Hobonia 1984-1 A4

H000N IA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r D r i e m a a n d e l i j k s P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

tijdschrift

13e JAARGANG — 1984 JANUARI - FEBRUARI - MAART

.,

•';1. ! f l

\

) �

°

i

% . .

-

�

�

�

_<. _ • r"�wuµü,umrnWauuutwYrWWYY��WYWü4ülAW

i M i î r 4

��I,� ,�,;� -4._-_ � �_ � ' _ � � i î n � . . , , r e . . y _--.Fji3•-�.--

ryW

ttekA�`� "Het Kersouwken", K o n i n g i n A s t r i d l a a n 2 1 , e e r t i j d s b u i t e n v e r b l i j f v a n d e komponist e n d i r i g e n t Edward K e u r v e l s , waaraan Hobonia i n d e t i j d s c h r i f ten 1979/1 e n 1979/3 aandacht besteedde. T e k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

I NHOUD Antwerpen i n 1884

R.

Alardot

blz.

2

Zwervend d o o r h e e n d e G e s c h i e d e n i s van h e t " Z w i n " - d e e l 2 1

R.

Va n H a e l s t

blz.

15

De K a s t e l e n v a n V l a a n d e r e n : T e r W e l l e

P.

Arren

blz.

31

M. K.

De V o s Linders -

M. H.

De V o s De S i t t e r

blz. biz. blz.

44 53 57

blz.

60

Act -

iviteiten Wandeling i n L i e r 1 8 - 0 9 - ' 8 3 Te e r f e e s t 2 6 - 11 - ' 8 3 Te a t e r b e z o e k 3 1 - 1 0 & 7 - 1 1 - ' 8 3 Kasverslag

Daniels

1

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 1

M#lUerprtt in 1884 Ons l a n d maakt s i n d s 1873 e e n p e r i o d e v a n l a a g c o n j u n c t u u r d o o r, d i e v o l g t o p de gouden j a r e n z e s t i g , e n d i e t o t 1886 z a l aanhouden. Vlaande ren, d a t h o o f d z a k e l i j k o p d e landbouw s t e u n t , h e e f t i n 1871, 1873 e n 1875 d e oogsten z i e n m i s l u k k e n ; massale i n v o e r v a n goedkoop g r a a n u i t Amerika maakt d e c o n c u r r e n t i e p o s i t i e v a n d e Vlaamse boeren nog k w e t s baarder. D e r e g e r i n g d e n k t e r n i e t aan beschermend) maatregelen t e t r e f fen om de landbouw weer o p adem t e l a t e n komen. I n t e g e n d e e l ; a l l e a a n dacht g a a t n a a r Wa l l o n i e , w a a r grootscheeps i n d e b a s i s s e c t o r e n s t e e n kool e n s t a a l w o r d t g e i n v e s t e e r d . D e landbouw w o r d t o p g e o ff e r d aan d e industrie.

Slechts twee p l a a t s e n i n Vlaanderen b l i j v e n welvarend: G e n t met z i j n t e x t i e l e n Antwerpen met z ' n haven. I n 1884 komen i n Antwerpen 4 . 8 0 9 zeeschepen e n 29.370 binnenschepen aan.

HAVEN Onze haven w o r d t o p r e u s a c h t i g e w i j z e u i t g e b r e i d . Waar z e t o t i n 1860 beperkt b l e e f t o t d e r e d e e n d e twee d o k j e s , gegraven i n 1811 e n 1813 en genaamd n a a r Consul Bonaparte e n k o n i n g W i l l e m , z i j n e r s i n d s d i e n , op t w i n t i g j a a r t i j d , r e e d s z e s dokken bijgekomen: K a t t e n d i j k d o k ( 1 8 6 0 ) Houtdok ( 1 8 6 4 ) , Ve r b i n d i n g s d o k ( 1 8 6 9 ) , Kempisch Dok ( 1 8 7 3 ) , A s i a d o k (1873) e n Zuidschippersdokken ( 1 8 8 1 ) .

En d a a r s t o p t h e t n i e t mee. Dank z i j d e a f b r a a k v a n een g r o o t d e e l v a n het Noordkasteel i n 1884, l i g t d e weg n u d e f i n i t i e f o p e n v o o r v e r d e r e u i t b r e i d i n g n a a r h e t noorden.

Intussen z i j n d e werken v o o r h e t r e c h t l i j n i g herbouwen van d e Scheldekaaien b e ĂŤ i n d i g d . D e kaaimuren b l i j k e n e c h t e r i e t s t e l a a g , v e r m i t s b i j d e buitengewone t i j v a n 1 2 december 1883 h e t Scheldewater o v e r d e boord kwam e n een o v e r s t r o m i n g v e r o o r z a a k t e . Daarom b e s l i s t d e r e g e r i n g de k a a i e n 3 0 cm t e verhogen ( v a n 6 , 5 0 m t o t 6 , 8 0 m ) ; h e t w e r k w o r d t reeds i n a p r i l 1884 aangevat, o p k o s t e n van d e s t a a t .

Voor d e u i t r u s t i n g v a n d e haven moet d e s t a d z ĂŠ l f z o r g e n .

- 2 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 2

Over h e t j a a r 1884 w o r d t t o t volgende aankopen overgegaan: - 12 h y d r a u l i s c h e p o r t a a l k r a n e n van 1 , 5 t o n h i j s k r a c h t , o p t e s t e l len aan de R i j n k a a i ( l e v e r i n g d o o r d e P a r i j s e f i r m a B o n & L u s t r e mant); - 8 h y d r a u l i s c h e p o r t a a l k r a n e n van 1 , 5 t o n h i j s k r a c h t , o p t e s t e l l e n aan h e t A s i a d o k i n v e r v a n g i n g van z e s stoomkranen ( l e v e r i n g d o o r de L u i k s e f i r m a S o c i é t é d e l a Meuse); - een v e r p l a a t s b a r e 1 0 t o n s k r a a n , s p o o r w i j d t e 1,5m, o p t e s t e l l è n tussen droogdokken 4 e n 5 ( l e v e r i n g d o o r d e D u i t s e f i r m a S t u c k e n holz); - 9 waterperskaapstanders v a n 1 t o n ( l e v e r i n g d o o r d e B r i t s e f i r m a Armstrong & C ° ) .

Op 2 8 j a n u a r i b e s l i s t d e gemeenteraad, d e p o l i t i e r e g l e m e n t e r i n g v a n de haven i n brochurevorm u i t t e geven.

STADSBEELD De Antwerpse p o l i t i e g r o e i t met de haven e n met d e s t a d mee. De p o l i t i e rechtbank k r i j g t twee nieuwe l o k a l e n i n h e t nieuwe ( 1 8 7 9 ) g e r e c h t s h o f .

Er worden h u l p b u r e a u ' s o p g e r i c h t i n d e B r e d a s t r a a t 11 8 e n d e De Keyserl e i 3 3 . E n o p 4 september v e r l e e n t d e gemeenteraad z i j n goedkeuring aan de weddeverhoging v o o r h e t l a g e r k a d e r e n aan h e t reglement v o o r aanwerving, benoeming e n b e v o r d e r i n g van h e t p o l i t i e p e r s o n e e l . De g e pensioneerden k r i j g e n 20% v e r h o g i n g . . . Mooi z o , maar d e r e g e l i n g z a l e e r s t i n voege t r e d e n o p 1 3 j a n u a r i 1886.

De s t a d g e e f t w e l g e l d u i t , maar z e s m i j t e r n i e t mee. I n 1884 b o e k t de s t a d s k a s 31 m i l j o e n inkomsten e n s l e c h t s 1 4 m i l j o e n u i t g a v e n !

Toch i s d e s t a d één g r o t e bouwwerf. Vo o r h e t r e c h t t r e k k e n v a n de S c h e l dekaaien i s een f l i n k s t u k oud-Antwerpen g e s l o o p t . De b u r c h t w o r d t v e r d e ontmanteld; g e l u k k i g b l i j f t d e z u i d k a n t ( H e t Steen ) bewaard.

I n december v o l g t d e aanbesteding v o o r h e t bouwen v a n afdaken van 108 en 120 m l e n g t e met w a n d e l t e r r a s v a n 4 , 5 5 m b r e e d t e , e n t e t p l a a t s e n van een h e l l i n g . D e b e s t e l l i n g g a a t n a a r d e S o c i é t é d e s f o r g e s e t a t e l i e r s de l a Biesme v o o r i e t s meer dan een h a l f m i l j o e n .

Er w o r d t nog gewerkt aan d e w a t e r p e r s c e n t r a l e o p d e Waalsekaai, d e school v a n d e z u s t e r s v a n 0 . L . Vr o u w op d e A m e r i k a l e i , d e S t . W i l l i b r o r duskerk, d e S t . N o r b e r t u s k e r k o p d e Dageraadplaats i n d e nieuwe w i j k Zurenborg ( g e p l a n d i n 1881 d o o r d e S o c i é t é d e l ' E s t ) . E r komt een r u i onder d e D i j k s t r a a t e n d e Dambruggestraat.

Vanaf 1 9 mei worden o p d i v e r s e p l a a t s e n t e l e f o o n p a l e n g e p l a a t s t . De vooruitgang i s n i e t meer t e s t u i t e n !

- 3 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 3

Er worden s t r a t e n geopend, e n s t r a t e n h e r d o o p t .

Door h e t overwelven v a n d e S t . P i e t e r s v l i e t o n t s t a a t d e straatnaam S t . P i e t e r s v l i e t e n v e r d w i j n e n de namen S t . P i e t e r s k a a i e n Magermankaai.

Rond h e t v o r i g j a a r o n t h u l d e s t a n d b e e l d " S c h e l d e V r i j " o p d e M a r n i x p l a a t s worden s t u k k e n v a n s t r a t e n omgedoopt: e e n d e e l v a n d e Geuzens t r a a t w o r d t d e De V r i è r e s t r a a t , e e n d e e l v a n d e Z w i j g e r s t r a a t w o r d t Lambermontstraat, e e n d e e l v a n d e V r i j h e i d s s t r a a t w o r d t K a r e l R o g i e r s t r a a t . D e V r i è r e , Lambermont e n R o g i e r waren p o l i t i c i d i e z i c h hebben onderscheiden b i j d e onderhandelingen met Nederland o v e r h e t afkopen van d e S c h e l d e t o l i n 1863.

Op h e t Z u i d w o r d t d i t j a a r begonnen met d e bouw van h e t K o n i n k l i j k Museum v o o r Schone Kunsten, i n o p d r a c h t v a n h e t s t a d s b e s t u u r e n met f i n a n c i ë l e tussenkomst v a n d e S t a a t , v o o r h e t onderbrengen v a n de s c h i l d e r i j e n v e r z a m e l i n g d i e i n 1804 d o o r Napoleon aan d e s t a d werd o v e r g e dragen e n d i e z i c h v o o r l o p i g b e v i n d t i n d e M u t s a e r t s t r a a t ( z i e v e r d e r ) .

U i t d e v o o r d e u i t g e s c h r e v e n w e d s t r i j d ingezonden ontwerpen worst d a t van d e j o n g e Antwerpse a r c h i t e c t J . Winders v e r k o z e n . J . Winders was ook d e o n t w e r p e r v a n h e t gedenkteken "Schelde V r i j " o p d e M a r n i x p l a a t s .

Nóg een meesterwerk i s z ' n e i g e n monumentale woonhuis "De P a s s e r " , To l s t r a a t 8 5 .

Antwerpen t e l t r e e d s d r i e musea: - s i n d s 1843 h e t "Museum" i n d e v o o r m a l i g e kloostergebouwen van de Minderbroeders, M u t s a e r t s t r a a t ; - s i n d s 1864 h e t " Museum v a n Oudheden" i n h e t S t e e n ; - s i n d s 1877 h e t "Museum P l a n t i n - M o r e t u s " o p d e Vr i j d a g m a r k t .

I n 1884 komen e r nog twee b i j : h e t "Museum Maagdenhuis" v a n h e t B e s t u u r der B u r g e r l i j k e Godshuizen, d e l a t e r e Commissie v a n Openbare Onderstand (Lange G a s t h u i s s t r a a t ) , e n een " N a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k Museum" o p d e bovenverdieping v a n d e nieuwe " O r a n g e r i e " a c h t e r h e t Maagdenhuis.

De Vo l k s b i b l i o t e e k e n d e S t a d s b i b l i o t e e k z i j n v o r i g j a a r v e r h u i s d n a a r het C o n s c i e n c e p l e i n ; n u ( 1 5 a p r i l 1884) w o r d t o o k d e dagbladenverzamel i n g van h e t Stadsarchief overgebracht naar de S t a d s b i b l i o t e e k .

INHULDIGINGEIJ Op z e s o k t o b e r w o r d t h e t gebouw van h e t K o n i n k l i j k Ateneum, o p g e r i c h t naar d e plannen van P. Dens, i n g e h u l d i g d . Schepen A l l e w a e r t e n b u r g e meester d e Wael v o e r e n h e t woord, d e muziek van d e Garde C i v i q u e l u i s t e r t d e p l e c h t i g h e i d o p , d e aanwezige p e r s o n a l i t e i t e n ( o o k van d e r e g e r i n g ) ondertekenen h e t g u l d e n boek, e n t e n s l o t t e mag h e t p u b l i e k de h e l e i n s t e l l i n g b e z i c h t i g e n .

- 4

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 4

I n december w o r d t d e " T h é â t r e d e l a S c a l a " , gebouwd d o o r a r c h i t e c t Blomme, geopend. E r bestaan r e e d s meerdere amusementsgelegenheden i n Antwerpen: d a n s z a l e n v a n d i v e r s a l o o i , w a a r meer gevochten dan gedanst w o r d t , d a n c a f é - c h a n t a n t s e n m u s i c - h a l l s ; De nieuwe " S c a l a " behoort t o t deze derde e n b e t e r e s o o r t gelegenheden; h e t i s een i n t i e m e , n a a r o o s t e r s r e c e p t gebouwde z a a l , w a a r Franse o p e r e t t e n opgevoerd worden. Een p l a a t s v o o r f i j n p r o e v e r s e n l i e f h e b b e r s van pikante a c t r i c e s .

GEZONDHEID Maar h e t b e l a n g r i j k s t e gebouw d a t i n 1884 w o r d t i n g e h u l d i d g d i s wel h e t Algemeen Z i e k e n h u i s S t u i v e n b e r g . I n 1 8 7 2 - ' 7 3 d o o r bouwmeester F. Baekelmans ontworpen, e n v a n 1877 t o t 1884 gebouwd d o o r J . B i l meyer e n J . Va n R i e l , w o r d t h e t S t u i v e n b e r g g a s t h u i s p l e c h t i g geopend op 1 0 o k t o b e r.

I n 1893 z a l G. Beetemé i n i t Antwerpen moederstad v a n handel e n k u n s t " schrijven: Het N i e u w G a s t h u i s , e e n h e e r l i j k e n b o u w, m i s s c h i e n i n z i j n e n aard zonder weerga, i s gebouwd i n eenen schonen s t i j l , e e n e mengeling van g o t h i e k e n Vlaamsche h e r b o r i n g . A l l e s i s e r g e makkelijk en op de meest voldoende w i j z e i n g e r i c h t , e n menig b u r g e r z o u t e h u i s d e z o r g e n n i e t g e n i e t e n kunnen waarmede men h i e r d e a r m e n o m r i n g t " .

De s t a d d o e t i n d e r d a a d w a t v o o r d e gezondheidstoestand v a n d e b e v o l k i n g . K o s t e l o z e k o e p o k i n e n t i n g b e s t a a t r e e d s v i e r j a a r . Op 1 5 j u l i 1884 s t e l l e n e n k e l e gemeenteraadsleden, m e t D r . V. Desguin op kop,aan de Raad d e o p r i c h t i n g van een Gezdncheidsbureau v o o r. D a t z a l e r komen i n 1893.

Intussen w o r d t n u r e e d s een a g e n t a a n g e s t e l d , b e l a s t met d e o n t s m e t t i n g v a n woningen waar b e s m e t t e l i j k e z i e k t e n heersen.

Vóór 1872 bestonden e r i n d e s t a d nog v e l e s t e r f p u t t e n , d i e soms i n een gans mensenleven n i e t g e l e d i g d werden. Men noemde d a t " b e e r s t e k e n " omdat d e d r e k , d o o r e r z o v e l e j a r e n onaangeroerd t e b l i j v e n , h a r d g e worden was e n e r met d e schup moest u i t g e s t o k e n worden. Vandaar d e stank i n e l k h u i s , e n de v e r s p r e i d i n g v a n z i e k t e n . Z e l f s h e t S t . E l i s a bethgasthuis was een e c h t p e s t h o l .

J . L e f e b v r e , schepen van openbare werken s i n d s i n 1872 d e l i b e r a l e n in h e t stadhuis z e t e l e n , h e e f t i n d i e toestand o n m i d d e l l i j k verandering gebracht. H i j l i e t de s t e r f p u t t e n afschaffen, d e r u i e n verdiepen en verbreden, s t i n k e n d e v l i e t e n overwelven, onbewoonbare b u u r t e n o n t ruimen e n a f b r e k e n .

- 5 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 5

De rede ter he markt, waar la

te ✓an de Zeeuwse Korenhe Loodswezen zal komen,

Een steeg in de Kloosterstraat

—6 —

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 6

Zeilschepen in het Bonapartedok; op de achtergroríd het "Oosters Hui.ç"

Het Maagdenhuis ( f o t o iertants, 1860)

- 7 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 7

De u i t b e s t e d e M e s t d i e n s t w o r d t o p 21 j a n u a r i 1884 d e " Openbare R e i nigheidsdienst " .

Op 3 0 maart 1884 w o r d t overgegaan t o t d e aankoop v a n een s t o o m l u c h t pomp v o o r d e b e e r r u i m i n g ; t w e e j a a r geleden r e e d s z i j n d e p r i m i t i e v e beerton e n handpomp vervangen d o o r een nieuwe t o n e n een e e r s t e stoompomp.

Op 2 8 j u l i w o r d t b e s l i s t d a t h e t t o g e n v a n beerschepen v o o r t a a n d o o r een t o o g b o o t z a l gebeuren i . p . v . m e t paarden.

Met h e t beerruimen komen we b i j d e . . .

POLITIEK Op 1 0 j u n i 1884 hebben Kamerverkiezingen p l a a t s . Op een b e v o l k i n g v a n 5,5 m i l j o e n z i j n e r 126.419 k i e z e r s , o f 2 , 3 %. D a a r z i j n u i t e r a a r d geen w e r k l i e d e n b i j : d i e b l i j v e n nog a l t i j d v a n p o l i t i e k e r e c h t e n v e r stoken.

I n Antwerpen z i j n e r e r g e o n l u s t e n . I n v e l e s t r a t e n w o r d t gevochten, en van v e l e p o l i t i e k g e t i n t e l o k a l e n e n h u i z e n w o r d e n de r u i t e n s t u k geworpen. De Garde C i v i q u e ( Burgerwacht ) e n d e Gendarmen t r e d e n hardhandig o p t e g e n d e b e t o g e r s , m e t geweerkolven e n d e b l a n k e s a b e l .

De K a t h o l i e k e P a r t i j , d i t j a a r o p g e r i c h t om de v e l e p l a a t s e l i j k e katholieke kiesverenigingen t e groeperen, v e r s l a a t de l i b e r a l e n , b e h a a l t d e meerderheid i n de Kamer, e n z a l aan d e macht b l i j v e n t o t 1914.

Het s o c i a l i s m e komt m o e i l i j k v a n d e g r o n d . D e dagbladen "De Werker" en " Vo o r u i t " (Edward A n s e e l e ) b e s t a a n r e e d s , maar we z u l l e n nog t o t 1885 moeten wachten v รณ รณ r d e B e l g i s c h e W e r k l i e d e n p a r t i j w o r d t o p g e r i c h t .

De demokratische elementen gaan nog s c h u i l i n d e twee g r o t e p a r t i j e n . Z e v r a g e n trouwens n i e t v e e l . H e e l v o o r u i t s t r e v e n d i s a l d e e i s om algemeen s t e m r e c h t , d e algemene d i e n s t p l i c h t ( a f s c h a f f i n g v a n de l o t i n g e n , w a a r b i j d e begoede j o n g e r e n d i e " e r i n g e l o t " worden hun d r i e j a a r d i e n s t p l i c h t t e g e n b e t a l i n g k w i j t k u n n e n aan arme s l o e b e r s ) , en v e r p l i c h t o n d e r w i j s . I e d e r e e n i s e r v a n o v e r t u i g d d a t s c h o o l g e l e e r d heid d e mens v e r s t a n d i g e n dus o o k r i j k z a l maken. * a * * * * * * * * * * *

Op 1 9 o k t o b e r 1884 hebben gemeenteradsverkiezingen p l a a t s . Op een b e v o l k i n g v a n 190.691 Antwerpenaren z i j n e r 15.876 k i e s g e r e c h t i g d e n , d . i . 8 , 3 2 %. Een h e l e v e r b e t e r i n g r e e d s , d a n k z i j d e w e t v a n 1883 d i e het k i e s r e c h t n i e t a l l e e n meer aan d e b e t a l e r s v a n d e " c i j n s " v e r leende maar o o k aan b u r g e r s d i e s l a g e n i n een bekwaamheidsproef ( g e schiedenis, a a r d r i j k s k u n d e , r e k e n e n e n d i k t e e ) . E e n langzame overgang - 8 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 8

van h e t c i j n s s t e l s e l n a a r h e t meervoudig s t e m r e c h t ( 1 8 9 3 ) .

Het n i e u w verkozen C o l l e g e s t a r t o p 2 j a n u a r i 1885: n o g steeds d e l i berale p l o e g met Leopold d e Wael a l s burgemeester. I n de l i j s t d e r raadsleden z i e n we o . a . d e naam van Jan van R i j s w i j c k , d i e i n 1892 burgemeester z a l worden n a h e t o v e r l i j d e n van Leopold d e Wael. Nand van d e r Ta e l e n , schepen s i n d s 1872, h e e f t z i j n k o n f l i k t v a n v o r i g j a a r met d e havenarbeiders, i . v . m . d e i n v o e r i n g v a n g r a a n e l e v a t o r e n , p o l i t i e k n i e t o v e r l e e f d e n komt n i e t meer v o o r i n d e l i j s t v a n schepenen en raadsleden.

J. C u y l i t s , schepen van schone k u n s t e n s i n d s 1872, k o m t eveneens n i e t meer v o o r o p d e l i j s t d e r schepenen, maar dan wegens z i j n l e e f t i j d .

H i j wordt d i t j a a r achtenzeventig.

SCHOOLTIJD Hoofdbrok i n d e Antwerpse p o l i t i e k i s h e t o n d e r w i j s .

De l i b e r a l e n , d i e s i n d s 1878 h e t l a n d bestuurden, hadden i n 1879 d e Wet v a n Humbeeck gestemd, h e t s e i n v o o r d e s c h o o l o o r l o g omdat d e godsdienst u i t h e t o n d e r w i j s werd verbannen.

De k a t h o l i e k e n s t i c h t t e n dan v r i j e s c h o l e n , i n Antwerpen p a r o c h i a l e scholen genoemd.

De b e r o e r i n g w a s z o g r o o t d a t met d e v e r k i e z i n g e n h e t l a n d s b e s t u u r opnieuw i n handen komt v a n d e k a t h o l i e k e n , d i e o p 2 0 september 1 8 8 4 de Wet v a n Humbeeck ongedaan maken. Om h e t o p z e t v a n d e r e g e r i n g t e ondersteunen w o r d t o p 7 september 1884 een o p t o c h t d o o r d e s t r a t e n van B r u s s e l gehouden. Vo l g e n s h e t g e t u i g e n i s onder ede v a n Bruno De Bosch, o u d - v e l d w a c h t e r v a n Ekeren, d i e aan d e b e t o g i n g deelnam, z i j n de k a t h o l i e k e n i n B r u s e l h e t s l a c h t o f f e r geworden van ontketende t e genbetogers ĂŠ n van d e Garde C i v i q u e , d i e met vereende k r a c h t e n met stokken e n geweerkolven op d e b e t o g e r s i n s l o e g e n . * * * * * * * * * * * *

I n Antwerpen z i j n , d o o r toedoen v a n schepen E v a r i s t A l l e w a e r t , s i n d s 1880 a l meerdere " s t e d e l i j k e k i n d e r t u i n e n " o n t s t a a n . De l i b e r a l e schepen i s o v e r t u i g d v o o r s t a n d e r v a n d e pedagogische methode ontworpen . door d e D u i t s e r F r i e d r i c h F r o b e l , methode d i e i n B e l g i ĂŤ e c h t e r u i t s l u i t e n d d o o r d e l i b e r a l e n w o r d t gepropageerd s i n d s z e i n 1878 i n h e t parlement aan d e macht kwamen. Schepen A l l e w a e r t h e e f t u i t e r a a r d d e sympathie van d e m i n s t e r v a n o n d e r w i j s , d i e z e l f o p d e s t i c h t i n g v a n openbare k i n d e r t u i n e n i n a l l e gemeenten van h e t l a n d a a n d r i n g t .

Van k a t h o l i e k e z i j d e i s e r a l j a r e n l a n g v e r z e t t e g e n d e Frobelmethode. A l s o p 1 0 j u n i 1884 b i j d e p a r l e m e n t s v e r k i e z i n g e n d e l i b e r a l e n de n e d e r l a a g l i j d e n e n h e t l a n d s b e s t u u r i n k a t h o l i e k e handen o v e r g a a t - 9 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 9

komt e r n a t u u r l i j k o o k een h a l t a a n d e u i t b r e i d i n g v a n d e Frobelbeweging. De nieuwe r e g e r i n g s c h r a p t meteen d e leergangen v o o r " k i n d e r t u i n i e r s t e r s " o f t e F r o b e l o n d e r w i j z e r e s s e n , e n s t e m t o p 2 0 september 1884 een nieuwe w e t o p h e t l a g e r o n d e r w i j s , d i e o . a . h e t k l e u t e r o n d e r w i j s t e r u g t o t d e bevoegdheid v a n d e ( g r o t e n d e e l s k a t h o l i e k e ) g e meenteraden l a a t behoren. Antwerpen b l i j f t e c h t e r nog j a r e n l a n g l i beraal, z o d a t h e t Frobelonderwijs z i c h h i e r verder kan b l i j v e n o n t w i k k e l e n . E i n d e 1884 t e l l e n d e s t e d e l i j k e k l e u t e r s c h o l e n 2 . 4 9 0 l e e r l i n g e n , a a n t a l d a t t e g e n e i n d e 1889 t o t 4 . 1 9 6 z a l a a n g r o e i e n .

De s i n d s 1880 bestaande g r a t i s soepbedelingen worden v a n a f 1884 d o o r de ouders b e t a a l d . * * * * * * * * * * * *

Dat g e m e e n t e p o l i t i e k e n s c h o o l s t r i j d g r o t e t i t e l s i n d e dagbladen h a l e n , l i g t v o o r d e hand. H é t g r o t e toonaangevende dagblad i n Antwerpen i s d e l i b e r a l e " L e P r é c u r s e u r " , g e s t i c h t i n 1835 e n u i t g e g r o e i d t o t een k r a n t d i e z o w e l o p t e c h n i s c h a l s o p i n h o u d e l i j k g e b i e d d e c o n c u r r e n t i e met d e meest vooraanstaande Europese dagbladen u i t d e 19de eeuw aankan. A r t h u r Goemare i s h o o f d r e d a k t e u r v a n 1878 t o t 1891.

DEN DOOR Op 5 o k t o b e r 1884 w o r d t h e t s t a n d b e e l d v a n Theodoor v a n R i j s w i j c k f e e s t e l i j k o v e r g e b r a c h t v a n h e t s t a d s p a r k n a a r d e IJzerenwaag. Vo o r die gelegenheid h e e f t P e t e r B e n o i t z i j n Van R i j s w i j c k c a n t a t e g e t o o n d i c h t ; i n d i e c a n t a t e h o r e n we d e t r e f f e n d e v e r z e n " h i j v l e i d e geen groten t e r w e r e l d ; w a t r e c h t was e n schoon j o e g z i j n boezem i n b r a n d " geschreven d o o r d e d i c h t e r J u l i u s d e G e y t e r ( 1 8 3 0 - 1 9 0 5 ) . Honderd m u zikanten e n meer dan d u i z e n d k i n d e r e n v a n d e s t a d s s c h o l e n voerden d e cantate u i t .

Jan Theodoor v a n R i j s w i j c k ( 1 8 11 - 1 8 4 9 ) , d e v o l k s d i c h t e r , was d e oom van d e ' l a t e r e burgemeester J a n v a n R i j s w i j c k . L u c h t h a r t i g e n a v o n t u u r l i j k v a n a a n l e g , l e i d d e " d e n Door " e e n armoedig bestaan e n s t i e r f k r a n k z i n n i g . H i j was d e g e l e g e n h e i d s d i c h t e r b i j u i t s t e k . I n d e l o o p van d e l 9 d e eeuw werden d e v o l l e d i g e werken v a n deze v o l k s g e l i e f d e b o hémien e n f l a m i n g a n t n i e t minder dan v i e r k e e r u i t g e g e v e n .

Naar a a n l e i d i n g v a n d e v e r h u i z i n g v a n h e t s t a n d b e e l d v a n Door v a n R i j s w i j c k n a a r h e t p l e i n t j e v a n d e IJzerenwaag, w o r d t d e naam I J z e r e n waag o p deze bepaalde p l a a t s , overeenkomstig h e t v e r z o e k v a n d e bewoners, vervangen d o o r d i e v a n d e p o p u l a i r e d i c h t e r . B i j C o l l e g i a a l B e s l u i t v a n 5 september w o r d t d e naam Theodoor v a n R i j s w i j c k p l a a t s v o o r g e s t e l d , maar o p aandringen v a n burgemeester d e Wael, d i e s t r a a t - 10

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 10

namen l i e f s t z o beknopt m o g e l i j k z i e t ( * ) g a a t i n de c o l l e g e z i t t i n g van 3 o k t o b e r d e vóórnaam Theodoor e r a f .

Zowat n e g e n t i g j a a r l a t e r , i n 1975, z a l h e t C o l l e g e b e s l i s s e n d a t d e voornaam Theodoor e r t ó c h b i j m o e t , om m o g e l i j k e v e r w a r r i n g met J a n van R i j s w i j c k l a a n t e voorkomen.

Door v a n R i j s w i j c k was d o o r h e t v o l k v o o r a l g e l i e f d om z i j n hekelende verzen, z i j n p o l i t i e k e r e f r e i n e n e n z i j n v o l k s l i e d j e s .

Elke dinsdagavond kwam h i j z i j n g e d i c h t e n aan h e t v o l k v o o r l e z e n o p de K a t h e l i j n e v e s t , v a n i n een v e n s t e r t j e o p d e t u s s e n v e r d i e p i n g v a n een oud h u i s j e tegenover d e speelgoed- e n s n u i s t e r i j e n z a a k "Au Mannequin d ' O r " ( i n de volksmond: Manneken D o o r ) . Op ' n avond l i e t d e v l o k s d i c h t e r z i c h n i e t o p z ' n normale u u r aan h e t v e n s t e r t j e z i e n , e n de wachtendemenigte b u i t e n begon z i j n naam t e roepen: D o o r, a l l e z Door, b e g i n n u . Dan g a a t h e t v e n s t e r t j e open, e n t o t hun g r o t e v e r b a zing z i e n z e n i e t v a n R i j s w i j c k s a a n g e z i c h t v e r s c h i j n e n , maar z i j n achterwerk. E n i n p l a a t s v a n een g e d i c h t k r i j g e n z e een f l i n k e w i n d t e horen. Een anekdote t u s s e n v e l e .

HOGE BEZOEKERS Op 19 a p r i l " 1884 k r i j g t Antwerpen h e t bezoek v a n P. K r u g e r, p r e s i d e n t van de k e r s v e r s e Tr a n s v a a l s e R e p u b l i e k , e n v i e r v a n z i j n medewerkers, o.a. g e n e r a a l S m i t .

Paul K r u g e r, geboren i n d e Kaapkolonie i n 1 8 2 5 a l s zoon v a n een H o l landse b o e r, was n a de e e r s t e o o r l o g met G r o o t - B r i t t a n n i ë p r e s i d e n t van d e j o n g e r e p u b l i e k van 1883 t o t 1900.

Ti j d e n s d e daaropvolgende o o r l o g met h e t overmachtige, o p goud b e l u s t e A l b i o n , z a l h i j ondanks z i j n g r o t e p o p u l a r i t e i t e n d e sympathie v a n de Europeanen v o o r d e Z u i d - A f r i k a a n s e z a a k , t e v e r g e e f s h u l p komen z o e ken i n h e t oude c o n t i n e n t .

Terug n a a r 1884.

Op 2 0 mei z i j n k o n i n g W i l l e m I I I e n k o n i n g i n Emma d e r Nederlanden op doortocht i n Antwerpen. I n h e t s p o o r w e g s t a t i o n S t u i v e n b e r g stappen ze o v e r, v a n hun e i g e n t r e i n i n een B e l g i s c h e t r e i n d i e hen n a a r Brussel z a l brengen. D a t o v e r s t a p j e g a a t gepaard met buitengewoon c e remonieel. Z e l f s k o n i n g Leopold I I k o m t n a a r Antwerpen om h e t N e d e r landse v o r s t e n p a a r t e begroeten!

Op nog onbebouwde gronden v a n h e t z u i d e r k w a r t i e r, d e pas v e r k a v e l d e (*) De burgemeester l a a t soms t o c h v a n deze r e g e l a f w i j k e n : a l s g e meenteraadslid A . M i c h i e l s o p 6 m a a r t 1884 o v e r l i j d t , e n nog h e t z e l f d e j a a r een nieuwe s t r a a t n a b i j h e t K a t t e n d i j k d o k z i j n naam k r i j g t , dan heet d i e s t r a a t t e voeten uit:August M i c h i e l s s t r a a t .

- 11 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 11

Leopold II tijdens een van zijn bezoeken aan Antwerpen

- 12

-

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 12

gronden v a n de verobmten C i t a d e l , w o r d t v a n a f m e i 1884 a l l e s i n b e r e i d heid g e b r a c h t v o o r d e W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g v a n 1885. H e t w o r d t d e eerste W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g o o i t i n B e l g i e gehouden. K o n i n g Leopold I I komt i n 1884 zowaar n a a r Antwerpen om de b i j n a v o l t o o i d e " H a l l v a n de P e r s " t e bezoeken op d e bouwwerf v a n d e W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g .

We dachten nochtans d a t onze k o n i n g a l z i j n aandacht aan h e e l andere en g r o t e r e p r o j e k t e n zou b e s t e d e n , z o a l s : d e Congo.

CONGO Leopold I I had r e e d s i n 1876 een i n t e r n a t i o n a l e c o n f e r e n t i e v a n g e o grafen e n deskundigen bijeengeroepen i n B r u s s e l , om de problemen v a n Midden- A f r i k a t e bespreken. Z i j n d o e l was, p e r s o o n l i j k een domein t e verwerven i n d i e nog g e d e e l t e l i j k onontdekte gebieden. To e n i n 1877 bekend werd d a t M. S t a n l e y d e C o n g o r i v i e r v a n h a a r bovenloop a f w e s t waarts g e v o l g d had t o t aan d e monding, nam Leopold I I d e o n t d e k k i n g s r e i z i g e r i n d i e n s t . I n november 1878 s t e l d e d e k o n i n g een Comité d'Etudes d u Haut-Congo samen, d a t een nieuwe r e i s v a n S t a n l e y moest m o g e l i j k maken. S t a n l e y moest t r a c h t e n z o v e e l m o g e l i j k l a n d v a n de n e gerhoofden t e kopen. Andere Europese s t a t e n ( o . a . P o r t u g a l , G r o o t - B r i t t a n n i ë , F r a n k r i j k e n D u i t s l a n d ) s c h o t e n wakker, e n l i e t e n o o k hûn b e g e r i g oog o p h e t Congogebied v a l l e n .

Leopold I I g e l u k t e e r i n , e e n i n t e r n a t i o n a l e c o n f e r e n t i e o v e r h e t g e v a l u i t t e l o k k e n . D i e v i n d t p l a a t s i n B e r l i j n o p 8 november 1884. H e t i s de P r u i s i s c h e k a n s e l i e r Bismarck, d i e d e s t o o t g e e f t t o t h e t toekennen van h e t k o l o n i a l e r i j k Congo aan Leopold I I , l i e v e r dan h e t i n handen t e z i e n v a l l e n van Engeland o f F r a n k r i j k .

De B e l g i s c h e r e g e r i n g komt e r n i e t aan t e p a s ; d i e h e e f t d e handen vol met p o l i t i e k -godsdienstige t w i s t e n i n h e t binnenland, e n i s t r o u -

wens n i e t d o o r d e k o n i n g geraadplc::d o f i n g e l i c h t . Congo z a l p r i v é b e z i t v a n Leopold I I b l i j v e n t o t 1908, e n dan aan B e l g i ë worden o v e r gedragen.

Maar t u s s e n 1884 e n dan z a l e r nog v é é l w a t e r d o o r d e Congostroom én door d e Schelde stromen.

Afspraak i n 1985 v o o r "Antwerpen i n 1885 " .

Raymond A l a r d o t BRONNEN R. B i n n e m a n s & G . V a n C a u w e n b e r g h : O n s A n t w e r p e n Chronijke van Antwerpen, b i z . 373 t / m 375

A. d e L a t t i n : C o n t a c t e n met v r o e g e r Antwerpen A. d e L a t t i n : S i n j o r e n s t a d

- 13 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 13

S. D e M e y e r : P o l d e r h e e m n r . 2 , 1 9 8 3 R. D h o n d t & G . H o c h e p i e d : B e l g i ë 1 8 3 0 - 1 9 8 0 M i n i s t e r i e v a n Nederlandse C u l t u u r : Bouwen d o o r d e eeuwen heen i n Vlaanderen, d e l e n 3na e n 3nb M. N o n n e m a n : D e h a v e n v a n A n t w e r p e n i n o u d e p r e n t k a a r t e n E. P e e t e r s : H e r i n n e r i n g e n u i t d e g e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n i n d e vorige eeuw D r. G . P e e t e r s : B e l g i ë , e e n v e r h a a l o v e r l a n d e n v o l k D. R i c h a r d s : P u z z e l u s l i m P. S c h e p e n : A n t w e r p s e g e d e n k p l a t e n Stad Antwerpen:Catalogus " Antwerpen 1860-1960 " Stad Antwerpen:Catalogus " Antwerpen 1830-1980 " G.&D. V a n C a u w e n b e r g h : A n t w e r p e n , d e h a v e n D r. H . V a n D a e l e : F r ë b e l e n A l l e w a e r t R. V a n d e W e g h e : G e s c h i e d e n i s v a n d e A n t w e r p s e s t r a a t n a m e n J. W i l m s : D e P a r o c h i e van' M i s e r i e .

"Le Précurs

hon

hutdebanket aangeboden door de "verenigde tiberaien"aan burgernees ter de Wee/ ter gelegenheid van de verk,íezingsovervinnir,g van 1884

rdjaarlatEr`

- 14 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 14

zwervend doorheen

degeschiedenis van het „zwin " DEEL 2 1 Het " T w a a l f j a r i g Bestand" was s l e c h t s een t i j d e l i j k r u s t p u n t i n d e bloedige s t r i j d t u s s e n de Verenigde P r o v i n c i e n e n Spanje. H i e r b i j w e r den onze s t r e k e n h e r h a a l d e l i j k en l a n g d u r i g zwaar b e p r o e f d . T i j d e n s het " B e s t a n d " kenden d e " N o o r d e l i j k e Nederlanden " h e e l w a t o n d e r l i n g ( r u z i e s om de macht.

I n 1621 s t i e r f A l b r e c h t van O o s t e n r i j k en herbegon d e " Ta c h t i g j a r i g e Oorlog " . D e Spaanse g e n e r a a l S p i n o l a begon aan z i j n l a n g d u r i g e h e r o v e r i n g v a n d e v e r l o r e n gebieden. Eens t e meer kwam een v l o e d g o l f v a n geweld e n b l o e d v e r g i e t e n o v e r onze s t r e k e n .

De Z w i n s t r e e k k r e e g eens t e meer r u i m h a a r d e e l i n h e t oorlogsgeweld.

Onder l e i d i n g van d e goeverneur v a n Antwerpen, Don de B o r g i a , v i e l e n de Spanjaarden Cadzand b i n n e n . Een tegenaanval v a n h e t g a r n i z o e n v a n S l u i s , gekombineerd met een v e r r a s s i n g s a a n v a l v a n u i t zee d o o r d e Zeeuwse v l o o t , v e r d r e e f d e Spanjaarden. Een tweede Spaanse p o g i n g om de o o s t e l i j k e o e v e r v a n h e t Zwin t e v e r o v e r e n m i s l u k t e d e c i l i j k .

I n 1632 werd i n h e t z u i d e n eensamenzwering t e g e n I s a b e l l a v a n Oostenr i j k v e r i j d e l d . Z o m i s l u k t e d e e e r s t e p o g i n g om een f e d e r a a l B e l g i ë op t e r i c h t e n . Wat l a t e r o n d e r g i n g een p o g i n g v a n d e " L i g u e Wallonne" om B e l g i ë t e v e r d e l e n t u s s e n F r a n k r i j k e n Nederland e e n z e l f d e l o t .

I n 1648 werd d e " Vrede v a n Munster " g e s l o t e n e n kwam e r een e i n d e aan een t r i e s t i g e p e r i o d e v a n ekonomische verlamming, d i e v o o r d e Zwinstreek z o n a d e l i g was geweest. De b e p a l i n g e n b i j d e Vrede v a n M u n s t e r gaven e c h t e r w e i n i g hoop. De Schelde, h e t Sas v a n Gent e n ook het Zwin werden verboden g e b i e d v o o r d e s c h e e p v a a r t . A l l e v e r b i n d i n g e n met d e z e e werden a f g e s l o t e n . We l was v o o r z i e n d a t d e a f s l u i t d i j k van d e " Va r s c h e Va e r t " b i j f o r t S t . Donaes z o u vervangen worden d o o r e e s l u i s . D i t b l e e k s l e c h t s een p a p i e r e n b e l o f t e . . . H e t Zwin b l e e f d i c h t .

Door k o r t z i c h t i g h e i d l i e t S l u i s t o e n z i j n l a a t s t e kans v o o r b i j g a a n .

-15 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 15

Zo werden d e v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i n e n v a n d e haven v a n S l u i s nog i n de hand g e w e r k t .

Waar d e S l u i z e n a r e n a l l e e n beducht waren v o o r d e k o n k u r r e n t i e u i t Brugge kregen z e p l o t s u i t e e n andere hoek met zware tegenwerking a f t e rekenen. D e Zeeuwse havens v a n V l i s s i n g e n e n Walcheren s t e l d e n nu a l l e s i n h e t w e r k om u i t b r e i d i n g v a n d e haven v a n S l u i s t e g e n t e houden. Z o werd een nieuwe s c h e e p v a a r t v e r b i n d i n g S l u i s -Londen verboden.

Het bouwen v a n " z o u t e k e e t e s " moest g e s t a a k t worden. We l d r a was S l u i s n i e t méér d a n een onbeduidende v i s s e r s h a v e n , w a a r nog e n k e l b e u r t s c h i p pers hun v r a c h t e n kwamen l o s s e n e n l a d e n . A l l e e n d e o v e r z e t b o t e n n a a r Walcheren e n d e oeversteden v n d e Honte ( S c h e l d e ) v o e r e n nog r e g e l matig d e k w i j n e n d e haven i n e n u i t .

Waar d e " Vrede v a n Munster " d e s t a r t betekende v o o r d e " gouden eeuw " v a n d e " Zeven P r o v i n c i ë n " , mag men h e t omgekeerde zeggen v o o r Vlaanderen. Z e l f s d e b e t r e k k e l i j k e r u s t d i e i n onze s t r e k e n h e e r s t e , was s l e c h t s s c h i j n .

I n 1666 b r a k i n d e Z w i n s t r e e k nogmaals d e gevreesde p e s t u i t . Vo o r a l S l u i s werd e r n s t i g g e t r o f f e n . N i e t minder dan 650 mensen s t i e r v e n aan d e " gaadoot " . I n S l u i s werd t o e n een " p e s t m e e s t e r " a a n g e s t e l d .

Men bouwde s p e c i a l e " p e s t h u i z e n " w a a r i n men d e z i e k e n a f z o n d e r d e .

Huizen w a a r i n p e s t l i j d e r s gewoond hadden, werden met w i t t e l a t t e n d i c h t g e s p i j k e r d . H e t duurde v e r s c h i l l e n d e j a r e n v o o r a l e e r d e p l a a g overwonnen was.

Inmiddels d r e i g d e n weer nieuwe m o e i l i j k h e d e n . D e Franse aanspraken o p Vlaams g e b i e d gaven a a n l e i d i n g t o t h e e l w a t i n t e r n e spanningen. Z o a l s i n h e t v e r l e d e n , droomden h e e l w a t "Vlamingen" v a n een a a n s l u i t i n g b i j F r a n k r i j k . Z o b r a k e n i n 1667 d e " D e v o l u t i e o o r l o g e n " u i t w a a r b i j v e r s c h i l l e n d e Vlaamse s t e d e n onder F r a n s bewind kwamen e n voorgoed v e r l o r e n g i n g e n v o o r Vlaanderen.

De n o o r d e l i j k e p r o v i n c i e s s t e l d e n a l l e s i n h e t w e r k om h e t z u i d e n t e benadelen. De v a a r t o p d e Schelde b l e e f verboden. De haven v a n A n t werpen was z o t o t v e r d w i j n e n gedoemd. D e t r o t s e Scheldestad kende h e t droevig l o t d a t Brugge eens beschoren was. G r o o t h e i d e n v e r v a l l i g g e n soms d i c h t b i j e l k a a r .

De maatregelen om Antwerpen t e t r e f f e n hadden v o o r g e v o l g d a t Oostende z i c h van k l e i n e v i s s e r s h a v e n t o t een g r o t e ze 4iaven k o n o n t w i k k e l e n .

Wel z o u h e t nog t o t i n 1665 d u r e n , v o o r a l e e r Oostende w e r k e l i j k b e t e k e n i s z o u k r i j g e n a l s handelshaven. I n m i d d e l s had Brugge e i n d e l i j k v e r zaakt aan d e eeuwenoude Zwindroom. V i a d e a a n l e g v a n een r e e k s k a n a l e n - 16 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 16

a l s Gent-Brugge ( 1 6 2 1 ) ; Brugge-Passendale ( 1 6 2 2 ) e n Passendale-Oostende (1655) begon v o o r h e t doodse " Ve n e t i ë v a n h e t Noorden " e e n nieuwe toekomst. Brugge was n u opnieuw verbonden met d e z e e . E n S l u i s zag met l e d e ogen z i j n l a a t s t e z e e t r a f i e k v e r d w i j n e n .

Door d e overzeese h a n d e l met d e Nederlandse k o l o n i ë n k r e e g S l u i s nog enige b e t e k e n i s . Wel werden d e meeste schepen v i a d e a f s l u i t d i j k aan St. Donaes overgeladen op binnenschepen, w e l k e dan l a n g s d e s l e c h t onderhouden " Va r s c h e Va e r t " n a a r Brugge g e b r a c h t werden.

De pogingen van d e S l u i z e n a r e n e n d e Bruggelingen om dan u i t e i n d e l i j k toch een s l u i s aan f o r t S t . Donaes t e bouwen, z o a l s v o o r z i e n i n a r t i k e l 71 v a n h e t Ve r d r a g v a n Munster, kenden geen sukses, omdat i n t u s s e n Lodewijk X I V i n F r a n k r i j k begonnen was aan een nieuwe s t r i j d t e g e n de p r o t e s t a n t e n onder d e l e g e n d a r i s c h e l e u z e " Une f o i , u n e l o i , u n Roi " ( E e n g e l o o f , e e n w e t , e e n k o n i n g ) . H e t duurde n i e t l a n g o f o o k onze s t r e k e n deelden weer mee i n de o o r l o g s g e b e u r t e n i s s e n e n eens t e meer stormden d e legerbenden o v e r onze v e l d e n e n wegen.

De Franse t r o e p e n r u k t e n op n a a r h e t Z w i n , maar S l u i s k o n aan een k o m p l o t ontsnappen, d a n k aan d e t r o u w v a n een medewerker v a n oud-schepen Jacob M a r t i n e t , d i e d e s t a d wou u i t l e v e r e n aan de Franse a a n v a l l e r s .

Gedurende v e r s c h i l l e n d e j a r e n werden schermutselingen g e l e v e r d t u s s e n Franse e n Hollandse t r o e p e n , z o n d e r d a t e r e i g e n l i j k . z w a r e gevechten geleverd werden.

Pogingen v a n onze bewindvoerders o m handel e n n i j v e r h e i d i n Vlaanderen opnieuw o p gang t e brengen m i s l u k t e n d e e r l i j k . I n 1692 werden v e r s c h i l lende i n i t i a t i e v e n om de zeescheepvaart v i a Oostende u i t t e b r e i d e n ware f i a s c o ' s .

Overstromingen d e d e n d e l a a g gelegen gebieden g e l e i d e l i j k veranderen i n sompige moerassen. Ve l e k l e i n e s t a d j e s g e r a a k t e n v o l l e d i g aan l a g e r wal. Z o was Monikkerede o p h e t e i n d e v a n de XVde eeuw p r a k t i s c h van de k a a r t verdwenen. De v r o e g e r e M a r k t was i n een weide v e r a n d e r d .

De weide noemde men: " den Meunck Reede b i l c k " ( = weide ) . Op een " s t a d s p l a n " u i t 1695 komen nog s l e c h t s v i j f bewoonde h u i z e n v o o r De r e s t l a g v e r l a t e n , t o t p u i n t e v e r k r o t t e n .

De r u ï n e v a n h e t v r o e g e r e s t a d h u i s s t o n d e r maar t r e u r i g b i j . De meeste s t r a t e n bestonden n i e t eens meer. Va n d e oude haven kon men amper nog een s p o o r v i n d e n . Monnikkerede i s i n f e i t e d e b e s t e i l l u s t r a t i e van d e g e s c h i e d e n i s v a n h e t Zwin . . . . z o a l s d e e e r t i j d s z o d i e p e b r e d e zeearm, verdween h e t a.adje v o l l e d i g v a n d e k a a r t .

Inmiddels b l e e f d e o o r l o g maar aanslepen. Na e e n v e r s c h r i k k e l i j k e v e l d s l a g k o n de Nederlandse g e n e r a a l Spar i n 1704 h e t s t e r k verdedigde - 17 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 17

f o r t S t . Donaes v e r o v e r e n . De Nederlanders v e r n i e l d e n h e t f o r t v o l l e d i g .

Op deze w i j z e konden z e hun s t e l l i n g e n b i j S l u i s b e t e r v e r d e d i g e n . N a de v e r n i e l i n g v a n h e t f o r t t r o k k e n d e H o l l a n d e r s z i c h t e r u g , n i e t z o n der h e t omliggende g e b i e d geplunderd t e hebben. Eens t e meer b e t a a l d e n de b u r g e r s een zware t o l a a n d e o o r l o g . B i j h u n t e r u g t o c h t s t a k e n d e Nederlanders nog e n k e l e d i j k e n d o o r, waardoor h e e l w a t l a n d b l a n k werd gezet. To c h herbegonnen d e mensen u i t d e z o beproefde s t r e e k t e l k e n s opnieuw aan d e heropbouw v a n hun v e r n i e l d e h u i z e n , d e bewerking v a n hun d o o r d e k r i j g v e r n i e l d e v e l d e n . . . .

De k r i j g s k a n s e n b l e v e n w i s s e l e n e n i n 1706 werd Damme dan weer v e r o v e r d door d e h e r t o g v a n Marlborough.

To t 1715 b l e v e n d e o e v e r s v a n h e t Z w i n een g e l i e f k o o s d e p l e i s t e r p l a a t s voor p r a k t i s c h e l k l e g e r d a t i n d i e dagen aan een o f andere o o r l o g d e e l nam. H e t l e e k w e l a l s o f i e d e r e g e n e r a a l t e n m i n s t e éénmaal s l a g wou l e veren i n d e s t r e e k t u s s a l Dafnme e n S l u i s . . . .

Het v e r s t e r k t e Damme was dan o o k h e t t r e f p u n t v o o r e l k e k r i j g s m a c h t .

Het " B a r r e e l t r a k t a a t " s t e l d e g e l u k k i g een e i n d e aan d e r o l v a n Damme a l s v e s t i n g s s t a d . Knokke e n Mude werden b i j Nederland i n g e l i j f d . Reeds i n 1718 k e e r d e Knokke evenwel r e e d s t e r u g b i j B e l g i ë .

Bij h e t " B a r r e e l t r a k t a a t " werd bepaald d a t d e Nederlanders a c h t g a r n i zoenen i n d e z u i d e l i j k e p r o v i n c i e n mochten l e g e r e n . Op deze manier werden onze s t r e k e n uitgebouwd a l s een b u f f e r t e g e n o v e r F r a n k r i j k .

Damme e n S l u i s v e r l o r e n n u h e e l w a t v a n hun m i l i t a i r e b e l a n g r i j k h e i d .

De v e r s t e r k i n g e n r o n d Damme werden o n t m a n t e l d .

Maar s p i j t i g genoeg b e t a a l d e o o k d e p r a c h t i g e O . L . Vrouwkerk v a n Damme een zware t o l aan d e t e l e u r g a n g v a n d e s t a d .

De k e r k was i n d e XIVde eeuw v e r g r o o t , omdat d e b e v o l k i n g v a n d e s t a d s t e r k was toegenomen. N u s t o n d h e t p r a c h t i g e bedehuis e r v e r v a l l e n en onderkomen b i j . H e t g o d s h u i s was v e e l t e g r o o t geworden v o o r d e l u t t e l e i n w o n e r s v a n Damme. I n 1724 werd d e k e r k b o u w v a l l i g e n o n t b r a ken d e middelen om z e t e h e r s t e l l e n . P a s t o o r I g n a t i u s d e P u i s b e s l o o t dan o o k een g e d e e l t e v a n d e k e r k t e s l o p e n . D i t gebeurde, n a t o e s t e m ming v a n d e b i s s c h o p , i n 1724. D e s l o p i n g , z e e r r u w u i t g e v o e r d , b r a c h t onherstelbare schade t o e aan h e t p r a c h t i g e gebouw. I n 1725 werd d e " n a e l d e v a n d e t o r r e " a f g e b r o k e n . L a t e r meende men d a t d e stompe toren g e b r u i k t werd a l s " v i e r t o r n e " v o o r d e n a v i g a t i e o p h e t Z w i n , maar h e t i s z e e r o n w a a r s c h i j n l i j k d a t men een open v u u r brandend z o u houden onder d e h o u t e n g e b i n t e n v a n d e t o r e n s p i t s .

Om de s t e v i g h e i d v a n d e t o r e n e n d e overgebleven g e d e e l t e n van d e kerk t e v e r b e t e r e n , w e r d b e s l o t e n d a t d e muren " v a n aen h e t c r u y c e t o t j e g h e n s den t o o r e n , degonnen a l d a e r t o t meerder v a s t i g e y t v a n - 18 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 18

d i e r e s u l l e n b l y v e n s t a e n " . De machtige t o r e n van d e k e r k van Damme beheerst n u nog h e t ganse landschap. Even b r a c h t d e legende v a n U i l e n s p i e g e l t e r u g w a t l e v e n i n h e t doodse Damme. Duizenden p e l g r i m s kwamen naar h e t vermeende g r a f v a n de l e g e n d a r i s c h e g r a p j a s . I n f e i t e stonden ze aan de l a a t s t e r u s t p l a a t s v a n Jacob van M a e r l a n t l Ook i n Mude gebeurde h e t z e l f d e . A l l e e n nog een stompe t o r e n g e t u i g t van d e v r o e g e r e g l o r i e van dit k l e i n p o l d e r d o r p . H i e r zorgden d e Spanjaarden v o o r d e v e r n i e l i n g v a n de k e r k omdat z e t i j d e n s d e Hervorming door d e p r o t e s t a n t e n v o o r d e e r e d i e n s t was g e b r u i k t geworden. Nu r u s t een k l e i n kerkgebouwtje t e g e n d e r o b u s t e X I I I d e eeuwse t o r e n a a n .

De t r a f i e k v a n de " v e r d r o n k e n a a r d e " was e f f e k t i e f a l s v e r d e d i g i n g s middel, maar betekende v o o r d e b u r g e r b e v o l k i n g een zware b e p r o e v i n g .

Handel, n i j v e r h e i d e n landbouw waren p r a k t i s c h v o l l e d i g u i t g e s c h a k e l d .

Deze t o e s t a n d duurde v o o r t t o t d e Fransen i n 1706 d e s l a g b i j R a m i l i e s v e r l o r e n , waardoor z e z i c h meer n a a r h e t z u i d e n moesten t e r u g t r e k k e n .

Na d e " Vr e d e v a n R i j s w i j c k " , d i e d o o r d e Fransen s l e c h t s a l s een w a p e n s t i l s t a n d werd beschouwd ( " R e c u l e r p o u r mieux s a u t e r " . . . . z e i Lodewijk XIV ) , v o l g d e n evenwel nieuwe Franse i n v a l l e n .

De " Vrede v a n U t r e c h t " ( 1 7 1 3 ) b r a c h t onze gewesten O o s t e n r i j k s b e wind. D i t t i j d p e r k was e r een v a n r u s t e n g e l e i d e l i j k e v e r b e t e r i n g .

I n 1722 werd d e "Oostendse Compagnie" g e s t i c h t . Maar deze verdween vlug.

De Z w i n s t r e e k verdween v o o r e n k e l e j a r e n u i t d e b e l a n g s t e l l i n g v a n de m i l i t a i r e n . E e r s t i n 1747 daagden de Franse t r o e p e n opnieuw op en veroverden d e ganse s t r e e k zonder noemenswaardige weerstand t e ondervinden. Z o g a f d e l e g e n d a r i s c h e v e s t i n g s s t a d S l u i s z i c h o v e r zonder d a t e r é é n s c h o t g e l o s t w e r d .

Deze p e r i o d e v a n b e t r e k k e l i j k e r u s t b l e e k een weldaad v o o r d e z o g e t e i s t e r d e s t r e e k . De b e v o l k i n g keerde t e r u g n a a r d e v e r l a t e n s t e d e n en h e t l e v e n werd langzamerhand weer normaal.

Handel e n n i j v e r h e i d kwamen t e r u g o p gang e n s p o e d i g b l e e k d a t d e levenskracht v a n d e Vlamingen h e t eens t e meer z o u h a l e n o p d e v e l e plagen d i e h e t l a n d z o l a n g g e t e i s t e r d hadden.

De u i t b r e i d i n g v a n h a n d e l met d e overzeese gebieden v a n d e n o o r d e l i j k e P r o v i n c i ë n was v o o r S l u i s een kans om t e r u g een haven van b e t e k e n i s t e worden. H e t duurde n i e t l a n g o f d e scheepvaart o p h e t Z w i n nam terug t o e , a l was d e v a a r t n i e t v a n gevaren o n t b l o o t .

Eens t e meer b l e e k d a t d e overstromingen e n h e t d o o r s t e k e n v a n de d i j k e n d e bevaarbaarheid v a n h e t Zwin s t e r k v e r b e t e r d hadden.

- 19 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 19

De hernieuwde h a n d e l b r a c h t w e l d r a opnieuw w e l v a a r t i n d e s t r e e k r o n d Brugge. De t o e s t a n d v a n v r e d e b l e e k een geweldige s t i m u l a n s v o o r d e bevolking e n w e l d r a begon o o k d e t e x t i e l n i j v e r h e i d t e r u g t e b l o e i e n .

Het z o l a n g verwaarloosde l a n d l a g e r maar t r e u r i g b i j . D e v e l e d i j k doorbraken, h e t s l e c h t onderhouden a f w a t e r i n g s n e t e n d e l a n g d u r i g e overstromingen hadden v e e l v r u c h t b a r e p o l d e r g r o n d o n b r u i k b a a r g e m a a k t De mens g r e e p t o e n d r a s t i s c h i n e n begon aan d e georganiseerde b e d i j king e n w i n n i n g v a n h e t p o l d e r l a n d . Deze gronden werden d a n eigendom van d e G r a a f , v o l g e n s een oud v o o r r e c h t I n d e vroege middeleeuwen was h e t aanleggen v a n d i j k e n m e e s t a l h e t werk v a n a b d i j e n a l s " Te r D u y n e n " , " Te r D o e s t " , " S t . B a a f s " e n " S t . D i e t e r " . Z o w o r d t d e a b d i j v a n " Te r Duynen " h e r h a a l d e malen vernoemd i n h e t " T r a c t a e t v a n Dyckagie " v o o r werken aangaande " ` t p r e s e r v e ren ende onderhoud vande d y c k a g i e " .

Het i s e e r s t o p h e t e i n d e v a n d e XIVde eeuw d a t p r i v a t e personen e n openbare b e s t u r e n z i c h met d e bouw en onderhoud v a n d i j k e n gaan b e z i g houden. D i t i s w a a r s c h i j n l i j k t e v e r k l a r e n d o o r h e t f e i t d a t d e a b d i j e i n i e t l a n g e r d e k o s t e n konden dragen v o o r d e a a n l e g v a n d i j k e n en d a a r om s t e u n z o c h t e n b i j d e a d e l e n d e gemeentebesturen.

Rond h e t Z w i n waren d e voornaamste i n d i j k i n g e n h e t w e r k v a n een d r i e t a l f a m i l i e s ; d e Heren de B a e n s t , z e e r voorname n o t a b e l e n , k r e g e n de t o e l a t i n g om p o l d e r s i n t e d i j k e n e n l e g d e n d e e e r s t e g r o t e p o l d e r : aan i n de Z w i n s t r e e k i n d e j a r e n 1449. Z o o n t s t o n d e n d e S t . - J o r i s en S a l v a t o r s p o l d e r s .

I n 1507 g a f d e Baenst z i j n v o o r r e c h t o v e r aan Jeroom Laureyns. Deze man was een s t e r k e f i g u u r , d i e z e e r bekwaam was i n d e bouw e n d e onderhoud v a n d i j k e n e n p o l d e r s . Ondanks v e l e overstromingen e n noodweder legde h i j t a l r i j k e p o l d e r s a a n . I n samenwerking met W i l l e m d e Croy l u k t e h i j , n a d e g e w e l d i g e o v e r s t r o m i n g v a n 1497 d i e Cadzand o v e r spoelde, d e a f s l u i t i n g v a n h e t "Zwade G a t " . I n 1505 was d e b e d i j k i n g van Cadzand e n Wulpen een f e i t .

I n 1525 werden de r e c h t e n o p d e i n d i j k i n g e n overgegeven aan d e f a m i l i e Adornis. Z i j l e g d e n d e S t . A n n a - e n S t . - J a n s p o l d e r s d r o o g e n v e r b e t e r den d e a f s l u i t i n g v a n h e t " Z w a r t e Gat " .

Na de XVIde eeuw begon men a f t e s t a p p e n van h e t " k a v e l d i j k s t e l s e l " .

Vóór d i e t i j d moest i e d e r e e n , d i e een d i j k op z i j n l a n d n o d i g h a d , zorg dragen v o o r d e onderhoud. D i t g a f a a n l e i d i n g t o t v e l e d r a m a t i s c h e g e s c h i l l e n . I n d e p a c h t w e t t e n werd z e l f s v o o r z i e n d a t h e t s l e c h t o n d e r houden v a n d i j k e n een r e d e n k o n z i j n om de pachtovereenkomst t e v e r breken. W i e t e k o r t s c h o o t , w e r d g e s t r a f t e n d e d i j k e n werden b i j o n w i l l i g e b e t a l e r s o p hun k o s t e n d o o r d e d i j k g r a a f h e r s t e l d . Kon men - 20

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 20

- 21 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 21

het " dubbelgewin " n i e t b e t a l e n , d a n v e r l o o r men z i j n grond Het h o e f t w e l n i e t gezegd d a t u i t deze p r a k t i j k e n h e e l w a t m i s b r u i k e n en onrechtvaardigheden v o o r t s p r o t e n , m e e s t a l t e n v o o r d e l e v a n d e d i j k graaf !

Na d e XIVde eeuw begon men dan o o k d e d i j k e n t o t gemeenschapsbezit t e v e r k l a r e n . G r o t e t e g e n s t a n d e r s v a n een d e r g e l i j k e r e g e l i n g waren de " d i j k g r a v e n " , d i e hun b e v o o r r e c h t e p o s i t i e n i e t g r a a g a f g a v e n .

I n 1531, verscheen een e e r s t e " PLakkaat " o v e r d e eenmaking v a n d e d i j k - e n waterschappen. I n 1586 werd v o o r h e t e e r s t een " I n s t r u c t i e op den s t a e t vangsuperintendent ende d i j k g r a v e g e n e r a e l v a n Braband en Vlaenderen " u i t g e v a a r d i g d . W i l l e m van O r a n j e g a f i n 1581 e e n n o t a u i t o v e r d e noodzaak d e d i j k e n goed t e onderhouden: "om t e v o o r s i e n e n t e v e r h o e d e n , d a t s u l k e n s c h o o n e n h e e r l i j k e n l a n d t , d a e r ons sooveel gelegen i s , ' t welk den algemeenen v i j a n t n o c h m e t g e w e l t n o c h p r a c t i j c q u e n o f t e l i s t i g h e y t e n h e e f t konnen t ' o n d e r brengen, n i e t t e g r o n de g a e e n d e r i j d e n d e b l i j v e d o o r q u a e d e t o e s i c h t , m o e t w i l l i g h e y t ende misverstand o f t e d i s s e n t i e , t o t o n s e r a l l e r schaden, t o t r u i n e e n d e b e d e r f v a n s o v e l e a r m e o n g e l u c k i gen, d i e v a n h o n g e r e n d e kommer s o u d e n v e r g a e n , t o t g r o o t gevaer v a n d e aangrensende l a n d e n , e n d e t o t v e r w i j t v a n de n a k o m e l i n g e n . . . . "

Verkoop v a n l a n d e r i j e n , b i j n i e t onderhouden d e r d i j k e n o f n i e t b e t a len van d e " p o l d e r l a s t e n " werd v o o r z i e n i n een e d i k t v a n 1602.

Een f i g u u r d i e met d e d i j k w e r k e n h e e l w a t g e l d v e r d i e n d l e e f t i s w e l de d i c h t e r Vader C a t s . H i j s c h r e e f e r e e n s a t i r i s c h g e d i c h t o v e r, om t e w i j z e n o p d e - z i n l o o s h e i d v a n h e t d o o r s t e k e n d e r d i j k e n b i j vijandelijkheden.

De v i j a n t , s o o m e n r i e p , d i e s t o n t d a e r i n t e b r e e c k e n Te n w a r e m e n v e r s t o n t d e d i j k e n d o o r t e s t e e c k e n Daerop s o v o n t men g o e d o n s l a n d t o t z e e t e maecken Opdat d e S p a e n s c h e m a g t o n s n i e t e n s o u g e n a e c k e n " Ondanks h e t i n g r i j p e n v a n d e o v e r h e i d b l e e f h e t onderhoud d e r d i j k e n i n v e l e g e v a l l e n een dode l e t t e r .

H i e r b i j s p e e l d e n h e e l w a t m i s b r u i k e n een g r o t e r o l . De A l l e r h e i l i g e n vloed v a n 1570 overspoelde h e e l w a t p o l d e r s . H e t e i l a n d Wulpen werd door d e g o l v e n t o t a a l verzwonden. J a r e n van b e d i j k i n g s w e r k e n werden h i e r i n één slag v e r n i e l d .

Oorzaak h i e r v a n was v o o r a l d e u i t b a t i n g v a n t u r f l a g e n v ó ó r e n a c h t e r de d i j k e n . D i t gebeurde r e e d s i n d e t i j d v a n d e Romeinen, z o a l s we - 22 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 22

P l i n i u s kunnen l e z e n . Deze b e s c h r i j f t ons immers hoe a a r d k l u i t e n u i t gestoken werden om, n a d r o g i n g , g e b r u i k t t e worden om op t e koken en de h u i z e n t e verwarmen. U i t d e veenlagen kon men ook nog een " s e l sout" s t o k e n , d a t i n g r o t e mate g e b r u i k t werd b i j d e i n l e g v a n h a r i n g .

Rond h e t e i n d e d e r X I I I d e eeuw werd h e t bewaren v a n h a r i n g a a n z i e n l i j k v e r b e t e r d , d o o r twee Vlamingen: G i l l i s Beukels u i t H u g h e v l i e t e n Jacob Kien u i t Oostende. Dank aan hen k o n men " dan c a c k h a r i n c i n zee maecken Hierdoor was e r v e e l meer z o u t n o d i g e n begon men néér t u r f t e s t e ken!

Het " c a c k e n van den h a r i n c " werd r e e d s l a n g gedaan, maar d o o r d e n i e u werewerkwijze k a n men d e h a r i n g v e e l l a n g e r bewaren. Z o k o n men d e "cacktonnen" ( i n g e z o u t e n h a r i n g i n t o n n e n ) o v e r gans Europa verzenden.

De h a r i n g was t o e n één d e r voornaamste voedingsbronnen v o o r d e b e v o l k i n g . Vo n d e l b e s c h r e e f d e h a r i n g a l s een " k o n i n k l i j k g e r e c h t " . N i e t zelden werd d e gezouten h a r i n g hoge bezoekers a l s geschenk aangeboden!

Ze schonk d e s t a d Oostende i n 1408 " o p den s e l v e n dach s o was ghesent an h a r i n g h e ende a n v i s s c h e den ghedeputeerden v a n d e r s t e d e v a n B r u g ghe onsens w e t t e l i k e n h o o f d e , omme d a t s i j souden w i l l e n g h e d i j n c k e n den armen s t a e t van den s t e d e k i n e " (Oostende ) .

Keizer K a r e l h i e l d v a n een h a r t i g e hap e n l i e t n i e t n a h a r i n g v a n aan d e Vlaamse k u s t n a a r Spanje t e l a t e n komen. De h a r i n g v i s s e r i j was t o e n z o b e l a n g r i j k d a t d e v i s s e r s v r i j g e s t e l d werden v a n r e c h t s v e r volgingen t i j d e n s h e t h a r i n g s e i z o e n . . . . Z o s t a a t i n d e a r c h i e v e n v e r meld: " E t o u temps d e s h a r i n g u i s o n s , l e n e p o r r a f a i r e n u l l e l o y sur ceux q u i s e r o n t a u s harengs " . H e t duurde n i e t l a n g o f b i j o r d o n n a n t i e werd v a s t g e l e g d w i e e n hoe men " den vlaemschen c a e h a r i n c ende den ghetauwden c o o r t h a r i n c ' ( gedroogde k o r f h a r i n g ) mocht v e r h a n d e l e n .

Een z e k e r e Joos d e B u d t , u i t Blankenberge, v o n d i n 1407 " eene nieuwe maniere v a n soutene o f t e kaekene den h a r i n c " . Ve r s c h i l l e n d e v i s s e r s steden poogden t e v e r g e e f s d e v o o r r e c h t e n o p d e " c a e c h a r i n c " t e b e k o men, maar h e t r e s u l t a a t was m e e s t a l z o a l s een v o n n i s v a n d e " Raed van Vlaenderen " u i t 1459: "Ende d a t d e v o r s e i d e h e e s s c h e r s e n d e h u e r e v o o r s a t e n a l t i j t s z u u d e r t d e n o t t o y e v a n t e moghen c a e c e n i n Vlaendren h i e r a f ' t b e s t i e r ende b e l e e t ghehadt hebben, wardeerne, y k e n e ende brandene d e c a e c h a r i n c t o n n e n " .

Zo b r a c h t d e h a r i n g v e e l w e r k e n g e l d o p v o o r d e v i s s e r s . De " m o e r neringhe " , d e " z e l n e r i n g h e " e n d e " z o u t e k e e t e s " b r a c h t e n v e e l werk mee v o o r d e b e v o l k i n g e n waren een a k t i v i t e i t d i e n i e t a f h a n k e l i j k was v a n h e t b u i t e n l a n d .

De t u r f g r a v e r s l i e t e n l a n g e r e p e n " d a r i n c " i n d e z o n e n d e w i n d drogen.

- 23 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 23

D i t was d e " m o e r n e r i n g h e " . I n d e " z o u t e k e t e s " werden d e gedroogde " d a r i n c s " v e r b r a n d t o t een z o u t r i j k e a s s e . Daarna werd deze asse dan met zeewater ingedampt. Z o g e r a a k t e n d e l i e d e n v a n h e t " Brugsche V r i j e " a a n hun b i j n a a m v a n . " d a r i n c b e r d e r s " ( d e r i n g b r a n d e r s ) . Ook bewoners v a n d e Z w i n s t r e e k hadden een b i j n a a m ; d i e v a n S l u i s waren "Schipheeren", d i e v a n Damme " c u p e r s " , d i e v a n Monnikerede " r o c h e t e r s " (rogeters).

Na de "moerneringhe" werd h e t z o u t v e r d e r gewonnen d o o r wassen e n indampen v a n d e a s s e . D i t noemde men d e " z e l n e r i n g h e " . Reeds i n 1477 werd d e u i t b a t i n g v a n d e veengronden d o o r h e t " G r o o t P r i v i l e g i e " sterk beperkt.

Karel V v a a r d i g d e i n 1515 z e l f s een t o t a a l verbod u i t o p h e t winnen van " d a a r r i n g " . B i j d i t verbod i s "ghecommenteerd d a t een i e g h e l i j k z a l mogen p l a n t e n o p d e heerenweghen teghen o v e r s i j n e n grond e n e r v e ende t h o u t d a e r a f komende b l o o t e n ende houven t s i j n e p r o f i j t e Zo probeerde men d e b e v o l k i n g mĂŠĂŠr h o u t a l s b r a n d s t o f t e doen g e b u i k e n .

Maar a l deze verboden e n geboden hadden w e i n i g e f f e k t i e f g e v o l g . H e t was maar d o o r d e i n v o e r v a n goedkoop Spaans " b a y e s o u t " d a t d e " m o e r en z e l n e r i n g h e " i n b e l a n g afnam. N u werden w e l d e d i j k e n gespaard, maar v e r l o o r d e b e v o l k i n g meer werkgelegenheid.

Rond 1583 werd d e Z w i n s t r e e k opnieuw e r g g e t e i s t e r d d o o r d e p e s t .

De s t r e e k l a g e r z o v e r l a t e n b i j , d a t d e wolven v r i j s p e l hadden.

Ze kwamen soms t o t o p d e m a r k t p l e i n e n om e t e n e n d r i n k e n t e zoeken.

I n d e omgeving v a n Oostburg werd i n 1610 een w o l v e n j a c h t g e o r g a n i s e e r d , waarvoor d e ganse b e v o l k i n g opgeroepen was.

Inmidels was d e g r o t e Wulpenpolder t e r u g d o o r d e z e e o v e r s p o e l d . H e t vroegere e i l a n d Wulpen was n u g e h e e l verdwenen onder d e n o o i t r u s t e n d e golven. L a t e r o n d e r g i n g een g r o o t g e d e e l t e v a n d e d u i n e n v a n Cadzand

eenzelfde l o t .

De waterwegen v e r l a n d d e n s t i l a a n v o l l e d i g . Va n d e " S o u t e Va e r t " k a n men amper nog s p r e k e n . H e t v r o e g e r e Z w i n was een k l e i n e beek geworden, die e n k e l nog v o o r d e a f w a t e r i n g g e b r u i k t werd. D e t r o t s e " L i e v e " , eens h e t " s c o o n s t e j u w e e l " v a n Gent bestond r o n d Damme a l l e e n nog a l s een b r e d e g r a c h t . D e " Va r s c h e Va e r t " g e r a a k t e d o o r g e b r e k aan onderhoud onbevaarbaar. De s l u i z e n b i j h e t v e r n i e l d e f o r t S t . Donaes waren n i e t meer b r u i k b a a r. Z o s u k k e l d e h e t eens z o r i j k e l a n d d o o r de sombere dagen. G e l e i d e l i j k werden d o o r i n d i j k i n g e n p o l d e r s gewonnen e n o n t w i k k e l d e z i c h d e landbouw e n d e v e e t e e l t . Wanneer d e t r o e p e n van L o d e w i j k XVI d e s t r e e k b i n n e n r u k t e n ontmoeten z e p r a k t i s c h geen weerstand. A l l e e n S l u i s v o c h t even t e r u g maar g a f z i c h v l u g o v e r.

Toch werd d e armoedige s t r e e k eens t e meer g e p l u n d e r d . Waarvan o o k - 24 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 24

de e n k e l e o v e r b l i j v e n d e landbouwers e n schapenboeren van Monnikerede t e l i j d e n hadden.

Ti j d e n s h e t " T w a a l f j a r i g Bestand" g e n o o t d e Z w i n s t r e e k van een b e t r e k k e l i j k e r u s t . De vaarweg van h e t Zwin l a g e r v e r l a t e n b i j e n werd p r a k t i s c h n i e t meer onderhouden, z o d a t d e v e r z a n d i n g v r i j s p e l h a d .

De omliggende gemeenten zagen meer w i n s t i n h e t winnen v a n grond e n l a n d e r i j e n , z o d a t d e i n p o l d e r i n g e n met v e e l e n e r g i e aangepakt w e r d .

Langs d e b e i d e Zwinoevers e n o o k i n Zeeuws-Vlaanderen werden op k o r t e termijn verschillende grote inpolderingen t o t stand gebracht. Zo o n t stonden t i j d e n s deze p e r i o d e r o n d 1716 e n k e l e g r o t e p o l d e r s , d i e we nu nog kennen. We vernoemen d e "Goeverneurspolder" ( 1 7 1 6 ) , d e " B u r k e l p o l d e r " ( 1 7 1 8 ) . O n g e l u k k i g genoeg duurde d e v r e d e n i e t l a n g Het " B a r r e e l t r a k t a a t " b r a c h t o n s l a n d onder O o s t e n r i j k s b e w i n d , t i j dens h e t w e l k e d e ekonomische t o e s t a n d g e l e i d e l i j k v e r b e t e r d e . De h e r o p l e v i n g v a n handel e n n i j v e r h e i d w o r d t h e t b e s t g e i l l u s t r e e r d d o o r de o p r i c h t i n g e n d e a a n v a n k e l i j k e b l o e i v a n d e " Oostendse Kompagnie " G e s t i c h t i n 1722, w e r d d e "Compagnie" r e e d s i n 1727 opgeheven d o o r K a r e l V I om z i j n d y n a s t i e k e belangen t e v r i j w a r e n . De opkomst v a n O o s tende a l s havenstad, d e b e t e r e v e r b i n d i n g e n v i a k a n a l e n met Brugge betekenden h e t e i n d e v a n h e t Zwin a l s b e l a n g r i j k e vaarweg. Z o k r e e g de l a n d w i n n i n g v r i j s p e l . Ve r d e r e i n p o l d e r i n g e n deden h e t Zwin p r a k t i s c h v e r d w i j n e n . I n 1784 g e l u k t e g r a a f L i p p e n s e r i n "Haesegras" i n t e p o l d e r e n . I n z i j n dagboek v i n d e n we z i j n b e s c h r i j v i n g v a n h e t d i c h t maken v a n d e l a a t s t e bressen i n d e p o l d e r d i j k : "Maendag, 1 2 j u l y . Op h e t Haesegras met 4 ploegen gereden i n het g r o o t g a t e n a l l e s a a n g e l e g t om morgen t e komen s l u y t e n .

Namiddag, a l s v o o r e n o p h e t werck g e c o n t i n u e e r t .

Dyssendag, 1 3 J u l y . Te n 2 u r e n ' s morgens met 7 ploegen o f t e 2 4 spaeden begonnen h e t g r o o t e g a t t e s l u y t e n . Te n 5 uren, h e t w a e t e r gedempt e n gereden t o t den 1 0 u r e n , a l s wanneer h e t waeterbegon t e v a l l e n , s i j n d e den dam a l s d a n l v o e t t o t 2 v o e t e n boven h e t w a t e r. D i n ĂŠ i n m i j n e k e e t e .

Ten 3 - u r e n namiddag den nieuwen dam met a l l e h e t v o l c k begonst t e verswaeren t o t des avonds t e n 8 u r e n . SoupĂŠ e n logĂŠ i n m i j n e k e e t e " .

De gewonnen p o l d e r s waren eigendom van g r a a f d e C r o y. P. F. L i p p e n s legde l a t e r nog d e " Z o u t e - p o l d e r " d r o o g ( 1 7 8 7 ) . Hiermede l e g d e h i j de b a s i s v o o r d e l a t e r e o n t w i k k e l i n g v a n " H e t Z o u t e " . De a f s l u i t i n g van d e "Paseegeule" i n 1788 betekende h e t d i c h t s l i b b e n v a n t a l r i j k e kreken, s l i k k e n e n k l e i n e w a t e r p l a s s e n i n het Z w i n . Een zware z e e d i j k - 25 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 25

beschermde h e t l a g e l a n d t e g e n d e o n s t u i m i g e Noordzee.

Het O o s t e n r i j k s t i j d p e r k l i e p t e n e i n d e . De hervormingen v a n J o z e f I I kenden w e i n i g b i j v a l e n e r begon opstand t e g i s t e n i n onze s t r e k e n .

I n 1789 werden d e " Ve r e n i g d e S t a t e n " v a n B e l g i ĂŤ u i t g e r o e p e n . Vreemde invloeden zorgden e r v o o r d a t d e " Vo n c k i s t e n " t e g e n d e " S t a t i s t e n " optrokken, z o d a t d e o n a f h a n k e l i j k e " V e r e n i g d e S t a t e n " geen l a n g l e v e n beschoren was.De r u s t i n Vlaanderen was weer v e r s t o o r d .

Ti j d e n s deze p e r i o d e werden i n Blankenberge d e e e r s t e badkabines o p het s t r a n d g e p l a a t s t . H e t k u s t t o e r i s m e nam een a a n v a n g . . . A l v i n d men i n d e a r c h i e v e n v a n Blankenberge r e e d s v e e l oudere v e r w i j z i n g e n en reglementen b e t r e f f e n d e h e t baden i n z e e . I n 1410 was h e t verboden op z o n - e n f e e s t d a g e n i n zee t e baden. Reeds i n 1496 was een a f b a k e ning v a n een badzone v o o r z i e n . I n 1499 mocht men a l l e e n zeebaden nemen met t o e l a t i n g v a n h e t g e m e e n t e b e s t u u r. . . . B i j g e l e g e n h e i d v a n een Brugs bezoek, w a a r b i j v e e l b i e r stroomde, w e r d h e t verboden n a a k t i n z e e t e gaan baden Verder k a n men nog l e z e n hoe i n 1756, b i j e e n bezoek aan de Z w i n s t r e e k , de h e r t o g v a n L o r r e i n e n e n z i j n gezelschap t e Blankenberge " d e v e r maecken v a n d e z e e hebben g e s i e n . . . . " Toen werden d e s t r a n d k a b i n e s i n d e d u i n e n i n de w i n t e r g e b r u i k t a l s s c h u i l p l a a t s v o o r d e " b o r g h e l y c k e wacht " .

R e f e r e n t i e : " B l a n k e n b e r g e . Een r i j k v e r l e d e n , e e n schone t o e k o m s t " ( E l i e B i l ĂŠ ) - Uitgegeven d o o r h e t Gemeentebestuur 1971.

Remi V a n H a e l s t

De monding van het Zwin, volgens een I6e eeuwse kuurt, Stadsarchief, Brugge (lino A - 26 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 26

Plan v a n Monnikerede e i n d e X V I I d e eeuw

- 27 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 27

ALGEMEENPANORAMAVAN DE STREEK 1. K e r k t o r e n Moerkerke, 4 km - verwoest i n 1944, herbouwd i n 1949 2. K e r k t o r e n E e k l o , 9 0 m hoog, 2 2 km v e r 3. K e r k t o r e n v a n V i j v e - K a p e l e e , 3 km v e r 4. K e r k t o r e n v a n S i j s e l e , 6 km 5. To r e n s v a n Brugge, 5 km 6. Oostende, 2 4 km 7. De z u s t e r t o r e n v a n Lissewege,11 km, 5 5 m hoog 8. H e t oude Dudzele 9 .

Blankenberge 10. De h a v e n van Zeebrugge met d e "muur" 11 . H e i s t , 1 5 km v e r 12. De w a t e r t o r e n van Duinbergen 1 3 .

Knokke, 1 6 km v e r 14. We s t k a p e l l e 1 5 .

S i n t -Anna t e r Muiden 16. S l u i s 1 7 .

Lapscheure 18. O o s t k e r k e , 3 , 5 km, v e r w o e s t i n 1944, herbouwd i n 1953 19. Walcheren Al deze p l a a t s e n kunnen b i j h e l d e r weer goed g e z i e n worden vanop d e k e r k t o r e n v a n Damme.

- 28 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 28

DAM ME N U

1. O n z e - L i e v e - V r o u w e k e r k 2. S t a d h u i s m e t s t a n d b e e l d v a n J a c o b v a n M a e r l a n t 3. S i n t - J a n s h o s p i t a a l m e t museum 4. H u i s " D e G r o t e S t e r r e " 5. V a n M a e r l a n t m u s e u m ( H u i q s S i n t - J a n - d ' A n g e l y ) 6. H a r i n g m a r k t m e t k a z e m a t 7. S i n t - C h r i s t o f f e l h o f s t e d e 8. D e m o l e n 9. A t e l i e r k u n s t s c h i l d e r D e V a e r e ( Z e e m u s e u m )

- 29 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 29

- 30 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 30

kastelen in vlaanderen

TER W I L L E De v o r i g e twee a f l e v e r i n g e n b r a c h t e n we d o o r i n h e t Oost-Vlaamse p l a a t s j e Beveren waar we d e k a s t e l e n " C o r t e w a l l e " e n " Te r Saksen " bezochten.

Deze maal r i c h t e n we onze schreden n a a r een ander k a s t e e l i n d i e gemeent e , h e t "HOF"TER WELLE".

Het wapenschild van Beveren t o o n t h e t s c h i l d v a n d e h e r e n van Beveren: acht dwarsbalken van goud ( = g e e l ) e n a z u u r ( = blauw) m e t een S i n t - A n drieskruis o f schuinkruis van k e e l ( = rood) o v e r h e t geheel. H e t i s v e r gezeld v a n een h e i l i g e M a r t i n u s , p a t r o o n d e r k e r k , d i e z i j n m a n t e l d e e l t met een b e d e l a a r. U i t d i t s c h i l d komen d e k l e u r e n blauw e n g e e l e n w i e kan ontkennen d a t s p o r t i e f Beveren deze k l e u r e n n i e t even vermaard h e e f t gemaakt, a l s d e l a n g v e r g e t e n r i d d e r s u i t h e t v e r l e d e n van d e gemeente d i t deden, z i j h e t dan w e l o p een ander g e b i e d .

B i j h e t d o o r s n u f f e l e n v a n d e Beverense g e s c h i e d e n i s vonden we o o k e n k e l e krasse s t a a l t j e s van s t r e n g e s t r a f b e p a l i n g e n , e n d e toepassingen daarvan, die we u n i e t w i l l e n onthouden. Z e werden o n t l e e n d aan d e r e g i s t e r s van d e schepenvierschaar v a n Beveren e n b e w i j z e n d a t onze voorouders streng konden z i j n i n d e l i j f s t r a f f e l i j k e r e c h t s p l e g i n g e n daarmee een voorbeeld w i l d e n s t e l l e n om toekomstige misdadigers a f t e s c h r i k k e n .

Een s o l d a a t d i e z i c h s c h u l d i g had gemaakt aan d i e f s t a l m e t b r a a k werd zonder pardon v e r o o r d e e l d t o t de dood aan d e g a l g met v e r b e u r d v e r k l a r i n g van z i j n b e z i t t i n g e n .

Op 20 j a n u a r i 1697 werd een z e e l d r a a i e r l e v e n d g e r a d b r a a k t n a d a t h i j e e n moord had bekend. Een andere moordenaar, w a a r d u i t d e h e r berg "De Zwaan", w e r d i n 1701 eveneens l e v e n d g e r a d b r a a k t e n n a d i e n - 31 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 31

kkkievcren- Vans <ostschcol, Cud Geestelijk Hof Voor en zijkar. vitn 't Ylcascrr

รป

- 32 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 32

de h a l s overgesneden.

Een o n t u c h t i g e vrouw werd i n 1703 v o o r 2 0 j a a r u i t Vlaanderen v e r bannen, o p s t r a f v a n de dood i n d i e n z i j h e t waagde t e r u g t e k e r e n vooraleer d i e t i j d v e r s t r e k e n was. Een o v e r s p e l i g e man werd i n 1732 veroordeeld t o t een b o e t e v a n 6 0 pond p a r i s i s e n moest eveneens i n de k e r k van Beveren een pond w i t was o f f e r e n .

In 1763 werd Jan v a n de Voorde, n a h e t bekennen van een d i e f s t a l , e e r s t aan een s t a a k t e n t o o n g e s t e l d , d a a r n a gewurgd, waarna z i j n lichaam nog geruime t i j d t e k i j k s t o n d o p h e t r a d .

In 1792 werd een 1 6 - j a r i g e k e r k d i e f v e r o o r d e e l d , m e t een s t r o p om de h a l s n a a r h e t s c h a v o t g e l e i d e n a l d a a r gegeseld " t o t den l o o p e n de bloede " e n gebrandmerkt.

Men kon inderdaad maar b e t e r n i e t " v a n d e r e c h t e weg" a f w i j k e n i n die t i j d .

Ook vonden we v o o r Beveren v e r s c h i l l e n d e legenden opgetekend, waarvan we e r twee w i l l e n vermelden.

Onder d e l a n g e d r e e f v a n v i j f r i j e n beuken, d i e v a n de k e r k n a a r d e burcht v a n Beveren o p d e S i n g e l b e r g l i e p , b e s t o n d e r , v o l g e n s d e o v e r l e v e r i n g , e e n gemetselde gang w a a r i n z i c h een massa v e n i j n i g e d i e r e n hadden v e r s c h o l e n . Deze g a a n d e r i j z o u v e r v a a r d i g d z i j n geweest i n 1240, i n o p d r a c h t v a n D i e d e r i k V I I , h e e r v a n Beveren, k a s t e l e i n v a n Diksmuide, enz. S i n d s d e Heren v a n Beveren deze gang n i e t meer g e b r u i k t e n waagde het niemand e r nog een v o e t i n t e z e t t e n , u i t v r e e s e r n i e t meer l e v e n d u i t t e komen. Maar o p z e k e r e dag kwam e r een I t a l i a a n s e v i o o l s p e l e r d i e beweerde deze monsters t e kunnen betoveren met z i j n v i o o l s p e l . E n n a u w e l i j k s was h i j i n d e gang a f g e d a a l d o f e r k l o n k z u l k een p r a c h t i g e vioolmuziek d a t d e toegestroomde menigte e r s t i l v a n werd. Deze t o n e n s t i e r v e n e c h t e r langzaam u i t maar e n k e l e n i e u w s g i e r i g e n hadden z i c h met h e t o o r o p d e grond t e l u i s t e r e n gelegd e n k o n d e n d e t o v e r s p e l e r op d i e manier nog goed v o l g e n . A a n d e Halve D r e e f evenwel h i e l d d e m u z i e k p l o t s voorgoed o p . E n de mensen zegden t e g e n e l k a a r d a t d e o n d e r aardse beesten n u w a a r s c h i j n l i j k b e z i g waren de v i o o l s p e l e r t e v e r s l i n den. De k i j k e r s hebben d a a r nog l a n g gewacht, maar d e I t a l i a a n s e v i o o l speler i s s i n d s d i e n n i e t meer t e z i e n o f t e horen geweest.

De tweede legende h a n d e l t o v e r h e t k a s t e e l v a n C o r t e w a l l e waar men v r o e ger, boven de ingangsdeur e n p r e c i e s o p d e p l a a t s waar e r z i c h n u h e t h a l f -verheven beeldhouwwerkje d a t S i n t -Maarten v o o r s t e l t b e v i n d t , d e a f b e e l d i n g v a n een aap k o n bemerken. H e t gebeurde i n d e t i j d d a t d e f a m i l i e T r i e s t h e t k a s t e e l bewoonde e n e r een a a p j e h i e l d a l s v e r s t r o o i ing v o o r d e h u i s g e n o t e n . Op z e k e r e dag l a g h e t j o n g s t e k i n d j e v a n d e familie i n z i j n wiegje en stond de voedster e l d e r s t e praten. Het aapje - 33 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 33

EĂŠn d e r v r i e n d e l i j k e zusters o p h e t Oud Geest e l i j k H o f , waarvan we heel w a t i n f o r m a t i e kregen.

Z i j z i c h t met de kapel

- 34 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 34

, ,,. e m � � �

�

- 35 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 35

sloop d e kinderkamer b i n n e n , g r i s t e h e t slapende w i c h t u i t h e t w i e g j e en k l a u t e r d e ermee o p h e t d a k v a n h e t k a s t e e l .

Grote o n t s t e l t e n i s o n d e r d e kasteelbewoners, d i e , gealarmeerd d o o r d e angstige k r e t e n v a n h e t k i n d j e , o n t d e k t e n o p w e l k een hoge e n g e v a a r l i j ke p l a a t s h e t a a p j e z i c h met h e t w i c h t j e bevond. Men zag p l o t s hoe d e vreemdsoortige k i n d e r d i e f d e s c h r e i e n d e k l e i n e t r a c h t t e t e sussen d o o r hem i n d e armen heen e n weer t e wiegen, z o a l s h i j d e k i n d e r e n a l z o d i k w i j l s had z i e n doen. Men kwam t o e n o p h e t i d e e d e l e g e w i e g b u i t e n t e brengen e n t e gebaren d a t men h e t k i n d j e e r i n l e g d e . To e n h e t a a p j e deze beweging z a g , k l a u t e r d e h i j b l i k s e m s n e l weer n a a r beneden e n l e g d e de k l e i n e , d i e geen l e t s e l had opgelopen, w e e r i n d e w i e g . E n d e o v e r l e v e r i n g w i l d a t u i t d e z o w o n d e r l i j k aan d e dood o n t s n a p t e baby d e beroemde b i s s c h o p Antoon T r i e s t i s g e g r o e i d . Deze legende s t a a t o p g e t e kend b i j De P o t t e r e n B r o e c k a e r t e n D r. M a t t h i j s g a a t i n z i j n boek " I c o n o g r a f i e v a n b i s s c h o p T r i e s t met b i o g r a f i s c h e aantekeningen " ( 1 9 3 9 ) nog een h e l e s t a p v e r d e r d o o r t e beweren d a t " d e huiveringwekkende h o o g t e d i e h i j ( T r i e s t ) i n z i j n p r i l s t e j e u g d z o u ingenomen hebben, z i c h a f t e k e n t a l s een p r e f i g u u r v a n z i j n l a t e r e m a a t s c h a p p e l i j k e opgang . . : U ) Weer t e r u g n a a r d e r e a l i t e i t i s h e t o o k i n t e r e s s a n t om t e vernemen d a t de m a r k t v a n Beveren v r o e g e r h e e l w a t k l e i n e r was dan de h u i d i g e m a r k t p l a a t s . E e n g r o o t g e d e e l t e r o n d d e k e r k e n ook v รณ รณ r d e k e r k werd i n d e r t i j d ingenomen d o o r h e t k e r k h o f . D i t k e r k h o f , d o o r een s t e n e n muur a f g e boord, b l e e f i n g e b r u i k t o t i n 1849. Va n a f d a t j a a r werd h e t k e r k h o f v e r p l a a t s t n a a r d e Gravendreef, t o e n nog "Goubaudreef" geheten, n a a r de vroegere bewoners v a n h e t k a s t e e l C o r t e w a l l e . Maar o o k d i t k e r k h o f werd maar g e b r u i k t t o t 1955 e n h e t tegenwoordige k e r k h o f b e v i n d t z i c h i n d e G l a z e n l e e u w s t r a a t , r e c h t s o p d e weg n a a r Vrasene.

De P o t t e r e n B r o e c k a e r t , i n hun monografie o v e r Beveren, s c h r e v e n r e e d s : "wanneer men z i c h o p d e G r o t e M a r k t v a n Beveren b e v i n d t , z o u men wanen i n een s t a d t e z i j n , o o k v e r d e r h e e f t d e gemeente h e t u i t z i c h t v a n een s t a d . . . " . Beveren s t o n d i n d e r d a a d hoog i n a a n z i e n e n n i e t a l l e e n d e m a r k t i s d a a r h e t b e w i j s v a n ; h e t a a n t a l merkwaardige k a s t e l e n e n l u s t h o v e n , d i e z i c h i n d e gemeente bevonden, m e t p r a c h t i g aangelegde p a r k e n , m e t hovingen e n v i j v e r s , z i j n eveneens g e t u i g e n v a n een g r o o t s v e r l e d e n .

Ve r s c h i l l e n d e v a n deze k a s t e l e n z i j n ondertussen verdwenen e n d e k a s t e e l parken v e r k a v e l d e n bebouwd, maar e r r e s t e n e r nog genoeg d i e d e b e l a n g r i j k h e i d v a n Beveren i l l u s t r e r e n .

Aan d e z u i d z i j d e v a n d e Z a n d s t r a a t t e Beveren, l i n k s v o o r b i j d e M a r k t , bemerkt men nog h e t " BOSDAMKASTEEL " , m o o i symmetrisch van vorm, m e t twee v o o r u i t s p r i n g e n d e z i j v l e u g e l s . Vr o e g e r h e e t t e d i t k a s t e e l " C r e t e n borch " e n werd l a t e r o o k nog " H o f v a n Male " genoemd, t o e n h e t i n - 36 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 36

ms

In h e t , " D o n k v i j v e r k a s t e e l " ( t h a n s Vredegerecht ) in de Vr a s e n e s t r a a t , w e r d Anna P i e r s geboren, d e s t i c h t e r e s v a n h e t " Oud G e e s t e l i j k H o f " ,

- 37 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 37

het b e z i t was v a n r i d d e r Male d e G h o r a i n . R i d d e r L u c i e n Baudouin van Kale d e Ghorain b e t r o k h e t k a s t e e l o p 2 3 augustus 1902 e n o v e r l e e d e r op 1 2 september 1950.

Het k a s t e e l p a r k van Baron d e Browne d e Ti è g e verdween v o l l e d i g , e n o o k het b u i t e n v e r b l i j f v a n d e d o u a i r r i è r e d e l a K e t h u l l e d e Ryhove e t d e Bolsele, i n d e volksmond" z w a r t hekken " geheten, w e r d i n 1953 a f g e b r o k e n .

Voor g r a a f K a r e l v a n Brouckhoven werd h e t " HOF TER VESTEN " gebouwd.

Na h e t o v e r l i j d e n van z i j n v a d e r, g r a a f F l o r i m o n d v a n Brouchoven d e Bergeyck, b e t r o k h i j h e t o u d e r l i j k k a s t e e l C o r t e w a l l e . Op h e t e i n d e van d e tweede o o r l o g werd h e t H o f t e r Vesten zwaar beschadigd e n k o r t e t i j d n a d i e n a f g e b r o k e n . H e t "Oud K a s t e e l t j e " ( 1 7 4 9 ) , o o k v i l l a A l i x geheten, e e r t i j d s eigendom van d e f a m i l i e s d e Jonghe, Annez v a n d e Wiel e e n g r a a f J o z e f , z o o n v a n g r a a f F l o r i m o n d v a n Brouchoven v a n Bergeyck, i s o o k a l verdwenen. G r a a f J o z e f v e r l i e t d i t 'bud K a s t e e l t j e " e n nam z i j n i n t r e k o p h e t v o o r hem d o o r a r c h i t e k t P e c s t a d t opnieuw gebouwde k a s t e e l " Te r Gaver " , d a t h i j i n 1912 v e r l i e t om z i c h t e Poperinge te v e s t i g e n . De l a a t s t e e i g e n a a r, d e h e e r L . J . C o o l s , d i e h e t k a s t e e l goed k o c h t i n 1941 v a n mevrouw H i n g o t , l i e t h e t i n 1968 a f b r e k e n . H e t grote gebouw o p h e t e i n d e v a n d e Z a n d s t r a a t , h e t h u i d i g e nummer 3 0 , met h e t d r i e h o e k i g f r o n t o n , was o o k a l een k a s t e e l e n behoorde t o t i n 1925 a a n M. d e l a K e t h u l l e d e Ryhove, d i e h e t a l s buitengoed bewoonde.

Een ander k a s t e e l t e Beveren h e e t t e v r o e g e r " DONKVIJVER " . I n 1658 was h e t D o n k v i j v e r k a s t e e l d e woning v a n burgemeester P i e t e r -Frans P i e r s , en h e t g e b o o r t e h u i s v a n z i j n d o c h t e r Anna P i e r s , d i e e r o p 1 0 december 1664 h e t l e v e n s l i c h t z a g . Anna- F r a n c i s c a P i e r s k o c h t i n 1723 h e t " H o f t e r W e l l e " a a n waar we z o meteen i e t s meer v a n gaan v e r t e l l e n . H e t Donkv i j v e r k a s t e e l was v r o e g e r een gebouw i n d e t r a d i t i o n e l e s t i j l , m e t k r u i s ramen, s p e k l a g e n , s t e i g e r g a t e n , h o e k k e t t i n g aan d e r e c h t e r v l e u g e l , e n z .

De l i n k e r v l e u g e l werd l a t e r bijgebouwd e n t o e n werd h e t gebouw maar meteen i n een F r a n s k l e e d j e g e s t o k e n . Op 1 5 j u n i 1958 werd e r een g e denksteen i n d e g e v e l p l e c h t i g o n t h u l d , m e t d e t e k s t : 10-2-1664 HIER WERD GEBOREN ANNA FRANCHOYSE PIERS STICHTERES VA N H E T G E E S T E L I J K HOF, BAANBREEKSTER VA N H E T VOLKSONDERWIJS T E BEVEREN Het k a s t e e l , r e c h t s i n d e Vr a s e n e s t r a a t , wanneer men v a n d e m a r k t v e r t r e k t , w e r d goed g e r e s t a u r e e r d , k r e e g i n 1965 e e n Franse v o o r h o f , e n doet n u d i e n s t a l s Vr e d e g e r e c h t .

- 38 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 38

Al deze opgenoemde k a s t e l e n a f z o n d e r l i j k bespreken h e e f t w e i n i g z i n omdat z e d a a r v o o r n i e t b e l a n g r i j k genoeg z i j n . We hebben z e w e l opgesomd voor d e v o l l e d i g h e i d maar komen n a d i t a r t i k e l o p d e kastelengemeente Beveren n i e t meer t e r u g .

TER WELLE De toegang t o t h e t H o f t e r W e l l e g e b e u r t v i a een s t a t i g e beukendreef, waarvan de e e r s t e twee bomen evenwel p l a t a n e n z i j n . Deze d r e e f b e v i n d t zich l i n k s op h e t einde van de Zandstraat, o n m i d d e l l i j k achter de S t e . A n n a k l i n i e k , wanneer men van d e m a r k t v e r t r e k t .

De h e e r l i j k h e i d van W e l l e , e e n l e e n van d e h e e r l i j k h e i d v a n Beveren, bezat i n h e t b e g i n van. de 15de eeuw r e e d s een w a t e r s l o t , h e t " H o f t e r Welle " genoemd, o m r i n g d d o o r w a l l e n e n l u s t t u i n e n .

Deze oude h e e r l i j k h e i d werd o p r e c h t e r l i j k gezag v e r k o c h t , maar o p 8 november 1414 a a n r i d d e r D a n i e l V i l a i n X I I I I teruggegeven. I n 1592 kwam K a r e l v a n P o t t e l s b e r g h e d e f a m i l i e V i l a i n X I I I I a l s k a s t e e l e i g e naar opvolgen, e n n a hem, i n 1652, g i n g d e h e e r l i j k h e i d o v e r i n h e t geslacht d e l P l a n o .

Jan- J o z e f d e l P l a n o , z o o n van J o r i s , was met C l a u d i n a - F r a n c i s k a d e R o l y i n d e e c h t g e t r e d e n e n b e i d e n o v e r l e d e n t e Beveren, h i j o p 2 7 m a a r t 1713 e n z i j ó p 2 0 a p r i l 1737.

U i t hun h u w e l i j k was t e Beveren, o p 2 0 f e b r u a r i 1696, s l e c h t s één d o c h t e r , M a r i a -Magdalena d e l P l a n o , g e b o r e n . Z i j werd g e e s t e l i j k e d o c h t e r en o v e r l e e d o p 1 4 mei 1758. Maar t o e n was d e h e e r l i j k h e i d e n h e t k a s t e e l van Te r We l l e r e e d s i n h e t b e z i t v a n L o d e w i j k K a r e l F o u l o n d ' A n t e v i l l e .

Het k a s t e e l a l l é é n , n i e t d e h e e r l i j k h e i d , h a d K a r e l F o u l o n d ' A n t e v i l l e i n 1723 r e e d s v e r k o c h t aan Anna- F r a n c i s c a P i e r s , d i e e r h a a r m e i s j e s school wou i n onderbrengen, d i e z i j t e g e n o v e r h a a r o u d e r l i j k e woning ( h e t tegenwoordige v r e d e g e r e c h t ) h a d i n g e r i c h t .

Anna- F r a n c i s c a P i e r s , d o c h t e r v a n P i e t e r -Frans P i e r s , l i c e n c i a a t i n d e beide r e c h t e n , b e h e e r d e r v a n d e goederen van d e h e r t o g v a n Arenberg, burgemeester v a n Beveren, e n z . e n Anna-Maria d e Jonghe, w e r d t e Beveren geboren o p 1 0 december 1664. Op 1 8 - j a r i g e l e e f t i j d , i n 1682 d u s , t r o k Anna- F r a n c i s c a P i e r s h e t g e e s t e l i j k k l e e d aan e n v a n a f d i e t i j d z o u z i j z i c h v o l l e d i g aan d e opvoeding e n v e r z o r g i n g v a n o u d e r l o z e k i n d e r e n wijden.

Anna- F r a n c i s c a P i e r s had nog v i j f b r o e r s e n v i j f z u s t e r s , e n samen met h a a r z u s t e r s besteedde z e h a a r j e u g d e n f o r t u i n aan h e t o n d e r w i j s van arme k i n d e r e n e n wezen. I n d i e t i j d bestond h e t k o s t e l o o s openbaar onderwijs nog n i e t z o d a t d e z e s g e z u s t e r s w e r k e l i j k baanbrekend werk hebben v e r r i c h t d o o r o o k d e armsten onder d e b e v o l k i n g t o c h een z e k e r e kennis b i j t e brengen. A a n v a n k e l i j k werd h e t o n d e r r i c h t gegeven r e c h t tegenover h e t o u d e r l i j k h u i s , i n d e Vr a s e n e s t r a a t , maar n a aankoop v a n - 39 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 39

Het " B o s d a m k a s t e e l " ( b o v e n ) i n d e Z a n d s t r a a t , v r o e ger " C r e t e n b o r c h " e n " H o f v a n Male " genoemd.

- 40 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 40

het kasteeldomein Te r We l l e werd d e s c h o o l v a n d e j u f f r o u w e n P i e r s n a a r d i t w a t e r s l a t o v e r g e p l a a t s t . Op 17 a p r i l 1731 bekwam Anna- F r a n c i s c a P i e r s o c t r o o i v o o r h a a r g e s t i c h t v a n k e i z e r K a r e l V I . H e t H o f Te r W e l l e werd d o o r d e b e v o l k i n g " G e e s t e l i j k H o f " genoemd e n l a t e r werd h e t dan "Oud G e e s t e l i j k H o f " geheten, omdat e r i n d e K l o o s t e r s t r a a t e e n "Nieuw G e e s t e l i j k H o f " was bijgekomen. B i j p a u s e l i j k i n d u l t , i n 1648 aan J o r i s del P l a n o , h e e r v a n W e l l e , v e r l e e n d , mocht i n d e k a p e l v a n h e t Geestel i j k H o f d a g e l i j k s m i s g e l e z e n worden. D i t geschiedde dan g e w o o n l i j k door d e P a t e r s W i l h e l m i e t e n u i t h e t n a b i j g e l e g e n k l o o s t e r . H e t g e s t i c h t genoot g r o t e bekendheid e n t e l d e i n 1750 r e e d s v i j f t i g s c h o l i e r e n . I n dat j a a r dienden d e b e s t u u r s t e r s , Anna- F r a n c i s c a P i e r s e n Joanna- C h r i s t _ na van Reusel, e e n v e r z o e k s c h r i f t i n b i j Z . H . v a n Gend om een g r o t e r e kapel t e mogen bouwen. De b i s s c h o p s t o n d h e t bouwen v a n een k a p e l , n a a s het gewezen k a s t e e l t o e , maar t i j d e n s d e bouw e r v a n o v e r l e e d d e vrome s t i c h t s t e r , Anna- F r a n c i s c a P i e r s , o p 1 augustus 1751, 8 7 j a a r o u d . Z i j werd i n h e t f a m i l i e g r a f i n de Beverense p a r o c h i e k e r k begraven ĂŠ n i n het k o o r v a n d e nieuwe k a p e l o p h e t G e e s t e l i j k H o f werd een k l e i n e v i e r k a n t e s t e e n , d i e h a a r naam d r a a g t , i n g e m e t s t . D e nieuwe k a p e l werd gewijd o p 1 2 m a a r t 1753.

Joanna- C h r i s t i n a van Reusel, samen met Anna- F r a n c i s c a P i e r s medehelps t e r i n h e t b e s t u u r, nam h e t gezag o v e r d e gemeenschap e n de s c h o o l i n handen. Z i j o v e r l e e d o p 2 0 j a n u a r i 1763 e n werd i n d e p a r o c h i a l e kerk v a n Beveren begraven.

Op 1 7 f e b r u a r i 1763 kwam Joanna- T h e r e s i a Debbaudt ( o f Debbout) h a a r voorgangster o p v o l g e n . Z i j o v e r l e e d o p 1 6 december 1798 e n werd, a l s b e s t u u r s t e r v a n h e t g e s t i c h t , o p 2 8 november 1800 opgevolgd d o o r W i l h e l mina van d e r Cruyssen, geboren t e Gemert, i n Noord-Brabant e n o v e r l e d e n op 3 mei 1828, 8 0 j a a r o u d .

Op h a a r v o l g d e moeder U r s u l a , i n d e w e r e l d Anna- M a r i a Van Gasse, g e b o r e t e B e l s e l e e n o v e r l e d e n op 31 december 1856. Op 2 9 j a n u a r i 1857 werd Joanna-Maria-Henrica Renoz t o t o v e r s t e v a n h e t G e e s t e l i j k H o f gekozen.

Z i j werd t e Beveren geboren o p 2 0 december 1823 e n o v e r l e e d e r o p 2 9 augustus 1882, n o g geen 5 9 j a a r o u d . Z i j h a d h e t verbod z i e n v e r s c h i j n e , nog l a n g e r o p p r i v a t e kerkhoven t e mogen begraven worden e n was d e eerste d e r c o n g r e g a t i e d i e o p h e t g e m e e n t e l i j k e k e r k h o f t e r a a r d e werd b e s t e l d . Onder moeder U r s u l a , e n w e l i n 1848, werden d e g e e s t e l i j k e dochters k l o o s t e r z u s t e r s e n werd hen d o o r M g r. Delbecque een r e g e l v e r s t r e k t . G e e s t e l i j k e d o c h t e r s , d i e men o o k " k w e z e l s " noemde, w i j d d e n z i c h aan God z o n d e r evenwel i n een k l o o s t e r t e t r e d e n . Te n a l l e n t i j d e konden z i j d a n o o k stoppen e n een w e r e l d l i j k l e v e n k i e z e n , d i t i n tegens t e l l i n g t o t de kloosterzusters.

I n 1865 v e r l i e t e n d e W i l h e l m i e t e n d e g o d d e l i j k e d i e n s t i n h e t G e e s t e l i j k - 41 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 41

Hof e n werd e r d o o r d e b i s s c h o p v a n Gent een p r i e s t e r a a n g e s t e l d . M e t de F r a n e Omwenteling was h e t G e e s t e l i j k H o f d o o r d e S a n s c u l o t t e n a l s dominiaal goed aangeslagen e n bestemd om openbaar t e worden v e r k o c h t .

Tengevolge v a n een k r a c h t d a d i g e tegenspraak zag men t e n s l o t t e t o c h v a n d i t b e s l u i t a f e n mocht h e t l i e f d e w e r k van J u f f r o u w P i e r s t o c h worden v o o r t g e z e t . De o v e r i g e b e z i t t i n g d e r h e e r l i j k h e i d Te r W e l l e , z o n d e r het k a s t e e l d a n , was i n t u s s e n t e b e u r t g e v a l l e n aan M a r i a - I s a b e l l a Snoeck, e e r s t gehuwd met F r a n s - A u g u s t i j n Annez, e n i n een tweede huwel i j k v e r e n i g d met Jan-Ambroos-Bernard, h e e r v a n Booninge. B i j d e v e r d e l i n g v a n h a a r s t e r f h u i s werd Te r We l l e i n 1767 t o e b e d e e l d aan A u g u s t i j n van Goethem, s e k r e t a r i s v a n d e G r o t e Raad v a n Mechelen, weduwnaar v a n Amelberga Annez, a a n w i e n s erfgenamen d e h e e r l i j k e b e z i t t i n g t o t o p het e i n d e v a n h e t Oud RĂŠgime b l e v e n toebehoren. T i j d e n s d e Franse r e v o l u t i e werd.de h e e r l i j k h e i d Te r W e l l e , z o a l s a l l e andere h e e r l i j k h e d e n , a l s n a t i o n a a l goed v e r k o c h t t e n v o o r d e l e v a n de Franse s c h a t k i s t .

De f u n d a t i e P i e r s kwam op 1 m a a r t 1792 i n h e t b e z i t v a n d e Openbare Onderstand v a n Beveren e n d e k o s t s c h o o l b l e e f h a a r b e l a n g r i j k v o r m i n g s werk v o o r t z e t t e n .

Het H o f t e r W e l l e werd d o o r d e gemeente Beveren aangekocht o p 2 7 j u n i 1978 e n h e t k a s t e e l werd o p 1 2 a p r i l 1974 opgenomen i n d e l i j s t d e r b e schermde monumenten, t e r w i j l d e onnti.ddellijke omgeving e r v a n o p d e z e l f d e datum a l s landschap werd " g e k l a s s e e r d " .

Nog steedsdoen d e z u s t e r s v a n O . L . V. P r e s e n t a t i e e r hun l i e f d a d i g w e r k en h e t k r a a k z i n d e l i j k kasteeldomein b i e d t n u onderdak aan 3 0 k i n d e r e n wier ouders u i t d e o u d e r l i j k e macht o n t z e t werden. De Jeugdzorg " H o f t e r W e l l e " o f f u n d a t i e P i e r s maakt z i c h o p d i t t e r r e i n z e e r v e r d i e n s t e l i j k e n we kunnen a l l e e n maar bewondering opbrengen v o o r h e t g i g a n t i s c h werk d a t d e z u s t e r s h i e r l e v e r e n om de v e l e " probleemkinderen " e e n d e g e l i j k e opvoeding t e v e r s c h a f f e n .

We kregen d e t o e l a t i n g v a n d e z u s t e r s om een k i j k j e t e nemen o p h e t kasteeldomein e n danken hen l a n g s deze weg nogmaals v o o r d e v r i e n d e l i j k e hulp. Wat z i j h i e r p r e s t e r e n d i e n t met h o o f d l e t t e r s t e worden geschreven en a l s iemand h e t eeuwige l e v e n v e r d i e n t mogen z i j w e l o p d e e e r s t e r i j staan !

Vertrekkend v a n a f d e p r a c h t i g e d r e e f z i e n we a c h t e r a a n r e c h t s een a l leenstaand gebouw u i t d e 17de eeuw, d a t v r o e g e r bewoond werd d o o r d e bestuurder v a n h e t Oud G e e s t e l i j k H o f , maar n u l e e g s t a a t . H e t h u i s i s i n Franse s t i j l opgetrokkken met steekbogen boven d e deuren e n r a ren.

Het ganse domein i s omringd d o o r een brede g r a c h t t e r w i j l d e v o o r h o f en h e t k a s t e e l , a f z o n d e r l i j k v a n d i t g e h e e l , m e t water omgeven z i j n , zodanig, d a t e r d r i e bruggen n o o d z a k e l i j k z i j n om d e v e r s c h i l l e n d e t e r - 42 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 42

reinen g e m a k k e l i j k t o e g a n k e l i j k t e maken.

De toegangspoort met b e s p i j k e r d e deur v a n h e t H o f t e r We l l e i s bekroond met een n i s w a a r i n z i c h een oud b e e l d , d e Madonna op d e Maansikkel, b e v i n d t . Eens d i e p o o r t d o o r komt men o p een e e r s t e b i n n e n h o f waarrond gebouwen u i t 1858 e n 1862 s t a a n . Vr o e g e r deden z i j d i e n s t a l s p e n s i o n a a t en nu a l s j e u g d t e h u i s .

Een v a s t e b r u g , bestaande u i t rondbogen, g e e f t toegang t o t een k l e i n e r binnenhof, d o o r d e v i e r z i j d e n v a n h e t k a s t e e l omgeven, w a a r v a n de oudste d e l e n u i t d e 16de eeuw d a t e r e n . I n de hoek r e c h t s z i e t men d e toegang t o t d e k a s t e e l k a p e l , h e t meest monumentale g e d e e l t e , d a t i n 1715 werd gebouwd.

Rechtover d e i n g a n g t o t d e binnenkoer t r e f t men een a c h t h o e k i g t o r e n t j e aan d a t v r o e g e r, v o l g e n s oude g r a v u r e s , h o g e r moet geweest z i j n dan het n u i s .

Het k a s t e e l b e z i t twee v e r d i e p i n g e n waar r e f t e r s e n s l a a p z a l e n werden ondergebracht, a l l e s even z i n d e l i j k e n met l i e f d e onderhouden.

Het H o f t e r We l l e i s evenals h e t H o f t e r Saksen e n C o r t e w a l l e , d o o r d e gemeente Beveren aangekocht, d i e h i e r d o o r h e t kunstpatrimonium v e i l i g s t e l t v o o r h e t n a g e s l a c h t . Een g e l u k k i g i n i t i a t i e f d a t v o o r v e l e andere gemeenten a l s v o o r b e e l d mag d i e n e n !

Paul A r r e n BRONNEN: z i e b i j h e t a r t i k e l o v e r C o r t e w a l l e ; H o b o n i a ' 8 3 / 3 .

GEMEENTE BEVEREN - 43 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 43

activiteiten

STADSWANDELING I N L I E R O P 1 8 SEPTEMBER 1 9 8 3 Zondag 18 september 1983; Hobonia b l a a s t a l w e e r verzamelen v o o r een g e l e i d e s t a d s w a n d e l i n g . N a een h e l e r e e k s p r e t t i g e "Antwerpse" wandelingen (dank U Mia ! ) gaan we h e t d i t m a a l een b e e t j e v e r d e r zoeken: w i j gaan eens een f r i s s e neus h a l e n i n L i e r , d e s t a d v a n P a l l i e t e r e n de v l a a i k e n s .

Wij hebben d e neuzen g e t e l d , d i e zondagmorgen om 1 0 u u r o p d e L i e r s e Grote M a r k t : h e t waren e r d e r t i g e n f r i s waren z i j z o n d e r t w i j f e l . . . de zomer l i e t , n a twee maanden v o o r b e e l d i g gedrag, d u i d e l i j k merken d a t het o o k anders k a n . Warme j a s s e n e n p a r a p l u ' s waren dus v a n de p a r t i j , a l hoefden deze l a a t s t e n g e l u k k i g n i e t open !

Maar n i e t g e k l a a g d , o n z e L i e r s e s t a d s g i d s , D h r. V l o e b e r g s , v o o r o n s d o o r Hobonia " geangageerd " , i s s t i p t o p t i j d e n s t a a t t e b l i n k e n van g o e s t i n g om ons v a n z i j n s t a d t e l a t e n proeven, om h e t maar eens Ă l a FĂŠ

Timmermans t e zeggen. De wandeling d i e w i j voor de boeg hebben heet, hoe k a n h e t o o k a n d e r s , h e t " F e l i x Timmermanspad".

En w i j l e weg . . .

De e e r s t e e t a p p e i s e r g k o r t , o f b e t e r gezegd, w i j b l i j v e n op d e G r o t e l a r k t s t a a n . E r v a l t h i e r genoeg t e b e k i j k e n .

Een mengelmoes v a n s t i j l e n o m r i n g t deze g r o t e m a r k t e n h e t g e h e e l maakt, ondanks d e r e s p e k t a b e l e a f m e t i n g e n ( d e G r o t e M a r k t v a n L i e r i s n a d i e van S t . N i k l a a s d e g r o o t s t e v a n ons l a n d ) , e e n h u i s e l i j k e , g e z e l l i g e i n d r u k . M o e i l i j k t e g e l o v e n d a t , n a W.O. I , d e b o e l h i e r v o o r 3 / 4 i n puin l a g ! B l i j k b a a r werd "vernieuwbouw" h i e r r e e d s l a n g konsekwent t o e gepast v o o r d a t h e t b e g r i p gemeengoed w e r d . Onze g i d s v e s t i g t met b e scheiden t r o t s onze aandacht o p e n k e l e r e c e n t e "nieuwe-ouwe" g e v e l t j e s .

- 44 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 44

� ` e` Mi Y ' I � r J , A á ▶ � . l � P � �i����1f� i� � � ; � 1 -� .

'''

7

%

�

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 45

S o l i d a i r met hem k i j k e n we o o k z e e r n a d r u k k e l i j k afkeurend n a a r een g l a s - a l u g e v a l v a n een s u p e r e t t e e r v l a k n a a s t . . . h e t d i n g weerstond echter onze b l i k k e n , waarna w i j onze aandacht g i n g e n r i c h t e n o p d e p a r e l v a n deze g r o t e m a r k t , d e t r o t s v a n e l k e rechtgeaarde L i e r e n a a r (bijnaam:"Schapekop", omdat d e L i e r e n a a r s i n 1309 d e hun d o o r h e r t o g Jan I I , v o o r bewezen d i e n s t e n , aangeboden u n i v e r s i t e i t a f s l o e g e n e n i n de p l a a t s een veemarkt v e r k o z e n . Leuven k r e e g dan d e u n i , L i e r d e v e e markt é n d e b i j n a a m ) h e t s t a d h u i s . ( s p r e e k t e g e n een L i e r e n a a r n o o i t over z i j n "gemeentehuis", w a n t dan h e b t g ' e r g e l e g e n ! ) Het w e r k e l i j k mooie s t a d h u i s v o r m t t h a n s één g e h e e l met h e t b e l f o r t d a t i n 1369 werd o p g e r i c h t . H e t s t a d h u i s , e e r s t een l a k e n h a l l e , k r e e g z i j n h u i d i g u i t z i c h t e n f u n k t i e o n d e r d e v a a r d i g e hand v a n bouwmeester JAN PIETER VAN BAURSCHEIT DE JONGE t u s s e n 1740 en ' 4 5 .

Een bezoek aan d i t p r a c h t i g e s t a d h u i s was i n deze wandeling n i e t v o o r z i e n ( d e t i j d v l i e g t s n e l j o n g e n s ) , maar i s b e s l i s t d e m o e i t e waard, a l was h e t maar om i n bewondering t e s t a a n v o o r d e imposante w e n t e l t r a p , een kunstwerk v a n L i e r e n a a r W. Va n Everbroeck".

Van onze g i d s mochten w i j n o g r a d e n hoeveel r u i t j e s d e ramen v a n d i t stadhuis s a m e n s t e l l e n . H e t z i j n e r 3 . 5 9 2 ! N i e t meer e n n i e t m i n d e r, a l s j e h e t moest v e r g e t e n z i j n v r a a g h e t dan maar aan d e g l a z e n w a s s e r. . .

Genoeg s u r - p l a c e n u , w i j gaan o p s t a p n a a r h e t F e l i x Timmermansplein, gelegen n a a s t d e b i n n e n - N e t e .

Wanneer j e h e t o v e r L i e r h e b t , k r i j g j e v r o e g o f l a a t t e maken met d e Nete: j e komt z e o v e r a l opnieuw t e g e n . De s t a d L i e r werd gebouwd o p d e samenloop v a n d e G r o t e - e n d e K l e i n e N e t e . D o o r d e eeuwen heen hebben ze i n L i e r dan o o k a l l e m o e i t e gehad om de waterhuishouding i n hun stad ( é é n d e r w a t e r r i j k s t e v a n ons l a n d ) o n d e r k o n t r o l e t e houden. B e halve m i s e r i e e n n a t t e v o e t e n b r a c h t deze w a t e r a c h t i g e l i g g i n g o o k met z i c h mee d a t L i e r t o t v o o r 2 0 j a a r k o n beschikken o v e r een heuse v i s s e r s v l o o t ! D a t d i e e r n i e t meer i s h e e f t n a t u u r l i j k a l l e s t e maken met d e k a t a s t r o f a l e w a t e r v e r v u i l i n g d i e d e Nete e n b i j h o r e n d e w a t e r l o pen h e e f t gedegradeerd t o t open r i o o l . De v i s m a r k t i s e c h t e r nog s t e e d s een e c h t L i e r s fenomeen, a l h o e w e l d e v i s k e s n u v a n Oostende a f k o m s t i g zijn . . .

Maar we dwalen a f , w e z i j n n l . n o g steeds op h e t F. Timmermansplein e n t r a c h t e n o n s v o o r t e s t e l l e n w a t een h a v e n a k t i v i t e i t e n h i e r moeten h e b ben plaatsgevonden. De v e r s c h i l l e n d e s t a p e l - e n pakhuizen z i j n e r e e n s t i l l e g e t u i g e v a n , z i j s t a a n e r s p i j t i g genoeg t e verkommeren e n z i e n de sloershamer met d e dag d i c h t e r komen. E e n t j e h e e f t men i n de z e s t i - 46 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 46

- 47 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 47

ger j a r e n v a n v e r d e r v e r v a l g e r e d e n v a n g r a a n o p s l a g p l a a t s omgebouwd t o t een v o o r t r e f f e l i j k r e s t a u r a n t " d e F o r t u i n " .

Achter d e F o r t u i n l i g t d e " p a a r d e n d r i n k " , h e t h o e f t e c h t geen nadere v e r k l a r i n g w a t d e paarden d a a r kwamen doen. De voerman mocht d a a r b i j n a t u u r l i j k o o k n i e t s t e k o r t komen, daarom i s e r o p h e t h o e k j e nog steeds d e h e r b e r g " d e n p a a r d e n d r i n k " , meteen h e t k l e i n s t e k r o e g j e v a n L i e r e n , v o l g e n s onze g i d s , n o g o p e n t o p L i e r s z o a l s h e t v r o e g e r was: v o l k s e n p l e z a n t . Een bezoek waard, maar n i e t met a l l e m a a l t e g e l i j k a . u . b . w a n t dan kunnen w i j e r n i e t i n .

Van de p a a r d e n d r i n k geraken w i j v i a een smal s t r a a t j e b i j w a t L i e r r e e d s enkele decennia l a n g e e n v a s t e waarde maakt o p h e t menu v a n d e Vlaamse s c h o o l r e i z e n : d e Zimmertoren.

De t o r e n maakte v r o e g e r d e e l u i t v a n d e s t a d s w a l l e n e n s t o n d a l s " C o r n e l i u s t o r e n " , kapotgeschoten e n verwaarloosd, r e e d s o p h e t l i j s t j e der a f t e b r e k e n bouwsels t o t L o u i s Zimmer een g e s c h i k t e s t a n d p l a a t s zocht v o o r z i j n w o n d e r b a a r l i j k e k l o k , d i e h i j g i n g bouwen t e r g e l e g e n heid v a n h e t eeuwfeest v a n o n s l a n d , i n 1930 dus . . . .

I n 1928 werd met v e e l entoĂŠsiasme g e s t a r t met d e r e s t a u r a t i e v a n d e t o ren e n d e bouw van d e k l o k , e n op 2 9 j u n i 1930 werd d e t o r e n dan onder enorme b e l a n g s t e l l i n g geopend. I n 1931 werd e r dan nog een astronomische s t u d i o ingebouwd e n k r e e g d e t o r e n z i j n h u i d i g e naam. De L i e r e n a a r s waren ĂŠ n z i j n nog geen b e e t j e t r o t s o p hun t o r e n . I n d e r d a a d i s Zimmers k l o k , o p h e t e e r s t e z i c h t minder s p e k u l a i r dan sommigen zouden verwachten, een g e n i a a l w e r k s t u k d a t t o t o p heden z i j n s g e l i j k e n i e t k e n t . L o u i s Zimmer mocht e r t o t a a n z i j n dood, h i j werd 8 2 j a a r , d e e r k e n n i n g e n dankbaarheid v a n z i j n stadsgenoten v o o r smaken. I e t s w a t i n d i t g e z e gende l a n d j e nog n i e t v e e l voorkomt.

Van d e Zimmertoren i s h e t maar een k a t t e s p r o n g ( o v e r h e t Zimmerplein) t o t aan d e Gevangenepoort. Deze s t a d s p o o r t maakte samen met andere poorten d e e l u i t v a n d e e e r s t e s t a d s o m w a l l i n g v a n L i e r . To e n i n l a t e r e eeuwen d e s t a d u i t h a a r k e u r s l i j f b r a k , w e r d deze p o o r t omgevormd t o t stadsgevangenis. D o o r deze nieuwe f u n k t i e k o n z i j ontsnappen aan h e t l o t d a t d e meeste andere p o o r t e n t e n s l o t t e beschoren was. [n d e B e g i j n h o f s t r a a t maken w i j e e r s t een ommetje l a n g s h e t " S t . B e a = r i x g o d s h u i s " . D i t g o d s h u i s o n t s t o n d i n 1848 n a d a t Wed. B e a t r i x Van den 3erghe h a a r h u i s " P r i n s C a r e l " , samen met d e som van 30.000 F, w e g schonk t e n behoeve v a n 12 oude vrouwen. Thans d o e t h e t godshuis d i e n s t i l s r u s t h u i s v o o r o u d e r l i n g e n . 3 7 h u i s j e s s t a a n e r n u geschaard r o n d ?en stemmig e n r u s t i g b i n n e n p l e i n . V i a d e k a p e l v a n h e t Godshuis, t o e - 48 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 48

gewijd aan S t . B a r b a r a e n B e a t r i x belanden w i j t e r u g i n d e B e g i j n e n s t r a a t d i e w i j e n k e l hoeven o v e r t e s t e k e n om de p o o r t v a n h e t b e g i j n hof t e b e r e i k e n .

Alvorens h e t b e g i j n h o f b i n n e n t e gaan, e v e n i n bewondering s t a a n v o o r

de mooie madonna, d e " O . L . V. v a n Remedie " , e e n m i r a k e l b e e l d d a t F e l i x Timmermans i n s p i r e e r d e t o t h e t s c h r i j v e n v a n z i j n beroemde n o v e l l e " O .

L . V. d e r V i s s e n " . D o o r d e monumentale p o o r t stappen w i j h e t b e g i j n h o f binnen e n proeven meteen de s p e c i a l e s f e e r d i e h i e r h e e r s t : h e t b e g i j n hof i s e c h t een m i n i - s t a d j e b i n n e n d e s t a d waar t o t 300 b e g i j n t j e s hun eigen l e v e n l e i d d e n . Thans i s h e t b e g i j n h o f nog 1 ( ĂŠ ĂŠ n ) ' b o g i j n t j e r i j k - 49 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 49

( i n t o t a a l z i j n e r nog z o ' n 7 0 - t a l i n ons l a n d ) , v e r d e r w o r d t h e t b e g i j n h o f bewoond d o o r oude mensen e n k u n s t e n a a r s . H e t L i e r s e b e g i j n h o f , ontstaan i n 1258, b e h o o r t t o t d e m o o i s t e v a n ons l a n d . H e t i s 2 h a g r o o t en t e l t meer d a n 160 t y p i s c h e h u i s j e s e n 11 s t r a t e n . H e t beroemdste s t r a a t j e i s w e l h e t " Hemsmouwke " , é é n d e r s m a l s t e s t r a t e n v a n h e t l a n d .

Op onze t o c h t d o o r d e h o b b e l i g e e n k r o n k e l i g e s t r a a t j e s beginnen we t e b e g r i j p e n waarom F e l i x Timmermans ( e n met hem nog v e l e andere k u n s t e naars ) z o g e f a s c i n e e r d was v a n d i t b e g i j n h o f . H i j noemde h e t d e " amandelboon v a n L i e r " e n b r a c h t e r v e e l v a n z i j n t i j d d o o r a l mijmerend en p l e i s t e r e n d . Ook v e r s c h i l l e n d e v a n z i j n werken z i j n h i e r o n t s t a a n o f werden g e h e e l o f g e d e e l t e l i j k e r d o o r g e i n s p i r e e r d . A l s we d e naambordjes o p d e deuren v a n d e h u i s j e s l e z e n kunnen w i j evengoed een boek van d e Fé openslaan: " d e n verdronken F r a n c i s c u s " , " d e g e s t o l e n O . L . V. " , " h e t l e s t e n Avondmaal " . . . .

Als we h e t b e g i j n h o f t e n s l o t t e v e r l a t e n b e g i n t een p r a c h t i g e wandeling d i e o n s v o e r t langsheen een s t e l s e l v a n d i j k e n e n v e s t e n , a l s een g o r d e l rondom d e s t a d g e l e g d . Een geweldige b e l e v e n i s om, vanop een v e r h o o g j e , het w i s s e l e n d s t a d s b e e l d t e kunnen bewonderen. J e moet e r n a t u u r l i j k wel z e l f v o o r i n beweging b l i j v e n ! G e l u k k i g e L i e r e n a r e n met z o ' n u n i e k e promenade " .

- 50 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 50

B i j h e t dwarsen van d e A n t w e r p s e s t r a a t z i e n we l i n k s d e nieuw i n g e b r u i k genomen t u n n e l o n d e r d e spoorweg. D e l a n g e w a c h t t i j d e n aan deze drukke spoorwegovergang behoren n u g e l u k k i g t o t d e v e r l e d e n t i j d . De massa v e e l k l e u r i g e k n i p p e r l i c h t e n aan d e e t a l a g e v a n een f o t o z a a k , d i c h t b i j de t u n n e l , onderstrepen ( f l i t s - f l i t s - f l i t s ) d a t daar de beste f o t o g r a a f v a n h e e l L i e r e n omstreken z i j n w i n k e l u i t b a a t . E n d e f o t o graaf i n k w e s t i e , P i e r r e Wuyts, beaamt d a t , w a n t a l s H o b o n i a - l i d neemt h i j d e e l aan d e w a n d e l i n g . Neen, r e k l a m e maken doen we n i e t , we n o t e r e n enkel w a t onze g i d s ons v e r t e l t ( d u s : v o o r a l uw f o t o r e p o r t a g e s , p o r t r e t f o t o g r a f i e e n z o meer, s l e c h t s één a d r e s : F o t o P i e r r e Wuyts, L e o poldplein 4 t e L i e r ) .

Onze wandeling o v e r d e v e s t e n b r e n g t o n s t e n s l o t t e aan h e t S p u i ( i n ' t L i e r s " s p o o i e n o o i s " ) w a a r w i j d e v e s t v e r l a t e n om t e r u g s t a d s i n w a a r t s t e k e r e n . Maar e e r s t nog e n k e l e w o o r d j e s o v e r d a t S p u i , e e n bouwsel u i t de 1 6 d e eeuw waarvoor d e plannen ontworpen werden d o o r d e beroemde K e l dermarsen. Gebouwd o p d e samenvloeiing v a n de Binnennete e n d e G r o t e Nete d o e t h e t S p u i d i e n s t a l s s l u i s om de waterstanden v a n d e s t a d t e regelen.

Momenteel i s men d r u k b e z i g h e t gebouw t e r e s t a u r e r e n , h e t i s d e bedoel i n g e r een t e n t o o n s t e l l i n g s r u i m t e v a n t e maken waar t e g e l i j k o o k h e t unieke e n p r a c h t i g e ophaalmechanisme v o o r d e s l u i z e n k a n bewonderd w o r den.

Wij l a t e n h e t S p u i a c h t e r o n s e n v o l g e n onze g i d s t o t aan een ander hoogtepunt o p onze wandeling: d e Sint-Gummaruskerk. De t o r e n van S t .

Gummarus b e h e e r s t h e t s t a d s b e e l d v a n L i e r , v a n waar j e d e s t a d o o k n a d e r t Van v e r k a n j e d e " peperbus " ( w a n t z o w o r d t h i j d o o r d e L i e r e n a a r s genoemd ) r e e d s herkennen e n weten d a t j e i n L i e r b e n t .

De Sint-Gummaruskerk b e h o o r t t o t d e m o o i s t e gebouwen van d e p r o v i n c i e "Antwerpen e n i s een bezoek meer dan waard. W i j waren e c h t e r, i n ' t k a d e r van deze w a n d e l i n g , v e r p l i c h t o n s t e beperken t o t h e t bewonderen v a n de r e s u l t a t e n v a n d e l a a t s t e r e s t a u r a t i e d i e i n 1979 werd b e ë i n d i g d en de l u t t e l e som v a n 120 m i l j o e n f r a n k g e k o s t h e e f t .

Via de Werf komen w i j t e r u g aan h e t b e g i n van deze wandeling o p d e G r o t e M a r k t v a n L i e r a a n . We hebben een mooie t i j d g e h a a l d : h e t i s p r e c i e s 12h09 a l s onze g i d s w o r d t u i t g e w u i f d . A l s o f " L i e r k e - p l e z i e r k e " n o g eens s p e c i a a l a f s c h e i d w i l d e nemen v a n z i j n Hoboniaanse bezoekers begon net o p d a t o g e n b l i k een enorme s i r e n e vanop h e t b e l f o r t t e g i l l e n , z o dat ons h o r e n e n z i e n v e r g i n g . To e n w i j v a n onze e e r s t e s c h r i k bekomen waren moesten w i j v a s t s t e l l e n d a t a l d a t misbaar n i e t v o o r o n s maar voor d e p l a a t s e l i j k e brandweer was bestemd: d e s p u i t g a s t e n maakten e r - 51 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 51

een p u n t v a n e e r v a n om b i n n e n de m i n u u t n a d e e e r s t e s i r e n e b r u l r e e d s over d e G r o t e M a r k t t e r a c e n , m e t hun moderne brandweerwagens o p weg naar d e " k r a a i e n d e haan " . . . .

Toen h e t o f f i c i ĂŤ l e g e d e e l t e v a n d e wandeling a c h t e r d e r u g was vonden de meeste Hobonianen d a t z i j L i e r t o c h nog n i e t helemaal g e z i e n hadden, er z i j n dan o o k v e r s c h i l l e n d e t o e r n e k e s b l o n d e e n b r u i n e rondgegaan voordat w i j , b e l a d e n met p a k j e s L i e r s e v l a a i k e n s , d e weg n a a r h u i s t e r u g vonden.

Marcel D e Vo s

- 52 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 52

VERSLAG TEERFEEST 2 6 NOVEMBER 1983 E i n d e l i j k ! H e t was dan weer z o v e r. Lang verwachten v e e l besproken, hét H o b o n i a - f e e s t b i j u i t s t e k . A l maanden o p voorhand n a a r u i t g e k e k e n , a l v a n maanden op voorhand ingeschreven ( maar nog n i e t b e t a a l d w e l i s w a a r . . . . ) e n a l v a n maanden o p voorhand dubden we e n bogen we o n s ( w i j vrouwen dan) g e z a m e n l i j k o v e r h e t probleem van " w a t t r e k k e n we aan ? " Besprekingen e n groepsbezoeken aan b o e t i e k s g i n g e n hiermee gepaard. Een nieuw k a d e r, e e n nieuw k l e e d j e e n succes z o u v e r z e k e r d zijn.

En dan zaterdagavond. Koud, v u i l , r e g e n e n w i n d , maar n i e t s o f niemand t e r w e r e l d k o n de v o l k s v e r h u i z i n g v a n Hoogboom n a a r P u t t e tegenhouden.

De " C a s t e l " r i e p e n w i j g i n g e n , l i e f s t z o v r o e g m o g e l i j k , w a n t p l a a t sen moesten v r i j g e h o u d e n worden v o o r e v e n t u e l e l a a t k o m e r s . Hoe v r o e g e r, hoe b e t e r , w e zouden i e t s kunnen missen.

Uitnodigend e n warm brandde de open haard i n een smaakvol i n g e r i c h t e en g e z e l l i g e r u i m t e , g e v u l d met muziek v a n Marc e n S t e l l a , v e r z e k e r d goed. Een blauwe c A t a i l , b l a u w a l s d e z e e , g e s e r v e e r d i n een v e r s u i kerd g l a s , " B l u e Hobonia " , h o e e x o t i s c h , e e n a p e r i t i e f met nog o n g e kende o o r s p r o n g . H i j verwelkomde d e binnenkomende g a s t e n , l a c h e n d e gezichten, u i t g e d o s t e mensen, v o l hoop e n verwachtingen o p een denderende avond. ( h e t r e c e p t s t a a t o p de volgende b l a d z i j d e ) En o f d i e avond denderend werd ! ! !

De hongerigen s p i j z e n e n d e d o r s t i g e n l a v e n i s i n e l k g e v a l een w e r k van b a r m h a r t i g h e i d waar Hobonianen o v e r kunnen meepraten.

De naakten k l e d e n soms o o k , l a t e r o p d e avond dan ( o f s p r e k e n we dan a l v a n n a c h t ? ) w e l eens i n t e g e n g e s t e l d e z i n begrepen.

Maar s o i t , we kunnen v e e l verdragen e n h e t koud b u f f e t s t o n d d a a r zo u i t d a g e n d mooi, l e k k e r e n o v e r v l o e d i g , d a t we prompt a l onze d i e e t e n vermageringskuren e n andere k u r e n v e r g a t e n om ons t e goed t e doen aan die h e e r l i j k e s c h o t e l s . E n we l i e t e n ons kennen, w a n t we g i n g e n z e l f s t o t tweemaal t o e ( o p één been k u n t g e t o c h n i e t s t a a n ) e e r s t v i s , dan v l e e s , z o a l s h e t h o o r t , gepaard gaande met ( hoop i k t o c h * ) de nodige g r o e n t e n , f r u i t , a a r d a p p e l e n e n s a u s . Keuze i n o v e r v l o e d , allemaal even smaakvol gepresenteerd, e e n a d r e s om t e onthouden !

En d e w i j n . . . d i e deed ondertussen f l i n k z i j n werk.. De tongen kwamen l o s s e r, d e g e z i c h t e n werden r o d e r, d e stemmen l u i d e r . De ware a a r d _wam s t i l a a n boven. �n d e muziek . . . d i e b l e e f n a t u u r l i j k n i e t achterwege , w a t d a c h t j e dan. A l s Hoogboom f e e s t , f e e s t h e t goed e n d a t g a a t gepaard met zang e n dans. A l d u s werd kaas e n f r u i t o p z i j geschoven, e n h e t v o l t noot van de r e d a k t r i c e - 53 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 53

EĂŠn v a n d e r i j k e l i j k v e r sierde t a f e l s .

Mark e n S t e l l a z o r g d e n ook d i t j a a r w e e r v o o r de m u z i e k .

- 54 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 54

- 55 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 55

t a l l i g e b e s t u u r opende, a l d a n n i e t p l e c h t i g , d e " d a n s " . H e t s e i n was gegeven, e r werd " v e r m e n i g v u l d i g d " e n nog " v e r m e n i g v u l d i g d " g e "bambad" e n nog maar g e "bambad", g e " k u s t " e n nog eens g e " k u s t " , gerocked en getangood e n g e p l a k t .

En dansen maakt d o r s t i g , e n d r i n k e n maakt v r o l i j k e n v r o l i j k z i j n d o e t dansen d r i n k e n e n dansen e n dansen e n d r i n k e n t o t l a a t i n d e nacht e n t o t v r o e g i n d e morgen.

S t i l a a n , naarmate h e t l a t e r e n l a t e r w e r d , o f v r o e g e r e n v r o e g e r, w e r d het o o k r u s t i g e r o p d e d a n s v l o e r. Sommigen hadden h e t z o t t e geweld reeds g e r u i l d v o o r s t i l l e r e o o r d e n , v e r s t a n d i g e mensen; v o o r anderen was d e b a r k r u k n u een voldoende a f w i s s e l i n g . Benen r a a k t e n vermoeid, voeten e n t e n e n zagen b o n t e n blauw e n we dronken nog een l a a t s t e , om h e t a f t e l e r e n , e n nog een a l l e r l a a t s t e e n nog een a l l e r - a l l e r l a a t s t e . E n we dachten d a a r b i j n i e t aan morgen, w a n t morgen komt t o c h nooit.

Karin Linders - Daniels En h i e r dan h e t geheime r e c e p t v a n d a t w o n d e r b a a r l i j k e blauwe v o c h t d a t op 26 november d e Hoboniaanse b u i k j e s v u l d e e n d i t o b r e i n t j e s benevelde.

Gelukkig had i k e r maar 2 4 l i t e r v a n aangemaakt, a n d e r s waren e r m i s schien s l a c h t o f f e r s g e v a l l e n . . .

- RECEPT VAN DE ONVOLPREZEN BLUE-HOBONIA Je l e n g t e e n d e e l c i t r o e n s a p a a n m e t v i j f d e l e n ( p i d p a o f a n d e r ) w a t e r .

Dan d o e j e b i j e l k a a r i n g e l i j k e d e l e n : - citroensap (aangelengd) - Martini dry - Blauwe Curaรงao

- Vodka Goed m e n g e n e n z o e t e n m e t o n g . 1 d e s s e r t l e p e l s u i k e r p e r g l a s .

En d e f i n i s h i n g t o u c h ! . . . wonderen.

enkele druppels "Angostura" p e r glas doen

IJsblokje ingooien en klaar i s kees !

Goeie r a a d v a n d e u i t v i n d e r : g e n o e g r e s e r v e a a n l e g g e n , w a n t h e t s p u l vliegt de deur u i t !

Marcel De Vo s

- 56 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 56

�,▶Gel 4 1 O

b

e

n

T

E

A T

E

R

B

E

Z OEK O P 3 1 / 1 0 E N 7 / 1 1

fd 1 b V H e t M e i r - t e a t e r i s b i j onze Hoboniat e a t e r l i e f h e b b e r s r e e d s bekend v a n levorige bezochte v o o r s t e l l i n g e n , o . a . t i l " J a a r m a r k t i n B r o l l e z e l e " . Vo o r onze najaarse t e a t e r a v o n d s t o n d d i t g e z e l o d o r m l i g e k l e i n e t e a t e r opnieuw op o n s menu, d i t m a a l met h e t v o l k s e b l i j sJ pPe geschreven é n g e r e g i s s e e r d d o o r EDDY ASSELBERGS, " W i j gaan n a a r Benidorm"

een Antwerpse komedie van Eddy Asselbergs D i t

zuiderse oord t r o k

blijkbaar

ook onze " t e a t e r - f r e a k s " a a n , w a n t b i j n a 150 Hobonianen wensten mee t e gaan ( t o t aan d e M e i r w e l i s w a a r ) . W i j waren dan ook v e r p l i c h t d e gegadigden i n twee groepen t e s p l i t s e n met 9 0 man o p 3 1 / 1 0 e n nog eens 30 o p 7 / 11 ( d e l a a t s t e v o o r s t e l l i n g ) e n moesten dan nog, s p i j t i g g e noeg, 2 4 b e l a n g s t e l l e n d e n t e l e u r s t e l l e n . J e z i e t : o p t i j d r e s e r v e r e n kan n o o i t kwaad De g e l u k k i g e n d i e e r w e l konden b i j z i j n hebben h e t z i c h n i e t b e k l a a g d .

De b e l e v e n i s s e n van h e t doorsnee-Aantwaarps k o p p e l Angèle (JANINE BISCHOPS) e n h a r e Gaston (JOHNY VONERS), o p hun e e r s t e r e i s n a a r d a t Spaanse Blankenberge, werden d o o r Eddy A s s e l b e r g s - u i t g e w e r k t t o t e e n d o l l e , n i e t a f l a t e n d e k l u c h t , i n s a p p i g Antwerps d i a l e k t , g e k r u i d met wat "Spaans- D u i t s " e n " o l l a n d s - v l o m s " .

Wereldschokkend waren d e a v o n t u r e n v a n ons Antwerps duo, i n h e t v e r r e Spanje, n i e t , maar w e l t y p i s c h v o o r w i e Benidorm aan den l i j v e h e e f t moeten ondervinden, o f e r z i c h v e r h a l e n van d e " t e r u g g e k e e r d e n " o v e r herinnert: - H e t " p r a c h t i g e , nieuwe appartement-met- z i c h t -op- z e e " b l i j k t z è nieuw t e z i j n d a t h e t nog n i e t g e h e e l i s a f g e w e r k t e n h e t " z i c h t -op- z e e " beperkt z i c h t o t een z e e t j e v a n 1 cm t u s s e n twee andere appartementmastodonten d o o r.

- De Benidormse bouwwoede z o r g t v o o r een n i e t a f l a t e n d k a b a a l om h e t beloofde " i d y l l i s c h e r u i s e n van d e z e e " k r a c h t b i j t e z e t t e n .

- De Spaanse c o n c i e r g e Pedro (LEO HAELTERMAN) s c h i j n t o v e r een zesde z i n t u i g t e beschikken om i n d e weg t e l o p e n a l s j e ' m k u n t missen e n om s p o o r l o o s t e v e r d w i j n e n a l s j e hem d r i n g e n d n o d i g h e b t .

- Te n s l o t t e z i j n e r d a n nog d a t o n v e r m i j d e l i j k s o o r t mede-vakantiegangers, d i e j e i n z u l k e oorden s t e e d s weer t e g e n h e t l i j f l o o p t : L e o , eh s o r r y Theo (HARRY DE PEUTER) e n z i j n w e d e r h e l f t M a r i e t t e (DENISE DAEMS) vormen h e t ( o o k Antwerpse) k o p p e l d a t t e r p l a a t s e a l - 57 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 57

j a r e n h a b i t u é i s e n hun k e n n i s v a n h e t p l a a t s e l i j k t o e r i s t i s c h e p a t r i monium ( e n k e l e B e l g i s c h e c a f é s , r e s t a u r a n t s e n b a r s ) d r i n g e n d aan d e g r o e n t j e s w i l mededelen.

- En dan i s e r n a t u u r l i j k nog d e H o l l a n d s e sexpoes W i l l e m i j n (MARLEEN MERCKX) e n h a a r " f r i e n d j e " Kees (FRANK VAN HOECK), d r u k i n de weer om e r e e n " g e s e l l i c h e p o e l " v a n t e maken e n ondertussen d i e b r a v e , n i e t s kwaads bedoelende, Gaston maar v a n d e ene p i k a n t e - n a a r d e a n d e re geweldscene s l e p e n d .

Als o n s Angèle d a n i n een mum van t i j d , d o o r d e Spaanse z o n , w o r d t veranderd v a n een b l e k e p r e i i n een r o d e "bekomkommerde" k r e e f t ( k o m kommers s c h i j n e n t e h e l p e n t e g e n zonnebrand) e n d e r e s t v a n h a a r v a k a n t i e o p h e t appartement moet doorbrengen, d a n heb j e Benidorm t e n v o e ten u i t !

Het M e i r t e a t e r - g e z e l s c h a p h a a l d e met d i t s t u k d e u i t w a s s e n v a n h e t massa- t o e r i s m e eens l e k k e r o v e r d e h e k e l , maar dan o p een z a c h t e , A n t werps- l u d i e k e m a n i e r, z o d a t d e p r e t e r i n b l e e f . H e t sukses b l e e f dan ook n i e t u i t : t o e n w i j g i n g e n k i j k e n b e l e e f d e h e t s t u k r e e d s z i j n t w e e de s p e e l s e i z o e n .

Onze tweede g r o e p ( d i e v a n 7 november d u s ) w e r d o p h e t e i n d v a n d e v o o r s t e l l i n g nog b l i j v e r r a s t t o e n een v a n onze l e d e n ( d e Heer A . DE VOS) zomaar een r e i s won n a a r . . . . j a , w a t d a c h t j e : Benidorm, v o o r twee personen. De r e d e n : h e t gezelschap v i e r d e n e t d e honderdste o p voering v a n h e t s t u k én d e t i e n d u i z e n d s t e toeschouwer i n de z a a l . A a n vrouwe F o r t u n a werd h e t o v e r g e l a t e n om de g e l u k k i g e w i n n a a r aan t e duiden, h a a r v i n g e r wees d u i d e l i j k i n d e r i c h t i n g v a n d e Hoboniagroep !

Marcel De Vo s BESTUUR HOBONIA : V o o r z i t t e r : Raymond R o e l a n d s , V i n u s a k k e r 2 4 - 2 0 7 0 K a p e l l e n Te l . n r . 6 6 4 . 1 8 . 8 8 Sekretaris: P a u l A r r e n , A n t v e r p i a s t r a a t 9 - 2070 Ekeren Te l . n r . 6 6 4 . 5 8 . 7 9 Schatbewaarder: H a r r y De S i t t e r , Vi n u s a k k e r 60 - 2070 K a p e l len - Te l . n r . 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : M a r c e l De Vo s , A c h t e r b r u g 2 - 2170 Wuustwezel - T e l . n r . 6 6 9 . 7 1 . 0 9 - 58 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 58

•

BIJZONDER FONDS

1813

VAN DE

KONINKLIJKE MAATSCHAPPIJ VOOR DIERKUNDE VAN ANTWERPEN KONINGIN A S T R I D P L E I N 2 6 B-2000 A N T W E R P E N

neemkundiF•e K r i n g HOBOt IA Vredebaen 2 4 2070 E k e r e n

PDB/MDG

Te r r e l e z e n h e i d v a n u w g r o e p s b e z o e k a a n d e Z o o s c h e r m e n , ontvingen we v i a d e g i d s d i e uw groep begeleidde,een g i f t t e n v o o r d e l e v a n o n z e a k t i e " R E D T D E BOZEN VA N D E Z O O " .

-Tij v i n d e n d i t e e n b i j z o n d e r s y m p a t h i e k g e b a a r e n z i j n U en d e l e d e n v a n u w V e r e n i g i n g h i e r v o o r e r g d a n k b a a r . .

?.'et v o o r n a m e h o o g a c h t i n g ,

P. D e T a c k e r , b e h e e r d e r,

BIJZONDER FONDS VOOR DE WEDERSAMENSTELLING VAN DE ZOOLOGISCHE- BOTANISCHE EN KUNSTVERZAMELINGEN VAN DE KONINKLIJKE MAATSCHAPPIJ VOOR DIERKUNDE: Verenging zonder winstoogmerk - Tel: (03)231 1 6 4 0 (6 L.I - Telegr. ZOOLOGIE ANTWERP - P.R. 000-0558905-88

DOMEIN PLANKENDAEL - KWEEKSTATION VOOR ZELDZAME EN BEDREIGDE DIERSOORTEN Ve N S E S T E N W E G 3 6 6

-

8 2 9 8 0 M E C H E L E N -MUIZEN -

T E L . : DOMEIN 0 1 5 / 4 1 . 4 3 . 4 9

-

C A F E -RESTAURANT 0 1 5 / 4 1 , 4 2 . 4 9

- 59 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 59

110 (oNIA CULTURELE HEEMKRING HOOG600i

KASVERSLAG INKíOMSTEN :

1

983

UITGAVEN : 36 3 1 10

L i d g e l d e n ( 1 4 6 x 2 5 0 f r. ) Penningen G i f t e n , inkomsten a l l e r l e i Worstenbroodavond (saldo: + 2045 f r . ) U i t s t a p n a a r BOKRIJK

5 0 0 f r . P e r i o d i e k "HOBONIA" 4 8 5 A b o n n e m e n t e n op Heemkundige 140 t i j d s c h r i f t e n 010 W o r s t e n b r o o d a v o n d 7

14 2 4 0 U i t s t a p n a a r B O K R I J K 2 (Saldo: - 11 5 9 0 f r . ) 82 5 1 0 T e e r f e e s t i n D E CASTEL (Saldo: - 12 179 f r . ) 7 929 F i l m a v o n d "Dhaulagiri"

Te e r f e e s t i n D E CASTEL Filmavond " D h a u l a g i r i " (saldo: + 984 f r . )

Geleide Bezoeken (Antw.,Lier,Zoo,GVA)

53 5 6 0 f r .

5

405 965

5

830 94 6 8 9 6 945 4 575

155 8 1 4 f r . V i e r i n g A n d r é N a r i t i n 3 (Tekenaarv.Hoboni a - Z i l v. penning) Herstelling Schrijfmachine 1 Deelname S t . - N i k l a a s s t o e t 1 Rondschrijven aan de leden 6 (postzegels,brieven,kaarten, omslagen) Aanschaffen van n i e u w mate- 5 r i a a l v o o r h e t ARCHIEF e n vereniging

TOTAAL :

TOTAAL : SALDO: 1 5 5 8 1 4 f r . - 2 1 8 8 7 4 f r .

In kas: O v e r d r a c h t werkjaar Saldo w e r k j a a r 1983 Blijft :

2

1

8

764 784 500 893 964

874 f r .

= - 63 060fr.

1982

142 408 f r .

- 6 3 060 79 348 f r .

De S c h a t b e w a a r d e r

Harry De S i t t e r

- 60 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 1 - januari 1984 - p. 60

Druk : V A N D E N BOGAERD T y p o - Offset Ertbrandstraat 2 6 6 K a p e l l e n T e l . : 664 22 13