 6 0 0 g e b o u w e n ! A f d a k e n w o r d e n g e b o u w d , d r u k s l a n g e n voor de h y d r a u l i s c h e kranen en kaapstanders worden g e p l a a t s t , i n h e t Z u i d e r s p e r s h u i s a a n d e v o r i g j a a r geopende Zuids-chipperdokken w o r d e n d e s t o o m m a c h i n e s g e p l a a t s t . . . O p 2 3 j a n u a r i k e u r t het m i n i s t e r i e h e t ontwerp van de h a v e n i n r i c h t i n g e n aan de nog te graven ( 1 8 8 3 - ' 8 7 ) A f r i k a - e n Amerikadok goed.

Op 1 m a a r t w o r d t d e v o l t o o i d e S c h e l d e k a a i m u u r v a n h e t Z u i d t o t aan d e S u i k e r u i i n g e b r u i k genomen. O p 2 2 j u n i b e s l i s t h e t C o l lege v a n Burgemeester e n Schepenen, v o o r 3 , 5 m i l j o e n f r a n k h e t K o n i n k l i j k Entrepot aan t e kopen.

Op 2 2 s e p t e m b e r w o r d t b e s l i s t d a t d e b a g g e r w e r k e n i n d e t o e g a n g s geul v a n d e K a t t e n d i j k z e e s l u i s v o o r t a a n d o o r d e S t a d s d i e n s t e n z e l f z u l l e n u i t g e v o e r d worden; d i t gebeurde t o t n u t o e d o o r p r i vé a a n n e m e r s .

Op 3 1 o k t o b e r w i j s t d e g e m e e n t e r a a d d e l e v e r i n g t o e v a n 2 2 m o b i e l e h y d r a u l i s c h e p o r t a a l k r a n e n met e l k 1 , 5 t o n hefvermogen.

B i j d a t a l l e s i s e r geen sprake van zelfoverschatting: d e A n t werpse h a v e n m o e t b r o o d n o d i g u i t g e b r e i d w o r d e n . I n 1 8 8 2 w o r d e n 4.441 aangekomen zeeschepen e n 2 7 . 9 9 7 aangekomen b i n n e n s c h e p e n genoteerd !

De-" n a t i e s " f l o r e r e n . D e Noord- N a t i e , o p g e r i c h t i n d e 16de eeuw, w o r d t i n 1 8 8 2 e e n Samenwerkende Ve n n o t s c h a p , m e t m é é r d a n zestig leden —1 0 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 10

De A n t w e r p e n a a r s v o e l e n z i c h t t r o t s , i n z o ' n s t a d t e k u n n e n w o nen. B i j a l l e p l e c h t i g h e d e n , i n h u l d i g i n g e n e n f e e s t e n s t r o m e n ze m e t d u i z e n d e n samen o m d e e l a c h t i g t e z i j n a a n d e s c h i t t e r i n g van d i e w e r e l d s t a d . D a a r b i j v e r g e t e n z e e v e n h e t h e e r s e n d e s t a n denverschil, een standenverschil d a t z e l f s b i j begrafenissen tot u i t i n g komt.

De v o o r n a a m s t e " l i j k b i d d e r s " z i j n v a d e r e n z o o n S l u y s ; z e h e b ben d e s p e c i a l e k l i e n t e e l d e r n o b l e s s e e n v a n d e k a t h o l i e k e n .

Van H a r n e v e l d i s g e s p e c i a l i s e e r d i n d e b u r g e r l i j k e b e g r a f e n i s s e n en i n d i e v a n d e l o g e . E n v o o r d e a r m e mensen z i j n e r " v o l k s l i j k b i d d e r s " z o a l s Ve t s . Men z a l honderd j a a r l a t e r nĂłg v a n " h e t k a r r e k e n v a n Ve t s " h o r e n s p r e k e n . . .

Dat d e gewone man n i e t a l t i j d r e d e n h e e f t o m b e w o n d e r e n d n a a r d e gegoede b u r g e r i j o p t e k i j k e n , w o r d t g e ĂŻ l l u s t r e e r d d o o r d e o p h e f makende z a a k P e l z e r .

Op 7 j a n u a r i 1 8 8 2 v e r d w i j n t a d v o k a a t G u i l l a u m e B e r n a y s u i t z i j n woning Va n B r e e s t r a a t 3 5 . A n d e r h a l v e w e e k l a t e r w o r d t d e p o l i t i e er d o o r e e n naamloze b r i e f u i t D u i t s l a n d v a n v e r w i t t i g d d a t d e advokaat i n d e W e t s t r a a t 1 5 9 t e B r u s s e l k a n gevonden worden; z i j n lichaam w o r d t e r i n d e r d a a d o n t d e k t - vermoord. I n d e r o u w s t o e t b i j d e b e g r a f e n i s s t a p t A r m a n d P e l z e r , e e n z e e r r i j k man u i t d e J a c o b s s t r a a t , mee o p . I n m a a r t w o r d t d e z e Armand P e l z e r g e a r r e s t e e r d : h i j e n z i j n b r o e r L e o n hebben M t e r. B e r n a y s v e r m o o r d . E e n l i e f d e s d r a m a : Armand P e l z e r was v e r l i e f d o p J u l i e P e c h e r ( u i t de v o o r a a n s t a a n d e m a a r n i e t z e e r g e f o r t u n e e r d e f a m i l i e P e c h e r ) , de e c h t g e n o t e v a n M t e r . B e r n a y s . D e m o o r d b r e n g t A r m a n d P e l z e r n i e t b i j z i j n g e l i e f d e , m a a r w e l i n d e gevangenis. O p 2 2 december 1882 w o r d e n h i j e n z i j n b r o e r t o t d e d o o d s t r a f v e r o o r d e e l d . A r mand z a l k o r t e t i j d n a d i e n i n d e g e v a n g e n i s z i e k w o r d e n e n s t e r ven, L e o n a r d w o r d t v e e r t i g j a a r l a t e r v r i j g e l a t e n e n p l e e g t z e l f moor d. J u l i e P e c h e r z a l h e e l o u d w o r d e n , e n r e g e l m a t i g i n L e M a t i n s e n t i m e n t e l e o p s t e l l e t j e s o v e r bloemen e n v o g e l t j e s s c h r i j ven...

Na d i e o n v e r k w i k k e l i j k e z a a k u i t d e h i g h l i f e , e e n w o o r d j e o v e r een " o n b e d u i d e n d " m a n , Op 3 m e i 1 8 8 2 o v e r l i j d t i n h e t S i n t E l i s a b e t h g a s t h u i s , n a e e n langdurige en p i j n l i j k e z i e k t e , Jefken van de Zoologie J e f k e was e e n n e g e r , i n 1 8 4 6 i n A n t w e r p e n aangekomen e n s i n d s d i e n i n dienst van de Dierentuin - een vriend van a l l e trouwe bezoekers.

Jefken was drager van een medaille voor moed en z e l f o p o ff e r i n g , d i e hem was t o e g e k e n d v o o r z i j n d a p p e r g e d r a g t o e n , e n k e l e j a r e n geleden, e e n t i j g e r u i t d e D i e r e n t u i n was o n t s n a p t .

—1 1 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 11

I n 1881 hebben t w e e Antwerpse j o n g e n s v a n goeden h u i z e , A r t h u r en E m i e l v a n M i g e m , z i c h i n B r u s s e l e l k e e n f i e t s a a n g e s c h a f t .

Het z i j n g e v a a r t e n d i e 2 0 k i l o w e g e n , m e t e e n k l e i n a c h t e r w i e l t j e e n e e n enorm g r o o t v o o r w i e l . A n d e r e j o n g e n s u i t d e gegoede b u r g e r i j v o l g e n h u n v o o r b e e l d , e n samen b e s l u i t e n z e e e n c l u b te s t i c h t e n . O p 31 m a a r t 1882 maken z e e e n u i t s t a p n a a r L i e r geen a l l e d a a g s i e t s , w a n t v a n f i e t s p a d e n i s n o g g e e n s p r a k e .

J u i s t v o o r b i j d e spoorweg i n L i e r r o e p t é é n v a n de j o n g e n s , A l f r e d Ly n e n , z i j n v r i e n d e n t o e : " A l l o n s a m i s , f a i s o n s u n e entrée t r i o m p h a l e à L i e r r e " ( i n h e t Frans u i t e r a a r d , want h e t z i j n j o n g e n s u i t d e gegoede b u r g e r i j . . . ) Z i j n woorden z i j n nog n i e t koud, o f h i j l i g t tegen de kasseien; h e t b e r i j d e n van z o ' n bycicle i s n i e t zonder gevaar: t e l k e n s h e t voorwiel een steen r a a k t , w i p t h e t a c h t e r w i e l t j e omhoog e n d u i k e l t d e f i e t s e r o v e r z i j n s t u u r . E n k e l e u r e n l a t e r m a a k t L i e r d e g e b o o r t e mee v a n d e grootste w i e l e r c l u b van ons l a n d : d e " Antwerp B i c y c l e Club " .

A l f r e d L y n e n w o r d t v o o r z i t t e r . Z e nemen m e t e e n h e t i n i t i a t i e f , a l l e reeds bestaande Belgische f i e t s c l u b s i n een f e d e r a t i e t e verenigen. Z o o n t s t a a t o p 5 november 1882 i n B r u s s e l d e K o n i n k l i j k e Belgische Wielrijdersbond.

Twee w e k e n n a d e K . W. B . w o r d t d e K o n i n k l i j k e T u r n k r i n g ' l ' A n v e r s o i se o p g e r i c h t , d e e e r s t e i n e e n r e e k s t u r n k r i n g e n . D e S i n j o r e n zijn sportief.

Te r w i j l Antwerpen l e e f t e n g r o e i t e n v a n rampspoedige g e b e u r t e nissen gespaard b l i j f t , i s h e t e l d e r s n i e t z o r u s t i g . I n Frankr i j k v o l g e n d e bomaanslagen v a n a n a r c h i s t e n e l k a a r o p . I n Windsor m i s l u k t een a a n s l a g t e g e n k o n i n g i n V i c t o r i a . I n Egypte b r e e k t een o o r l o g u i t ; E n g e l s e t r o e p e n l a n d e n o p 1 0 a u g u s t u s 1 8 8 2 i n Alexandrië, o p 14 september k a p i t u l e e r t A r a b i Pasja van Egypte en d e B r i t s e t r o e p e n v e r o v e r e n C a ï r o .

Te r w i j l Antwerpen aan z i j n s c h o l e n e n z ' n haven bouwt, w e r k t men i n B r u s s e l v e r d e r a a n d e p l a n n e n om i n g e v a l v a n o o r l o g Antwerpen a l s s c h u i l s t e l l i n g t e g e b r u i k e n . D e l e s s e n g e t r o k k e n u i t d e F r a n s - D u i t s e o o r l o g v a n 1870 l e i d d e n t o t w i j z i g i n g e n i n d e v e r d e d i g i n g s w e r k e n v a n h e t " V e r s c h a n s t Kamp " v a n A n t werpen.Om m e t d e n i e u w e d r a a g w i j d t e v a n d e a r t i l l e r i e r e k e n i n g te houden w o r d t d e v e r d e d i g i n g s l i j n v e r l e g d n a a r d e w a t e r b a r r i è r e R u p e l - N e t e . S i n d s 1 8 7 8 i s men b e z i g m e t d e b o u w v a n d e f o r t e n v a n L i e r e n Walem e n i n 1 8 8 2 b e g i n t men a a n h e t f o r t v a n Rupelmonde ( d a t l a t e r F o r t v a n S t e e n d o r p z a l genoemd w o r den ) . . L a t e r z u l l e n n o g f o r t e n gebouwd w o r d e n t e S c h o t e n , O o r - 12

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 12

deren, B e r e n d r e c h t , K a p e l l e n , S t a b r o e k en S i n t - K a t e l i j n e Waver.

Het i s o . a . a a n h e t b e s t a a n v a n h e t " V e r s c h a n s t Kamp " v a n A n t werpen t e d a n k e n , d a t d e D u i t s e r s i n s e p t e m b e r 1 9 1 4 d e s l a g a a n de M a r n e z u l l e n v e r l i e z e n M a a r d a t i s e e n a n d e r v e r h a a l , e n z o v e r z i j n we n o g n i e t Raymond A l a r d o t GERAADPLEEGDE W E R K E N : Catalogus " Antwerpen 1860 - 1960 " , S t a d Antwerpen Catalogus " Antwerpen 1830 - 1980 " , S t a d Antwerpen Chronijke van Antwerpen, b l z . 361 - 368 Sinjorenstad, A . d e L a t t i n Contacten m e t v r o e g e r Antwerpen, A . d e L a t t i n G e s c h i e d e n i s v a n d e A n t w e r p s e S t r a a t n a m e n , R . Va n d e Weghe De l i t t e k e n s v a n A n t w e r p e n , F l . P r i m s FrEbel e n A l l e w a e r t , D r . H . Va n D a e l e De P a r o c h i e v a n M i z e r i e , J . W i l m s De w i j z e g a a t l i e f s t o n g e m e r k t v o o r b i j , W . E l s s c h o t Willem E l s s c h o t , documenten, F r . S m i t s Notities over Willem Elsschot, S . Carmiggelt N.B.B. A n t w e r p e n - e e n g e b o u w - e e n eeuw De P o l i t i e w a a k t , A . d e L a t t i n Verworpen A n t w e r p e n , F l a n d r i a I l l u s t r a t a 9 Ons A n t w e r p e n , R . B i n n e m a n s & G . Va n Cauwenbergh Zo w a s A n t w e r p e n , J . V a n 4 o e y De g e b r o e d e r s Va n M i g e m , J . M o e n s , S o d i p a , 1 9 8 1 Puzzel u s l i m , D . R i c h a r d s Zatte Processie, J . De Schuyter De h a v e n v a n A n t w e r p e n i n o u d e p r e n t k a a r t e n , M . Nonneman

- 13 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 13

0000o0o0o000o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o o o o 0 o WILLEM ELSSCHOT (1882-1960) o 0 o o 0 o A l f o n s De R i d d e r werd o p 7 m e i 1882 g e b o r e n t e Antwerpen. o g H i j v o l g d e d e l a g e r e s c h o o l i n d e Va n M a e r l a n t s t r a a t , g i n g o o oo d a a r n a n a a r h e t K o n . A t h e n e u m w a a r h i j n a é é n j a a r w e r d o o g b u i t e n g e z e t a l s o n v e r b e t e r l i j k e belhamel, e n werd een o o oo s c h i t t e r e n d e l e e r l i n g a a n d e h a n d e l s h o g e s c h o o l i n d e S c h i l - o 0 d e r s s t r a a t waar h i j l e t t e r l i j k a l spelend h e t diploma L i - o o 0 c e n c i a a t i n H a n d e l s - , C o n s u l a i r e e n K o l o n i a l e We t e n s c h a p p e n oo g b e h a a l d e . H i j w e r k t e a l s k a n t o o r b e d i e n d e i n P a r i j s , R o t t e r - oo oo d a m , S c h i e d a m e n B r u s s e l , e n v e s t i g d e z i c h t e n s l o t t e a l s o o 0o d i r e c t e u r v a n e e n r e c l a m e b e d r i j f i n A n t w e r p e n . R e e d s i n z i j n o0 oo j e u g d s c h r e e f h i j p o ë z i e , i n d e t r a n t v a n W i l l e m K l o o s . O n - oo 0 d e r d e s c h u i l n a a m W i l l e m E l s s c h o t ( g e k o z e n n a a r d e naam o o E l s s c h o t v a n h e t b o s t u s s e n W e s t e r l o e n V e e r l e w a a r h i j i n oo 000 z i j n j e u g d v a a k w a n d e l d e t i j d e n s d e z o m e r v a k a n t i e ) o n t p o p - o o t e h i j z i c h - z o a l s Simon Carmiggelt h e t u i t d r u k t - t o t " d e o o g r o o t s t e s c h r i j v e r i n de Nederlandse t a a l " . A a n v a n k e l i j k o o kreeg Willem Elsschot n i e t de aandacht d i e z i j n werk v e r - g g d i e n d e . Z i j n e e r s t e p r o z a , " V i l l a d e s Roses " u i t 1910, g ggwerd h i e r n i e t g e w a a r d e e r d . V e e l j a r e n l a t e r , v a n a f 1 9 2 1 , g volgen nieuwe romans waarvan " L i j m e n " e n " Kaas " d e g e - ó g g e k e n d s t e z i j n . H i j b e h a n d e l t m e e s t d a g e l i j k s e d i n g e n : h e t 000 °o z a k e n l e v e n , d e f a m i l i e , d e p o l i t i e k , e n d a t i n e e n e i g e n , d i - ó g r e c t e , r a k e , o n t l u i s t e r e n d e s t i j l . Z i j n romans e n n o v e l l e n g g z i j n g r o t e n d e e l s g e b a s e e r d o p z i j n p e r s o o n l i j k e e r v a r i n g e n , °o g geschreven op een s c h i j n b a a r achteloze manier; w i e de hand- 0 o ó s c h r i f t e n van Elsschot bestudeert merkt e c h t e r hoe hard, e n o o °o s t r e n g v o o r z i c h z e l f , h i j a a n z i j n t e k s t e n w e r k t e , e r v a a k o g h e l e s t u k k e n u i t s c h r a p t e , z e t o t e e n minimum volume h e r - o ° g l e i d d e t o t e l k woord p r e c i e s u i t d r u k t e w a t h i j zeggen wou. g g H i j was e e n gevoelsmens, d i e e e n n u c h t e r e e n v a a k b r u t e o ° g w o o r d k e u s g e b r u i k t e u i t v r e e s s e n t i m e n t e e l genoemd t e w o r - g g d e n . V l a k a c h t e r z i j n g e r e s e r v e e r d e i r o n i e woedde e e n s e n - ó °o t i m e n t d a t h e m t o t t r a n e n t o e b e w e g e n k o n . Z i j n z o o n W a l t e r , g 0 d i e i n e n k e l e v a n z i j n werken vernoemd w o r d t , e n d i e d i t ° o á j a a r 81 wordt, h e e f t deze karaktereigenschap geërfd. g o o °o T y p i s c h i s , d a t W i l l e m E l s s c h o t i n N e d e r l a n d g r o t e b e k e n d - 0 0 ó h e i d v e r w i e r f l a n g v d ó r men i n V l a a n d e r e n g i n g b e s e f f e n ° o o w e l k e e n r e u s i n . de l i t e r a t u u r e r w e l i n A n t w e r p e n w o o n d e . o 0 0 - 14

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 14

0 Carmiggelt s c h r i j f t dat Elsschot's werk onvertaalbaar i s , o o wat n i e t b e l e t d a t h e t o . a . i n h e t Russisch werd v e r t a a l d , o o e n Russische c r i t i c i zeggen t h a n s d a t e r v a n g r o t e s c h r i j - o oo vers a l s W i l l e m E l s s c h o t m a a r é é n i n d e h o n d e r d j a a r g e b o - o o o ren wordt. o o E n d a t ondanks h e t f e i t d a t z i j n oeuvre e r g k l e i n i s : z i j n o o Ve r z a m e l d W e r k , u i t g e g e v n i n 1 9 5 7 , b e s l a a t m a a r é é n b a n d . o o W i l l e m E l s s c h o t was i n d e r d a a d g e e n b e r o e p s s c h r i j v e r ; h i j o o w a s o p d e e e r s t e p l a a t s e e n zakenmaan ( i n d e p u b l i c i t a i r e o o branche ) . H i j h i e l d z i c h n i e t op i n l e t t e r k u n d i g e kringen, o o s t o n d z e l d e n e e n i n t e r v i e w t o e , h a d m e t G e r a r d Wa l s c h a p o o ( d i e i n d e z e l f d e s t r a a t woonde ) g e e n â n d e r k o n t a k t d a n o 0 0 o d a t v a n e e n gewone b u u r m a n . o o W i l l e m E l s s c h o t o v e r l e e d o p 3 1 m e i 1 9 6 0 . Z i j n v r o u w, F i n e o o Schuerwegen, n e t a l s h i j z e l f geboren i n 1882, o v e r l e e f d e 0 0 hem s l e c h t s e n k e l e u r e n . o oo000000000000000000000o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0000000000 o o ó K A N .

FLORIS PRIMS (1882.1954) ° o o F l o r i s Prims werd o p 3 maart 1882 geboren t e H e r e n t a l s . H i j 8 0 s t u d e e r d e aan h e t s e m i n a r i e t e Mechelen e n aan d e u n i v e r s i - o 0 t e i t t e Leuven, waar h i j h e t d o c t o r a a t behaalde i n de g e - o ó s c h i e d k u n d i g e e n zedenkundige wetenschappen. H i j i n t e r e s - o 0 s e e r d e z i c h s t e r k v o o r d e opkomende s o c i a l e b e w e g i n g , w e r d o 0 p r o f e s s o r t e Antwerpen, g a f voordrachten, besteedde z i j n o oo vrije t i j d aan de s t u d i e van s o c i a l e problemen, s c h r e e f o o o o o v o o r h e t t i j d s c h r i f t D e V l a a m s e Werkman. T i j d e n s d e w e r e l d - o o o o r l o g 14-18 s t i c h t t e h i j t e Londen "De Stem u i t B e l g i ë " e n ó 0 d e s o c i a l e d i e n s t v o o r d e B e l g i s c h e v l u c h t e l i n g e n . I n 1925 ó 0 werd F l o r i s Prims a r c h i v a r i s van de s t a d Antwerpen, e n r u i l -o o de zo h e t sociale werk voor de wetenschappelijke historischeó o a r b e i d . I n d e komende j a r e n z o u h i j u i t g r o e i e n t o t e e n v a n ° o 0 d e g r o t e g e s c h i e d s c h r i j v e r s v a n ons l a n d . Doorheen de j a r e n ó o g r o e i d e z i j n monumentale w e r k " G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n " 8 B i n 29 delen. Daarnaast publiceerde•h.ij 24 delen "Antverpien-ó 0 s a " , d e r e e k s Campina S á c r a , h i s t o r i s c h e m o n o g r a f i e ë n , g e - ó o s c h i e d e n i s v a n Antwerpse randgemeenten, h o n d e r d e n b i j d r a g e n ó °o v o o r t i j d s c h r i f t e n e n d a g b l a d e n . H i j o v e r l e e d o p 2 6 o k t o b e r 8 o 1954. Antwerpen h e e f t v e e l , h e e l v e e l t e danken aan deze o 0 r u s t e l o z e v o r s e r, v o o r wie h e t werk i n h e t s t a d s a r c h i e f o o o g e e n d a g t a a k maar e e n l e v e n s t a a k was.

0 0 0 00000000000000000000o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o0o00 —1 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 15

zwervend doorheen degeschiedenis van het „zwin " Deel 1 3

De r e g e r i n g v a n L o d e w i j k v a n M a l e b e t e k e n d e e e n g o u d e n p e r i o d e voor Vlaanderen. D e g r a a f moest h i e r v o o r w e l z e e r handig l a v e ren t u s s e n de v e r s c h i l l e n d e belangengroepen. D e scherpe s o c i a l e t e g e n s t e l l i n g e n b l e v e n i n h e t gemoed d e r k l e i n e l u i d e n s m e u l e n . D e n a i j v e r t u s s e n d e d r i e g r o t e Vlaamse s t e d e n b l e e f s t e e d s a l s e e n z w a a r d v a n Damocles b o v e n o n z e g e w e s t e n d r e i g e n . D e m i n ste a a n l e i d i n g k o n de b u r g e r s s t r i j d weer doen o p l a a i e n .

Bleef Vlaanderen voor een lange t i j d van o o r l o g verschoond, t o c h 'poogden z o w e l F r a n s e n a l s E n g e l s e n h u n i n v l o e d i n o n z e g e w e s t e n t e v e r s t e r k e n e n d e g r a a f t e r u g v o o r h u n wagen t e spannen.

Het i s o n g e t w i j f e l d t i j d e n s d e r e g e r i n g v a n L o d e w i j k v a n M a l e dat Vlaanderen h e t t o p p u n t v a n z i j n roem b e r e i k t e . Brugge v e r w i e r f t o e n z i j n f i e r e b i j n a a m " Ve n e t i ë van h e t Noorden " . H e t Zwin w a s i n d i e d a g e n h e t w e r e l d c e n t r u m v a n z e e v a a r t e n h a n d e l .

Zowel d e I t a l i a a n s e , S p a a n s e a l s Z w e e d s e s c h e p e n l e g d e n r e g e l m a t i g i n Damroe a a n . Om n i e t t e s p r e k e n v a n d e s c h e p e n u i t v e r der a f g e l e g e n s t r e k e n .

Omzeggens e l k d o r p j e e n s t a d j e l a n g s h e t Z w i n f l o r e e r d e e n v o e r de e e n s i e r , e e n k o n i n g w a a r d i g !

Damme b e z a t g e w e l d i g v e e l v o o r r e c h t e n . D e p o o r t e r s e n a m b a c h t s l i e d e n v a n Damure w a r e n r i j k e r e n b e t e r g e k l e e d d a n v e l e e d e l e n .

Monnikerede b e z a t t o e n h e t r e c h t v a n d e gedroogde v i s , Hoeke was d e z e t e l v a n d e D u i t s e H a n s a s t e d e n e n b e z a t h e t r e c h t v a n h a r i n g . H e t k l e i n e Mude bouwde i n d i e d a g e n z i j n t r o t s e t o r e n w e l k e men n u n o g z o e e n z a a m i n d e Z w i n v l a k t e z i e t s t a a n .

S l u i s begon t o e n aan z i j n opgang, waarvan nu nog h e t p r a c h t i g e stadhuis g e t u i g t . Cadsandt was t o e n d e g r o o t s t e v i s s e r s h a v e n u i t onze gewesten O o s t e n d e o n t w i k k e l d e z i c h g e l e i d e l i j k t o t een h a v e n s t a d . D e k l e i n e v i s s e r s h a v e n w e r d d e b a s i s v o o r d e z e e r o v e r s v a n P i e t e r d e Wr e d e , k o n i n g v a n C a s t i l i ë . D e z e o n v e r v a a r de p i r a a t v o e r i n o p d r a c h t v a n d e F r a n s e k o n i n g o m d e E n g e l s e —1 6 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 16

schepen i n d e N o o r d z e e a a n t e v a l l e n . D e S p a a n s e b o e k a n i e r s v i e len e l k Engels s c h i p aan en sleepten h e t zo m o g e l i j k naar S l u i s .

Aan d e E n g e l s e k a n t w a s k o n i n g E d w a r d I I I e v e n w e l e e n e v e n o n v e r s c h r o k k e n a l s bekwaam zeeman ! H i j l o k t e d e S p a n j a a r d e n i n e e n hinderlaag en versloeg ze bloedig. Zo b l e e f het neutrale Vlaanderen s t e e d s nauw b e t r o k k e n b i j d e 1 0 0 - j a r i g e o o r l o g t u s s e n Engeland e n F r a n k r i j k . O n r e c h t s t r e e k s was d e r u s t e n d e w e l v a a r t i n onze g e w e s t e n d a n e i g e n l i j k a a n d e d r u k k e b e z i g h e d e n v a n d e Franse e n E n g e l s e l e g e r s t e d a n k e n De F r a n s e n h a d d e n a f t e r e k e n e n m e t i n n e r l i j k e t w i s t e n , w e l k e u i t barstten b i j h e t i n s t e l l e n van de " gabelle " ( zoutbelastingen ) .

In 1357 v e r s l o e g e n de Engelsen, o n d e r l e i d i n g v a n d e l e g e n d a rische " Z w a r t e P r i n s " , d e Franse l e g e r s b i j Maupertuis. H i e r b i j werd d e F r a n s e k o n i n g J a n d e Goede m e t z i j n z o o n F i l i p s g e v a n g e n genomen. E e n g e b e u r t e n i s w e l k e d e t o e k o m s t v a n h e t Z w i n z o u b e palen!

B i j d e Vr e d e v a n B r é t i g n y werd b e s l o t e n d a t d e Franse k o n i n g t e gen b e t a l i n g v a n e e n g r o t e b o r g s o m z o u v r i j k o m e n . M a a r d e " S t a ten - Generaal " weigerden t e b e t a l e n . De dauphin, d e l a t e r e Kar e l V , d e e d w e i n i g om z i j n v a d e r t e h e l p e n . W e l s l o e g h i j d e o p s t a n d n e e r , d i e g e k e n d s t a a t o n d e r d e naam " J a c q u e r i e " , w a a r door h i j d e e e n d r a c h t i n F r a n k r i j k h e r s t e l d e .

Om z i j n t r o u w e z o o n F i l i p s t e b e l o n e n s c h o n k J a n d e Goede hem Bourgondië . . . b e s l i s s i n g d i e V l a a n d e r e n e n F r a n k r i j k v e e l l e e d , bloed e n t r a n e n z o u k o s t e n . Ondanks d e w e l v a a r t v a n Vlaanderen begon d e v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i n d r e i g e n d e v o r m e n a a n t e n e m e n .

De m a a t r e g e l e n w e l k e g e t r o f f e n w e r d e n w a r e n o n v o l d o e n d e . D e e e n dracht was z o e k e n h e t e i g e n b e l a n g s t o n d een d o o r t a s t e n d e aanpak van d e r e d d i n g v a n h e t Z w i n i n d e w e g . I n 1 3 7 7 s t i e r f E d w a r d I I I .

Een s t e r k e b o n d g e n o o t v o o r V l a a n d e r e n t e g e n h e t o p d r i n g e r i g e F r a n k r i j k o n t v i e l o n s e n g a f d e F r a n s e n meer a r m s l a g om h u n i n vloed i n Vlaanderen t e versterken. De opvolging van de Engelse koning z o r g d e e r v o o r d a t o o k d a a r een b u r g e r o o r l o g u i t b r a k , w a a r door d e F r a n s e n v e e l v a n hun v e r l o r e n t e r r e i n konden t e r u g w i n n e n .

Het h u w e l i j k v a n F i l i p s , h e r t o g v a n B o e r g o n d i ë m e t M a r g a r e t h a van M a l e , e r f d o c h t e r v a n V l a a n d e r e n , b e z o r g d e d e F r a n s e k o n i n g een s t e v i g e v o e t i n h u i s i n V l a a n d e r e n . L o d e w i j k v a n M a l e l i e t de F r a n s e t r o e p e n v r i j e d o o r t o c h t . D e V l a m i n g e n m o e s t e n d e t r o e pen o n d e r d a k v e r s c h a f f e n .

De d o o d v a n L o d e w i j k v a n M a l e i n 1 3 8 4 s l o o t n i e t e n k e l e e n p e r i ode v a n r u s t e n w e l v a a r t a f , z e b e t e k e n d e o o k d e o v e r g a n g v a n Vlaanderen n a a r d e Bourgondische s t a t e n , o n d e r l e i d i n g v a n F i l i p s —1 7 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 17

de S t o u t e . D e z e b e g o n z i j n r e g e r i n g m e t h e t a f k o n d i g e n v a n e e n algemene a m n e s t i e . H i j g a f a a n d e V l a a m s e s t e d e n e n g e m e e n t e n al hun vroegere charters, v r i j h e d e n en p r i v i l e g i ë n terug.

Gent w e i g e r d e e v e n w e l d e a m n e s t i e t e a a n v a a r d e n e n h i e l d k o p p i g s t a n d . E n m e n m a a k t e h e t mee d a t d e s t e d e l i j k e m i l i t i e s v a n Brugge e n I e p e r mee o p r u k t e n t e g e n G e n t . . . D e l e g e n d a r i s c h e held Frans Ackermans b l e e f , ondanks d e o m s i n g e l i n g , e v e n w e l o n wrikbaar weerstand bieden. E n u i t e i n d e l i j k koos F i l i p s d e S t o u t e , w e l k e o o k i n F r a n k r i j k n a a r d e macht w i l d e g r i j p e n , v o o r een v r e e d z a m e o p l o s s i n g . D e V l a a m s e e e n d r a c h t w e r d h e r s t e l d , door d e Gentse e i s , d a t a l l e e n V l a m i n g e n V l a a n d e r e n mochten b e s t u r e n . E N DAT ALLEEN HET VLAAMS MOCHT GEBRUIKT WORDEN I N B E STUURSZAKEN !

Hoewel F i l i p s z i c h z w a a r b e l e d i g d v o e l d e d o o r d e w e i g e r i n g v a n d e Vlaamse a f g e v a a r d i g d e n om v o o r h e m t e k n i e l e n , w e r d e r t o c h v r e de g e s l o t e n ! F i l i p s d e S t o u t e h a d n i e t v e e l a a n d a c h t v o o r V l a a n d e r e n en. g a f e r d e v o o r k e u r a a n z i j n F r a n s e b e l a n g e n t e v e r d e d i gen. O o k h i j l i e t t o e d a t d e F r a n s e k o n i n g n a a r b e l i e v e n d o o r Vlaanderen k o n t r e k k e n met z i j n t r o e p e n . Op deze manier k o n h i j ,gemakkelijk d e t r o t s d e r Vlaamse gewesten beperken. Z o n d e r d e steun v a n d e Vlaamse ambachten k o n F i l i p s w e i n i g goeds u i t r i c h t e n en s c h e e n h e t l a n d e e n s t e m e e r r i j p v o o r e e n b u r g e r o o r l o g .

Maar F i l i p s h a d d e s t r i j d v a n z i j n s c h o o n v a d e r t e g e n d e V l a a m s e gemeenten l a n g g e n o e g g e k e n d o m t e w e t e n d a t h i j z i c h h i e r o p g l a d i j s zou b e g e v e n , e n h i j v e r k o o s t e s c h i p p e r e n t u s s e n z i j n e i gen b e l a n g e n d e V l a a m s e b e l a n g e n . H o e z e e r F i l i p s s c h i p p e r d e moge b l i j k e n u i t h e t f e i t d a t h i j u i t e i n d e l i j k m e t d e E n g e l s e n tegen d e F r a n s e n z o u o p t r e k k e n . . . D e z e m a c c h i a v e l l i s t i s c h e p o l i t i e k h e e f t trouwens h e t Bourgondisch t i j d p e r k gekenmerkt. D e h e r t o g e n v a n B o u r g o n d i ë v e r w i s s e l d e n r e g e l m a t i g v a n kamp e n dienden s l e c h t s é é n d o e l : d e vorming v a n een e i g e n g r o t e s t a a t , met l i e f s t d e h e e r s c h a p p i j o v e r F r a n k r i j k . H i e r b i j s c h r i k t e n z e er n i e t v o o r t e r u g s l u i p m o o r d e n t e g e b r u i k e n . D e belangen v a n V l a a n d e r e n boezemden d e B o u r g o n d i ë r s n i e t h e t m i n s t e b e l a n g i n .

Z i j beschouwden V l a a n d e r e n a l s e e n wingewest e n e e n s t r a t e g i s c h belangrijk gebied, van waaruit ze zowel'Frankrijk, Duitsland als Engeland konden l a s t i g v a l l e n .

F i l i p s de S t o u t e , oom van de Franse koning K a r e l V I , l i e t deze de v r i j e b e s c h i k k i n g o v e r h e t g r o n d g e b i e d v a n o n z e s t r e k e n , o m de v i j a n d e l i j k h e d e n t e g e n d e E n g e l s e n v e r d e r t e z e t t e n .

Karel V I had h e t p l a n opgevat een i n v a s i e v a n Engeland v o o r t e bereiden. H i e r v o o r verkoos h i j h e t Zwin a l s b a s i s v o o r z i j n v l o o t .

- 18

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 18

We l d r a l a g e n i n h e t Z w i n h o n d e r d e n F r a n s e o o r l o g s s c h e p e n , m e t sterke troepenkoncentraties. Door tweedracht, n a i j v e r, m i s v e r standen e n o n w i l b l e e f h e e l d i t l e g e r l a n g e t i j d d o e l l o o s t e r p l a a t s e t r a p p e l e n . Om soms b e l a c h e l i j k e r e d e n e n w e r d h e t v e r t r e k steeds maar u i t g e s t e l d . Geen wonder d a t d e k r i j g s l i e d e n d e b e v o l king l a s t i g v i e l e n , z o d a t de spanning t e n t o p steeg.

U i t e i n d e l i j k w e r d d a n h e t s i g n a a l g e g e v e n om i n z e e t e s t e k e n e n Engeland t e v e r o v e r e n . D e m a c h t i g e F r a n s e v l o o t v e r l i e t h e t Z w i n en v o e r d e N o o r d z e e o p . M a a r d e z e e w a s d e F r a n s e n s l e c h t g e z i n d . . . e e n v l i e g e n d e s t o r m d r e e f d e schepen u i t e l k a a r, e n de exped i t i e w e r d t o e n zonder meer opgegeven ! ! ! D e v e r s p r e i d e Franse schepen z o c h t e n h u n h e i l i n d e n a b i j g e l e g e n h a v e n s , o m t e o n t k o men, aan d e E n g e l s e s c h e p e n d i e k l a a r l a g e n om d e F r a n s e v l o o t op t e v a n g e n . E e n g e d e e l t e v a n d e F r a n s e v l o o t v o e r m e t h a n g e n d e vaandels t e r u g n a a r S l u i s . D e bemanningen waren t e n z e e r s t e o n t stemd d o o r h e t t r i e s t e v e r l o o p v a n d e o p e r a t i e s . O m d a t z e g e e n o o r l o g s b u i t hadden gemaakt e n a l l a n g e t i j d g e e n s o l d e hadden ontvangen s l o e g e n z e a a n h e t p l u n d e r e n . Z o a l s g e w o o n l i j k b e t a a l de d e b u r g e r b e v o l k i n g w e e r e e n s h e t g e l a g . B r a n d s t i c h t i n g , v e r k r a c h t i n g e n moord waren opnieuw aan d e o r d e v a n d e d a g . E n F i l i p s d e S t o u t e l i e t d e Fransen maar begaan . . . H i j v e r r o e r d e geen v i n , o n d a n k s d e smeekbeden v a n d e V l a a m s e s t e d e n .

Na d e m i s l u k t e i n v a s i e v a n E n g e l a n d , v e r l i e t d e F r a n s e k o n i n g Karel V I z i j n troepen, om h e t K e r s t f e e s t t e Gent t e v i e r e n . De haatdragende Franse v o r s t was d e b l o e d i g e s t r i j d t e g e n Gent n o g n i e t vergeten en zon op wraak. H i j dacht de s t a d b i j v e r r a s s i n g t e k u n n e n nemen e n bewapende z i j n g e v o l g z e e r z w a a r . N i e t m i n d e r dan 8 0 0 mannen v e r g e z e l d e n d e k o n i n g n a a r G e n t . D o o r d i t t a l r i j k gevolg wantrouwig geworden, o n d e r z o c h t e n d e Gentenaren d e k a r a vaan. I n w i j n v a t e n o n t d e k t e n z e e e n g r o o t a a n t a l wapens, w e l k e moesten d i e n e n o m d e p o o r t e n t e b e z e t t e n , z o d r a d e F r a n s e v o o r posten b i n n e n d e s t a d zouden z i j n . Razend g r e p e n d e Gentenaren naar d e wapens e n moordden d e g a n s e F r a n s e k a r a v a a n u i t . K a r e l VI koos h e t hazenpad. Nu t r a d F i l i p s d e S t o u t e t o c h op e n d e Franse t r o e p e n zouden z i c h u i t V l a a n d e r e n t e r u g t r e k k e n . M a a r d e ontevreden s o l d a t e n w e l k e ' een r i j k e b u i t v o o r h u n neus z a g e n v o o r b i j v l i e g e n , s l o e g e n m a s s a a l a a n h e t p l u n d e r e n . B r u g g e , Damme e n S l u i s w e r d e n d o o r d e F r a n s e h o r d e n o v e r s p o e l d e n a l o m werd e r g e m o o r d , v e r k r a c h t e n b r a n d g e s t i c h t .

De E n g e l s e v l o o t l a g e v e n w e l o p d e l o e r e n h o o p t e d e k a n s t e k r i j g e n de Franse e n Bourgondische v l o o t i n h e t Zwin t e v e r n i e t i g e n . D e Fransen waren de l e s v a n 1340 nog n i e t v e r g e t e n e n z o r g - 19

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 19

den e r v o o r d a t h u n s c h e p e n t i j d i g v e i l i g o p z e e k o n d e n v l u c h t e n .

De B o u r g o n d i ë r s w a r e n n i e t z o g e l u k k i g e n w e r d e n v o o r B l a n k e n berge d o o r d e E n g e l s e e n Vlaamse v l o t e n v e r r a s t . D e Vlaamse s c h e pen s t o n d e n o n d e r d e l e i d i n g v a n d e d o o r t a s t e n d e G e n t e n a a r P i e t e r Van d e n B o s s c h e , e e n v r o e g e r a a n v o e r d e r v a n d e W i t t e K a p r o e n e n .

D a n k z i j h e t u i t z o n d e r l i j k t a l e n t e n d e zeemanskunde v a n d e z e o n v e r s c h r o k k e n man, w e r d e n d e B o u r g o n d i ë r s t o t a a l v e r s l a g e n e n i n de p a n g e h a k t . D e r e s t e n v a n d e B o u r g o n d d i s c h e v l o o t v l u c h t t e n terug n a a r h e t Z w i n , a c h t e r n a g e z e t d o o r d e Vlamingen. De. Engelsen v r e e s d e n v o o r e e n h i n d e r l a a g e n w e i g e r d e n Va n d e n B o s s c h e t e v o l gen, z o d a t d e v i j a n d e l i j k e s c h e p e n t o c h n o g k o n d e n o n t k o m e n . D e Engelsen p l u n d e r d e n evenwel v d d r h u n a f t o c h t d e Vlaamse k u s t d o r pen ! ! !

Eens d e F r a n s e t r o e p e n u i t V l a a n d e r e n v e r d w e n e n , b l e e f e r e e n s f e e r v a n ongenoegen t u s s e n d e g r a a f e n d e g r o t e Vlaamse s t e d e n .

F i l i p s d e S t o u t e s t a k z i j n m i n a c h t i n g v o o r d e ambachten e n h e t gemene v o l k n i e t o n d e r s t o e l e n o f b a n k e n . H i j m a a k t e e r g e e n g e heim v a n d a t h i j d e macht d e r gemeenten v e e l t e g r o o t v o n d e n h i j s t e l d e d a n o o k a l l e s i n h e t w e r k om d e s t e d e n t e k l e i n e r e n e n i n 'hun v r i j h e i d t e b e k n o t t e n .

Om d e V l a a m s e s t e d e n ( i n h o o f d z a a k e c h t e r B r u g g e ) t e p e s t e n verkoos h i j S l u i s a l s z i j n g e l i e f k o o s d e s t a d , d i e h i j o p a l l e r l e i manieren bevoordeligde. De gevolgen van deze houding voor de t o e k o m s t v a n h e t Z w i n w o r d e n o v e r h e t a l g e m e e n u i t h e t o o g v e r l o r e n . Mocht F i l i p s d e S t o u t e b i j v o o r b e e l d Brugge a l s z i j n stad v e r k o z e n hebben . . .

Om z i j n w i l d o o r t e d r i j v e n v e r w i s s e l d e F i l i p s d e S t o u t e i n 1 3 8 5 met J a n v a n Namen, B e t h u n e e n A r t o i s t e g e n S l u i s . R e e d s h e t v o l gende j a a r w e r d S l u i s u i t g e r o e p e n t o t " g r a f e l i j k e s t a d " .

F i l i p s d e S t o u t e l i e t t e S l u i s h e t " G r o o t K a s t e e l " bouwen, een omzeggens o n i n n e e m b a r e v e s t i n g . H i e r d o o r v e r w i e r f h i j d e a b solute k o n t r o l e o v e r d e toegang t o t h e t Z w i n e n kon Brugge e l k ogenblik van de zee afsnijden.

Het " G r o o t K a s t e e l " m o e s t t e v e n s d i e n e n om d e E n g e l s e n a l l e l u s t t e o n t n e m e n om m e t h u n v l o o t h e t Z w i n n o g m a a l s o p t e v a r e n .

Dank a a n d e v e r s t e r k i n g e n r o n d S l u i s , k o n d e n d e F r a n s e z e e r o v e r s steeds e e n v e i l i g onderkomen v i n d e n b i j h u n v l u c h t v o o r d e E n g e l s e o o r l o g s b o d e m s d i e d e N o o r d z e e d o o r k r u i s t e n om d e E n g e l s e handelsschepen t e beschermen t e g e n d e p i r a t e n .

Nog n i e t t e v r e d e n m e t d e a f g r e n d e l i n g v a n h e t Z w i n , e n d e B r u g g e l i n g e n v r e z e n d e , l i e t F i l i p s n o g e e n " K l e i n K a s t e e l " bouwen, op d e s c h o r r e n b i j M u d e . D e z e " B o u r g o n d i s c h e To r e n " b e h e e r s t e —2 0 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 20

h e t Z w i n e n men k o n e r w e l 2 0 m i j l e n v e r d e z e e i n h a m o v e r z i e n .

Z e l f s n a d e , bouw v a n d e z e v e r s t e r k i n g e n w a s F i l i p s n o g n i e t g e r u s t . H i j l i e t d e h a v e n v a n S l u i s l a n g s d e k a n t v a n Mude v e r s t e r ken m e t w a a k t o r e n s e n p a a l w e r k .

De B r u g g e l i n g e n b l e v e n n i e t b i j d e p a k k e n z i t t e n e n t o o n d e n w e i nig ontzag voor de toebereidselen van F i l i p s . Z e bleven e r b i j d a t z i j e n z i j a l l e e n meester waren over h e t Zwin. Z o e i s t e n ze de blijvende toepassing van hun r e c h t e n op h e t s t a p e l r e c h t van l a ken, h o u t , p o t a s , v i s e n v e l e a n d e r e p r o d u k t e n . S l u i s d a c h t z i c h zeker v a n d e s t e u n v a n d e g r a a f e n v r o e g d e z e om h e t g e s c h i l t e beslechten. To t i e d e r s verbazing g a f F i l i p s Brugge g e l i j k . . .

Brugge b l e e f b a a s o v e r h e t Z w i n . I n S l u i s m o c h t e n s l e c h t s b e paalde ambachten v r i j u i t g e o e f e n d worden. Z o mochten e r s l e c h t s 2 wevers e n 2 leerbewerkers, m e t e l k een " g e z e l " , h u n beroep u i t o e f e n e n . E n k e l 3 l a k e n h a n d e l a a r s b l e v e n g e r e c h t i g d om i n S l u i s h a n d e l t e d r i j v e n . H o u t mocht a l l e e n d o o r d e D u i t s e Hansekooplieden verhandeld worden.

I n B r u g g e p o o g d e men d o o r d e z e d w a n g m a a t r e g e l e n d e o p k o m s t v a n S l u i s t e g e n t e gaan. Maar d e t i j d z o u aantonen d a t d e wanhopige s t r i j d v a n Brugge i n h e t zand v a n h e t d i c h t s l i b b e n d e Zwin zou uitdoven . .

F i l i p s was e v e n w e l g e e n dommerik e n h i j b e s e f t e maar a l t e goed dat h i j S l u i s n i e t t e v e e l mocht b e v o o r d e l i g e n , omdat h i j w e l w i s t , d a t d e V l a a m s e s t e d e n h i e r t e g e n i n o p s t a n d z o u d e n komen.

H i j w e n s t e n i e t d e z e l f d e f o u t t e maken a l s z i j n v o o r g a n g e r s i n hun s t r i j d m e t d e V l a a m s e s t e d e n . H i j m a a k t e d a n o o k g e e n g e b r u i k van z i j n macht h e t Z w i n a f t e g r e n d e l e n . W e l b e g o n h i j s y s t e m a t i s c h v e r s t e r k i n g e n aan t e l e g g e n b i j d e b e l a n g r i j k s t e Vlaamse steden. S c h i j n b a a r a l s v e r d e d i g i n g b e d o e l d , z o r g d e d e g r a a f e r voor o v e r a l s t e r k e garnizoenen t e l e g e r e n , waardoor h i j d e g e meenten e n s t e d e n o n d e r k o n t r o l e k o n h o u d e n . E e n s z i j n n e t v a n f o r t e n i n orde begon F i l i p s d e S t o u t e d e duimschroeven aan t e vijzen.

De d o o d s t e e k v o o r B r u g g e kwam n i e t v a n F i l i p s . . . m a a r w e l v a n d e Franse k o n i n g K a r e l V I , d i e , o m E n g e l a n d t e t r e f f e n , a l l e h a n d e l met d i t l a n d v e r b o o d . H e t ' was a a n a l l e s c h e p e n a b s o l u u t v e r b o d e n de " l i n i e " t u s s e n h e t " G r o o t " e n h e t " K l e i n K a s t e e l " v a n S l u i s v o o r b i j t e v a r e n . D e d r e i g e n d e kanonnen o p d e machtige waaktorens z o r g d e n e r w e l v o o r d a t geen e n k e l s c h i p d i t v e r b o d poogde t e o v e r t r e d e n . Z e l f s g e e n v i s s e r s v a a r t u i g e n m o c h t e n n o g h e t Z w i n o p v a r e n . . . H u l p e l o o s moest Brugge t o e z i e n hoe h e t t o t armoede e n m a c h t e l o o s h e i d gedoemd w e r d , d o o r d e d u i v e l s e s a m e n - 21 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 21

zwering t u s s e n d e F r a n s e k o n i n g e n F i l i p s d e S t o u t e . Hiermede verdween e e n d e r l a a t s t e k a n s e n v o o r h e t Z w i n . H e t w e r d n u s t i l i n Damme, M o n n i k e r e d e e n H o e k e , w a a r e r g e e n s c h e p e n m e e r t o e kwamen, z o d a t d e v r e e m d e h a n d e l a a r s e n b a n k i e r s s t i l a a n d e moed begonnen o p t e g e v e n .

Daarbij voegde z i c h nog de o n t w i k k e l i n g van een r e l i g i e u s g e s c h i l door e e n schisma i n d e roomse k e r k . L o d e w i j k v a n M a l e was a l t i j d een v u r i g c h r i s t e n g e w e e s t e n v o l g e l i n g v a n d e P a u s v a n Rome.

F i l i p s d e S t o u t e d a a r e n t e g e n was e e n a a n h a n g e r v a n d e n i e u w e Paus Clemens V I I , w e l k e t e A v i g n o n e e n n i e u w e k e r k h a d g e s t i c h t . E n vermits de graven van Vlaanderen b i j n a a l t i j d de Franse l i j n volgden, e n Avignon i n F r a n k r i j k l i g t F i l i p s d e S t o u t e b r a c h t v e e l veranderingen teweeg i n de l a g e l a n den a a n d e N o o r d z e e . D o o r e e n v e r s t a n d i g h u w e l i j k v e r s t e v i g d e h i j z i j n i n v l o e d i n de omringende gewesten, z o d a t e r een zekere r u s t i n o n z e s t r e k e n kwam. To c h h i t s t e h e t s c h i s m a i n d e k e r k d e g e moederen o p . F i l i p s w i l d e d e V l a m i n g e n d w i n g e n o m a a n P a u s C l e mens t e g e h o o r z a m e n , e n men b e g o n o v e r a l n i e u w e g e e s t e l i j k e n t e wijden. A l l e e n Gent b l e e f h a l s s t a r r i g weigeren t o e t e geven. F i l i p s r i s k e e r d e h e t n i e t d e Gentenaren aan t e v a l l e n .

H i j s l o o t v r e d e m e t E n g e l a n d , w a a r d o o r d e h a n d e l i n B r u g g e , Damme e n h e t g a n s e Z w i n w e e r b e g o n t e b l o e i e n . M a a r d e v e r z a n d i n g s t o n d n i e t s t i l . I n 1 3 9 8 w e r d d e R y e o p n i e u w u i t g e d i e p t om d e schepen t o t B r u g g e t e l a t e n v a r e n . D e v e r z a n d i n g w a s r e e d s z o v e r gevorderd, d a t i n 1385 S l u i s r e e d s a l s d e b e s t e Vlaamse haven b e s c h r e v e n w e r d , o m d a t Dainuie p r a k t i s c h n i e t m e e r t e b e r e i k e n w a s zonder d a t d e zeeschepen e n k e l e k e r e n v a s t l i e p e n o p e e n d e r v e l e zandbaken i n h e t Z w i n . I n 1 4 0 1 b e z o c h t e e n B r u g s e a f v a a r d i g i n g S l u i s o m t e o n d e r z o e k e n w a t e r n o g k o n g e d a a n w o r d e n om h e t Z w i n t e r e d d d e n . Z o a l s d e o o r k o n d e h e t z e g t " omme t e o v e r z i e n e d e g h e b r e k e v a n d e r v a e r t e n d e v a n d e n Zwene " . N a d e z e b e s p r e k i n g e n werd e r i n d e r d a a d begonnen a a n w e r k e n om h e t Z w i n b e t e r b e v a a r b a a r t e m a k e n . D e v a a r g e u l t u s s e n S l u i s e n Dem t e w e r d o p n i e u w uitgegraven. H e t paalwerk tussen het Grote en het Kleine Kasteel ' v a n S l u i s z o u v e r w i j d e r d worden. H e t Zwin scheen nog t e redden.

Maar t o e n g r e e p d e n a t u u r i n .

In 1404 werden onze s t r e k e n g e t e i s t e r d d o o r d e " S t . - E l i s a b e t h s vloed " . De Noordzee b u l d e r d e met een o n v o o r s t e l b a a r geweld. M e tershoge g o l v e n overspoelden de d i j k e n en gans Vlaanderen l e e d o n d e r h e t n o o d w e e r. D e d i j k e n r o n d S l u i s w a r e n omzeggens v o l l e d i g weggespoeld e n gans d e o m t r e k s t o n d b l a n k . M e t e e n w a r e n a l d e werken a a n h e t Z w i n v e r z w o l g e n d o o r d e g o l v e n e n z e w e r d e n n i e t - 22

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 22

onmiddellijk h e r v a t . . . Z o b l e e f h e t paalwerk, d a t de toegang t o t het Z w i n zozeer h i n d e r d e e n n e f a s t was v o o r d e v e r z a n d i n g , n o g jaren t e r plaatse.

Alsof h e t woeste natuurgeweld F i l i p s de Stoute had neergeveld s t i e r f de g r a a f van Vlaanderen onverwacht, t i j d e n s onderhandelingen o v e r B r a b a n t t e H a l l e i n 1 4 0 4 .

F i l i p s ' p o g i n g e n om z i j n s t a t e n t o t e e n g r o t e m a c h t t e b u n d e l e n werden d o o r d e d o o d a b r u p t a f g e b r o k e n , m a a r z o u d e n l a t e r t o c h vruchten dragen. ( vervolgt ) Remi V a n H a e l s t

- 23

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 23

Filips de Stoute (Museum, Dijon)

Het kasteel van Kortrijk (miniatuur uit de

Excellente Chronyck van Vlaanderen, Kon. Bibi., Brussel) - 24

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 24

kastelen in vlaanderen TER L I N D E N Het k a s t e e l " T e r L i n d e n " i s g e l e g e n i n d e g e m e e n t e Edegem, o p 9 k m t e n z u i d e n v a n A n t w e r p e n . Edegem maakte i n d e o u d e t i j d e n deel u i t v a n h e t Land v a n R i j e n , é é n d e r v i e r m a r k i e z a t e n v a n het H e i l i g R i j k . " Meneerke van Buizegem " Het g r o n d g e b i e d d a t t e g e n w o o r d i g o n d e r d e naam Edegem b e k e n d s t a a t , droeg v r o e g e r e e n g a n s a n d e r e n a a m : B u y s e g h e m . D i t o u d e Buyseghem t e l d e v i e r g e h u c h t e n o f w o o n k e r n e n d i e samen é é n p a r o c h i e v o r m d e n .

E r w a s v o o r e e r s t Buyseghem z e l f d a t a l s d e b e l a n g r i j k s t e p l a a t s over d e d o r p s k e r k b e s c h i k t e ; G(r)ypeghem; Heisenghem e n a l s l a a t s t e Ayghem o f Edegem. D e z e v i e r g e h u c h t e n m o e t e n i n o u d e r d o m n i e t voor mekaar onderdoen. Z e b e z i t t e n a l l e v i e r d e t y p i s c h F r a n k i s c h e u i t g a n g s v o r m " h e y m " o f heem, w a t w o n i n g o f l a n d g o e d b e t e k e n t . D e ze g e h u c h t n a m e n v e r t e l l e n o n s d a t d e o u d s t g e k e n d e b e w o n e r s , w a a r van w e o n s d e namen mogen v o o r s t e l l e n a l s B u s o , G i p o , H e i s o ( o f Agiso) e n Ado, m e t hun f a m i l i e e n gevolg omstreeks d e 5de - 6de eeuw h u n " h e e m " o f h o f s t e d e o p d i t g r o n d g e b i e d kwamen v e s t i g e n .

Zeer w a a r s c h i j n l i j k v o l g d e n z i j e e n G a l l o - R o m e i n s e b e v o l k i n g o p , want i n d e p u i n e n v a n h e t v e r d w e n e n B u i z e g e m k e r k j e , a a n d e h u i d i ge J a n V e r b e r t l e i , w e r d e n h e e l w a t R o m e i n s e v o o r w e r p e n t e r u g g e vonden. D a t kwam i n d e e e r s t e p l a a t s o m d a t h e t g r o n d g e b i e d B u i z e gem-Edegem z i c h u i t s t r e k t e t u s s e n d e G a l l o - R o m e i n s e n e d e r z e t t i n g e n Condacum ( K o n t i c h ) e n V i l l a r i a c u m ( W i l r i j k ) .

Wanneer n u d e k e r k v a n Buyseghem d o o r b r a n d v e r n i e l d w e r d , b o u w d e men r o n d 1 3 0 0 e e n n i e u w e k e r k . M a a r d e z e k e r k w e r d o p g e r i c h t o p h e t g e h u c h t Eeghem (Edegem) w a t v o o r d e b e w o n e r s v a n Buyseghem w e l de k l a s s i e k e d o o r n i n h e t o o g moet g e w e e s t z i j n . H e t p a t r o n a a t

—2 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 25

van d e z e k e r k b e h o o r d e o o r s p r o n k e l i j k t o e a a n h e t k a p i t t e l v a n Saint-Géry t e K a m e r i j k e n h e t werd i n 1657 a f g e s t a a n aan d e v o o r z i t t e r van h e t b i s s c h o p p e l i j k seminarie t e Antwerpen. De k e r k van Edegem, d i e e e r s t a a n d e H e i l i g e Maagd w e r d t o e g e w i j d e n v e r v o l gens a a n S i n t - A n t o n i u s , e r e m i j t , w e r d a l s m o n u m e n t " g e k l a s s e e r d " op 3 0 j a n u a r i 1 9 4 7 .

Hoe e r g d e b e w o n e r s ' v a n Buyseghem h e t v o n d e n d a t h u n k e r k n a a r Edegem w e r d o v e r g e p l a a t s t mag b l i j k e n u i t h e t j a a r l i j k s g e h o u d e n f o l k l o r i s t i s c h f e e s t r o n d " meneerke v a n Buizegem " . J a a r l i j k s wordt e r o p meiavond ( 3 0 a p r i l ) e e n g r o t e pop, Meneerke v a n B u i zegem genaamd, i n e e n h o g e boom g e z e t e n m o e t a l s s t r a f d e h e l e maand m e i , i n w e e r e n w i n d , b l i j v e n h a n g e n . D e z e s t r a f z o u , v o l gens d e l e g e n d e , d e H e e r v a n Buyseghem v e r d i e n d h e b b e n o m d a t h i j i n d e r t i j d Edegem l i e t p r i m e r e n b o v e n B u i z e g e m .

In de verhandelingen van L i c . P. Smets, d i e onder de l e i d i n g van w i j l e n p r o f . d r . K . C . P e e t e r s t o t s t a n d kwamen: " S a g e n m o t i e v e n tussen d e Antwerpse a g g l o m e r a t i e e n d e R u p e l s t r e e k " ( Leuven 1965 ) w e r d o n d e r h e t nummer 3 9 2 d e z e l e g e n d e o p g e t e k e n d :

el Ft

De oor.spnonke i j k e eenste keek van Edegem bevond z i c h op h e t gno ndg ebA ed van Buizegem, een gehucht van h e t huidige 6d egem .

Toen deze keek voors een paan honderd laan aÇbnandde, e i 3 t e n de bewonetca van Edegem - h e t huidige centrum - d a t de keek zou opgebouwd wonden t e Edegem, omdat daar veel meen menien woonden dan -ln & t zegem. Daan moet heel wat kabaal z i j n gemaakt toen t e n t i j d t u u e n de mevioen van Edegem en Buizegem, om de kerk t e knilgan waan z-.1 ze L i e W zagen. Ten3Lotte hebben die van Edegem h e t pLe-ít gewonnen want de nieuwe kerk, d e huidige S i n t -Anton-í.u4 keek, wend o pg ettw (z(zen t e Edegem, t o t gnvte venontwaandLgLng van de menen van Buizegem. Hun venovLtwaandtg,Lng gang voona2 u i t naah M.ijnheen van Buizegem, d i e de c.Ljvtshoeve "Buizegem" bewoonde, d i e aÇk ng van de ka4teeLheen van Cavitincnode. Z i j verweten Mijnheenke van Buizegem d a t h i j hun belangen n i e t genoegzaam had v endedig d en d a t h i j de 4 chuLd wao, d a t de nieuwe kerk t e Edegem wend opgettcokken. Om aan • hun venovttwaandLíg.Lng l u c h t t e geven, hebben, z i j een Leven3gnohe pop gemaakt, d i e op een Lange Maak van ca. 1 0 m aang e bnacht en venvoLgen4 i n de hoog4te boom van Buizegem gepLaat3t, zodat d i e pop boven huizen en bomen u i t t a k en van veA/Le zíchtbaan wend gedWtende de gauwe maand mei.. De pop had een ascm u i t g u t k e t en deze wees naup de pLaa s waan de keek van Buizegem had gestaan. Doon d i e pop wend de Neen van Buizegem aan de kaak ge3te2d en daarmede witden d i e van Buizegem b e - 26 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 26

" doe.2en welft de houding van de Heen van Buizegem m o e t z i j n geweest en wam de fan.fz had moeten Maan: da201_ en netc.gan4 " anders . " Op h e t S i n t - G o r i k s p l e i n t e Edegem s t a a t e r e e n m o o i b e e l d v a n M e neerke v a n Buizegem, d o o r d e beeldhouwer C o r n e l i s v e r v a a r d i g d .

En o o k d i t " m e n e e r k e " z i t o p e e n s t a a k e n w i j s t m e t z i j n l i n k e r hand. E n h i e r i s d e s t r a f n o g e r g e r , w a n t d i t m e n e e r k e v a n B u i z e gem z i t e r h e t h e l e j a a r d o o r !

Heerlijkheid en heren Het t e r r i t o r i u m v a n h e t h e r t o g d o m B r a b a n t , w a a r v a n Edegem e n d e gehele p r o v i n c i e A n t w e r p e n i n h e t Oud Regime d e e l u i t m a a k t e n , b e hoorde a a n d e g r a v e n v a n Leuven, d e l a t e r e h e r t o g e n v a n B r a b a n t , d i e w e d u s a l s d e e e r s t e h e r e n v a n Edegem mogen b e g r o e t e n .

Op 2 a p r i l 1 3 8 7 s t o n d h e r t o g i n J o h a n n a v a n B r a b a n t d e v o l l e d i g e j u r i s d i c t i e d i e z i j b e z a t t e M o r t s e l e n Edegem a f a a n C o s t e n v a n Ranst, h e e r v a n K a n t e k r o o i , i n r u i l v o o r d e hogere e n l a g e r e h e e r l i j k h e i d , a l l e r e c h t e n e n manschappen, d i e h i j t e B o e c h o u t e n Hove b e z a t . U i t d e z e a k t e v a n o v e r d r a c h t k a n men d u i d e l i j k o p m a ken d a t C o s t e n v a n R a n s t , e c h t g e n o o t v a n J o h a n n a , n a t u u r l i j k e dochter van h e r t o g Jan I I I , a a n z i j n h e r t o g i n , i n de f u n k t i e van Raad e n K e u k e n m e e s t e r, a a n z i e n l i j k e d i e n s t e n h a d b e w e z e n .

Sedert 1387 h a d d e h e e r v a n K a n t e k r o o i o n d e r M o r t s e l d u s d e v o l l e j u s t i t i e , h e t r e c h t o p l e v e n e n dood i n d e b e i d e d o r p e n e n was h i j g e m a c h t i g d om e r z i j n a m b t e n a r e n ; s c h o u t o f d r o s s a a r d , s c h e p e nen, s e k r e t a r i s , e n z . a a n t e s t e l l e n . O o k a l l e l e n e n e n c i j n z e n werden a a n C o s t e n v a n R a n s t t o e v e r t r o u w d , d i e e r t o t d a n t o e a a n de h e r t o g e n v a n B r a b a n t h a d d e n t o e b e h o o r d . D e z e c i j n z e n e n t i e n den v a n Edegem w e r d e n e e n s p e r j a a r d o o r d e h e e r v a n K a n t e k r o o i o f z i j n gevolmachtigde g e ĂŻ n d o p Te r L i n d e n . D e h e e r l i j k h e i d v a n Edegem z o u d u s e e n a c h t e r l e e n w o r d e n v a n K a n t e k r o o i e n d e d o r p s h e r e n v.an Edegem z o u d e n h u n w o o n p l a a t s o p h e t a l o u d e M o r t s e l s e k a s t e e l K a n t e k r o o i b l i j v e n behouden. ( Vo o r d e b e s p r e k i n g v a n het k a s t e e l K a n t e k r o o i : z i e Hobonia J r g . 8 - 1979 - n r . 3 ) .

Wij hebben b i j d e bespreking van h e t k a s t e e l v a n Kantekrooi a l d e o p e e n v o l g e n d e e i g e n a a r s , d u s o o k d e e i g e n a a r s o v e r Edegem, reeds n a d e r b e k e k e n , e n z u l l e n o n s h i e r b e p e r k e n t o t e e n b o n d i g overzicht.

Het g e s l a c h t v a n R a n s t z o u v a n a f 1 3 8 7 t o t 1 5 3 6 d e s c e p t e r b l i j v e n

zwaaien over Edegem. Nadat Hendrika van Ranst op 2 december 1526 k i n d e r l o o s o v e r l e d e n was o p K a n t e k r o o i v e r v a l l e n h a a r g o e d e r e n aan h a a r z u s t e r , A d r i a n a v a n R a n s t , v r o u w e v a n B o x t e l , g e h u w d m e t

- 27 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 27

Jan v a n H o o r n , u i t h e t g e s l a c h t d e r H e r e n v a n G a a s b e e k . V i a z i j n d o c h t e r , A n n a v a n H o o r n , k o m e n K a n t e k r o o i e n Edegem a a n d e z o o n van h a a r e e r s t e man H e n d r i k d e P o n t a i l l i e r , r i d d e r , h e e r v a n F l a i g e y , e n z . D e weduwe v a n H e n d r i k d e P o n t a i l l i e r , A n t o i n e t t e de V e r g y , v e r k o o p t K a n t e k r o o i e n Edegem o p 2 7 m e i 1 5 4 9 a a n N i c o laes P e r r e n o t e n N i c o l e B o n v a l o t . Z i j werden opgevolgd d o o r hun zoon, A n t o o n P e r r e n o t , h e e r v a n G r a n v e l l e , d i e a l s k a r d i n a a l Granvelle een b e l a n g r i j k e r o l i n de geschiedenis z a l spelen.

Na d e G r a n v e l l e s k o o p t o p 5 m e i 1 6 1 6 d e A n t w e r p e n a a r J a n B a p t i s t Maes d e h e e r l i j k h e i d K a n t e k r o o i - M o r t s e l - Edegem, d i e h i j o p 17 a p r i l 1 6 2 7 v o o r t v e r k o o p t a a n F i l i p s d e G o d i n e s , z o o n v a n d e consul v a n P o r t u g a l . D i e n s e n i g e d o c h t e r, F i l i p p i n a - Margaretha de G o d i n e s b r a c h t d e h e e r l i j k h e i d a a n h a a r m a n ; K a r e l G i s l e e n d e F i e n n e s z o d a t Edegem o n d e r h e t h e e r l i j k b e w i n d kwam v a n d i t F r a n se r i d d e r g e s l a c h t .

Na d e f a m i l i e d e F i e n n e s v i n d e n w e P e t r u s S a n d e l i n , g r a a f v a n Chaumont-, b u r g g r a a f v a n E n n e , e n z . , a l s v o l g e n d e b e z i t t e r v a n d e heerlijkheid.

Op 2 0 o k t o b e r 1 7 8 1 v e r k o c h t A d e l a i d e - F e l i c i t a s , m a r k g r a v i n v a n •Fiennes, a l s erfgename v a n P e t r u s S a n d e l i n , d e h e e r l i j k h e i d Edegem m e t h e t r e c h t v a n a a n s t e l l i n g v a n d r o s s a a r d , 7 s c h e p e n e n , s e k r e t a r i s , m e i e r e n v o r s t e r, e n met de d r i e graden van j u r i s d i c t i e en j u s t i t i e e n m e t i n b e g r i p v a n a l l e v e r d e r e h e e r l i j k e p r e r o g a tieven, a a n Messire Charles- F r a n ç o i s -Hyacinthe- G h i s l a i n de Vi s s c h e r, baron v a n C e l l e s , s c h e p e n v a n B r u s s e l , e n aan d i e n s v r o u w, dame M a r i a -Anna- A d e l a i d e -Rose B a r r e t .

Nu h a d Edegem e e n e i g e n d o r p s h e e r , e n h i n g h e t n i e t m e e r a f v a n K a n t e k r o o i . D e n i e u w e h e e r, d i e e e n b r o e r was v a n Honoré- F e r d i nand- I g n a t i u s - G h i s l a i n d e V i s s c h e r d e C e l l e s , b a r o n v a n H o v e , e i genaar v a n h e t k a s t e e l A l t e n a t e K o n t i c h e n o o k nog e e n b r o e r was van J o s e p h u s - A l b e r t u s d e V i s s c h e r d e C e l l e s , h e e r v a n R a m e i e n o n der- G e s t e l , w a s t e B r u s s e l g e b o r e n i n 1 7 4 6 . I n d e z e s t a d huwde h i j i n 1779 d e h i e r b o v e n vernoemde j u f f r o u w B a r r e t e n u i t d i t h u w e l i j k zouden v i j f k i n d e r e n geboren worden.

Onder d e e e r s t e h e e r v a n Edegem w e r d d e h e e r l i j k h e i d v e r h e v e n t o t baronie maar deze g l o r i e duurde maar k o r t . D o o r d e Franse b e z e t ters werden a l l e h e e r l i j k e goederen en t i t e l s v e r v a l l e n v e r k l a a r d en t o e n i n j u l i 1 7 9 4 t e B r u s s e l 1 5 4 g i j z e l a a r s u i t d e g e g o e d e stand w e r d e n o p g e ë i s t -om a l d u s d e b e t a l i n g v a n d e F r a n s e c o n t r i butie t e a k t i v e r e n , bevond baron Charles de Visscher de Celles z i c h o n d e r h e n . M e t d e a n d e r e n w e r d h i j _ n a a r Avesnes g e v o e r d , w a a r h i j , samen met d r i e l o t g e n o t e n , i n gevangenschap z o u o v e r l i j d e n .

- 28

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 28

Vo l g e n s e e n k r o n i e k i n h e t s t a d s a r c h i e f t e B r u s s e l z o u d a t o v e r l i j d e n op 14 augustus 1794 t e s i t u e r e n z i j n .

Het H o f Te r L i n d e n W a a r s c h i j n l i j k t e r v e r d e d i g i n g t e g e n d e Noormannen opgebouwd, b e stonden e r i n d e Xde eeuw o p d e z e p l a a t s e n k e l e i n h o u t o p g e t r o k ken g e b o u w e n ; w a c h t t o r e n e n t e v e n s w o n i n g , s c h u u r , p o o r t g e b o u w, enz. d i e h e t " G o e d T e r B o r c h t " genaamd w e r d e n n a a r d e f a m i l i e van d e r B o r c h t ( o f d e C a s t r o ) . D e z e f a m i l i e z o u v o o r t g e k o m e n z i j n u i t d e f a m i l i e v a n Buyseghem.

Ve r m o e d e l i j k d o o r e r f e n i s v e r d e l i n g w e r d h e t a l o u d e domein v a n d e r Borcht i n d e X l l l d e eeuw i n t w e e d e l e n g e s p l i t s t . D e oude s t a m z a t e bleef aan de f a m i l i e van der Borcht o f de Castro, t e r w i j l h e t a f g e s c h e u r d e d e e l , o o s t e l i j k v a n h e t e e r s t e g e l e g e n , d e naam Te r L i n den k r e e g . H e t o u d s t g e v o n d e n d o k u m e n t d a t b e t r e k k i n g h e e f t o p T e r Linden d a t e e r t u i t 1277 e n h i e r i n i s e r s p r a k e v a n e e n z e k e r e Hugo de T i l i a , o f H u g o v a n d e r L i n d e n . D i t d o k u m e n t b e w i j s t w e l d a t h e t Hof Te r L i n d e n t o e n r e e d s b e s t o n d , m a a r h o e d i t k a s t e e l e r u i t z a g i s e c h t e r n i e t g e w e t e n . O o k o f d e z e v e r s t e r k i n g omwald was o f m e t water omgeven, k o n n i e t meer a c h t e r h a a l d w o r d e n .

Op h e t e i n d e v a n d e X I I I d e e e u w g a a t V o l c a r d u s d e T y l i a m e t d e h e r e n v a n P i t s e m b u r g e n a n d e r e n samenwerken o m h e t k e r k j e v a n h e t v e r r e B u i z e g e m n a a r Edegem o v e r t e b r e n g e n .

De f a m i l i e v a n d e r L i n d e n w o r d t o p h e t H o f T e r L i n d e n o p g e v o l g d door d e f a m i l i e Cantman. Herman Cantman, h e e r v a n Te r L i n d e n , s t a a t i n 1357 v e r m e l d b i j d e Antwerpse p o o r t e r s d i e d o o r L o d e w i j k van M a l e g e v a n g e n e n v e r b a n n e n w e r d e n , e n z i c h a l s g i j z e l a a r s n a a r Rupelmonde m o e s t e n b e g e v e n .

I n 1 3 6 4 k o m t Herman Cantman r e e d s a l s r i d d e r m e t w a p e n s c h i l d v o o r en i n 1 3 6 5 w a s h i j p r o v i s o r v a n h e t S i n t e - J u l i a n u s g a s t h u i s v a n Antwerpen. V 贸 贸 r 1366 was h i j i n h e t h u w e l i j k g e t r e d e n met B e a t r i x v a n D u f f e l , d o c h t e r v a n J a n e n B e a t r i x v a n Buseghem, e n d e z e Herman e n B e a t r i x z o u d e n o o k e i g e n a a r s w o r d e n v a n h e t g o e d E l s donk o n d e r W i l r i j k .

Herman Cantman m o e t v 贸 贸 r o f i n h e t b e g i n v a n 1 3 9 9 o v e r l e d e n z i j n .

Op 4 a u g u s t u s v a n d a t j a a t p a s s e e r d e z i j n weduwe, d i e t o e n a l h e r t r o u w d w a s m e t J a n v a n W e s e l e , a l i a s v a n Sompeken, e e n b e l a n g r i j k e a k t e v o o r d e schepenbank v a n Antwerpen w a a r b i j z i j a l h a a r goederen a a n h a a r d o c h t e r B e a t r i s e C a n t m a n e n h a a r s c h o o n z o o n Willem Bode o v e r d r o e g .

Op 1 4 a u g u s t u s 1 4 1 4 h u w d e B e a t r i s e , d o c h t e r v a n bovengenoemde W i l l e m B o d e e n B e a t r i c e C a n t m a n e n d u s k l e i n d o c h t e r v a n Herman - 29

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 29

Cantman, m e t L a u r e i s V o l c a e r t d e J o n g e . D o o r e e n a k t e v a n 1 9 f e b r u a r i 1438 v e r h u r e n L a u r e l s Vo l c a e r t d e Jonge e n z i j n e c h t g e n o t e , B e a t r y s e B o d e , h e t Goed T e r L i n d e n , g r o o t 1 7 b u n d e r , v o o r e e n t e r m i j n v a n 1 2 j a a r a a n J a n d e n Wo e s t e n e n d i e n s v r o u w Ly s b e t t e Mannekens. D e v e r p a c h t i n g g e s c h i e d d e " t e r h e l f w i n ning " , w a a r b i j d è eigenaar zowel a l s de huurder e l k de h e l f t der k o s t e n v a n de bebouwing droegen, m a a r o o k i e d e r d e h e l f t van d e o p b r e n g s t g e n o t e n .

Een s c h e p e n b r i e f v a n 2 8 j u n i 1 4 4 2 v e r m e l d t n i e t a l l e e n d a t h e t e c h t p a a r W o e s t e n - Mannekens T e r L i n d e n o p n i e u w v o o r d e d u u r van z e s j a a r i n p a c h t n e m e n , m a a r o o k d e n i e u w e e i g e n a a r s v a n h e t d o m e i n Te r L i n d e n ; C o s t e n v a n Berchem; z i j n z o o n R o e l a n t van Berchem e n Daneel v a n R a n s t . W a a r s c h i j n l i j k v o n d e r i n d e voorgaande j a r e n e e n v e r d e l i n g p l a a t s v a n d e n a l a t e n s c h a p v a n Beatrise Bode, maar o p welke w i j z e de nieuwe eigenaars met haar v e r w a n t waren k a n n i e t meer v a s t g e s t e l d worden.

Op 1 6 m e i 1 4 4 4 v e r k o o p t K a t l i n e S p a p e n , e c h t g e n o t e v a n D a n e e l van R a n s t , a a n J a n v a n R a n s t I I I , h e e r v a n K a n t e k r o o i e n E d e gem, a l h e t r e c h t e n p a r t d a t z i j b e z a t i n ' t H o f f t e r L y n d e n .

Hoe e n w a n n e e r d e h i e r b o v e n v e r m e l d e m e d e ë i g e n a a r s v a n B e r c h e m hun a a n d e e l a a n J a n v a n R a n s t I I I h e b b e n o v e r g e d r a g e n i s n i e t geweten. F e i t i s d a t . Jan v a n R a n s t I I I i n 1 4 4 4 d e e n i g e e i g e n a a r b l e e f v a n Te r L i n d e n .

Na J a n I I I komen z i j n z o o n , J a n I V , e n z i j n k l e i n z o o n , J a n V, hem o p v o l g e n . I n 1 5 3 6 k e n t T e r L i n d e n w e e r t w e e g e z a m e n l i j k e eigenaars. M e r t e n C r u y t , e n z i j n echtgenote P e t r o n e l l a Cops, bezitten de h e l f t en een v i e r d e van de overige h e l f t , t e r w i j l de weduwe v a n W i l l e m N o u l a e t h e t r e s t e r e n d e g e d e e l t e b e z i t .

Wa a r s c h i j n l i j k z a l de f a m i l i e Noulaet a l l e aandelen van de f a m i l i e C r u y t i n h e t eigendom v a n Te r L i n d e n hebben overgenomen, want o p 1 2 f e b r u a r i 1 5 4 5 k o o p t F r a n s v a n B r e u s e g e m , k o o p m a n t e Antwerpen, h e t H o f Te r L i n d e n v a n C l a e s e n P i e t e r N o u l a e t , d e erfgenamen v a n W i l l e m N o u l a e t .

I n s e p t e m b e r 1 5 5 3 v e r k o o p t F r a n s v a n Breusegem h e t H o f Te r L i n den a a n F r a n ç o i s M i c h i e l s e n z i j n e c h t g e n o t e E l i s a b e t h v a n V e l t hoven, e n s t a a t h e t d o m e i n b e s c h r e v e n a l s e e n :

" .teev<ev< huy4 metten bekge omwatekt wensende, houe, bagaetc" de, poon.-thuytte, va2bnagge, m e t e n kag&.nge vavLden houevL, " bogaettde, hemde, ende met z eeh.e& aendefzeno dam. neMen-6 " Op 2 6 m e i 1 5 7 5 m o e s t d e weduwe v a n F r a n s M i c h i e l s , w a a r s c h i j n l i j k u i t geldnood, Te r Linden overdragen aan de Antwerpenaars - 30

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 30

Jan e n M i c h i e l H u e s c h , r e s p e k t i e v e l i j k gehuwd m e t G e r a r d i n a e n Adriana Haeck.

Te r L i n d e n h e e f t i n d i e j a r e n a l d e p e r i k e l e n v a n d e g e v a a r l i j k e t i j d e n mee b e l e e f d , e n i s h e t s l a c h t o f f e r g e w o r d e n v a n d e m i l i t a i r e g e b e u r t e n i s s e n d i e d e l a a t s t e d e c e n n i a v a n d e 16de eeuw kenmerkten. Va n 1582 t o t 1586 s t o n d h e t k a s t e e l l e e g e n i n 1 5 8 7 1588 l e e d h e t , d o o r v a n d a l i s m e v a n I e r s e s o l d a t e n , v o o r 5 0 0 gulden schade. Tu s s e n 1591 e n 1609 k r e e g h e t H o f Te r L i n d e n d e bijnaam van " De K r u i p u i t " , w a t z i n s p e e l d e o p de v e r v a l l e n t o e stand v a n h e t k a s t e e l . Geen wonder n a t u u r l i j k d a t d e k o o p l u i Huesch e n h u n e r f g e n a m e n d e r u i n e v a n d e h a n d d e d e n . O p 4 m a a r t 1595 v o n d e n z e e e n k o p e r i n P e t e r d e C o s t e r e n z i j n e c h t g e n o t e Sara J a n s s e n , l a k e n k o o p l u i t e A n t w e r p e n .

De n i e u w e e i g e n a a r h e e f t z e k e r h e e l w a t h e r s t e l l i n g s k o s t e n m o e ten b e t a l e n v o o r z i j n " K r u i p u i t " , maar h e e f t n i e t l a n g genot gehad v a n z i j n Edegems b u i t e n v e r b l i j f ; o p 1 3 n o v e m b e r 1 5 9 7 i s e r in het leenboek van Kantekrooi reeds sprake van " w i j l e n Peter de C o s t e r " . Z i j n weduwe, S a r a J a n s s e n , h e r t r o u w d e m e t A l e x a n d e r Boudewijns, s e k r e t a r i s v a n d e Raad v a n B r a b a n t , e n z a l h e t H o f Te r L i n d e n i n t e g r a a l a l s " d o n a t i o i n t e r v i v o s " ( s c h e n k i n g onder l e v e n d e n ) a a n h a a r z o o n , P e t e r d e C o s t e r d e J o n g e , a f staan.

P e t e r d e C o s t e r d e J o n g e , h e e r, v a n Te r L i n d e n , b e w o o n d e h e t kasteel met z i j n tweede echtgenote I s a b e l l a Sweerts, t o e n z e , ten t i j d e v a n h e t b e l e g v a n Breda ( 1 6 2 5 ) , l o g e m e n t moesten v e r s c h a f f e n a a n h e e l w a t kammandanten e n k r i j g s o v e r s t e n . I n 1 6 3 1 kwam F r a n c i s c o S a p a t o e r z e s w e k e n l a n g m e t z i j n " s u i t e " v e r b l i j f houden e n dienden z e " m i l d e l y c k e n g e t r a c t e e r t " t e worden d o o r d e h e r e n v a n Te r L i n d e n . K o r t d a a r o p s t r e e k e r e e n r e g i ment I t a l i a n e n o v e r Edegem n e e r e n h e t H o f T e r L i n d e n m o c h t ook w e e r v o o r d e o v e r s t e n z o r g d r a g e n .

Na d e d o o d v a n h a a r man P e t e r d e C o s t e r d e J o n g e , d i e o p 2 7 oktober 1652 werd begraven, b e h i e l d I s a b e l l a Sweerts h e t e i g e n dom n o g s l e c h t s e n k e l e j a r e n . O p 2 8 n o v e m b e r 1 6 5 6 v e r k o c h t z e het k a s t e e l Te r L i n d e n aan Joos Lesteens e n d i e n s e c h t g e n o t e Elisabeth E l s e u i e r.

Na h e t o v e r l i j d e n v a n J o o s L e s t e e n s kwam T e r L i n d e n o p d e V r i j dagmarkt t e r e c h t , w a a r h e t o p 1 8 m e i 1663 v e r k o c h t w e r d v o o r e e n bedrag v a n 1 6 . 5 0 2 g u l d e n a a n M a r c e l i s v a n E v e r d i j c k , h e e r v a n Hoogelande, o u d - s c h e p e n v a n A n t w e r p e n , e n z i j n v r o u w P e t r o n e l l a Maria v a n Cromsteyn. Reeds i n 1666 was P e t r o n e l l a v a n Cromsteyn weduwe e n kwam T e r L i n d e n i n h e t b e z i t v a n h a a r d o c h t e r J a k o b a - 31

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 31

N. t t T„ f3. '.3ergnars; é;?., z1 a ; a

Ez:'�+ l ü whÀ!eau d9a 1 e t t . e .

Een o u d e p r e n t b r i e f k a a r t , i n 1 9 0 7 a f c 7 e s t e m p e l d , t o o n t o n s ,het k a s t e e l m e t de t w e e bijgebouwen. H e t m e d a i l l o n boven de p o o r t b e v a t n o g h e t w a p e n v a n d e f a m i l i e M a y e r - v a n den B e r g h .

- 32 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 32

Een i n 1 9 0 3 a f g e s t e m p e l d e p r e n t b r i e f k a a r t g e e f t d e a c h t e r z i j d e v a n h e t k a s t e e l Te r L i n d e n w e e r, g e z i e n v a n u i t het p a r k .

- 33 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 33

Maria van E v e r s d i j c k .

J a k o b a - M a r i a v a n E v e r s d i j c k ( 1 6 5 7 - 1 7 11 ) w a s o p 4 m e i 1 6 8 6 i n h e t h u w e l i j k g e t r e d e n met Simon d e N e u f , h e e r v a n Hoogelande ( 1644-1714 ) e n d i t e c h t p a a r z o u i n 1710 h e t goed Te r Linden a l s h u w e l i j k s g i f t a f s t a a n aan hun zoon Simon-Balthasar de N e u f , g e t r o u w i i n d e S i n t - J o r i s k e r k t e A n t w e r p e n m e t C h a r l o t te L e C a t .

Simon-Balthasar d e N e u f , i n 1688 t e Antwerpen geboren, was l i c e n t i a a t i n d e b e i d e r e c h t e n e n bekleedde éénmaal h e t schepenambt i n d e S c h e l d e s t a d . N a d e d o o d v a n z i j n v r o u w, i n 1 7 2 0 , werd h i j p r i e s t e r e n g e g r a d u e e r d k a n u n n i k , e n " i n 1 7 3 1 d e k e n v a n het O.L.Vrouwkapittel t e Antwerpen. Ook bekleedde h i j e e n t i j d h e t ambt v a n l a n d s d e k e n e n s t o n d h i j b e k e n d om z i j n r i j k e v e r zameling s c h i l d e r i j e n .

Wanneer Z . E . H . S i m o n - B a l t h a s a r d e N e u f i n 1 7 4 0 o v e r l i j d t , g a a t h e t H o f Te r L i n d e n o v e r o p d e o u d s t e v a n z i j n d r i e z o n e n ; j o n ker Simon-Carolus d e N e u f , i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d met M a r i a Susanna v a n C o l e n .

Deze n i e u w e e i g e n a a r g a a t h e t d o m e i n v a n T e r L i n d e n a a n z i e n l i j k v e r g r o t e n d o o r aankoop v a n v e r s c h i l l e n d e p e r c e l e n grond. I n 1756 p l a n t t e Simon-Carolus d e Neuf e e n " d u b b e l e d r e v e , l o p e n d e v a n ' t Hof r e c h t op de kercke " . Nog a l t i j d s i e r t deze d r e e f met haar 1 4 8 bomen, h a a r slagboom e n " wakende l e e u w e n " d e t o e g a n g t o t d e g r o e n e o a s e d i e T e r L i n d e n i n h e t Edegemse c e n t r u m i s gebleven t o t o p onze dagen. Rond 1768 z a l h e t H o f Te r L i n d e n dan o v e r g a a n o p h u n z o o n S i m o n - J o z e f - C a r o l u s d e N e u f , De i n 1 7 3 4 g e b o r e n S i m o n - J o s e p h u s - C a r o l u s d e N e u f , d i e o p 6 f e b r u a r i 1755 i n h e t h u w e l i j k t r a d met F i l i p p i n a - J o z e f i n a d u B o i s , vrouwe v a n A i s c h e - e n - R é f a i l , w a s e e n g e k e n d e p e r s o o n l i j k h e i d in de Antwerpse f i n a n c i e w e r e l d . H i j had een h a r t s t o c h t e l i j k verlangen naar onroerende goederen en, b e h a l v e een g r o o t h e r e n huis op de Antwerpse Paardenmarkt, v e r w i e r f h i j nog v i j f k a s t e l e n i n h e t A n t w e r p s e . Wa n n e e r z i j n v r o u w , b i j w i e h i j t w e e d o c h t e r s h a d , hem reeds i n 1762 o n t v a l t , w o r d t h i j n o g Heer v a n Aische-en-Réfail. Simon-Jozef-Karel de Neuf volgde de t a k t i e k van z i j n v a d e r i n z a k e g r o n d b e l e i d e n k o c h t a l l e s w a t h i j i n Edegem a l s " i n t e r e s s a n t " k o n v e r w e r v e n . H i j k o c h t e i n d 1 7 7 3 de E i k h o f - h o e v e , e e n s p e e l h o f m e t k a p e l , d o o r g r a c h t e n omgeven, d a t i n 1 7 5 8 n o g b i j h e t k a s t e l e n p a t r i m o n i u m v a n Edegem s t o n d opgesomd; n o g a n d e r e b o e r d e r i j e n , m a a r v o o r a l v e l e p e r c e l e n grond, z o d a t o p z e e r k o r t e t i j d d e h e e r v a n Te r L i n d e n a l s g r o o t grondbezitter a l l e andere eigenaars overvleugelde.

—3 4 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 34

Het k a s t e e l v a n T e r L i n d e n z a l w a a r s c h i j n l i j k n i e t m e e r i n o vereenstemming z i j n geweest m e t d e smaak v a n d e n i e u w e e i g e n a a r, vermits h i j h e t H o f v o l l e d i g l i e t afbreken. I n maart- a p r i l 1770 werd b e g o n n e n m e t d e b o u w v a n h e t n i e u w e k a s t e e l d a t r e e d s i n september 1 7 7 3 a f g e w e r k t w a s e n w e n u n o g s t e e d s k u n n e n b e w o n deren.

Binnenin werd h e t k a s t e e l o o k -met d e g r o o t s t e z o r g g e s t o f f e e r d . " M a i t r e Ta p i s s i e r " D e l v i g n e w e r d b e l a s t m e t h e t b e h a n g s e l w e r k .

Het zogenaamde G r o t e S a l o n , d a t v o l g e n s d e t r a d i t i e n o o i t z o u herschilderd z i j n en nog steeds even k e u r i g i n de k l e u r z i t a l s ten t i j d e v a n z i j n u i t v o e r i n g , s t a m t v a n d e hand v a n d e g r o t e Franse b e e l d h o u w e r C l o d i o n . D e z e a l s C l a u d e M i c h e l o p 2 0 d e c e m ber 1738 t e Nancy geboren e n o p 2 8 m a a r t 1824 t e P a r i j s o v e r l e den b e e l d h o u w e r, i s é é n v a n d e g r o o t s t e F r a n s e k u n s t e n a a r s u i t de 1 8 d e e e u w. H i j w e r k t e v o o r k o n i n g e n e n a n d e r e b e l a n g r i j k e opdrachtgevers e n v e r s i e r d e met z i j n marmer- e n t e r r a c o t t a w e r ken t a l r i j k e p a l e i z e n . E e n p r o n k s t u k i n h e t G r o t e S a l o n , d a t op h e t r u i m e p a r k e n d e v i j v e r u i t z i e t , i s o o k d e p r a c h t i g e p a r k e t v l o e r, d i e een z o n met s t r a l e n v o o r s t e l t . D e e e t z a a l i s g e t o o i d m e t b a s - r e l i ë f s v a n d e beroemde beeldhouwer G i l l e s G o decharle. Deze B r u s s e l s e k u n s t e n a a r ( 2 december 1750 - 2 4 f e b r u a r i 1835 ) , d i e t e P a r i j s , Rome, C a r r a r a , L o n d e n e n B e r l i j n heeft gewerkt, i s d e hofbeeldhouwer van v e r s c h i l l e n d e van onze vorsten geweest. H i j s i e r d e h e t P a l e i s d e r N a t i ë n t e B r u s s e l met e e n p r a c h t i g g e v e l f r o n t o n , w e r k t e v o o r h e t K o n i n k l i j k p a l e i s te Laken, e n z .

Simon- J o z e f - K a r e l d e N e u f o v e r l e e d i n 1 7 9 3 e n v o l g e n s z i j n t e s tament u i t 1 7 8 8 w e r d e n z i j n t w e e d o c h t e r s , A n n a - H e n r i e t t a e n Maria- C a r o l i n a t o t z i j n u n i v e r s e l e erfgenamen aangesteld.

De o u d s t e d o c h t e r , A n n a - H e n r i e t t a d e N e u f , d i e t e A n t w e r p e n g e boren werd o p 27 j a n u a r i 1 7 5 7 , e r f d e Te r L i n d e n e n d r o e g o o k de t i t e l s v a n v r o u w e v a n A i s c h e e n H o o g e l a n d e . Z i j w a s r e e d s z e e r j o n g weduwe g e w o r d e n v a n h a a r e e r s t e man, r i d d e r T h e o d o o r J o z e f - L a u r e n t v a n d e Werve, m a a r t r a d i n 1782 t e A n t w e r p e n e e n tweede m a a l i n d e e c h t m e t d e i n 1 7 5 3 g e b o r e n C h a r l e s - J a c q u e s P i e r r e - I g n a c e - G é r a r d , g r a á f d ' O u l t r e m o n t , h e e r v a n Wégimont en Soumagne.

Wanneer i n j u l i 1 7 9 4 d e F r a n s e b e z e t t i n g s l e g e r s A n t w e r p e n e n ook Edegem b i n n e n t r e k k e n w i j k t h e t e c h t p a a r d ' O u l t r e m o n t - d e N e u f u i t n a a r D u i t s l a n d w a a r z e t e München e n H i l d e s h e i m v e r bleven t o t i n de h e r f s t v a n 1795. K o r t daarop o v e r l i j d t v r o e g t i j d i g Maria-Carolina de Neuf, echtgenote van Charles du Bois - 35

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 35

de V r o y l a n d e , w a a r n a h e t v a d e r l i j k e r f d e e l v a n S i m o n d e N e u f ook n a a r d e o v e r l e v e n d e d o c h t e r o p T e r L i n d e n kwam.

Tijdens d e " b e s l o t e n t i j d " s t o n d g r a a f d ' O u l t r e m o n t b i j d e Franse b e z e t t e r s o p d e l i j s t d e r v e r d a c h t e n . I n z i j n Antwerpse woning h a d h i j p r i e s t e r s g e h o l p e n , i n d e r e m i s i e e n d e h o v e n i e r s woning v a n Te r L i n d e n hadden v e r b o d e n g o d s d i e n s t o e f e n i n g e n p l a a t s gevonden e n o p e e n d o o r d e F r a n s e n t e H a s s e l t o n t d e k t e i n s c h r i j v i n g s l i j s t voor f i n a n c i ë l e h u l p aan de Boerenkrijgers stond e r een a a n z i e n l i j k b e d r a g a c h t e r z i j n naam v e r m e l d . U i t s t e k e n d diplomaat d i e h i j w a s , w i s t d e g r a a f d ' O u l t r e m o n t d i t kwaad e c h t e r t e weren.

Op 2 5 m a a r t 1 8 0 2 z a l g r a a f d ' O u l t r e m o n t e c h t e r r e e d s o v e r l i j d e n , nog g e e n 5 0 j a a r o u d , w a a r b i j h i j m e t z i j n weduwe n o g v i j f k i n = deren a c h t e r l a a t .

Anna- H e n r i e t t e d e N e u f , w e d u w e v a n C h a r l e s d ' O u l t r e m o n t , z o u d a n met h a a r v i j f . k i n d e r e n h e t d o o r h a a r man p a s h e r b o u w d e k a s t e e l De Z w a r t e A r e n d o n d e r D e u r n e g a a n b e t r e k k e n . Z i j l i e t h e t H o f Te r L i n d e n a c h t e r o n d e r d e z o r g e n v a n z a a k w a a r n e m e r J a c q u e s C u y l i t s , d i e a l s r e n t m e e s t e r r e e d s was o p g e t r e d e n t o e n d e k a s t e e l e i g e n a a r s v a n Te r L i n d e n i n 1794 v o o r d e F r a n s e o v e r r o m p e l a a r s o p d e v l u c h t waren gegaan n a a r D u i t s l a n d .

In 1808-09 komt d e douaírrière d'Oultremont v o o r op een verdacht e n l i j s t wegens h a a r h o u d i n g t . o . v . d e N a p o l e o n i s t i s c h e g o d s d i e n s t p o l i t i e k . I n 1810 werd d e g r a v i n een t i j d i n h e c h t e n i s genomen t e P a r i j s e n w e r d z e n a d i e n v e r b a n n e n n a a r h a a r k a s t e e l t e Wégimont omdat z e o p e n l i j k v o o r d e paus e n t e g e n Napoleon uitkwam. Reeds i n 1 8 1 2 - ' 1 3 i s z e t e r u g t e Antwerpen waar z e , met d e h u l p v a n n o g a n d e r e i n v l o e d r i j k e p e r s o n e n , e e n g r o t e s t e u n werd v a n g e v a n g e n genomen p r i e s t e r s .

In 1814 sneuvelde één van h a a r t w e e zonen, F r a n ç o i s d ' O u l t r e m o n t te V i t r y - l e - F r a n ç o i s i n F r a n k r i j k e n o p 1 9 m a a r t 1830 o v e r l e e d de d o u a i r r i è r e d ' O u l t r e m o n t t e A n t w e r p e n , 7 3 j a a r o u d .

Nadat o n s l a n d z i j n o n a f h a n k e l i j k h e i d h a d v e r k r e g e n k w a m e n nieuwe e i g e n a a r s , : h e t k a s t e e l T e r L i n d e n b e w o n e n . O l y m p e - C a r o l i n a Gertrudis-Maria-Antoinette-Joséphine d'Oultremont, dochter van graaf C h a r l e s d ' O u l t r e m o n t e n Anne- H e n r i e t t e d e N e u f , g e b o r e n te Antwerpen i n 1798, w e r d d e volgende eigenaresse. I n j u n i 1818, ze w a s dan n o g g e e n 2 0 j a a r o u d , s t a p t e z e i n h e t h u w e l i j k s b o o t j e m e t h a a r n e e f F e r d i n a n d - P h i l i p p e - L o u i s d e B o i s , b a r o n v a n Nev e l e . H i j w a s g e b o r e n i n 1795 e n was d e z o o n v a n h e t e c h t p a a r F. A . d u B o i s - W e l l e n s .

Wanneer e r i n n o v e m b e r 1 8 3 0 g e m e e n t e v e r k i e z i n g e n p l a a t s v i n d e n —3 6 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 36

i s h e t F e r d i n a n d - F i l i p s d u B o i s d i e b u r g e m e e s t e r v a n Edegem w o r d t .

In t e g e n s t e l l i n g met een g r o o t gedeelte van de a d e l behoorde h i j t o t d e B e l g i s c h gezinde a r i s t o k r a t i e . Ook behoorde h e t e c h t p a a r du B o i s - d ' O u l t r e m o n t t o t d e i n v l o e d r i j k s t e n v a n h e t l a n d e n s t o n d e n z e i n nauwe b e t r e k k i n g m e t h e t e e r s t e B e l g i s c h e v o r s t e n p a a r. F e r d i n a n d - F i l i p d u B o i s w e r d , b e h a l v e b u r g e m e e s t e r v a n E d e gem, n o g p r o v i n c i e r a a d s l i d e n s e n a t o r ( 1 8 3 7 ) , d a a r n a n o g r i d d e r i n d e Leopoldsorde. B i j " l e t t r e p a t e n t e " v a n 7 december 1835 werd h e m d e t i t e l v a n b a r o n t o e g e k e n d , o v e r d r a a g b a a r o p z i j n oudste m a n n e l i j k e nakomelingen.

Het e c h t p a a r d u B o i s - d ' O u l t r e m o n t h a d z e s k i n d e r e n e n A n n a d u Bois, geboren i n 1819, was d e e e r s t e d i e i n h e t h u w e l i j k t r a d ; op 3 0 m e i 1 8 3 8 v e r b o n d z i j z i c h m e t K a r e l - P a u l - J o z e f M o r e t u s .

Wanneer e r b i j d i t e c h t p a a r r e e d s t w e e z o o n t j e s , T h e o d o o r e n Ferdinand, w a r e n geboren, kwam e r o p 21 a u g u s t u s 1840 n o g e e n zevende k i n d j e h e t e c h t p a a r d u B o i s - d ' O u l t r e m o n t v e r r i j k e n , dat R a f a ë l a werd gedoopt. O p 10 o k t o b e r 1843 t r o u w d e e e n t w e e de d o c h t e r , A l o i j s i a - M a r i a , g e b o r e n i n 1 8 2 3 , m e t A u g u s t i n u s M a r i a - J o z e f v a n d e We r v e e n n o g h e t z e l f d e j a a r t r o u w d e z o o n Emile t e Brasschaat met A n t o n i n e - M a r i a d e P r e t .

Op 2 6 m e i 1 8 4 4 s t i e r f b a r o n e s O l y m p e - C a r o l i n e d ' O u l t r e m o n t , n o g geen 4 6 j a a r o u d . F e r d i n a n d - F i l i p d u B o i s b l i j f t n o g b u r g e m e e s t e r v a n Edegem t o t 2 0 s e p t e m b e r 1 8 5 0 e n t r e k t z i c h i n 1 8 5 5 t e r u g op h e t k a s t e e l O o i d o n k , d a t h i j i n 1 8 2 8 , b i j h e t o v e r l i j d e n v a n z i j n oom K a r e l d u B o i s d e V r o y l a n d e d e N e v e l e h a d g e ë r f d .

H i j z o u o p h e t k a s t e e l Ooídonk, i n d e Oost-Vlaamse gemeente Bachte-María-Leerne, waar h i j o o k burgemeester werd, v e r b l i j v e n t o t aan z i j n dood o p 4 september 1862.

Op 2 8 j u n i 1 8 5 5 h a d h i j z i j n b e z i t t i n g e n e n d i e v a n z i j n e c h t genote o n d e r z i j n z e s n o g l e v e n d e k i n d e r e n e n o n d e r d e k i n d e r e n van d e i n m i d d e l s o v e r l e d e n e c h t e l i e d e n K a r e l M o r e t u s - A n n a d u Bois, v e r d e e l d , H e t k a s t e e l Te r L i n d e n werd t o e b e d e e l d aan z i j n zoon A d o l f - G a b r i ë l - J o z e f - A n t o i n e d u B o i s d ' A i s c h e , i n 1 8 4 5 t e Bazel gehuwd m e t R o s a l i a , b u r g g r a v i n V i l a i n X I I I I , d o c h t e r v a n senator- g r a a f F i l i p - L o u i s - M a r i a - G h i s l a i n V i l a i n X I I I I e n van Sofie-Zoë, b a r o n e s de F e l t z .

To t 1 8 5 5 h a d b o v e n d e s m e e d i j z e r e n i n g a n g s p o o r t v a n T e r L i n d e n het wapenschild van de f a m i l i e de Neuf g e p r i j k t ; i n d a t j a a r werd h e t v e r v a n g e n d o o r h e t w a p e n v a n d e n i e u w e k a s t e e l h e e r , graaf A d o l f d u B o i s d ' A i s c h e . Deze i n 1825 geboren zoon v a n h e t echtpaar d u B o i s d e N e v e l e - d ' O u l t r e m o n t , h a d o p 1 6 november 1846 b i j K o n i n k l i j k B e s l u i t d e t i t e l v a n g r a a f v e r k r e g e n e n u i t —3 7 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 37

z i j n h u w e l i j k met R o s a l i a , b u r g g r a v i n V i l a i n X I I T I zouden 7 kinderen geboren worden.

A d o l f d u B o i s d ' A i s c h e w e r d s c h e p e n e n b u r g e m e e s t e r v a n Edegem, leider van de katholieke " Meetingpartij " en t e n s l o t t e ook nog v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r .

T i j d e n s e e n v e r b l i j f t e Rome z o u d e 4 2 - j a r i g e g r a a f A d o l f d u Bois d ' A i s c h e , o p 2 2 f e b r u a r i 1868, a a n d e V i a d e l l a Croce, t e n g e v o l g e v a n t y f u s o v e r l i j d e n . Z i j n l i c h a a m w e r d n a a r Edegem overgebracht waar h e t o p 16 m a a r t werd b i j g e z e t . N o g meer d a n een k w a r t e e u w z o u b u r g g r a v i n R o s a l i a , w e d u w e v a n A d o l f d u B o i s d ' A i s c h e , d e k a s t e e l v r o u w v a n Te r L i n d e n b l i j v e n . Z i j e n h a a r kinderen zouden e r o . a . v o o r z o r g e n d a t d e " V r i j e S c h o o l " i n de o n z a l i g e t i j d v a n d e s c h o o l s t r i j d i n é é n v a n h a a r eigendommen onderdak k r e e g . B u r g g r a v i n R o s a l i a d u B o i s - V i l a i n X I I T I o v e r l e e d t e Edegem o p 4 d e c e m b e r 1 8 9 4 , o p 7 0 - j a r i g e l e e f t i j d .

Van d e z e v e n k i n d e r e n v a n d e v o r i g e e i g e n a a r s i s h e t d e d o c h t e r g r a v i n R o m a n i a - M a r i a - T h e r e s i a d u B o i s d ' A i s c h e , t e Edegem g e b o r e n i n 1 8 6 0 , d i e h e t k a s t e e l n u komt bewonen. O p 1 9 o k t o b e r 1887 w a s z i j i n h e t h u w e l i j k g e t r e d e n m e t O s c a r - J o a n n e s - J o z e f Mayer v a n d e n B e r g h . H i j w a s t e A n t w e r p e n g e b o r e n i n 1 8 5 9 a l s zoon v a n C a r l - T h e o d o r - G o t t f r i e d - E m i l M a y e r ( K e u l e n 1 8 2 4 - B e r c h e m 1879) e n v a n H e n r i c a - I s a b e l l a - J o a n n a v a n d e n B e r g h .

Op 2 6 j u l i 1 8 9 5 w e r d e r v o o r n o t a r i s G e y s e n s e e n a k t e g e p a s seerd w a a r i n a l l e mededeelhebbers i n h e t H o f Te r L i n d e n h u n p a r t v e r k o c h t e n aan de echtgenoten Oscar Mayer van den Bergh Romaine d u B o i s d ' A i s c h e , d i e d u s d e a l l e e n e i g e n a a r s v a n h e t domein w e r d e n . E n w e e r w e r d e n d e a d e l l i j k e w a p e n s b o v e n d e i n gangspoort v a n Te r L i n d e n v e r a n d e r d ; v o o r t a a n p r i j k t e e r h e t wapen M a y e r v a n d e n B e r g h , Ridder Oscar Mayer van den Bergh, d e e l g e n o o t i n de Antwerpse firma " G o d e f r i e d Mayer e n Zoon", d i e z i c h met h e t malen van v e r f h o u t b e z i g h i e l d e n , o v e r l e e d o p h e t k a s t e e l Te r L i n d e n op 8 augustus 1 9 1 3 .

Z i j n d o c h t e r, g r a v i n G h i s l a i n e - H e n r i e t t e - E m i l i e - C o n s t a n c e - M a r g u è r i t e - M a r i e Mayer v a n den Bergh, g e b o r e n t e Antwerpen o p 30 a p r i l 1 8 9 1 , v o l g d e h e m o p . Op. 1 0 j u n i 1 9 1 2 t r a d z i j i n h e t h u w e l i j k m e t b a r o n R o b e r t - H y a c i n t h e - Yv a n - F r a n ç o i s d e R o e s t d ' A l kemade Oem d e M o e s e n b r o e c k ( B r u s s e l 1 8 8 3 - a l d a a r 1 9 5 6 ) .

U i t d i t h u w e l i j k w e r d -en t w e e d o c h t e r s g e b o r e n ; E l i s a b e t h - B l a n c h e A d r i a n a , t e A n t w e r p e n i n 1 9 1 7 , e n Yv o n n e - G h i s l a i n e - B l a n c h e , t e Edegem i n 1 9 3 0 , a l s o o k e e n z o o n , d i e z i j n o u d e r s o p T e r L i n d e n komt o p v o l g e n .

- 38

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 38

Deze z o o n , b a r o n G u y - E t i e n n e - H e n r i - G h i s l a i n e d e R o e s t d ' A l k e made Oem d e M o e s e n b r o e c k , w e r d g e b o r e n t e ' s G r a v e n h a g e o p 8 j u n i 1915 e n t r a d t e Brugge i n h e t h u w e l i j k o p 21 j a n u a r i 1946 met J a c q u e l i n e - A l b e r t i n e - A n n e - M a r i e d e R u z e t t e . Z i j w a s t e B r e dene g e b o r e n o p 8 n o v e m b e r 1 9 2 5 a l s d e d o c h t e r v a n b a r o n W a l t e r -Emmanuel- E r n e s t d e R u z e t t e e n S i m o n n e - G a b r i e l l e V i l l e r s d e Grand Champ.

Baron G u y d e R o e s t d ' A l k e m a d e e n z i j n g a d e z i j n d e h u i d i g e e i genaars v a n h e t k a s t e e l T e r L i n d e n . H u n v i e r k i n d e r e n werden t e Edegem g e b o r e n : C h a n t a l e - S i m o n i n 1 9 4 7 ; M a r i e - C h r i s t i n e , gehuwd m e t b a r o n d e M e e s t e r d e R a v e n s t e i n , i n 1 9 4 9 ; J e a n - P i e r r e , g e h u w d m e t b a r o n e s d e T h e u x d e M e i l a n d e t d e Mon J a r d i n , i n 1950 e n T h i e r r y - A l a i n , d e e n i g e d i e n u n o g n i e t i s g e t r o u w d , i n 1953.

Een h e l e w e g v a n eeuwen h e e f t d e g e s c h i e d e n i s a f g e l e g d t u s s e n Hugo e n V o l c a r d u s d e T i l i a e n b a r o n G u y d e R o e s t d ' A l k e m a d e , wiens w a p e n s c h i l d o n s t h a n s w e l k o m h e e t i n h e t g r o t e m e d a i l l o n boven d e i n g a n g s p o o r t .

Het k a s t e e l v a n T e r L i n d e n , é é n d e r m o o i s t e k l a s s i c i s t i s c h e kastelen van de p r o v i n c i e Antwerpen, i s gelegen i n een mooi p a r k met v i j v e r , t u i n e n e n t a l r i j k e b e e l d e n . H e t i s p r i v a a t b e z i t e n kan n i e t b e z o c h t . w o r d e n .

We h a d d e n d e u i t z o n d e r l i j k e g e l e g e n h e i d h e t k a s t e e l t e b e z o e k e n en d a n k e n l a n g s d e z e weg b a r o n T h i e r r y - A l a i n d e R o e s t d ' A l k e m a de n o g m a a l s v o o r d e bekomen i n l i c h t i n g e n e n d e t o e l a t i n g o m f o t o ' s t e nemen o p h e t p r a c h t i g e k a s t e e l d o m e i n .

Paul A r r e n

—3 9 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 39

GERAADPLEEGDE WERKEN: P r o f . D r . R . V a n P a s s e n : " G e s c h i e d e n i s v a n Edegem " 1974 - 1 . 0 7 4 b l z P r o f . D r . R . V a n P a s s e n : " E d e g e m 11 7 3 - 1 9 7 3 " i n " De A u t o t o u r i s t " Jrg.26 - n r. 15 - blz.672 P r o f . D r. Va n Passen & C h . Neyens:"Edegem i n Oude Prentkaarten " - Uitgave Zaltbommel R. D e G r o o d t : " E d e g e m " 1 9 5 1 J . B . S t o c k m a n s : " G e s c h i e d e n i s d e r Gemeente M o r t s e l , met a a n h a n g s e l s o v e r Edeghem, H o v e , B o u c h o u t , Borsbeeck, C o n t i c h , Wa e r l o o s , R e e t h e n A e r t s e l a e r . " - 1882 - b l z . 1 5 0 , 3 5 5 , . . .

E. D e R i d d e r : " A n t w e r p e n e n O m s t r e k e n " z . d . b l z . 8 7 J. Schobbens: " L e s E n v i r o n s d ' A n v e r s - 42 promenades p é d e s t r e s " - I r e S é r i e - b l z . 1 5 4 E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b o u r g e o i s " 1955 - b l z . 9 Va d e - - Mecum d o o r h e e n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " 1952 - b l z . 7 6 C. B a u n e : " A n n u a i r e d e s C h â t e a u x d e B e l g i q u e " é d i t i o n 1899 - b l z . 11 2 B. P e l e m a n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n " d e e l I I blz. 68

-

F. W a l t m a n v a n S p i l b e e c k : " D e a b d i j v a n T o n g e r l o o Geschiedkundige navorschingen " 1888- d e e l I blz. 494 Baron d e Rycknian d e B e t z : " A r m o r i a l G é n é r a l d e l a Noblesse B e l g e " 1941 - b l z . 3 8 9 J . V a n O v e r s t r a e t e n : VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n 1966 - b l z . 1 8 9

II

E. d e S e y n : " G e s d h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g W o o r d e n boek d e r B e l g i s c h e Gemeenten " 1 9 3 9 - d e e l I -

blz. 340 e . v. a .

- 40 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 40

Het k a s t e e l T e r L i n d e n z o a l s w e h e t n รป kunnen z i e n , m e t het wapen v a n d e h u i d i g e e i g e n a a r s i n h e t m e d a i l l o n boven de p o o r t .

- 41 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 41

snuffelend in het verleden van hoogteoom U i t d e enorme h o e v e e l h e i d b r i e f w i s s e l i n g d i e d e bouw van d e S i n t - J o z e f s k e r k t e Hoogboom v o o r a f g i n g h e b b e n we e n k e l e s t u k k e n g e l i c h t d i e w e i n t e r e s s a n t g e n o e g vonden om t e v e r m e l d e n . V e r m i t s a l d e z e b r i e v e n i n de F r a n s e t a a l w e r d e n g e s c h r e v e n g e v e n w e d i e i n e e n vrije

vertaling.

A L'ADMINISTRATION COMMUNALE DE EECKEREN

Anvers, l e 9 f é v r i e r 1871 ` „ „ 7 « .,�---.2.? . . ' -;-."-�_....._�-�--r-

y : "7?'.í?•-�

-

- � 5 " � r -

e

rt. _

,i

!

í

_

-

-

Gc--

t z z - r � .

>

- e -_-;

�F

l � i , c � — r �:• v � ` ! �fti-e�

G�

-

/�- r-•%r�

2

q

_

�

_.

// i � - f . - n - r / - � - - t - ! _ - �íGyz=-z-�r�r-t•�-�!,

- 42 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 42

CreeISSnfRT c,t.

'A it it N i

u t 4 i . ; ]t E N T

tè' N i i i S � � í ' 6 . .............rr

.-

Y-4î.

—

,e;;;›,_<.7 .

Out i'.cl p r i é r%r rrrfi/,rler r/l/ll.t /ri )'r:puit•ec / J date ci H7!u7r1'o cyr• l r !

I r i r R('cürt / e i l r • P .

pifics �Jllifi5.

Antwerpen, 9 f e b r u a r i 1871 Mijne Heren, I k heb de e e r U t e l a t e n weten d a t de Bestendige D e p u t a t i e tijdens haar z i t t i n g van 3 dezer haar p r i n c i p i ë l e goedkeuring heeft verleend voor de o p r i c h t i n g van een k e r k en p a s t o r i j i n h e t g e h u c h t v a n Hoogboom, e n h e t o n t w e r p h i e r v a n w e r d t o e vertrouwd a a n M r. E . G i f e , p r o v i n c i a a l a r c h i t e k t , d i t i n g e v o l ge d e d o o r U g e v o e r d e b e s p r e k i n g e n .

I k verzoek U h e t hierbijgevoegde begrenzingsplan van de par o c h i e t e w i l l e n l a t e n goedkeuren d o o r d e b e t r o k k e n gemeenten.

Slechts d a n kan de diocesane o v e r h e i d o f f i c i e e l geraadpleegd worden o v e r d e a a n d e r e g e r i n g v o o r t e l e g g e n v o o r s t e l l e n hieromtrent, De.arrondissementskommissaris, (get.) C. Lambrechts

—4 3 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 43

A l ' A d m i n i s t r a t i o n Communale d e E e c k e r e n Anvers, l e 8 mars 1871

•!I/t/1.•I

C�n�,�� �

�

�

`

�

-

<

�

-

•

T

� _ ,

/

•

/ / /

i

j

- ,-�-

l C - f , - - � - -

" Ye G 6 ' G _ . • � � t _ . . y � n � �

f _ G s � . • ���,-j .

G

n • ..C.,I/ ( g e e -7- t ✓ e , C . . / .

a�,

"r-

'

- 1 ^ � � • J L - - e �

.

/ 1

-•

e - e ' � "

/

�Gr��� 2 ✓

.

! . (`�

�

r

• fs�

•

�.íl�y

/

/ � �

�

e

/

7

r�t�> • G ' i í * r - - [ l � � G` s e

/ f�� ,�"[L--'fi

•,

� 4 � r

/ ? reŸ

t<_ .

-s•t---

� �

t < - � ��•.C-L

.

�

Ç

,

Ya-a

f

-

J 7 l

r/ • �

�

•

L!�-`f�t%t-Z�v7

�

�

�1 i

t 7 - 1 t r � - ,

r G

t

y

`

` !

1

/+ / � > ?

r.F-r�

i / . .

t í . G <

�iC.._-�

� -

í G - r L

/

/ (

•60?.C._�.

l i s �. _

6

_ f

'

[í•-�� � C . - . t - : �

� � . . t j � ` l . - t - � ! > . e . . _

_

.

7 ��- á ` J

/

l

! ' r

�

�

/

!

. �

�

a_

L 2

c

. / �� 2 1 , - - e - - e - - 4 . � �

.

• !

l

"

/ l

1

d

e

-/ ' 4 - ï ' - f

r L

-

/

6 l ✓

j !/-l-c-L

c-

L é

—4 4 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 44

cor�a▶p,�ss��i�� If /.'AItItOlUiS

E

X

T

b12(1111CL'5. r.Qcc

1/42

—

�ï•

�rr

On est p r i é de rnpj,eler dans lu réponse l a date el l i numéro de la présente l!•ltr�.

1J1crs l o i n t c s .

Antwerpen, 8 m a a r t 1871 Mijne Heren, Ingevolge uw b r i e f van 30 j a n u a r i n ° 5253, h e b i k de e e r U d e , door d e p r o v i n c i a l e a r c h i t e k t M r . E . G i f e g e t e k e n d e , p l a n n e n v o o r d e b o u w v a n e e n k e r k e n p a s t o r i j i n h e t g e h u c h t Hoogboom, toe t e zenden t e r g o e d k e u r i n g d o o r d e gemeenteraad e n d e f a b r i e k s r a a d v a n uw gemeente.

Het t e r r e i n w o r d t g r a t i s g e s c h o n k e n d o o r M r . d e B a r o n O s y, welke z i c h t e g e n o v e r d e gemeente e n d e f a b r i e k v e r b i n d t t o t het b e t a l e n van een derde d e r t o t a l e u i t g a v e n , e n waarvan de resterende 2 / 3 d o o r d e S t a a t e n de P r o v i n c i e z u l l e n gedragen worden.

De a r r o n d i s s e m e n t s k o m m i s s a r i s , (get.) C. Lambrechts

45 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 45

A 1 ' A d m i n i s t r a t i o n Communale d e E e c k e r e n Anvers, l e 1 9 j u i n 1871 £ , ' ; ; ; , 1 t 2

G

/'.c.l�L/C.t�7 f l i { G - � f i t l i

/

/

,

�

/�� r C . /

�

;

�

�

1

�

( ( �

/

�

✓

/

>c: ltr.��/� � �

e l l - P--G-e �c�lll�lC l ? f - ✓

,

•

�

,{� y

,�.,/ �

%

,

�

� . �

_

�

_ / " "

// � � • � '. ¢ � t % �,,�7L��C � 7 1 ri.--/-7e-e-7-'e: I f , l� , � j /

i

•

! " ( � f � � - s - I z'Kf./,Ÿ" l - �f-r ( - l l s ' * (� � 1 � c e / � f - i - î .

�

�

�

'

1

' G l'`�I", r ' r i l , r , , .

,

F

./"�

C / O. Ó �/d.. � f i ` J • � � / %`�fG � l ' f e � / � ,. � ��% � � / í,� ` . Î t t 9

C!(/ 277-,`��f�'.l/-t _.;/-,,,----/---. . d �� - � t r t 1l,'',/"1

-Ave, r1

. �G'l�, , f

✓

f

f{-!> G - - 4 4

„ 4 "

% -/ C�/%(�1 í .I t.GY t-6der1A'e6a%T C'i•-e.--e_R�

7 3 7 ' 7.e.e•�.n

.� e , „ �P✓!?

�

` i eve ?/

2�

. t r

� G ' ✓ h

T

.

` �ir, •

/

Î /2<.

ei��

Ge,2-9, . 4 e ;

7 : -">7a4.,?-1/-7"

. y o 977 e/f/Je.

- 46 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 46

CQMiSSARikT I�K R. ' A K I t O \ ' i ) I R F { : 11 l i V T

. . .•.▶��

. .

V r

a.✓�

- - . . . . r : G . : (

—

—

r�A>,er�� OflJET :

G l f_`"�r.2! G " Ou es! p r i é de ru11>eler duns lu réponse l u dole el le numéro de lo présertic lellre. ��I(CCS 1 d i n t t3.

'

Antwerpen, 1 9 j u n i 1871 Mijne Heren, Hierbijgevoegd h e t proces-verbaal betreffende de t o e w i j z i n g d e r bouwwerken v a n d e t e Hoogboom g e p l a n d e k e r k e n p a s t o r i j .

Door M r . E . G i f e g e s c h a t o p 5 8 . 8 0 5 , 9 9 f r . w e r d e n z e t o e g e w e z e n aan d e H e e r H . G e r v a i s v a n T u r n h o u t v o o r 5 9 . 9 0 0 , - f r . o f 1094,01 f r b o v e n d e s c h a t t i n g .

De g e m e e n t e r a a d z a l d i t r e s u l t a a t m e d e d e l e n a a n M r . d e B a r o n Osy, w e l k e z i c h v e r b o n d e n h e e f t o m v o o r e e n d e r d e t u s s e n t e k o men i n d e u i t g a v e n . I n g e v a l v a n g o e d k e u r i n g v a n h e t p r o c e s v e r b a a l d o o r d e gemeente e n i n d i e n n o d i g d o o r d e k e r k f a b r i e k , moet d i t d o k u m e n t g e r e g i s t r e e r d e n a a n m i j t e r u g g e z o n d e n w o r den t e r d e f i n i t i e v e g o e d k e u r i n g d o o r d e B e s t e n d i g e D e p u t a t i e .

De a r r o n d i s s e m e n t s k o m m i s s a r i s , ( g e t . ) C. Lambrechts.

—4 7 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 47

A l ' A d m i n i s t r a t i o n Communale d e E e c k e r e n , A n v e r s l e 11 j u i l l e t 1 8 7 1

o ,

.

.

'

' C7- 7 e - - / - _l ��,-

1

> G f f > l - f f ✓ 2 l ' / � C ? � j r G > I � Z C / I �t l t a �

e a

j % /p

/

-

l l � , / � � t r s , ' r ^ c : ���rl r � Az,i�r�re

` / / i J � ;lfr,i-Trl�G�r�e/."/<,"� ? � t . n � z i � r � !

l � � l > � � s P í �:

% -��� , �

ri

�

�

,

�

5

�

� , , � � % f ! r`��/1�°✓ f r

1

�

'

7

,

9

t� D

-

r F r 1 l

�

�

e

f - etiT-i�tG�LC. � e ^ - ' i - t 1 f : /

// /n e

>

/ i (

'

f

-r ; /

___(---77",:e

� � � � l � t ? ' f � i * � r �" "e > 9fl.>��•. -

c % f ' Í t'�E-G

�

� [ l l - , L'. �-C' � d � ? 1 � " I t° r>PGr�s/G:ry,

O « - 4 Î 7,l.-'

�

- 48 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 48

COMMISSARIAT Us I . ' A I [ I t O \ I I I Ni% F. E .

X T

`�' . l f f 1 1 A N F V .�▶I/V▶1:1♦ - - - � • . . J i D i -_

OilJ F.7' :

C-ee G On c.Yl p r i é d c ruppelrr Jans la rr.'pmtxe l a dale et le numéro de l a préseule lel/rr. pIfU(S 1:}intt5.

1

Antwerpen, 1 1 j u l i 1871 Mijne Heren, Te r z i t t i n g v a n 7 d e z e r h e e f t d e B e s t e n d i g e D e p u t a t i e h a a r d e f i n i t i e v e goedkeuring verleend aan h e t aannemingskontrakt d e r bouwwerken v a n d e k e r k e n d e p a s t o r i j v a n Hoogboom, t o e g e w e z e n v o o r 5 9 . 9 0 0 , - f r . a a n d e H e e r. G e r v a i s v a n Tu r n h o u t , a a n w i e o n m i d d e l l i j k d e t o e l a t i n g mag g e g e v e n w o r d e n t o t h e t a a n v a t t e n der werkzaamheden.

De a r r o n d i s s e m e n t s k o u u u i s s a r i s ( g e t . ) C . Lambrechts - A f s c h r i f t a a n M r. G e r v a i s t e z i j n e r i n f o r m a t i e o p 1 4 d e z e r

—4 9 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 49

2 2 . �4�!�. d �

�

> _•-� t �

v

« _ r

1

_

�

-

�7 /

5

✓

c

c

c

�

-

^

. 7 - r , i�.�

.

cc �

> . c

r e -

a.r

l e

/ � ! _ ! ' / _ / 9 �

�

e r e -

✓

w

s

�

/ /

.

.

�

i ' ( !

c "—La— ,

•

�

�

�

.

l -c.. �

�

c 2

_

j

.

^

r

•,__ � i . . i . � a • ? R r`c-1 c Y r � : . . • ' �}•..�. / �

-

/�e �

•

-

�

' , r / / Y

t

- 50

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 50

Hoogboom, 2 2 j u l i 1 8 7 1 M i j n h e e r d e B u r g e m e e s t e r, Toen i k , e n k e l e w e k e n t e r u g , d e e e r h a d U d e o p p e r v l a k t e mede te d e l e n v a n d e p e r c e l e n welke i k wenste a f t e s t a a n a a n d e g e meente E e c k e r e n om e r e e n k e r k , e e n p a s t o r i j e n e e n k e r k h o f o p t e r i c h t e n i n h e t g e h u c h t Hoogboom, w e r d i k o p e e n d w a a l s p o o r gebracht d o o r d e a r c h i t e k t i n verband met h e t meten d e z e r s t u k ken e n d e p l a a t s d e r p a s t o r i j .

I k h e b d o o r d e H e e r Ve r h o e v e n e e n g r o n d p l a n l a t e n o p s t e l l e n m e t de j u i s t e a a n d u i d i n g e n v a n o p p e r v l a k t e e n p l a a t s . I k v e r z o e k U , t e n s p o e d i g s t e e n z o m o g e l i j k woensdag a . s . , d e g e m e e n t e r a a d bijeen t e roepen teneinde deze zaak t e regelen. G e l i e v e tevens de r a a d t e v r a g e n , d o o r e e n n i e u w e b e s l i s s i n g , e e n w i j z i g i n g aan h e t p r o c e s - v e r b a a l d e r v o r i g e z i t t i n g a a n t e b r e n g e n w a a r e r s p r a k e i s v a n Hoogboom e n w a a r e r v e r m e l d s t a a t d a t d e t e r r e i n e n , w a a r u i t m i j n schenking b e s t a a t , zouden geschonken worden z o n d e r e n i g e v e r g o e d i n g a a n d e e v e n t u e e l o p t e r i c h t e n f a b r i e k s r a a d i n Hoogboom. D e v e r k e e r d e i n l i c h t i n g e n w a a r o v e r i k t o e n b e s c h i k t e z i j n n u g e w i j z i g d : e n k e l h e t t e r r e i n bestemd v o o r d e k e r k a l s o o k h e t g e d e e l t e w e g w o r d e n a a n Hoogboom t o e g e wezen ( p a r o c h i e ) , d o c h h e t t e r r e i n v a n d e o p e n b a r e p l a a t s vóór h e t p o r t a a l , h e t t e r r e i n van h e t k e r k h o f e n h e t t e r r e i n der p a s t o r i j b l i j v e n eigendom d e r gemeente Eeckeren.

Gelieve m i j n vraag w e l w i l l e n d t e behandelen en de raad t e v e r zoeken t e d i e n e i n d e t e v e r g a d e r e n . H e t i s o n o n t b e e r l i j k d a t U , van z o h a a s t h e t n i e u w e p r o c e s - v e r b a a l o p g e s t e l d i s e n d e p l a n nen w e l k e d e H e e r Ve r h o e v e n U z a l o v e r h a n d i g e n d e h a n d t e k e n i n g van h e t K o l l e g e d r a g e n , m i j d e z e l a a t g e w o r d e n o p d a t i k z e l f ze z o u k u n n e n b e z o r g e n o p h e t m i n i s t e r i e d a t z e b i n n e n d e a c h t dagen v e r l a n g t t e o n t v a n g e n .

Duizend v e r o n t s c h u l d i g i n g e n , e n o n t v a n g m i j n e e r b i e d i g e h o o g achting.

Baron E d . O s y ..e>)

e

�

u

.

4

�

� '� • ��- -�J .

�t�--,-"-, 7 . - � c�ti j - �

� �� - � '

�

Paul A r r e n —5 1 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 51

Het e c h t p a a r Fons e n Anna B r a n t s - S w i t s e r s , s t r a l e n d lachend v o o r de f o t o g r a a f .

- 52 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 52

oude mensen vertellen HOBONIA T E GAST B I J ALFONS EN ANNA BRANTS — SWITSERS We m o e t e n n u e e n m a a l d e z e r u b r i e k e e n naam g e v e n , m a a r o u d - w i e is e r oud ? Z e k e r Fons B r a n t s e n z i j n echtgenote, Anna S w i t s e r s , vallen n i e t onder de d e f i n i t i e " o u d " . Akkoord - beiden lopen ze a l e e n h e l e t i j d o v e r o n z e a a r d e , d a t w e l , m a a r a l s men m e t d i t e c h t p a a r z i t t e p r a t e n k r i j g t men e e n h e e l a n d e r b e g r i p v a n " oud " . Wa n t b i j Fons e n Anna B r a n t s v e r l o o p t h e t g e s p r e k zó s p o n t a a n e n z ó l e v e n d i g d a t men h e n m o e i l i j k a l s " o u d e mensen " kan k l a s s e r e n , z e l f s a l s z e , a l s o o g g e t u i g e n , o v e r d i n g e n v e r t e l l e n d i e l a n g voor onze geboorte plaatsgrepen.

Al l a n g e r e t i j d hadden we mekaar b e l o o f d h e t e c h t p a a r B r a n t s Switsers eens o p t e zoeken e n t i j d e n s d e l a a t s t e Hobonia-wandel i n g i n h e t d o m e i n " D e Oude G r a c h t " h a d F o n s o n s n o g v e r z e kerd meestal w e l t h u i s t e z i j n , e n d a t we a l t i j d welkom waren.

En z o s t o n d e n w e d a n e i n d e l i j k o p d e Hoogboomsteenweg a a n h e t

nummer 165 a a n t e b e l l e n o p een u u r waarop men normaal g e z i e n de mensen n i e t m e e r d u r f t l a s t i g t e v a l l e n .

Toen d e d e u r o p e n z w a a i d e e n d e F o n s m e t " H a , z i j n j u l l i e h e t " , ons v e r w e l k o m d e , b l e e k h e t d a t e r t e n h u i z e B r a n t s e i g e n l i j k de h u i s d o k t e r v e r w a c h t w e r d . O p " o f h e t e r g w a s e n w e m i s s c h i e n b e t e r o p een andere dag terugkwamen " - r e p l i k e e r d e Fons B r a n t s dat we g e r u s t b i n n e n mochten, n u we e r e i n d e l i j k waren, m a a r h e t n i e t t e l a n g moesten l a t e n duren.

I n d e g e z e l l i g -warme woonkamer z a t m e v r o u w B r a n t s i n e e n r u s t i g e zetel naar de t e l e v i s i e t e k i j k e n . Boven haar hoofd h i n g een houten b o r d j e waarop we i n s i e r l i j k e l e t t e r s " A l s moeder z i n g t dan i s h e t g o e d " k o n d e n l e z e n . M a a r h e t b l e e k m e t " m o e d e r " Brants t o c h n i e t honderd p r o c e n t goed t e z i j n , v e r m i t s d e d o k -

- 53 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 53

t e r v o o r h a a r moest komen.

Pas z a t e n w e r o n d d e t a f e l t o e n e r g e b e l d w e r d . D i t m a a l w a s h e t dan t o c h d e v e r w a c h t e d o k t e r d i e k o r t d a a r o p o o k a l w e e r v e r d w e e n , zodat we " o f f i c i e e l " konden b e g i n n e n .

We v e r n a m e n d a t A l f o n s B r a n t s t e H o v e g e b o r e n w e r d o p 1 0 f e b r u a r i 1 8 9 8 e n A n n a S w i t s e r s i n D u f f e l t e r w e r e l d kwam o p 11 a p r i l 1902. O p 2 d e c e m b e r 1 9 2 0 t r o u w d e n z e e n v i e r d e n d u s e i n d ' 8 0 h u n diamanten b r u i l o f t . E n d a t w o r d t meteen d e a a n l o o p om een a a n t a l f o t o ' s v a n d i e h e u g l i j k e dag t e l a t e n rondgaan, p l u s d e o f f i c i ë l e gelukwensen v a n d e Koning e n h e t Gemeentebestuur v a n Ekeren.

" Toen we -rouwden, v e r t e l t Fons, hadden we nog geen woovut, maan i n een annonce i n de gazet wend etc naak een huLphovevû.en gevraagd en d a t etond m i j wel aan. Op h e t adres u i t de annonce, d e Anenbenetkaat nn.. 6 , veknam -.Fi dat h e t voon een buitengoed i n Hoogboom wou. Toen üa vno eg o4 d a t nog i n S a g i ë wa- an-twoondde de man d a t Hoog boom wet v l e t op de kaant stond, maan. tassen Flzenen en KapeLeen Lag. En h i j Legde u i t hoe i k daan pnec.Ue3 (zon g ena(zen.

Mijn oud4te bnoetc had een fzoengsveLo en i k daarmee van Hove naak Hoogboom. I n Elzeken-Donk aangekomen zag i k h e t toch v l e t meen z i t t e n . Zo ven weg d a t Hoogboom tag ! F i e t s dan maak orngednaatid en .tenuggeneden t o t aan de Kleine Pankeet. En daan z e i i k tegen mezcq: Fovu jong, g e z i j t g i j t o c h geen hee-.n kind meen zetzen !

Vues, Ç.Uets maan ween omg edtucaid en dan maan do ong ereden t o t i k en wa-s. E n zo kon i k beginnen b i j notaktis Vecfzek3 op h e t Zievenhod, d a t toen nog taoteee H e i d e t u t heette. A h j a , t o e n i k daan aankwam hé, waas de hovevuíek, Van deck Heyden, met z i j n gast, A.ebent Smo.edeivs, d e vader van de gnaÇmafzen, t u l p e n aan h e t peanten. En vLalz naaai hen z o n d een geween, een tweeloop. 'Ha'mannen, z e i i k , - d a t ook om t e t u kienen ? ' Maak h e t geween etond daan Fieaak voon de wLede konijnen, want d i e zaten dank toen nog v e e l .

Toen we pais op h e t Zdevenho4 gehui v e s t wanen had i k m i j n vn-.enden gevraagd am m-Uj dikelzt t e veAw-Utigen a l -s etc tin Hove -.e s mocht vnijFaomen. Maan na 14 dagen i n Hoogboom t e hebben gewoond wou i k a t n i e t meek terug, wamt hLen zaten we midden tussen h e t groen en -Un Hove wao e t veeg meecc Landbouw, dws h e e l wat minden bomen dan hí.en.

B i j notan s Deelzens hebben we 6 à 7 maand gewoond, e n i k vond dat i k na d i e t i j d wee wat meen mocht ven.d.Lenen ! l i z had toen 225 Un pen maand, maan -toen i k ooLag ging vragen vond de n o tatc.« d a t toch nog t e vroeg " .

—5 4 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 54

Fons B r a n t s i s i n z i j n e l e m e n t , v e r t e l t d e h e l e t i j d d o o r e n moet h e l e m a a l n i e t n a a r z i j n w o o r d e n z o e k e n . L a t e n w e h e m m a a r verder aan h e t woord.

" De heets Scheutenbach u i t Stabkoeta zocht toen een hovenLen en betaalde zet{3 nog 100 4n meelt pen maand dan i k t o t dan verdiende. Dws wat w i t j e ? Vaak i n Stabkoet z i j n we ooft een Z- t a l maanden gebLeven, maats de hu.í)svuting was e t n i e t aLLeo. We hadden een heet FieeLn kamertje b i j de t a J l i n g e n en onze zoon moest i n een mand Uapen, zoals een hond. D a t taon n i e t b l i j v e n dwten. Nu (zwam i k wee u i t een Landbouwest'sg ezin en de vadek van ows Anna was oolz tuinders, maan i k wao eigeneijFz toch n i e t aangelegd om t e boenen. I i a voelde m i j meen aangetnoiien t o t h e t timmenweLFz en ging daarom i n de Leert, b i j een vakman, Jos van Lint, i n de Pnetokias�t&aat t e Bongenhout. De eenste dag kon Liz daar, n a mijn uren, een wekFzbani voor mezeliy maften, een Jookt van vuunpko eé mag j e h e t noemen. wee, j e kunt h e t o j e kunt het n i e t , e n i k kon h e t hé ! Na v i j é maand maarte i k a l een e t a Lage voor een dchoenwintzel i n Mesthaem en Laten zel/Ço b i t j a n t tge2is v o o r Th 44ews.

Thu-i watten we met negen bkoest s, maart mijn vadert. had Lieven g e had d a t i k was thu.ísgebLeven om hem t e helpen. I k waas zowat z i j n Lieve2ing4zoon en dilzwijL4 moet i k en nog aan denken d a t i k m i j n vader v e e l v e r d o e t heb gedaan dook m i j n eigen weg t e gaan.

Ja, e n toen ,í)s ook d i t huls en gekomen hé. We woonden i n h e t Kamotnaatje, i n h e t hwíLs van de joelden. I k kon van de aannemen d i e de tazennegebouwen had gezet een pcttttij Boom4e asteen kopen aan 57,50 4n pen duizend. H e t zou d i e man t e veeg geed gefao&t hebben om a Le Menen op t e Laden, naak Turnhout t e voeken en weert a t e Laden. Zo kon i k de hand Leggen op 110.000 astenen aan de p n i j 4 d i e e r i n de Boom4e gelagen voor gevraagd wend. H e t hu,ís heb i k ze t4 gebouwd, zeljy de deuken en de ventetzs n a mijn uiten gemaakt, e n h e t data g et-ímm end i n de maneschijn. Vôbk ows huis L i e p ek een beeft en daar had i k een betonnen brug oven gebouwd. ae, Hoogboom1teenweg way t o e n nog een 4mat, boL1taand 3teenwegeetje en aan de overzijde van de 4tkaat way, ets een diepe nattenbeefz. I k . he.û.nnen m i j nog goed wat pa.otook Van Mechelen eevus z e i : " Fons jongen, e n gaat h i e r nog venLichting komen en g i j maakt h e t nog mee d a t de tram oven de Hoogboom4teenweg z a l botten. Heat z i j n dan wet bu.s en geworden, maar de p o t o o r hee{t toch g a i j f z geivtegen.

—5 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 55

In de j a r e n ' 3 0 maakte h e t bouwbed Lj{6 een envtsfíge d o o k en -toen vonden we h e t beten een eigen z a a i t e beginnen i n nad.io'a, wa3machLne4, 3to6zwtigeu, e n zo meen. B e h a v e de wtinfzee deed i k ook a l l e kepan.atia aan d i e toeste ten. I n h e t begin van de ooneog daagde de venkzoop geweldig en aoegen de Duit. eno oolz nog a U e (zopen aan. Toen wekd i k maan ca64eun. Van de Du..ti t)s erts had i k een pars g efvteg en om m i j m i j j i n h e t goed van Bange t e Bunnen bewegen, e n daar deed i k pen dag 120 Duitts engs hun haan aÇ.

Wegevts z i e k t e van ona Anna wend de c o Ç euuzaalz na de eendog opgedoekt en toen ben i k gaan wekken b i j de Agence Man,í tí,me, waan i k nog 12 j a a r, t o t aan m i j n pena,ioen, h e t magazijn en de onderhoud heb gedaan.

S.ind4 i k op pevts-.oen ben wenk i k w i e t meert., maan amuzeen m i j ateeen nog, want t t l z í aten kan i k n i e t . B i j de nonneaens heb i k ook ae vege gewenkt, uae/tee,i meubel., en i n de kapei en zo, en d a t doe -Liz graag. Z e l Ç k a p o t t e pateknasten3 bkengen ze naah mij om t e nepanenen. " G i j moet e t i j d b i j outs b l i j v e n hé FovVs, g i j moogt w i e t t e l v e n " , zeggen ze.

Fons e n A n n a k r e g e n t w e e k i n d e r e n , e e n z o o n e n e e n d o c h t e r . O p hun b e u r t z o r g d e n z i j v o o r z e s k l e i n k i n d e r e n e n g r o e i d e d e f a m i l i e i n t u s s e n aan met nog v i e r a c h t e r k l e i n k i n d e r e n . Weer worden er f o t o ' s rondgedeeld, e e n f o t o van zoon François met twee k i n d e ren, G u i d o e n A n n i c k , a l l e d r i e behangen met e e n akkordeon. K l e i n zoon R o b e r t s t a a t n i e t mee o p d e f o t o m a a r i s o o k h e e l v a a r d i g met d i t i n s t r u m e n t . V a d e r e n k i n d e r e n s p e l e n i n h e t a k k o r d e o n e n semble C o s y, d a t g e l e i d w o r d t d o o r W i l l y Meersman.

We mogen o o k e e n k i j k j e nemen i n h e t w e r k h u i s , m e t d e v e l e m a chines, w a a r Fons b e z i g i s a a n e e n enorme h o u t e n s c h u i f d e u r, e n waar h i j z i c h " a m u s e e r t " , z o a l s h i j h e t z e l f z e g t , m a a r d a n w o r d t h e t t o c h t i j d o m a f s c h e i d t e nemen.

" Ge z i e t d a t ge van wekken n i e t v e i . ? í_jt hé. I f z heb de h e . e e t i j d gewenkt en vko eg en waas h e t a om 4 uuk opi taan geblazen. En we z i j n ooft a e t i j d gaufzh ig geweeat, oola a.Q. hebben we .geen gemakkel i j k leven achten de n.ug. En d a t Ls dan ooft mijn -.nn.igte wewo, on4 moedert en i k z i j n aL.tijd 4amen geweest en a,,U we sterwen moeten we o o r 4amen b l i j v e n . Maan daar hebben we a voors gezokgd, d a we l a t e n oola -,amen z u l l e n z i j n " .

Laat ons d a t " l a t e r " . m a a r i n " v e e l l a t e r ' v e r a n d e r e n !

AD MULTOS ANNOS, ANNA EN FONS Raymond R o e l a n d s

Helga De Vos - 56

Paul A r r e n

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 56

activiteiten

30 O K T O B E R 1 9 8 1 : D I A â&#x20AC;&#x201D; AV O N D A F R I K A Zowat v i j f e n z e v e n t i g g e g a d i g d e n w a r e n i n g e g a a n o p d e u i t n o d i ging v o o r d e d i a - e n v o o r d r a c h t a v o n d v a n 3 0 o k t o b e r 11 . i n Den Haasdam.

Op h e t menu s t o n d " A f r i k a " o p g e d i e n d d o o r d e h e e r J a n H u l selmans, z e l f e e n t r o u w H o b o n i a l i d .

A l s b i o l o o g t e w e r k g e s t e l d a a n h e t RUCA ( R i j k s U n i v e r s i t a i r Centrum A n t w e r p e n ) h e e f t h i j v i e r m a a l v o o r e e n l a n g d u r i g e e x p e d i t i e n a a r A f r i k a g e r e i s d . , Vo o r a l h e t w e s t e l i j k g e d e e l t e van h e t z w a r t e k o n t i n e n t kwam h i e r b i j a a n b o d ( G h a n a , To g o , Opper - V o l t a ) .

Een d e g e l i j k e i n l e i d i n g w a a r b i j h e t b i j z o n d e r e f y s i s c h e k a r a k t e r van h e t A f r i k a a n s e v a s t e l a n d goed werd t o e g e l i c h t , g i n g de e i g e n l i j k e p r o j e k t i e v o o r a f . Ook een f i j n e a t t e n t i e aan h e t adres v a n J a n H u l s e l m a n s ' e c h t g e n o t e - d i e h e t a l l e m a a l , g e zien d e g e z i n s l a s t , m o g e l i j k maakte - g i n g n i e t onopgemerkt voorbij.

De v e l e b e e l d e n d i e h i j t i j d e n s z i j n l a n g e v e r b l i j f g e s c h o t e n h e e f t werden i n een v e r z o r g d e montage g e p r e s e n t e e r d e n v a n b o e i e n d k o m m e n t a a r v o o r z i e n . D e g e m a k k e l i j k e e n ongedwongen t a a l , soms m e t e e n v l e u g j e humor g e k r u i d , maakte d e h e l e v o o r dracht zowel v e r r i j k e n d a l s ontspannend.

A n d e r z i j d s bewees J a n n i e t a l l e e n e e n goed v e r t e l l e r , m a a r o o k een g o e d f o t o g r a a f t e z i j n e n d e k u n s t t e b e z i t t e n om h e t mooie, h e t merkwaardige e n h e t e l e g a n t e v a n u i t d e g e p a s t e h o e k te b e l i c h t e n en op de gevoelige p l a a t v a s t t e leggen. P r a c h t i g e landschappen, m o o i e fragmentopnamen e n s c h i t t e r e n d e close-ups - w a a r b i j h e t v r o u w e l i j k schoon n i e t s t e k o r t gedaan werd - v o l g d e n e l k a a r o p i n e e n r e e k s v a n z o w a t t w e e h o n d e r d - 57

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 57

TEERFEEST 1 9 8 1 .

sausen e n g r o e n t e n e n s a u s e n e n . ,

Wedden d a t i k h i e r a l l e s o p e e t ?

—5 8 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 58

Foto's: C. Kennis

stapje l i n k s , s t a p j e rechts, sprongetje

Ti e n s , w a a r hebben we d i e p l a a t vandaan ?

â&#x20AC;&#x201D;5 g â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 59

v i j f t i g beelden.

Wij z i j n Jan dan ook e r g dankbaar voor z i j n belangloze i n z e t en h o p e n d a t h i j i n d e komende j a r e n w e l l i c h t n o g e e n s e e n mooie d i a - a v o n d w i l v e r z o r g e n . H a l f d e c e m b e r 1 9 8 1 v e r t r o k h i j a n d e r m a a l v o o r z e s w e k e n n a a r A f r i k a , R w a n d a o m v o o r h e t RUCA de n o d i g e r e s e a r c h t e v e r r i c h t e n e n d i t j a a r s t a a t e r e e n nieuwe g r o t e e x p e d i t i e n a a r N i e u w - G u i n e a , h e t l a n d v a n d e P a p o e a ' s o p h e t progamma. M e t d e z e w e t e n s c h a p k u n n e n w i j a l leen maar hopen d a t J a n Hulselmans z i c h i n d e toekomst nogmaals voor Hobonia w i l i n z e t t e n .

Harry De S i t t e r

28 N O V E M B E R 1 9 8 1 : T E E R F E E S T Z o a l s h e t e l k e v e r e n i g i n g b e t a a m t w e r d e n w i j , l e d e n v a n HOBONIA, ervan o p d e h o o g t e g e b r a c h t , d a t o o k v o o r h e t j a a r 1981 e e n e e t f e s t i j n zou georganiseerd worden i n de r i a n t e gelegenheid " D e n n e n b u r g h o e v e " . E n d i t v o o r d e TIENDE m a a l . D a a r h e t f e e s t b e s t u u r v a n onze heemkundige k r i n g e e n z e e r i n t e r e s s a n t d o e l nastreeft, namelijk j a a r l i j k s e verandering van s p i j s ( en misschien ook van drank ) , werd e r v o o r d i t j a a r gedacht aan een " g o u r m e t - p a r t y " .

Daar d i t v o o r m i j , a l s n e o f i e t i n d e H o b o n i a - f a m i l i e , h e t d e eerste maal was d a t i k k o n deelnemen a a n d e j a a r l i j k s e " g r a n d e bouffe", was m i j n nieuwsgierigheid nog g r o t e r, niettegenstaande i k r e e d s v a n " a n c i e n - l e d e n " h a d v e r n o m e n d a t d e z e g e b e u r t e n i s s t e e d s CRESCENDO g a a t .

Wanneer h e t moment w a s a a n g e b r o k e n e n i e d e r s j a s j e e n d a s j e goed z a t , g i n g e n w e r i c h t i n g " D e n n e n b u r g h o e v e " . D a t w i j n i e t a l l e e n w a r e n k o n d e n we r e e d s v l u g v a s t s t e l l e n a a n h e t a a n t a l geparkeerde wagens.

B i j h e t betreden van de f e e s t z a a l werden w i j met een s t e v i g e handdruk verwelkomd d o o r d e " g r o t e v i e r " v a n h e t H o b o n i a - b e stuur e n werd ons aanstonds een a a n t r e k k e l i j k e e n l i e f e l i j k gekleurde a p e r i t i e f aangeboden, d a t a l l e s m a a k p a p i l l e n nog g o d d e l i j k e r s t r e e l d e . N a kennisgemaakt t e hebben met andere aanwezigen, n a a l l e m o g e l i j k e s a m e n s t e l l i n g e n v a n h e t a p e r i t i e f aanhoord t e hebben, e n d i t i n t u s s e n o o k t e hebben g e l e digd, w a r e n a l l e i n - e n a a n v o e r k a n a l e n geopend v o o r " v a s t e r voedsel " . â&#x20AC;&#x201D;6 0 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 60

Nadat h e t " a a n s c h u i f s e i n " g e g e v e n w a s e n d e v o o r z i t t e r z i j n welkomwoordje h a d g e z e g d , z o c h t i e d e r z i j n g e l i e f k o o s d p l a a t s j e o p , e n kwam h e t b e s t u u r o p n i e u w i n a c t i e . D e v u u r t j e s w e r d e n met e e n v e i l i g e e n e r g i e b r o n g e v u l d e n o o k o n t s t o k e n . D e t a f e l s werden g e t o o i d m e t s a u s e n , g r o e n t e n , e n . . . d e m a g n i f i e k e g e vulde v l e e s s c h o t e l s , w a t e e n v e r g r o t i n g v a n d e ogen e n ambiance t o t g e v o l g h a d . D e k e u z e was e c h t u i t g e b r e i d !

Enkele o g e n b l i k k e n l a t e r was i e d e r e e n " c h e f - k o k " , z e l f s d e mannen m e t t w e e l i n k s e h a n d e n b l o n k e n u i t i n h e t j o n g l e r e n m e t d e v l e e s s t u k j e s . D e z a a l was d i r e k t g e v u l d met e e n h e e r l i j k e b a k g e u r e n w i e soms m o e i l i j k h e d e n h a d m e t h e t d o o r s l i k k e n , k o n zich behelpen met een soepel w i j n t j e .

Wie n a d e z e s m u l p a r t i j t o c h n o g e n k e l e g a a t j e s i n z i j n maag k o n stateerde, k o n z i c h v e r d e r t e goed doen aan e c h t e Limburgse v l a a i e n . H e t gokelement mocht n a t u u r l i j k ook n i e t ontbreken, zodat i e d e r e e n weer h o o p t e e e n p r i j s t e kunnen bemachtigen v a n de t o m b o l a .

Daarna kwam h e t moment o m d e s p i e r e n " l o s " t e g o o i e n e n t e v e n s de g e l e g e n h e i d o m r e c h t s t a a n d e e n z w i e r e n d h e t v e r o r b e r d e i e t s s n e l l e r t e l a t e n zakken. I e d e r e e n kon z i j n danskunsten t e n t o o n spreiden, d a a r d e walsen, d e chachacha's, d e kuskusdansen e n de p l a k k e r s z i c h o p v o l g d e n d a n k z i j d e D . J . v a n d i e n s t .

M a a r, . . . z o a l s a l t i j d duren de schoonste l i e d j e s h e t k o r t s t e n kende d e k l o k d e z e a v o n d h e t w o o r d " w e r k l o o s h e i d " o o k w e e r n i e t . V o o r i e d e r e e n was h e t w e e r t e v r o e g l a a t . I e d e r e e n was t e v r e d e n , i e d e r e e n h a d z i c h g e a m u s e e r d , i e d e r e e n was v o l d a a n .

Daarom f e e s t b e s t u u r , n o g m a a l s b e d a n k t v o o r d e z e f i j n a o r g a n i s a t i e . H e t was w e e r . . . a f ! ! !

En g e m o o g t g e r u s t z i j n , v o l g e n d j a a r b e n i k e r z e k e r w e e r b i j ! !

Een s m u l z i n n i a a n n . v . d . r . : v e r m e l d e n we n o g d a t e r v o o r d e z e g o u r m e t - p a r t y 102 d e e l n e m e r s w a r e n i n g e s c h r e v e n e n d a t i s w e e r e e n v e r b r e k i n g van h e t r e k o r d v a n h e t v o r i g e j a a r . B i j d e t o m b o l a p r i j z e n b e hoorde, b u i t e n d e a l o m bewonderde t e k e n i n g e n v a n A n d r ĂŠ M a r i d n , de p r a c h t i g e k a n t w e r k j e s v a n A n n e m a r i e D e Vo s - v a n d e r L e e s t e n de k u n s t z i n n i g e f o t o b o e k e n o o k e e n b o n v o o r e e n g o u r m e t s c h o t e l voor 4 personen. H i j was a f k o m s t i g v a n d e s l a g e r d i e v o o r ons al z o v e e l goede v l e e s s c h o t e l s bereidde v o o r de t e e r f e e s t e n . H a r t e l i j k d a n k , S l a g e r i j E d d y, S i n t - A n t o n i u s l e i , 4 1 , B r a s s c h a a t , voor deze v r i j w i l l i g e g i f t . E n de v l e e s s c h o t e l s waren weer prima !

- 61

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 61

VANINSTRUMENTENBOUWERS EN SPELEMANNEN Onder d i t m o t t o b o u w t H o b o n i a m o m e n t e e l a a n e e n n i e u w e t e n t o o n s t e l l i n g . Deze m a n i f e s t a t i e z a l p l a a t s vinden op: ZONDAG 2 1 M A A R T 1 9 8 2 - v a n 1 0 t o t 2 0 u u r Haasdam " , H o o g b o o m s t e e n w e g 3 0 1 t e E k e r e n

- i n " Den - Hoogboom.

Het l i g t i n o n z e b e d o e l i n g e e n g r o t e v e r s c h e i d e n h e i d v a n i n s t r u mentenbouwers t e v e r z a m e l e n .

I n v e l e musea k u n n e n w i j h e e l w a t o u d e i n s t r u m e n t e n b e w o n d e r e n , maar d e b o u w e n d e o n t w i k k e l i n g e r v a n k r i j g e n w i j n i m m e r t e z i e n .

Wij z i j n e r daarom b i j z o n d e r t r o t s o p u t e kunnen u i t n o d i g e n v o o r een t e n t o o n s t e l l i n g w a a r o p u h e e l w a t i n s t r u m e n t e n b o u w e r s a a n h e t werk z u l t kunnen z i e n .

Anderzijds z u l l e n w i j o o k h e e l w a t oude e n merkwaardige i n s t r u m e n ten t e n t o o n s t e l l e n i n een aangepast kader e n een s f e e r v o l m i l i e u .

Ook v o o r d e n o d i g e s t e m m i g e m u z i k a l e o m l i j s t i n g w o r d t g e z o r g d d a n k z i j d e b e r e i d w i l l i g e medewerking v a n v e r s c h e i d e n e muzikanten. W i j kunnen u n u r e e d s m e l d e n d a t o n d e r h a v i g e l i j s t d e e l n e m e r s h u n m e dewerking hebben toegezegd.

B i j h e t t e r p e r s e g a a n v a n d i t nummer z i j n n o g o n d e r h a n d e l i n g e n m e t andere i n s t r u m e n t e n b o u w e r s a a n d e g a n g , z o d a n i g d a t o n s d e e l n e m e r s veld nog kan groeien.

John L u n d s t r S m w i l l e n w i j t o c h e v e n i n h e t b i j z o n d e r v e r m e l d e n . Z i j n spontane medewerking g a a t z e l f s z o v e r d a t h i j n i e t a l l e e n b e r e i d i s e e n d e e l p r a c h t i g e o u d e k l a s s i e k e e n v o l k s e i n s t r u m e n t e n mee t e brengen, m a a r bovendien d e i n t e n t i e h e e f t d e k i n d e r e n o p t e vangen en m e t h e n e e n v o u d i g e i n s t r u m e n t e n , w . o . d e r o m m e l p o t , t e v e r v a a r digen. Bovendien bood h i j o n s z i j n d i e n s t e n aan v o o r h e t ontwerpen van e e n g e s c h i k t e a f f i c h e , e e n a a n b o d d a t w i j m e t t w e e h a n d e n e n e c h t e w a a r d e r i n g h e b b e n aangenomen.

Traditiegetrouw z u l l e n w i j o o k nu een brochure u i t g e v e n waarin e l k e medewerker m e t z i j n s p e c i f i e k e v e r d i e n s t e n e n v a a r d i g h e d e n w o r d t toegelicht e n waarin e l k van de tentoongestelde instrumenten een d e g e l i j k begeleidend a r t i k e l k r i j g t toegewezen.

D i t a r t i k e l w o r d t i n de meeste g e v a l l e n d o o r deskundigen t e r z a k e geschreven o f d o o r d e instrumentenbouwers z e l f .

Ve r l e n e n r e e d s h u n m e d e w e r k i n g : Gitaar: Orgel ( h i s t o r i s c h e o r g e l s ) :

K r i s t o f Braekman Mark Faes Herbert De Vy l d e r - 62

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 62

Draailier: Doedelzak: Barokfluit: Clavecimbel: Bultkarkas + a j u i n p i j p : Baroktrompet:

Bruno C l a e s s e n s Sim C o o t j a n s Victor Nerinckx Antoon De V y l d e r Theo F a e s Guy M a c l o t Roger S c h a d r o n Achiel V i l a i n

Oude i n s t r u m e n t e n e n m u z i k a l e o m l i j s t i n g : -

J o h n Lundstr6m, v o l k s m u z i e k , instrumentenbouw met k i n d e r e n Herman De P r e t e r , c l a v e c i m b e l J o h a n De Smet e n G i l b e r t S c h i j v e n s , b l o k f l u i t d u o K a t h l e e n De V y l d e r e n B a r t Krombeeke, h a r p e n d w a r s f l u i t + musiceren door instrumentenbouwers z e l f

Zoals u z i e t w o r d t d i t weer e e n boeiend g e h e e l e n rekenen w i j e r o p dat e l k H o b o n i a l i d deze u n i e k e gelegenheid n i e t l a a t v o o r b i j g a a n .

U z u l t t r o u w e n s i n d e p e r s d e komende d a g e n n o g h e e l w a t o v e r o n z e t e n t o o n s t e l l i n g kunnen l e z e n .

To t d a n !

Harry D e S i t t e r

Geplande a k t i v i t e i t e n : 18 a p r i l : B e z o e k a a n h e t J e u g d t e a t e r 6 j u n i : s t a d s w a n d e l i n g o n d e r l e i d i n g v a n M i a Ve r d o n c k begin j u l i : v o l k s d a n s f e s t i v a l Schoten 19 s e p t e m b e r : B e z o e k a a n d e S i n t - P a u l u s k e r k - d e e l I I 17 o k t o b e r : s t a d s w a n d e l i n g m e t M i a Ve r d o n c k 5 + 12 november: bezoek aan Gazet v a n Antwerpen 13 n o v e m b e r : t e e r f e e s t 4 december: S i n t - N i k l a a s s t o e t 10 d e c e m b e r : d i a - a v o n d ( k a s t e l e n v a n K a p e l l e n ) 19 f e b r u a r i 1 9 8 3 : W o r s t é n b r o o d a v o n d BESTUUR H O B O N I A : Raymond R o e l a n d s ( v o o r z i t t e r ) V r e d e l a a n 2 4 - 2 0 7 0 EKEREN-HOOGBOOM P a u l A r r e n ( s e k r e t a r i s ) A n t v e r p i a s t r a a t 9 - 2 0 7 0 EKEREN-ST.-MARIABURG H a r r y D e S i t t e r ( s c h a t b e w a a r d e r ) V r e d e l a a n 6 0 - EKEREN-HOOGBOOM M a r c e l D e Vo s ( b i b l i o t e k a r i s ) A c h t e r b r u g 2 - 2 1 7 0 WUUSTWEZEL - 63

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 63

i1�.�11b0C[A CULTURELE HEEMKRING

KASVERSLAG 1981

HOOGBOOM

INKOMSTEN :

UITGAVEN :

Overdracht 1980

4

5 8 0 F.

HOBONIA p e r i o d i e k

Lidgelden (125 1 . ) 2 5 000

Drukker

Wo r s t e n b r o o d a v o n d

4

920

Rasters, F o t o ' s

Gemeentesubsidies

1

250

31 680 F .

3 548

Abonnementen o p a n d e -

Hoogland v a n E k e r e n 5 1 5

re t i j d s c h r i f t e n

1 750

Wa n d e l i n g Oude G r a c h t 8 4 9

Bijdrage St.-Niklaas

1 500

Dia-avond " A f r i k a " 1 5 8 5

Adm.onk. o p G e n . B a n k

511

Gourmet- P a r t y

7

792

Stadsgidsen

4 000

Alg. werkingsonkosten

4 287

TOTAAL :

6

491 F .

4

TOTAAL :

47 276 F .

B l i j f t : 4 6 491 F . - 4 7 2 7 6 F. = - 785 F.

De p e n n i n g m e e s t e r H a r r y DE SITTER —6 4 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 1 - januari 1982 - p. 64