Hobonia 1982-3 A4

HOBONIA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r D r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

11e JAARGANG — 1982 JULI - AUGUSTUS - SEPTEMBER

Het " H o r t e n s i a h o f " - b e v o n d z i c h v r o e g e r a c h t e r d e K o n i n g i n A s t r i d laan n r . 4 9 T e k e n i n g : André Mariën

INHOUD j u l i - augustus - september P .

Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n het " Z w i n " - d e e l 1 5 R .

Oude Mensen v e r t e l l e n : o p b e z o e k b i j Mevrouw X Naar d e n i - k i n i a a n o n z e s t r a n d e n ?

De z w a r t e s t e e n v a n C y b e l e : een B i l l i t o n i e t ?

Kastelen i n Vlaanderen: H e t S t a r r e n h o f te Kapellen Bijen houden - d e e l 2 S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom: nog m e e r d o k u m e n t e n o v e r d e k e r k

Arren

b

l

z

.

130

Va n H a e l s t b l z . 1 3 3 P. A r r e n R. V a n H a e l s t

blz. blz.

145 150

R. H u w e l

blz.

155

P. A r r e n R. D e B a c k e r

blz. blz.

167 182

P. A r r e n

blz.

186

—1 2 9 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 129

JULI HOOIMAAND - DONDERMAAND - MAAIMAAND - ST.-ANNAMAAND - MEDEMAAND Vo l g e n s o n z e k a l e n d e r d e z e v e n d e maand v a n h e t j a a r m e t 3 1 d a g e n .

I n d e O u d r o m e i n s e t i j d kwam j u l i a l s v i j f d e maand v o o r e n h e e t t e o o r s p r o n k e l i j k Q u i n t i l i s v a n h e t L a t i j n Quinque= v i j f .

Twee j a a r n a d e k a l e n d e r h e r v o r m i n g d o o r J u l i u s C a e s a r w e r d z e n a a r h e m , J u l i u s o f j u l i genoemd, o m d a t h i j i n d e z e maand o p 1 2 j u l i geboren werd.

J u l i u s i s e e n R o m e i n s e g e s l a c h t s n a a m e n d e p a t r i c i ë r s s t a m GensJ u l i a waren a f k o m s t i g , v o l g e n s d e o v e r l e v e r i n g , u i t A l b a Longa.

Z i j beschouwden I u l i u s ( = A s c a n i u s ) , v o l g e n s d e s a g e e e n zoon van A e n e a s , a l s d e s t a m v a d e r.

To t h e t e i n d e v a n d e maand s t i j g t d e t e m p e r a t u u r m e t 1 , 8 ° C . .

De d a g e n k o r t e n ' s m o r g e n s g e m i d d e l d m e e r d a n 1 m i n u u t e n ' s a vonds 1 m i n u u t .

J u l i g e e f t g e m i d d e l d 8 h e t e d a g e n e n 1 7 r e g e n d a g e n m e t 8 6 mm neerslag.

Rond h e t m i d d e n v a n d e maand v e r l a t e n d e e e r s t e g i e r z w a l u w e n r e e d s ons l a n d o m h e t warme z u i d e n o p t e z o e k e n .

Van 3 0 j u n i t o t 3 1 j u l i k o r t e n d e d a g e n m e t 1 u . 1 5 m i n .

Gedurende d e e e r s t e 2 2 d a g e n v a n d e maand s t a a t d e z o n i n h e t t e ken v a n d e K r e e f t , d a a r n a i n d a t v a n d e L e e u w.

Enkele spreuken o v e r j u l i : - I s d ' e e r s t e j u l i r e g e n a c h t i g , g a n s d e maand i s t w i j felachtig - A l s ' s n a c h t s i n j u l i d e p u i t e n kwaken, m o e t de b o e r z i j n o o g s t bewaken - Zonder dauw geen regen, h e e t h e t i n j u l i allerwegen - Brengt j u l i hete gloed, z o g e d i j t september goed - Die w i l hebben goede rapen, m o e t werpen i n j u l i de zaden - J u l i zonnebrand, w e n s t d e man o p h e t l a n d - I n j u l i moet van h i t t e braden, w a t i n augustus moet geladen

- 130

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 130

AUGUSTUS OOGSTMAAND - KORENMAAND - ARENMAAND Vo l g e n s o n z e t i j d r e k e n i n g d e a c h t s t e maand v a n h e t j a a r m e t 3 1 dagen. V o l g e n s d e O u d r o m e i n s e k a l e n d e r kwam z i j a l s d e z e s d e maand v a n h e t j a a r v o o r e n w e r d d a n o o k S e x t i l i s g e n o e m d .

I n h e t j a a r 8 v . C . k r e e g z e h a a r n i e u w e naam t e r e r e v a n k e i z e r Augustus. Deze k e i z e r r e g e e r d e v a n 27 v. C . t o t 1 4 n . C . , w e r d i n deze maand k o n s u l e n b e h a a l d e i n a u g u s t u s d i v e r s e o v e r w i n n i n g e n .

O o r s p r o n k e l i j k t e l d e a u g u s t u s 3 0 d a g e n m a a r t o e n d e maand j u l i h a a r naam k r e e g n a a r k e i z e r J u l i u s m o e s t men d e maand v a n k e i z e r Augustus d a a r m e e g e l i j k s t e l l e n . M e n nam d a n d e l a a t s t e d a g v a n h e t O u d r o m e i n s e k a l e n d e r j a a r , 2 9 f e b r u a r i , e n v o e g d e hem b i j augustus.

De g e m i d d e l d e t e m p e r a t u u r d a a l t m e t 1 , 7 ° C . t o t h e t e i n d e v a n d e maand. D e d a g e n k r i m p e n ' s m o r g e n s m e e r d a n a n d e r h a l v e m i n u u t e n 's a v o n d s t w e e m i n u t e n . Tu s s e n 1 0 e n 2 0 a u g u s t u s v a l t g e m i d d e l d de m e e s t e r e g e n v a n h e t j a a r . A u g u s t u s i s o o k d e h e v i g s t e r e g e n maand m e t g e m i d d e l d 2 0 d a g e n r e g e n e n 9 2 mut n e e r s l a g .

27 a u g u s t u s i s d e n o r m a l e d a t u m v o o r d e l a a t s t e t e m p e r a t u u r b o ven 2 5 ° C .

Er z i j n a l v e e l v o g e l s d i e z w i j g e n o f n a a r h e t z u i d e n t r e k k e n , -o.a. d e k w a r t e l , d e g e l e k w i k s t a a r t , d e k i e v i t , d e k a r k i e t , d e r i e t z a n g e r e n d e h u i s z w a l u w.

Van 3 1 j u l i t o t 3 1 a u g u s t u s k o r t e n d e d a g e n m e t 1 u . 5 7 m i n .

Gedurende d e e e r s t e 2 2 d a g e n v a n d e maand s t a a t d e z o n i n h e t t e ken v a n d e L e e u w, d a a r n a i n d a t v a n d e Maagd.

Enkele spreuken o v e r augustus: - Noordenwind i n augustus opgestaan, b r e n g t standvast i g weder aan - Augustus e e r s t e weken h e e t e n l a f , v e e l wintersneeuw, wacht maar a f - Begin augustus heet, l a n g en w i t het winterkleed - Augustus i s h e t gordijn, o v e r het werkfestijn - I n augustus zure druiven, i n oktober zoete w i j n - Augustus r i j p t , september oogst

- 131

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 131

SEPTEMBER HERFSTMAAND - FRUITMAAND - GERSTMAAND - BACHUSMAAND - ST.MICHIELSMAANI D e . negende maand v a n o n z e k a l e n d e r m e t 3 0 d a g e n e n b i j d e R o m e i nen d e z e v e n d e maand v a n h e t j a a r , v a n d a a r d a t d e naam v a n " s e p tem " ( = z e v e n ) w e r d a f g e l e i d . V u l c a n u s w a s e r d e b e s c h e r m g o d v a n . S e p t e m b e r w o r d t o o k d e Bacchusmaand genoemd o m d a t d a n d e w i j n oogst begon.

To t h e t e i n d e v a n d e maand d a a l t d e t e m p e r a t u u r g e m i d d e l d m e t 3 ° C , de d a g e n k o r t e n ' s m o r g e n s g e m i d d e l d m e e r d a n a n d e r h a l v e m i n u u t en ' s a v o n d s 2 m i n u t e n .

3 s e p t e m b e r i s g e m i d d e l d d e w a r m s t e d a g v a n d e maand e n 2 7 s e p t e m ber i s gemiddeld d e l a a t s t e dag v a n h e t j a a r met e e n temperatuur boven d e 2 0 ° C .

September t e l t g e m i d d e l d n o g 4 warme d a g e n e n 1 3 r e g e n d a g e n m e t . 76 mm n e e r s l a g . B e g i n s e p t e m b e r v e r t r e k t d e o e v e r z w a l u w n a a r O o s t A f r i k a , waarna andere trekvogels ons ook v e r l a t e n : o . a . d e f i t i s , de t j i f t j a f , d e p l e v i e r , d e d o o r n - e n v e l d l e e u w e r i k , d e v i n k , d e s i j s , d e b o e r e n z w a l u w, d e k n e u , d e g o r s , d e p u t t e r , d e w a t e r s i j s , de e e n d e n d e l i j s t e r .

Gedurende d e e e r s t e 2 2 d a g e n v a n d e maand s t a a t d e z o n i n h e t t e ken v a n d e Maagd, d a a r n a i n d a t v a n d e We e g s c h a a l .

Enkele spreuken o v e r s e .2mber: - Septemberregen komt de boer heel goed gelegen - Donder i n september, s n e e u w i n m a a r t - A l s i n september de donder knalt, m e t kerstmis de sneeuw m e t h o p e n v a l t - Vorst

i n september, e e n z a c h t e december

- Septemberregen op h e t zaad, k a n aan niemand kwaad Paul A r r e n

- 132

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 132

zwervend doorheen degeschiedenis van het „zwin " Deel 15 Het e i n d e v a n d e B o e r g o n d i s c h e p e r i o d e , d i e a f g e s l o t e n w e r d m e t d e dood v a n K a r e l d e S t o u t e , w e r d i n o n s l a n d d o o r d e d e k a d e n t i e v a n het gezag gekenmerkt. I n Vlaanderen ontstond een ware m a l a i s e . De vroeger z ó dynamische gemeenten e n ambachten waren a l s h e t w a r e v e r s u f t en reageerden weinig o f n i e t op de s n e l evoluerende t i j d s o m s t a n d i g h e d e n . I n d i e d a g e n was d e w e r e l d i m m e r s a a n e e n g r o t e omwenteling t o e . Men s t o n d v l a k v o o r d e o n t d e k k i n g v a n Amerika door d e g e n i a l e d u r v e r u i t Genua, C h r i s t o f f e l Colombus B i j o n s s c h e e n d e t i j d s t i l t e s t a a n e n b l e e f men g e l o v e n d a t h e t a l l e m a a l w e l g o e d z o u k o m e n , a l s men z i c h m a a r a a n d e g e v e s t i g d e tradities hield....

De V l a a m s e s t e d e n p o o g d e n w e l d o o r e n k e l e s u m i e r e m a a t r e g e l e n h u n t e l e u r g a n g t e g e n t e h o u d e n . To e n w e r d e n w a a r s c h i j n l i j k d e é é r s t e m a a t r e g e l e n g e t r o f f e n om t o t e e n " h e r v e r d e l i n g v a n d e b e s c h i k b a r e a r b e i d t e komen " ! ! !

Ieper verbood h e t samensmelten o f o p h e f f e n v a n w e r k p l a a t s e n " a f i n que l e s p a u v r e s a u s s i b i e n q u e l e s r i c h e s , e u s s e n t l e u r p a r t d a n s l e s commandes . . . . " Gent l e g d e a a n d e g i l d e l e d e n v e r b o d o p g r o t e b e s t e l l i n g e n a l l e e n af t e werken ! Men mocht geen e k s t r a p e r s o n e e l aanwerven, maar moest wel e e n a n d e r e m e e s t e r i n d e b e s t e l l i n g b e t r e k k e n . V o o r d e b r o u w e r s golden s t r e n g e beperkingen. Men mocht s l e c h t s e e n bepaalde h o e v e e l heid p e r brouwer o p de markt brengen, z o a l s h e t i n de kronieken beschreven s t a a t , " a f i n q u e l e s p a u v r e s p u s s e n t b r a s s e r p o u r v i v r e et e n t r e t e n i r l e u r s pauvres e n f a n t s . , . . " Ve l e v o o r a a n s t a a n d e n v e r l i e t e n h e t l a n d , o m i n d e v r e e m d e m e e r a r m slag t e v e r k r i j g e n , omdat h e t verouderde g i l d e - e n ambachtenstelsel hen g e e n r u i m t e l i e t o m n i e u w e i d e e ë n u i t t e w e r k e n . Z o t r o k m e e s t e r J a n v a n Gobeelen n a a r F r a n k r i j k e n ontstond daar een nieuwe k u n s t t a k , d i e w e n u k e n n e n a l s " G o b e l i n s " o . o —1 3 3 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 133

Wanneer M a r i e v a n B o e r g o n d i ë h a a r v a d e r o p v o l g d e , d a c h t d e F r a n s e k o n i n g L o d e w i j k X I z i j n o g e n b l i k gekomen om d e B o e r g o n d i s c h e g e bieden onder z i j n gezag t e brengen. H i j vreesde geen o g e n b l i k d a t de f r e l e , o n e r v a r e n v o r s t i n hem d e v o e t d w a r s z o u z e t t e n . H i e r b i j v e r g a t h i j e v e n w e l r e k e n i n g t e houden m e t M a r g a r e t h a v a n Yo r k , d e weduwe v a n d e o v e r l e d e n h e r t o g . , . . D e z e b r i l j a n t e E n g e l s e l a d y ving a l l e pogingen van de l i s t i g e Franse koning op met h e t t r a d i t i o n e l e B r i t s e f l e g m e . H a a r d r o g e humor was d e F r a n s e k o n i n g t e machtig . . . o .

Lodewijk X I s t u u r d e onderduims een reeks o n r u s t z a a i e r s n a a r V l a a n d e r e n om d e g e m e e n t e n t o t o p s t a n d t e b r e n g e n . A a n v a n k e l i j k h a d d e n deze p o g i n g e n s u k s e s e n w e l d r a e i s t e n d e V l a a m s e g e m e e n t e n m e t klem a l h u n v e r l o r e n v o o r r e c h t e n o p ! D e j e u g d i g e v o r s t i n , o m r i n g d door a a n d e F r a n s e k o n i n g v e r k o c h t e r a a d s l i e d e n , s c h e e n d e t o e stand n i e t l a n g e r meestere E n k e l e v a n h a a r t r o u w s t e aanhangers werden o p v a l s e b e s c h u l d i g i n g e n v e r o o r d e e l d . Z o l i e t e n H u g e n o t e n d ' H u m b e r c o u r t h u n h o o f d o p h e t s c h a v o t . Om a a n d e e i s e n v a n d e g e meenten t e g e m o e t t e komen v e r l e e n d e M a r i a v a n B o e r g o n d i ë h e t " G r o te P r i v i l e g i e " o E n j u i s t h i e r b e g i n g d e Franse k o n i n g een zware vergissing ! H i j dacht s l i m t e z i j n en stuurde op een h u w e l i j k aan tussen M a r i a v a n Boergondië e n z i j n zoon M a a r eens t e meer z e t t e M a r g a r e t h a v a n Y o r k hem i n z i j n hemd , . . O n d a n k s d e p r a c h tige v o o r u i t z i c h t e n d i e een d e r g e l i j k h u w e l i j k voor Vlaanderen bood, l i e t M a r g a r e t h a a l s g e b o r e n E n g e l s e d e b e l a n g e n v a n h a a r vaderland primerend Haar m a n i p u l a t i e s w e r d e n m e t s u k s e s b e k r o o n d e n d e F r a n s e k o n i n g was b u i t e n z i c h z e l f v a n w o e d e . M e t e e n g r e e p h i j n a a r d e wapens e n v i e l Henegouwen b i n n e n , T o t z i j n g r o t e v e r b a z i n g s n e l d e n d e V l a a m s e gemeenten h u n j o n g e v o r s t i n t e r h u l p e n s t r e d e n d e V l a m i n g e n a a n d e z i j d e v a n h u n a a r t s v i j a n d e n u i t Henegouwen . . . .

Lodewijk X I moest de s t r i j d s t a k e n en roemloos o p de v l u c h t s l a a n .

Z i j n l a a t s t e p o g i n g e n om t o c h n o g s u k s e s t e b o e k e n i n V l a a n d e r e n werden d e f i n i t i e f d e bodem i n g e d r u k t , t o e n M a r g a r e t h a v a n Y o r k h e t k l a a r s p e e l d e om m e t e e n n i e u w e b r i l j a n t e h u w e l i j k s k a n d i d a a t v o o r M a r i a v a n B o e r g o n d i ë v o o r d e d a g t e komen ! N i e m a n d m i n d e r d a n Maximiliaan van O o s t e n r i j k zou de echtgenoot worden van de mooie, jeugdige Boergondische v o r s t i n . . . . Knarsetandend moest L o d e w i j k X I nu a f z i e n v a n g e w e l d , w a n t d e O o s t e n r i j k e r b e s c h i k t e o v e r e e n g e ducht l e g e r e n kon a l t i j d rekenen o p d e s t e u n v a n z i j n i l l u s t e r e vader k e i z e r F r e d e r i k I I I .

Zo k o o s M a r g a r e t h a v a n Y o r k j u i s t d e m a n , d i e d e d e f i n i t i e v e o n d e r - 134 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 134

gang v a n B r u g g e e n h e t Z w i n z o u v o l t r e k k e n . . . .

Op 1 9 a u g u s t u s 1 4 7 7 h u w d e M a r i a v a n B o e r g o n d i ë m e t M a x i m i l i a a n v a n O o s t e n r i j k e n begon v o o r Vlaanderen een nieuw t i j d p e r k .

M a x i m i l i a a n was e e n v o o r d i e d a g e n " moderne " p r i n s , d i e z i c h n i e t stoorde aan de oude t r a d i t i e s e n gebruikend D i t b r a c h t a l v l u g s p a n ningen teweeg t u s s e n d e Habsburger e n d e ambachten e n g i l d e n . T o e n in 1482 M a r i a v a n Boergondië, t i j d e n s e e n j a c h t p a r t i j o p h e t s l o t van W i j n e n d a e l e , v a n h a a r p a a r d v i e l e n k o r t d a a r o p o v e r l e e d , b r a k de b r o z e b a n d t u s s e n d e O o s t e n r i j k e r e n z i j n n i e u w e o n d e r h o r i g e n vlug s t u k .

Brugge b l e e f m a a r t e r e n o p z i j n v r o e g e r e r o e m e n z a g m e t l e d e o g e n de l a a t s t e v r e e m d e k o o p l u i n a a r A n t w e r p e n v e r t r e k k e n . S i n d s F i l i p s de Goede i n 1 4 4 6 t o e l a t i n g h a d g e g e v e n a a n d e E n g e l s e k o o p l u i z i c h i n A n t w e r p e n t e v e s t i g e n nam d e z e s t a d e e n r e u s a c h t i g e v l u c h t e n g r o e i d e u i t t o t d e g r o o t s t e h a v e n v a n We s t - E u r o p a . . . . I n h e t Zwin l a g e n d e r e s t e n v a n d e g e s t r a n d e s c h e p e n v e r d e r t e v e r g a a n .

I n 1 4 8 7 k o n men t u s s e n L a p s c h e u r e e n S l u i s , b i j l a a g w a t e r , m e t paard e n k a r d o o r h e e n h e t Z w i n t r e k k e n .

Brugge e n Damme b l e v e n k o p p i g h u n v e r o u d e r d e r e g e l e m e n t e n h a n d h a v e n .

Zo m o c h t e n E n g e l s e k o o p l u i o p h e t g r o n d g e b i e d v a n h e t " B r u g s c h e Vr y e " g e e n h a n d e l d r i j v e n . . . . d e s c h u c h t e r e p o g i n g e n i e t s t e o n dernemen, t e g e n d e d r a m a t i s c h e t e l e u r g a n g v a n d e z e e e n s z o w e l v a rende s t r e e k , b l e v e n z o n d e r g e v o l g . " B r u g g e , d i e s c o n e " w e r d s t i l a a n een " scone slaepstere " .

Een d e r b e s t e p o g i n g e n om d e w o l h a n d e l t e r e d d e n was d e i n v o e r v a n de n i e u w e m e r i n o w o l . Z o k o n V l a a n d e r e n o p n i e u w k o n k u r e r e n t e g e n d e afgewerkte Engelse w o l e n l a k e n . . . . De i r o n i e van h e t l o t w i l , d a t j u i s t e e n V l a m i n g , J a n Kempe, d e E n g e l s e n w e g w i j s g e m a a k t h a d i n de w o l b e w e r k i n g . . . . Z i j n v o o r b e e l d l o k t e n o g v e l e V l a a m s e w o l - e n l a k e n f a b r i k a n t e n naar h e t g r o t e e i l a n d i n de Noordzee. Z o moest Vlaanderen z i j n e i g e n zonen b e s t r i j d e n , d o o r h e t verbod n o g Engels l a k e n i n t e v o e r e n , o m d a t " l e s d r a p s a n g l a i s n o u s i n o n d e n t comme une m e r f e r i è u s e ! " .

I n 1485 o n d e r d r u k t e M a x i m i l i a a n e e n e e r s t e Vlaamse o p s t a n d . G e n t e n Brugge m o e s t e n v l u g d e k n i e b u i g e n v o o r h e t m a c h t i g e O o s t e n r i j k s e l e g e r. Z o s t o n d e n d e zaken t o e n M a x i m i l i a a n i n 1488 e e n bezoek b r a c h t a a n B r u g g e , d e s t a d d i e z i c h n o g a l t i j d m a c h t i g waande . . . .

De s p a n n i n g t u s s e n d e V l a a m s e s t e d e n e n d e " v r e e m d e O o s t e n r i j k e r " steeg t e n t o p . M a x i m i l i a a n had w e i n i g a c h t i n g v o o r d e v e r t e g e n w o o r -

- 135 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 135

d i g e r s v a n d e m a c h t e l o z e V l a a m s e g e m e e n t e n . . . . Z o kwam h i j o m z e g gens z o n d e r g e v o l g n a a r B r u g g e , e e n o n v o o r z i c h t i g h e i d d i e h e m d u u r zou komen t e s t a a n e n d i e m o g e l i j k h e t d r o e v e l o t v a n B r u g g e b e p a a l d heeft.

De B r u g g e l i n g e n z a g e n d e k a n s s c h o o n e n o v e r v i e l e n h e t g e v o l g v a n M a x i m i l i a a n . Z o n d e r genade werd d e o n t h u t s t e O o s t e n r i j k e r gevangen genomen e n i n v e r z e k e r d e b e w a r i n g g e h o u d e n o p d e 1° C r a e n e n b u r g " , gelegen op d e G r o t e M a r k t t e Brugge. H i e r v e r b l e e f d e v o r s t v a n 2 f e b r u a r i t o t 1 6 m e i 1488 . . . . ( h e t gebouw werd r e c e n t herbouwd, v o l g e n s d e s c h e t s e n v a n M. G e r a r d s ) .

Z i j n v r i j h e i d moest h i j a f k o p e n met a l l e r l e i toegevingen aan de Vlaamse g e m e e n t e n . V e r s c h i l l e n d e v a n z i j n v o o r n a a m s t e r a a d s l i e d e n moesten z i c h a l s g i j z e l a a r g e v a n g e n g e v e n , o m d e u i t v o e r i n g v a n d e overeenkomst t e w a a r b o r g e n . O n d e r h e n d e beroemde " S e i g n e u r d e R a v e n s t e i n t1, d e l e g e n d a r i s c h e e n p o p u l a i r e v o l k s h e l d F i l i p s v a n K l e e f . D e z e had moeten zweren, d e b e l a n g e n v a n h e t Vlaamse v o l k te d i e n e n , i n d i e n z i j n h e e r ontrouw werd aan z i j n eed . . . . E n de geschiedenis zou u i t w i j z e n d a t deze nobele f i g u u r z i j n eed zou g e stand b l i j v e n , t e g e n o v e r z i j n n i e t z o e d e l e h e e r e n meester ! ! !

Eens v r i j b r a k M a x i m i l i a a n o n m i d d e l l i j k a l z i j n b e l o f t e n e n z e t t e Vlaanderen t e v u u r e n t e zwaard, m e t d e s t e u n van de D u i t s e t r o e p e n , hem t e r h u l p g e z o n d e n d o o r z i j n v a d e r K e i z e r F r e d e r i k I I I . F i l i p van K l e e f b l e e f z i j n e e d g e s t a n d e n w e r d b e v e l h e b b e r v a n d e V l a a m se t r o e p e n ! ! !

De o o r l o g s d r e i g i n g w e r k t e h e t v e r v a l v a n d e k w i j n e n d e o e v e r s t a d j e s r o n d h e t Z w i n n o g i n d e h a n d . D e o m g e v i n g w e r d d o o r a l l e r l e i mensen van t w i j f e l a c h t i g a l l o o i o n v e i l i g g e m a a k t . D e Z w i n s t r e e k d o o r w o r stelde een van haar zwartste periodes. Handel, n i j v e r h e i d , e n s c h e e p v a a r t w e r d e n p r a k t i s c h o n b e s t a a n d e . Vr e e m d e k o o p l u i s c h u w d e n toen h e t Z w i n a l s d e p e s t e n v e r k o z e n h a n d e l t e d r i j v e n i n v e i l i ger s t r e k e n .

Vlaanderen l i e t z i c h n i e t d o o r d e overmacht v a n d e D u i t s e h u u r s o l daten imponeren e n begon d e weerstand t e o r g a n i s e r e n . H i e r b i j w e r den w e g e h o l p e n d o o r d e F r a n s e k o n i n g , d i e h e t m e t l e d e o g e n h a d moeten a a n z i e n , h o e d e V l a a m s e s t r e k e n o n d e r O o s t e n r i j k s b e w i n d waren g e k o m e n . O p 6 j u n i 1 4 8 8 b e s l o o t h e t t1 B r u g s c h e V r i j e " m a n schappen t e " l e g g h e r e o p t s l o t t e Lembeke t e r b e w a r e n e s s e v a n d e n Zwene " . D e o m g e v i n g v a n Dauuue e n M o n n i k e r e d e w e r d e n o n d e r w a t e r gezet om d e opmars v a n d e v i j a n d t e h i n d e r e n . D i t gebeurde d o o r " t i n s t e k e n v a n d e Z e u g h e b y d e n Damme O m a a n d e d r e i g i n g v a n de D u i t s - O o s t e n r i j k s e t r o e p e n m a c h t t e k u n n e n h e t h o o f d b i e d e n —1 3 6 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 136

werden 1 0 0 s o l d a t e n g e l e g e r d i n M o n n i k e r e d e . D e l e g e n d a r i s c h e F i l i p v a n K l e e f voegde h i e r nog 500 boogschutters aan t o e , " t e r v r i j w a r i n g h e v a n tpassage ende o n d i e p t e n vanden watere " .

Het g a r n i z o e n v a n M o n n i k e r e d e o n d e r l e i d i n g v a n d e H e e r v a n P e n e n voerde a a n a a n v a l o p Middelburg u i t . D e b e l e g e r d e s t a d bood e v e n wel s t e r k weerstand e n d e a a n v a l m i s l u k t e .

De s t r i j d w a s z o h e v i g , d a t h e t " B r u g s c h e V r i j e " e e n o r d o n n a n t i e u i t v a a r d i g d e w a a r b i j " a l l e w e e r a c h t e g h e mannen v a n d e n O o s t - V r i j e ghewapent t r e c k e n z o u d e n t e M i d d e l b u r c h e n d a t a l l e d e g h u e n e , d i e met s p a d e n e n h a u w e l e n w e r c k e n c o n t s t e n , d a t z i j t e r s t o n d t r e c k e n zouden t e M i d d e l b u r c h . . . . " Op h e t e i n d e v a n d e maand j u n i k o n d e H e e r v a n P e n e n d a n o o k z e g e vierend melden d a t " h y s t e d e enden t c a s t e e l v a n Middelburch i n g h e nomen h a d d e " . D e s t r i j d v e r l i e p m e t w i s s e l e n d e k a n s e n . Dau¢ue w e r d door d e D u i t s e r s b e l e g e r d , m a a r n a e e n h e r o ï s c h e s t r i j d k o n F i l i p van K l e e f d e v i j a n d t e r u g s l a a n . H i e r b i j v e r l o r e n d e D u i t s e r s h u n standaarden. D e v l a g g e n v a n Keulen e n Mainz werden i n t r i o m f n a a r Brugge g e v o e r d ! D e D u i t s e r s t r o k k e n z i c h t e r u g e n V l a a n d e r e n scheen d e o v e r w i n n i n g b e h a a l d t e h e b b e n . D e O o s t e n r i j k e r s b l e v e n evenwel d e s t r i j d v e r d e r z e t t e n d I n 1 4 8 9 kwam h u n v e l d h e e r , d e hertog A l b e r t v a n Saksen, h e t b e v e l v o e r e n o v e r h e t O o s t e n r i j k s e l e g e r . D e z e bekwame i j z e r v r e t e r v o e r d e e e n o n b a r m h a r t i g e o o r l o g .

Toch b l e v e n d e V l a m i n g e n k r a n i g w e e r s t a n d b i e d e n . M a a r t o e n h u n Franse b o n d g e n o t e n h e n i n d e s t e e k l i e t e n , w e r d v e r d e r s t r i j d e n hopeloos.

V l a a n d e r e n l e g d e d e wapens n e e r . F i l i p v a n K l e e f h a d z i c h t e r u g g e trokken i n de v e r s t e r k t e s t a d S l u i s e n weigerde z i c h o v e r t e geven.

Amper w a s d e v r e d e g e s l o t e n o f d e s t r i j d o n t b r a n d d e o p n i e u w.

F i l i p v a n K l e e f nam o p n i e u w h e t o p p e r b e v e l v a n d e V l a a m s e t r o e p e n op z i c h m a a r s t o n d n u t e g e n o v e r d e g r a a f v a n N a s s a u , e e n d e r b e roemdste O o s t e n r i j k s e v e l d h e r e n . D e V l a m i n g e n w e r d e n v l u g i n e e n verdedigende s t e l l i n g gedrongen e n Brugge g e r a a k t e omsingeld. W e l d r a h e e r s t e e r h o n g e r s n o o d i n d e b e l e g e r d e s t a d . Damme w e r d d o o r de O o s t e n r i j k e r s b e z e t , h e t k a s t e e l v a n M a l e g e p l u n d e r d . A l l e s t a d jes l a n g s h e t Zwin werden v o o r de z o v e e l s t e maal gebrandschat d o o r de s o l d e n i e r s , d i e o p d e z e w i j z e h u n s o l d e k o n d e n r e k u p e r e r e n . . . .

Na e e n j a a r b e l e g e r i n g v r o e g B r u g g e o n d e r h a n d e l i n g e n , m a a r d e g r a a f van N a s s a u e i s t e e e r s t d a t z e z o u d e n a f z i e n v a n d e d i e n s t e n v a n F i l i p v a n K l e e f . D e onderhandelingen werden gevoerd d o o r d e " S i r e van Lembeke " , w i e n s k a s t e e l g e l e g e n was a a n d e o e v e r v a n h e t Z w i n , ten z u i d e n v a n Monnikerede. H i j was v e r g e z e l d v a n e n k e l e a b t e n e n —1 3 7 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 137

g i n g m e t d e w i t t e v l a g n a a r Damme w a a r d e g r a a f v a n N a s s a u z i j n h o o f d k w a r t i e r h a d o p g e s l a g e n . M e n kwam n i e t t o t e e n o v e r e e n k o m s t . . .

De u i t h o n g e r i n g v a n B r u g g e w e r d z o n d e r g e n a d e v o o r t g e z e t . V e l e n s t i e r v e n d e hongerdood. D e g r a a f v a n Nassau b e v a l t o e n e e n massale aanval o p B r u g g e , m a a r w e r d t o t b l o e d i g e t e r u g t o c h t gedwongen.

F i l i p van K l e e f deed v a n u i t S l u i s een tegenaanval e n r u k t e op t o t Hoeke, w a a r h i j d e d i j k e n v a n h e t o u d e Z w i n d o o r s t a k , o m z o e e n verbinding t e w a t e r met Brugge t o t s t a n d t e brengen. V i j f h o n d e r d Bruggelingen, o n d e r l e i d i n g van k a p i t e i n P i c a v e t , poogden de omsingeling t e doorbreken, maar werden uitgemoord Brugge o n d e r g i n g e e n l a n g d u r i g , m o o r d d a d i g b o m b a r d e m e n t . D e h e l d h a f t i g e w e e r s t a n d v a n d e B r u g g e l i n g e n was n u g e b r o k e n e n o p n i e u w t o o g S i r e v a n Lembeke n a a r Damme. O p 2 9 n o v e m b e r 1 4 9 0 w e r d t e Damme de o n v o o r w a a r d e l i j k e o v e r g a v e g e t e k e n d .

F i l i p van K l e e f b l e e f v a n u i t h e t s t e r k e S l u i s evenwel weerstand bieden. De o n t p l o f f i n g v a n een k r u i t m a g a z i j n s t e l d e e c h t e r een einde aan z i j n w e e r s t a n d e n o o k h i j m o e s t h e t h o o f d b u i g e n .

De o o r l o g w a s e i n d e l i j k g e d a a n . M a a r d e b e v o l k i n g v a n d e Z w i n s t r e e k was n o g n i e t a a n h e t e i n d e v a n h a a r b e p r o e v i n g e n . D e a f t r e k k e n d e D u i t s e t r o e p e n h i e l d e n l e l i j k h u i s i n g a n s d e s t r e e k . Om h u n s o l d e te kunnen b e t a l e n , gaven de bevelhebbers h e n de t o e l a t i n g d e b u r g e r bevolking t e plunderen Het Z w i n l e e k e e n t r o o s t e l o z e w o e s t e n i j . O v e r s t r o o m d e , v e r l a t e n , onbewoonde h u i z e n , v e r n i e l d e s t e d e n d o o r g e s t o k e n d i j k e n , i n g e storte bruggen.

Eens h e t k r i j g s g e w e l d g e l u w d e n d e r u s t t e r u g g e k e e r d h e r n a m B r u g g e h a a r p o g i n g e n om h e t h o o f d b o v e n w a t e r ( b e t e r g e z e g d b o v e n h e t zand ) t e h o u d e n . D e w i l s k r a c h t i g e B r u g g e l i n g e n h e r z e t t e n z i c h v l u g van d e a d e r l a t i n g w e l k e M a x i m i l i a a n h e n t o e g e d i e n d h a d . R e e d s i n 1501 w e r d e n n i e u w e p l a n n e n o p g e s t e l d o m h e t Z w i n b e t e r b e v a a r b a a r t e maken. M e n g r o e f e e n k a n a a l t u s s e n O o s t b u r g e n C o x y d e , m a a r d e r e s u l t a t e n waren onbetekenend.

Ve r d e r e p o g i n g e n b l e v e n z o n d e r g e v o l g , t o t men i n 1 5 4 8 b e g o n m e t d e a a n l e g v a n e e n n i e u w k a n a a l . N a a s t h e t Z w i n g r o e f men e e n " Va r s c h e Va e r t " , w e l k e v i a e e n s l u i z e n k o m p l e k s b i j S l u i s i n h e t Z w i n u i t mondde. Z o o n t s t o n d e n d e " Va r s c h e V a e r t " ( z o e t w a t e r ) e n d e " S o u t e V a e r t " ( z o u t w a t e r ) . D e " Va r s c h e V a e r t " w e r d o p 1 2 v o e t d i e p t e g e g r a v e n e n door b a g g e r w e r k e n i n s t a n d g e h o u d e n , Te M o n n i k e r e d e w e r d z e g e g r a v e n d w a r s d o o r h e e n d e s l i k k e v a n d e " Garende Hebbe " , w a a r o p v r o e g e r d e s c h e p e n z i c h b i j h o o g w a t e r kwamen l e g g e n . B i j l a a g w a t e r l a g e n z e v a s t o p d e bodem e n k o n men —1 3 8 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 138

de s c h e p e n z o l o s s e n . V o o r M o n n i k e r e d e w a r e n d e z e w e r k e n a l t e l a a t . H e t g a s t h u i s was a l v ó ó r 1549 g e s l o t e n , w a n t i n een a k t e s p r a k men t o e n a l v a n d e " w y l e n t t g a s t h u u s v a n M u n e n c k r e d e " .

Ook d e g e v a n g e n i s w e r d i n 1 5 5 7 a f g e s c h a f t e n d e " c o l f d r a e g h e r " moest d e s p o r a d i s c h e k o s t g a n g e r s b i j h e m t h u i s i n v e r z e k e r d e b e w a r i n g houden. Niemand b e t a a l d e n o g b e l a s t i n g e n a a n h e t wegdeemsterende s t a d j e . Wa n h o p i g p o o g d e n d e s c h e p e n e n n o g i e t s n u t t i g u i t t e r i c h t e n , maar d e b e v o l k i n g was a p a t i s c h geworden e n v e r t r o k n a a r v e i l i g e r o o r d e n . D e s c h e p e n e n p o o g d e n l a n g s v e r s c h i l l e n d e z i j d e n om hun w e i n i g e e r v o l l e t a a k o n t s l a g e n t e w o r d e n , m a a r k r e g e n n e r g e n s g e h o o r. I n h e t z e l f d e j a a r w a s d e s t a d s k a s omzeggens t o t o p d e bodem. geledigd. De inkomsten waren t o t p r a k t i s c h n i e t s gedaald e n de u i t gaven b l e v e n m a a r s t i j g e n . M e n k o n d e s c h e p e n e n g e e n z i t p e n n i n g e n meer b e t a l e n . M o n n i k e r e d e was t e n d o d e o p g e s c h r e v e n e n t e n e i n d e raad s c h r e v e n d e schepenen n a a r d e h o o g s t e i n s t a n t i e , d e k o n i n g v a n Spanje . . .

Maar e v e n m i n a l s h u n p o g i n g e n b i j d e g o e v e r n e u r k e n d e d e z e a a n v r a a g sukses. O o k t o e n maalde d e a d m i n i s t r a t i e v e m o l e n z e e r t r a a g e n d e schepenen v a n h e t z i e l t o g e n d e s t a d j e k r e g e n n i e t e e n s a n t w o o r d o p hun v r a a g . Z o b l e v e n z e m a a r v e r d e r h u n o n d a n k b a r e t a a k u i t o e f e n e n .

Even s c h e e n e r n o g w a t h o o p . D e a a n l e g v a n h e t n i e u w e k a n a a l s c h e e n v o o r Damme e n B r u g g e e e n g o e d e o p l o s s i n g . D e s c h e e p s t r a f i e k o p h e t k a n a a l nam t e r u g t o e . M o n n i k e r e d e l a g z e e r g u n s t i g om a l s t o l k a n t o o r o f s c h e e p s w e r f t e f u n g e r e n . . . . To e n a c h t t e d e m i l i t a i r e g o e v e r n e u r v a n Damme h e t o g e n b l i k g u n s t i g om b u i t e n s p o r i g e t o l e i s e n te s t e l l e n aan a l l e doorvarende schepen. Deze e k s t r a - h e f f i n g e n moest e n d i e n e n om d e i n Damme e n o m g e v i n g g e l e g e r d e t r o e p e n t e o n d e r h o u den. D e s c h e p e n e n v a n B r u g g e w a r e n e v e n w e l n i e t b e r e i d om o p d e e i sen v a n d e g o e v e r n e u r i n t e g a a n e n b e s l o t e n n i e t t o e t e g e v e n , t o e n de v a a r t d o o r Damme g e b l o k k e e r d w e r d . H e t " B r u g s c h e V r i j e " b e s l o o t t o e n Damme g e w o o n a f t e s c h a f f e n . H i e r v o o r w e r d d e " Va r s c h e V a e r t " a f g e s l o t e n m e t e e n dam, v l a k b i j h e t k a s t e e l v a n Lembeke. ( 1 ( 1 ) H e t k a s t e e l v a n Lembeke, g e l e g e n a a n d e o e v e r v a n h e t Z w i n , i n het z u i d e l i j k g e d e e l t e v a n Monnikerede, w a s e e n d e r b e l a n g r i j k s t e en o u d s t e v e r d e d i g i n g s w e r k e n v a n h e t Z w i n . H e t k a s t e e l b e h e e r s t e d e monding v a n d e M o n n i k e r e d e , e e n b e l a n g r i j k e a f w a t e r i n g v a n d e a b d i j van " t e r D o e s t " . Samen m e t h e t k a s t e e l v a n D o s t k e r k e w e r d h e t u i t g e bouwd t o t e e n b u r c h t , v o o r d e b e w a k i n g v a n d e b e l a n g r i j k e v a a r w e g n a a r Damme e n B r u g g e . E e r s t v e e l l a t e r z o u Demme t o t e e n v e r s t e r k t e s t a d w o r d e n omgebouwd. Z o s p e e l d e h e t k a s t e e l v a n Lembeke e e n b e l a n g r i j k e r o l i n de geschiedenis van h e t Brugsche V r i j e . H e t k a s t e e l i s nu v e r d w e n e n e n l a g a a n d e h u i d i g e h o e v e " BEKAF " .

—1 3 9 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 139

De fr7aamse Gewe:sterr hein IZe eeuw (detail),

tje t'laamse Gewesten begin 14e eeumr (detail): —1 4 0 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 140

De o u d e " M o n n i k e r e d e " w e r d u i t g e g r a v e n t o t h e t " 2 d e L e u g e n z w i n " o m e e n v e r b i n d i n g t e v e r z e k e r e n t u s s e n d e " Va r s c h e V a e r t " en h e t " O u d e Z w i n " . Om d e Dauuuenaren a l l e l u s t t e o n t n e m e n om d e s c h e e p v a a r t t e h i n d e r e n o f d e dam d o o r t e s t e k e n , w e r d a a n d e o v e r z i j d e v a n h e t Z w i n , t u s s e n d e " Va r s c h e e n d e S o u t e V a e r t " , e e n k l e i n f o r t j e g e b o u w d . D i t f o r t noemde men " B e c k a f " . H e t s t u k v a a r t t u s s e n " B e c k a f " e n " Damme " noemde men t o e n " h e t v e r l o o r e n e reck " , o f " h e t v e r l o o r e n e ende " . D e nieuwe vaarweg n a a r Brugge l i e p v a n d e n P y l y s e r d a m , a a n " t e n Peereboom " , l a n g s h e t u i t g e g r a ven Oude Z w i n t o t i n B r u g g e , a a n d e R e i e . L a n g s d a a r kwamen d e s c h e pen d a n i n d e B r u g s e h a v e n , a a n h e t M i n n e w a t e r. T e Mude w e r d e e n nieuwe s l u i s g e b o u w d , w e l k e g e s c h i k t w a s o m d e g r o t e r w o r d e n d e z e e schepen t e v e r s a s s e n . D e n i e u w e v a a r t d i e men soms o o k a l s d e " S l u i s s c h e V a e r t " v e r m e l d t , w e r d i n 1 5 6 6 i n g e b r u i k genomen. E n u i t d e havenarchieven van Brugge b l i j k t d u i d e l i j k , d a t e r opnieuw ZEESCHEPEN a a n l e g d e n i n d e b i j n a v e r s t a r d e h a v e n , a a n h e t M i n n e w a ter Zo l e e s t m e n d a t o p 1 3 a p r i l 1 5 6 6 ' F e r d i n a n d M i n o s m e t z i j e n Spaenghschen s c e p e e e r s t e g h e c o t u i e n z i j n d e d u e r d e Nyeuewe Va r s c h e Va e r t " . Z i j n s c h i p w e r d g e l o o d s t d o o r d e l e e s t m a n P i e t e r Va n B o v e n , d i e " h e t Spaenghsche s c e p e d u e r d i e n y e u e v a e r t t o t b i n d e n s t e d e " bracht. H i e r b i j werd h i j geholpen door v i e r schippers " d i e t e e r s t e s c i p g e b r o c h t hebben i n d e nyeuewe v a e r t " .

En h e t e e r s t e s c h i p k r e e g s p o e d i g n a v o l g e l i n g e n . I n 1 5 6 8 v o e r e n e r zeven S p a a n s e s c h e p e n " b i n n e n d e s e r s t e d e " .

De s t i j g e n d e s c h e e p v a a r t i n h e t Z w i n s c h e e n g u n s t i g t e e v o l u e r e n .

I n d e d o o d s e o e v e r s t a d j e s b e g o n d e a k t i v i t e i t t e r u g t o e t e nemen Het d u u r d e n i e t l a n g o f men b e g o n t e n a l l e n k a n t t e r u g a a n d e s l a g t e g a a n . A l l e e n Damme s c h e e n v o l l e d i g v e r l a m d t e z i j n d o o r d e d r u k kende l a s t v a n h e t g a r n i z o e n . D e t r o e p e n w e l k e t e Damme g e l e g e r d waren l i e t e n n i e t n a d e b e v o l k i n g t e t y r a n i s e r e n e n u i t t e b u i t e n .

Ook d e o m g e v i n g w e r d r e g e l m a t i g a f g e s c h u i m d e n o n v e i l i g g e m a a k t door d e s o l d e n i e r s , w e l k e h i e r d o o r h u n k a r i g e s o l d e w a t w i l d e n a a n v u l l e n . D e s c h e e p v a a r t n a a r Brugge was z e e r o n r e g e l m a t i g e n h e t a a n v a n k e l i j k sukses v a n d e nieuwe vaarweg b l e e k maar s t r o v u u r .

D i t was evenwel n i e t a l l e e n t e w i j t e n aan d e m o e i l i j k e d o o r t o c h t tussen d e zandbanken v a n h e t s t e e d s meer t o e s l i b b e n d e Z w i n . O o k d e verouderde h a n d e l s s t r u k t u r e n , h e t z i n l o o s t e r e n o p vroegere faam, speelden Brugge e n d e Z w i n s t r e e k p a r t e n . D e t e g e n s t e l l i n g Brugge S l u i s w a s i n h e t v o o r d e e l v a n a n d e r e opkomende h a v e n s t e d e n z o a l s Antwerpen, d a t d e h a n d e l e e n t o t a l e v r i j h e i d t o e d i e n d e . . . Wa t z e e r —1 4 1 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 141

mcenhurg te Brugge, waar aartsilioan door de oproerige e�lingi>rtgevangen werd gehouden.

Maximiliaan l wordt door de opstandige burgers van Brugge gevangengenomen.

—1 4 2 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 142

gunstig b l e e k i n v e r g e l i j k i n g met de verstarde s t r u k t u r e n b i j d e g i l d e n a n ambachten i n Brugge, w a a r nog t a l r i j k e oude v o o r r e c h t e n en p r i v i l e g i e s i n z a k e s t a p e l - e n t o l r e c h t e n g e h a n d h a a f d b l e v e n .

Toen b e g o n n e n d e Wa t e r g e u z e n d e N o o r d z e e o n v e i l i g t e m a k e n . H u n p i r a t e r i j o n d e r d e l e i d i n g v a n met doodsverachting b e z i e l d e k a p i t e i n s , h i n d e r d e d e s c h e e p v a a r t z e e r z w a a r. M a a r B r u g g e l e g d e z i c h h i e r n i e t b i j n e e r. Men begon d e p i r a t e n t e b e s t r i j d e n e n ondanks a l l e o n g u n s t i g e f a k t o r e n s c h e e n B r u g g e o p n i e u w o p w e g om d e v e r loren w e l v a a r t t e heroveren. H e t gekanaliseerde Zwin scheen e i n d e l i j k een goede o p l o s s i n g t e z i j n v o o r d e eeuwenlange m o e i l i j k h e d e n en p r o b l e m e n w e l k e d e v e r z a n d i n g v o o r d e V l a a m s e h a n d e l h a d m e e g e bracht.

Vo o r é é n m a a l s c h e e n i e d e r e e n i n d e z e l f d e r i c h t i n g t e w i l l e n w e r k e n d Ook S l u i s h a d u i t e i n d e l i j k b e g r e p e n d a t d e w e l v a a r t v a n B r u g g e n i e t n o o d z a k e l i j k n a d e l i g was v o o r h u n e i g e n s t a d . ( vervolgt )

Remi Va n H a e l s t

Gestrand scftln in het ó ó r 1.?ar�€r7ac'.

—1 4 3 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 143

oude mensen vertellen

OP BEZOEK B I J MEVROUW X J a , u z i t n a t u u r l i j k w e l e v e n r a a r t e k i j k e n , m a a r d e dame d i e w e e e n bezoek b r a c h t e n w e n s t e u i t d r u k k e l i j k d a t h a a r naam n i e t v e r m e l d w e r d .

We g a a n h a a r v e r l a n g e n d a n o o k e e r b i e d i g e n e n h a a r gewoon " m e v r o u w X noemen.

Mevrouw X w a s v a n o n z e k o m s t o p d e h o o g t e e n h a d r e e d s e e n l i j s t v a n hoeven s a m e n g e s t e l d d i e z i j z i c h i n Hoogboom h e r i n n e r d e . N i e t m i n d e r dan 1 5 b o e r d e r i j e n h a d z i j o p g e s c h r e v e n , k l e i n e " d o e n i n k j e s " m e t 4 à 6 k o e i e n , e n d i e werden e e r s t s t u k v o o r stuk onder d e l o e p geno-

men.

Het w a s o n s a l o n m i d d e l l i j k d u i d e l i j k g e w o r d e n d a t m e v r o u w X o v e r e e n b u i t e n g e w o o n g e h e u g e n b e s c h i k t e , w a n t namen e n d a t a kwamen s p o n t a a n en v l o t h e t g e s p r e k e e n b i j n a " o f f i c i e e l " t i n t j e g e v e n . Te v e n s b e z a t z e d e g a v e om b i j z o n d e r l e v e n d i g e n o n d e r h o u d e n d t e v e r t e l l e n -

we hadden het s l e c h t e r kunnen t r e f f e n ! " M i j n ouden4, gewoon cg van Eo e.n, z i j n naar Hoogboom gekomen i n 188 Wewoonden eenst op de " Cepa "-boendenij, L n h e t goed van notcv Vecfzeu , e n nadien gingen mijn ouden naact Gu yot op de Mi3 haeg en, waan. ons vadek faon boenen veen z i j n o g e n . Van november t o t maant wao onj, vadek varcfzeiu32achte't; veen een groot varken fvteeg . hLj 2 F en veen een fz einen, één van minden dan 150 kg, 1,50 F. De eenste dag wend h e t vavfen doodgedaan en de voZgende dag wend h e t ingezouten.

Rond 1903 hebben m i j n ouden dan ons h u i g e k o c h t , maan d a t wals a2 tin 1858 gebouwd gewanden. T h u i watten we met dntie f,Lndenen en we hadden twee a-efzoven. Moeden en vader 4LLepen Ln de ene a2fzoo4, L n de andere e i e p e n mijn zus etc en Liz, e n m i j n [ A v e d i e 41-Lep boven de fe.2den, i n h e t opfzamentje. Maan kent ge d a t wee - een atfzoo4 ?

- 144 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 144

Het ondenbed i n een a2h:ao4 wa3 gewoon een zak d i e op. ptanizen wend getegd. I n d i e zak z a t en zaçht btti.a e n op de zijkanten wenden t i n g e 4tu(Fzen e i w , zoa24 i n de bunde24 op h e t vetd, ge4tof2en. A t 4 bovenbed weed en een zak, opgevu,2d met h e t f2a4 van haven, van d i e t.Cehte beP.2etj ea hé, g ebn.u.L(t " .

Wè z a t e n v e r t e d e r d n a a r d é p r a c h t i g b l i n k e n d e k a c h e l t e k i j k e n e n vernamen d a t d e z e " L e u v e n s e s t o o f " o o k a l 5 3 j a a r o u d :was�

Hoogboom wao vna ege1n van dn,Le eí_g enaccns : 0 4 y, Matí.ne(Qoth en Gn,í,san Die hettengoedeeen wanen wek 4antca4tL4ch on.denhauden en de wegen wenden ze2.44 we(ee,Ljlz4 gehan.ftt. Van de meviSen van Hoogboom wanen en maan enfzeken d i e ,Ln de 4ta.d gangen wenken - voona2 d.í.arnant4.e,Ljpen - maan het menevcdeet Wenkte op de tanden.Ljen b i j de henen. De mee4te huizen wanen ook van de henen en d i e kon men dan hunnen. De boenen wanen véttpt.í.eht om de ene dag b i j de ene en de a:ndeee dag b i j de andétne t e gaan weefzen, tegen 2,50 F pen dag i n de zomen en 1,5-0 F pen dag i n de wintett. En ze moe4tén wenken van 7 WAIL ' 3 mangews t o t 6 a m ' 4 avond4 In de w,í.vteit mochten de be/Len houe tttefzfzen i n de b o t e n van de henen De dode takken d i e ze aeitoh:Fzen konden ze dan gebnu,í.(zen upon de .ótooFz want i e t 4 andet.s wa4 e n n i e t .

Pnaat mij n i e t oven de " goede oude t i j d " want h e t z i j n a.P,eéén de henen die da.aILovett kunnen 4pneh.en. D i e deden de hé,2e dag n i e t 4 en het wet( wend voan hen gedaan tegen een a▶zmze,Lg dagtoon !

Ja, Hoogboom wa)s vnoegen " anmoe-3ta-bij " ! D é mee4te mewsen hadden ze244 nog geen o m naan.hun wenk t e n.Ljden. Naan de dok gingen ze t e voet. Niks dan m.Lzetnie i n de " goeie oude t i j d " ! En voon de nest wend en o u t gednonizen hé, om d i e mLzen,Le t e vetgeten. A.f4 '4 -zondag4 de Hoogm:í.�s wí,í wa gingen ze een p i n t dn;í.nfzen i n de 4tam.Lnet. Een bonnet ( o 4 t t e toen 6 centen en een p i n t (zwam aQ,2een van

' t vat, want ee3 fze3btieh. t o e n nog niet.

En wanen v.Lj4 ea4eize'4 i n Hoogboom, voon d i e paan men4en. En wao h e t ea4é van Lien .de SZeun, da.an uncut nu de b.Lbtioteefz en dé eií.tuun -í4.

Ik weet n i e t o4 d a t haan :echte naam wa4 04 d a t ze'zo g eno emd wend omdat ze a22e4 .bijeen 4teun.de, d a t zou oolz kannen. Dan wa.s en nog c a 11 " � J Iv a n Fon4 I Godtc�í.eAen i n 1t Jagen�éBxce:P�S�Lon 0 4" D e Hahma,n,í,e Fze " , d e ca4é van Moeden Mennerz:eno.Dan ea4é " De Nae.Gi,tegaa2 " b i j Jan H a u t en " I n de d i c e Snoëfzen " , wacvcvan dè fZí.ndetten toen zegden: ea4é de dn.Le Snoeken, daan mvogde vendamme n i e t vtoeFzen ! ' Laten (zwam dan nog ca4é " Chemin de Fait " , o p de hoek van de Oude Beng4e Baan, " De Nachtwacht " , aan de (:azenne, e n zo meek." it4a û n e m tkanmen (e n � tete4o2 -.A tj!"F u d o g ie D netten -en komt ett d-Lvtekt een dokten aan hui, s, Maan vno e.gnoenunto en geer te;2e�joan en [zon men t e voet naakE(zeinen - één uun man.ojeeen 7. en dan - 145 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 145

L o k a l i s e r i n g v a n d e d o o r mevrouw X opgesomde h o e v e n i n Hoogboom - s a m e n s t e l l i n g : Raymond R o e l a n d s .

- 146 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 146

ZESTIEN HOEVEN OP HET EINDE VAN DE VORIGE EEUW

1. D e c k e r s - Hoogboomsteenweg 1 6 ; n u : A m i c a l e C e p a " privaatclub

-

2. B e l d é - a f g e b r o k e n , 3. M a t t h y s s e n - Hoogboomsteenweg 5 2 / 5 4 ; h o e v e e n b r o u w e r i j 4. C h r i s t Va n G a s t e l - Hoogboomsteenweg 9 6 5. V i n u s Hermans - Hoogboomsteenweg 9 7 / 9 9 - h o e k V r e d e laan 6. P u t m a n s - a c h t e r Hoogboomsteenweg 11 2 ( a f g e b r o k e n ) 7. H e n r y M e i v i s - i n K a m p s t e e n w e g ; l a t e r a a n g e k o c h t d o o r Frans V e r s t r a e t e n d i e e r k l e i n e woonhuizen v a n maakte 8. K e e s N u y e n s - Hoogboomsteenweg 1 5 6 9. V a n T i c h e l t - Hoogboomsteenweg 1 8 7 10. C l a e s s e n s -- Hoogboomsteenweg 2 2 1 ; n u " R e i t e r h o f " 11., N u y e n s - V e r r e z e n , o p d e p l a a t s w a a r n u " D e n H a a s dam " s t a a t 12. V i s s e r s - a c h t e r Va n C a u w e n b e r g ; t e g e n d e K a a r t s e beek 13. S o e t e w e y - Oude G r a c h t 14. K e e s W i l l e m e n - B o s d r e e f 15, K e e s Raeymaekers - P o l o p l e i n 16. M o d e l h o e v e " M a l i n c r o t h " " Hortensiahoeve

- Ruyseveldlei 12; de

Raymond R o e l a n d s

- 147 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 147

moest de dokten ook nog t h w i z i j n . De dokten (zwam dan van Fkenen met paard en k o e t i en d i e wend d,üzwLj! veegoed .in natura. I k heb dat nog meegemaakt d a t de dokten met een hesp betaald wend. A.Zs i k n. '22 b i j dokten Fnantu Van de Penek wenkte was en i n heet Hoevenen en i n Putte geen enkele dokten. Do ktett Van de Penek had een moto g e kocht en daar aseed h i j mee Haan de zieken i n Putte, waan h i j ook h e t K-Lndettheí e deed. E t wanten ook geen apotekei s en de do k tets mouten hun medU.kamenten zel7 maken. En was ook geen ga4thuZs i n Ekenen, Kapetten o6 Bnasoehaat en de mensen mouten naah Antwerpen nacut ' t g a t t hue 4 . " Die goede oude t i j d ! " - macvt de mensen hingen toen wet meen aan mekaar. En waa een vrouw ziek en van enkele huizen vendee kwam men dan de was doen. En d a t wend dan weet vestgoed i n de vorm van hulp, mee aardappelen uitdoen o4 zo.

Aks de k í:ndenen hun F e u t e Kommweie deden wenden ze voor de e&t4te maat i n h è t nieuw gestoken. Daanvoon hadden ze klederen aan d i e a n deren needs g ednag en hadden en d i e wenden dan gekeend, e n zo konden ze ween de stnaau op.

In ' 1 5 us ons vadert gestorven en toen Heden Bange en Gtc,Lsan al. met een auto, maan dan zag j e ook de hete dag geen andere auto meen i n Hoogboom. Toen kon j e tenmiiute nog nutottig de s t r a a t ovensteken."

Een z w a r t e p o e s v e r l a a t h a a r l i g p l a a t s a a n d e k a c h e l e n g a a t v e r wachtingsvol a a n een etensbakje staan s n u ff e l e n d

" Ja, d i e kent haan z i j d hé, z e moet haan eten nog fvi jgen, d,vtekt zenne.

In 1938 habben we elektkicd te t gekregen. I n 1905 was d a t nog a e i t y leen en daarna i)s- en gas gekomen. Dan heden ze met kanbuun/antaanpvs, want i n de Hotte Weg wa-a en geen v etcLLeh -tLng . Dan moest men water op de kanbuun gieten en met een stekzske aawsteken. En -in de wanten waa dat watert beunonen, dan moest men etc maan op pLauen om h e t t e Laten ontdoO-Len. En dan kwam de ' p e itoLtamp ' , maten a,PJo men d i e ' s avonds aawstak waa d i e tegen h e t slapengaan met een hele . t ten pesttol weg, en d i e k o s t e 2 F de t i t e r . Om de 14 dagen kwam en een man tond met een bak pesttol met een kraantje aan. Daan kon men dan z i j n voornaad opdoen, macvt men moest wel oppce4sen, want d i e man kon ook a l eenti n i e t komen en dan z a t men zonden. " Goede oude t i j d ! " - A l s ons vader ging maaien moest h i j twee uur t e voet optttekken, met z i j n zei 4, z i j n z e .s4chenpen en hamets en een aarden knuife op z i j n rug. I n d i e Ivtuik z a t en ko66te waandoop ge de gazet-kon Lezen? Maan ge had maan een ha24 pond k o { / i e pen week en hoe meert monden en t e voeden wanen hoe dunnen de k o r t e wend."

I n t u s s e n was d e k l o k n i e t w e r k l o o s g e b l e v e n e n w e r d h e t t i j d d a t w e —1 4 8 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 148

a f s c h e i d namen. O f w e m i s s c h i e n n o g e e n f o t o m o c h t e n maken v a n d e " Leuvense s t o o f " ?

" Van mijn eoo4 - jazeketr ! Maak a,24 ge de Uoo6 tneh,t zong eh. dan voan dat i k n i e t mee op de 4oto 4ta hĂŠ ! " Raymond R o e l a n d s

Helga De Vos

Paul A r r e n

en d e L e u v e n s e s t o o f v a n m e v r o u w X - 149

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 149

Naar de ni-kini aan onze stranden ?

Wie m e e n t d a t n a a k t r o n d l o p e n e e n u i t v i n d i n g v a n d e d u i v e l o f van o n z e d e k a d e n t e , m o d e r n e t i j d i s , m o e t d e b i j b e l m a a r e e n s openslaan.

In h e t boek Genesis, w a a r i n h e t scheppingsverhaal s t a a t opgetek e n d , k a n men l e z e n h o e d e e e r s t e mensen h u n n a a k t h e i d e r v a r e n hebben. I n G e n e s i s 2 . 2 5 l e z e n w e l e t t e r l i j k :

" En z.Lf watten beide naakt, Adam en z i j n vnouw Eva, en schaamden z i c h n i e t " .

Dat l i j k t o p h e t e e r s t e z i c h t e e n a a n m o e d i g i n g v o o r d e n a t u r i s ten. D e t h e o l o g e n hebben d a a r e e n andere mening o v e r : t o e n waren Adam e n E v a n o g v o l m a a k t o n s c h u l d i g . W a t l a t e r v i e l e n z e v o o r de " l i s t e n e n l a g e n v a n d e a l s s l a n g vermomde S a t a n " .

Toen b e z a g e n z e e l k a a r h e e l a n d e r s .

Genesis 3 . 0 7 v e r t e l t o n s :

" Nu gangen hun beiden ogen open z i j meituten d a t ze naakt wanen.

Daanom v.2echtten ze v i g ebPadenen t o t .ochokten aan e jzaan " .

Z i j w e r d e n d o o r d e k o m s t v a n God i n h u n b e z i g h e d e n g e s t o o r d e n g i n g e n z i c h i n h e t P a r a d i j s v e r s c h u i l e n . M a a r God v o n d h e n v l u g .

Genesis 3 . 1 0 m a a k t o n s h e t a n t w o o r d v a n Adam d u i d e l i j k :

" lia hoonde U .Ln de .tuin en vneeode omdat i k naakt wccd , .. " God was b l i j k b a a r v e r w o n d e r d e n v r o e g u i t l e g . G e n e s i s 3 . 1 1 l u i d t :

" W.Le heeiÇ-t U gezegd d a t g i j naakt zLj. ?

Hebt ge m& c h 1en van de boom gegeten watatcvan .üz U vetc.boden had de vnuCht t e eten ? " De t h e o l o g e n h e b b e n h i e r e e n a a r d i g e k l u i f a a n . M e n k a n d e z e teksten voor o f tegen het naakt gebruiken. H e t g a a t echter n i e t op,_ze u i t h u n k o n t e k s t t e h a l e n z o a l s i n v e l e g e v a l l e n g e b e u r t .

Met d e v e r k l a r i n g v a n d e r g e l i j k e t e k s t e n m o e t men h e e l v o o r z i c h t i g o m s p r i n g e n . We l a t e n i e d e r e e n v r i j z e z e l f t e i n t e r p r e t e r e n .

—1 5 0 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 150

Inmiddels i s e r a l h e e l w a t w a t e r n a a r d e zee gestroomd e n z i j n de z e d e n a a r d i g g e ë v o l u e e r d . W a a r b i j i e d e r e e n d i e z i j n o g e n o p e n h e e f t w e l w a t t e g e n s t r i j d i g h e d e n k a n opmerken.

Toch i s h e t z o , d a t p r a k t i s c h a l l e n a t u u r v o l k e r e n g e e n i n t e g r a a l n a a k t k e n n e n . H e t i s m o e i l i j k t e a c h t e r h a l e n waarom I n d i a n e n i n de o e r w o u d e n v a n d e Amazone n i e t a l t i j d v o l l e d i g n a a k t r o n d l o p e n .

M i s s c h i e n hebben z e i n h e t v e r l e d e n k o n t a k t gehad m e t d e Spaanse of Portugese " conquistadores " o f m i s s i o n a r i s s e n ? Wel waren de vrouwen s t e e d s i n " mono - k i n i " . H e t z e l f d e g e l d t v o o r v e l e andere " w i l d e " volksstammen, d i e b i j h u n e e r s t e k e n n i s m a k i n g met d e b e s c h a v i n g , . z e l d e n v o l l e d i g n a a k t w e r d e n a a n g e t r o f f e n .

F e i t i s d a t men t o t o p h e d e n n o g g e e n e n k e l d i e r h e e f t a a n g e t r o f fen d a t k l e d i n g d r a a g t . Wa a r u i t d e n a t u r i s t e n hun b a s i s s t e l l i n g halen: n a a k t i s n a t u u r l i j k .

Hoe d a n o o k , d e v e s t i m e n t a i r e g e b r u i k e n i n o n z e s t r e k e n z i j n z e k e r n i e t e r g s t a n d v a s t i g . I n d e m i d d e l e e u w e n waagden d e dames z i c h r e e d s a a n adembenemende h a l s u i t s n i j d i n g e n . K o n i n g i n V i c t o r i a v a n Engeland s t e l d e d a a r e e n e i n d e aan. H a a r t i j d p e r k l a a t misschien nu nog z i j n i n v l o e d g e l d e n . De meesten van ons denken nog m e t weemoed a a n d e m i n i r o k . O f a a n h u n l a a t s t e v a k a n t i e , langsheen d e vreemde s t r a n d e n waar men e e n z w a r e s l a g t o e b r e n g t aan d e t e x t i e l f a b r i k a n t e n e n d e e r e d i e n s t v a n h e t n a a k t h o o g in aanzien s t a a t .

Wat v o o r e n k e l e j a r e n n o g v e r b o d e n w a s , i s z e l f s i n S p a n j e n u a l o o g l u i k e n d t o e g e s t a a n . W a a r men v r o e g e r h e t s t r a n d n i e t m o c h t v e r l a t e n i n b a d k o s t u u m , p a r a d e r e n dames e n h e r e n i n h u n b l o t e niksi over de d i j k .

Maar h e e f t i e m a n d z i c h a l w e l e e n s a f g e v r a a g d o f o n z e v o o r o u d e r s wel z o k u i s w a r e n a l s a l g e m e e n w o r d t v e r o n d e r s t e l d ? I e d e r e e n i s e r h e i l i g v a n o v e r t u i g d , d a t men v r o e g e r a a n o n z e k u s t a l l e e n dames e n h e r e n i n d e l a n g e o u d e r w e t s e , a l l e s b e d e k k e n d e b a d p a k k e n kon a a n t r e f f e n .

Niets i s minder waar !

I n d e a r c h i e v e n v a n d e s t a d B l a n k e n b e r g e k a n men n o g e e n r e l a a s vinden, h o e i n d e middeleeuwen een g r o e p Brugse g i l d e b r o e d e r s naar d e k u s t w a r e n a f g e z a k t , o m d a a r e e n s d u c h t i g d e b l o e m e t j e s b u i t e n t e z e t t e n . Wat u i t e r a a r d met h e t t r a d i t i o n e l e p o o t j e baden i n z e e m o e s t g e p a a r d g a a n , H a d d e n d e B r u g g e l i n g e n n u h u n badkomstuum v e r g e t e n ( z e z u l l e n e r w e l g e e n g e h a d h e b b e n i n d i e t i j d ) , o f was h e t t e warm, w i e z a l h e t n o g w e t e n ? F e i t i s d a t de h e l e b e n d e z i c h z o n d e r b l i k k e n o f b l o z e n i n adamskostuum o p het s t r a n d b e g a f e n zo h e t z i l t e n a t tegemoet l i e p . H e t f r i s s e —1 5 1 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 151

zeebad w a s b l i j k b a a r o n v o l d o e n d e o m d e g e m o e d e r e n t e b e d a r e n . D e Bruggel-ingen waren d o o r h e t d o l l e h e e n e n vonden e r n i e t s b e t e r s op d a n i n h u n b l o t e n i k s i d o o r d e s t r a t e n v a n h e t v r e d i g e s t r a n d dorpje, d a t Blankenberge t o e n nog was, t e gaan paraderen.

I n m i d d e l s was d e goegemeente w a k k e r g e s c h o t e n e n w e r d e r d u c h t i g g e p r o t e s t e e r d t e g e n d e r g e l i j k o n z e d i g v e r t o o n . D e b a l j u w kwam e r b i j t e p a s , e n d e B r u g g e l i n g e n w e r d e n manu m i l i t a r i gedwongen zich t e r u g i n een d e f t i g pak t e h u l l e n .

Blankenberge was z e k e r n i e t a l l e e n . I n d e z e l f d e t i j d waren d e zware z e e d i j k e n l a n g s h e e n h e t Z w i n u i t v e r k o r e n p l a a t s e n om v a n h e t water e n de zon t e gaan genieten. I n f e i t e ontstond d a a r de k e r n van w a t we n u kennen a l s h e t " k u s t t o e r i s m e " . Va n h e i n d e e n v e r kwamen o n z e v o o r o u d e r s g e n i e t e n v a n h e t u i t z o n d e r l i j k e s t r a n d d a t h e t v e r z a n d e Z w i n b o o d , D e s t r e e k was v e r l a t e n e n u i t e r s t g e s c h i k t om t u s s e n d e l a g e d u i n e n a l l e r l e i d i n g e n t e d o e n d i e h e t d a g l i c h t n i e t mochten z i e n . O f d a t a l l e e n n a a k t baden was, s t a a t nergens u i t d r u k k e l i j k vermeld. H e t Z w i n met z i j n t a l r i j k e k r e k e n bood ruimschoots g e l e g e n h e i d om, z o n d e r g e s t o o r d t e worden, o p a l l e man i e r e n e n i n a l l e s o o r t e n k l e d i j t e zwemmen e n t e z o n n e b a d e n . O o k a l w a s h e t o f f i c i e e l v e r b o d e n e r t e zwemmen e n i n d e d u i n e n r o n d t e l o p e n a l s men n i e t v o l l e d i g g e k l e e d w a s .

Ook i n d e a r c h i e v e n v a n O o s t e n d e k a n men w e l e n k e l e g e g e v e n s a a n t r e f f e n d i e e r o p w i j z e n d a t d e v r o e g e r e badgewoonten z e k e r n i e t zo p r e u t s w a r e n a l s a l g e m e e n w o r d t aangenomen.

Reeds i n 1 7 8 4 w a s O o s t e n d e e e n d r u k b e z o c h t e b a d s t a d . D e t r a f i e k op d e p a s o n a f h a n k e l i j k g e w o r d e n Ve r e n i g d e S t a t e n v a n A m e r i k a b r a c h t w e l v a a r t mee v o o r d e b e v o l k i n g v a n h e t O o s t e n d s e . H e t u i t g a n g s l e v e n f l o r e e r d e w e l i g , e n t a l r i j k e g a s t e n kwamen n a a r o n z e Noordzeekust a f g e z a k t om e e n d a g j e d o o r t e b r e n g e n i n h e t l e v e n dige Oostende. H e t baden g i n g n i e t v e e l v e r d e r dan een v o e t j e n a t maken i n h e t z i l t e s o p . K e i z e r J o z e f I I , d e v e r l i c h t e d e s p o o t , g a f t o e n d e e e r s t e o f f i c i ĂŤ l e t o e l a t i n g , a a n e e n z e k e r e M. H a s k e t h tot h e t uitbaten van strandkabines.

De k o m s t v a n d e v r i j e r d e n k e n d e " s a n s c u l o t t e s " , b r a c h t e n h e e l wat l o s s e r e z e d e n m e t z i c h m e e . D e b a d g a s t e n a a n o n z e k u s t namen het z e k e r n i e t z o nauw met d e geldende r e g e l s b e t r e f f e n d e d e k u i s h e i d e n d e g o e d e z e d e n o p h e t s t r a n d e n i n d e eenzame d u i n e n .

To e z i c h t w a s e r p r a k t i s c h n i e t b u i t e n h e t " g r o t e s t r a n d " , e n d e k u s s t r e e k was t o e n h e e l w a t m i n d e r b e v o l k t d a n n u .

I n Oostende was i n 1825 d i t " g r o t e s t r a n d " g e s i t u e e r d a a n h e t h u i d i g e monument v o o r d e o p z e e g e s t o r v e n z e e l u i e n v i s s e r s . E r ' - 152

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 152

waren V I E R s t r a n d k a b i n e s e n TWEE t e n t e n , w a a r men z i c h k o n o m k l e d e n i n badkostuums Ve e l b a d g a s t e n s t o o r d e n z i c h e c h t e r n i e t a a n h e t b e s t a a n v a n d e z e i n r i c h t i n g e n e n k l e e d d e n z i c h doodgewoon o p h e t s t r a n d u i t .

I n 1834, n a h e t v e r t r e k v a n de H o l l a n d e r s „ t e l d e Oostende z e v e n strandkabines. De r e p u t a t i e van de " K o n i n g i n d e r Badsteden " v e r b r e i d d e z i c h o v e r gans E u r o p a . V e l e D u i t s e r s v e r k o z e n h e t m o n daine Oostende waar d e " Thermae " g r o t e b e l a n g s t e l l i n g kenden.

Een d e r v o o r n a a m s t e r e d e n e n v o o r d e z e D u i t s e b e l a n g s t e l l i n g w a s echter h e t naaktstrand " Le Paradis " , gelegen t e r hoogte van het h u i d i g e " hippodroom " .

Nu m o e t men n i e t g e l o v e n d a t h e t a l l e e n d e d o o s n e e D u i t s e r w a s , d i e z i c h d a a r i n adamskostuum a a n d e g e n o e g e n s v a n d e z e e e n d e zon kwam o v e r g e v e n !

Dat b l e e k • o p e e n warme z o m e r d a g m e e r d a n d u i d e l i j k , t o e n t w e e p o l i t i e m a n n e n v a n Oostende e e n f l i n k e j o n g e k e r e l i n t e g r a a l n a a k t het s t r a n d van " Le P a r a d i s " zagen v e r l a t e n . D a t kon de arm van de w e t n i e t a a n z i e n , e n p r o m p t w e r d d e k e r e l aangemaand z i c h a a n te kleden. De D u i t s e r t r o k e r z i c h w e i n i g van aan en vervolgde z i j n weg. H e t a r i s t o k r a t i s c h e u i t z i c h t e n de h a u t a i n e houding v a n de n a a k t l o p e r m a a k t e w e i n i g i n d r u k o p d e pakkemannen, d i e h u n k l a n t z o n d e r v e e l p l i c h t p l e g i n g e n b i j z i j n n e k v e l g r e p e n e n hem n a a r h e t b u r e a u b r a c h t e n . E e r s t d w o n g e n z e hem z i c h v e s t i m e n t a i r i n o r d e t e b r e n g e n . To e n d e man h e n d u i d e l i j k m a a k t e d a t h i j d e koning v a n P r u i s e n was, meenden d e a g e n t e n d a t z e m e t e e n g e k t e doen h a d d e n .

Toen b l e e k d a t d e man w e r k e l i j k k o n i n g W i l l e m v a n P r u i s e n ( d e latere Duitse Keizer ) was, sloegen de plichtsgetrouwe politiemannen w e l e v e n s l e e k u i t . I n d e r d a a d , d e i l l u s t e r e W i l l e m was e e n fervent n a t u r i s t , d i e z i c h b i j e l k e gelegenheid aan z i j n l i e f h e b berij overgaf.

De f a a m v a n h e t n a a k t s t r a n d v a n " L e P a r a d i s " b i j O o s t e n d e b r a c h t Z i j n e K o n i n k l i j k e Hoogheid n a a r d e B e l g i s c h e k u s t , w a a r z i j n v e r b l i j f o p h e t p o l i t i e b u r e a u e i n d i g d e . De toenmalige burgemeester van O o s t e n d e z a g z i c h v e r p l i c h t z i j n d o o r l u c h t i g e g a s t e r n s t i g t e vermanen, z i c h a a n d e g e l d e n d e n o r m e n t e h o u d e n , z o n i e t z o u " L e Paradis " a f g e s c h a f t worden.

Niemand t w i j f e l d e e r a a n d a t d e k o n i n g v o l d o e n d e i n v l o e d b e z a t om z i j n w i l d o o r t e d r i j v e n . Maar koning Willem bleek een sportieve kerel t e z i j n ; zonder morren legde h i j z i c h neer b i j d e b e s l i s s i n g v a n d e b u r g e m e e s t e r. H i j b e k l o e g z i c h n i e t e e n s o v e r d e o n h e u s e —1 5 3--

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 153

houding v a n d e t w e e o n g e l u k k i g e a g e n t e n , d i e z e k e r n i e t g e r u s t waren i n d e a f l o o p v a n h u n d o o r d r i j v e n d e t u s s e n k o m s t . Te n s l o t t e a r r e s t e e r t men n i e t a l l e d a g e n e e n a u t h e n t i e k e k o n i n g .

O p v a l l e x r i i s w e l d a t e r n e r g e n s s p r a k e w a s v a n n a a k t e dames.

Van t o e n a f w e r d e e n s t r e n g e r e r e g l e m e n t e r i n g o p g e s t e l d v o o r h e t baden i n z e e . O p h e t g r o t e s t r a n d m o c h t h e t " b a d k o s t u u m " ( i n de w a r e z i n v a n h e t w o o r d ) e n k e l h e t b e e n t o t a a n d e k n i e , e n de a r m t o t a a n d e e l l e b o g e n b l o o t l a t e n . Z i c h o p h e t s t r a n d o f in d e d u i n e n o n t k l e d e n werd verboden. N a de e e r s t e w e r e l d o o r l o g z o r g d e n m o d e r n e r e o p v a t t i n g e n e r v o o r d a t d e badmode g e l e i d e l i j k overging n a a r h e t minuskule badpak, d a t l a t e r d e b i k i n i werd.

Steeds m i n d e r s t o f w a s e r n o d i g v o o r d e i n s p i r a t i e v a n d e m o d e ontwerpers.

Zoals men w e l k a n z i e n , i s e r w e i n i g n i e u w s o n d e r d e z o n .

En d a n m a a r d i s c u s s i ĂŤ r e n o v e r h e t a l o f n i e t t o e l a t e n v a n d e m o nokini o f de n i k i n i ! Het i s een f e i t dat buitenlanders grote ogen o p e n t r e k k e n a l s z e z i c h h i e r a a n o n z e k u s t n a a r h e t " k u i s e strand begeven. Z o a l s v e l e Belgen hun b r i l g l a z e n e x t r a p r o p e r maken v o o r h u n e e r s t e d a g e n a a n d e g o u d e n z o n n e s t r a n d e n v a n d e Middellandse Zee. I e t s w a t z e een tweede maal a l w a t minder doen .

Remi V a n H a e l s t

—1 5 4 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 154

DE ZWARTE STEEN VAN CYBELE: EEN B I L L I TO N I E T ?

Steenkultus en meteorieten De l i t h o l a t h r i e o f v e r e r i n g v a n g e s t e e n t e n b e k l e e d d e e e n b e l a n g r i j k e p l a a t s i n h e t g o d s d i e n s t i g l e v e n van de oude v o l k e r e n . Nog t o t o p h e d e n v i n d e n w i j d i t g e b r u i k t e r u g i n Mekka w a a r m i l j o e n e n I s l a m i e t e n e e n m e t e o r i e t v e r e r e n ingebouwd i n d e n o o r d o o s t e l i j k e f l a n k v a n d e Kaaba ( 1 ) . I n h e t o u d e G r i e k e n l a n d w a r e n g e s t e e n t e n die t i j d e n s r e l i g i e u z e p l e c h t i g h e d e n vereerd werden, m e e s t a l u i t gewone r o t s g e h o u w e n monumenten o f z u i l e n , o o k p r e h i s t o r i s c h e m e g a l i t h e n . I n k o n i s c h e vorm o f t o t o b e l i s k gesneden werden z e g e b r u i k t b i j h e t afleggen v a n p l e c h t i g e eden en b i j d e o r a k e l s ( 2 ) .

G e s t e e n t e n w a a r v a n men vermoedde d a t z e u i t d e h e m e l n e e r g e k o m e n waren k r e g e n e c h t e r e e n b e l a n g r i j k e r e r o l t o e b e d e e l d . Z e w e r d e n na h u n v a l b e s c h o u w d a l s m e t e e n g o d d e l i j k e m a c h t b e z i e l d e n v a a k geïdentificeerd m e t de bliksemgod z e l f ( 3 ) . P l i n i u s vermeldt deze g e s t e e n t e n o n d e r d e b e n a m i n g CERAUNIA, a f g e l e i d v a n h e t w o o r d Keraunos " o f b l i k s e m . D e z e v a g e b e n a m i n g w a s s l e c h t s e e n v e r z a melnaam waarmede b u i t e n d e w e r k e l i j k e m e t e o o r s t e n e n o o k b e p a a l d e f o s s i e l e n , z o a l s b e l e m n i e t e n e n z e l f s u i t s i l e x gesneden v o o r h i s t o r i s c h e b i j l e n werden aangeduid ( 4 ) . Z u l k e " donderstenen " , d o o r d e E g y p t e n a r e n B a E n P e genoemd e n d o o r d e C h i n e z e n P i C h i L i stelden de Grieken voor onoplosbare raadsels, wat hun oorsprong b e t r o f ( 5 - 6 ) . E r r e s t t e geen andere v e r k l a r i n g dan d a t deze o b j e k t e n evenals d e w e r k e l i j k e meteoorstenen, v e r g e z e l d v a n b l i k s e m e n v u u r g l o e d , u i t d e r u i m t e neergekomen waren. Vo o r eeuwen b l e v e n a l deze v o o r w e r p e n d a n o o k a l s CERAUNIA g e r a n g s c h i k t .

De " B A E T Y L " :

een merkwaardige Ceraunia

Onder d e C e r a u n i a v e r m e l d t P l i n i u s e e n a p a r t e s o o r t , d e " BAETYL " .

Deze s t e e n b e s c h r i j f t h i j a l s v o l g t : " S o t a c u à d o n n e d e u x a u t t u

u p è c u de Cenaune, une noike e t une nouge na 4emb.eavit à d u e de cognéu, ce22e_o que. 4ont noL&eo e t nondu cwtctí,en,t un pouvoitt 4unnatun e,C, e e,Ce3 peAmettruient La pn e dom, v,iL(eo e t deus ÇLott u , e2e.0 e nommena.Le B é t y L e o " ( 7 ) .

P l i n i u s maakt h i e r een d u i d e l i j k onderscheid tussen de B a e t y l e n de a n d e r e C e r a u n i a . O v e r d e o o r s p r o n g v a n d e naam B a e t y l w e r d e n i n de l o o p d e r t i j d e n t a l r i j k e o n d e r s t e l l i n g e n v o o r o p g e z e t . T o t e e n d e f i n i t i e v e u i t s p r a a k kwam h e t e c h t e r n i e t . V e r m o e d e l i j k k o m t h e t —1 5 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 155

woord v a n h e t S e m i t i s c h B e t h - E l o f H u i s v a n G o d . U i t e e n s t u d i e v a n Zunz ( 8 ) b l i j k t d a t d e o o r s p r o n g v a n h e t w o o r d n o c h i n h e t S e m i t i s c h e , n o c h i n h e t G r i e k s e t a a l g e b i e d d i e n t g e z o c h t maar t e r u g gaat t o t e e n n i e t bekende A z i a t i s c h e t a a l . D e onzekerheid o v e r d e oorsprong v a n h e t woord B a e t y l g e l d t eveneens v o o r d e b e t e k e n i s e r van. M o o r e g e e f t a l s v e r t a l i n g " e e n d i n g w a a r i n e e n b o v e n n a t u u r l i j k e macht h u i s t " . H i j m e r k t o p d a t d e " b a e t y l " waarover P l i n i u s s p r e e k t g e e n monument, z u i l o f m e g a l i e t i s z o a l s d e m e e s t e v o r s e r s vermelden ( 9 ) maar e e n v o l l e d i g e andere k l a s s e v a n h e i l i g e s t e e n :

" theh.e i 4 no evidence, e í thek 4/Lom Sem í tí.c dow' cea ah. {non' Gneek on Laten a u t h o u t h a t t h e name &ae-ty.2u4 wao even app e . d i n an í . quíty .to t h e c2a44 o4 objec s which modeton etcheceogi4t3 h a b i t u e 2y ca 22 " M e t e s " , o n t h e contucAy .í t wao t h e d u t s ic í.ve du-ígnaí..on o4 an en k e t y di44exent thing " ( 1 0 ) . De u i t de hemel neergekomen s t e e n w a s b l i j k b a a r g e e n gewone m e t e o r i e t . U i t v e r d e r e b e s c h r i j v i n g e n e n l e g e n d e n b l i j k t d i t n o g e e n s e e n s t e m e e r.

Een b i j z o n d e r e m e t e o r i e t

i n de cultus van Cybele

In twee verhalen u i t de oudheid vinden w i j d e v e r e r i n g van een opm e r k e l i j k e m e t e o o r s t e e n o f " b a e t y l " t e r u g ( 1 1 ) . Te v e n s z i j n b e i d e gebeurtenissen d u i d e l i j k verbonden aan de merkwaardige c u l t u s v a n de g o d i n C y b e l e o f Magna M a t e r , e e n v e r e r i n g d i e z e l f s t o t i n o n z e gewesten d o o r g e d r o n g e n i s .

Toen n a d e t w e e d e p u n i s c h e o o r l o g R o m e ' s t o e s t a n d z o s l e c h t w a s d a t men g e e n u i t w e g m e e r w i s t , b e s l o o t men d e S i b e l l y n s e b o e k e n t e r a a d plegen aangaande d e t o e s t a n d v a n h e t r i j k . U i t d e z e g e s c h r i f t e n b l e e k d a t d e R o m e i n e n e e n t e m p e l d i e n d e n t e bouwen v o o r d e M o e d e r d e r Goden o f Magna M a t e r . D e z e g o d i n i n P e s s i n u n t e i n K l e i n - A z i ë v e r e e r d , b l e e k een s t e e n t e z i j n d i e u i t d e hemel neergekomen was, een m e t e o r i e t . D e s t e e n w a s k l e i n , g e m a k k e l i j k i n d e h a n d t e h o u d e n , rond, z w a r t a l s k o o l , e n doorgroefd met l i j n e n . Deze k l e i n e meteor i e t was i n e e n z i l v e r e n masker gemonteerd, d a t o p z i j n b e u r t h e t aangezicht vormde v a n een godenbeeld. D a t d e s t e e n z e l f h e t h o o f d vormde l i j k t o n w a a r s c h i j n l i j k d a a r z u l k e m e t e o o r s t e e n n i e t i n d e hand g e d r a g e n k a n w o r d e n ( 1 1 B ) .

Op 4 a p r i l 5 5 0 v o o r K r i s t u s w e r d d i t b e e l d m e t e e n s c h i p n a a r Rome overgebracht. H e t verhaal w i l d a t d i t s c h i p i n de Ti b e r strandde.

C l a u d i a Q u i n t i a , e e n Romeinse n o b e l e , s o m s z e l f s a l s v e s t a l e a a n geduid, e n b e s c h u l d i g d v a n o v e r s p e l , b r a c h t d a n k z i j d e wondere kracht van de godin ( = steen ) h e t schip terug v l o t . Hierdoor bewees z i j h a a r o n s c h u l d v o o r g a n s Rome w a t h a a r v a n e e n v r e s e l i j k e dood r e d d e ( 1 2 ) .

—1 5 6

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 156

Gallus o f p r i e s t e r d e r godin Cybele

Betyl: konische meteoorvan Ta m u l i - S a r d i n i ĂŤ - 157 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 157

Over d i t v e r h a a l i s e e n g a n s e r e e k s o n d e r s t e l l i n g e n v o o r o p g e z e t .

Wij s t e l l e n ons e c h t e r d e v r a a g o f d i t geen godsoordeel was w a a r b i j na e e n e e d e e n o b j e k t i n h e t w a t e r w e r d g e w o r p e n om s c h u l d o f o n schuld t e b e w i j z e n . H e t z w e r e n o p e e n u i t d e hemel neergekomen s t e e n " p e r Jovem l a p i d e m " was e e n v a n d e o u d s t e e n meest p l e c h t i g e e d e n van d e R o m e i n e n . H i e r b i j s p r a k men: I n d i e n m i j n w o o r d onwaclt. -L4

dat Jup-í tets. m i j b u i t e n Rome wenpe, z o a l s i k deze 6-teen weg werp ( 1 3 ) . L i e v e r s t i e r f men d a n d e o n w a a r h e i d t e s p r e k e n e n d e t o o r n van d e b l i k s e m g o d o p z i c h t e z i e n n e e r d a l e n . Z e e r m e r k w a a r d i g i s h i e r wel d a t bepaalde " glaskogels " o f meteorieten van h e t e i l a n d B i l l i t o n de eigenschap v e r t o n e n t e kunnen d r i j v e n ( 1 4 ) .

Een b i j n a g e l i j k a a r d i g e m e t e o o r s t e e n v i n d e n w i j b e s c h r e v e n i n d e verhalen over de mysterieuze steen welke de p r i e s t e r s van Cybele op d e b o r s t d r o e g e n . O o k d i t w a s e e n m e t e o r i e t v a n k l e i n e a f m e t i n gen, z e e r z e l d z a a m e n d o o r d e M a g i d i e h e m b i j o r a k e l s g e b r u i k t e n u i t e r s t gezocht ( 1 5 ) .

P h o t i u s v e r t e l t d a t Damascius overr h e t wonder v a n d e b a e t y l s c h r e e f .

Ook I s i d o r u s e n A e s c l e p i a d e s e v e n a l s E u s e b i u s m a a k t e n e r m e l d i n g van. E u s e b i u s s c h r e e f d e o o r s p r o n g a a n de g o d C o e l u s t o e w a t e r o p w i j s t d a t h i j d e b u i t e n a a r d s e o o r s p r o n g kende o f vermoedde. H i j droeg d e b a e t y l o p d e b o r s t e n z o u e r d o o r o r a k e l s o n t v a n g e n h e b b e n (16). Zunz g e e f t een z e e r typerende b e s c h r i j v i n g d i e de b i j z o n d e r e kenmerken v a n d e s t e e n b e k l e m t o o n t : " a bmaLe, h a n d , nou.nd,vsh a & o n e ,

dank o4 c a o u n , unwon.fzed, b u t matched w í th m y4tett í.ou3 .e.Lne3 on w'tin zLe3 , i t c n e d . í ted a é.e eistie. onig Lne " (17) .

Deze e i g e n s c h a p p e n w o r d e n d o o r b i j n a a l l e a u t e u r s o p g e m e r k t . D e steen had a a n d e o p p e r v l a k t e gegraveerde l i j n e n , d o o r Orpheus r i m p e l s e n d o o r Damascius l e t t e r s genaamd. D e z e d r a a g b a r e m e t e o r i e t of " b a e t y l " m e t e e n onmiskenbare t e k e n i n g was r e e d s i n d e Ede eeuw g e k e n d . O r p h e u s v e r m e l d t hem g e d u r e n d e d e o o r l o g e n v a n T r o y e .

Hesychius, A g a t h o c l e s d e B a b y l o n i ë r, Stephanus v a n Byzanthium, Pausanias e n P r i s c i a n u s g e v e n i d e n t i e k e b e s c h r i j v i n g e n ( 1 8 ) . . Te l k e n s v i n d e n w i j d e v e r m e l d i n g v a n een k l e i n e , r o n d e , z w a r t e , enigszins g l a n z e n d e , u i t d e hemel g e v a l l e n s t e e n d i e onbewerkt g e dragen w e r d . A l s b e l a n g r i j k s t e f a k t o r d e s t e e d s terugkomende o p merking v a n n a t u u r l i j k e , a a n de o p p e r v l a k t e gegraveerde l i j n e n , rimpels, o f l e t t e r t e k e n s , d i e a l s een geheimschrift i n de steen gegraveerd waren. H e t t o o n t ons d a t w i j h i e r met een b i j z o n d e r e met e o r i e t t e doen hebben, De "

baetyl

e e n

tektiet

Uït de beschrijvingen b l i j k t d a t de " b a e t y l " n i e t a l l e e n een me- 158

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 158

t e o r i e t , maar nog meer een t e k t i e t was. Te k t i e t e n z i j n v e r s c h i l l e n d van a l l e o v e r i g e m e t e o r i e t e n , e n b o v e n d i e n v r i j z e l d z a a m ( 1 9 ) .

Het w o o r d k o m t v a n " t e k t o s " o f g e s m o l t e n . H e t z i j n g l a s a c h t i g e lichamen d i e t o t d e g r o e p d e r m e t e o r i e t e n behoren e n d i e d e g e l e e r den s t e e d s v o o r r a a d s e l s g e p l a a t s t h e b b e n w a t b e t r e f t h u n a l d a n n i e t aardse oorsprong ( 2 0 1 . Gedurende d e l a a t s t e j a r e n werd d o o r het ruimteonderzoek v o r d e r i n g gemaakt o v e r d i t probleem e n h e t l i j k t wel d e g e l i j k b e v e s t i g d d a t d e t e k t i e t e n u i t h e t h e e l a l k o m e n ( 2 1 ) , en d i t v o o r n a m e l i j k d o o r O ' K e e f e ' s o n d e r z o e k .

Wij onderscheiden v i e r g r o t e strooigebieden van t e k t i e t e n . Noord Amerika ( B e d i a s i e t e n ) , A f r i k a ( I v o o r k u s t t e k t i e t e n , S i l i c a v a n de L y b i s c h e w o e s t i j n ) , E u r o p a ( M o l d a v i e t e n ) e n A u s t r a l i ë ( A u s t r a l i e t e n , Javaïeten en t e n s l o t t e de B i l l i t o n i e t e n ) .

Tussen d e v e r s c h e i d e n e t e k t i e t v o r m e n v a l l e n d e l a a t s t e o n m i d d e l l i j k op. Z e w o r d e n a l l e e n g e v o n d e n o p h e t e i l a n d B i l l i t o n i n d e S o e n d a archipel ( Java ) e n onderscheiden z i c h van a l l e andere s o o r t e n t e k t i e t e n door een b i j z o n d e r e s t e r k e e t s i n g l a n g i n verband gebracht met d e t i n a f z e t t i n g e n o p h e t e i l a n d . E s c h e r i n z i j n " G r o n d s l a g e n der G e o l o g i e " v e r k l a a r t d e e t s i n g h e t g e v o l g v a n f l u o r w a t e r s t o f z u u r d a t o p h e t t i n e i l a n d v a n o n d e r i n d e bodem d r o n g . H i j o n d e r zocht w e l i s w a a r d e b u i t e n a a r d s e o o r s p r o n g v a n deze t e k t i e t e n maar vond e r g e e n v e r k l a r i n g v o o r ( 2 3 ) .

De B i l l i t o n i e t e n z i j n k o g e l r o n d e , e l l i p s o ï d e m e t e o r i e t e n , d i e d e g r o o t t e hebben van een walnoot o f e i , Hun k l e u r i s z w a r t , d e o p p e r v l a k t e g l a n z e n d , b e d e k t o f e e r d e r d o o r g r o e f d . met h a l f k r i n g v o r m i g e groeven o n t s t a a n d o o r d e aerodynamische k r a c h t e n d i e d e s t e e n o n derging b i j h e t binnendringen i n de dampkring m i l j o e n e n j a r e n g e l e den. ( 2 5 ) . D a a r e n b o v e n z i j n d e g r o e v e n z o w o n d e r b a a r i n d e s t e e n gegraveerd, d a t z i j a l s h e t ware l e t t e r t e k e n s o f e e n vreemd s c h r i f t l i j k e n . Va n Dyck b e s c h r i j f t i n e e n b i j d r a g e " O b s i d i a a n v a n B i l l i ton " deze groeven a l s " e e n g e h e i m s c h r i f t " , e e n merkwaardige overeenkomst t u s s e n d e o u d e e n m o d e r n e t y p e r i n g ( 2 4 ) .

Was d e "

baetyl

" een

B i l l i t o n i e t

?

Aanvaarden w i j d e s t e l l i n g d a t d e " b a e t y l " e e n m e t e o r i e t , n o g meer e e n z e l d z a m e t e k t i e t w a s , d a n l i j k t h e t v o o r d e h a n d l i g g e n d dat d e Grieken deze s t e e n u i t h e t Europees s t r o o i g e b i e d ( Morav i ë ) betrokken. De m o g e l i j k h e i d d a t Moldavieten a l s " B a e t y l " g e b r u i k t werden z i j n n i e t u i t g e s l o t e n , d a a r n i e t a l l e p r i e s t e r s o v e r een " e c h t e " b a e t y l b e s c h i k t e n w a t n o g e e n s d e z e l d z a a m h e i d a a n duid. Daarenboven zouden w i j b i j d e M o l d a v i e t e n de merkwaardige e i - 159

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 159

Indochiniet: hemisferische puntjes

Betyl: Stele van FeniciĂŤ - 160 a

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 160

Betyl: Prehistorische hakbijl

Moldaviet: r a d i a l e groeven - 161

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 161

genschappen v a n d e B i l l i t o n i e t m o e t e n a a n t r e f f e n . D i t i s n i e t h e t geval. I n een zeer diepgaande s t u d i e o v e r de Moldavieten z e g t E.

Suess : " "TAotz den gnabben Ahneichke.í t den md hAi4che Mo.edavi te m,i t den Bi e.e,í to nLten, wind man naeb g eg ewdín ;i.g en Ei ahnung doch Ln den gAdbbten Mehnzahe den, FâUe d i e S t Lc(ze ,eeAicht t ' ennen (aeinnen " (25) . Wing Easton merkt o p : ' " a moot ehanacteniistic {eatune o4 t h e Bittiton-i teb i s t h e bcweptune o i t h e buAÇaee wh ch d 44enevvt ijnom t h a t o6 a t e o-theA coups 06 tect-A eb " ( 2 6 ) . De Moldavieten vertonen eerder r a d i a l e groeven, d e I n d o c h i n i t e n en andere t e k t i e ten v e e l a l hemisferische p u n t j e s . B i l l i t o n i e t e n daartegenover hebben e e n g a n s a p a r t e e t s i n g . H u n o p p e r v l a k t e i s d o o r g r o e f d m e t wormachtige gangen e n a l s h e t w a r e m e t vreemde l e t t e r t e k e n s b e d e k t .

De e i g e n s c h a p p e n v a n d e z e s t e e n komen z o d i c h t b i j d e b e s c h r i j v i n g die de ouden van de mysterieuze " b a e t y l " d i e de p r i e s t e r s van Cybele d r o e g e n gaven, d a t w i j o n s a f v r a g e n o f e r v e r b i n d i n g e n b e stonden t u s s e n h e t oude G r i e k e n l a n d e n h e t v e r r e e i l a n d B i l l i t o n , gelegen t u s s e n Bangka e n B o r n e o .

Brachten de Grieken de " B a e t y l

"

van

B i l l i t o n

?

De v r a a g o f h e t o u d e G r i e k e n l a n d v e r b i n d i n g e n o n d e r h i e l d m e t d e Indonesische wereld s t e l t z i c h o n m i d d e l l i j k b i j o n s h u i d i g probleem.

Op d e k a a r t v a n S t r a b o k o m e n d e z e l a n d e n n i e t v o o r . W e l i s g e w e t e n dat r e e d s z e e r v r o e g b e l a n g r i j k e handelsverbindingen bestonden t u s sen Z u i d - O o s t A z i ë e n I n d i ë . V a n u i t M a l a k k a e n J a v a w e r d e n g o u d , t i n en andere mineralen naar h e t westen gevoerd, z i j h e t langs I n d i ë om. D a t d e G r i e k s e s c h e e p v a a r t r o u t e s e c h t e r v e r d e r l i e p e n d a n I n d i ë b l i j k t u i t e e n zeeboek u i t d e I s t e eeuw ( A . D . 6 0 ) , In d i t u n i e k e b o e k , gekend a l s " P e r i p l u s o f t h e E r y t h r e a n Sea "

lezen w i j i n paragraaf 63: " and j u s t oppos t e -hips /L ven. ( Ganges 1 thene a n tisZand Ln the Oeean, t h e ,eab-t pant o4 t h e inhab.í ted wontd towand t h e Ea st, t h e n,i.b-.ng bun it>seeÇ, . í t L ca,P_,eed Chnybe (27). H i e r b e d o e l t d e a u t e u r v o o r z e k e r Malakka, d o o r Ptolomeus " A u r e a C h e r o n e s u s 11 genoemd, d u i d e n d o p d e g o u d m i j n e n i n d e s t a a t Pahang ( 2 8 ) . Te v e n s v i n d e n w i j o p d e B o r o b û d u r t e m p e l e e n a f b e e l ding van een G u j a r a t i s c h i p ( A . D . 6 0 0 ) , e e n v a a r t u i g d a t n i e t v e e l v e r s c h i l t v a n de schepen d i e i n d e e e r s t e eeuw goederen u i t Java naar Barygaza b r a c h t e n . B a r y g a z a , h e t h u i d i g e B r o a c h , a a n d e g o l f van Cambay ( I n d i ë ) , w a s d e h a v e n w a a r a l l e n a t u u r p r o d u k t e n u i t d e v e r s t e s t r e k e n samenstroomden. Goud, h a l f e d e l s t e n e n e n o o k t i n w e r den e r v e r h a n d e l d ( 2 9 ) .

—1 6 2 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 162

Uit de Periplus b l i j k t verder dat de Grieken n i e t a l l e e n verbindingen m e t I n d o n e s i ë o n d e r h i e l d e n l a n g s I n d i ë o m , m a a r d a t h u n e i g e n scheepvaartroutes t o t Malakka doordrongen, m e t a l s u i t e r s t e p u n t het e i l a n d B i l l i t o n .

Op d i t e i l a n d , b e k e n d om z i j n t i n m i j n e n , w o r d t o o k d e B i l l i t o n i e t aangetroffen. Deze s t e e n d i e onze h u i d i g e geleerden nog v o o r r a a d sels p l a a t s t , m o e t d e G r i e k e n nog r a a d s e l a c h t i g e r g e l e k e n hebben.

Kwam d e z e " M a a n s t e e n " z o a l s d e i n b o o r l i n g e n hem noemen m e t t i n l a d i n g e n mee, o f w e r d h i j a l s z e l d z a a m o b j e k t d o o r G r i e k s e z e e l u i meegebracht, z e k e r i s d a t z i j n u n i e k e e t s i n g d e aandacht h e e f t g e trokken. Onmiskenbaar e n k a r a k t e r i s t i e k i s d e g r a v e r i n g welke overeenkomt m e t d e b e s c h r i j v i n g d e r o u d e n .

Een s t e e n m e t " g e h e i m z i n n i g e " n a t u u r l i j k e l e t t e r t e k e n s , u i t d e hemel g e v a l l e n , w a t s l e c h t s k o n v e r m o e d w o r d e n , m o e s t t o t e e n h e i l i g e s t e e n v e r k l a a r d wordend Was de " baetyl " " CCVLentín.eîg d.í.Wttevit thí,ng " z o a l s M o o r e zegt d e B i l l i t o n i e t d a n i s e e n diepgaande s t u d i e o v e r d i t p r o b l e e m n i e t a l l e e n v a n belang voor de l i n g u ï s t , maar tevens v o o r de mineraloog, g e s c h i e d s c h r i j v e r e n andere vorsers.

Renold Huwel Bibliografie 1. O l i v i e r , C h . M e t e o r s . B a l t i m o r e , W i l l i a m s F W i l k i n s , 1 9 2 5 2. B a e t y l i a . - I n : D a r e m b e r g , C h . e n E . S a g l i o . D i c t i o n n a i r e d e s a n t i q u i t é s grècques e t romaines. P a r i s , 1873, I , 642-7 Blinkenberg, C h . T h e thunderweapon i n r e l i g i o n and f o l k l o r e .

Cambridge, U n i v e r s i t y p r e s s , 1 9 11 4, 7 . P l i n i u s S e c u n d u s C a i u s , H i s t o i r e n a t u r e l l e . X X X V I I . P a r i s , Les b e l l e s l e t t r e s , 1 9 7 2 , 3 6 3 5. M é l y , F . L e s p i e r r e s d e f o u d r e c h e z l e s C h i n o i s e t l e s J a p o n a i s .

I n : R e v. a r c h , 3 e s é r . X X X V I I , 1 8 9 5 , 3 2 6 - 3 3 2 6. C o g e l s , P . C é r a u n i e s e t p i e r r e s d e f o u d r e . A n v e r s , J . V a n H i l l e , 1907 8, 1 7 . Z u n z , G . B a i t y l o s a n d b e t h e l . - I n : C l a s s i c a e t m e d i a e v a l i a V I I I , 2 . Copenhagen, S o c . D a n . a n t i q . e t m e d i i . a e v i , 1 9 4 7 , 169-219 9. B e t i l o . - I n : E n c i c l o p e d i a d e l l ' a r t e a n t i c a . Roma, 1 9 5 9 , 7 2 - 7 6 —1 6 3 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 163

Boven: P e r i p l u s M a ris Erythraei.

60 A . D . - U i t e r s t e

punt v a n d e G r i e k s e zeeroutes: h e t land B i l l i t o n .

e i -

Hiernaast: d e t a i l bij de zeekaart: het e i l a n d B i l l i t o n .

- 164

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 164

10. M o o r e , G . B a e t y l i a . - I n : A m e r i c a n j o u r n a l o f a r c h e o l o g y . V I I , 2nd s e r . N o r w o o d , A r c h . i n s t . o f A m e r i c a , 1 9 0 3 , 2 0 8 11. Z e u s s a n d t h e c u l t o f m e t e o r i t e s . - I n : C o o k , A . B . Z e u s s . I I I , Cambridge, U n i v e r s i t y p r e s s , 1 9 4 0 11B. H e n k e l , V . O . D e K o m s t v a n d e Magna M a t e r n a a r Rome: r e d e n e n oorzaken. P r o e f s c h r i f t , U t r e c h t , 1 9 7 9 , 1 5 4 12. G r a i l l o t , H . L e C u l t e d e C y b è l e , M è r e d e s D i e u x . P a r i s , F o n t e moing e t C i e , 1 9 1 2 13. M a s s i e u , A . D i s s e r t a t i o n s u r l e s s e r m e n t s d e s a n c i e n s . - I n : Mém. d e l ' A c a d . r o y a l e d e s i n s c i p t i o n s e t b e l l e s l e t t r e s . I V .

Paris, I m p r. r o y a l e , 1746 14. V e r b e e k , M . G l a s k o g e l s v a n B i l l i t o n . - I n : J a á r b o e k v a n h e t m i j n wezen v a n N e d e r l a n d s O o s t - I n d i ë , X X V I , 1 8 9 7 , 2 5 0 15, R e m a r q u e s s u r l e s B a e t y l e s e t l e s s t a t u s d e C y b è l e . - I n : Mém. de l ' A c a d . r o y a l e d e s i n s c r i p t i o n s e t b e l l e s l e t t r e s . V .

Paris, I m p r. r o y a l e , 1729, 242 16. F a l c o n n e t , M . D i s s e r t a t i o n s u r l e s B a e t y l e s . - I n : Mêm. d e l ' A c a d . des i n s c r i p t i o n s e t b e l l e s l e t t r e s . V I . P a r i s , I m p r . r o y a l e , 1729, 5 1 3 - 5 3 2 18. B a i t y l i a . - I n : P a u l y s R e a l - E n c y c l o p 6 d i e d e r C l a s s i s c h e n A l t e r t u m s w i s s e n s c h a f t . - I I I . S t u t t g a r t , M e t z l e r s c h e r Ve r l a g , 1895, p. 2 7 7 9 - 2 7 8 1 19. V e r m e t t e n , R . M e t e o r i e t e n e n t e k t i e t e n . - I n : G e o d e 7 5 . A n t w . , Mineralogische K r i n g , 1975, 49-60 20. O ' K e e f e , J . A . T e k t i t e . - I n : E n c y c l o p a e d i a B r i t a n n i c a . M a c r o c o paedia,-XVIII. Chicago, 1978, 59-62 21. O ' K e e f e , J . A . T h e o r i g i n o f t e k t i t e s . - I n : S p a c e s c i e n c e r e v i e w. N o v e m b e r 1 9 6 6 , 1 7 5 23. E s c h e r , B . G r o n d s l a g e n d e r a l g e m e n e g e o l o g i e . I d e d r . A ' d a m , Wereldbibliotheek, 1948, 14-15 24. V a n D y c k , P . O b i s i d a a n v a n B i l l i t o n . - I n : J a a r b o e k v a n h e t mijnwezen v a n N e d e r l a n d s O o s t - I n d i ë , X X V I , 1 8 9 7 25. S u e s s , F . D i e H e r k u n f t d e r M o l d a v i t e a n d v e r w a n d e r t e r G l ë s e r . In: Jahrbuch d e r K a i s . - Kon. G e o l . R e i c h s a n s t a l t . L .

Wien, 1 9 0 1 —1 6 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 165

26. W i n g E a s t o n , N . T h e B i l l i t o n i t e s . . ' - I n : V e r h a n d .

Wet. A m s t e r d a m . I I , X X I I , , 2 , 1 9 2 1

Kon. A k a d .

27-29. T h e P e r i p l u s o f t h e E r y t h r e a n Sea; t r a n s l .

New Yo r k , L o n g m a n s - G r e e n & C o . , 1 9 1 2 .

y W. H . S c h o f f .

Verder geraadpleegde werken: H o p f n e r, J . G r i e c h i s c h - A e g y p t i s c h e r O f f e n b a r u n g s z z u b e r. L e i p z i g , H. A e s e l , 1 9 2 1 . - S t u d i e n z u r P a l e o g r a f i e u n d P a p y r u s k u n d e , XXI M u n t h e r, F . V e r g e l e i c h u n g d e r vom H i m m e l g e f a l l e n e n S t e i n e m i t der B a t h y l i e n d e s A l t e r t h u m s . - I n : A n t i q u a r i s c h e Abhandlungen.

Kopenhagen, H . F . P o p p , 1 8 1 6 Le r a y o n n e m e n t g r ' e c q u e e t r o m a i n e s u r l e s c u l t u r e s p é r i p h é r i q u e s .

8ième c o n g r e s i n t e r n . d ' a r c h , c l a s s i q u e . P a r i s , 1 9 6 3 . 1 9 6 5 Ve r m a s e r e n , M . J . C o r p u s C u l t u s C y b e l a e a t t i d i s q u e . I I I , L e i d e n , E.J. B r i l l , 1977

B i l l i t o n i e t : geheimzinnige l e t t e r t e k e n s - 166

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 166

kastelen in vlaanderen HET STARRENHOF Het k a s t e e l " S t a r r e n h o f " i s gelegen i n d e gemeente Kapellen, o p 14 km van Antwerpen en 5,5 km van Ekeren.

Kapellen h e e t t e v a n o u d t i j d s " Hoogenschoot " = h o g e s c h u t t i n g .

Deze b e n a m i n g i s w e l b e t e k e n i s v o l , w a n t z e d u i d t a a n d a t K a p e l l e n n o o i t t e l i j d e n h e e f t gehad v a n d e overstromende Scheldewateren, zoals d a t w e l h e t g e v a l was b i j o . a . d e buurgemeenten Ekeren e n Hoevenen. A n d e r z i j d s w e r d e r d a n o o k g e e n v r u c h t b a a r s l i b a c h t e r g e l a t e n e n was d e g r o n d v a n K a p e l l e n n i e t z o g e s c h i k t v o o r d e l a n d bouw. D i t z o u d a n o o k d e r e d e n k u n n e n z i j n d a t K a p e l l e n p a s o p een l a t e r e t i j d bewoond w e r d . E r w e r d e n g e e n Romeinse o f G a l l o Romeinse v o n d s t e n g e d a a n o p h e t g r o n d g e b i e d , d a t b l i j k b a a r o o k n i e t a a n t r e k k e l i j k genoeg bevonden werd d o o r d e Franken. W a a r s c h i j n l i j k w e r d K a p e l l e n p a s b e b o u w d n a d a t men r e e d s b e g o n n e n was m e t h e t i n d i j k e n v a n d e p o l d e r s , i n d e t i e n d e e e u w.

De b e n a m i n g " H o o g e n s c h o o t " d u i k t v o o r d e e e r s t e m a a l o p i n o f f i c i ĂŤ l e a k t e n van 1277. Op 15 j u n i van d a t j a a r verkochten A r n o l d van L e u v e n , h e e r v a n B r e d a e n B e r g e n o p Zoom, e n z i j n v r o u w E l i s a beth, d e t i e n d e n van deze p l a a t s aan de Sint-Bernardusabdij. De b e naming " H o o g e n s c h o o t " v e r a n d e r d e i n d e l o o p d e r e e u w e n i n " H o g e scote " . , " Hochenscote 10," Hoogschote " , e n z .

De l o k a l i t e i t K a p e l l e n h e e f t h a a r naam t e d a n k e n a a n e e n k a p e l , d i e daar w a a r s c h i j n l i j k i n d e X I I I d e eeuw werd gebouwd, e n a a n S i n t Jacobus d e M e e r d e r e w a s g e w i j d , w i e n s r e l i k w i e ĂŤ n t e S a n t i a g o d i Compostella, i n de noordoosthoek van Spanje, werden vereerd. Deze s t a d w e r d , s a m e n m e t Rome, d e g r o o t s t e b e d e v a a r t p l a a t s v a n h e t " Avondland " , t o e n , n a d e k r u i s t o c h t e n , h e t bezoek aan Jeruzalem e 167

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 167

o n m o g e l i j k was g e w o r d e n . R i j k e n a r m , b o o s - e n b o e t e d o e n e r s , a l l e n trokken naar Compostella i n Spanje, w a a r h e t g r a f van S i n t -Jacob i n d e negende eeuw z o u a a n g e b r a c h t z i j n . V o o r a l d o o r F r a n k r i j k l i e pen p e l g r i m s w e g e n n a a r d e S p a a n s e b e d e v a a r t s t a d . O p h u n h o e d , o f op h u n m a n t e l , d r o e g e n d e p e l g r i m s n a a r C o m p o s t e l l a e e n s c h e l p , d i e z i j o n d e r w e g g e b r u i k t e n om a a l m o e z e n t e o n t v a n g e n e n om d r i n k water t e scheppen u i t d e beken.

I n 1 2 7 7 s c h r e e f men " P a r o c h i a S t i o J a c o b i j u x t a E k e r n a " . D e z e " K a p e l v a n S i n t - Jacob i n Hoogenschoot " w e r d d e bakermat v a n een n i e u w e n e d e r z e t t i n g e n z e z o u h a a r naam g e v e n a a n d e z e l f s t a n dige gemeente. I n d e l o o p d e r t i j d e n werd d e benaming " Hoogenschoot " i n d e volksmond d i k w i j l s vervangen d o o r " S i n t - Jacobs kapel " , o f kortweg " d e k a p e l " . Bovendien spraken de landdekens in de verslagen d i e z i j maakten na hun j a a r l i j k s e kerkbezoeken a l t i j d v a n d e k a p e l v a n S i n t -Jacob i n Hoogenschoot. H e t i s d u s n i e t v e r w o n d e r l i j k d a t " Hoogenschoot " i n o f f i c i ë l e s t u k k e n v a n de 1 7 d e e e u w r e e d s v e r v a n g e n w e r d d o o r " C a p e l l e " ; " C a p e l l e n " , enz. D e s c h r i j f w i j z e " C a p e l l e n " w e r d o n t l e e n d a a n h a t L a t i j n s e woord v o o r k a p e l = " C a p e l l a " . " C a p e l l e n " w a s v r o e g e r e e n gehucht v a n E k e r e n , w a a r v a n h e t p a s i n 1795 w e r d gescheiden. E k e r e n met K a p e l l e n maakte v r o e g e r o p k e r k e l i j k gebied d e e l u i t van h e t bisdom L u i k , maar b i j d e h e r i n d e l i n g v a n d e bisdommen i n 1 5 5 9 , g i n g z i j o v e r t o t h e t n i e u w gestichte bisdom Antwerpen.

I n 1801 w e r d e r e e n k o n k o r d a a t g e s l o t e n t u s s e n Napoleon e n d e H .

Stoel; Deze gebeurtenis l u i d d e een nieuw leven i n , zowel i n b e s t u u r l i j k a l s i n k e r k e l i j k o p z i c h t . K a p e l l e n werd t o e n verheven t o t e e n a f z o n d e r l i j k e gemeente e n k r e e g e e n e i g e n b e s t u u r. D e oudste gemeentezegel v a n K a p e l l e n d r a a g t a l s r a n d s c h r i f t " M a i r i e de C a p e l l e n . D é p a r t e m e n t d e s d e u x N è t h e s , a r r o n d i s s e m e n t d ' A n vers " . H i j d a t e e r t u i t de t i j d van de Franse overheersing.

Het g e h u c h t E r t b r a n d t o n d e r K a p e l l e n was e e r t i j d s e e n a p a r t e h e e r l i j k h e i d , t e d i e n t i j d e " H e e r e n b r a n d t " genoemd. H e t b e h o o r d e , evenals d e h e e r l i j k h e i d " Hoogenschoot " , b i j E k e r e n . T e r w i j l d e h e e r l i j k h e i d Hoogenschoot i n 1247 t o t d e o p p e r h e e r s c h a p p i j d e r heren van Mechelen behoorde, e n v a n hen d o o r d e h e r e n van Breda i n leen werd gehouden, h i n g d e h e e r l i j k h e i d v a n E r t b r a n d t a f v a n d e hertog van Aarschot. Beide h e e r l i j k h e d e n ressorteerden onder de schepenrechtbank v a n Ekeren.

Op h e t e i n d e v a n d e X V I d e e e u w h o o r d e d e h e e r l i j k h e i d S i n t - J a c o b s Capelle en Ekeren, m e t hoge, middelbare en l a g e rechtsmacht t o e aan r i d d e r R a e s v a n M a e l s t e d e . I n h e t b e g i n v a n d e d a a r o p v o l g e n d e —1 6 8 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 168

eeuw g i n g z i j o v e r t o t W i l l e m v a n O o s t e n d e , d i e h a a r o v e r l i e t a a n z i j n d o c h t e r M a r i a v a n Oostende, e c h t g e n o t e v a n G a u t h i e r v a n Ly e r e .

Deze l a a t s t e n v e r k o c h t e n d e h e e r l i j k h e i d i n 1 5 1 8 a a n A n t o o n v a n Lalaing, g r a a f van Hoogstraten. A n t o o n vermaakte z e aan z i j n n e e f , F i l i p s van L a l a i n g , waarna z e nog l a n g e t i j d i n h e t b e z i t zou b l i j ven v a n d e g r a v e n , l a t e r h e r t o g e n , v a n H o o g s t r a t e n ( v o o r h e t G e l melslot t e Hoogstraten, r e s i d e n t i e d e r Heren van Ekeren-Kapellen, zie Hobonia j r g . 7 n r . 2 ) .

De S i n t - J a c o b s k e r k , i n h e t c e n t r u m v a n d e g e m e e n t e , b e z i t e e n k o o r u i t d e X I V d e e e u w, e e n k r u i s b e u k u i t d e X V I d e e e u w, e n p r a c h t i g beeldhouwwerk ( o . a , p r e d i k s t o e l , b i e c h t s t o e l e n , k o o r b a n k e n , m u u r b e schotten, e n z . ) , u i t g e v o e r d d o o r d e Antwerpse beeldhouwer K e r i n c k x i n d e 1 8 d e e e u w. D e k e r k k r e e g i n 1 9 4 0 e n 1 9 4 4 v e r s c h i l l e n d e v o l t r e f f e r s , maar werd i n 1948 g r o n d i g h e r s t e l d . H e t f e e s t v a n d e p a t r o o n h e i l i g e d e r k e r k , S i n t -Jacob d e Meerdere, w o r d t g e v i e r d o p 25 j u l i e n d e z e f e e s t d a g b e p a a l t n o g s t e e d s d e d a t u m v a n d e j a a r l i j k s e k e r m i s . O o r s p r o n k e l i j k was d i t e e n l o u t e r g o d s d i e n s t i g e p l e c h t i g h e i d , w a n t d e o u d s t e v o r m v a n k e r m i s was " k e r k m i s " e n herinnerde aan de k e r k w i j d i n g . H e t b i j u i t s t e k godsdienstige f e e s t ontaardde i n wereldse vermaken en b r a s p a r t i j e n . S l e c h t s d e p r o c e s s i e , w e l k e d i e d a g h a a r omgang m a a k t e , h e r i n n e r d e a a n d e o o r s p r o n g van d e k e r m i s . M a a r o o k d i e p r o c e s s i e v e r d w e e n Het g r o n d g e b i e d v a n K a p e l l e n nam f l i n k a f i n d e l o o p d e r e e u w e n .

In 1842 werd e r e e n d e e l v a n de p a r o c h i e b i j E r t b r a n d t gevoegd.

B i j d e s t i c h t i n g v a n d e p a r o c h i e s v a n Hoogboom, H e i d e e n Z i l v e r e n hoek, v e r l o o r d e S i n t - J a c o b s k e r k v a n K a p e l l e n nog e e n g r o t e r d e e l van h a a r g e b i e d .

Op h e t g r o n d g e b i e d v a n K a p e l l e n t r e f f e n w e n o g e e n t w i n t i g t a l k a s telen aan, waarvan h e t g r o o t s t e gedeelte i s t e r u g t e vinden langs de b a a n K a p e l l e n - B e r g e n o p Zoom. V e r t r e k k e n d v a n d e d o r p s k o m v i n den w e o p d e l i n k e r z i j d e v a n d e R i j k s w e g , r i c h t i n g P u t t e , d e k a s t e l e n " B e a u l i e u " , " I r i s h o f " , " De V i j v e r s " , " Heidehof " , " K a s t a n j e h o f " , " L e s Pommiers " e n h e t " S t a r r e n h o f " . D i t l a a t s t e i n de r i j , r e c h t o v e r d e b a a n n a a r K a l m t h o u t ( d e " B l o k s k e s w e g " i n de v o l k s m o n d ) g a a n w e v a n d a a g w a t n a d e r b e k i j k e n .

HET STARRENHOF Het S t a r r e n h o f i s e e n k a s t e e l v a n b e t r e k k e l i j k j o n g e d a t u m , i n e e n park met j o n g e b e p l a n t i n g e n . E e r t i j d s behoorde h e t k a s t e e l d o m e i n aan P a u l C o g e l s , d i e t e v e n s e i g e n a a r w a s v a n h e t k a s t e e l d o m e i n Boeckenberg t e D e u r n e p M e t d e i n h e t A n t w e r p s e z o b e k e r d e f a m i l i e

—1 6 9 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 169

C ogels g a a n we e e r s t b e g i n n e n d Reeds i n d e v i j f t i e n d e e e u w w o r d e n l e d e n v a n d e f a m i l i e C o g e l s i n het Noord-Brabantse p l a a t s j e Haren, n a b i j T i l b u r g , vermeld a l s " Covels " , Claes Henryx Covels, geboren rond 1545, werd z e l f s burgemeester v a n Haren. E é n z i j n e r k l e i n k i n d e r e n , H u i b r e c h t C o v e l s , d i e z i c h l a t e r " C o g e l s " z o u noemen, v e s t i g d e z i c h t e A n t w e r p e n , a l w a a r h i j o p 2 0 j u l i 1 6 6 0 h e t p o o r t e r s r e c h t bekwam. D e o u d s t e z o o n van H u i b r e c h t C o g e l s e n d i e n s e c h t g e n o t e S a r a Meerbaes, J a n B a p t i s t Cogels ( A n t w e r p e n 1 6 o k t o b e r 1694 - a l d a a r 9 s e p t e m b e r 1733 ) , werd d e s t a m v a d e r v a n d e A n t w e r p s e t a k d e r f a m i l i e C o g e l s , d i e n o g steeds v o o r t b e s t a a t . D i e n s z o o n , J a n - B a p t i s t I I C o g e l s , o f " d e Jonge " , ( A n t w e r p e n 3 0 m a a r t 1 7 2 9 - a l d a a r 1 8 f e b r u a r i 1 7 9 9 ) , was d e e i g e n l i j k e g r o n d l e g g e r v a n h e t immense f a m i l i e f o r t u i n , d a t door v e r s c h i l l e n d e g e n e r a t i e s v a n b a n k i e r s , i n deze f a m i l i e , s t e e d s werd u i t g e b r e i d . B i j é é n d e r k l e i n z o n e n v a n J a n - B a p t i s t I I , C l e m e n t A l b e r t C o g e l s , n e m e n we d e d r a a d w e e r o p .

Baron C l e m e n t - A l b e r t - M a r i e C o g e l s ( A n t w e r p e n 1 4 j a n u a r i 1 8 1 9 a l d a a r 1 9 f e b r u a r i 1878 ) huwde o p 5 j u l i 1843 t e Deurne met A d e l i n e -Maria- A n t o i n e t t e van Havre ( Antwerpen 15 f e b r u a r i 1819 aldaar 7 augustus 1876 ) , d o c h t e r van Constantin-Charles-Marie van Havre e n C a t h e r i n a - R e i n e - M a r i a - F e r d i n a n d e d e l l a F a i l l e d e W a e r l o o s , d i e o n d e r Deurne h e t k a s t e e l " L a n t a a r n h o f " bewoonden, U i t d e e c h t v e r b i n t e n i s Cogels - v a n Havre s p r o t e n v i e r k i n d e r e n : I . P a u l - Marie Cogels ( 1845-1912 ) I I . Gaston-Henri-Marie Cogels ( 1847-1912 ) I I I . E m i l i e - M a r i e C o g e l s ( A n t w e r p e n 3 0 december 1848 - Habay La N e u v e 1 6 j u l i 1 9 1 9 ) , g e h u w d o p 11 s e p t e m b e r 1 8 7 7 t e A n t werpen men b a r o n A l f r e d - N i c o l a a s - J o z e f d e Bonhomme ( V e r v i e r s 26 j u l i 1 8 3 4 - H a b a y l a N e u v e 4 n o v e m b e r 1 9 11 ) . D i t h u w e l i j k werd gezegend met v i j f k i n d e r e n .

I V. L e o n - C h a r l e s - M a r i e C o g e l s ( A n t w e r p e n 2 3 d e c e m b e r 1 8 5 0 S c h o t e n 5 f e b r u a r i 1 8 8 6 ) , o p 2 1 a p r i l 1 8 8 0 gehuwd t e M e r k sem m e t M a r i a - T h e r e s i a v a n Camp ( B e r c h e m 1 3 n o v e m b e r 1 8 4 8 Schoten 1 2 j u n i 1919 ) .

Van d e z e v i e r k i n d e r e n i s h e t d e t w e e d e z o o n , G a s t o n - H e n r i - M a r i e Cogels, d i e i n 1878 t e K a p e l l e n een g r o o t domein aankocht e n e r i n 1881 h e t k a s t e e l S t a r r e n h o f l i e t o p r i c h t e n . H e t k a s t e e l w e r d g e bouwd i n d e V l a a m s e s t i j l u i t d e X V I d e e e u w, v o l g e n s d e p l a n n e n v a n a r c h i t e k t De G r o o f f u i t A n t w e r p e n . B a r o n Gaston- H e n r i C o g e l s huwde met L o u i s a - A n t h o n i a d e G r o o f , t e A n t w e r p e n g e b o r e n o p 1 4 j u n i 1 8 4 0 .

Hun h u w e l i j k b l e e f k i n d e r l o o s e n b e i d e n o v e r l e d e n o p h e t S t a r r e n - 170 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 170

hof; z i j o p 6 j u l i 1893 e n h i j o p 22 j u n i 1901. D e oudere b r o e r v a n Gaston- H e n r i , P a u l - M a r i e C o g e l s , w e r d p e r t e s t a m e n t d e n i e u w e e i genaar v a n h e t k a s t e e l d o m e i n S t a r r e n h o f .

Baron P a u l - M a r i e C o g e l s w e r d t e A n t w e r p e n g e b o r e n o p 5 j u n i 1 8 4 5 e n huwde o p 2 9 a u g u s t u s 1 8 7 1 t e S o i g n i e s m e t M a r i e - C a t h e r i n a P a r t h o n de Vo n , g e b o r e n t e S i n t - J o o s t t e n Noode o p 3 0 o k t o b e r 1 8 5 0 a l s d e d o c h t e r v a n E d o u a r d - E m i l e , r i d d e r P a r t h o n d e Vo n e n C o r n e l i a - A l p h o n s i n e - C a t h e r i n e Coopmans. U i t h u n h u w e l i j k s p r o t e n v i e r d o c h t e r s : I . B e a t r i x -Amelie-Clementine-Paule-Marie Cogels ( Antwerpen 5 september 1 8 7 4 - D e u r n e 8 m e i 1 8 8 7 ) I I . A d e l i n e - E m i l i e - P a u l i n e C o g e l s ( Antwerpen 1 3 n o v e m b e r 1 8 7 6 Deurne 5 a u g u s t u s 1 8 9 3 ) .

I I I . Marthe-Catherine- H e n r i e t t e -Paule C o g e l s ( Antwerpen 30 n o vember 1 8 7 9 - D e u r n e 3 1 d e c e m b e r 1 9 3 6 ) , huwde t e D e u r n e , op 2 6 j u l i 1 9 0 5 , m e t F r a n ç o i s - J o s e p h - J e a n - B a p t i s t e - M a r i e de W i n t e r ( A n t w e r p e n 2 2 m e i 1 8 6 3 - a l d a a r 5 a p r i l 1 9 3 4 ) I V. M a r i e -G erm aine' -Jeanne- A l e x a n d r e - P a u l e - M a r i e C o g e l s ( D e u r n e 14 a u g u s t u s 1 8 8 1 - A n t w e r p e n 4 j u l i 1 9 1 2 ) , g e h u w d o p 2 3 j u n i 1904 t e Deurne m e t Gastod-Georges- J u l e s - C a s i m i r - P a u l M a r i e , g r a a f l e Rouge d e G u e r d a v i d ( g e b o r e n t e B o r s a b e l i n Bretagne o p 1 0 november 1881 ) M a r i e - C a t h e r i n e P a r t h o n d e Vo n o v e r l e e d t e D e u r n e o p 2 5 a p r i l 1 8 8 4 , waarna P a u l C o g e l s o p 5 f e b r u a r i 1 8 9 1 e e n t w e e d e h u w e l i j k a a n g a a t met E u g e n i e - M a r i e - H e n r i e t t e - L o u i s e V e e f , g e b o r e n t e K o n t i c h o p 1 9 j a n u a r i 1871 a l s d e d o c h t e r v a n H e n r i - F e l i x Ve e f ( Antwerpen 7 j u n i 1832 - K o n t i c h 2 4 j u l i 1 8 8 3 ) e n M a r i e -Anne- C a t h e r i n e B o g g y n ( A n t w e r p e n 1 2 d e c e m b e r 1 8 2 8 - K o n t i c h 11 a p r i l 1 9 1 4 ) . U i t d i t tweede h u w e l i j k s p r o t e n v i j f k i n d e r e n ; d r i e d o c h t e r s e n t w e e zonen: V. E u g e n i e - H e n r i e t t e - M a r i e - P a u l e C o g e l s ( D e u r n e 2 8 n o v e m b e r 1891 - D e u r n e 9 j a n u a r i 1 8 9 3 ) V I . H u b e r t - H e n r i - J e a n - P a u l -Eugène - M a r i e C o g e l s , g e b o r e n t e Deurne o p 1 5 j a n u a r i 1 8 9 4 , h u w d e t e A n t w e r p e n o p 1 0 m e i 1920 m e t Yv o n n e - A n n e - L é o n i e - J e a n n e d e D e k e n V I I . M a r i e -Germaine-Jeanne-Paule -Eugènie C o g e l s ( Deurne 2 6 j u n i 1895 - D e u z e l d h o f o n d e r S c h o t e n 1 8 a u g u s t u s 1 9 4 3 ) . Z i j huwde t e K a p e l l e n o p 2 1 a p r i l 1 9 1 4 h a a r n e e f J o z e f - M a r i e Cogels, z o o n v a n Leon- C h a r l e s - M a r i e Cogels e n M a r i a - T h e r e s i a v a n Camp, t e S c h o t e n g e b o r e n o p 9 d e c e m b e r 1 8 8 2 e n overleden o p h e t k a s t e e l " G r ó t e Meer " o n d e r Ossendrecht —1 7 1

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 171

op 2 6 s e p t e m b e r 1 9 5 4 . U i t d i t h u w e l i j k w e r d e n v i e r k i n d e r e n geboren: M a r i e -Thérèse- H e n r i e t t e - P a u l e - E l i s a b e t h C o g e l s , o p 11 a p r i l 1 9 1 4 t e K a p e l l e n , h u w d e o p 3 1 a u g u s t u s 1 9 3 9 m e t Hubert-Charles-Marie-Fredegand, r i d d e r van Havre ( g e b o r e n te Wijnegem o p 5 o k t o b e r 1912 ) ; M a r i e - H e n r i e t t e - J e a n n e Josepha-Paule-Elisabeth Cogels ( Kapellen 10 a p r i l 1 9 1 6 aldaar 22 j a n u a r i 1917 ) ; P a u l - H e n r i -Hubert -Leon- J o z e f Marie Cogels, t e Schoten geboren o p 5 a p r i l 1918, huwde t e Antwerpen o p 2 4 m e i 1952 m e t Geneviève- M a r g u é r i t e - G h i s l a i n e Marie d e W i l d e d ' E s t m a e l ( °Antwerpen 15 j u l i 1925 ) ; e n Léon- H u b e r t - P i e r r e - J o s e p h - P a u l - M a r i e C o g e l s ( S c h o t e n 2 3 augustus 1 9 1 9 - a l d a a r 2 8 a u g u s t u s 1 9 1 9 ) .

V I I I J e a n - B a p t i s t e -Georges- H e n r i - P a u l -Eugène- M a r i e C o g e l s , g e b o ren t e Deurne o p 3 m e i 1897, huwde t e Antwerpen op 21 n o vember 1 9 2 3 m e t M a r i e - F r a n ç o i s e - E m i l i e -Emma- G h i s l a i n e - J e a n n e A n t o i n e t t e d e B r o u c h o v e n d e B e r g e y c k ( B e v e r e n -Waas 1 1 j u l i 1902 - H a u t e v i l l e 1 6 m a a r t 1 9 2 7 ) , d o c h t e r v a n g r a a f J o z e f Karel- L o d e w i j k de Brouchoven de Bergeyck en van Marie-JoséMathilde Cornet d e P e i s s a n t . D e é n i g e d o c h t e r u i t d i t huwel i j k , Marie-José-Ghislaine-Raymonde-Gerat'dine-Antoinette Cogels, g e b o r e n t e Antwerpen o p 17 september 1924, huwde t e Bukavu ( B e l g i s c h K o n g o ) o p 2 8 o k t o b e r 1 9 4 7 m e t H e n r i - M a r i e P i e r r e - J o z e f - C o r n e i l l e , b a r o n v a n d e P u t ( ° A n t w e r p e n 11 oktober 1922 ) , z o o n van baron Jan van de Put e n barones Madeleine Meeùs, e n u i t d i t h u w e l i j k werden z e s k i n d e r e n g e boren.

IX. A n n e t t e - A n t o i n e t t e - H e n r i e t t e -Paule-Eugènie-Marie Cogels ( Boeckenberg o n d e r Deurne, 2 9 m e i 1900 - Mishaegen onder Brasschaat, 1 8 o k t o b e r 1953 ) . Z i j deed s c h i t t e r e n d e s t u dies e n b l o n k eveneens u i t i n t a l r i j k e s p o r t t a k k e n . Z i j was o . a . o p r i c h t s t e r e n k a p i t e i n e v a n d e d a m e s h o c k e y p l o e g van B e e r s c h o t ; t e n n i s k a m p i o e n e v a n B e l g i ë - r e e k s B i n 1 9 2 2 ; r e e k s A i n 1 9 2 6 ; d u b b e l -dames i n 1 9 2 3 ( m e t I d a J o l y ) e n i n 1 9 2 7 ( m e t G e n e v i è v e d e Borman ) ; d u b b e l - g e m e n g d i n 1 9 2 4 ( m e t J e a n Wa s h e r ) , e n z . Z i j w a s a f r i c h t s t e r v a n w o l f s h o n den e n o n t d e k k i n g s r e i z i g s t e r . M e e r d a n t i e n o n t d e k k i n g s t o c h t e n ondernam z i j n a a r N o o r d - A m e r i k a e n Canada, m e e s t a l i n haar e e n t j e o f v e r g e z e l d v a n e n k e l e i n d i a n e n . P e r k a n o , t e paard, o f m e t sneeuwschoenen d r o n g z i j d o o r i n d e meest v e r l a t e n , b a r r e s t r e k e n , w a a r z i j l e e f d e a l s e e n e c h t e Ca-

nades t r a p p e r i n z e l f i n e l k a a r g e k n u t s e l d e t e n t e n . I n —1 7 2 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 172

1936-1937 e n 1 9 4 8 - 1 9 4 9 o n d e r n a m z e t w e e e k s p e d i t i e s n a a r Kongo, e n d o o r k r u i s t e p e r j e e p e n t e v o e t e e n g r o o t g e d e e l te v a n d e Sahara. D e tweede o n t d e k k i n g s t o c h t werd h a a r b i j n a n o o d l o t t i g t o e n h a a r wagen v u u r v a t t e i n d e Sahara.

Een r e d d i n g s p l o e g d i e h a a r g i n g z o e k e n k o n h a a r o p h e t n i p perthe redden van een gewisse hongersdood. Z i j s c h r e e f een g r o o t a a n t a l r e i s v e r h a l e n o n d e r d e naam A n n e d e M i s h a e g e n , d i e g e ï l l u s t r e e r d z i j n m e t p r a c h t i g e , d o o r h a a r z e l f genomen, f o t o ' s . Ve r s c h i l l e n d e v a n h a a r werken werden v e r t a a l d i n het N e d e r l a n d s , E n g e l s , N o o r s , e n z . Z i j huwde o p 2 m e i 1922 te K a p e l l e n met Edouard-Marie-Joseph Guyot d e Mishaegen ( ° A n t w e r p e n 1 3 j a n u a r i 1 8 9 1 ) , z o o n v a n Emmanuel- V i c t o r Auguste G u y o t d e Mishaegen e n A l i n e - M a r i e - L u c i e d e M e e s t e r.

Hun h u w e l i j k b l e e f k i n d e r l o o s e n A n n e t t e C o g e l s o v e r l e e d op 1 8 o k t o b e r 1 9 5 3 o p h e t k a s t e e l M i s h a e g e n o n d e r B r a s schaat.

Baron P a u l - M a r i e C o g e l s w o o n d e e e r s t e o p h e t k a s t e e l B o e c k e n b e r g onder D e u r n e ( k a s t e e l B o e c k e n b e r g ; z i e H o b o n i a j a a r g a n g 9 n r . 4 ) Paul C o g e l s w a s e e n g r o o t e n g e k e n d v e r z a m e l a a r v a n d i v e r s e k o s t b a a r h e d e n ; z i j n b i b l i o t e e k , o m maar é é n v o o r b e e l d t e noemen, w e r d onder d e b e l a n g r i j k s t e p r i v é - b i b l i o t e k e n v a n o n s l a n d g e r e k e n d .

Verwoed a u t o d i d a k t a l s h i j w a s w i j d d e h i j h e t g r o o t s t e g e d e e l t e van z i j n l e v e n a a n a l l e r l e i o p z o e k i n g e n o p v e l e r l e i g e b i e d . E r verscheen v a n z i j n hand e e n g r o o t a a n t a l merkwaardige g e s c h r i f t e n d i e hem t o t v e r o v e r o n z e g r e n z e n beroemd m a a k t e n . H i j w a s e e n vooraanstaand g e s c h i e d s c h r i j v e r, maar eveneens e e n b e l a n g r i j k bioloog, geoloog, palentoloog, archeoloog, antropoloog, enz.

Ve r d e r v i n d e n we P a u l C o g e l s t e r u g a l s e r e - p r e s i d e n t v a n d e " T o n e e l v e r e n i g i n g Vo n d e l " ; m e d e s t i c h t e r v a n d e " L a n d j u w e e l " t e Antwerpen i n 1 8 9 4 ; o r g a n i s a t o r v a n d e A n t o o n v a n D i j c k f e e s t e n i n 1899 t e A n t w e r p e n , e n z . We z o u d e n v e l e b l a d z i j d e n k u n n e n v u l l e n om a l l e s o p t e souuuen w a t d e z e e n e r g i e k e e n m e r k w a a r d i g e man v e r w e z e n l i j k t e e n b.ij mekaar s c h r e e f .

Baron P a u l C o g e l s o v e r l e e d o p h e t k a s t e e l S t a r r e n h o f o p 1 2 m a a r t 1912. Z i j n weduwe, E u g e n i a - A d o l p h i n a V e e f , h e r t r o u w d e t e K a p e l l e n op 1 4 j u l i 1 9 1 4 m e t H e n r i - S e v e r a n d B é l a n d , C a n a d e e s d i p l o m a a t , p e r s o o n l i j k raadgever v a n de k o n i n g v a n Engeland, medewerker v a n de Canadese E e r s t e - M i n i s t e r s i r W i l f r i d L a u r i e r , e n z . Z i j o v e r leed t e K a p e l l e n o p 4 december 1 9 1 6 .

De o u d s t e z o o n v a n P a u l C o g e l s , u i t z i j n t w e e d e h u w e l i j k m e t Eugenie-Adolphine Ve e f , H u b e r t - H e n r i -Jean-Paul Cogels, w e r d geboren o p h e t k a s t e e l Boeckenberg t e Deurne o p 15 j a n u a r i 1894. H i j —1 7 3 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 173

deed z i j n s t u d i e s b i j d e p a t e r s J e z u ï e t e n t e A n t w e r p e n , e n n a v o l tooiing daarvan, studeerde h i j aan de u n i v e r s i t e i t van Montreal i n Canada. N a u w e l i j k s i n B e l g i ë t e r u g g e k e e r d b r a k d e e e r s t e w e r e l d oorlog u i t e n meldde h i j z i c h a l s v r i j w i l l i g e r . B e g i n maart 1915 behaalde h i j h e t o f f i c i e r s b r e v e t i n d e I n f a n t e r i e - s c h o o l v a n G a i l l o n i n F r a n k r i j k . G e d u r e n d e 4 3 maanden v e r b l e e f h i j a a n h e t f r o n t , wat h e m e e n g r o o t a a n t a l o n d e r s c h e i d i n g e n o p l e v e r d e , m a a r w a a r h i j ook t w e e m a a l gewond w e r d . N a d e e e r s t e w e r e l d o o r l o g w e r d h i j b e heerder van v e r s c h i l l e n d e maatschappijen ( o . a . v a n de verzekeringsmaatschappij " S e c u r i t a s " ) . I n 1938 t r o k h i j t e r u g h e t m i l i t a i r e pak a a n e n w e r d n a e n k e l e maanden m o b i l i s a t i e kommandant b i j d e r e k r u t e r i n g . N a d e D u i t s e i n v a s i e was h i j a k t i e f b i j d e w e e r s t a n d , met z e t e l t e T u r n h o u t . O p 1 0 m e i 1 9 2 0 h u w d e h i j t e A n t w e r p e n m e t Yv o n n e - L é o n i e - A n n e - J e a n e d e D e k e n ( ° A n t w e r p e n 1 5 j a n u a r i 1 8 9 5 ) , dochter v a n J e a n - L o u i s d e Deken ( 1867-1932 ) , d o k t e r i n d e geneeskunde, e n L e o n i e - J e a n n e L a n s s e n s ( 1 8 7 0 - 1 9 4 4 ) . H u n h u w e l i j k w e r d gezegend m e t t w e e d o c h t e r s ; B e a t r i c e - E u g è n i e C o g e l s ( ° S t a r r e n h o f K a p e l l e n 8 m e i 1921 ) e n N i c o l e -Thérèse Cogels ( ° M i d d e l k e r k e 1 j u l i 1930 ) .

De j o n g s t e z o o n v a n P a u l C o g e l s , J a n - B a p t i s t - G e o r g e s - H e n r i C o g e l s , werd o p h e t k a s t e e l B o e c k e n b e r g o n d e r D e u r n e g e b o r e n o p 3 m e i 1897. O p 2 1 n o v e m b e r 1 9 2 3 h u w d e h i j t e A n t w e r p e n m e t M a r i e - F r a n ç o i se- E m i l i e -Emma- G h i s l a i n e - J e a n n e - A n t o i n e t t e d e B r o u c h o v e n d e B e r g e y c k ( B e v e r e n Waas 1 1 j u l i 1 9 0 2 - H a u t e v i l l e 1 6 m a a r t 1 9 2 7 ) , dochter van Jozef-Lodewijk, g r a a f de Brouchoven-.de Bergeyck en van M a r i e - J o s é - M a t h i l d e Ç o r n e t d e P e i s s a n t , d e t o e n m a l i g e e i g e n a a r s v a n h e t k a s t e e l " C o r t e w a l l e " t e B e v e r e n Waas. U i t h u n h u w e l i j k s p r o o t s l e c h t s é é n d o c h t e r, Marie-José-Ghislaine-RaymondeGerardine-Antoinette Cogels, t e Antwerpen geboren op 17 september

1924. Z i j huwde t e Bukavu, i n h e t v o o r m a l i g B e l g i s c h Kongo, o p 28 oktober 1947 m e t H e n r i - M a r i e - P i e r r e - J o z e f - C o r n e i l l e v a n de P u t ( ° A n t w e r p e n 11 o k t o b e r 1 9 2 2 ) , z o o n v a n b a r o n J a n v a n d e P u t ' e n barones M a d e l e i n e Meeùs, e n u i t d i t h u w e l i j k s p r o t e n z e s k i n d e r e n .

De e r f g e n a m e n v a n P a u l C o g e l s v e r k o c h t e n h e t k a s t e e l d o m e i n S t a r renhof i n 1922 aan d e h e e r Gylsen van de f i r m a " B r i j s e n Gylsen " ( L l o y d Royal Belge ) . D i e n s e n i g e d o c h t e r, Mary Gylsen, geboren op 2 5 j u l i 1 9 0 6 , h u w d e m e t d e o p 2 9 s e p t e m b e r 1 9 0 2 g e b o r e n d r . k a p i t e i n Schuermans. H i j o v e r l e e d r e e d s i n a u g u s t u s 1927 e n werd i n het -graf gevolgd d o o r z i j n echtgenote, Mary Gylsen, o p 9 maart 1928. V a d e r G y l s e n o v e r l e e d t e K a p e l l e n o p 11 a u g u s t u s 1 9 5 3 .

Op 1 december 1930 werd h e t S t a r r e n h o f aangekocht d o o r d e Eerwaarde Broeders v a n Scheppers e n d e e e r s t e n d i e hun i n t r e k op h e t k a s - 174

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 174

t e e l namen waren B r o e d e r M a r c e l l i n , a l s d i r e k t e u r , e n d e b r o e d e r s Cyprien, A n d r é en F l o r e n t i n u s . H e t generaal h u i s v a n de broeders werd o v e r g e h e v e l d n a a r K a p e l l e n i n 1 9 3 1 m a a r b e v i n d t z i c h n u , s i n d s 1 9 6 8 , t e Rome.

De Gemeenschap " B r o e d e r s v a n O . L . V. v a n B a r m h a r t i g h e i d " , o o k " B r o e d e r s v a n S c h e p p e r s " genaamd ( F. D . M . ) , w e r d e n i n 1 8 3 9 g e s t i c h t t e Mechelen d o o r M g r. V i c t o r Scheppers met a l s d o e l : a l l e r l e i vormen v a n o n d e r w i j s e n opvoeding. B u i t e n t a l r i j k e v e s t i g i n g e n i n e i g e n l a n d v i n d e n we d e B r o e d e r s v a n S c h e p p e r s t e r u g i n o . a .

N e d e r l a n d , E n g e l a n d , I t a l i ë , S p a n j e , C a n a d a , A r g e n t i n i ë , U r u g u a y, Burundi, e n z .

HET K A S T E E L Het k a s t e e l d o m e i n S t a r r e n h o f i s v a n d e s t r a a t w e g g e s c h e i d e n d o o r een a f s l u i t i n g s m u u r m e t m i d d e l e e u w s u i t z i e n d e k a n t e l e n e n t o r e n t j e s .

I n h e t m e d a i l j o n b o v e n d e m o n u m e n t a l e i n g a n g s p o o r t b e m e r k t men d e naam v a n h e t k a s t e e l a a n d e v o o r z i j d e e n h e t b o u w j a a r a a n d e a c h t e r k a n t . L i n k s v a n d e t o e g a n g s p o o r t z i e t men e e n t o r e n d i e o n a f g e werkt i s g e b l e v e n . Deze t o r e n mocht n i e t h o g e r opgetrokken worden omdat h i j a n d e r s e e n boom z o u v e r d r i n g e n w i e n s k r u i n b o v e n d e t o ren u i t s t e e k t . Dus werd de l i n k e r t o r e n van de s l o t m u u r h e e l w a t k o r t e r . I n d i e j a r e n , t o e n e r n o g g e e n s p r a k e was v a n g r o e n k o m i tees e n l e e f m i l i e u , i s d a t i n a l l e g e v a l e e n s t e r k s t a a l t j e v a n milieubewustzijn.

Het r u i m e , i m p o s a n t e b a k s t e n e n k a s t e e l i n V l a a m s e r e n a i s s a n c e , v e r r i j s t aan h e t einde van een voorhof, met de voorgevel naar de straat gericht.

De k a s t e e l o p p e r v l a k t e w e r d i n 1 9 0 1 g e w o o n v e r d u b b e l d , t e r w i j l t i j dens d e z e v e r g r o t i n g s w e r k e n a a n d e b e s t a a n d e d e l e n o o k h e e l w a t w i j z i g i n g e n w e r d e n a a n g e b r a c h t . To e n d e B r o e d e r s v a n S c h e p p e r s e r h u n i n t r e k namen w e r d h e t k a s t e e l n o g m a a l s v e r g r o o t ; a a n d e r e c h t e r z i j de w e r d e e n e n o r m e k a p e l o p g e r i c h t , w a a r n a a s t e e n e e t z a a l , k l a s l o k a l e n , e n z . Daarboven bevinden z i c h een 45- t a l kamers v o o r d e h u i s v e s t i n g v a n d e t a l r i j k e n o v i c e n e n a l s heem v o o r o u d e r e b r o e d e r s .

Het S t a r r e n h o f i s n o g s t e e d s ( e n g e l u k k i g ! ) i n h e t b e z i t v a n d e B r o e d e r s v a n S c h e p p e r s e n n i e t t o e g a n k e l i j k v o o r h e t p u b l i e k . We hadden h e t u i t z o n d e r l i j k g e l u k h e t k a s t e e l t e b e z o e k e n w a a r w e werden r o n d g e l e i d d o o r B r o e d e r A l b e r t L a p o r t e , o n d e r d i r e k t e u r , B r o e der-Ekonoom, e n z . We z i j n d e z e b i j z o n d e r v r i e n d e l i j k e b r o e d e r d a n ook z e e r e r k e n t e l i j k v o o r d e bekomen i n l i c h t i n g e n e n d a n k e n hem l a n g s d e z e w e g n o g m a a l s v o o r d e v e l e h u l p . Samen m e t hem s t a p t e n we h e t k a s t e e l d o o r t e r w i j l h i j o p e e n g e z e l l i g e w i j z e d e e n e —1 7 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 175

anekdote n a d e a n d e r e v e r t e l d e .

Binnenin h e t k a s t e e l l i g g e n een a a n t a l s a l o n s op een r i j t j e ; d e blauwe s a l o n , d e r o d e s a l o n , e n z . , genoemd n a a r d e k l e u r i g e m u u r bekleding. Deze salons worden nu g e b r u i k t a l s vergader- e n ontspann i n g s l o k a l e n . T a l r i j k e s c h i l d e r i j e n v e r s i e r e n d e wanden v a n d e s a l o n s e n d e m u r e n d e r g a n g e n , m a a r " e1t L s h - . e t t a t h e e l watt g e 3 t o -

len " v e r t e l t Broeder Laporte. " Een ma34a e h i i d e t t i j e n wend hLeek door een dievenbende weggehaald. Men d e z e bende ech-tei op h e t opoon gekomen en ze wetsden vetcoottdeeed t o t acht j a a r gevangevws&t't.aÇ, e n d i e hebben ze b i j n a voLeed-.g moeten u i t z i t t e n . Maats pais en(zeee maanden weeft i n vkijhe-.d, watten ze hA.en tettug om opnieuw een heeebo ee Izo4tbaanheden t e (zomen z. te een " .

O n d e r t u s s e n z i j n we a a n d e k e u k e n aangekomen. " O p d e g a n g , h e c h i -

ovet de keuken, v e r v o l g t onze gastheer, h i n g ets vttoegen een houten (zat-tje met meemaal nummers, d i e fzottnmpondeenden met de kamervaam meth van de eetti-te vett.d4.ep-.rag. A l 4 dadk dan iemand op een be2fznop dkukte v i e l h e t plaa-tje met h e t (ontteApôndettende vutmmett naak beneden i n h e t ( a 4 t j e . Een den d-.ewstboden (zon dan de fttap opho22en om i n d i e kamen t e g a a n vaag en wat ett g ewewsi wend. J a , dan mocht de -thee o4 zo wonden naak boven gebitacht, want dat ging zo ,in d i e t i j d b i j de gttote heisen " .

Kijk, deze ;kap -Ds de dien tL'tap, d -Le h e e t wat 4maLee . dan de ' escaeien d'honneur ° , d i e de (zaoteeleLgenacvh en hun gagsten b e nutten. Maar b i j ons mogen acte ticappen gebnuiki wonden dooit ,Ledeneen ! " Boven d e e r e t r a p , t u s s e n t w e e p r a c h t i g e g l a s r a m e n i n , e e n o p e n b a r i n g : e e n l e v e n s g r o o t b e e l d v a n L u c a s F a y d ' h e r b e , l e e r l i n g v a n P. P. Rubens, e n n o g m e e r d e r e m o o i e s c h i l d e r i j e n . " H L e h h e b b e n z e o o f t

heel wat 4 eh tde t j e n van t w m en gehaald, z i e j e , j e kan nog mekken waar ze eena hingen aan deze z i j d e . De andere z i j d e wend nieuw heueh-LLde/d, e n hLek moeten ze nog vett.dehwetsfzen " .

Bovengekomen l o p e n w e w e e r d o o r e n k e l e k a m e r s , d e s l a a p k a m e r s v a n de v r o e g e r e k a s t e e l e i g e n a a r s d i e n u g e b r u i k t w o r d e n a l s w e r k k a m e r s .

" D i t Ls m i j n we tiz(aamen, v e r t e l t onze g i d s , e n op een dag .(zwam ets eens een t a g van de 4anii cie Cog e.e4 op bezoek en d i e vets te ede m i j dat ze i n deze (zamen gebotten waas. Ook had haak vadert., baton Hubekt Coge1 , een eedera l a t e n planten i n h e t park op haan geboortedag.

En ze vtcoeg o4 d i e ett. nog 4tond. w L h i j e t a a t en zeLÇts nu nog a t j d , maan ge hebt h e t miuchLen gezien, eng goed z i e t h i j etc n i e t t i l t . D a t heb ,Lfz ooft aan m i j n bezoekstek gezegd, d a t z i j hopet i j k i n een betere toestand mocht vekfzeken dan haan ceder " .

Ondertussen had B r o e d e r L a p o r t e e e n album o p g e d i e p t w a a r i n z i c h —1 7 6 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 176

een g r o o t a a n t a l p o s t k a a r t e n e n f o t o ' s v a n h e t S t a r r e n h o f b e v i n den. E e n e v o l u t i e v a n h e t k a s t e e l v a n z i j n o n t s t a a n t o t i n o n z e dagen.

Met s p i j t m o e s t e n w e a f s c h e i d n e m e n ; w e namen n o g w a t f o t o ' s v a n het r u s t i g e , c a . 2 0 h a g r o t e kasteeldomein, werden nog v r i e n d e l i j k n a g e w u i f d , e n v e r l i e t e n h e t m o o i e en g o e d o n d e r h o u d e n S t a r r e n h o f , naar onze mening, w e l h e t m o o i s t e k a s t e e l v a n K a p e l l e n .

Paul A r r e n REEDS B E H A N D E L D E K A S T E L E N : 1975 - J r g .

4 - nr,

3: C l e y d a e l ( A a r t s e l a a r )

1977 - J r g .

1977 - J r g .

6 - nr.

6 - nr.

1: R e i g e r s h o f ( B e r e n d r e c h t 2: V e l t w i j c k h o f ( E k e r e n )

1978 - J r g .

1978 - J r g .

1978 - J r g .

7 - nr.

7 - nr.

7 - nr.

2: G e l m e l s l o t ( H o o g s t r a t e n 3: K l a v e r b l a d ( W i l r i j k ) 4: W i j n e n d a e l e ( To r h o u t )

1979 1979 1979 1979

-

Jrg. Jrg. Jrg. Jrg.

8 8 8 8

nr. nr. nr. nr.

1: 2: 3: 4:

de R e n e s s e ( O o s t m a l l e ) Kasteel v a n Westmalle Kantekrooi ( M o r t s e l ) Bouchout ( M e i s e )

1980 1980 1980 1980

-

Jrg. Jrg. Jrg. Jrg.

n r.

9 9 - nr.

9 - nr.

9 - nr.

1: 2: 3: 4:

Het S t e e n ( A n t w e r p e n ) Kasteel v a n Westerlo de R i b e a u c o u r t ( P e r k ) Bouckenberg ( D e u r n e )

1: 2: 3: 4:

Beaulieu ( Machelen ) De M a r k e n t o r e n ( Z i c h e m ) Ravenhof ( S t a b r o e k ) Te r E l s t ( D u f f e l )

-

Jrg. 1981 1981 - J r g .

1981 - J r g .

1981 - J r g .

10 10 10 10

-

nr. nr. nr. nr.

1982 - J r g .

1982 - J r g .

1982 - J r g .

11 - n r .

11 - n r .

11 - n r .

1: Te r L i n d e n ( Edegem ) 2: Vr e d e n b o r g ( B o e c h o u t ) 3: S t a r r e n h o f ( K a p e l l e n )

volgende a f l e v e r i n g : O u d e B i e z e n ( R i j k h o v e n )

- 177

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 177

- 178 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 178

- 179 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 179

BRONNEN: E. V o e t : " G e s c h i e d e n i s v a n K a p e l l e n " 1 9 3 9 - 8 3 b l z .

S. B o g a e r t s : " S t a r r e n h o f e n d e F a m i l i e C o g e l s t e K a p e l l e n " i n : " Polderheem " J r g , 1 7 - 1982 - n r . 1 - b l z . 1 3 F. d e Cacamp: " U n e V i e i l l e F a m i l l e B r a b e n ç o n n e : L e s C o g e l s " Genealogicum B e l g i c u m n r . 2 - 1 9 5 9 - 3 4 5 b l z .

J. G o o l e n a e r t s : " De f a m i l i e Cogels t e Deurne " i n : " Tu r n i n u m d r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t v a n d e Heemkundige K r i n g D e u r n e 1981, n r . 3 1 - b l z . 5 ; 1 9 8 2 , n r . 3 3 - b l z . 7 ; e n z .

J . S c h o b b e n s : " D e n s l a P r o v i n c e d ' A n v e r s " - I I - 7 1 Promenades pédestres - 1930 - b l z . 7 7 C. B e a u n e : " A n n u a i r e d e s C h â t e a u x d e B e l g i q u e " - é d i t i o n 1 8 9 9 blz. 27 A. d e L a t t i n : " O m z w e r v i n g e n i n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " - d e e l I : " De P o l d e r s t e n noorden v a n Antwerpen " - 1951 - b l z . 6 0 Baron d e Ryckmán d e B e t z : " A r m o r i a l G é n é r a l d e l a N o b l e s s e B e l ge " - 1 9 4 1 - b l z . 1 2 6 Baron d e T r o o s t e m b e r g h : " R é c u e i l d e Ta b l e a u x d e Q u a r t i e r s d e N o b l e s s e d e s F a m i l l e s B e l g e s " To m e I - 1 9 1 3 - b l z . 1 3 2 t / m 1 3 9 Baron d e Ryckman d e B e t z e n V i c o m t e d e J o n g h e d ' A r d o y e : " R é c u e i l de Ta b l e a u x d e Q u a r t i e r s d e N o b l e s s e d e s F a m i l l e s B e l g e s " 1914 - 1 9 4 8 , 1 9 4 8 - b l z . 7 4 , 7 5 , e n z .

E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b o u r g e o i s " 1 9 5 5 - b l z . 2 1 " Va d e -Mecum d o o r h e e n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " z . d . b l z . 6 4 J . V a n 0 v e r s t r a e t e n : " VAB- G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1 9 6 6 - b l z . 3 9 1 E. d e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Wo o r d e n b o e k d e r B e l g i s c h e Gemeenten " 1 9 3 9 - d e e l I - b l z . 6 5 5 " Grote Winkler Prins " - deel I V, 1967 - b l z . 558, enz. e . v. a .

—1 8 0 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 180

- 181 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 181

BIJEIN H O U D E N V E R M E E R D E R I N G

D E R

B

I

J

E

N

I n d e r a t e n w o r d t h o n i n g e n s t u i f m e e l v e r z a m e l d , z o v e r n a m e n we in de vorige aflevering.

Centraal i n de k a s t e c h t e r z i j n de r a t e n i n gebruik voor h e t b i j e n b r o e d . Waarom c e n t r a a l ?

B i j koude dagen hangt h e t b i j e n v o l k i n een t r o s b i j e e n . D i t h e e f t een w a r m t e g e v e n d e f f e k t , z o d a t d e t e m p e r a t u u r s t e e d s k o n s t a n t o p 35° C w o r d t g e h o u d e n , h e t g e e n n o o d z a k e l i j k i s v o o r d e o n t w i k k e l i n g van h e t b r o e d . N a a r g e l a n g h e t j a a r g e t i j d e k r i m p t h e t b r o e d n e s t o f vergroot h e t . De b i j e n schijnen bijzonder gevoelig t e z i j n voor de verhouding dag / n a c h t . D e l e n g t e d e r dagen i s toonaangevend v o o r de g r o o t t e v a n h e t b r o e d , d . w . z . h e t a a n t a l a a n w e z i g e e i e r e n e n larven.

Vo o r a l e e r e e n e i t j e i n e e n c e l t e d e p o n e r e n , o n d e r z o e k t d e k o n i n gin de lege c e l .

Het e i s t a d i u m v a n e e n w e r k s t e r d u u r t d r i e d a g e n . D e o u d e r d o m v a n het e i i s t e bepalen door z i j n p o s i t i e . De e e r s t e dag s t a a t h e t ei r e c h t i n de c e l , d e tweede dag h e l t h e t e n de volgende dag l i g t h e t . D e v i e r d e d a g s p r e k e n w e a l v a n e e n made. D e z e w o r d t d o o r d e werksters i n t e n s i e f gevoed met k o n i n g i n n e b r i j , s t u i f m e e l e n honing.

De l a r v e g r o e i t e n o r m s n e l g e d u r e n d e d i t s t a d i u m . D e t i e n d e d a g wordt de c e l a f g e s l o t e n door d e w e r k s t e r s . De l a r v e z e l f s p i n t z i c h i n . N u e i n d i g t w a t d o o r d e i m k e r s h e t " o p e n b r o e d " genoemd wordt e n b e g i n t h e t " g e s l o t e n broed " . D e l a r v e v e r p o p t z i c h . D e 2lste dag n a h e t leggen van h e t e i wordt de nieuwe werkster geboren. De c e l wordt gezuiverd en klaargemaakt zodat de k o n i n g i n ze terug kan v o o r z i e n van een e i t j e .

Nu l e g t d e k o n i n g i n n i e t a l l e e n b e v r u c h t e e i e r e n . Wa n n e e r d e w e r k s t e r s i e t s g r o t e r e c e l l e n d a n n o r m a a l gebouwd hebben, e n d i t i n het v o o r j a a r, l e g t de koningin e r een onbevrucht e i t j e i n . U i t deze c e l l e n k r u i p e n n a 1 9 d a g e n d e d a r r e n . E e n o n b e v r u c h t e i w i l in de b i j e n w e r e l d dus n i e t zeggen d a t h e t n i e t vruchtdragend i s .

Een b e w i j s d a t d e n a t u u r b o e i e n d e r e n m o e i l i j k e r i s d a n d e m e e s t e mensen d e n k e n .

I n h e t v o o r j a a r w o r d e n e r o o k k o n i n g i n n e c e l l e n gebouwd. K o n i n g i n nen w o r d e n g e b o r e n u i t e e n b e v r u c h t e i t j e . D e l a r v e n e c h t e r w o r d e n - 182

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 182

u i t s l u i t e n d g e v o e d m e t k o n i n g i n n e b r i j w a a r a a n e e n enzyme i s t o e g e voegd. H e t v e r p o p p i n g s s t a d i u m v a n d e z e l a r v e d u u r t e n k e l e d a g e n langer dan deze van de w e r k s t e r.

To t n u t o e h e b b e n w e h e t a l l e e n g e h a d o v e r d e v e r m e e r d e r i n g v a n bijen ( individuen ) . De volken z e l f dienen zich echter ook t e v e r meerderen. Z o n i e t zouden d e b i j e n a l l a n g verdwenen z i j n d o o r n e s t s t e r f t e . H e t vermeerderen v a n d e v o l k e n g e b e u r t d o o r h e t zwermen.

Voor d e l e e k i s d i t h e t m e e s t s p e k t a k u l a i r e g e b e u r e n b i j h e t b i j e n v o l k . Wat g e b e u r t e r e i g e n l i j k ?

De j o n g e k o n i n g i n n e n i n d e b r o e d c e l l e n w o r d e n v o l w a s s e n . O n g e v e e r een w e e k v o o r h e t u i t k o m e n v a n d e z e n i e u w e k o n i n g i n n e n k o n c e n t r e ren z i c h een g r o o t a a n t a l w e r k s t e r s aan de v l i e g o p e n i n g . De w e r k l u s t v e r m i n d e r t . E n p l o t s v e r l a t e n o n g e v e e r d e h e l f t d e r w e r k s t e r s samen met d e o u d e k o n i n g i n h e t n e s t . D . w . z . d a t z o ' n 2 0 . 0 0 0 à 3 0 . 0 0 0 b i j e n z i c h i n d e l u c h t v e r h e f f e n . H e t gezoem i s e n o r m . H e t i s d a n d a t d e i m k e r z e e r waakzaam m o e t z i j n . D e z w e r m m o e t l i e f s t i n d e n a b i j e omgeving e n o p e e n n i e t t e h o g e p l a a t s e e n p l a a t s v i n d e n om e e n t r o s te maken, i n a f w a c h t i n g v a n e e n v a s t e v e r b l i j f p l a a t s . V e l e v e r k e n ners z i j n h i e r n a a r i n d e omgeving v a n e n k e l e k i l o m e t e r s op z o e k .

Door e e n n e v e l t e maken m e t d e t u i n s l a n g k a n d e i m k e r d e z w e r m l a a g b i j d e g r o n d houden t o t z e t e n s l o t t e samentrost a a n een boomtak.

Dan i s h e t moment gekomen v o o r d e i m k e r o m d e z e t r o s t e s c h e p p e n .

Het g e m a k k e l i j k s t g e b e u r t d i t m e t d e k o r f , a l h o e w e l k l e i n e , z e l f g e maakte k a s t j e s , o o k v o l d o e n . D e i m k e r l a a t d e t r o s i n d e k o r f v a l l e n . H i j k o n t r o l e e r t d e zwerm op d e aanwezigheid v a n d e k o n i n g i n en s p a n t e e n n a t t e d o e k o v e r d e bodem v a n d e k o r f . D e k o r f w o r d t nog e n k e l e m i n u t e n t e r p l a a t s e g e h o u d e n v o o r a l e e r hem n a a r d e b i j e n hal t e brengen. Zodoende hebben de nog r o n d v l i e g e n d e b i j e n de g e l e genheid d e k o r f t e b e t r e d e n l a n g s d e v l i e g o p e n i n g .

Met d i t a l h e e f t d e i m k e r e e n v o l k m é é r t e z i j n e r b e s c h i k k i n g .

I E D E R

Z

I

J

N

T A A K

Zoals r e e d s v e r m e l d b e p e r k t d e t a a k v a n d e k o n i n g i n z i c h e n k e l t o t het leggen van e i e r e n en a l z o t o t d e instandhouding van h e t v o l k .

De l e v e n s d u u r v a n d e k o n i n g i n i s c a o 4 j a a r .

De d a r r e n z i j n e e n k o r t e r l e v e n b e s c h o r e n . Z i j l e v e n s l e c h t s i n h e t v o o r j a a r e n hebben e n k e l t o t t a a k d e k o n i n g i n t e b e v r u c h t e n .

Ve e l z i j d i g e r echter i s h e t l e v e n van de werksters. Na de geboorte van d e w e r k s t e r b e g i n t d e z e o n m i d d e l l i j k d e l e g e c e l l e n s c h o o n t e maken z o d a t d e k o n i n g i n e r e e n e i t j e i n k a n l e g g e n . D i t d o e t z e —1 8 3 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 183

gedurende d r i e d a g e n . O o k h o u d t z e d e t e m p e r a t u u r v a n h e t b r o e d o p 34° C . D e e e r s t e d r i e d a g e n i s e e n w e r k s t e r n i e t i n h e t v o l l e v e r mogen z i c h t e v e r d e d i g e n t e g e n a a n r a n d e r s . H a a r s t e e k v e r m o g e n i s nog n i e t t e n v o l l e o n t w i k k e l d e D e t w e e d e h e l f t v a n h a a r l e v e n s w e e k voedert z e d e oude l a r v e n . E n dan d o e t d e w e r k s t e r w a t h e t meest nodig i s v o o r h e t v o l k . N a e e n week v o e d e r t z e d e j o n g e l a r v e n . Z e neemt o o k s t u i f m e e l e n n e k t a r i n o n t v a n g s t v a n d e h a a l b i j e n om t e s t o c k e r e n . O o k h e t bouwen v a n w a s r a t e n i s e e n t a a k v a n d e z e l e e f t i j d s g r o e p van werksters. B i j goed weer e c h t e r d u r f t z e a l eens een p r o e f v l u c h t m a k e n i n d e n a a s t e o m g e v i n g .

De d e r d e w e e k v a n h a a r b e s t a a n b e t r e k t z e d e w a c h t a a n d e v l i e g o p e n i n g v a n d e k a s t . I e d e r e binnenkomende b i j w o r d t g e k o n t r o l e e r d o p de g e u r . D e z e g e u r i s e i g e n a a n a l l e b i j e n v a n h e t v o l k e n i s a f komstig van de k o n i n g i n . Andere d i e r e n d i e d e b i j e n k a s t w i l l e n b i n nendringen, worden o n h e r r o e p e l i j k geweerd.

Aan d e v l i e g o p e n i n g p l a a t s e n d e w e r k s t e r s z i c h o o k a l s d e t e m p e r a tuur i n de k a s t t e v e e l o p l o o p t . S t i j g t deze boven de 34°C, d a n hechten e n k e l e w e r k s t e r s z i c h v a s t e n waaieren met d e v l e u g e l s .

Om d e h a a l b i j e n h e t t e r u g v i n d e n v a n d e k a s t t e v e r g e m a k k e l i j k e n z i j n e r o o k w e r k s t e r s d i e e e n g e u r i n d e l u c h t s l i n g e r e n . Z e r i c h t e in hun a c h t e r l i j f h o o g o p . A a n h e t l a a t s t e s e g m e n t v a n h u n a c h t e r l i j f bevindt z i c h een g e u r k l i e r. D o o r h e t waaieren met d e v l e u g e l s v e r s p r e i d t deze g e u r z i c h i n d e omgeving v a n d e k a s t .

Wanneer h e t n u t v a n d e d a r r e n v o o r b i j i s , z i j n h e t d e w e r k s t e r s die de darren u i t de k a s t verwijderen. D i t doen ze door h e t b u i t e n jagen u i t d e k a s t o f desnoods d o o r d e d a r r e n t e doden i n d e k a s t .

De d o d e d i e r e n w o r d e n n e t j e s u i t d e k a s t g e s l e e p t . N a d e n e n k i e r e n a l s o o k o n e f f e n h e d e n i n de k a s t w o r d e n d o o r d e w e r k s t e r s b i j g e w e r k t m e t p r o p o l i s . D i t i s e e n s t o f d i e d e b i j e n maken u i t h a r s d a t z e h a l e n u i t bomen e n s t r u i k e n .

Te g e n w o o r d i g s t i j g t d e v r a a g n a a r p r o p o l i s ( h o m e o p a t i e ) z o d a t d e imker d e z e s t o f n u o o k w i n t .

Te n s l o t t e w o r d t d e w e r k s t e r h a a l b í j . Z e h a a l t n e k t a r e n s t u i f m e e l aan. D e w e r k s t e r h e e f t d a n h a a r l a n g s t e t i j d g e l e e f d . D o o r h e t h a r d werken i s z e s n e l v e r s l e t e n e n d e g e v a r e n v o o r d e b i j b u i t e n d e k a s t z i j n v e e l g r o t e r . V o e l t d e b i j z i c h z e l f n i e t g o e d g e n o e g m e e r, d a n z a l z e z i c h n i e t t e n l a s t e maken v a n h e t v o l k maar v e r w i j d e r t z i c h v r i j w i l l i g v a n d e k a s t om t e s t e r v e n . ( vervolgt )

R

e

n

é

De Backer

- 184 d

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 184

Werksters bit de honingvoorraad.

Zvrer

Ei

De vliegende bil is een dar (te herkennen aan de grote facetogen). Op de raat kruipt de koningin (lang achterlijf), De andere bijen zijn werksters.

g.eboorte van een• koninctln

- 185 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 185

i

snuffelend in het verleden van hoogboom

COMMISSARIAT DR

NOG M E E R DOKUMENTEN B E —

L ' A R O N D I F i 1 9 E l I F. 1 C T.

+n3.: � .11lilJlrtù.

TREFFENDE D E K E R K V A N HOOGBOOM I N E E N V R I J E

16° i - - 1 /

V E R TA L I N G

,�O B J E T :

( z i e Hobonia Jrg. 11 nr. 1

/'

-

blz. 42 )

, Antwerpen, 1 7 f e b r u a r i 1 8 7 2

Mijne Heren, I k heb de e e r U a f s c h r i f t van h e t K o n i n k l i j k B e s l u i t van 6 d e zer t o e t e zenden, w a a r i n d e t o e l a t i n g t o t d e bouw v a n e e n k e r k i n h e t g e h u c h t Hoogboom o n d e r Uw g e m e e n t e .

Het d e p a r t e m e n t v a n J u s t i t i t e z a l , e v e n a l s d e p r o v i n c i e , a a n de f a b r i e k s r a a d e e n s u b s i d i e t o e s t a a n v a n 1 5 . 7 8 0 f r s , g e l i j k aan e e n d e r d e d e r u i t g a v e n v o o r d e b o u w d e r K e r k , e n e e n a n d e re s u b s i d i e v a n 4 . 1 8 6 , 6 6 f r s v o o r d e o p r i c h t i n g van de p a s t o r i j . Deze l a a t s t e s u b s i d i e z a l , v o o r boekhoudkundige redenen, v e r e f f e n d worden i n naam van d e g e m e e n t e l i j k e a d m i n i s t r a t i e welke z e z a l s t o r t e n i n d e k a s d e r w e r k e n . de a r r o n d i s s e m e n t s k o m m i s s a r i s (get.) C , Lambrechts —1 8 6 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 186

M i j n h e e r d e B u r g e m e e s t e r, I k heb d e e e r U o n t v a n g s t t e melden van uw b r i e f van g i s t e r e n , alsook van h e t K o n i n k l i j k B e s l u i t d a t U m i j t e r inzage h e b t w i l l e n toezenden.

Z i j n e E x c e l l e n t i e Monseigneur d e A a r t s b i s s c h o p h e e f t m i j b e noemd t o t l i d d e r K e r k f a b r i e k v a n Hoogboom, s a m e n m e t d e H e r e n Ve r b e r c k e n C . S o u t e w e y, l a n d b o u w e r s i n b e d o e l d g e h u c h t . D e twee k a n d i d a t e n w a a r v a n d e namen v o o r g e l e g d w e r d e n a a n d e H e e r Goeverneur t e r v e r v o l l e d i g i n g v a n d e r a a d , z i j n L e y s , b r o u w e r , en D e R i d d e r , l a n d b o u w e r e n o u d - g e m e e n t e r a a d s l i d .

De b e n o e m i n g v a n d e p a s t o o r z a l d e 2 2 e p l a a t s v i n d e n , e n h e t inhalingsfeest w a a r s c h i j n l i j k de 28e. H e t z a l m i j een eer z i j n m i j t e n u w e n t t e b e g e v e n om, i n o n d e r l i n g o v e r l e g , h e t progamma van d e z e p l e c h t i g h e i d v a s t t e l e g g e n .

I k h o o p , M i j n h e e r d e B u r g e m e e s t e r, d a t U z i c h g e w a a r d i g d h e b t de H e e r M e d d e p e n n i n g e n o f f i c i ĂŤ e l t e v e r w i t t i g e n b e t r e f f e n d e d e klachten welke w i j hebben l a t e n gelden t e n overstaan van de misbruiken d i e deze i n d u s t r i e e l z i c h b i j d e u i t b a t i n g van z i j n i n s t e l l i n g v e r o o r l o o f t , e n waardoor d e belangen d e r overbewoners geschaad w o r d e n . I k v e r z o e k U t e v e n s d e b e l o f t e d i e U g e d a a n hebt aan de landbouwers, w i e r b o e r d e r i j n a b i j d e steenweg l i g t , om d e v r i j e l o o p d e r b e e k n a a s t h u n w o n i n g t e r u g t e h e r s t e l l e n n i e t u i t h e t oog t e w i l l e n v e r l i e z e n .

G e l i e v e t e a a n v a a r d e n , M i j n h e e r d e B u r g e m e e s t e r, d e h e r h e e l d e verzekering van m i j n volmaakte a c h t i n g .

Baron E d . O s y

Hoogboom, 1 0 s e p t e m b e r 1 8 7 1

—1 8 7 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 187

7-,-teel�t>

1 /

� r,u. •

/ / 1 � � rr� t • _

7

c�l

Z u � - >

.

(24 F

r�r��.9ccie_ -

- `

A (

U/

,> L ( t i r Y ' (

e r. -f.<

oj tcL <.: �

• �LftG-Fa

� � ' J

el-

. e>. 1.��-• r ^ v .

/�(/ V -

� r r t i t

7 -1.s- r -

/ ��

�-.f

" . " - -

-'�-rt t'•-rr`.f�<._

,) .

ate--

I

�

C

�

• � / d c�_-Ti-i r

p-t-f -t/ -i C

j

e d . 0 .,

(L

a l e -e

K

sr�

•

A

r?.

. � « . . t'�

/

/

.

� _.�< � / � � �- � -� .:�.� ✓ -

-

-

2

� . , . , r �

/79--

e �G!

�

�

�` e i�<-�� rrl., � C�•c�_c, � - c -1��_.., � "

/,� � _4:,,,_,,,---7,6„�í�,-- . í � r , - , . .---r---,_ e..,—,-,(..4.-/„.

—1 8 8 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 188

71 .lhl e ( < < . f

L E O P O L D

I

I , . K o n i n g d e r Belgen,

Aan a l l e n d i e n u z i j n e n h i e r n a w e z e n z u l l e n , O n z e G r o e t .

Gelet o p ons b e s l u i t v a n 18 augustus 1871 ( S t a a t s b l a d n r 242 ) v o o r d e o p r i c h t i n g v a n e e n h u l p k e r k t e Hoogboom, S e k t i e d e r g e meente E e c k e r e n , p r o v i n c i e A n t w e r p e n ; Gelet o p h e t K o n i n k l i j k B e s l u i t van 16 augustus 1824; Op v o o r s t e l v a n Onze M i n i s t e r v a n J u s t i t i t e ; Hebben w i j b e s l o t e n e n b e s l u i t e n w i j : E n i g A r t i k e l : D e b o u w v a n e e n K e r k t e Hoogboom n a a r h e t h i e r b i j gevoegd p l a n , g o e d g e k e u r d d o o r o n z e M i n i s t e r v a n J u s t i t i t i e , wordt t o e g e l a t e n .

Onze b e d o e l d e M i n i s t e r w o r d t o p d r a c h t g e g e v e n o n d e r h a v i g b e s l u i t ten u i t v o e r t e brengen, Gegeven t e B r u s s e l , 6 f a b r u a r i 1 8 7 2 (get.) Leopold Vo o r d e k o n i n g De M i n i s t e r v a n J u s t i t i t e (get.) T. De Lantsheere

Voor eensluidend a f s c h r i f t

1 a p r i l 1872 a f s c h r i f t a a n M. de b a r o n O s y

Vo o r e e n s l u i d e n d a f s c h r i f t De P r o v i n c i a l e G r i f f i e r ( g e t . ) E . De Cuyper

De S e k r e t a r i s - G e n e r a a l (get.) P u t s i j s

â&#x20AC;&#x201D;1 8 9 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 189

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 190 �/)

v 2 J `C�I�J .1,�GCJC /1lJ r

!

iJ �y�

O

�

� , � � _ , � � �

/� v e s

/ �

e

2 f D[ � . "

-

e

/

�

,

C l

� r %

p

�<�i2er5- vCGLCG� � - 1l - 7 4 a/ - � � y /

c

Z-r_.L- c . r U c v

.{�,-� s�r•�-r.�/����� ��� ��

� . � � r

f n r , . r _ i t r Gt..rC.!

-

F

C

, ( ; í�c3 oi-Y r%?le_o

) / , v r 2r e70: U

✓ i 2 v e . i u

�

ü J LY- r e ' , •

t - c P

_ / / G " C

! eéu „ o w , .

l.t�r/tC-�.Geh e

i

V ( l 2 / 7 z e 6

o f í d

n

'

� / �

CiCP

' l l

<�- - (

.

d r � r � L c r a l

- 1 . 4 7 /--

titit�t t

c

.

i

/

-

G/o-at

L

C e ?

z,rL-

O�`� ,r^� fAr_ .

! / � f G N�S [e_ P : % � <-�! ( i / O-�r,tJ raQ

• � I

( / p

0 � � � =

� !

�

—

C j ;

/ , / . ! L ? - G t 7 ��-e , - ? � - l � l P � c t , i : r s o � �

o � f l k s-. e

�lC..a��oisr a��z�vtQ> v t rf-GY �

c . � � G - � � i P

dt-•thQ�� .

� l � ó o c - 5 r G7 Q / C � l � l "

+ + , u - s r�rr� - G i

�

/J

/+�/J

o s a - r � c ' o c ( V /! / � i L y / E � C l C 9

G

t.9-(-) C-vvz - � n . t9",./—' / 7 � o r• .

• - � ` - - G f L-C.4�'!i7[•

,

_

/

�

/

/

e->e� � : � o � o � r

.

_

jO�, L

/

j

/ s r �o e

--.�Z®�--r � / r y

,� w

� � � � � � �

.

P Q C(�p� . L l i !

.

�-r ce_C-� o-K9izc.c�ze (� •o

i e �� r ^�1:'� l �., ,� L -

/ /

r

f

/

",•S'LOr- C 4 r ,

/

c/-",)

/

o, z

/

� C ' - ' T- t - 4 � 2 / l ' . < ; )

C

�J)�

,

� : i c O a r r �

( e") � r t - l - -

• � � Z -?;.;.e:0uI � ? ' . s r,r-�--r-•"='-^. s • - 1 f

f l - � � O r r �

.

� � r � / c � ��i7-D��_j�ZP /

c • . � r e -1,

L

/

�

/

-�rl�Z�-r-cr c G O � { '

<Cir�ls"-J /

y •�--� � - 190 -

M i j n h e e r d e B u r g e m e e s t e r, G i s t e r e n o n t v i n g i k e e n a n t w o o r d vanwege d e H e e r A r r o n d i s s e mentskommissaris, w e l k e m i j s c h r e e f d a t d e s t u k k e n b i j U z i j n toegekomen. G e l i e v e d u s d e h e r e n g e m e e n t e r a a d s l e d e n u i t t e n o digen z i c h u i t t e s p r e k e n 1 ° o v e r h e t aanvaarden v a n m i j n t e r r e i n -aanbod m e t d e c l a u s u l e v a n o v e r d r a c h t z o n d e r e n i g e v e r g o e d i n g v o o r d e z e s c h e n k i n g a a n d e e v e n t u e e l i n Hoogboom o p t e richten fabrieksraad; 2 ° over h e t ontwerp van o p r i c h t i n g i n succursaal, e n 3° o v e r d e begrenzing welke besproken werd door de f a b r i e k s r a a d v a n E e c k e r e n . G e l i e v e z e e r d u i d e l i j k d e z e z a k e n op p u n t t e s t e l l e n t e n e i n d e v e r t r a g i n g t e v o o r k o m e n .

Mijnheer de Kommissaris v o e g t e r a a n t o e d a t e r d r i n g e n d een p l a n in d r i e v o u d van de parochie-begrenzing d i e n t toegezonden, waarop de g o u d k e u r i n g d i e n t v o o r t e komen v a n d e f a b r i e k v a n E e c k e r e n en v a n d e gemeenten G e l i e v e t e z o r g e n d a t d e z e b e l a n g r i j k e f o r m a l i t e i t v e r v u l d w o r d t , a n U m o o g t d e H e e r Ve r h o e v e n o p d r a c h t geven d e z e p l a n n e n o n m i d d e l l i j k t e t e k e n e n n a a r b i j g e v o e g d m o d e l , d a t i k U v e r z o e k me t e r u g t e z e n d e n . M e n m o e t d e H e e r V e r hoeven v r a g e n d e o p p e r v l a k t e v a n d e n i e u w e o m s c h r i j v i n g a a n t e duiden i n hektorren.

I k wens U s p o e d i g e b e t e r s c h a p i n u w g e z o n d h e i d s t o e s t a n d e n b i e d U m i j n gemeende g r o e t e n d ( g e t . ) B a r o n Osy d e W i j c h e n G e l i e v e d e H e e r Ve r h o e v e n t e v r a g e n b i j d e o p t e z e n d e n s t u k ken 3 e k s e m p l a r e n t e v o e g e n v a n h e t d o o r h e m t e t e k e n e n g r o n d plan met d e aanduiding v a n de schenking waarvan sprake.

���

�

191 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 191

«

4

4

�

..-rj

u

f

t

�

r

�

t

A

�

A

X

r

.

�

�

C'

4

e

7

r

-

.

�

.

,

/

6

�° feetp-Y_

��— �

� -

� ï - , ' 1

»

Y

l

_

e

e

r

/

� �'� �x,,

� � ?� i

(

� �

•-�-�-L�� �

)(-- .

�

�

�

> ° � 6 C _ -

�

Y V e - - ( ' - j 7 1 ; - 4 % �

� . , � / �

;

/

C �1v� L-C � ?

G O -�L � i� �i7 � � � � e -e c-✓� /O

�

�—

�

L_C�.-�

t -s.✓..}

! / r

; y�-

C.

- 192 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 3 - juli 1982 - p. 192