Hobonia 1982-4 A4

HOBONIA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r D r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

11e J A A R G A N G — 1982 OKTOBER - NOVEMBER - DECEMBER

-

,�'�.�� R[!r t a I d I R 1 i 1 \11110151111

V i l l a " L e s I r i s " - Hpogboomsteenweg 6 1

Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

INHOUD: o k t o b e r -november-december Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n h e t " Z w i n d e e l 16_ B i j e n houden d e e l 3 e n s l o t Hoboniapenning Kastelen i n V l a a n d e r e n : Oude B i e z e n Van e e n k e i , v i a e e n kompas n a a r d e a t o o m bom Oude Mensen v e r t e l l e n : A l f o n s K e u s t e r m a n s S n u f f e l e n d . i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom A c t i v i t e i t e n 1983 Inhoudsopgave 1982

P. A r r e n

b

R. Van H a e l s t R.. De B a c k e r P. A r r e n R. Van H a e l s t P. A r r e n P. A r r e n

l

z

.

194

blz. blz. blz. blz.

197 206 211 212

blz. blz. blz. blz. blz.

230 238 242 250 251

—1 9 3 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 193

O K TO B E R ZAAIMAAND - EIKELMAAND - REUZELMAAND - WIJNMAAND - ROZENKRANSMAAND

O k t o b e r i s d e t i e n d e maand v a n . h e t j a a r m e t 3 1 d a g e n . B i j d e R o m e i nen, b i j w i e h e t j a a r m e t m a a r t b e g o n , w a s o k t o b e r d e a c h t s t e maand, vandaar d e a f l e i d i n g " o c t o " ( a c h t ) .

Lange t i j d w e r d o k t o b e r a a n M a r s o p g e d r a g e n . D e R o m e i n s e o o r l o g s g o d Mars, g e l i j k g e s t e l d m e t d e G r i e k s e A r e s , w e r d b e s c h o u w d a l s d e v a d e r v a n Romulus e n Remus e n v a n d a a r o o k v a n h e t h e l e R o m e i n s e v o l k .

De g e m i d d e l d e t e m p e r a t u u r d a a l t i n o k t o b e r m e t 5 ° C t o t h e t e i n d e v a n de m a a n d . D e d a g e n k o r t e n ' s m o r g e n s e n ' s a v o n d s m e t a n d e r h a l v e m i n u u t . O k t o b e r g e e f t g e m i d d e l d 2 0 r e g e n d a g e n m e t 8 6 mm n e e r s l a g .

In oktober beginnen de vleermuizen hun winterslaap.

G e i u r e n d e d e e e r s t e 2 2 d a g e n v a n d e maand s t a a t d e z o n i n h e t t e k e n v a n d e We e g s c h a a l , d a a r n a i n d a t v a n d e S c h o r p i o e n .

ENKELE S P R E U K E N O V E R O K T O B E R : - Als ' t waait en vriest wij een januari zacht

i n oktobernacht, dan verwachten

- 3rengt oktober veel vorst en wind, z o februari zeer mild

z i j n

januari en

- Een koude oktobermaand, e e n zachte nieuwjaarsmaand - I n

oktober veel regen, v o o r

' t

- I s

o k t o b e r warm en f i j n ,

zal een scherpe winter

- I s

oktober nat en koel, wordt de winter zacht en zwoel

' t

- 194

kerkhof

a l t i j d

een zegen z i j n

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 194

NOVEMBER SLACHTMAAND - BLOEDMAAND - ALLERHEILIGENMAAND - NEVELMAAND - JACHTMAAND

November i s d e e l f d e maand v a n h e t j a a r m e t 3 0 d a g e n . B i j d e R o m e i n e n , b i j w i e h e t j a a r m e t m a a r t b e g o n , w a s n o v e m b e r d e n e g e n d e maand, v a n daar d e a f l e i d i n g " n o v e m " ( n e g e n ) o Nog a n d e r e b e n a m i n g e n v o o r n o v e m b e r z i j n o . a . : W i n d m a a n d , G a s t m a a n d , Z i e l t j e s m a a n d , S p r o k k e l m a a n d , Smeermaand ( i n n o v e m b e r g r e p e n d e m e e s te t e e r f e e s t e n p l a a t s ) . r o t h e t e i n d e v a n d e maand d a a l t d e t e m p e r a t u u r g e m i d d e l d m e t 3 , 3 ° C .

De d a g e n k o r t e n ' s m o r g e n s m e e r d a n t w e e m i n u t e n e n ' s a v o n d s a n d e r h a l v e m i n u u t . November g e e f t g e m i d d e l d 5 v o r s t d a g e n e n 18 regendagen net g e m i d d e l d 5 9 mm n e e r s l a g . .gedurende d e e e r s t e 2 1 d a g e n v a n d e maand s t a a t d e z o n i n h e t t e k e n van d e S c h o r p i o e n , d a a r n a i n d a t v a n d e B o o g s c h u t t e r .

ENKELE SPREUKEN OVER NOVEMBER: - N o v e m b e r h e e f t m a a r 3 0 d a g e n , m a a r d u b b e l z o v e e l w i n d ere regenvlagen

- November h e e f t o p d e l o e r g e l e g e n , e n k o m t t e v o o r s c h i j n met v e e l r e g e n - Novembers l a a t s t e n o o t , - v a l t

a l t i j d i n de sloot

- November s t r e n g e n k o u d , n i e t

lang z i c h staande houdt

- A l s ' t i n november ' s morgens storm ' s avonds l o e i t

bloeit, weet dan d a t de

- Ve r t o o n t november z i c h met snee, ook v o o r hett-vee - November warm e n f i j n ,

' t

' t

zal vruchtbaar z i j n

z a l een harde winter z i j n

- S t a a t i n november h e t v e l d k a a l , d a n i s

de z o m e r v o o r d e

boeren s c h r a a l —1 9 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 195

DECEMBER CHRISTUSMAAND - DONKEREMAAND - KERSTMAAND - RIJMMAAND - HEILIGEMAAND

December i s d e t w a a l f d e maand v a n h e t j a a r m e t 3 1 d a g e n . V o l g e n s d e Dudromeinse k a l e n d e r , b i j w i e h e t j a a r m e t m a a r t b e g o n , w a s d e c e m b e r de t i e n d e m a a n d , v a n d a a r d e a f l e i d i n g _ " d e c e m " ( t i e n ) . I n d e z e naand v i e r d e n d e R o m e i n e n d e f e e s t e n : d e s a t u r n a l i ë n , d e f a u n a l i ë n , de c o n s u a l i ë n e n d e l a r e n t i n a l i ë n . ( a r e l d e G r o t e noemde n o v e m b e r H e i l i g e m a a n d , l a t e r w e r d z i j o o k n o g J h r i s t u s m a a n d genoemd e n n o g a n d e r e b e n a m i n g e n z i j n : J o e l m a a n d ( n a a r z e t o u d e Germaanse w i n t e r f e e s t d a t m e e s t a l g e l i j k g e s t e l d w o r d t m e t h e t m i d w i n t e r f e e s t , h e t f e e s t v a n d e winterzonnewende ) , Windelmaand e n ï i n t e r m a a n d ( o m d a t i n december d e w i n t e r b e g i n t ) .

Cot h e t e i n d e v a n d e maand d a a l t d e t e m p e r a t u u r m e t 1 0 C . D e d a g e n krimpen ' s morgens n o g gemiddeld b i j n a 1 m i n u u t , d o c h ' s avonds i s e r .aat w i n s t . D e c e m b e r g e e f t g e m i d d e l d 1 0 d a g e n v o r s t e n g e m i d d e l d 2 0 regendagen m e t 5 9 um n e e r s l a g .

Gedurende d e e e r s t e 2 1 d a g e n v a n d e maand s t a a t d e z o n i n h e t t e k e n van d e B o o g s c h u t t e r, d a a r n a i n d a t v a n d e S t e e n b o k .

ETKELE SPREUKEN O V E R DECEMBER: - December k o u d e n i n sneeuwgewaad, e e n baarheid verraadt

jaar

vol vrucht-

- Donder i n decembermaand, b e l o o f d v e e l w i n d v o o r aanstaand - I s december v e r a n d e r l i j k beste vriend, d a n winter slechts een kind - December k o e l e n n a t , - December v o l m i s t ,

i s

' t

jaar

heel de

l e d i g t gans het korenvat

g e e f t goud i n de k i s t

- December z a c h t e n v e e l regen, g e e f t w e i n i g hoop o p r i j k e zegen Paul A r r e n - 196

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 196

zwervend doorheen degeschiedenis van het „zwin " Deel 1 6 Na h e t d r o e v e i n t e r m e z z o m e t M a x i m i l i a a n v a n O o s t e n r i j k s c h e e n d e t o e komst v a n d e Z w i n s t r e e k h o p e l o o s . D e w r a a k v a n d e v o r s t d r u k t e z w a a r op d e b e w o n e r s v a n h e t " B r u g s c h e V r i j e " . D e B r u g s e n o t a b e l e n h a d d e n o p hun b l o t e v o e t e n e n g a n s i n h e t z w a r t g e k l e e d m o e t e n k n i e l e n v o o r d e wraakgierige Maximiliaan. Brugge diende 50.000 l b . b o e t e t e betalen.

Vo o r d i e t i j d e e n e n o r m b e d r a g Even w a s e r e e n l i c h t p u n t t o e n F i l i p s d e S c h o n e a a n h e t b e w i n d kwam.

Deze bekwame e n r u s t i g e p r i n s s c h e e n V l a a n d e r e n t e r u g o p d e g o e d e w e g t e k u n n e n b r e n g e n . S p i j t i g genoeg huwde h i j m e t e e n Spaanse p r i n s e s , Johanna v a n C a s t i l i ĂŤ e n A r a g o n . D o o r h e t a f s t e r v e n v a n k r o o n p r i n s J u a n v i e l e n hem S p a n j e e n d e " N i e u w e W e r e l d e n " i n d e s c h o o t . . . E e n n i e u w w e r e l d r i j k o n t s t o n d , w a a r i n d e Vlaamse b e l a n g e n o p d e a c h t e r g r o n d v e r dwenen. F i l i p s s t i e r f j o n g i n 1 5 0 6 . D e H a b s b u r g e r s r e g e e r d e n n u h e t grootste gedeelte van de wereld .

Toch b e g o n men i n 1 5 0 1 n o g a a n h e t g r a v e n v a n e e n k a n a a l v a n h e t C o x y degat n a a r O o s t b u r g . Men herbouwde d e d i j k e n v a n h e t Z w a r t e G a t , w e l ke d o o r d e B r u g g e l i n g e n i n 1 4 7 3 d o o r g e s t o k e n w a r e n . . . D e w e r k e n w a r e n nog n i e t t e n e i n d e o f e e n v l i e g e n d e s t o r m s p o e l d e d e d i j k e n weg e n beschadigde d e k a n a a l w e r k e n z e e r z w a a r. E e n s t e meer mochten d e B r u g gelingen opnieuw beginnen aan de v e r w e z e n l i j k i n g v a n hun oude droom: een v e r b i n d i n g m e t d e o p e n z e e d o o r h e e n h e t Z w i n . M a a r z o a l s i n h e t v e r l e d e n b l e k e n d e a n d e r e Vlaamse gemeenten n i e t b e r e i d Brugge t e steunen ! D e g e v o l g e n v a n d e z w a r e Noordzee- s t o r m e n waren eens t e meer e e n r e d e n om B r u g g e e e n v o e t d w a r s t e z e t t e n , . , M a a r B r u g g e g a f d e moed n i e t o p . G e s t e u n d d o o r h e t g u n s t i g e v e r s l a g v a n e e n " c o m missie v a n landmeters e n waterbouwkundigen " , opgemaakt t e S l u i s , b e kwam men v a n k e i z e r K a r e l V d e t o e l a t i n g o m d e w e r k e n a a n h e t Z w a r t e Gat e n h e t k a n a a l v a n O o s t b u r g t e h e r v a t t e n . D e w e r k e n kwamen k l a a r i n 1 5 2 0 e n K a r e l V kwam p e r s o o n l i j k h e t k a n a a l i n h u l d i g e n .

- 197

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 197

Maar w e l d r a b l e e k h e t d u i d e l i j k , d a t h e t t e l a a t w a s o m h e t Z w i n t e redden. D e s c h e e p v a a r t o p h e t Z w i n werd i n d i e dagen z e e r m o e i l i j k .

A l l e e n S l u i s k o n nog rekenen op een r e g e l m a t i g e t r a f i e k . Ondanks a l l e pogingen v a n Brugge om z i j n vaarwegen i n s t a n d t e houden, v e s t i g d e n meer e n m e e r v r e e m d e l i n g e n z i c h i n S l u i s . V o o r a l k o o p l i e d e n u i t d e Oostzeelanden gaven d e v o o r k e u r a a n d e n o g g e m a k k e l i j k t e b e r e i k e n haven v a n d e s t e r k e s t a d S l u i s . B r u g g e p o o g d e d o o r a l l e r l e i d r u k k i n g s middelen e n onderhandse v o o r d e l e n d e scheepvaart i n de stadshaven v a n het v r o e g e r e Ve n e t i ĂŤ v a n h e t noorden u i t t e b r e i d e n . Reeds i n een o o r konde v a n 1 4 6 3 v e r k l a a r d e F i l i p s d e Goede d a t e r i n d e h a v e n v a n S l u i s z o v e e l o n d i e p t e n e n z a n d b a n k e n voorkwamen d a t d e v r e e m d e s c h e p e n a a r zelden d o o r h e t " t P a s " t e l a v e r e n . Wa t meteen l a a t v e r o n d e r s t e l l e n dat h e t v e r d e r i n h e t Z w i n z e k e r n i e t b e t e r was. Brugge begon i n 1484 " l e e t s m a n n e n " i n t e z e t t e n om d e s c h e p e n d o o r h e e n d e nauwe v a a r w e gen t e l o o d s e n , o m d a t d e k a p i t e i n s h e t Z w i n s c h u w d e n a l s d e p e s t . I n elke herberg l a n g s h e t Zwin werd d e i n s t e l l i n g van de loodsdiensten bekend g e m a a k t . D e B r u g g e l i n g e n l i e t e n e e n s p e c i a l e u i t k i j k d i e n s t o p r i c h t e n om d e n a d e r e n d e s c h e p e n t i j d i g w a a r t e nemen. D e " l e e t s m a n " werd d a n n a a r d e k o o p v a a r d e r s g e b r a c h t e n m o e s t m e t a l l e m i d d e l e n p r o b e r e n d e k a p i t e i n e r t o e o v e r t e h a l e n om n a a r B r u g g e t e v a r e n . . .

N i e t z e l d e n b l e v e n d e k a p i t e i n s d o o f v o o r d e B r u g s e smeekbeden . . . a l l e e n g r o t e sommen h a n d g e l d k o n d e n h e n e r t o e b e w e g e n h e t Z w i n o p t e varen. Handige k a p i t e i n s verdienden door h e t v r i j w i l l i g a a r z e l e n en hun o v e r d r e v e n s c h r i k v o o r d e z a n d b a n k e n g r o t e sommen g e l d , p r a c h t i g e stukken Brugs k a n t w e r k o f Vlaams l a k e n . . .

W a a r s c h i j n l i j k was h e t Z w i n e e n v a n d e e e r s t e v a a r w e g e n d i e a f g e b a k e n d geweest z i j n d o o r e e n n o g p r i m i t i e f b o e i e n s y s t e e m . I n d e s t a d s r e k e ningen v a n B r u g g e v i n d t men v e r s c h i l l e n d e p o s t e n v o o r d e a a n l e g e n h e t onderhoud v a n d e z e b e b a k e n i n g . D e k e r k t o r e n s r o n d h e t Z w i n d i e n d e n t o e n w a a r s c h i j n l i j k a l s r i c h t b a k e n s e n men v e r o n d e r s t e l t d a t e r v u u r o p g e s t o o k t w e r d . To c h i s h e t m o e i l i j k a a n t e nemen d a t m e n o n der d e h o u t e n b a l k e n g r o t e r i c h t i n g s v u r e n z o u aangelegd hebben. H i s t o r i s c h s t a a t h e t w e l v a s t d a t d e t o r e n v a n Damme v r o e g e r e e n s p i t s had. H e t i s m a a r l a t e r , n a d e a f b r a a k v a n d e t o r e n s p i t s , d a t d e k e r k van Damme d o o r e e n a f g e v l a k t e t o r e n b e k r o o n d w e r d . H e t z e l f d e g e l d t voor d e andere " p l a t t e " t o r e n s , d i e n u de h o r i z o n van h e t Zwin z o k a r a k t e r i s t i e k s i e r e n . W e l w e r d r o n d 1 4 11 o p h e t g r o n d g e b i e d v a n W e s t kapelle een vuurbaken o p g e r i c h t . H e t l i c h t van deze v u u r t o r e n scheen in de r i c h t i n g van de " Paerdemerckt " . D i t werk k o s t t e aan de s t a d Brugge e e n s o m v a n 2 4 0 0 l b p a r i s i s . H e t i s w a a r s c h i j n l i j k d e z e v u u r t o r e n d i e d e o p v a t t i n g aangaande h e t aanwenden v a n d e k e r k t o r e n s l a n g s het Z w i n a l s vuurbaken i n de hand h e e f t gewerkt. —1 9 8 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 198

Er b e s t a a n v e r s c h i l l e n d e s t u k k e n i n d e a r c h i e v e n , d i e v e r w i j z e n n a a r o n k o s t e n a a n d e n " To r n e v a n W e s t c a p e l l e " . M a a r o f men h i e r n u d e k e r k t o r e n o f d e v u u r t o r e n mee b e d o e l d e , s t a a t n i e t m e t z e k e r h e i d vast Tijdens een Engelse aanval werd d e t o r e n van Westkapelle v e r n i e l d . De s c h i p p e r s v r o e g e n d r i n g e n d d a t men d e z e t o r e n z o u h e r s t e l l e n . O f d i t gebeurd i s b l i j f t t w i j f e l a c h t i g . F e i t i s w e l d a t d e g e s c h i e d e n i s v a n de k e r k t e W e s t k a p e l l e g e e n m e l d i n g m a a k t v a n d e v e r n i e l i n g n o c h v a n de h e r s t e l l i n g v a n d e t o r e n .

W a a r s c h i j n l i j k werden d e meeste t o r e n s p i t s e n afgebroken, omdat z e i n een s l e c h t e s t a a t v a n o n d e r h o u d w a r e n g e r a a k t . D e s t a d j e s r o n d h e t Zwin h a d d e n g e e n g e l d i n k a s o m d e h e r s t e l l i n g s w e r k e n t e b e k o s t i g e n , omdat t e w e i n i g p a r o c h i a n e n h u n b i j d r a g e t o t o n d e r h o u d v a n d e k e r k e n b e t a a l d e n . Tr o u w e n s d e k e r k e n waren v e e l t e g r o o t geworden v o o r d e slinkende bevolking van de kwijnende s t r e e k . E n zo geraakten de prachtige " kathedralen van het noorden " i n v e r v a l e n v e r l o r e n enkelen hun t o r e n s p i t s .

De w i s p e l t u r i g e N o o r d z e e b r a k i n d i e d a g e n n o g v e r s c h i l l e n d e k e r e n door d e s l e c h t onderhouden d i j k e n e n z e t t e a a n z i e n l i j k e o p p e r v l a k t e n land b l a n k . H e t Z w i n werd e e n o n d i e p w a t e r, amper n o g b e v a a r b a a r d o o r platbodems. H e t z a n d wurgde z i j n w e e r l o z e p r o o i g e l e i d e l i j k a a n . M a a r de B r u g g e l i n g e n b l e v e n z i c h v e r z e t t e n t e g e n d e t e l e u r g a n g v a n h u n Zwin " Maar n i e t a l l e e n h e t Z w i n s l i b t e t o e , o n d e r d e d r e i g i n g v a n h e t o n weerstaanbare z a n d O o k d e vreemde k o o p l i e d e n , h a n d e l a a r s e n b a n k i e r s k e e r d e n B r u g g e d e r u g t o e e n v e r t r o k k e n n a a r d e opkomende h a v e n s t a d aan d e o e v e r s v a n d e m a c h t i g e S c h e l d e v l o e d . D e i r o n i e v a n h e t l o t wilde d a t j u i s t de verbreding van de Honte, d o o r de voortdurende werking van het w a t e r, d e g r o o t s t e oorzaak van h e t verzanden van h e t Zwin z o u b l i j k e n En z o a l s L u d o v i c o G u i c c i a r d i n i h e t z o u s c h r i j v e n " D i t l a n d t ( A n t werpen ) w o r d t e e n h a v e n , s t a p e l e n d e m a r c k t v a n g a n t s c h E u r o p a , j a e soo men s e i t , v a n d e n g a n s c h e w e r e l d v a n O o s t t o t W e s t ; w a a r u y t s u l c k e naaringhe, h a n d e l i n g h e , manghelinghe ende sammelinghe g e s c h i e d t , d a t o n t a l r i j c k e v e e l u i t l a n d e r s ende i n l a n d e r s deshalven herwaets o v e r komen . . . " A n t w e r p e n i s z o " b i n n e n c o r t e t i j d e n a l s o o g e g r o e i t e n d e vermeerdert, d a t h e r w a e r t s t g h e b b e r g h t e uytghenomen P a r i j s , g h e e n r i j c k e r noch machtiger e n i s , ende g h e e f t i n menigherley w i j z e ende manieren den gantschen Nederlanden g r o o t e l i j c k g o n s t e , w e l v a e r e n ende t r a c h t ; e n d e i s s o n d e r t w i j f e l i n a l l e r l e y voeghen ende g e s t e l t e n i s s e onder d e v o o r n a e m s t e s t e d e n v a n E u r o p a , j a e d ' a l l e r v o o r n a a m s t e o n d e r

—1 9 9 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 199

rraa/sehauw van het Vriie. 1 ±.'V

rede van Antwerpen î,: 1520(`1. Dürer):

ïllibrordu.t', detail van ern ,i.•hilderij opt Standee'. 1,574, r,u,rsle'llend de heilige Haw, Jacobus de Mindere en Wi1librordus. S't.«Baaiskathedre:al Gent, —2 0 0 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 200

a l l e coopsteden d e r gantschen wereld t e rekenen " U i t Brugge verdwenen s n e l a c h t e r e l k a a r d e b i j n a l e g e n d a r i s c h e b a n k i e r s a l s F U g g e r, V e l s e r , B o n v i s i , S p i n o l a , H o c h s t e t t e r e n a n d e r e .

G a l t e r e t t i . Vo o r d e Függers werd t e Antwerpen s p e c i a a l d e " I J z e r e n Waag " g e b o u w d , t e n g e r i e v e v a n h u n h a n d e l i n l i c h t e m e t a l e n e n z i l v e r u i t Ty r o l .

Ve l e v o o r n a m e D u i t s e k o o p l i e d e n kwamen z i c h t e A n t w e r p e n v e s t i g e n e n vormden d a a r e e n e c h t e D u i t s e k o l o n i e , v e r e n i g d i n d e " D u i t s e N a t i e " .

Albrecht D u r e r bezocht i n d i e dagen ons l a n d e n beschreef Antwerpen als een waarachtig schone s t a d . Over d e Wo l s t r a a t , waar h i j l a n g e t i j d v e r b l e e f , s c h r e e f h i j , d a t e r h u i z e n waren zo schoon d a t h i j d i e i n de Duitse landen n o o i t e e r d e r g e z i e n had !

Antwerpen l a g n i e t i n V l a a n d e r e n , z o a l s men w e l e e n s aanneemt, m a a r wel i n B r a b a n t . N a d a t h e t r e e d s i n d e Xde eeuw a l s e e n v e r s t e r k t e grenspost v a n h e t H e i l i g e D u i t s e R i j k was u i t g e b o u w d , b e g o n i n d e X I I I d e eeuw de w e l v a a r t v o o r Antwerpen, d o o r h e t o n t s t a a n v a n d e l a k e n n i j v e r h e i d i n Brabant. Z o ondertekenden Keulen e n Antwerpen reeds i n 1279 e e n t o l v e r d r a g v o o r d e v a a r t o p d e R i j n . V a n a f 1 3 1 3 o n d e r h i e l d Antwerpen goede b e t r e k k i n g e n met d e D u i t s e Hanzesteden. D e a f g a n g v a n Br ugge, Damme e n h e t Z w i n b e z o r g d e n A n t w e r p e n d e E n g e l s e h a n d e l . I n 1356 w e r d A n t w e r p e n e v e n w e l d o o r L o d e w i j k v a n M a l e v e r o v e r d e n s t a g neerde d e g r o e i v a n d e S c h e l d e s t a d , o m d a t d e Vlaamse g r a a f Brugge w i l de b e v o o r d e l i g e n . M a a r d e t i j d s t o n d n i e t s t i l e n w e r k t e i n h e t n a d e e l van B r u g g e .

De D u i t s e " H a n z e " e n d e E n g e l s e " M e r c h a n t A d v e n t u r e s " s p e e l d e n handig h e t s p e l v a n d e k o n k u r r e n t i e t u s s e n Brugge e n Antwerpen.

I n 1 4 6 8 s t e l d e A n t w e r p e n h e t h u i s " d e C l u y s e " , o p d e Oude K o o r n markt, t e r beschikking van de " O o s t e r l i n g e n " , d i e t o t dan t o e steeds trouwe k l i ë n t e n v a n Brugge w a r e n geweest. D e o n t w i k k e l i n g v a n d e scheepvaart " t e r l a n g h e omvaert " , m e t d e h a n d e l i n s p e c e r i j e n u i t de v e r r e o v e r z e e s e g e b i e d e n , b r a c h t A n t w e r p e n a a n d e d r e m p e l v a n z i j n " G o u d e n Eeuw " .

De v o o r u i t g a n g v a n A n t w e r p e n b e t e k e n d e e e n z w a r e s l a g v o o r h e t z i e l togende B r u g g e , w a a r d e h a v e n v e r l a t e n l a g e n v o l l e d i g v e r w a a r l o o s d werd d o o r d e v r e e m d e k o o p l u i , d i e d e s t a d d e r u g t o e k e e r d e n . A n t w e r pen g a f v e e l v o o r d e l e n a a n d e v r e e m d e k o o p l i e d e n e n b a n k i e r s . D i t werkte a l s e e n z u i g n a p e n l o k t e , n a a s t z i j n p r a c h t i g e haven e n goede aanlegplaatsen, d e - vreemdelingen met e e n geweldige v r i j h e i d , w a r s v a n a l l e p r i v i l e g i ë n en voorrechten, d i e de Zwinsteden e l k a a r z o bevochten.

De w a n h o p i g e p o g i n g e n v a n B r u g g e o m h e t Z w i n o p e n t e h o u d e n w a r e n soms b i j n a l a c h w e k k e n d , m a a r v e r s l o n d e n e n o r m e sommen.

- 201

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 201

De k l e i n e h a v e n s l a n g s d e Z w i n o e v e r s v e r g i n g e n g e l e i d e l i j k i n h e t n i e t s .

Monnikerede, Hoeke, L a p s c h e u r e , Mude versomberden t o t onbetekende, b i j n a onbewoonde d o r p j e s , w a a r d e r i j k d o m e n d e w e l v a a r t v a n v r o e g e r nog e n k e l e s p o r e n h e e f t a c h t e r g e l a t e n . N u n o g g e t u i g e n e n k e l e p r a c h t i g e k e r k e n van de eens z o n i j v e r i g e a k t i v i t e i t l a n g s d e oevers v a n het Zwin. Maar de t i j d stond n i e t s t i l e n l i e t de Zwinsteden v e r s t e nen t o t s c h i m m e n , d i e t e e r d e n o p h u n v r o e g e r e r o e m .

A l l e pogingen v a n k e i z e r K a r e l om de Z w i n s t r e e k weer o p d e been t e brengen b l e k e n p l a a s t e r s o p e e n h o u t e n been. H e t was a l s o f a l l e w i l s k r a c h t u i t h e t Vlaamse v o l k verdwenen was.

Ook S l u i s k e n d e t o e n b i t t e r e d a g e n : d e v e r z a n d i n g b l e e k o o k i n d e monding v a n h e t Z w i n z o e r g t e w o r d e n d a t d e s c h e p e n d e h a v e n b e g o n nen t e m i j d e n . I n 1 4 8 6 l i e p e n n o g 7 1 s c h e p e n d e h a v e n v a n S l u i s b i n nen. I n 1 5 0 1 w a r e n e r n o g a m p e r 3 6 g e t e l d . . . O n d a n k s g u n s t m a a t r e g e l e n , z o a l s h e t o c t r o o i v a n 1499, w a a r i n vreemde schepen v o o r 3 maanden v r i j g e s t e l d w a r e n v a n i n b e s l a g n e m i n g , v e r v i e l o o k S l u i s n u s n e l .

Om v r e e m d e k o o p l u i t e l o k k e n , w e r d e n d e z e v r i j g e s t e l d v a n s c h u l d v o r d e r i n g , v o o r s c h u l d e n gemaakt i n andere s t e d e n . H e t v e r g i n g S l u i s n u zo s l e c h t , d a t h e t v r o e g o m t e r u g b i j B r u g g e t e mogen h o r e n . . . z o d a t vele j a r e n onderlinge s t r i j d en n a i j v e r u i t e i n d e l i j k terug t o t eenheid i n armoede had g e l e i d .

Sluis werd n u h o o f d z a k e l i j k een vissershaven, w a t dan weer t o t wano r d e l i j k h e d e n l e i d d e m e t d e h a n d e l a a r s v a n Damme, d i e d e s t a p e l h a d d e n van d e k a a k h a r i n g . E n o p n i e u w h e e r s t e e r t w e e d r a c h t t u s s e n d e w e g k w i j nende s t a d j e s , d i e z i c h b l i n d s t a a r d e n o p k l e i n g e e s t i g e i g e n b e l a n g .

K a r e l V w a s t e n z e e r s t e bekommerd o m d e t e l e u r g a n g v a n d e Z w i n s t r e e k en t r o f v e r s c h i l l e n d e k o n s t r u k t i e v e m a a t r e g e l e n . M a a r z i j n b r e d e v i s i e wekte i n d e v e r s c h i l l e n d e s t e d e n w a n t r o u w e n . E l k e s t a d meende r e c h t te hebben o p e e n e x c l u s i e v e b e h a n d e l i n g . K a r e l V v e r l e e n d e a a n Brugge, S l u i s e n Damme v o o r r e c h t e n , m a a r d e v r o e d e g e m e e n t e v a d e r e n s c h e n e n méér b e l a n g t e h e c h t e n a a n v e r b o d s b e p a l i n g e n v o o r d e a n d e r e g e m e e n t e n .

Zo w a s S l u i s n i e t g e d i e n d m e t h e t v e r l e n e n v a n r e c h t e n a a n B r u g g e i n verband m e t d e v i s s e r i j ! B r u g g e deed S l u i s o p n i e u w e e n p r o c e s a a n voor h e t verhandelen van l a k e n . K a r e l V verleende onder f e l p r o t e s t v a n B r u g g e e n Damme a a n S l u i s d e t o e l a t i n g o m w i j n o p t e s l a a n . H i j g a f S l u i s v r i j s t e l l i n g v e n b e l a s t i n g om d e v e s t i g i n g v a n " Z o u t e k e e tes " m o g e l i j k t e maken . . .

Maar i n 1 5 2 4 g i n g e n d e m e e s t e v a n d e z e z o u t z i e d e r i j e n o p e e n g e h e i m z i n n i g e m a n i e r i n d e vlammen o p . . .

De o o r l o g m e t F r a n k r i j k z a g o p n i e u w v r e e m d e p i r a t e n , i n o p d r a c h t v a n de F r a n s e k o n i n g , i n d e N o o r d z e e v e r s c h i j n e n . H i e r d o o r w e r d o o k d e —2 0 2 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 202

v i s s e r i j belemmerd e n t o t w e r k e l o o s h e i d gedoemd. D e S l u i z e n a r e n l i e ten z i c h n i e t onbetuigd e n bestreden met v e e l o v e r t u i g i n g e n w i s s e lend sukses d e vreemde z e e r o v e r s . H i e r b i j o n d e r s c h e i d d e z i c h v o o r a l G e r r i t v a n Meeckere, d e l a t e r e opperbevelhebber v a n de v l o o t v a n Kar e l V. I n d i e dagen werd d e Vlaamse k u s t v i s s e r i j d a n nog zwaar g e t r o f f e n door d e e e r s t e m a a t r e g e l e n t e r bescherming v a n d e v i s s t a n d i n d e Noordzee. K a r e l V v a a r d i g d e t o e n e e n o r d o n n a n t i e u i t , w a a r b i j d e m a a s w i j d t e van de n e t t e n n i e t k l e i n e r mocht z i j n dan v i j f " v i s s c h e r s duymen " .

In d i e dagen werd i n 1496 b i j P o p e r i n g e een z e k e r e L a n c e l o o t B l o n d e e l g e b o r e n . D e z e j o n g e man z o u w e l d r a e e n i l l u s t e r e f i g u u r w o r d e n , d o o r v e l e n l a t e r a l s d e " Leonardo d a V i n c i v a n h e t Noorden " beschouwd.

H i j z o u een d e r boegbeelden worden v a n d i t s c h i t t e r e n d e t i j d p e r k . H i j begon a l s g e w o o n m e t s e l a a r t e w e r k e n t e B r u g g e m a a r o n d e r s c h e i d d e zich d a d e l i j k door z i j n n u c h t e r i n z i c h t . Reeds o p 2 2 - j a r i g e l e e f t i j d werd h i j " m e e s t e r " i n h e t S t . L u c a s g i l d e , O p a m p e r 2 9 - j a r i g e l e e f t i j d werden hem r e e d s b e l a n g r i j k e o p d r a c h t e n t o e v e r t r o u w d . I n 1 5 2 5 b o u w d e h i j d e open H a l l e n v a n Brugge v o l g e n s p l a n n e n v a n Jacob Dodekin e n W i l l e m A e r t s . I n 1528 b e r e i k t e h i j w a t men n u n o g algemeen beschouwt a l s h e t t o p p u n t v a n d e Vlaamse r e n a i s s a n c e : d e p r a c h t i g e p r a a l s c h o u w van h e t " B r u g s c h e V r i j e " . D e z e m a c h t i g e s c h o u w, 1 1 m e t e r l a n g , e n 6 meter hoog, s i e r t d e Schepenzaal i n h e t Brugse g e r e c h t s h o f . D i t p r a c h t i g e monument i s h e t w e r k v a n v e r s c h i l l e n d e b e r o e m d e k u n s t e n a a r s , die volgens h e t ontwerp van de jonge Lanceloot werkten. Z e i s u i t g e v o e r d i n z w a r t m a r m e r, e i k e n h o u t e n a l b a s t .

De m i d d e n f r i e s i s h e t w e r k v a n G u y o t d e B e a u g r a n t e n s t e l t d e g e s c h i e denis v a n d e k u i s e Suzanna v o o r.

Het m i d d e n p a n e e l t o o n t o n , K a r e l V , n a z i j n o v e r w i n n i n g o p d e F r a n s e koning F r a n s I t e P a v i a . V e r d e r v i n d t men d e a f b e e l d i n g e n v a n F i l i p s de S c h o n e , J o h a n n a d e W a a n z i n n i g e , F e r d i n a n d v a n A r a g o n , I s a b e l l a v a n C a s t i l i ĂŤ , M a x i m i l i a a n van O o s t e n r i j k en Maria van BoergondiĂŤ. H e t gebruik van " p u t t i " ( naakte k i n d j e s ) t o o n t reeds d u i d e l i j k de renaissance-invloed aan.

Blondeel was e e n v e e l z i j d i g man, d i e o v e r g e n i a l e t a l e n t e n b e s c h i k t e .

Alleen a l s s c h i l d e r boekte h i j minder uitgesproken sukses, a l h e e f t h i j h e e l w a t b e l a n g r i j k e s c h i l d e r i j e n gemaakt. Z i j n werken a l s s c h i l der l a t e n een e e r d e r h o u t e r i g e i n d r u k , z i j n s t i j l i s i e t w a t krampacht i g . D i t i s i n t e g e n s t e l l i n g met z i j n v e l e andere kunstwerken, d i e getuigen v a n een v l o t t e e x p r e s s i e . S c h i l d e r e n deed h i j z e k e r n i e t a l s een r e n a i s s a n c e - a r t i e s t . I n 1 5 3 8 h a d h i j i m m e r s d e Z u i l e n h a l v a n h e t - 203

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 203

" Brugsche V r i j e " ontworpen, w a a r i n h i j z i c h een meester toonde, d i e de v l a m - g o t i e k i n d e p e r f e k t i e b e h e e r s t e . S p i j t i g g e n o e g w e r d d e z e p r a c h t i g e Z u i l e n h a l r e e d s i n 1722 a f g e b r o k e n . Ondanks h e t f e i t d a t er h e e l w a t werken a a n L . B l o n d e e l t o e g e s c h r e v e n worden, b e s t a a n e r s l e c h t s v i j f s c h i l d e r i j e n , d i e met z e k e r h e i d v a n z i j n hand z i j n .

I n d e k e r k e n e n musea v a n B r u g g e k a n men e n k e l e v a n d e z e a u t h e n t i e k e werken b e z i c h t i g e n .

I n d e S i n t - J a c o b s k e r k h a n g t e e n t r i p t i e k " H H . Cosmos e n Damianus " u i t 1523. De S t . Salvatorskerk b e z i t van L. Blondeel h e t s c h i l d e r i j " O . L . Vr o u w t u s s e n S t . L u c a s e n S t . E l i g i u s " . H i e r i s d e a f b e e l d i n g van d e h e i l i g e L u c a s w a a r s c h i j n l i j k e e n z e l f p o r t r e t v a n L a n c e l o o t Blondeel, e e n gewoonte v a n h e e l w a t s c h i l d e r s i n d i e t i j d . H e t S t e d e l i j k Museum v a n B r u g g e k a n o p h e t s c h i l d e r i j " S t . L u c a s s c h i l d e r t O . L . Vr o u w " p r a t g a a n . I n d e k a t h e d r a a l v a n D o o r n i k h a n g t w e l h e t b e s t e werk v a n d e B r u g s e s c h i l d e r . H i e r b e r e i k t e L a n c e l o o t o n g e t w i j f e l d h e t summum v a n z i j n k u n n e n a l s s c h i l d e r . D i t w e r k , " To n e l e n u i t h e t l e v e n van O . L . V r o u w " , i s u i t g e v o e r d i n e e n s c h i t t e r e n d e h o o g - r e n a i s s a n c e s t i j l e n betekende e e n h o o g t e p u n t v o o r d e Vlaamse s c h i l d e r k u n s t u i t deze p e r i o d e . B l o n d e e l w e r k t e a l t i j d m e t e e n e i g e n v i s i e . H i j v e r w e r k te s t e e d s elementen u i t d e g o t i e k i n z i j n werken, m e t een l i c h t e i n v l o e d van D ü r e r. L a n c e l o o t B l o n d e e l z a l d e g e s c h i e d e n i s i n g a a n a l s d e e e r s t e vooraanstaande B r u g g e l i n g d i e d e l a n g g e k o e s t e r d e Z w i n -droom d e f i n i t i e f o p g a f . A l s stadsbouwmeester was h i j nauw b e t r o k k e n b í j d e b e s t r i j ding v a n d e v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i n . H i j s t e l d e i n 1545 t o t a a l nieuwe plannen v o o r, d i e v o o r z a g e n i n h e t bouwen v a n e e n nieuwe zeehaven, die d o o r een breed zeekanaal met d e haven van Brugge z o u verbonden worden. H i j v o o r z a g e e n z e e s l u i s a a n t e l e g g e n t e H e i s t . . . V i e r e e u w e n l a t e r zouden z i j n p l a n n e n w e r k e l i j k h e i d worden. Maar i n 1545 werden de p l a n n e n v a n d e g e n i a l e V l a m i n g d o o r d e a n d e r e " d e s k u n d i g e n " o n uitvoerbaar geacht. Hoewel Blondeel o v e r g r o t e i n v l o e d b e s c h i k t e e n machtige beschermers had, g e r a a k t e n z i j n plannen t o c h o p de a c h t e r grond. W a a r s c h i j n l i j k werden d e p l a n n e n v a n B l o n d e e l v o o r e e n g r o o t gedeelte afgeremd d o o r de groeiende t e g e n s t e l l i n g e n tussen de z u i d e l i j k e e n d e n o o r d e l i j k e Nederlanden. D e schaduw van d e naderende g o d s d i e n s t o o r l o g e n versomberden reeds h e t k l i m a a t i n Vlaanderen. O f m i s schien was d e h u m a n i s t B l o n d e e l t e g e n i a a l v o o r z i j n t i j d . . . .

Blondeel was gehuwd e n v a d e r v a n t w e e d o c h t e r s . E é n h i e r v a n z o u 3 e vrouw worden v a n P i e t e r P o u r b u s , d e beroemde Vlaamse s c h i l d e r u i t d e tweede h e l f t v a n d e X V I d e e e u w. B l o n d e e l s t i e r f o p 6 2 - j a r i g e l e e f t i j d .

Zelden was e e n g r a f s c h r i f t e e n b e t e r e weergave v a n d e o v e r l e d e n e , dan d i t b i j d e B r u g s e " d a V i n c i " h e t g e v a l w a s :

- 204

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 204

" H I E R LIGHT TVLEESCH BEGRAEVEN VAN LANCELOOT BLONDEEL VOORMAELS WERCKMAN GEWEEST MET METSERS TRUWEEL GROOTEN KONSTENAERE EN SCHILDER GEWORDEN DAER NAER REYN NAVOLGER I N PICTURA PINCEEL WETTENLYCK I N DE ARCHITECTURA GEHEEL De naam v a n L a n c e l o o t B l o n d e e l w e r d v e r e e u w i g d i n e e n s t r a a t t e Z e e b r u g g e , n a a s t d e z e e s l u i s . . . M a a r z o u z i j n naam n i e t b e t e r p a s s e n b i j d e n i e u w e z e e s l u i s w e l k e men bouwde o p d e p l a a t s w a a r v r o e g e r de E i e s l u i s l a g e n d i e L a n c e l o o t B l o n d e e l i n z i j n p l a n n e n o n t w o r p e n had ?

Misschien had Blondeel d e s l u i s w e l n i e t z o g r o o t v o o r z i e n , maar z i j n v i s i e w e r d i n e l k g e v a l d o o r d e bouw v a n d e muur t e Zeebrugge e n d e aanleg v a n h e t Zeekanaal b e v e s t i g d . ( vervolgt )

-

<

' ...

Remi V a n H a e l s t

Hest AVin en de watertopen ten noorden von Brugge. door Lancetoot tliondect, 15415 Stadsarchief Brugge.

- 205

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 205

horizontale in de kast

BIJEN HOUDEN

WAT Z I E N B I J E N E N H O E " S P R E K E N " Z E Toen w e h e t h o o f d s t u k o v e r d e h o n i n g d o o r n a m e n , v e r m e l d d e n w e d a t d e binnenvliegende h a a l b i j e n de p l a a t s v a n d e bloemenvelden doorgaven aan d e a n d e r e k a s g e n o t e n . D a a r g a a n w e n u e v e n d i e p e r o p i n .

Wanneer e e n b i j , v o l g e l a d e n m e t n e k t a r , d e k a s t b i n n e n v l i e g t , g e e f t z i j h a a r n e k t a r door aan werksters d i e deze dan aan de l a r v e n voedert ofwel s t o c k e e r t . D e h a a l b i j z e l f b e g i n t o p de r a t e n een dans u i t t e voeren, a a n d a c h t i g gadegeslagen d o o r d e andere b i j e n . D e h a a l b i j d a n s t in de vorm van een a c h t dan weer k l o k s g e w i j s d a n weer t e g e n de w i j zers v a n d e k l o k i n . I n h e t midden t r i l t z e s t e r k met h e t a c h t e r l i j f .

Na j a r e n l a n g e v o r s i n g e n w e t e n w e n u i e t s �' m e e r o v e r wat de b i j e n overbrengen met deze i d a n s .

A l l e r e e r s t geven ze de r i c h t i n g van het b l o e m e n v e l d w e e r. D i t g e b e u r t d o o r d e i a c h t v o r m i n hoek t e l a t e n v a r i ë r e n t . o . v . de v e r t i k a l e s t a n d i n d e k a s t . N a d e r o n d e dans t r i l t z e d u s m e t h e t a c h t e r l i j f i n h e t / c e n t r u m .

Deze v i b r a t i e g e e f t de afstand oC weer v a n h e t b l o e m e n v e l d t o o . v . d e k a s t e n wel i n v l i e g a r b e i d . W i j k e n n e n t i j d o f m e t r i e k s t e l s e l o m e e n a f s t a n d mee t e d e l e n .

De b i j e n g e b r u i k e n e c h t e r d e a r b e i d d i e z e moeten l e v e r e n om d e n e k t a r t e b e r e i k e n . D e n e k t a r d i e d e h a a l b i j t e n s l o t t e u i t s t o o t i s maat v o o r d e s o o r t v a n bloemen.

D i t i s i n e s s e n t i e h e t t a a l t j e i n de b i j e n k o l o n i e . Z u l k e dansen w o r den n i e t a l l e e n v o o r n e k t a r h a l e n d e b i j e n g e b r u i k t . B i j e n d i e s t u i f meel b e z o r g e n , h e b b e n d e z e l f d e d a n s m a a r l a t e n h u n k a s t g e n o t e n w e t e n dat h e t om s t u i f m e e l g a a t . Z o w o r d t d e dans o o k u i t g e v o e r d i n d e zwerm d o o r d e v e r k e n n e r s , o p z o e k n a a r e e n n i e u w e w o o n p l a a t s . D e v e r kenners hebben d e m o g e l i j k h e i d d u s d e zwerm t e v e r t e l l e n hoe h e t n i e u we n e s t d a t z i j g e v o n d e n h e b b e n e r u i t z i e t w a t b e t r e f t w i n d d i c h t h e i d , v o c h t i g h e i d , g e u r , g r o o t t e , e . d . U i t a l d e v e r s c h i l l e n d e waarnemingen wordt t e n s l o t t e i n d e zwerm e e n k e u z e gemaakt. D e b e s t e w o o n p l a a t s wordt gekozen. D i t a l l e s i s v o o r de i m k e r e n de n a t u u r v o r s e r i n t e r e s sante m a t e r i e om z i c h i n t e v e r d i e p e n . D e k o m p l e x i t e i t v a n d e b i j e n t a a l i s wederom e e n k l e i n wonder v a n d e n a t u u r .

—2 0 6 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 206

Ook i n t e r e s s a n t o m t e w e t e n i s w a t b i j e n n u " z i e n " a l s z e d e k a s t v e r l a t e n . Nemen z e h e t z e l f d e s p e c t r u m w a a r a l s h e t m e n s e l i j k o o g ?

Het m e n s e l i j k o o g n e e m t d e k l e u r e n w a a r v a n a f r o o d o v e r g e e l , g r o e n , blauw t o t v i o l e t . H e t b i j e n o o g d a a r e n t e g e n b e g i n t s l e c h t s b i j g e e l waar t e n e m e n , o v e r g r o e n , b l a u w , v i o l e t e n z e l f s u l t r a v i o l e t . E r i s dus g e e n a l t e g r o o t v e r s c h i l t u s s e n o n s z i c h t e n h e t z i c h t v a n d e b i j e n wat kleurwaarneming b e t r e f t . Wel i s h e t w o n d e r l i j k d a t d e b i j e n geen r o o d z i e n . R o d e b l o e m e n w o r d e n d a n o o k d o o r d e b i j n i e t b e z o c h t .

P r o b e r e n we e c h t e r d e b l o e m e n p r a c h t z o a l s w i j d i e z i e n , v o o r t e s t e l l e n h o e d a t b i j e n d i e o b s e r v e r e n m e t w a t genoemd w o r d t h e t " b i j e n p u r p e r " , d a n komen w i j t o t d e v a s t s t e l l i n g d a t d e m o o i e b l o e m e n k l e u ren n i e t v o o r h e t m e n s e l i j k oog geschapen z i j n dan w e l v o o r h e t b i j enoog. D e b l o e m e n w o r d e n m e e r g e a c c e n t u e e r d i n h e t b i j e n s p e c t r u m dan i n h e t o n z e .

Over h e t b i j e n o o g v a l t n o g m e e r t e v e r t e l l e n . D e w i j z e v a n o p b o u w d i e v o l l e d i g v e r s c h i l t t . o . v . d e o n z e , d e waarneming v a n g e p o l a r i s e e r d l i c h t en het rechtstreekse beeld ( b i j ons spiegelbeeld ) z i j n a l enkele voorbeelden d i e ons w e l doen b e s e f f e n d a t d e k e n n i s v a n h e t bijenoog e e n d i e p e r e e n meer u i t g e b r e i d e s t u d i e i s .

V I J A N D E N I n d e n a t u u r h e e f t i e d e r wezen, h o e p e r f e k t o o k , z i j n zwakheden t e genover a n d e r e n . Z o o o k hebben d e b i j e n , a a n d e t o p v a n d e e v o l u t i e in de insektenwereld, hun belagers.

A l s e r g s t e v i j a n d e n mogen w e d e w e s p a c h t i g e n b e s c h o u w e n . H i e r t o e b e horen wespen, h o r z e l s e n b i j e n w o l f . Va n d e wespen k r i j g e n d e b i j e n w e r k e l i j k l a s t i n h e t n a j a a r a l s d e n e k t a r v o o r r a a d s l i n k t . D e wespen hebben g e e n h o n i n g v o o r r Ă a d g e m a a k t i n h u n n e s t . Z e h o n g e r e n d u s .

B i j d e wespen o v e r w i n t e r t a l l e e n d e k o n i n g i n . D e b e l a n g r i j k h e i d v a n de w e s p e n b e s t r i j d i n g i n h e t v o o r j a a r w o r d t h i e r m e e d u i d e l i j k . Z e t t e n , we w e s p e n v a l l e n , d a n 4 z u l l e n d e g e v a n g e n w e s p e n z e k e r n i e t - t a l r i j k z i j n ; m a a r k u n n e n we ĂŠ ĂŠ n k o n i n g i n d o d e n , d a n h o u d t d i t i n d a t w e e e n gans ( t o e k o m s t i g ) n e s t u i t g e r o e i d h e b b e n . D e b i j e n h e b b e n l a s t v a n wespen v a n a f a u g u s t u s , e n w e l o p v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n . V o o r e e r s t p r o b e r e n z e d e k a s t b i n n e n t e komen e n a l z o v a n d e h o n i n g v o o r r a a d t e snoepen. O o k h e t b r o e d i s n i e t v e i l i g v o o r d e b e l a g e r s . V o o r a l z w a k k e bijenvolken z u l l e n op deze manier v e e l p l u n d e r i n g ondervinden. Kunnen de w e s p e n e c h t e r n i e t i n d e k a s t d o o r d e g o e d g e o r g a n i s e e r d e b i j e n wacht, e n d o o r vernauwing v a n de v l i e g o p e n i n g met h o u t b l o k j e s ( w e r k v o o r d e i m k e r ) , d a n s t o o r t d e w e s p d e aankomende h a a l b i j e n . Wa n n e e r - 207

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 207

- 208

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 208

deze h a a l b i j e n e e n v o l l e h o n i n g m a a g h e b b e n , i s h e t l a n d e n o p d e v l i e g plank e e n m o e i l i j k h e i d , G e s t o o r d d o o r d e wespen v a l l e n v e l e n o p d e grond d o o r h e t m i s s e n v a n • d e v l i e g p l a n k . D e wesp s c h i e t t o e , b i j t d e b i j i n twee en d r i n k t de voorraad n e k t a r u i t h e t b i j e n a c h t e r l i j f .

Wat d o e t d e i m k e r n u o m d i t t e v e r h i n d e r e n ? We p l a a t s e n t u s s e n d e b i j e n k a s t e n f l e s j e s g e v u l d m e t b i e r e n s u i k e r . D e w e s p e n komen h i e r g r e t i g op a f e n verdrinken i n de v l o e i s t o f . De b i j e n daarentegen komen n i e t i n d e f l e s j e s w a n t z e h o u d e n n i e t v a n d e g e u r v a n a l k o h o l .

Ook r e c h t s t r e e k s b e s t r i j d t d e i m k e r d e w e s p e n n e s t e n . A l s e r v e e l wespen r o n d v l i e g e n , z o e k t d e i m k e r h e t n e s t e n v e r n i e t i g t d i t d o o r uitbranden o f uitgassen.

De b i j e n w o l f i s e e n i n s e k t d a t b i j e n a a n v a l t e n mee n a a r z i j n h o l sleept. H e t d a g e l i j k s v e r b r u i k van de b i j e n w o l f bedraagt z o ' n 4 à 5 bijen. I n g r o t e g e t a l e kan de b i j e n w o l f dus een plaag betekenen voor het b i j e n v o l k .

Gans a n d e r e b e l a g e r s z i j n d e m i e r e n . I n d e b i j e n h a l z a l d e i m k e r n i e t zo waakzaam m o e t e n z i j n d o o r d e v e l e v o o r z o r g e n , m a a r a l s w e d e k a s t e n v e r p l a a t s e n n a a r e e n b o s r i j k g e b i e d , k u n n e n we a a n v a l l e n v a n d e r o d e bosmier v e r w a c h t e n .

De b i j e n l u i s i s e e n k l e i n d i e r t j e d a t z i c h a a n d e b i j v a s t k l a m p t . H i j p r o e f t d e n e k t a r mee v a n d e t o n g v a n d e b i j .

De wasmot i s e e n v l i n d e r d i e h e t o p d e wasramen g e m u n t h e e f t . Z i j ook b e z o r g e n d e i m k e r h e e l w a t w e r k .

De d o o d s k o p v l i n d e r p r o b e e r t o o k a l e e n s v a n d e h o n i n g v a n d e b i j e n te proeven. E r o n t s t a a t een h e v i g gevecht i n de k a s t a l s deze v l i n d e r binnenkomt. D o o r z i j n g r o o t t e e n d e d i k t e v a n z i j n p a n t s e r d u u r t h e t lang e e r d e b e l a g e r overwonnen i s . Z e k e r i s d a t d e b i j e n h e t u i t e i n d e l i j k wel halen.

Ve r m e l d e n we n o g d a t e r k e v e r s e n r o o f v l i e g e n z i j n , e n w e b e s e f f e n d a t d e b i j e n e n d e i m k e r z e e r waakzaam m o e t e n z i j n .

B i j e n kunnen o o k v e r s t r i k t g e r a k e n i n spinnewebben. Daarom v e r w i j d e r t de i m k e r z o r g v u l d i g a l l e webben i n d e n a a s t e o m g e v i n g v a n d e k a s t .

Ook d e v o g e l s t a n d i s o o r z a a k v a n h e t s n e u v e l e n v a n v e l e b i j e n . D e n k e n we m a a r a a n z w a l u w e n , m e r e l s , m e z e n e n m u s s e n . D e é é n z i j n d o o d , U i t d i t a l l e s b l i j k t d a t d e i m k e r z i j n handen v o l h e e f t met k o n t r o l e u i t t e oefenen op de gezondheid van z i j n b i j e n s t a n d . De j u i s t e a k t i e op h e t j u i s t e o g e n b l i k i s d e a l l e r m i n s t e b e s c h e r m i n g d i e w e d e b i j e n volken kunnen geven. D e a l l e r g r o o t s t e v i j a n d v a n de b i j e n i s nog steeds e e n o n v o o r z i c h t i g e e n onwetende i m k e r.

—2 0 9 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 209

HET W E R K V A N D E I M K E R E N K L U B L E V E N Om t e b e s l u i t e n w i l i k n u e v e n a a n t o n e n w a t e e n z o r g e n w e r k b i j e n houden v o o r d e i m k e r m e e b r e n g t . T o t h i e r t o e h e b b e n w e a l t i j d m a a r o v e r h e t w e r k v a n d e b i j e n g e s p r o k e n e n men z o u k u n n e n d e n k e n d a t d e i m k e r een r u s t i g i e m a n d i s d i e d e a n d e r e n v o o r z i c h l a a t w e r k e n z o n d e r z e l f moe t e w o r d e n . D i t i s g e d e e l t e l i j k w a a r w a t b e t r e f t e e n r u s t i g i e m a n d .

In de aanwezigheid van b i j e n i s h e t de r u s t van de imker d i e t o e l a a t de b i j e n t e b e n a d e r e n . T r a g e b e w e g i n g e n w o r d e n d o o r d e b i j n i e t o p gemerkt. F e l l e a k t i e d o e t h u n v e r o n d e r s t e l l e n d a t h e t om e e n a a n t a l gaat e n hun r e a k t i e i s e v e n r e d i g .

Hoe b r e n g t d e i m k e r z i j n j a a r n u d o o r ?

Als a l l e s i n o r d e i s v o o r d e w i n t e r p e r i o d e , d e b i j e n i n r u s t , i s h e t o g e n b l i k v o o r d e i m k e r gekomen g r o o t o n d e r h o u d t e d o e n e n h e r s t e l l i n g e n u i t t e v o e r e n a a n h e t m a t e r i a a l . H o n i n g s l i n g e r, b e r o k e r , m a s k e r, h o n i n g k a m e r, k o r t o m a l l e s w o r d t g r o n d i g g e r e i n i g d e n e v e n t u e e l o n t s m e t .

De w i n t e r p e r i o d e i s o o k e e n p r i m a t i j d o m z w e r m k a s t e n b i j t e b o u w e n e . d . E e n g o e d e w e r k v e r d e l i n g i n d e w i n t e r b r e n g t m e t z i c h mede d a t het w e r k i n d e l e n t e b e t e r z a l kunnen opgevangen w o r d e n .

B i j d e e e r s t e z o n n i g e d a g e n maken d e b i j e n h u n r e i n i g i n g s v l u c h t e n .

De i m k e r i n s p e k t e e r t s n e l d e s t a a t w a a r i n h e t b i j e n v o l k d e w i n t e r h e e f t d o o r s t a a n . N a e n i g e t i j d maken we i n s p e k t i e i n d e k a s t z e l f .

Bijvoederen waar n o d i g i s .

Als h e t e e r s t e broed i s uitgekomen, d e h o n i n g z o l d e r e r o p .

Een z e e r d r u k k e p e r i o d e v o o r d e i m k e r i s d e z w e r m t i j d . R e e d s w e k e n i s de i m k e r b e z i g m e t z w e r m v e r h i n d e r i n g d a a r w a a r n o d i g . A n d e r e k a s t e n l a t e n we zwermen. D e z e zwermen moeten g e v o l g d e n g e s c h e p t w o r d e n .

Om v e r s c h i l l e n d e z u i v e r e h o n i n g s o o r t e n t e b e k o m e n , t r a n s p o r t e r e n w e de k a s t e n n a a r d e b l o e m e n v e l d e n . D i t i s m e e s t a l n a c h t w e r k .

De o o g s t d i e n e n w e z e k e r n i e t t e v e r g e t e n ; r a t e n u i t h a l e n , r a t e n o n t zegelen e n h o n i n g s l i n g e r e n ( k o u d om d e maximale k w a l i t e i t t e b e h o u den ) .

In d e h e r f s t p e r i o d e moet goed o p g e l e t worden op d e s t e r k t e v a n h e t volk en wintervoorraad a l s o o k op r o v e r i j v a n anderen d i e r e n ( z i e vorig hoofdstuk ) .

Wat h e t g i l d e l e v e n b e t r e f t : d e i m k e r s z i j n v e r e n i g d i n d e K o n i n k l i j k e Vlaamse I m k e r s b o n d v . z . w . D e z e v e r d e d i g t d e b e l a n g e n v a n d e i m k e r s e n van d e b i j e n . Z e g e e f t e e n t i j d s c h r i f t u i t w a a r i n d e v o o r n a a m s t e a k t i v i t e i t e n , nieuwigheden, e . d .

Ve r d e r z i j n e r d e p l a a t s e l i j k e a f d e l i n g e n v a n d e z e b o n d w a a r i n r e g e l l a t i g voordrachten, tentoonstellingen, bijenmarkten en uitstappen plaatshebben. D e i m k e r weet z i c h dus w e l b e z i g t e houden.

—2 1 ù —

R

e

n

é

De B a c k e r

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 210

HOBONIA - PENNING Van 1 j a n u a r i 1 9 8 3 a f w e r d Hoogboom ( m e t Z i l v e r e n h o e k e n e e n g e d e e l te v a n Leugenberg ) b i j d e gemeente K a p e l l e n gevoegd, t e r w i j l d e r e s t van d e gemeente E k e r e n o v e r g i n g n a a r d e s t a d A n t w e r p e n .

Vo o r H o b o n i a a l s h e e m k r i n g w a s d e z e w i j z i g i n g e e n b e l a n g r i j k h i s t o r i s c h f e i t , w a a r n i e t kon aan voorbijgegaan worden. D o o r h e t u i t g e ven v a n e e n g e d e n k p e n n i n g z a l d i t v o o r h e t n a g e s l a c h t b e w a a r d blijven.

De H o b o n i a - p e n n i n g ( h i e r a f g e b e e l d o p w a r e g r o o t t e ) t o o n t : op d e v o o r z i j d e : d e S i n t - J o z e f s k e r k v a n Hoogboom m e t l i n k s h e t w a p e n s c h i l d v a n E k e r e n e n r e c h t s h e t gemeentewapen v a n Kapellen. H e t j a a r t a l 1983 g e e f t h e t j a a r a a n w a a r i n Hoogboom b i j K a p e l l e n g e v o e g d w e r d . op d e a c h t e r z i j d e : h e t w a p e n s c h i l d v a n H o b o n i a .

De p e n n i n g i s v e r v a a r d i g d u i t b r o n s , w é r d m e t b r o n s v e r n i s b e h a n d e l d , h e e f t e e n d o o r m e t e r v a n 5 0 mm e n k o s t s l e c h t s 2 0 0 F .

Te k e n i n g e n o n t w e r p z i j n v a n A n d r é M a r i ë n .

B i j d e s a m e n s t e l l i n g v a n d i t t i j d s c h r i f t z i j n e r maar w e i n i g eksemp l a r e n v a n d e z e p e n n i n g t e bekomen b i j h e t b e s t u u r . D e t o t a l e o p l a g e is p r a k t i s c h v o l l e d i g u i t g e p u t e n e r worden geen nieuwe penningen b i j geslagen. Diegenen d i e deze penning nog n i e t i n hun b e z i t hebben mogen d u s n i e t l a n g m e e r w a c h t e n .

—2 1 1 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 211

kastelen in vlaanderen O U D E

B I E Z E N

Van d e c a . 1 5 0 n o g b e s t a a n d e k a s t e l e n i n d e p r o v i n c i e L i m b u r g i s d e Landkommanderij v a n d e Te u t o n i s c h e O r d e v a n " O u d e B i e z e n " o n g e t w i j f e l d d e meest f a s c i n e r e n d e .

Oude B i e z e n l i g t i n d e v o o r m a l i g e g e m e e n t e R i j k h o v e n , o p 8 , 5 k m v a n To n g e r e n . R i j k h o v e n , K l e i n e Spouwen e n G r o t e Spouwen s m o l t e n i n 1 9 7 0 samen t o t d e n i e u w e g e m e e n t e Spouwen.

Met d e f u s i e v a n 1 9 7 7 w e r d e n Spouwen, B e v e r s t , E i g e n b i l z e n , H o e l b e e k , Martenslinde, Mopertingen, Munsterbilzen en Waltwilder b i j B i l z e n gevoegd. I n d e n i e u w e e n t i t e i t , G r o o t - B i l z e n , l e v e n c a . 2 5 . 0 0 0 i n w o ners o p e e n o p p e r v l a k t e v a n 7 6 km2.

Rijkhoven behoorde v r o e g e r r e e d s t o t d e gemeente B i l z e n , m a a r w e r d b i j K o n i n k l i j k B e s l u i t van 3 a p r i l 1870 van B i l z e n afgescheiden, e n zou t o t a a n d e h i e r v o o r genoemde f u s i e v a n 1 9 7 0 e e n a u t o n o m e g e m e e n t e blijven.

Oude B i e z e n w a s g e d u r e n d e v e l e eeuwen d e m e e s t w e s t e l i j k e b u r c h t v a n de Te u t o n i s c h e R i d d e r o r d e v a n O . L . V r o u w v a n J e r u z a l e m . E n m e t d e z e g e e s t e l i j k e r i d d e r s k u n n e n we b e s t b e g i n n e n .

DE DUITSE ORDE Het o n t s t a a n v a n d e g e e s t e l i j k e r i d d e r o r d e n k l i m t t o t d e t i j d v a n d e kruistochten. Z e waren i n e e r s t e i n s t a n t i e v e r a n t w o o r d e l i j k voor de m i l i t a i r e b e v e i l i g i n g v a n d e veroverde gebieden i n h e t H e i l i g Land toen d e k r u i s v a a r d e r s n a a r h u n l a n d waren t e r u g g e k e e r d . D e a a n w e z i g heid v a n een m i l i t a i r e o r d e zou bovendien een rem z i j n v o o r d e Turkse d o o r b r a a k i n E u r o p a . M e t d a t d o e l w e r d d e Te m p e l i e r s o r d e g e s t i c h t . â&#x20AC;&#x201D;2 1 2 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 212

Er h e e r s t e i n h e t H e i l i g L a n d o o k e e n e r n s t i g g e b r e k a a n i n s t e l l i n gen v o o r o n t v a n g s t , v e r z o r g i n g e n h u i s v e s t i n g v a n d e k r u i s v a a r d e r s .

Een t w e e d e o r d e , d e J o h a n n i e t e r s , n a m d e z e t a a k o p z i c h .

Een d e r d e g r o t e g e e s t e l i j k e r i d d e r o r d e , d e Te u t o n i s c h e o f D u i t s e O r d e ( o o r s p r o n k e l i j k " Ordo Sanctae Mariae Theutonicorum Hierosolymitani " geheten ) , o n t s t o n d eveneens i n d e p e r i o d e v a n de k r u i s t o c h t e n , m a a r had w e l e e n s t e r k n a t i o n a a l k a r a k t e r , Z i j w e r d g e s t i c h t i n 11 9 0 , b i j de b e l e g e r i n g v a n A k k o , t o e n r i j k e k o o p l i e d e n , u i t v o o r n a m e l i j k B r e men e n L ü b e c k , e e n v e l d h o s p i t a a l v o o r h u n gewonde l a n d g e n o t e n i n r i c h t ten. D i t h o s p i t a a l v e r w i e r f s n e l vermaardheid onder d e k r u i s v a a r d e r s en i n d e g e h e l e K r i s t e l i j k e w e r e l d , d i e s t e r k m e e l e e f d e m e t h e t a v o n tuur v a n de k r u i s t o c h t e n . O n m i d d e l l i j k stroomden v o o r deze h o s p i t a a l ridders van a l l e kanten schenkingen t o e , waaronder z e e r b e l a n g r i j k e ; F r e d e r i k v a n Zweden o . a . v e r m a a k t e a l z i j n b e z i t t i n g e n a a n d e z e nieuwe o r d e , Te v e n s m o c h t d e D u i t s e O r d e z i c h o n a f g e b r o k e n v e r h e u g e n i n e e n p a u s e l i j k e w e l w i l l e n d h e i d e n bekwamen d e l e d e n s p e c i a l e b e schermingen e n v o o r r e c h t e n ; e r mochten b . v . g e e n t i e n d e n geheven w o r den o p a l l e go-ederen d i e d e O r d e t o e b e h o o r d e n , z e w a s v r i j g e s t e l d v a n a l l e t o l r e c h t e n en andere l a s t e n , e n z .

In 1226 werd d e D u i t s e Orde d o o r d e k e i z e r b e l e e n d met Kulmerland, e n i n 1234 k r e e g z e v a n paus G r e g o r i u s I X a l l e gebieden d i e v e r o v e r d w e r den i n e i g e n d o m , m i t s h e t b e t a l e n v a n e e n c i j n s a a n d e H e i l i g e S t o e l .

D i t b r a c h t n a t u u r l i j k mee d a t d e r i d d e r s , v o o r n a m e l i j k u i t e i g e n b e l a n g , al v l u g geduchte veroveraars werden.

In 1290 werd d e h o o f d z e t e l v a n de D u i t s e Orde v a n Akko n a a r Ve n e t i ë overgebracht, waarna ze haar w e r k t e r r e i n v e r p l a a t s t e naar D u i t s l a n d .

De P o o l s e h e r t o g K o e n r a a d v a n M a s o v i ë r i e p d e O r d e t e r h u l p t e g e n d e nog h e i d e n s e P r u i s e n , L i t a u e r s e n E s t l a n d e r s . D e " S o l d a t e n v a n K r i s tus " v e r o v e r d e n de ganse Oostzeekust, d e S l a v i s c h e b e v o l k i n g werd voor een g r o o t d e e l u i t g e r o e i d e n h e t a l d u s v r i j g e k o m e n gebied g e k o l o n i s e e r d . I n 1309 werd d e h o o f d z e t e l v e r p l a a t s t v a n Marburg i n D u i t s land n a a r d e nieuw g e s t i c h t e s t a d Mariënburg, m i d d e n i n h e t veroverde gebied. D e D u i t s e Orde werd een macht o p z i c h z e l f d i e een b l o e i e n d e handel o n t w i k k e l d e , m a a r o o k s t e e d s meer v e r w e r e l d l i j k t e . D o o r d e t a l r i j k e v e r o v e r i n g e n werd d e Orde a l s m a a r r i j k e r ; i n 1400 b e z a t z e in Pruisen a l l e e n 55 v e r s t e r k t e steden, 4 8 burchten en 1.900 dorpen.

B u i t e n h e t e i g e n l e g e r k o n d e n d e Te u t o o n s e r i d d e r s n o g g r o t e h u u r l e gers o p d e b e e n brengen e n onderhouden.

I n d e e e r s t e p l a a t s d a n k t e d e Orde h a a r enorme r i j k d o m aan e e n z e e r d e g e l i j k e o r g a n i s a t i e . Z e kende z e l f s h e t g e b r u i k van een e c h t e boekhouding, w a a r v a n d e meeste middeleeuwse v o r s t e n e n s t a t e n t o e n nog g e e n b e n u l h a d d e n .

- 213

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 213

De o p p e r s t e l e i d i n g w a s i n h a n d e n v a n d e g r o o t m e e s t e r ( M e i s t e r d e s Te u t s c h e n O r d e n s i n Te u t s c h e n u n d W e l s c h e n L a n d e n ) , N a a s t h e m , e n a l s p l a a t s v e r v a n g e r, t r a d d e grootkommandeur o p ; d e o r d e n s m a a r s c h a l k had d e l e g e r l e i d i n g i n h a n d e n , d e " s p i t t l e r " h a d d e z o r g o v e r d e ziekenverpleging, d e " t r a p p i e r " over de kleding en de " t r e s s l e r " over d e f i n a n c i e s . N a a s t d e G r o o t m e e s t e r w a r e n e r d r i e g r o t e h e e r s e r s te vermelden; d e z e v a n P r u i s e n , L i v o n a e n D u i t s l a n d . Ve r d e r was d e Orde o n d e r v e r d e e l d i n z e s t i e n l a n d k o m m a n d e r i j e n o f b a l i e s : O o s t e n r i j k , T i r o l ( o f b a l i e van Adige ) , E l z a s e n Boergondië, Koblenz, Thüringen, Hessen, F r a n c o n i ë , U t r e c h t , L o t h a r i n g e n , Saksen, We s t f a len, Lombardije, C a s t i l i ë o f Spanje, S i c i l i ë , A p u l i ë e n de Nederlanden ( o f b a l i e v a n A l d e B i e z e n ) . I e d e r e Landkommanderij was dan o p h a a r b e u r t i n k o u u u a n d e r i j e n o n d e r v e r d e e l d .

De l e d e n v a n d e O r d e b e s t o n d e n u i t t w e e k l a s s e n : r i d d e r s , d i e v a n a d e l l i j k e afkomst moesten z i j n , e n p r i e s t e r s , d i e geen a d e l l i j k e t i t e l n o d i g hadden. I n d e aanvang v o l s t o n d h e t om r i d d e r t e z i j n w i l d e men v o o r opname i n a a n m e r k i n g k o m e n . V a n a f 1 2 5 7 m o e s t m e n a f s t a m m e n van e e n r i d d e r . O n d e r Grootkommandeur d ' O r s e l e n ( 1 3 2 4 - 1 3 3 0 ) werd a l g e m e e n d e b e s l i s s i n g v a n k r a c h t d a t a l l é é n h i j d i e e e n a f s t a m ming v a n v i e r k w a r t i e r e n a d e l d o m k o n v o o r l e g g e n , a l s l i d m o c h t a a n vaard worden. I n 1567 waren e r i n D u i t s l a n d a c h t k w a r t i e r e n v e r e i s t , en n a d i e n z e l f s z e s t i e n ! E e n t w e e d e v e r e i s t e w a s v a n D u i t s e b l o e d e te z i j n , maar d i t werd w e l breed g e ï n t e r p r e t e e r d , w a n t d e a d e l v a n a l l e l a n d e n d i e t o t h e t H e i l i g Roomse R i j k b e h o o r d e , o f h a d b e h o o r d , werd t o t d e O r d e t o e g e l a t e n . H i e r o n d e r v i e l e n o o k d e N e d e r l a n d e n e n het Prinsbisdom L u i k .

De opname v a n e e n r i d d e r g i n g a l t i j d m e t g r o t e l u i s t e r g e p a a r d e n er w e r d e n t e l k e n s g r o t e f e e s t e n gegeven, w a a r o p d e l e i d i n g v a n d e b a l i e en de p l a a t s e l i j k e a d e l werd uitgenodigd. De kosten van deze feestelijkheden v i e l e n steeds t e n l a s t e van de nieuwe r i d d e r.

I n h e t b e g i n was h e t k l o o s t e r l e v e n h e e l s t r e n g . D e l e d e n s l i e p e n i n kale kamers o p h a r d e bedden, d e vastendagen waren t a l r i j k e n h e t leven h a r d . D e g e l o f t e v a n armoede, d i e d e l e d e n moesten a f l e g g e n , verslapte e c h t e r a l h e e l s n e l . Deze a f w i j k i n g van de regels werd z e l f s d o o r de pausen I n n o c e n t i u s I V ( 1254 ) e n Alexander V I ( 1258 ) in de hand g e w e r k t , v e r m i t s d e r i d d e r s d e t o e l a t i n g kregen t e g e n i e ten v a n d e goederen d i e z e v ó ó r h u n i n t r e k b e z a t e n , behoudens v a n de f e o d a l e g o e d e r e n w a a r o p v a z a l i t e i t s v e r p l i c h t i n g e n s t o n d e n .

Op 1 5 j u l i 1 4 1 0 w e r d d e D u i t s e O r d e v e r s l a g e n i n d e s l a g v a n Ta n n e n berg i n O o s t - P r u i s e n , w a a r v o o r z e 1 0 0 . 0 0 0 s o l d a t e n i n h e t g e l i d hadden g e b r a c h t t e g e n d e g r o t e k o a l i t i e v a n d e k o n i n g v a n P o l e n .

Alles l i e t e c h t e r een overwinning van de D u i t s e Orde voorzien, t o t d a t op z e k e r o g e n b l i k d e g r o o t m e e s t e r , U l r i c h v a n J u n g i n g e n , s n e u v e l d e , —2 1 4 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 214

z i j n troepen t o t a a l ontredderd op de v l u c h t sloegen, e n de nederlaag onafwendbaar w a s . M a a r o o k a l v e r l o o r d e O r d e d e z e v e l d s l a g , t o c h was z e n o g n i e t v e r s l a g e n . To e n d e O r d e i n 1 4 6 6 j u r i d i s c h o n d e r d e leenheerschappij v a n Polen werd g e p l a a t s t , v o e l d e n de Grootmeesters z i c h n o g a l t i j d s t e r k genoeg om d e z e l e e n h e e r s c h a p p i j t e n e g e r e n .

In 1525 t r a c h t t e Grootmeester A l b r e c h t v o n H o h e n z o l l e r n d e Orde t e b e v r i j d e n v a n d e P o o l s e l e e n h e e r s c h a p p i j . Wa n n e e r h i j n i e t d e v e r hoopte s t e u n v e r k r e e g v a n d e D u i t s e k e i z e r , n o c h v a n d e D u i t s e a d e l , l i e p h i j v e r b i t t e r d o v e r n a a r h e t p r o t e s t a n t i s m e . Op 8 a p r i l 1525 sloot h i j met de Poolse koning h e t verdrag van Krakau, w a a r b i j h e t Ordensland P r u i s e n h e t hertogdom Brandenburg werd m e t a l s e e r s t e groothertog A l b r e c h t von Hohenzollern z e l f . Wat oorlogen en tegenslagen n i e t hadden gekund, b e w e r k t e h e t o v e r l o p e n v a n A l b r e c h t v o n H o h e n z o l l e r n ; d e macht e n d e g r o o t h e i d v a n d e D u i t s e Orde was g e b r o ken - i n O o s t - P r u i s e n b e s t o n d z e z e l f s g e w o o n n i e t m e e r 9 De O r d e w i s t z i c h b u i t e n P r u i s e n t e r e o r g a n i s e r e n , e e r s t i n K o n i g s b e r g i n 1526, l a t e r met z e t e l t e Mergentheim, e n z e werd i n g e d e e l d i n twaalf p r o v i n c i e s . Eén van deze p r o v i n c i e s , deze van U t r e c h t , s c h e i d de z i c h i n 1 6 3 7 a f e n w e r d p r o t e s t a n t s . I n 1 8 0 5 w e r d d e O r d e i n D u i t s l a n d g e s e c u l a r i s e e r d e n i n 1809 h i e f Napoleon d e nog r e s t e r e n d e provincies o p . I n m i d d e l s had d e Franse r e v o l u t i e i n onze gewesten de O r d e p r a k t i s c h v e r n i e t i g d , z o a l s h e t m e t a l l e k e r k e l i j k e g o e d e r e n h e t g e v a l w a s , e n w e r d Oude B i e z e n v e r b e u r d v e r k l a a r d , e n o p 1 7 m a a r t 1797 p u b l i e k e l i j k v e r k o c h t a l s " z w a r t g o e d " .

LANDKOMMANDERIJ A L D E B I E Z E N In de " B i e z e n " , e e n gehucht v a n B i l z e n , w e r d i n 1209 een k e r k g e bouwd, d i e o n m i d d e l l i j k e e n b e d e v a a r t p l a a t s w e r d o m w i l l e v a n e e n mirakuleus Lieve-Vrouwebeeldje. D e k e r k s t o n d o p h e t grondgebied d a t toebehoorde a a n M e c h t i l d i s v a n A r e , a b d i s v a n h e t s t i f t M u n s t e r b i l zen, e n h a a r b r o e r A r n u l f I I I , g r a a f v a n L o o n . B e i d e n s c h o n k e n k e r k , akkerlanden en b i j h o r e n d e goederen aan de D u i t s e Orde, e n de schenk i n g w e r d i n 1220 b e k r a c h t i g d d o o r Hugo d e P i e r r e p o n t , b i s s c h o p v a n Luik, e n de aartsbisschop van Keulen.

O n m i d d e l l i j k kwamen r i d d e r s , p r i e s t e r s e n l e k e b r o e d e r s o m d e n i e u w e s t i c h t i n g t e bewonen. H u n e e r s t e w e r k was h e t bouwen v a n e e n t e h u i s en h o s p i t a a l e n z i j m o c h t e n a l s p o e d i g d e b e s c h e r m i n g g e n i e t e n v a n d e paus e n d e p l a a t s e l i j k e v o r s t e n e n e d e l e n . V a n o v e r a l s t r o o m d e n , n o g onder d e i n v l o e d v a n d e k r u i s t o c h t e n , b e l a n g r i j k e g i f t e n t o e .

Het i s o p v a l l e n d hoe i n h e t b e g i n v a n de s t i c h t i n g Oude B i e z e n werd b e s t u u r d d o o r p l a a t s e l i j k e h e r e n e n e d e l e n . We o n t m o e t e n namen a l s :

—2 1 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 215

Gerard v a n P r i n t h a g e n , T h e o d o o r v a n Papenhoven, Herman v a n R i j k e l , Eebert v a n Stokkem, D i r k v a n W i v e l c h o v e n , Wínand v a n Spaubeek, D i r k van H o l l a n d e n t e n s l o t t e G e e r a a r d v a n L o o n , d i e d e e e r s t e i s o m d e t i t e l v a n Landkommandeur t e d r a g e n . V ó b r h e m was O u d e B i e z e n s l e c h t s een k o m m a n d e r i j e n w e r d d e kommandeur a a n v a n k e l i j k " c o m m e n d a t o r p a r tium i n f e r i o r u m " genoemd, o m d a t d e b a l i e v a n d e N e d e r l a n d e n o o r s p r o n k e l i j k bestond u i t de Ordenshuizen van Biezen, U t r e c h t e n Koblenz.

Na G e e r a a r d v a n L o o n ( 1 3 3 3 ) w e r d e n a l l e b e s t u u r d e r s l a n d k o m m a n d e u r genoemd, w a a r u i t men mag b e s l u i t e n d a t Oude B i e z e n i n h e t g e h e e l v a n de O r d e i n r a n g b e v o r d e r d w a s .

Oude B i e z e n w a s n a u w e l i j k s g e s t i c h t o f d e O r d e g i n g r e e d s o v e r t o t d e vorming v a n a n d e r e koiuuuanderijén. I n 1 2 2 9 - ' 3 0 o n t s t o n d d e kommanderij van B e k k e v o o r t i n B r a b a n t , d a n k z i j e e n s c h e n k i n g v a n W i l l e m v a n B e k k e v o o r t e n A r n o l d , H e e r v a n D i e s t . D a a r b r e i d d e d e Orde haar a l l o d i a a l aanzienlijk u i t en bestuurde e r de parochie. Enkele j a r e n l a t e r o n t v i n g d e Orde e e n s t u k l a n d i n S i n t - Tr u i d e n , waarop r e e d s v ó ó r 1237 h e t h u i s e n d e k a p e l v a n B e r n i s s e m w e r d e n gebouwd. I n 1 2 4 2 s c h o n k r i d d e r D a n i ë l v a n Vo e r e n z i j n a l l o d i a a l g o e d i n h e t g r a a f s c h a p D a a l h e m aan d e O r d e e n h i e r o p w e r d d e k o m m a n d e r i j v a n S i n t - P i e t e r s - V o e r e n gebouwd.

In 1259 t r o k k e n d e r i d d e r s v a n Bernissem z i c h t e r u g , o m w i l l e v a n d e onlusten i n h e t l a n d , b i n n e n d e muren v a n d e s t a d S i n t - Tr u i d e n e n bouwden e r e e n n i e u w k l o o s t e r . I n 1 2 7 4 k e e r d e n z i j n a a r h u n k o m m a n d e r i j v a n B e r n i s s e m t e r u g . Om d e z e l f d e r e d e n w a r e n o o k d e r i d d e r s v a n Oude Biezen i n 1254 u i t g e w e k e n n a a r L u i k , w a a r H e n d r i k v a n G e l d e r, b i s s c h o p van L u i k , h e n h e t k l o o s t e r v a n B e a u r e p a r t ( thans s e m i n a r i e ) , t e r beschikking s t e l d e . K o r t n a d e v e s t i g i n g i n L u i k o n t v i n g d e Orde reeds een b e l a n g r i j k e s c h e n k i n g v a n r i d d e r J a c q u e s d e C e l l e s ; o . a . h e t p a t r o naatsrecht over de kerken van S i n t - André en S i n t - Gangulfus ( 6 j u l i 1255 ) , e e n g e b o u w a a n d e r u e d e Wache e n u i t g e s t r e k t e g r o n d e n i n h e t Luikse. Nadat d e v e i l i g h e i d o p h e t p l a t t e l a n d i n zekere mate h e r s t e l d was, v e s t i g d e n d e r i d d e r s z i c h i n 1 2 6 6 o p n i e u w i n A l d e B i e z e n . H u n v e r b l i j f p l a a t s i n L u i k b l e e f v o o r t b e s t a a n a l s a f z o n d e r l i j k e kommander i j , S i n t - A n d r e a s genaamd, a f h a n k e l i j k v a n d e l a n d k o m m a n d e r i j Oude Biezen.

Pas w a s d e O r d e o p n i e u w d e f i n i t i e f i n Oude B i e z e n g e v e s t i g d o f e r v o l g de e e n b l o e i p e r i o d e m e t e e n n i e u w e s t r o o m v a n s c h e n k i n g e n .

I n 1270 w e r d d e kommanderij v a n Gemert g e s t i c h t e n i n 1281 s c h o n k Raso van H o l t ( K o r t e s s e m ) a l z i j n g o e d e r e n a a n d e O r d e . Z o o n t s t o n d d e kommanderij v a n H o l t , d i e e c h t e r i n 1622 m e t d e kommanderij v a n O r dingen zou v e r e n i g d worden.

To t d i e t i j d s p r a k men s t e e d s o v e r d e " L a n d k o m m a n d e r i j v a n d e N e d e r - 216

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 216

landen " . D e u i t b r e i d i n g v a n d e b e z i t t i n g e n l e i d d e e c h t e r t o t nieuwe v e r d e l i n g e n . I n 1317 w e r d G e e r a a r d v a n L o o n v o o r h e t e e r s t Landkommandeur v a n Oude B i e z e n genoemd. D e b a l i e B i e z e n b l e e f z i c h m a a r v e r d e r u i t b r e i d e n e n e r kwamen a n d e r e s t i c h t i n g e n d i e v o o r t a a n n i e t m e e r n o o d z a k e l i j k d o o r s c h e n k i n g e n t o t s t a n d kwamen; d e L a n d k o m m a n d e r i j Alde B i e z e n was n u r i j k genoeg om z e l f b e l a n g r i j k e aankopen t e d o e n .

Op 2 1 m e i 1 3 2 8 w e r d d e S i n t - A e g i d i u s k a p e l t e A k e n g e k o c h t e n w e r d er e e n kommanderij g e s t i c h t . I n 1362 v o l g d e d e s t i c h t i n g v a n d e kommanderij v a n M a a s t r i c h t , o p gronden verkregen van de deken van S i n t Servaas e n d e p a s t o o r v a n S i n t - M a t t h i a s . D e z e s t i c h t i n g w e r d N i e u w e B i e z e n genoemd. A a n v a n k e l i j k was d i t s l e c h t s e e n r e f u g i e h u i s v o o r d e r i d d e r s v a n B i e z e n - s e d e r t d i e n Oude B i e z e n genoemd - m a a r h e t g r o e i d e u i t t o t een b e l a n g r i j k e kommanderij, waar reeds v a n a f h e t e i n d e van de 1 4 d e e e u w b i j n a a l l e k a p i t t e l v e r g a d e r i n g e n w e r d e n g e h o u d e n e n w a a r h e t opnemen v a n n i e u w e l e d e n p l a a t s v o n d .

I n 1417 w e r d d e kommanderij v a n G r u i t r o d e , n a b i j B r e e , g e s t i c h t d o o r Landkommandeur I w a n v a n C o r t e n b a c h , H i e r w e r d e n d e m u n t e n v a n d e O r d e geslagen.

De u i t b r e i d i n g v a n Oude B i e z e n g i n g n o g v e r d e r t o t i n d e 1 7 d e e e u w, t o e n landkommandeur Edmund H u y n v a n A m s t e n r a e d t d e h e e r l i j k h e i d O r dingen k o c h t . Oude B i e z e n b e z a t t o e n t w a a l f o n d e r h o r i g e kommanderijen: Bernissem, S i n t - P i e t e r s - Vo e r e n , S i n t - A n d r a e s ( L u i k ) , B e k k e v o o r t , S i n t - A e g i d i u s ( Aken ) , G r u i t r o d e , Nieuwe - Biezen ( Maast r i c h t ) , Gemert ( ' s Hertogenbosch ) , Rebsdorf o f S i e r s d o r f ( h e r t o g dom G u l l i k o f J u l i e r s ) , J o n g e B i e z e n ( K e u l e n ) , R e m e r s d o r f ( B o n n ) , en O r d i n g e n .

Ve r d e r b e z a t d e l a n d k o i m « a n d e r i j n o g b e l a n g r i j k e g o e d e r e n i n o . a . : Diepenbeek, B e v e r s t , M u n s t e r b i l z e n , L a n a k e n , E i g e n b i l z e n , M o p e r t i n g e n , V e l d w e z e l t , H e e s , R o s m e e r, K e s s e l t , M o n t e n a k e n , Z u s s e n , H e u k e l o m , H e r d e r e n , M i l l e n , To n g e r e n , H o e s e l t , R e p e n , G r o o t l o o n , H a r e n , e n z .

A l l é é n a l i n d e p r o v i n c i e L i m b u r g b e z a t Oude B i e z e n u i t g e s t r e k t e e i gendommen i n 3 9 g e m e e n t e n .

Op 1 4 d e c e m b e r 1 6 6 3 k o c h t b a r o n Edmond G o d f r i e d v o n B o c h o l t z , l a n d k o m mandeur v a n A l d e B i e z e n , d e h e l f t v a n d e h e e r l i j k h e i d v a n D i e p e n b e e k van I s a b e l l a F r a n c i s c a d e M e r o d e . O p 1 3 m a a r t 1 6 7 9 v e r w i e r f h i j d e andere h e l f t v a n d e z e h e e r l i j k h e i d v a n K a r e l v a n G a v r e , z o d a t v a n a f dat o g e n b l i k d e landkommandeur t e v e n s " v r i j b a n d e r h e e r t o t D i e p e n beek " w e r d .

Oude B i e z e n h e e f t , a f g e z i e n v a n e n k e l e e k o n o m i s c h m i n d e r v o o r s p o e d i g e t i j d e n , s t e e d s w e l s t a n d gekend. D e Orde l e e n d e enorme bedragen a a n

steden, k l o o s t e r s e n p a r t i k u l i e r e n , t e g e n v o o r d e Orde v o o r d e l i g e i n tresten. Ook de a d e l maakte van deze " b a n k i n s t e l l i n g " dankbaar g e - 217 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 217

De K r u i s t o c h t e n v o r m d e n d e r e c h t s t r e e k s e a a n l e i d i n g t o t h e t s t i c h t e n fan d e g e e s t e l i j k e r i d d e r o r d e n .

â&#x20AC;&#x201D;2 1 8 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 218

- 219 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 219

b r u i k . N i e t z e l d e n gaven z i j h u n b e z i t t i n g e n en goederen i n pand, d i e ze n a d i e n i n e i g e n d o m a a n d e l a n k o m m a n d e r i j m o e s t e n o v e r d r a g e n . O u d e B i e z e n k o n h e t z i c h z e l f s v e r o o r l o v e n om i n 1 6 1 7 t e L e u v e n e e n s e m i narie t e s t i c h t e n voor p r i e s t e r s d i e na hun w i j d i n g hun studies w i l d e n verderzetten aan de u n i v e r s i t e i t . Na enige t i j d kon d i t seminarie zich f i n a n c i e e l z e l f redden door de opbrengsten van t a l r i j k e pachtgoederen e n r e n t e n i n o . a . : T i e n e n , Hoegaarden, B r u s s e l , Lubbeek, A n t w e r pen, M a a s t r i c h t , L e u v e n , W e r c h t e r , K a m p e n h o u t , S a i n t - G é r y , T h o u r í n n e , enz Toen d e p a r o c h i e k e r k v a n B i l z e n i n 1 6 3 6 w e r d v e r w o e s t w a s h e t d e l a n d kommandeur v a n Oude B i e z e n , Edmond H u y n v a n G e l e e n , b a r o n v a n B o c h o l t z , die aan de nieuwe k e r k h e t h o o g a l t a a r, d e p r e e k s t o e l e n de b i e c h t s t o e len schonk.

Aan d e v o o r s p o e d i g e k l o o s t e r s t i c h t i n g v a n Oude B i e z e n kwam e e n e i n d e door h e t o p t r e d e n v a n d e F r a n s e r e v o l u t i e . I n 1797 w e r d e n d e k l o o s t e r g o e d e r e n v e r b e u r d v e r k l a a r d e n t e k o o p a a n g e b o d e n . B e h a l v e Oude B i e z e n werden d e g o e d e r e n d i e t o t d e l a n d k o m m a n d e r i j b e h o o r d e n e v e n e e n s v e r k o c h t . Va n f e b r u a r i 1797 t o t 1 8 a p r i l 1801 werden i n d e p r o v i n c i e L i m b u r g a l l e e n , v a n d e k o m m a n d e r i j e n Oude B i e z e n , B e r n i s s e m , O r d i n g e n e n Gruitrode,.,1.800 h a grond v e r k o c h t , w a t meteen een i d e e g e e f t v a n d e r i j k d o m d i e d e landkommanderij Oude B i e z e n eens moet u i t g e s t r a a l d hebben.

Een g e d e e l t e v a n d e g r o n d e n v a n Oude B i e z e n w e r d e n o p 2 7 m a a r t 1 7 9 7 gekocht d o o r W i l l e m C l a e s , burgemeester v a n H a s s e l t . O p 1 0 augustus van h e t z e l f d e j a a r w e r d e n h e t k a s t e e l e n d e a f h a n k e l i j k h e d e n v e r k o c h t aan E u g è n e D e l p i e r r e , e x - b e n e d i k t i j n v a n d e a b d i j v a n L o b b e s ( t e Heignes, J u m e t ) , v o o r d e p r i j s v a n 51.000 F, b e t a a l b a a r i n p r a k t i s c h waardeloze Franse a s s i g n a t e n .

Circa 25 j a a r nadat h i j een g r o o t d e e l van de grond had gekocht v e r w i e r f Willem Claes eveneens h e t k a s t e e l e n d e bijgebouwen. N a z i j n dood g i n g het kasteelgoed over aan z i j n zoon Ulysse e n daarna aan z i j n dochter A n n a - Va l e r i a C l a e s ( 2 1 j a n u a r i 1 8 2 6 - 1 7 j u l i 1 8 8 6 ) , g e h u w d m e t a d vokaat F r a n ç o i s d u V i v i e r . Hun d o c h t e r, mevrouw Roelants, l i e t n a h a a r dood ( 1 6 j a n u a r i 1 9 2 6 ) h e t k a s t e e l o v e r a a n h a a r z o o n e n d e n a b i j g e legen v i l l a v a n d e r e n t m e e s t e r a a n h a a r d o c h t e r , mevouw P e t i t . J o n k heer A . R o e l a n t s d u V i v i e r was d e l a a t s t e p a r t i k u l i e r e e i g e n a a r v a n Oude B i e z e n . O p 8 m a a r t 1 9 7 1 v e r w o e s t t e e e n e n o r m e b r a n d h e t k a s t e e l maar h e t h e l e k o m p l e k s w e r d t o c h n o g d o o r d e S t a a t a a n g e k o c h t o p 5 j u l i 1971, t e r w i j l d e p r o v i n c i e Limburg h e t omliggende p a r k aankocht.

Sinds 1 9 7 2 i s m e n b e z i g a a n h e r s t e l l i n g s - e n r e s t a u r a t i e w e r k e n a a n h e t kasteel e n de bijgebouwen, d i e nog wel v e l e j a r e n z u l l e n aanslepen.

- 220

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 220

KASTEEL E N BIJGEBOUWEN Het k a s t e e l , d a t w a a r s c h i j n l i j k w e r d o p g e t r o k k e n i n d e e e r s t e h e l f t van d e v e e r t i e n d e e e u w, t o e n Oude B i e z e n t o t G r o o t k o m m a n d e r i j w e r d verheven, v o r m t een g r o t e v i e r h o e k e n i s v o o r z i e n van v i e r zware, ronde, v o o r u i t s p r i n g e n d e h o e k t o r e n s . I n d e n o o r d - o o s t h o e k v a n h e t binnenplein r i j s t een vierkante u i t k i j k t o r e n , met een l u i d k l o k , hoog boven h e t g e h e e l u i t . D e t o r e n i s v o l l e i g g o t i s c h i n d e b e n e d e n g e l e dingen maar w e r d i n d e r e n a i s s a n c e t i j d i n d i e s t i j l a a n z i e n l i j k v e r hoogd. E v e n a l s d e t o r e n s z i j n d e o n d e r a a r d s e k e l d e r g e w e l v e n , m e t g o tische z u i l e n en acanthusbladkapitelen o f waterbladkapitelen, dusdanig gebouwd d a t z i j e e n s c h a k e l v o r m d e n i n h e t v e r d e d i g i n g s s t e l s e l .

I n d e 17de e n 18de eeuw werd h e t k a s t e e l v a n b i n n e n e n v a n b u i t e n g e moderniseerd e n aangepast a a n d e smaak e n d e noden v a n d i e t i j d . E r werden n i e u w e t o e g a n g e n g e k r e ë e r d e n d e r a m e n w e r d e n g r o t e r g e m a a k t .

Aan h u n wapens t e z i e n i s d a t h e t w e r k v a n d e g r o o t k o m m a n d e u r s v a n B o c h o l t z ( 1 6 5 7 - 1 6 8 0 ) , v a n Wa s s e n a e r ( 1 6 8 0 - 1 7 0 9 ) e n v a n g r a a f v a n Schdnborn ( 1 7 0 9 - 1 7 4 3 ) . I n 1 7 6 9 w e r d e n d e v e n s t e r s v a n d e v e r d i e p i n g e n verbreed e n werden e r dakvensters e n puntgevels aangebracht.

L o d e w i j k X I V, k o n i n g v a n F r a n k r i j k , v e r b l e e f i n Oude B i e z e n i n j u n i 1673 e n o p 8 j u l i 1 7 4 7 l i e t z i j n a c h t e r k l e i n z o o n , L o d e w i j k X V, i n d e k a s t e e l k a p e l e e n Te Deum o p d r a g e n a l s d a n k v o o r d e o v e r w i n n i n g i n d e S l a g v a n L a f e l t . L o d e w i j k XV w a s a l s g a s t o p Oude B i e z e n d e o n m i d d e l i j k e o p v o l g e r v a n d e h e r t o g v a n Cumberland, z o o n v a n George I I , k o n i n g v a n E n g e l a n d , d i e h i j i n d e genoemde v e l d s l a g v e r s l a g e n h a d .

Het k a s t e e l w a s v o l l e d i g m e t w a t e r o m g e v e n , d e o p h a a l b r u g l a g a a n d e o o s t z i j d e , maar werd i n 1709 d o o r e e n v a s t e b r u g vervangen.

Men b e r e i k t d e h o o f d i n g a n g v a n h e t k a s t e e l v i a h e t " A p o s t e l h u i s " , waar z e v e n b r e d e l a n e n samenkwamen. D i t g r o o t p o o r t g e b o u w, o p d e w e g n a a r M a a s t r i c h t ( k o m m a n d e r i j N i e u w e B i e z e n ) g e l e g e n , w e r d gebouwd i n 1646. H e t was i n d e r t i j d d e e r e - i n g a n g l a n g s w a a r d e vrome z w a a r d d r a gers t o e g a n g hadden, z o w e l t o t h e t k a s t e e l a l s t o t d e s t a l l i n g e n . A a n elke z i j d e v a n de toegangspoort vonden d e s t i j d s t w a a l f o u d e r l i n g e n een onderkomen t e r w i j l d e b o v e n v e r d i e p i n g e n d i e n d e n a l s b e w a k i n g s p o s t e n .

V i j f o p s c h r i f t e n , w a a r o n d e r d r i e chromogrammen, v e r t e l l e n d a t l a n d kommandeur H u y n v a n G e l e e n d e p o o r t e n d e o l m e n d r e e f a a n l e g d e i n 1 6 5 2 , dat Huyn van B o c h o l t z t e n m i n s t e één v l e u g e l bijbouwde e n d a t Gaspar van d e r Heyden a a n d e r e c h t e r v l e u g e l v e r a n d e r i n g e n a a n b r a c h t .

Een r e c h t e l a a n l e i d t v a n h e t A p o s t e l h u i s n a a r h e t e e r s t e v o o r h o f , d a t i n 1 7 7 5 w e r d a a n g e l e g d d o o r l a n d k o m m a n d e u r Va n d e r H e y d e n ( 1 7 6 6 - 1 7 8 4 ) .

L i n k s h i e r v a n b e m e r k t m e n e e n gebouw d a t d i e n s t d e e d a l s r i j s c h o o l , t e r w i j l h e t r e c h t e r gebouw a l s t i e n d e n s c h u u r w e r d g e b r u i k t .

- 221-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 221

GRONDPLAN VA N D E LANDKOMMANDERIJ OUDE B I E Z E N 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11 .

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

Eerste voorhof Tw e e d e v o o r h o f Binnenhof van het kasteel Voormalig kerkhof, n u t u i n Hoeveplein Rijschool Tiendenschuur Hoeveschuur Stallingen Tw e e v i e r k a n t e v e r d e d i g i n g s t o r e n s Hoevegebouwen Gaanderij Kerk Paardestal Ve r b l i j f der servanten Wagenhuis Brouwerij Smidse Ve r b l i j f der servanten Kapelanij Orangerie Serres G a s t h u i s .

Rentmeestershuis Park Hertenweide Apostelhuis

Conventzegel van Biezen.

Zegel van de kommanderij Biezen, jaar 1273 tot 1309.

- 222 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 222

24

21

II

4 21

3 22 t �

12 13

• 0 — 25

10 17 �

18

16

19 2

5

15

19

14

20

11

V

8

9

7

0

—2 2 3 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 223

Ve r d e r d o o r b e r e i k t men h e t t w e e d e v o o r h o f , m e t v e r s c h i l l e n d e gebouwen d i e c a . 2 0 0 j a a r v r o e g e r w e r d e n gebouwd d a n d e z e d i e h e t e e r s t e v o o r h o f omgeven. Z i j h e b b e n z e l f s n o g e e n e c h t b u r c h t k a r a k t e r , m e t d e d i k k e m u r e n , h o e k t o r e n t j e s , k l e i n e m e t a r d u i n omzoomde v e n s t e r s e n c i r k e l b o g i g e d e u r e n . Z e w e r d e n gebouwd i n d e m i l i t a i r e b o u w t r a n t v a n de e e r s t e r e n a i s s a n c e .

Tussen d e gebouwen v a n h e t t w e e d e v o o r h o f e n h e t e i g e n l i j k e k a s t e e l l i g t t h a n s een l e g e r u i m t e , maar deze behoorde v r o e g e r t o t d e v e r d e d i gingsgracht. E r l i e p toen, n i e t a l l e e n rond h e t k a s t e e l , maar rond h e t ganse v o o r h o f , e e n g r a c h t . T u s s e n d e t w e e v o o r h o v e n b l i j f t e r o o k geen s p o o r m e e r o v e r v a n d e v r o e g e r e v e r d e d i g i n g s g r a c h t , a l l e e n d e _ ronde h o e k t o r e n t j e s m e t d e s c h i e t g a t e n w i j z e n nog o p d e v e r d e d i g i n g van e e r t i j d s .

Haaks o p d e r e c h t e r g e b o u w e n v a n h e t t w e e d e v o o r h o f b e v i n d t e r z i c h weer e e n g r o o t b i n n e n h o f , h e t h o e v e p l e i n , d a t d o o r v e r s c h i l l e n d e g e bouwen w o r d t o m g e v e n . E r i s v o o r e e r s t d e k e r k , d i e i n 1 6 3 1 w e r d g e bouwd e n i n 1 6 3 8 w e r d g e w i j d , n a d a t d e e e r s t e k e r k , d i e o p e e n t é vochtige p l a a t s s t o n d , was afgebroken. H e t i s een éénbeukige k e r k , gevat i n zware druu,uers, h e t g e w e l f i s i n s t e e n . D e k e r k b e v a t mooi m e u b i l a i r ; o . a . e e n z u i l e n a l t a a r u i t 1634; z i j a l t a r e n waarop, n a a s t het Madonnabeeld, e e n " Bewening v a n K r i s t u s " s t a a t e n een " S i n t Michael " d i e een standaard overhandigt aan S i n t - J o r i s , e e n werk van Kasper d e C r a y e r ; e e n b a r o k h o o g a l t a a r u i t 1 6 3 8 ; e e n b a r o k b a n k , d e z o genaamde " kommandeursbank " ; e e n g r o o t d o e k m e t d e " K r u i s d r a g i n g en d e E v a n g e l i s t e n " ; e e n " V e r r i j z e n i s v a n K r i s t u s " u i t d e 1 7 d e eeuw, e n z .

Er z i j n o o k v e r s c h i l l e n d e g r a f - e n h e r d e n k i n g s s t e n e n , o . a . d i e v a n de m a a r s c h a l k v a n d e D u i t s e O r d e v o n R o c h a u , e e n b e k e e r d e p r o t e s t a n t , wiens z e s t i e n k w a r t i e r e n e e n h e r a l d i e k d e k o r v a n g r o t e s c h o o n h e i d vormen. D e b o u w v a n d e z e k e r k w e r d b e g o n n e n o n d e r l a n d k o m m a n d e u r H u y n van A m s t e r a e d t ( 1 6 0 5 - 1 6 3 4 ) e n v o l t o o i d t e n t i j d e v a n grootkommandeur Godfried van Geleen (1634-1657). D e k a s t e e l k e r k werd v a n a f 1870 p a r o c h i e k e r k v a n R i j k h o v e n e n nog i n 1955 goed g e r e s t a u r e e r d .

Vlak naast de k e r k , i n de r i c h t i n g van h e t k a s t e e l , b e v i n d t z i c h een mooie g a l e r i j , w a a r l a n g s m e n i n d e v e r t r e k k e n v a n d e o o s t - e n w e s t v l e u g e l g e r a a k t . B o v e n d e i n g a n g v a n d e n o o r d v l e u g e l b e m e r k t men h e t w a p e n s c h i l d v a n l a n d k o m m a n d e u r b a r o n v a n Wa s s e n a e r.

Aan d e a n d e r e z i j d e v a n d e k e r k z i e t men o p h e t h o e v e p l e i n d e t a l r i j k e gebouwen d i e d e h o e v e v o r m d e n , d e s t a l l i n g e n e n s c h u r e n . D e b u i t e n w a n den v a n d e h o e v e h a d d e n d e v o r m v a n e e n r i n g m u u r , e e n m u u r d u s z o n d e r vensters, maar voorzien van schietgaten en uitlopend op twee v i e r k a n t e verdedigingstorens. De westelijke toren, d i e het d i c h t s t b i j de kerk —2 2 4 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 224

staat, d i e n d e a l s k l o k k e t o r e n . Haaks o p h e t p a c h t h o f s t a a n d e s t a l l i n g e n e n d e 1 7 d e e e u w s e g r o t e s c h u u r . Va n o p h e t h o e v e p l e i n k a n men h e t v e r s t e r k t e binnenhof b e r e i k e n v i a e e n p o o r t , n a a s t d e k a p e l a n i j , d i e i n 1571 w e r d gebouwd.

A c h t e r d e k e r k , a a n d e weg B i l z e n - R i j k h o v e n , l i g t h e t v o o r m a l i g e g a s t h u i s v a n Oude B i e z e n . O m s t r e e k s h e t m i d d e n v a n d e 1 6 d e e e u w w e r d het e e r s t e g a s t h u i s a f g e b r o k e n , d a t o n m i d d e l l i j k na d e aankomst v a n de e e r s t e r i d d e r s , i n 1 2 2 0 , w a s gebouwd g e w o r d e n . R o n d 1 5 6 0 k o n h e t h u i d i g e g a s t h u i s , i n r e n a i s s a n c e s t i j l o p g e t r o k k e n , i n d i e n s t genomen worden. D e v i e r k a n t e t u i n , t u s s e n h e t k a s t e e l , d e k e r k , h e t g a s t h u i s en d e o r a n g e r i e , w a s v r o e g e r h e t k e r k h o f v a n d e l a n d k o m m a n d e r i j . D e o r a n g e r i e werd i n d e 18de eeuw b i j g e b o u w d , e v e n a l s d e bloemen- e n plantenserres.

Een p a a r h o n d e r d m e t e r v e r d e r , i n d e r i c h t i n g v a n B i l z e n , l i g t d e 1 7 d e eeuwse w o n i n g v a n d e v r o e g e r e r e n t m e e s t e r s . T u s s e n h e t r e n t m e e s t e r s h u i s e n h e t g a s t h u i s l a g e e n 8 h a g r o t e e n v o l l e d i g ommuurde w e i d e , waarop d e h e r t e n v o o r d e d r i j f j a c h t e n w e r d e n g e k w e e k t .

Het p a r k v a n Oude B i e z e n m o e t v r o e g e r p r a c h t i g z i j n g e w e e s t , t e o o r d e l e n n a a r d e r e s t e n d i e we vandaag nog kunnen herkennen. E e n beukend r e e f l e i d t v a n h e t t w e e d e v o o r h o f n a a r e e n e i l a n d j e , C y t h è s e genaamd.

I e t s meer n a a r r e c h t s l i g t een h e u v e l , d i e een panoramisch z i c h t o p het p a r k b i e d t . E e n tempel v a n M i n e r v a , g e ï n s p i r e e r d o p d e Amortempel i n Tr i a n o n , v e r h e f t z i c h i n d e n a b i j h e i d v a n twee enorme, r o d e beuken.

Het k a s t e e l k o m p l e k s v a n Oude B i e z e n , m e t z i j n t w a a l f t o r e n s e n m e e r dan d r i e ( ! ) h a d a k e n , v o r m t d o o r z i j n u i t g e s t r e k t h e i d e n a f w i s s e l i n g één d e r m o o i s t e g e b o u w e n k o m p l e k s e n v a n d e p r o v i n c i e L i m b u r g . D e l a n d kommanderij v a n " A i d e Biezen " w i s t d e eeuwen t e t r o t s e r e n e n l i e t h a a r macht u i t s t r a l e n t o t v e r b u i t e n o n z e l a n d s g r e n z e n .

Op d i t o g e n b l i k z i j n d e h e r s t e l l i n g s w e r k e n a a n h e t k a s t e e l k o m p l e k s n o g a l t i j d b e z i g e n n i e t s l a a t vermoeden d a t d a a r d e e e r s t e j a r e n v e r a n d e r i n g i n z a l komen. V e r s c h i l l e n d e b o r d j e s v e r b i e d e n d e t o e g a n g t o t Oude B i e z e n wegens r e s t a u r a t i e w e r k e n . We n e g e e r d e n d e z e b o r d j e s e n stapten, a c h t e r n a gestaard d o o r e n k e l e bouwvakkers, r e s o l u u t h e t k a s t e e l b i n n e n , d a t inwendig nog één g r o t e bouwwerf i s . H e t duurde dan ook n i e t l a n g o f w e w e r d e n u i t h e t k a s t e e l g e h a a l d e n m e t z a c h t e d r a n g van h e t d o m e i n g e s t u u r d . I n d e k o r t e t i j d e c h t e r d a t w e o n z e o g e n d e kost konden geven, was o n s t o c h h e t e e n e n ander o p g e v a l l e n . O p sommige p l a a t s e n v o n d men e r o . a , n i e t s b e t e r s o p d a n r e c h t h o e k i g e v e n s t e r s gewoon v ó ó r b o o g v o r m i g e v e n s t e r o m l i j s t i n g e n " n e e r t e p l a d i j z e n " , maar d a n o p e e n m a n i e r d a t d e o r i g i n e l e " g e r e s t a u r e e r d e " b o o g v o r m e n d o o r d e v e n s t e r r u i t e n z i c h t b a a r b l e v e n . N u h a d d e n w e a l t i j d gemeend dat r e s t a u r e r e n h e t h e r s t e l l e n i n d e o r i g i n e l e t o e s t a n d betekende - 225

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 225

�!IIIpIIIIIII� lllllll� IIIIiI �ll \\I//j'

- 226 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 226

Oude B i e z e n i n z i j n huidige toestand.

Vo o r a l b i n n e n i n h e t kasteel d i e n t e r nog h e e l w a t t e g e beuren e n z a l h e t nog v e l e j a r e n duren e e r h e t v o l ledig z a l afgewerkt zijn.

â&#x20AC;&#x201D;2 2 7 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 227

maar v o o r O u d e B i e z e n s c h i j n t d i t n i e t h e t . g e v a l t e z i j n . M i s s c h i e n komt h e t a l l e m a a l n o g w e l i n o r d e , m a a r d a t z a l d a n d e t o e k o m s t m o e ten uitmaken !

Paul A r r e n BRONNEN: G.E.De W a l : " H i s t o i r e d e l ' O r d r e . Te u t o n i q u e p a r u n C h e v a l i e r d e l ' O r d r e " 1784-1790 - 8 d e l e n " A l d e B i e z e n " - U i t g a v e P r o v i n c i a a l Ve r b o n d v o o r To e r i s m e i n L i m burg - 1 9 6 9 - , 2 6 b l z .

A. S c h a e p k e n s : " L a G r a n d e Commanderie Te u t o n i q u e d e V i e u x - J o n c s 1866 D r. J . P a c q u a y : " H e t A r c h i e f v a n d e L a n d k o m m a n d e r i j O u d e n B i e z e n . 1930 J. G r a u w e l s : " R e g e s t e n l i j s t d e r oorkonden v a n d e Landkommanderij Oudenbiezen e n o n d e r h o r i g e k o m m a n d e r i j e n " - 1 9 6 6 - d e e l I ( b e v a t 11 5 2 o o r k o n d e n o v e r Oude B i e z e n ) Lea S i m o e n s : " O u d e B i e z e n " i n " D e A u t o t o e r i s t " j r g . 3 0 n r . 1 5 7 j u l i 1 9 7 7 _ Oude B i e z e n n u m m e r Baron L . D e C r a s s i e r : " O r d r e Te u t o n i q u e , h i s t o i r e d u b a i l l a g e d e s Vieux- J o n c s " - 1 9 0 3 G.E.De W a l : " E s s a i s u r l ' H i s t o i r e d e l ' O r d r e Te u t o n i q u e " 1 7 8 0 R i d d e r O s c a r S c h a e t s e n : " L a Commanderie d e s V i e u x - J o n c s " i n " To n g r e s et s e s e n v i r o n s " d o o r F. H u y b r i g t s - 1901 - b l z . 1 7 1 J. B u n t i n c x : " O u d e n - B i e z e n - L a n d k o m m a n d e r i j v a n d e D u i t s e O r d e i n d e N e d e r l a n d e n " i n " Ve r z a m e l d e O p s t e l l e n " H a s s e l t X V - 1 9 3 9 - b l z . 1 1 5 " N o t i c e H i s t o r i q u e s u r l ' a n c i e n n e G r a n d e Commanderie d e s C h e v a l i e r s de l ' O r d r e Te u t o n i q u e d i t e d e s V i e u x - J o n c s , d a n s l a p r o v i n c e a c t u e l l e d e Limbourg " - 1849 - 6 0 b l z .

A. P e r r e a u : " R e c h e r c h e s H i s t o r i q u e s e t N u m i s m a t i q u e s s u r l a G r a n d e Commanderie d e l ' O r d r e Te u t o n i q u e d e V i e u x - J o n c s " 1 8 4 8 J . B u n t i n c x e n M . . G y s s e l i n g : " H e t O u d s t e G o e d e r e n r e g i s t e r v a n OudenBiezen ( 1 2 8 0 - 1 3 4 4 ) " - Nomina G e o g r a p h i c a F l a n d r i c a - S t u d i ĂŤ n X I I 1965 - 3 5 9 b l z . " B i e s e n . " - 1929 - 228

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 228

Mr. W . J . B a r o n d ' A b l a i n g v a n G i e s s e n b u r g : " D e D u i t s c h e O r d e o f b e knopte G e s c h i e d e n i s , i n d e e l i n g e n s t a t u t e n d e r B r o e d e r s v a n h e t Duitsche Huis van S t . M a r i e van Jeruzalem " 1857 - 354 b l z .

J , H a b e t s : " A r c h e o l o g i s c h e Wa n d e l i n g e n d o o r d e L i m b u r g s e Kempen " i n : " D e Maasgouw " - 1 8 8 6 - b l z . 5 9 Graaf Joseph d e Borchgrave d ' A l t e n a e n r i d d e r Joseph d e G h e l l i n c k d' Elseghem: " A l d e ' B i e z e n " i n " K a s t e l e n v a n B e l g i ë " - u i t g a v e Desoer - 1 9 6 7 - b l z . 1 6 7 L. R a s k i n : " I n v e n t a r i s v a n d e L i m b u r g s e K a s t e l e n " 1 9 7 1 - b l z . 4 0 O. P e t i t j e a n : " N o s C h â t e a u x H i s t o r i q u e s

" Tome I - z . d . - b l z . 2 8 1

M. E e m a n s : " V l a a m s c h K a s t e e l e n b o e k " z . d . . - b l z . 2 1 E. d e Damseaux: " L a B e l g i q u e p i t t o r e s q u e - L e s C h â t e a u x " 1 8 7 2 - n r . 4 5 B. P e l e m a n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n " d e e l I - b l z . 1 4 J. Kerremans: " Châteaux d e B e l g i q u e " z . d . - n r . 1 9 S. D o u m i c e n E . P o u m o n : " C h â t e a u x - A b b a y e s - H o t e l s , o u v e r t s a u Public - B e l g i q u e " - 1958 - n r . 5 8 E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b o u r g e o i s " 1 9 5 5 - b l z . 4 3 + p l a n che 2 6 G.H. D u m o n t : " B u r c h t e n e n K a s t e l e n v a n B e l g i ë " - H i s t o r i a d e e l I 1972 - b l z . 6 0 C. M e r t e n s : " C h â t e a u x d e B e l g i q u e " - Vo l u m e I I - 1 9 5 4 - b l z . 2 8 " L a B e l g i q u e p i t t o r e s q u e ; L e s Châteaux " - P r o v i n c e s Anvers; L i m - bourg, Luxembourg - z . d . - b l z . 1 9 F. R . B o s c h v o g e l : ' " W a a r Maas e n S c h e l d e v l o e i e n " . ' 1 9 5 6 - b l z . 1 5 7 J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1 9 6 6 - b l z . 6 5 4 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Wo o r d e n b o e k d e r B e l g i s c h e Gemeenten " - 1 9 3 9 - d e e l I I - b l z . 1 1 2 9

e . v. a .

- 229

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 229

Van een kei, via een kompas naar de atoombom I n de D u i t s e s t a d Ulm l a g een knaapje van v i j f j a a r met k o o r t s t e bed.

B u i t e n was h e t r o t w e e r , d o n k e r e w o l k e n d r e v e n l a a g o v e r h e t r u s t i g e stadje. A l l e s l e e k wel g r i j s Na z i j n d a g e l i j k s w e r k kwam v a d e r z i j n z i e k z o o n t j e e v e n b e z o e k e n . H i j had v o o r z i j n l i e v e l i n g e e n s p e e l g o e d k o m p a s j e m e e g e b r a c h t . H e t k n a a p j e b e g o n d e n a a l d t e v e r p l a a t s e n . T o t z i j n v e r b a z i n g kwam d e n a a l d steeds o p h a a r z e l f d e r i c h t i n g t e r u g . . .

Wa a r s c h i j n l i j k h e e f t vader E i n s t e i n n o o i t b e s e f t d a t h i j d e toekomst van d e w e r e l d a a n g r i j p e n d g e w i j z i g d h a d . A l b e r t E i n s t e i n z o u l a t e r i n z i j n a u t o b i o g r a f i e i m m e r s v e r k l a r e n d a t s p e l e n m e t d i t kompas z i j n b e l a n g s t e l l i n g v o o r d e f y s i c a opgewekt h a d . H e t geheim v a n h e t magnet i s c h e n o o r d e n wou h i j v a n i n z i j n j e u g d d o o r g r o n d e n . Z o l o o p t e r e e n p a r a l l e l m e t I s a a c N e w t o n , d i e g r o t e g e l e e r d e u i t d e 1 7 d e e e u w, d i e ons h e t z w a a r t e k r a c h t m y s t e r i e o n t h u l d e . E n d i e w a s b e g o n n e n m e t k e i e n te spelen . . .

N i e t a l l e e n v a d e r e n moeder E i n s t e i n w a r e n onwetend o v e r h e t g e n i e van h u n z o o n . G e e n e n k e l e l e r a a r u i t d e s c h o o l t i j d v a n A l b e r t E i n s t e i n zal o o i t vermoed hebben, d a t u i t deze m o e i l i j k e , z e e r m i d d e l m a t i g e l e e r l i n g o o i t e e n wiskundig wonder z o u g r o e i e n .

E i n s t e i n was i n d e r d a a d e e n w e i n i g b e g a a f d l e e r l i n g , m e t e e n geheugen a l s e e n z i f t . Z o v e r g a t h i j o p d e eksamens s o m s d e g e m a k k e l i j k s t e dingen . : H i j z o c h t g e e n k o n t a k t m e t d e a n d e r e l e e r l i n g e n e n was e e r d e r v i j a n d i g t e g e n o v e r z i j n l e r a r e n , D e s c h o o l d i s c i p l i n e l e e k hem e e r d e r u i t g e v o n d e n om s c h o l i e r e n t e p e s t e n . O p e l f j a r i g e l e e f t i j d m o e s t h i j m u ziek gaan studeren. H i j verkoos d e v i o o l , maar b l e e k een w e i n i g b e gaafde l e e r l i n g . T o t h i j ' bewondering o p v a t t e v o o r d e m u z i e k v a n M o z a r t . Va n t o e n a f v e r b e t e r d e z i j n s p e l a a n z i e n l i j k e n zou h i j z e l f s een z e e r v e r d i e n s t e l i j k s o l i s t w o r d e n , Ondanks z i j n J o o d s e a f k o m s t s t u u r d e n z i j n o u d e r s A l b e r t n a a r k a t o l i e ke s c h o l e n . T h u i s w e r d h i j e c h t e r o p g e v o e d v o l g e n s d e J o o d s e t r a d i t i e s , w a t m i s s c h i e n een g r o t e i n v l o e d h e e f t gehad o p d e vorming v a n z i j n k a r a k t e r.

Gans z i j n l e v e n t o o n d e h i j e e n g r o t e e e r b i e d v o o r G o d . I n b i j n a a l l e g e s c h r i f t e n v a n E i n s t e i n w o r d t God v e r n o e m d . H i j z o u s t e e d s h e t H o g e r e b l i j v e n z o e k e n , m a a r v e r w i e r p k a t e g o r i e k a l l e d o g m a ' s . V o o r hem was

de w e t e n s c h a p e n h e t l e v e n a l s d e l a d d e r v a n J a c o b I m m e r tot aan de voeten van de Almachtige.

h o g e r,

â&#x20AC;&#x201D;2 3 0 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 230

De e i g e n a a r d i g e o p v o e d i n g s m e t o d e v a n d e f a m i l i e E i n s t e i n w e r d i n Joodse k r i n g e n i n MĂźnchen n i e t e r g o p p r i j s g e s t e l d , w a t z i c h w e l d e e d gevoelen. D e f a m i l i e E i n s t e i n werd amper g e d u l d .

Albert E i n s t e i n b l e e f op school steeds een eigenaardig f i g u u r. A f en toe w e k t e h i j d e a a n d a c h t v a n z i j n omgeving d o o r opmerkingen e n o p lossingen d i e veel d i e p e r gingen dan de l e e r s t o f . Z o verklaarde h i j eens d e s t e l l i n g v a n P y t h a g o r a s o p e e n z d o r i g i n e l e m a n i e r , d a t d e leraar h e t a a n v a n k e l i j k a l s f o u t bestempelde.

Spoedig w a s m e n h e t g e w o o n d a t d e f r e l e E i n s t e i n f o u t e n o n t d e k t e i n de l e e r b o e k e n , z e l f s a l e e n s v e r k e e r d e s t e l l i n g e n v e r b e t e r d e . Z i j n l e r a r e n moesten z e e r goed o p hun t e l l e n passen: d e m i n s t e f o u t werd door E i n s t e i n o p g e m e r k t . Z o n d e r v e e l g l o r i e maakte A l b e r t z i j n G r i e k s L a t i j n s e s t u d i e s a f e n begon i n 1896 a a n d e v o o r b e r e i d i n g v a n h e t toelatingseksamen t o t h e t " Polytechnisch I n s t i t u u t van Z Ăź r i c h " .

Eens t e m e e r s p e e l d e z i j n s l e c h t g e h e u g e n hem p a r t e n . H i j b u i s d e glansrijk.

G e l u k k i g v o o r h e m was d e d i r e k t e u r e e n b e g r i j p e n d m e n s . H i j k e n d e d e reputatie van de jonge E i n s t e i n en zorgde ervoor d a t h i j i n Aarau een v o o r b e r e i d e n d j a a r k o n g a a n v o l g e n . To e n kwam M i l e v a M a r i c i n h e t leven van de j o n g e s t u d e n t ! D e s t u d i e e n de wetenschap l i j k e n p l o t s z o n d e r e n i g b e l a n g . To c h l u k t E i n s t e i n z i j n e i n d e k s a m e n . M a a r h i j h e e f t w e i n i g l u s t om n a a r d e u n i v e r s i t e i t t e g a a n . H i j v e r l o o f t z i c h op 2 2 - j a r i g e l e e f t i j d m e t d e b e v a l l i g e S e r v i s c h e , w a a r b i j h i j z i c h t o t Zwitser l a a t n a t u r a l i s e r e n . Vruchteloos poogt E i n s t e i n een p l a a t s te v i n d e n van a s s i s t e n t aan d e u n i v e r s i t e i t , om z i j n verdere s t u d i e s te b e k o s t i g e n .

Z i j n omgang m e t d e s t r e n g k r i s t e l i j k e M i l e v a m a a k t E i n s t e i n t o t e e n p a r i a i n d e J o o d s e middens. M a a r h i j g a a t o n v e r s t o o r d z i j n e i g e n weg.

Een v a n z i j n p r i n c i p e s w a s i m m e r s z i c h n i e t a a n t a b o e ' s o f d o g m a ' s te s t o r e n .

E i n s t e i n s t u d e e r t v e r d e r . I n 1901 d i e n t h i j z i j n t h e s i s i n . . . d i e a f gewezen w o r d t . A l l e e n d e s t e u n v a n z i j n o m g e v i n g k a n hem e r t o e b r e n g e n de moed n i e t t e v e r l i e z e n . H i j k a n g e l u k k i g e e n p l a a t s a l s k l e r k b i j het B r e v e t b u r e a u v a n B e r n bemachtigen ( 1901 ) . I n 1903 h u w t h i j m e t Mileva e n n i e t s l a a t v o o r z i e n d a t d e z e onbetekenende k l e r k o p h e t p u n t s t a a t d e eeuwenoude o p v a t t i n g e n d e r f y s i c a o n d e r s t e b o v e n t e h a l e n .

Een n i e u w e p o g i n g o m z i j n t h e s i s a f t e w e r k e n m i s l u k t . M o e d e l o o s l a a t E i n s t e i n d e a r m e n z a k k e n . G e l u k k i g k u n n e n e n k e l e v r i e n d e n hem o v e r h a l e n h e t n o g m a a l s t e p r o b e r e n . E n w o n d e r, d r i e m a a l b l e e k o o k h i e r scheepsrecht: E i n s t e i n i s geslaagd . . .

Om d e e i n d j e s a a n e l k a a r t e k n o p e n g e e f t A l b e r t b i j l e s s e n . Z i j n v r o u w houdt e e n s t u d e n t e n p e n s i o n open. H e t j o n g e e c h t p a a r h e e f t h e t n i e t - 231

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 231

Albert E i n s t e i n ( Ulm 14 maart 1879 - P r i n c e t o n N . J . 1 8 a p r i l 1955 ) .

De b e l a n g r i j k h e i d v a n E i n s t e i n voor de f y s i c a i s zo g r o o t g e weest, d a t men hem t o t d e grootste f y s i c i a l l e r t i j d e n rekent.

Einstein in 7 9 4 9

breed, maar h o u d t h e t h o o f d boven w a t e r.

Inmiddels w o r d t de wetenschappelijke wereld d a g e l i j k s gekonfronteerd met s e n s a t i o n e l e o n t d e k k i n g e n d o o r a l l e r l e i b e r o e m d e v o r s e r s . O p v e l e gebieden i s d e wetenschap i n beweging. N i e t s l i j k t nog s t a b i e l , d e vooruitgang van de t e c h n i e k b i e d t de onderzoekers de gelegenheid betere proeven u i t t e voeren.

I n 1887 bewees H e n r i H e r t z , h o o g l e r a a r t e Bonn, d e t h e o r i e v a n Maxw e l l , waardoor werd aangetoond d a t h e t l i c h t w e l d e g e l i j k een e l e k t r o magnetisch v e r s c h i j n s e l i s . Z o werd d e grondslag g e l e g d v o o r d e o n t w i k k e l i n g v a n d e r a d i o . I n 1900 s t e l t Max P l a n c k z i j n beroemde " Q u a n t u m t h e o r i e " o p . N u n o g r e k e n e n we i n d e f y s i c a m e t d e " k o n s t a n t e v a n P l a n c k " ( h = 6 , 6 2 5 2 X 1 0 - 2 7 ERGSEC. ) H e n d r i k L o r e n t z , een N e d e r l a n d s e g e l e e r d e , h a d t e v o r e n r e e d s h e e l w a t o p v a t t i n g e n i n zake d e e l e k t r o n e n t h e o r i e g e f o r m u l e e r d . H i e r v o o r o n t v i n g h i j t r o u w e n s i n 1903 d e N o b e l p r i j s . E i n s t e i n v o l g t a l d i e onderzoekingen o p d e v o e t . Z e l f h e e f t h i j n i e t d e m i d d e l e n om p r o e v e n u i t t e v o e r e n , m a a r z i j n geest w e r k t des t e b e t e r. Vo l l e d i g onverwacht p u b l i c e e r t h i j i n 1905 e e n r e e k s v a n d r i e b i j d r a g e n i n h e t D u i t s e b l a d " A n n a l e n d e r Physik " . Z i j n s t u d i e " Z u r Elektrodynamisch Bewegter Kdrper " b l i j k t een g r o t e w e e r s l a g t e h e b b e n . D e w e r e l d v a n d e w e t e n s c h a p s t a a t v e r stomd . . . H e t g e s c h r i f t v a n een p r a k t i s c h o n b e k e n d e u i t B e r n v e r o o r z a a k t e e n o m w e n t e l i n g i n d e f y s i c a . P l o t s i s d e eeuwenoude b e t w i s t i n g â&#x20AC;&#x201D;2 3 2 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 232

over d e n a t u u r v a n h e t l i c h t o p g e l o s t . E i n s t e i n b r a c h t o p e e n " e e n voudige w i j z e " d e o p v a t t i n g e n v a n Newton e n H e r t z t o t o v e r e e n s t e m ming. D e " g o l f t h e o r i e " e n d e " m a s s a t h e o r i e " b l e k e n e l k a a r a a n t e v u l l e n . D e b a s i s v o o r d e l a t e r e " r e l a t i v i t e i t s t h e o r i e " was g e l e g d !

Ta l l o z e d i s k u s s i e s , v o o r e n t e g e n , z o u d e n d e naam v a n A l b e r t E i n s t e i n o n s t e r f e l i j k maken.

I n m i d d e l s z a t d e o f f i c i ë l e w e t e n s c h a p e r w e l w a t mee i n d e m a a g , d a t een o n b e k e n d e d e weg w e e s a a n a l d i e e m i n e n t e g e l e e r d e n e n p r o f e s s o r e n die d e b e s c h i k k i n g hadden o v e r g e s p e c i a l i s e e r d e l a b o ' s .

P r o f e s s o r - d o c t o r M a x v o n Lauwe b e z o c h t E i n s t e i n i n B e r n , o m hem v o o r t e s t e l l e n n a a r B e r l i j n t e komen w e r k e n . M a a r E i n s t e i n m a a k t e e n z o b e l a b b e r d e i n d r u k , d a t v o n Lauwe n i e t k a n g e l o v e n , d a t d e z e e e n v o u d i g e k l e r k t o t d e r g e l i j k e p r e s t a t i e s i n s t a a t i s , g e s c h i k t i s om b a a n b r e kend w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k t e d o e n O n t g o o c h e l d k e e r t v o n Lauwe t e r u g n a a r B e r l i j n . G e l u k k i g w a s h i j e e n b r e e d d e n k e n d m a n , d i e z i j n f o u t erkende en v l u g één der v u r i g s t e verdedigers van E i n s t e i n zou w o r d e n .

E i n s t e i n b l i j f t i n s t i l t e v e r d e r w e r k e n . I n 1907 s t e l t h i j z i j n beroemde formule E = mc2 op.

Waardoor a a n h e t l i c h t k o m t , w e l k e e n o r m e h o e v e e l h e i d e n e r g i e e l k e massa b e v a t . . . 1 g r a m -massa i s e q u i v a l e n t a a n 3 m i l j o e n KWh . .

O n v o o r s t e l b a a r, e n h e t i s d a n o o k g e e n w o n d e r d a t v e l e e m i n e n t e g e leerden E i n s t e i n a a n v a n k e l i j k a l s n i e t v o l l e d i g berekenbaar beschouwen. M a a r d e e e n v o u d e n d e l o g i c a v a n E i n s t e i n s o p v a t t i n g e n z i j n w e i nig vatbaar voor diskussies.

E i n s t e i n k r i j g t e v e n w e l h e e l w a t s t e u n . M e n k e n t hem v i a a l l e r l e i omwegen d e t i t e l t o e v a n " P r i v a t d o z e n t " , z o d a t h i j a a n d e u n i v e r s i t e i t e n k a n d o c e r e n . I n 1 9 11 w o r d t h i j d o c e n t a a n d e U n i v e r s i t e i t v a n Praag. Z ü r i c h b i e d t hem e e n j a a r l a t e r o o k e e n l e e r s t o e l .

Een d e r g r o o t s t e b e w o n d e r a a r s e n s t e u n p i l a r e n v a n E i n s t e i n i s w e l d e vermaarde f y s i c u s Max P l a n c k . U i t h u n b r i e f w i s s e l i n g g r o e i t e e n eeuwige v r i e n d s c h a p . H u n l i e f d e t o t d e m u z i e k b r e n g t h e n samen. Z e spelen r e g e l m a t i g : P l a n c k p i a n o , E i n s t e i n v i o o l . . . P l a n c k was b l i j k baar n u c h t e r genoeg om h e t g e n i e v a n E i n s t e i n t e e r k e n n e n . I n t e g e n s t e l l i n g met v e e l gevestigde professoren legde h i j d e " n i e u w l i c h t e r " n i e t s i n d e weg . . . I n t e g e n d e e l , h i j z o u a l t i j d a c h t e r E i n s t e i n b l i j ven s t a a n , z e l f s t o e n h u n w e g e n s c h e i d d e n .

Het i s o n d e r d r u k v a n P l a n c k , d a t m e n i n 1 9 1 4 E i n s t e i n n a a r B e r l i j n r o e p t . Men b i e d t hem d e l e i d i n g a a n v a n h e t beroemde " K a i s e r W i l h e l m -

I n s t i t u t " . E i n s t e i n aanvaardt met b e i d e handen, ondanks d e w e i g e r i n g van z i j n v r o u w hem m e t h u n t w e e k i n d e r e n t e v o l g e n . Z o n d e r v e e l p l i c h t - 233 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 233

plegingen v e r h u i s t E i n s t e i n naar B e r l i j n , t e r w i j l M i l e v a i n Bern a c h t e r b l i j f t . Bezeten door h e t werk, l a a t de 35-jarige A l b e r t z i j n h u i s e l i j k e zorgen v e r l i c h t e n door z i j n n i c h t j e Elsa.

De o o r l o g 1 4 / 1 8 z e t d e w e r e l d i n v u u r e n v l a m , m a a r E i n s t e i n b l i j f t doodgewoon v e r d e r w e r k e n . H i j h e e f t g e e n a a n d a c h t v o o r h e t b u i t e n g e beuren. I n 1916 p u b l i c e e r t h i j " D i e Grundlagen d e r A l l g e m e i n e n R e l a t i v i t â t s t h e o r i e " . M i d d e n h e t o o r l o g s g e w e l d g a a t d i t omzeggens onopgemerkt v o o r b i j .

Na d e o o r l o g b r e n g t E i n s t e i n d e f o r m a l i t e i t e n v o o r z i j n s c h e i d i n g m e t M i l e v a i n o r d e . H i j l a a t z i c h a l l e s w e l g e v a l l e n om z o v l u g m o g e l i j k t e k u n n e n h e r t r o u w e n m e t z i j n n i c h t j e , d i e hem t r o u w z a l b l i j v e n in vreugde en v e r d r i e t .

I n 1921 k r i j g t A l b e r t E i n s t e i n d e N o b e l p r i j s v o o r f y s i k a . A l s d a n k baarheid, v o o r d e h u l p d i e h i j vanwege d e D u i t s e w e t e n s c h a p p e l i j k e wereld mocht ontvangen, l a a t h i j z i c h opnieuw t o t D u i t s e r n a t u r a l i s e ren. I u Ulm k r i j g t h i j z i j n e i g e n s t r a a t : z i j n g e b o o r t e s t r a a t Bahnhofstrasse wordt de " Einsteinstrasse " .

E i n s t e i n b l i j k t geen kamergeleerde. H i j g e e f t v e e l voordrachten en s c h r i j f t vulgariserdende bijdragen over z i j n r e l a t i v i t e i t s t h e o r i e .

Op e e n e e n v o u d i g e o n g e k u n s t e l d e w i j z e p r o b e e r t h i j t e v e r k l a r e n , h o e de a f s t a n d e n e n t i j d f u n k t i e z i j n v a n d e s n e l h e i d . . . B i j t o e n e m e n d e snelheid w o r d t d e meter k o r t e r , d e sekonde l a n g e r. E n de p r a k t i s c h e toepassingen b l e v e n n i e t u i t . . .

L a t e r z o u men m e t b e h u l p v a n d e m a s s a s p e c t r o m e t e r d e b i n d i n g s e n e r g i e van d e u t e r o n b e p a l e n . U i t d e f o r m u l e v a n E i n s t e i n E=mc2, v o l g t b i j een w a a r d e C=3108 m / s e c . d a t e e n a t o m a i r e m a s s a - e e n h e i d k o r r e s p o n d e e r t met e e n e n e r g i e v a n 9 3 1 M e V ! H e t v e r s c h i l t u s s e n d e s o m d e r m a s s a ' s van e e n p r o t o n e n e e n n e u t r o n e n d i t v a n h e t d e u t e r o n i s 0 , 0 0 2 3 8 a . m . e .

H i e r u i t v o l g t d a t d e b i n d i n g s e n e r g i e v a n een d e u t e r o n 0,00238 X 931 = 2 ; 2 M e V. i s , e e n h o e v e e l h e i d e n e r g i e d i e men z i c h a m p e r k a n v o o r s t e l l e n . . . Ve r g e l e k e n b i j d e t o t a l e v e r b r a n d i n g v a n e e n z e l f d e massa b e n zine, v e r t e g e n w o o r d i g t deze b i n d i n g s e n e r g i e c i r c a een m i l j o e n maal méér e n e r g i e . . . E e n h e l i u m k e r n , d i t z i j n t w e e p r o t o n e n e n t w e e n e u tronen, v e r t e g e n w o o r d i g t o p d e z e w i j z e n i e t m i n d e r d a n 2 8 . 1 0 . e V. H e t was d a n o o k n i e t t e v e r w o n d e r e n d a t a l l e o p z o e k i n g s l a b o ' s o v e r d e ganse w e r e l d k o o r t s a c h t i g o p z o e k g i n g e n n a a r d e o n t w i k k e l i n g v a n Einsteins opvattingen.

In D u i t s l a n d v e r a n d e r t d e toestand. H e t nazisme s t e e k t de kop op.

De j o d e n v e r v o l g i n g b e g i n t . M e n l e g t d e J o d e n a l l e r l e i m o e i l i j k h e d e n i n de w e g . O o k E i n s t e i n w o r d t n i e t g e s p a a r d . H i j m a a k t e n k e l e r e i z e n e n geeft voordrachten, t o t i n Japan. Ti j d e n s een v e r b l i j f i n I s r a ë l l e g t h i j e e n v e r k l a r i n g a f , d i e hem d e e e u w i g e v i j a n d s c h a p v a n v e l e J o d e n —2 3 4 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 234

op d e h a l s h a a l t . R e e d s t o e n wees h i j d e J o d e n e r o p d a t z e i n v r i e n d schap e n v e r s t a n d h o u d i n g m e t d e A r a b i e r e n m o e t e n l e v e n In D u i t s l a n d w o r d t h i j wegens z i j n v r i j m o e d i g e e n o n w r i k b a r e s t e l l i n g name a l s c o m m u n i s t e n p l o e t o k r a a t u i t g e s c h o l d e n . Z i j n b o e k e n k o m e n o p de b r a n d s t a p e l . M e n b e d r e i g t hem l a n g s a l l e k a n t e n , a l h o e w e l e r o f f i c i e e l n i e t s t e g e n E i n s t e i n w o r d t o n d e r n o m e n . B l i j k b a a r d u r f t men e e n man m e t e e n d e r g e l i j k i m a g o n i e t a a n .

E i n s t e i n i s immers b e v r i e n d met v e l e wereldbekende g e l e e r d e n e n n o t a b e l e n . Z o i s h i j omzeggens v r i e n d a a n h u i s m e t d e B e l g i s c h e k o n i n g i n Elisabeth.

Duitsland w o r d t d e bakermat van h e t nazisme. E r i s geen p l a a t s meer voor r e d e e n gezond v e r s t a n d . E i n s t e i n v o e l t d e g r o n d o n d e r z i j n v o e t e n warm w o r d e n . H i j w o r d t u i t v e r s c h i l l e n d e s t u d i e g e n o o t s c h a p p e n uitgesloten. Steeds minder wordt h i j gevraagd. A l b e r t E i n s t e i n k i e s t het z e k e r e v o o r h e t o n z e k e r e e n l a a t i n 1932 a l l e s a c h t e r . N a e e n z w e r f t o c h t d o o r Europa v i n d t h i j e e n onderkomen i n d e Ve r e n i g d e S t a t e r Daar o n t v a n g t men d e g r o t e g e l e e r d e m e t o p e n a r m e n . H i j w o r d t p r o f aan d e u n i v e r s i t e i t v a n P r i n c e t o n . D e n o n - k o n f o r m i s t i s c h e w e t e n s c h a p s man v a l t z e l f s i n d e V. S . o p d o o r z i j n s l o r d i g e k l e d e r d r a c h t , z i j n eenvoudige l e v e n s w i j z e . . .

E i n s t e i n z o e k t v e r d e r n a a r d e v e r k l a r i n g v a n h e t p r o b l e e m d a t hem sinds z i j n p r i l l e j e u g d b e r o e r t : h e t verband t u s s e n d e z w a a r t e k r a c h t en d e m a g n e t i s c h e k r a c h t e n . H i j s p e e l t a l s h e t w a r e n o g a l t i j d m e t z i j n kompasje . . .

I n D u i t s l a n d s t e l t men e e n p r i j s o p h e t h o o f d v a n d e " v e r r a d e r " A l b e r t E i n s t e i n . I n Ulm w o r d t d e " E i n s t e i n s t r a s s e " omgedoopt i n " Fichtestrasse " .

De w e d l o o p n a a r d e o n t d e k k i n g v a n d e a t o o m k r a c h t i s i n v o l l e o n t w i k k e l i n g . Vo o r a l D u i t s l a n d z e t v e e l spoed a c h t e r d e o n t w i k k e l i n g van de k e r n s p l i j t i n g . S i n d s R u t h e r f o r d i n 1919 d e b a s i s had g e l e g d v o o r d e k e r n s p l i j t i n g was men nog n i e t v e e l v e r d e r g e r a a k t . R u t h e r f o r d h a d toen s t i k s t o f b e s c h o t e n met h e l i u m k e r n e n e n vond a l s e i n d r e s u l t a a t zuurstof en w a t e r s t o f . De schematische v o o r s t e l l i n g van d i t proces geeft een i d e e van wat e r z o a l gebeurt: 14N + 4 H e — (18F) -▶ 1 7 0 + 1 H 7 2 9 8 1 Tijdens d e r e a k t i e werd dus f l u o r a l s t u s s e n p r o d u k t gevormd. L a t e r werden a n d e r e k e r n e n b e s c h o t e n . W a a r b i j u r a n i u m b i j z o n d e r g o e d e r e s u l t a t e n g a f . I n 1938 s l a a g t O t t o H a h n e r i n e e n u r a n i u m k e r n t e s p l i j t e n t o t barium e n krypton. Deze kernen s t o t e n e l k a a r a f met een energie van c i r c a 2 0 0 MeV.

—2 3 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 235

Hiermede i s d e b a s i s g e l e g d v o o r d e o n t w i k k e l i n g v a n d e atoombom.

I n d e V. S . w e i g e r t d e v r e d e l i e v e n d e p r e s i d e n t R o o s e v e l t e c h t e r d e o n t w i k k e l i n g v a n e e n d e r g e l i j k wapen. Z e l f s d e waarschuwingen v a n g e v l u c h t e D u i t s e g e l e e r d e n k u n n e n hem n i e t v a n i d e e d o e n v e r a n d e r e n .

To t W i g e r , S z i l l a r d e n T e l l e r o p e e n d a g b e s l u i t e n d e i l l u s t e r e A l b e r t Einstein t e raadplegen. De kalme, e x c e n t r i e k e geleerde s t a a t v e r s t e l d van w a t z i j n l a n d g e i . o t e n hem v e r t e l l e n . D e p r o e v e n e n d e o n t w i k k e l i n g van d e k e r n f y s i c a h e b b e n w e l d e g e l i j k b e w e z e n h o e j u i s t d e f o r m u l e s van E i n s t e i n w e l z i j n . . .

Meteen b e g r i j p t d e v a d e r v a n d e r e l a t i v i t e i t s t h e o r i e d e e n o r m e k r a c h t e n d i e i n d e atoombom s c h u i l e n . O n t z e t v r a a g t E i n s t e i n b e d e n k t i j d .

Hij i s een p a c i f i s t i n hart en nieren. Duitsland i s tenslotte z i j n vaderland E i n s t e i n h e e f t h e t m o e i l i j k . Z i j n nuchtere geest maakt hem d e v e r s c h r i k k e l i j k e g e v o l g e n v a n e e n atoombom d u i d e l i j k . E e n bom van a m p e r 1 k g u r a n i u m s t a a t g e l i j k m e t 2 0 0 t o n k o n v e n t i o n e l e s p r i n g stof, om n i e t t e spreken van de r a d i o a k t i v i t e i t . : I e t z i j n zware, z w a r te dagen d i e d e r u s t i g e D u i t s e r doormaakt. E i n d e l i j k b e s t i j g t h i j z i j n Golgotha: h i j s c h r i j f t e e n b r i e f a a n p r e s i d e n t Roosevelt w a a r i n h i j hem a a n r a a d t t o e l a t i n g t e g e v e n om d e atoombom t e m a k e n . B e s l i s s i n g d i e hem l a t e r v e e l n a c h t m e r r i e s z o u b e z o r g e n .

E i n s t e i n v e r w e r f t h e t A m e r i k a a n s s t a a t s b u r g e r s c h a p . I n d e V. S . e e r t men hem a l s e e n n a t i o n a l e h e l d . M a a r A l b e r t E i n s t e i n z a l z i j n v e r d e r e l e v e n t w i j f e l e n o f h i j d e g o e d e b e s l i s s i n g g e t r o f f e n h a d . I n 1945 p r o b e e r t h i j h e t g e b r u i k v a n d e atoombom n o g t e g e n t e g a a n . H i j s c h r i j f t een u l t i e m e b r i e f n a a r R o o s e v e l t . D e d o o d b e l e t d e p r e s i d e n t d e z e b r i e f t e l e z e n ; d e b r i e f b l i j f t o n g e o p e n d l i g g e n . D e e e r s t e atoombom v a l t o p H i r o s h i m a . N a d e z e U -bom b l i j f t J a p a n n o g d o o r v e c h t e n . E e n p l u t o n i u m -bom t r e f t N a g a s a k i . D u i z e n d e n d o d e n . . . e e n i n f e r n o ! J a p a n kapĂ­tuleert.

De w e r e l d o o r l o g ' 4 0 - 4 5 i s v o o r b i j . . . H e e f t d e m e n s h e i d d e z e o o r l o g wel o v e r l e e f d ? E e i n s t e i n s c h r e e f i n z i j n b i o g r a f i e : " I k w e e t n u z e k e r d a t d e mens n i e t v a n d e a p e n a f s t a m t . A p e n z i j n n i e t z o b o o s aardig . . . " De o n t w i k k e l i n g v a n d e w a t e r s t o f b o m k o n f r o n t e e r t d e w e r e l d m e t d e z e l f v e r n i e t i g i n g . E e n H-bom i s 7 5 0 m a a l k r a c h t i g e r d a n e e n U - b o m , o f een P u -bom.

Gekombineerd m e t k o b a l t z i j n a m p e r 4 0 0 bommen v o l d o e n d e o m d e g a n s e aarde v o o r eeuwen onbewoonbaar t e maken.

E i n s t e i n s p a n t z i c h i n om d e atoombom t e v e r b i e d e n . H i j w o r d t h i e r b i j gesteund d o o r d e l i n k s e k r a c h t e n . Z i j n o p t r e d e n t e g e n d e kommunistenj a c h t o n d e r Mc C a r t h y w e k t a r g w a a n . Wa n n e e r h i j z o n d e r v o o r b e h o u d ten v o o r d e l e v a n h e t e c h t p a a r Rosenberg o p t r e e d t , k e e r t d e p u b l i e k e â&#x20AC;&#x201D;2 3 6 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 236

o p i n i e z i c h t e g e n d e oude, s j o f e l e man. Men s c h i l d e r t E i n s t e i n a f als s e n i e l , k i n d s . . .

Ook n u w o r d e n z i j n b o e k e n e n g e s c h r i f t e n o p d e b r a n d s t a p e l g e w o r p e n .

Einstein wordt s t i l a a n l i n k s gelaten. Stilzwijgend i s h i j uitgestoten.

Maar i n z i j n e e n z a a m h e i d e n a f z o n d e r i n g b l i j f t h i j v e r d e r w e r k e n . D e t i j d s t a a t evenwel n i e t s t i l , o o k v o o r E i n s t e i n n i e t . H i j s t e l t een theorie op over h e t magnetisch v e l d , maar g e l u k t e r n i e t i n een g e l dig b e w i j s t e vinden. To t h e t l a a t s t e b l i j f t h i j h e t geheim van h e t magnetisch v e l d zoeken.

Z i j n g e z o n d h e i d b e l e t hem v e r d e r t e w e r k e n . O o k h e t g e n i e h e e f t z i j n grenzen. H i j t r e k t z i c h t e r u g , v e r z o r g d d o o r z i j n t r o u w e E l z a . B o v e n z i j n w e r k t a f e l h a n g t e e n p o r t r e t v a n z i j n g r o t e v o o r g a n g e r Newton,.

13 a p r i l 1 9 5 5 . A l b e r t E i n s t e i n w o r d t h o o g d r i n g e n d n a a r h e t h o s p i t a a l o v e r g e b r a c h t . D r i e d a g e n l a t e r s t e r f t h i j . Z i j n a s s e mag n i e t b e w a a r d worden, m o e t v e r s p r e i d w o r d e n o v e r d e v i e r w i n d s t r e k e n . A l s l a a t s t e b i j d r a g e t o t d e wetenschap s c h e n k t h i j z i j n hersenen v o o r onderzoek.

Ondanks v e l e o n d e r z o e k i n g e n z a l m e n e r e c h t e r n i e t i n l u k k e n o o k m a a r i e t s b i j z o n d e r s t e o n t d e k k e n i n d e g r i j z e massa v a n h e t s u p e r g e n i e !

A l b e r t E i n s t e i n wordt t e n onrecht w e l eens " d e vader van de atoombom " g e n o e m d . Z i j n e n i g e b i j d r a g e h i e r t o e i s a l l e e n d e b r i e f a a n F r a n k l i n Delano R o o s e v e l t , p r e s i d e n t d e r Ve r e n i g d e S t a t e n , g e w e e s t .

De g e v o l g e n v a n d e z e b r i e f w a r e n v o o r d e v r e d e l i e v e n d e v a d e r d e r r e l a t i v i t e i t s t h e o r i e een l a s t d i e h i j v o o r de r e s t van z i j n leven alleen h e e f t gedragen.

Hij h e e f t de wereldgeschiedenis gewijzigd door enkele g e s c h r i f t e n : in 1905 a a n de " A n n a l e n d e r P h y s i k " e n i n 1940 a a n d e p r e s i d e n t der Ve r e n i g d e S t a t e n .

M o g e l i j k l e e r t d e t i j d ons w e l k e d e voornaamste b i j d r a g e t o t d e w e r e l d geschiedenis i s geweest.

Remi V a n H a e l s t

â&#x20AC;&#x201D;2 3 7 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 237

oude mensen vertellen HOBONIA OP BEZOEK B I J ALFONS KEUSTERMANS We h a d d e n z e k e r d e m i n s t warme d e c e m b e r a v o n d u i t g e k o z e n om A l f o n s Keustermans t e b e z o e k e n e n s t o n d e n d a n o o k b i b b e r e n d v a n d e k o u a a n d e Hoogboomsteenweg 3 3 3 a a n t e b e l l e n . To e n d e d e u r o p e n z w a a i d e s t o n d daar e e n l a c h e n d e A l o i s K e u s t e r m a n s ;

" Ah, j u U i e z i j n h e t - ows vadert j w L o t een d u t j e aan ' t doen, maan, kom maan binnen " .

I n d e woonkamer z a t e e n , i n t u s s e n w a k k e r g e w o r d e n , v a d e r K e u s t e r m a n s in een gemakkelijke z e t e l ons met p i e n t e r e oogjes t e bekijken. Zoon René h a d n a a s t d e k a c h e l e e n p l a a t s j e g e v o n d e n e n z o o n C o n s t a n t z a t zich aan de t a f e l door een s t a p e l t j e t i j d s c h r i f t e n t e worstelen. T i j d s c h r i f t e n o v e r bloemen z a g e n w e d i r e k t , o v e r o r c h i d e e ë n z a g e n w e n a b e t e r k i j k e n . Wa n t h e t f a m i l i e b e d r i j f Keustermans i s g e s p e c i a l i s e e r d in h e t t e l e n van p r a c h t i g e orchideeën, e n nog v e l e andere bloemsoorten en p l a n t e n , e n d e n i e u w s t e o n t w i k k e l i n g e n o p d i t g e b i e d m o e t e n n a t u u r l i j k op d e v o e t gevolgd worden.

V i e r mannen a l l e e n i n h u i z e K e u s t e r m a n s d u s e n d e dames d i e n u meewar i g w i l l e n gaan g l i m l a c h e n kunnen we meteen g e r u s t s t e l l e n : h e t was e r netjes !

Eenmaal g e ï n s t a l l e e r d m e t e e n l e k k e r b i e r t j e b e g i n n e n we " o f f i c i e e l " en v e r n e m e n d a t v a d e r K e u s t e r m a n s a l s A l f o n s - J a c o b u s K e u s t e r m a n s t e W i l r i j k geboren werd o p 3 0 j u l i 1891 e n o p 2 5 o k t o b e r 1925 i n h e t h u w e l i j k t r a d . U i t d i t h u w e l i j k sproten v i j f kinderen; Maria en Frans, gehuwd e n e l d e r s w o n e n d e , e n d e h i e r a a n w e z i g e z o n e n A l o i s , R e n é e n Constant.

We z i j n naup Hoogboom gekomen toen ows moedert 4 t i e q i n 1896. Na de eetas- e wen.ePdoon2og z i j n we .gin ono hugs gaan wonen b i j nonizee Stad, d i e .toen (zogen en baerai4t was, e n .laten hebben w i j d a t bedkij6 dan uoon.tgeze.. I n apn í e ' 2 5 wend i k '' cha bewaattden van de S-.nt-JozeÇalzvdz i n - 2

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 238

Hoogboom b i j pa4toon Roetaas, i n opva.?gLng van vader. Om schatbewaanden t e wonden diende een borg Éje/stont t e wonden van 600 F en a o ge weet d a t de menen .Ln d i e t i j d 1 F pen dag vend-.enden hebt ge ci. een idee van d i t hoge bedrag.

Ifz ben hA.en i n Hoogboom Haan ichoa.2. geweest b i j meeaten Bogaen ts en dat was n i e t de vaders van mee--ten Guido. Mees-ten Bogaent4 d i e had aLfe zetes de ktahsen onder hem want h i j was de enige schoonmeester h i e r " .

We v r a g e n w a t v a d e r K e u s t e r m a n s z i c h n o g h e r i n n e r e n k a n o v e r d e o u d e b o e r d e r i j e n d i e e r i n Hoogboom w a r e n , w a a r o p z o o n A l o i s o n m i d d e l l i j k invalt:

" Ah j a , i n h e t von.Lge boekje stond eh. ook , L e i i n oven oude hoeven van mevnauw X hé, zeg maar d i e mevrouw X, d a t n i e t ( naam weggelaten door de redaktie ) , j a hé, -Uk dacht h e t ars toen i k heit n e t been t e .dezen, want . . . .

Zoon C o n s t a n t o n d e r b r e e k t h i e r z i j n b r o e r m e t e e n " t a s t o n 4 v a d e k n u

een4 voor tven,tetten . . . " , d i e dat dan ook doet. " Boerden,Ljen ? - Ja, nechtovvc. de Sans-SoucZs stond en een boenden- . j -tje d a t bewoond wend doop D-Le.ens vbtôit de eens-te wV.LeJdoon,eog. Heit wend vo!Jed-Lg 4gebnofzen, d e gaand venfzavend en en wenden nieuwe v.í,e.ea'3 gebouwd. Dan was e k nog de hoeve van de gebnoedenu Lambnechts, ook ars a{gebnafzen, e n op h e t e n d e van de Bernard de Vaddektaan stond nog een boendex-Lj. die weg moest toen h e t f o n t wend aangelegd. I n d-Le hoeve woonde en een zefzene Lambnecht4 " . " Lambrechts ? . . z e heten t o c h n i e t a l l e m a a l Lambrechts z e k e r ? " v e r w o n d e r t z o o n A l o i s z i c h . " N e e n , neen, g l i m l a c h t v a d e r K e u s t e r m a n s ,

maar deze toch wel ! " " Dan was en nog de Pax-hoeve, d -Le bewoond wend doop Hermans e n h-.ennaast boende Louis Aeknout.3 met de kn.iuwagen. En op ' t Goed wanen en ook nog twee boenden,Ljen.

G-!Lot ge d a t a.. ? - i n de eenste wenendooneog hé, dan deden ze en menfz van de blauw fzoe-. b i j - Dat was dan wa-ten. hé . " Met e e n b i e r t j e ' v o o r d e n e u s i s h e t a l g e m a k k e l i j k t e v r a g e n n a a r d e c a f é k e s i n Hoogboom.

" Ca(é(zes ? - Aan den Betee{neon, ,Leffis dacvrach-en, pech-toven de pookt van Dee1av.s, .was en een keein hoevefze met een cavéfze bijgebouwd, e n de Oude Baan vangend h e c h t , stand ook een cajéke en b i j n a nechoven de Rozenho{kaan was etc ween een. Dan had ge de Jagen en aan de brouwek i j van Ma-tth-.jsen was en ook een h e -Un ca{éfze. Veeden ca{é De Beuchetaen, waan nu de B a a n t en wonen, e n Kees Bnocf2 hé, d e ouds .te zoon daar, die moes-t van niemand i e t s hebben. N i e t van de fzekk en n i e t van de pag,toon. En de pastoon greep hem eens vas-t en Kees z e i tegen de mensen: ' g e kunt ervan zeggen wat ge w.-2t, maan de pas-toon van Hoogboom .Ls n e sterke vent !

- 239

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 239

Dan de ca(é van Suis GodnLe, d i e van Venbencfi en d i e van de Rik Nuyews, de Nachtegae en de Chemin de Pen t u u e n de twee weketdoontogen.

Nog meen ca Ç ' 3 ? - zoekt nu m i j n &a4�en maan, 4 , i k weet en geen meek ! " Wanneer z o o n A l o i s v o o r d e d e r d e k e e r d i e a v o n d h e t s i g a r e t t e s t o m p e l t j e i n z i j n mond t r a c h t a a n t e s t e k e n , w a t b l i j k b a a r n i e t w i l l u k k e n , v r a g e n w e n o g i e t s t e v e r t e l l e n o v e r d e p r o c e s s i e i n Hoogboom.

" Prtoce44ie ? - Ja, d i e ging vnoegelt twee Ineen pen j a a r u i t , o p 15 a u gus5tws e n op Safviamevttodag. Op Saknamentidag ging de pnoce3 i e unoegett t o t aan de jongew44choot en op 15 augai tui A.edek jaap naah " mevnouw-

ie " , zoae4 banone4 04y genoemd wend. I n ' t Goed van O�y wanen de w e gen met de pnoceu-.e mooi gemaakt en vvu Letid met btoemen en . zo . Aan de ' W e evaant ' waas dan een a2tacvt opg ute.ed op de tkappen.

Ek wenden {tombe wen. z o ' n 1 Le.tn tawtaneFzen4 hé, leent ge wet hé, meegedragen. Nu z i j n en nog zeo oven van d-Le zieveken en van d i e kopeken nog een 4tuk o i twaat4, maan vno eg en uwten en dawi wee 60 van. Pa4toon Gneve h e e e de meeste weggewenfit - en ze . o gaten Lngeboond - en d a t wat, dan ooft ne natte d i e pa6toon Gneve, e n h i j wend nap (waad ooft " .

Ondertussen i s h e t " r a p " l a a t geworden e n i s h e t h e l a a s t i j d om t e gaan. M e t d e b e l o f t e z e k e r t e r u g t e komen o p z i j n h o n d e r d s t e v e r j a a r - 240 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 240

dag, n e m e n w e a f s c h e i d v a n v a d e r K e u s t e r m a n s e n w o r d e n w e u i t g e l a t e n door z o o n A l o i s m e t h e t h a r d n e k k i g e s i g a r e t t e p e u k j e t u s s e n d e l i p p e n .

NOG VELE JAREN FONS Raymond R o e l a n d s

Helga De Vos P a

- 241

u

l

Arren

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 241

snuffelend in het verleden van hoogboom

• �r+�T

VA �

_

�- ; -�`^._..•/J , �

.

M • -4 1 � � ✓

..�,---�

,;;� ��.ti

0 TA R1(5��;��

�_�

� � ����O���E��""� "�5,� _ _

''•.�`

�

� �

�ÉPOTN°ó�/4ü11:,6:CCHREVENTENHYPOTHEEKKANTOETEt'��ITWERPEN REGHT DEPOT ZEGEL SALARIS EX.OFFlGI0 TOTAAL

D E N � � � G � . � 0 , d� f ,/fio ,� . , � ,�iRVENDEEL». N- � GEEI� f EfJ�,3TSiiA..VE IN GESC ONTVArIDEN��� „ D BE�bAAROEfj�. ��T

- 242

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 242

__r'�ePri9(eCle“441

laeci2ie 4413Amett4.04,

�

.

.

�

.

v

- 243

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 243

Kohier v a n l a s t e n e n voorwaarden op dewelke Henricus M a r i a Jacobus De B r u y n , n o t a r i s t e S c h o o t e n v e r b l i j v e n d e , i n t w e e D y n s d a g e n a c h t en t w i n t i g M e e r t e n v i e r A p r i l a c h t t i e n h o n d e r d d r i j e n n e g e n t i g om d r i j u r e n n a m i d d a g , t e r h e r b e r g e b i j d e n h e e r L o u i s V e r b e r c k a a n de k e r k t e Hoogboom o n d e r E e c k e r e n , m e t w i n s t v a n v e r d i e r e n , o p e n b a a r l i j k z a l verkoopen: De v o l g e n d e g o e d e r e n g e l e g e n o n d e r d e Gemeente B r a s s c h a e t , t e w e t e n : Koop E e n : E e n h o e f j e m e t s t a l , s c h u u r , h o f e n g r o n d , t e r s t r e e k " d e n Eikelenberg " , g r o o t volgens meting een en negentig a r e n een en negent i g c e n t i a r e n , o p h e t k a d a s t e r b e k e n d w i j k A nummers 2 6 4 , 2 6 5 a , 1 6 5 b en 2 5 6 d e e l , p a l e n d e N o o r d e n O o s t d e n h e e r B a r o n O s y, Z u i d d e n s t e e n weg v a n Hoogboom n a a r B r a s s c h a e t e n W e s t o p h a l v e g r a c h t k o o p t w e e .

Koop Tw e e : B o u w g r o n d n e v e n s h e t v o r i g e , g r o o t v o l g e n s m e t i n g d r i j en t w i n t i g a r e n v e e r t i g c e n t i a r e n , o p h e t k a d a s t e r b e k e n d w i j k A d e e l v a n n u m e r o 2 6 6 b , p a l e n d e N o o r d d e n h e e r B a r o n O s y, O o s t o p h a l v e g r a c h t k o o p E e n , Z u i d gezegden steenweg e n West k o o p D r i j .

Koop D r i j : B o u w g r o n d n e v e n s h e t v o r i g e , g r o o t v o l g e n s m e t i n g z e v e n t i e n aren e n n e g e n t i g c e n t i a r e n , o p h e t k a d a s t e r bekend w i j k A d e e l v a n nummer 2 6 6 ' p a l e n d e N o o r d e n We s t d e n h e e r B a r o n O s y, O o s t k o o p Tw e e en Z u i d g e z e g d e n s t e e n w e g .

VERZOEKERS: Deze v e r k o o p i n g g e s c h i e d t w e g e n s e n t e n v e r z o e k e v a n 1° J o a n n a M a r i a H e r t o g s , weduwe v a n C o r n e l i u s J a n s s e n s , h a n d w e r k s t e r wonende t e B r a s s c h a e t .

En h a r e k i n d e r e n : 2° P e t r u s J o s e p h u s J a n s s e n s w i n k e l i e r wonende t e C a p e l l e n 3° J a n B a p t i s t e J a n s s e n s , b o s c h w a c h t e r , w o n e n d e t e B r a s s c h a e t 4° P e t r u s J o a n n e s J a n s s e n s , k o e t s i e r , w o n e n d e t e A n t w e r p e n , l a n g e G a s t h u i s s t r a a t nummer 3 8 5° J o a n n a C a t h e r i n a J a n s s e n s , o n g e h u w d , z o n d e r b e r o e p wonende t e B r a s schaet 6° E n F r a n c i s c u s J o s p h u s J a n s s e n s , s o l d a a t i n g a r n i z o e n t e B e r c h e m , gehuisvest t e Brasschaet.

E I G E N D O M S B E W I J Z E N De v o o r s c h r e v e n g o e d e r e n h o o r e n a a n d e v e r z o e k e r s t o e , t e w e t e n : De k o o p e n t w e e e n d r i j , a l s m e d e e e n g e d e e l t e g r o n d d e e l m a k e n d e v a n koop e e n , h a n g e n a f v a n d e gemeenschap v a n g o e d e r e n b e s t a a n h e b b e n d e t u s s c h e n d e e e r s t e v e r z o e k s t e r e n h a r e n genoemden man C o r n e l i u s Janssens.

—2 4 4 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 244

Het o v e r i g g e d e e l t e v a n d e n g r o n d v a n k o o p e e n h a n g t a f v a n d e n a l a t e n schap v a n genoemden C o r n e l i u s J a n s s e n s , m e t d e h u i z i n g .

Opgenoemde C o r n e l i u s J a n s s e n s , h a d s t a a n d e h u w e l i j k m e t d e e e r s t e v e r k o o p s t e r, a a n g e k o c h t : d e koopen t w e e e n d r i j b i j a k t v e r l e d e n v o o r den n o t a r i s B l e r e a u t e C a p e l l e n , d e n d r i j e n t w i n t i g s t e n December a c h t t i e n honderd zes e n z e s t i g , overgeschreven t e Antwerpen den v i j f en t w i n t i g s t e n J a n u a r y d a a r n a , d e e l 8 2 2 , n u m e r o 1 3 .

En e e n p a r c e e l g r o n d , d e e l m a k é n d e v a n k o o p e e n , b i j a k t v e r l e d e n v o o r ons n o t a r i s d e n v e e r t i e n d e n J a n u a r y a c h t t i e n h o n d e r d d r i j e n z e v e n t i g , o v e r g e s c h r e v e n t e A n t w e r p e n , d e n e e n e n d e r t i g s t e n d e s z e l f d e maand, deel 957 numero 2 7 .

T e r w i j l h i j h e t o v e r i g g e d e e l t e v a n k o o p e e n , i n z i j n e n ongehuwden s t a a t had v e r k r e g e n b i j aankoop t e g e n Hensbergen, b l i j k e n s a k t v e r l e den v o o r d e n n o t a r i s Va n S u l p e r t e C a p e l l e n d e n t w e e d e n J a n u a r y a c h t t i e n honderd v i e r e n v e e r t i g , overgeschreven den v i j f t i e n d e n Meert volgende, d e e l 464, numero 2 1 , e n h e t h u i s h e e f t o p g e r i c h t .

Gezegde C o r e n l i u s J a n s s e n s i s i n t e s t a t u s o v e r l e d e n t e B r a s s c h a e t d e n derden J u n i d u i z e n d a c h t h o n d e r d d r i j e n z e v e n t i g , n a l a t e n d e v o o r erfgenamen z i j n e v i j f k i n d e r e n h i e r v o r e genoemd, o n d e r nummers t w e e t o t e n met z e s , e l k v o o r een g e l i j k een- v i j f d e d e e l .

V

O

O

R

W

A

A

R

D

E

N

DER VERKOOPING

I. Hypothecairen Staat: De g o e d e r e n w o r d e n v e r k o c h t v o o r v r i j , z u i v e r e n o n b e z w a a r d v a n a l l e schulden, i n s c h r i j v i n g e n , v o o r r e c h t e n e n r e c h t e n v a n hypotheek hoegenaamd.

I I . Rechten en Dienstbaarheden: De g o e d e r e n w o r d e n o o k v e r k o c h t , v r i j g e s t e l d v a n h e t r e c h t v a n g e s p l e ten e r v e , m e t a l hunne v o o r - e n n a d e e l i g e , z i c h t - e n o n z i c h t b a r e , heerschende e n l i j d e n d e , v o o r t e n n i e t v o o r t d u r e n d e r e c h t e n e n d i e n s t baarheden, v r i j a a n d e k o o p e r s d e eenen t e d o e n g e l d e n e n u i t t e o e f e n e n , en z i c h v a n d e a n d e r e n t e b e v r i j d e n e n t e v e i l i g e n d o c h a l l e s t e n hunnen b i j z o n d e r e n k o s t , l a s t e n g e v a a r , z o n d e r t u s s c h e n k o m s t n o c h verantwoordelijkheid der verkoopers.

I I I . To e s t a n d d e r Eigendommen: Vo o r s c h r e v e n g o e d e r e n w o r d e n v e r k o c h t i n d e n s t a a t e n g e s t e l t e n i s waarin z i j z i c h t e n dage d e r e i n d e l i j k e t o e w i j z i n g z u l l e n bevinden, en v o o r d e h i e r v o o r u i t g e d r u k t e m a a t o f o p p e r v l a k t e z o n d e r d a t d e k o o p e r s u i t h o o f d e v a n o n n a u w k e u r i g h e i d v a n g r o o t t e , v a n ongemakken —2 4 5 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 245

of a n d e r s i n t s e e n i g e k l a c h t o f v o r d e r i n g z u l l e n kunnen doen g e l d e n .

I V. B e t a l i n g d e r K o o u p r i l z e n : De k o o p p r i j z e n z u l l e n e i s c h b a a r z i j n e n b e t a a l d m o e t e n w o r d e n b i n n e n de maand d e r e i n d e l i j k e t o e w i j z i n g t e r s t u d i e v a n d e n v e r k o o p h o u d e n den n o t a r i s , t e g e n b e w i j s d a t e r o p d e v e r k o c h t e g o e d e r e n g e e n e i n schrijvingen bestaan.

A L G E M E E N E VOORWAARDEN. 1° D e v e r k o o p i n g g e s c h i e d t i n t w e e z i t t i n g e n o p d e d a g e n , u u r e n p l a a t s hiervore aangeduid, b i j opbod i n f r a n k s e n met w i n s t van v e r d i e r e n , elk v e r d i e r aan v i j f f r a n k s , waarvan een f r a n k voor den s t e l d e r e n v i e r v o o r d e v e r k o o p e r s ; - z u l l e n d e e r geene boden dan van t e n m i n s t e t w i n t i g f r a n k s o f v i j f v e r d i e r e n aangenomen w o r d e n .

In de e e r s t e z i t t i n g z u l l e n de l a a t s t e bieders voorloopige koopers v e r k l a a r d worden, e n a l s dusdanig h e t r e c h t hebben v ó ó r a l l e a n deren, o p hunne koopen z o o v e e l v e r d i e r e n t e s t e l l e n a l s z i j z u l l e n g o e d v i n d e n ; n a h e n z a l e e n i e d e r d a a r t o e aangenomen w o r d e n a l s o o k tusschen d e z i t d a g e n t e r s t u d i e v a n den werkenden n o t a r i s . M e t d e n tweeden d a g z u l l e n d e m e e s t b i e d e n d e n e i n d e l i j k e k o o p e r s v e r k l a a r d worden, i n d i e n h u n n e b o d e n a l s v o l d o e n d e a a n d e v e r k o o p e r s v o o r k o men z u l l e n d e d e z e n o g t a n s h e t r e c h t h e b b e n e e n e n d e r d e n z i t d a g t e s t e l l e n b i n n e n de v e e r t i e n eerstkomende dagen n a den tweeden z i t dag, b l i j v e n d e a l s d a n g e d a n e g e b o d e n i n s t a n d t o t g e m e l d e n d e r d e n zitdag t o e , zonder v e r p l i c h t i n g t o t verkoop jegens den voorloopige koopers o f b i e d e r s , d e v e r k o o p e r s h e t r e c h t behoudende d e z e v e r kooping t e n a l l e n t i j d e t e s t a k e n . _2° D e v e r k o o p e r s v o o r b e h o u d e n z i c h h e t r e c h t d e t e k o o p g e s t e l d e g o e deren a f z o n d e r l i j k t e v e r k o o p e n o f z u l k e koopen b i j e e n t e voegen als z i j z u l l e n goedvinden 3° A l l e t w i s t e n m o e i l i j k h e d e n d i e e r g e d u r e n d e d e v e r k o o p i n g z o u d e n kunnen o n t s t a a n , z u l l e n d o o r d e n i n s t r u m e n t e r e n d e n n o t a r i s o n w e d e r r o e p e l i j k g e s l i s t worden, e n eenieder z a l z i c h naar z i j n e u i t s p r a a k moeten g e d r a g e n .

E l k b i e d e r z a l gehouden z i j n , o p v e r z o e k v a n d e verkoophoudenden n o t a r i s t e s t e l l e n goeden e n bekenden b o r g v a n een o f meer p e r s o nen De n o t a r i s z a l d e u u r b e p a l e n w a a r o p t e n z i j n e n k a n t o o r e kommandsk i e z i n g z a l kunnen p l a a t s hebbenn, kommandskiezing d i e den koopers v o o r b e h o u d e n w o r d t m i t s d e kommand d o o r d e v e r k o o p e r s aangenomen zij 4° D a a g s n a d e e i n d e l i j k e t o e w i j z i n g z u l l e n d e k o o p e r s t e r s t u d i e van o n s n o t a r i s b o v e n e n o n g e m i n d e r d h u n n e k o o p p r i j z e n m o e t e n b e - 246 —

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 246

talen: A. V o o r m e t i n g s k o s t e n v i j f f r a n k s p e r k o o p .

B. H e t e e n - v i j f d e d e r d o o r d e r d e p e r s o n e n g e s t e l d e v e r d i e r e n , w e l ke d o o r z e l v e n n o t a r i s a a n d e r e c h t h e b b e n d e n z a l u i t b e t a a l d worden, n a a f t r e k v a n v i j f t e n h o n d e r d v o o r u i t r e k e n i n g e n uitbetaling.

C. D e z e g e l s , r e g i s t r a t i e - , o v e r s c h r i j v i n g s - e n i n s c h r i j v i n g s rechten en a l l e andere s a l a r i s s e n aan h e t R i j k verschuldigd.

D. E n d e k o s t e n v a n h e t d r u k k e n d e r p l a k k a a r t e n , i n l a s s c h i n g e n i n de n i e u w e b l a d e r e n , e n a l l e a n d e r e g e d a n e k o s t e n d e z e v e r kooping rakende.

Het a l l e s i n g e v o l g e t a r i e f v a s t g e s t e l d b i j k o n i n k l i j k b e s l u i t van d e n a c h t t i e n d e n M e e r t a c h t t i e n h o n d e r d t w e e e n n e g e n t i g .

To t h e f f i n g d e r r e g i s t r a t i e r e c h t e n w o r d e n d e k o s t e n v e r m e l d onder l e t t e r D g e s c h a t o p v i j f e n t w i n t i g f r a n k s .

E. D e h o n o r a r i s s e n e n v a c a t i e n v a n d e n v e r k o o p h o u d e n d e n n o t a r i s ingevolge gezegden t a r i e f .

Onder d e v o o r s c h r e v e o n k o s t e n z i j n n i e t b e g r e p e n d e g e n e n v a n : a) d e n a k t v a n k w i t t a n c i e i n g e v a l d e n z e l v e i n a u t h e n t i e k e n vorm g e e i s c h t w i e r d . b) d e n m o g e l i j k e a k t e n v a n b o r g t o c h t e n commandbenoeming.

5 0 De o v e r s c h r i j v i n g z a l g e s c h i e d e n o p e e n a l g e m e e n a f s c h r i f t a a n den k o o p e r v o o r d e h o o g s t e s o m a f t e g e v e n , z u l l e n d e d e o v e r i g e koopers z i c h moeten vergenoegen met e e n k o r t b o n d i g e x t r a k t hunnen koop u i t d r u k k e l i j k r a k e n d e .

6° V o o r h e t g e v a l d e k o o p e r s o f i e m a n d v a n h e n n i e t s t i p t e l i j k v o l brachten a l l e de vorenstaande voorwaarden, a l s d a n z u l l e n de hun toegewezen g o e d e r e n b i j r o u w k o o p o p n i e u w v e r k o c h t w o r d e n t o t s c h a d e van d e n i n g e b r e k g e b l e v e n k o o p e r , v e e r t i e n d a g e n n a e e n e e e n v o u d i ge s o m m a t i e e n e e n e i n l a s s c h i n g i n e e n d e r n i e u w e b l a d e r e n t e n keuze d e r v e r k o o p e r s z o n d e r d a t h e t n o o d i g z i j e e n i g e g e r e c h t s v o r men n a t e k o m e n . D e w i n s t d i e e r u i t d e z e h e r v e i l i n g z o u d e k u n n e n v o o r t s p r u i t e n z a l g e h e e l t e n behoeve d e r v e r k o o p e r s z i j n , t e r w i j l het v e r l i e s d a t e r integendeel z o u kunnen bestaan, e n i n a l l e g e v a l de o n k o s t e n d e r e e r s t e v e i l i n g , t e n l a s t e d e s i n g e b r e k g e b l e v e n koopers z o u d e wezen, a l l e s ongeminderd d e schadevergoeding t o t dewelke d e v e r k o o p e r s z o u d e n a a n s p r a a k hebben e n h e t r e c h t d a t z i j b e h o u d e n om d e z e v e r k o o p i n g t e v e r n i e t i g e n o f d o o r a l l e w e t t i g e middelen t e n u i t v o e r t e brengen.

GENOT - LASTEN. De k o o p e r s z u l l e n v a n d e v o o r s c h r e v e n g o e d e r e n i n e i g e n d o m t r e d e n met h e t o g e n b l i k v a n d e f i n a l e t o e w i j z i n g , v a n w e l k e n s t a n d d e z e l v e - 247

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 247

ten hunnen l a s t e n p r i j k e l z u l l e n s t a a n ; - z i j z u l l e n e r v a n i n g e n o t en g e b r u i k k o m e n , t e w e t e n : v a n d e gebouwen d e e l m a k e n d e v a n k o o p e e n met e e n O c t o b e r a a n s t a a n d e , o n g e n o t g e s c h a t v i j f t i e n f r a n k s . E n v a n d e n grond v a n k o o p e e n , e n v a n d e k o o p e n t w e e e n d r i j n a h e t r o o v e n d e r vruchten erop staande; ongenot geschat v i j f t i e n franks. De l a s t e n daarop u i t g a a n d e z i j n v o o r r e k e n i n g d e r k o o p e r s m e t e e n J a n u a r y a c h t tien h o n d e r d v i e r en negentig. De schelfthoutens en de losse zolder i n g o p koop een, b l i j v e n aan de verkoopers voorbehouden.

P R O C E S - V E R B A A L VAN VOORLOOPIGE VERKOOPING Dijnsdag a c h t e n t w i n t i g Meert a c h t t i e n honderd d r i j e n negentig, t e n d r i j u r e n namiddag.

Ten v e r z o e k e d e r v e r k o o p e r s h i e r v o r e genoemd e n g e k w a l i f i c e e r d . T e r h e r b e r g e b i j d e n h e e r L o u i s V e r b e r c k , a a n d e K e r k t e Hoogboom o n d e r Eeckeren.

Na v o o r l e z i n g v a n a l w a t v o o r g a a t a a n d e a l d a a r v e r g a d e r d e p e r s o n e n .

Is H e n r i c u s M a r i a Jacobus De B r u y n , n o t a r i s t e Schooten v e r b l i j v e n d e .

Overgegaan t o t d e o p r o e p i n g d e r g o e d e r e n h i e r v o r e n o m s c h r e v e n , d e w e l ke v o o r l o p i g z i j n t o e g e w e z e n , t e w e t e n : Koop E e n : m i t s v i j f t i e n h o n d e r d f r a n k s a a n d e n h e e r J o s e p h P h i l i p s , h e r b e r g i e r wonende t e B r a s s c h a e t , s t e l l e n d e v i j f t i g v e r d i e r e n .

Koop Tw e e : m i t s d r i j h o n d e r d v i j f t i g f r a n k s , a a n d e n z e l f d e n P h i l i p s , stellende v i j f t i e n verdieren.

Koop d r i j e n l a a t s t e : m i t s d r i j h o n d e r d f r a n k e n , a a n d e n z e l f d e n P h i lips, e n t i e n verdieren.

De p r o v i s o i r e k o o p e r t e g e n w o o r d i g e n aannemende.

Gedaan e n v e r l e d e n d a t u m e n p l a a t s a l s v o r e i n d e t e g e n w o o r d i g h e i d van L a m b e r t u s B e e r t s , v e l d w a c h t e r e n L o u i s V e r b e r c k , h e r b e r g i e r , d e e e r s t e t e B r a s s c h a e t e n d e t w e e d e t e Hoogboom-Eeckeren w o n e n d e , a a n zochte g e t u i g e n . N a gedane v o o r l e z i n g h e e f t d e p r o v i s o i r e k o o p e r met de g e t u i g e n e n o n s n o t a r i s g e t e e k e n d .

(Geteekend) J . P h i l i p s , L . B e e r t s , L . V e r b e r c k , H . D e B r u y n n o t s .

Geregistreerd t e Eeckeren den v i j f d e n a p r i l 1893, d e e l 156 b l a d 8 8 r 2 vak 5 , v i e r b l a d e n z o n d e r v e r z e n d i n g .

Ontvangen t w e e f r a n k e n v e e r t i g c e n t i e m e n .

De O n t v a n g e r ( g e t e e k e n d ) K a u s e .

P R O C E S - V E R B A A L VAN D E F I N I T I E V E VERKOOPING Dijnsdag v i e r A p r i l a c h t t i e n honderd d r i j e n negentig t e n d r i j u r e n namiddag.

Ten v e r z o e k e e n b i j w e z e n d e r v e r k o o p e r s h i e r v o r e n genoemd e n g e k w a l i f ceerd.

Te r h e r b e r g b i j d e n h e e r L o u i s V e r b e r c k a a n d e k e r k t e E e c k e r e n - H o o g boom.

- 248 -

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 248

Na v o o r l e z i n g v a n a l w a t v o o r g a a t , a a n d e p e r s o n e n a l d a a r v e r g a d e r d .

Is Henricus M a r i e - Jacobus De Bruyn, n o t a r i s t e Schooten v e r b l i j v e n d e .

Overgegaan t o t d e h e r o p r o e p i n g d e r g o e d e r e n h i e r v o r e o m s c h r e v e n , d e welke met toestemming d e r v e r k o o p e r s d e f i n i t i e f z i j n toegewezen e n verkocht a l s v o l g t : De a c c u m u l a t i e d e r k o o p e n e e n , t w e e e n d r i j : m i t s t w e e d u i z e n d e e n honderd v i j f t i g f r a n k e n e n h o n d e r d v i j f e n t w i n t i g v e r d i e r e n , a a n den h e e r A d r i a n u s D e B a c k e r , b o s c h w a c h t e r , w o n e n d e t e Hoogboom o n d e r Eeckeren.

Tijdens d e o p r o e p i n g z i j n deze koopen verhoogd met v i j f t i g v e r d i e r e n d o o r d e n k o o p e r . Opgenoemde h e e r D e B a c k e r h e e f t v e r k l a a r d d e z e n a a n k o o p gedaan t e h e b b e n namens, p e r o r d e r e n v o o r r e k e n i n g v a n d e n We l E d e l e n heer Eduard Joseph F r a n ç o i s d e P a u l B a r o n Osy d e Z e g w a e r t , g o u v e r n e u r, g r o n d e i g e n a a r wonende o p z i j n k a s t e e l v a n Hoogboom o n d e r E e c k e r e n voor i e n w e l k e h i j aanneemt, e n z i c h s t e r k maakt.

En b e k e n n e n d e v e r k o o p e r s o n t v a n g e n t e h e b b e n v a n d e n a c c e p t a n t , b e t a lenden met p e n n i n g e n e i g e n a a n d e n k o o p e r, d e som v a n t w e e d u i z e n d zes h o n d e r d v i j f t i g f r a n k e n , k o o p s o m v i e r - v i j f d e n d e r g e s t e l d e v e r dieren, waarvan bewijs e n k w i t t a n c i e .

WAARVAN A K T. Gedaan e n v e r l e d e n d a t u m e n p l a a t s a l s v o r e i n d e t e g e n w o o r d i g h e i d van C o r n e l i u s J o s e p h u s G e u e n s , l a n d b o u w e r w o n e n d e t e Merxem e n L o u i s Ve r b e r c k , h e r b e r g i e r w o n e n t e t e H o o g b o o m - E e c k e r e n , b e i d e g e t u i g e n t e n d.eze.aanzocht. N a g e d a n e v o o r l e z i n g a a n p a r t i j e n h e b b e n d e z e m e t d e getuigen en ons n o t a r i s geteekend t e r u i t z o n d e r i n g van de e e r s t e v e r zoekster d i e v e r k l a a r d h e e f t n i e t t e kunnen s c h r i j v e n u i t hoofde van zwakheid i n d e h a n d . ( geteekend ) P. Janssens, S . Janssens, P. J . Janssens, J . B . Janssens, C . J . J a n s s e n s , A . D e B a c k e r , L . V e r b e r c k , C . J . Geu.ens, H. D e B r u y n - r o t s • Geregistreerd t e Eeckeren den v i j f d e n A p r i l 1893, d e e l 156, b l a d 88 r ° v a k 6 , t w e e b l a d e n z o n d e r v e r z e n d i n g .

Ontvangen h o n d e r d v i e r e n v i j f t i g f r a n k s .

De O n t v a n g e r ( g e t e e k e n d ) K a u s e .

Paul A r r e n

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 249

activiteiten

In uw agenda k a n u r e e d s v o l g e n d e a k t i v i t e i t e n n o t e r e n : 19 f e b r u a r i : W o r s t e n b r o o d e n A p p e l b o l l e n e t e n i n z a a l Den H a a s d a m + A l g e m e n e L e d e n v e r g a d e r i n g e n b e s t u u r s verkiezing 6 maart: Bezoek aan de Antwerpse Zoo met een g e l e i d b e zoek a c h t e r d e s c h e r m e n 10 a p r i l : m u s e u m b e z o e k o n d e r d e k u n d i g e l e i d i n g v a n M w.

Mia V e r d o n c k ( M a y e r - v a n d e n B e r g h museum ) 5 j u n i : stadswandeling ( Ossenmarkt - Ve n u s s t r a a t Stadswaag e n o m g e v i n g ) d o o r ( n a t u u r l i j k ) o n z e s y m p a t i e k e g i d s M i a Ve r d o n c k 21 a u g u s t u s : b e z o e k a a n h e t O p e n l u c h t m u s e u m B o k r i j k 18 s e p t e m b e r : g e l e i d b e z o e k a a n d e s t a d L i e r 29 o k t o b e r : t e a t e r b e z o e k 26 n o v e m b e r : h e t b e r o e m d e H o b o n i a - t e e r f e e s t 2 december: avondbezoek aan een k r a n t i n werking 9 d e c e m b e r : f i l m a v o n d i n " D e n Haasdam o p h e t progamma: " D h a u l a g i r i , d e g r o t e u i t d a g i n g " - 100 dagen i n h e t Himalaya g e b e r g t e 16 d e c e m b e r : t w e e d e b e z o e k a a n " G a z e t v a n A n t w e r p e n " De W o r s t e n b r o o d a v o n d v o o r 1 9 8 4 l i g t o o k r e e d s v a s t : 4 f e b r u a r i 1 9 8 4 i n z a a l " D e n Haasdam " Van a l d e z e a k t i v i t e i t e n w o r d t u n o g t i j d i g v e r w i t t i g d e n ontvangt u nog een u i t n o d i g i n g - 250

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 250

INHOUDSOPGAVE

blz.

1 : 2 t/m 4 : 5 t/m 1 5 : 16 t / m 2 4 : 25 t / m 4 1 : 42 t / m 5 1 : 52 t / m 5 6 : 57 t / m 6 4 :

blz.

1982

André M a r i ë n : t e k e n i n g " Z i l v e r h o f " Paul A r r e n : j a n u a r i - f e b r u a r i - m a a r t Raymond A l a r d o t : " A n t w e r p e n i n 1 8 8 2 " Remi Va n H a e l s t : " Z w e r v e n d d o o r h e e n d e G e s c h i e d e nis van h e t Zwin " d e e l 13 Paul A r r e n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n " - " Te r L i n d e n i n Edegem " Paul A r r e n : " S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n H o o g boom; d o k u m e n t e n o v e r d e k e r k " Paul A r r e n : " O u d e Mensen v e r t e l l e n : A l f o n s e n A n n a Brants - S w i t s e r s " Harry De S i t t e r : " A c t i v i t e i t e n " ( d i a - a v o n d A f r i k a , Te e r f e e s t , t e n t o o n s t e l l i n g v a n i n s t r u m e n t e n b o u w e r s en s p e l e m a n n e n , g e p l a n d e a k t i v i t e i t e n , k a s v e r s l a g )

65 : André M a r i ë n : t e k e n i n g " V i l l a O l a n d a " 66 t / m 6 8 : Paul A r r e n : " a p r i l - m e i - j u n i " 69 t / m 7 9 : Remi Va n H a e l s t : " Z w e r v e n d d o o r h e e n d e G e s c h i e d e nis van het Zwin " - deel 14 80 t / m 8 3 : René D e B a c k e r : " B i j e n h o u d e n " - d e e l 1 84 t / m 1 0 4 : Paul A r r e n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n " - " " V r e d e n borg i n Boechout " P aul A r r e n : " S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogt / m 11 3 : 105 boom " 114 t / m 1 2 8 : H a r r y D e S i t t e r : " A c t i v i t e i t e n " ( t e n t o o n s - t e . l i n g " Va n I n s t r u m e n t e n b o u w e r s e n Spetemannen " ; o v e r zicht + reakties

blz.129 : A n d r é M a r i ë n : Te k e n i n g " H o r t e n s i a h o f " 130 t / m 1 3 2 : P a u l A r r e n : " j u l i - a u g u s t u s - s e p t e m b e r " 133 t / m 1 4 4 : R e m i Va n H a e l s t : " Z w e r v e n d d o o r h e e n d e G e s c h i e d e nis van het Zwin " - deel 15 145 t / m 1 4 9 : P a u l A r r e n : O u d e Mensen v e r t e l l e n : o p b e z o e k b i j Mevrouw X " 150 t / m 1 5 4 : R e m i Va n H a e l s t : " N a a r d e n i - k i n i a a n o n z e s t r a n den ? "

- 251

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 251

155 t / m 1 6 6 : 167 t / m 1 8 1 : 182 t / m 1 8 5 : 186 t / m 1 9 2 :

b1z.193 194 t / m 1 9 6 197 t / m 2 0 5 206 t / m 2 1 0 211 212 t / m 2 2 9 230 t / m 2 3 7 238 t / m 2 4 1 242 t / m 2 4 9

250 251 t / m 2 5 2

Renold H u w e l : " D e z w a r t e s t e e n v a n C y b e l e : e e n billitoniet ? " Paul A r r e n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : h e t S t a r r e n hof i n Kapellen " René D e B a c k e r : " B i j e n h o u d e n " - d e e l 2 Paul A r r e n : " S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom - n o g m e e r d o k u m e n t e n o v e r d e k e r k " _

A n d r é M a r i ë n : Te k e n i n g " V i l l a L e s I r i s " Paul A r r e n : " o k t o b e r - november - december " Remi Va n H a e l s t : " Z w e r v e n d d o o r h e e n d e G e s c h i e d e nis van het Zwin " - deel 16 René D e B a c k e r : " B i j e n h o u d e n " - d e e l 3 e n s l o t HOBONIA - p e n n i n g Paul A r r e n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : O u d e B i e z e n in Rijkhoven " Remi Va n H a e l s t : " Va n e e n k e i , v i a e e n kompas n a a r de atoombom " Paul A r r e n : " Oude Mensen v e r t e l l e n : o p b e z o e k b i j A l f o n s Keustermans " Paul A r r e n : " S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom - a a n k o o p v a n e e n h o e v e m e t g r o n d d o o r b a r o n Eduard O s y o p 4 a p r i l 1 8 9 3 " A c t i v i t e i t e n voor 1983 Inhoudsopgave 1982

SAMENSTELLING BESTUUR H O B O N I A Raymond R o e l a n d s , v o o r z i t t e r , V r e d e l a a n 2 4 2070 EKEREN - T e l . n r . 6 6 4 . 1 8 . 8 8 Paul A r r e n , s e k r e t a r i s , A n t v e r p i a s t r a a t 9 2070 EKEREN - T e l . n r . 6 6 4 . 5 8 . 7 9 Harry De S i t t e r , . penningmeester, V r e d e l a a n 6 0 2070 EKEREN - T e l . n r . 6 6 4 . 8 0 . 3 3 Marcel De Vos, b i b l i o t e k a r i s , A c h t e r b r u g 2 2 1 7 0 WUUSTWEZEL - T e l . n r . 6 6 9 . 7 1 . 0 9

- 252

-

Hobonia - 11de jaargang - nr. 4 - oktober 1982 - p. 252