Hobonia 1984-3 A4 by Heemkring Hoghescote

H0B0NIA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

Driemaandelijks t i j d s c h r i f t 13e JAARGANG — 1984 JULI — AUGUSTUS — SEPTEMBER

sec

- s � . _ _ V ▶ b ¢ , é K 64

Ç.•

De S t a t i e s t r a a t t e . K a p e l l e n a n n o 1 9 0 0

Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

INHOUD: Een e e t b a a r m i n e r a a l : ZOUT

R. Huwel

blz.

122

Kastelen i n Vlaanderen: Amerloo i n Schoten

P. A r r e n

blz.

131

Kuierend i n oude p a p i e r e n : v e r k o o p kasteel Amerloo o p 27.C9.1633

D r. Y . D e G r a v e

blz.

148

Zwervend d o o r h e e n d e G e s c h i e d e n i s v a n het "Zwin - . d e e l 2 3 ( s l o t )

R. V a n H a e l s t

blz.

156

M a r e t a k ; e e n t e k e n a a n d e wand _ . . ( 1 )

K. van Wesemael

blz.

168

Waarom v a l t P a s e n n i e t o p e e n v a s t e datum ?

R. Van H a e l s t

blz.

173

Paaszondag 1 5 8 3 - 2 2 0 0

P. A r r e n

blz.

178

- 121

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 121

EEN EETBAAR M I N E R A A L :

Z O U T Wanneer w i j e n k e l e k o r r e l t j e s z o u t g e b r u i k e n b e s e f f e n w i j n i e t steeds d a t i n h e t z o u t v a t h e t meest k o s t b a r e m i n e r a a l u i t h e t u n i versum opgeslagen l i g t . Zonder goud, d i a m a n t o f w e l k e e d e l s t e e n o o k , i s l e v e n m o g e l i j k ; zonder z o u t e c h t e r n i e t . Ta l l o o s z i j n de sagen, d e legenden, maar jammer genoeg o o k d e o o r l o g e n d i e om h e t b e z i t v a n deze k o s t b a r e s t o f gevoerd werden. Mineralogisch i s z o u t bekend a l s h a l i e t (NaC1) e n b e s t a a t u i t g l a s achtige k u b i s c h e k r i s t a l l e n . M e e s t a l k l e u r l o o s kunnen deze g e l e of r o d e t i n t e n aannemen naargelang e r onzuiverheden van k l e i o f i j z e r o x y d e i n voorkomen. Zeldzamer i s blauw s t e e n z o u t d a t v o o r n a m e l i j k voorkomt i n N e u - S t a s s f u r t h . H e t h e e f t z i j n k l e u r t e w i j t e n aan toevoeging v a n k o l l o d i a a l m e t a l l i s c h n a t r i u m o n t s t a a n d o o r s t r a l i n g van de Kaliumisotoop K. Voor d e gewone s t e r v e l i n g i s z o u t h e t i n d e handel v e r k r i j g b a r e n a t r i u m c h l o r i d e . I n d e s t o f w i s s e l i n g s p e e l t h e t een onschatbare r o l , i e t s w a t d e p r i m i t i e v e mens d i e van d e f y s i s c h e v e r e i s t e n n i e t o p d e hoogte was i n t u i t i e f b e s e f t e . D i t k o s t b a r e m i n e r a a l waarleven e n dood m e t samenhangt, i s alhoewel i n sommige s t r e k e zeldzaam, i n enorme hoeveelheden o p aarde aanwezig. 'De g r o o t s t e hoeveelheid v i n d e n w i j i n de oceanen, waar n a a r s c h a t t i n g 2 0 m i l joen k u b i e k e k i l o m e t e r z i t opgeslagen i s . To c h v e r s c h i l t h e t zoutgehalte v a n d e zeeën enorm. I n d e Oostzee bedraagt h e t 1 7 , gemiddeld i s h e t 3 , 5 % e n i n de Dode Zee maar even 7 , 9 3 %. Het winnen u i t d e z e e g a a t t e r u g n a a r o n h e u g l i j k e t i j d e n . Heden l a a t men f r i s w a t e r i n een verzamelbad v l o e i e n om h e t daarna o v e r grote o p p e r v l a k t e n t e v e r s p r e i d e n . I J z e r o x y d e , c a l c i u m c a r b o n a a t en g i p s v a l l e n weg e n men b r e n g t i n h e t c o n c e n t r a a t z o u t k r i s t a l len aan. Wanneer n a verdamping h e t w a t e r nog s l e c h t s één v i j f d e van z i j n volume h e e f t , w o r d t d e l o o g t e r u g i n z e e gezonden. H e t a c h t e r b l i j v e n d g r o f z o u t w o r d t met s p e c i a l e machines van d e bodem geschraapt, b e v r i j d v a n a l l e vreemde elementen, gemalen e n v e r kocht. I n h e t Middelandse-Zeegebied d u u r t d e z o u t " o o g s t " v a n a u gustus t o t september. - 122 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 122

Gans anders v e r l o o p t d e o n t g i n n i n g v a n s t e e n z o u t d a t , diep i n d e aarde opgeslagen, ontgonnen w o r d t o p een w i j z e d i e b i j n a g e l i j k aardig i s a l s deze v a n s t e e n k o o l . I n H e i l b r o n n b r e n g t men h e t z o u t van 200 meter d i e p t e n a a r boven om t e s m e l t e n i n hoge ovens v a n twee v e r d i e p i n g e n . Een derde manier v a n z o u t w i n n i n g i s u i t s o l e n o f bronnen. A g r i c o l a h e e f t deze w i n n i n g u i t v o e r i g beschreven i n z i j n werk " De r e m e t a l l i c a " . H i e r i s trouwens p r a c h t i g afgebeeld h o e d e s o l e v e r h i t werd i n open pannen t o t h e t z o u t u i t g e k r i s t a l l i s e e r d was. D a a r d i t t e v e e l b r a n d s t o f v e r b r u i k t e , vanwaar enorme o n t b o s s i n g , i s men heden overgegaan t o t v e r h i t t i n g d o o r thermokompressoren. Grote z o u t d e p o s i t o ' s v i n d e n w i j i n Europa i n I l e t s k (USSR), H a l l e i n , H a l l s t a d t , S t a s s f u r t h , B e x , A g r i g e n t o en C h e s i r e om d e v o o r naamste t e vernoemen. Maar d e beroemdste m i j n i s w e l deze v a n W i e l i c z k a , b e z u i d e n Warschau. De faam e r v a n was z o g r o o t d a t C o p e r nicus, A g r i c o l a , Goethe, Mendelejev e n t a l r i j k e p r i n s e n z e b e zochten. D e l e n g t e v a n de gangen i s l i e f s t 180 km. I n 1689 bouwde.men e r d e e e r s t e k a p e l i n . Maar d e H e i l i g e K r u i s k a p e l ( 5 4 m l a n g ) , g e w i j d aan d e H e i l i g e Kinga, i s h e t a l l e r m o o i s t . V e r l i c h t met l u c h t e r s u i t z u i v e r e z o u t k r i s t a l l e n e n v e r s i e r d met h e i l i g e n b e e l d e n u i t z o u t waant men zich i n een ondergronds s p r o o k j e s l a n d . Bovendien- i s e r nog een archeologisch museum en een b i b l i o t e e k met l e e s z a a l w a a r, d i e p onder d e g r o n d , d e w e r k e n kunnen geraadpleegd worden. De z o u t w i n n i n g g a a t t e r u g t o t v o o r h i s t o r i s c h e t i j d e n . I n H a l l s t a d t waar men r e e d s i n d e b e i s t i j d z o u t ontgon g e b r u i k t e men t w i j g e n voor d e v e r l i c h t i n g maar v e n t i l a t i e was e r n i e t aanwezig. Deze metode d o e t s t e r k denken aan d e o n t g i n n i n g van d e z i l v e r m i j n e n i n S t . - M a r i e des Mines, waar d e k i n d e r e n met brandende t w i j g e n d e nauwe gangen ingezonden werden. De p r o d u k t i e van H a l l s t a d t o v e r schreed v e r d e b e v o l k i n g want d e g a l e r i j e n drongen t o t 250 m d i e p i n d e b e r g . D i t a l l e s w i j s t e r o p d a t e r een i n t e n s i e v e handel bestond l a n g s de z o u t r o u t e s d i e samen met d e h a n d e l s r o u t e s van amber e n f l i n t o v e r gans Europa t o t d i e p i n A z i ĂŤ l i e p e n . Over deze h a n d e l i s w e i n i g geweten, d o c h e r werden zoutkoeken g e vonden d i e a l s b e t a a l m i d d e l d i e n d e n , z o a l s t o t v o o r k o r t n o g i n Nieuw Guinea g e b r u i k e l i j k was. Buiten Europa waren e r t e n t i j d e ' v a n Alexander d e G r o t e enorme zoutontginningen i n I n d i ĂŤ bekend. I n Egypte daarentegen speelde het n i e t d e r o l d i e h e t i n d e S e m i t i s c h e w e r e l d toebedeeld was. Woestijnzout werd a l s h e t z u i v e r s t e beschouwd e n aangewend b i j - 123 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 123

Gravure v a n d e m i j n v a n 1 L i c z k a ; c Nilson u i t 1760 n a a r t e k e n i n v a n J .

e van J.E.

rlach u i t 17'

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 124

r e l i g i e u z e p l e c h t i g h e d e n . De s t a a t was e r evenwel s n e l b i j om h e t zout t e b e l a s t e n , d o c h Ptolomeus v a a r d i g d e een b e v e l u i t w a a r b i j l e r a a r s , t u r n l e r a a r s en t o n e e l s p e l e r s v r i j waren v a n de z o u t b e l a s t i n g , w a t a a n t o o n t w e l k e voorname r o l deze l i e d e n i n de hoge Egypt i s c h e beschaving speelden. H e t z o u t werd e v e n a l s i n Mesopotamië g e b r u i k t b i j h e t broodbakken.; i n o l i e l a m p e n om een h e l d e r e v l a m t e v e r k r i j g e n , i n d e e m a i l p r o d u k t i e , maar n i e t v o o r m u m m i f i k a t i e . B i j d e G r i e k e n was z o u t n i e t z ó b e l a n g r i j k a l s b i j d e Romeinen. Met w i e r o o k was h e t evenwel h e t voornaamste r e i n i g i n g s m i d d e l e n b u i t e n d e r e e d s vermelde aanwendingen v e r v u l d e h e t een voorname r o l i n d e geneeskunde. O o k b i j d e bewaring v a n v o e d i n g s s t o f f e n , voornamelijk v l e e s e n v i s , werd h e t v e e l v u l d i g g e b r u i k t . H e t b e s t e zout kwam u i t Salamis i n Cyprus, vanwaar o n s woord " S a l a m i " . H e t was n i e t a l l e e n een g e w i l d r u i l o b j e k t v o o r zaken, o o k s l a v e n werden e r t e g e n g e r u i l d . Overigens g a f men d e s l a v e n meer z o u t dan z e n o d i g hadden, n l . 1 8 , 5 gram p e r d a g , d a a r waar h e t g e m i d deld g e b r u i k 6 gram p e r dag i s , w a t i n warme s t r e k e n w e l tweemaal zo hoog k a n l i g g e n . Het z o u t d i e n d e ook a l s Salarium o f s o l d e van de Romeinse s o l d a ten e n o n s h u i d i g woord s a l a r i s i s h i e r een a f l e i d i n g v a n . G e w i j d aan d e g o d i n Ve s t a , waren h e t o o k d e Ve s t a l e n d i e v r i j e l i j k z o u t konden i m p o r t e r e n l a n g s de V i a S a l a r i a d i e van O s t i a n a a r Rome l i e p . Zowel zee zout a l s s t e e n z o u t werd i n h e t Romeinse r i j k gewonnen en t e n t i j d e v a n Cato kende men winningen v a n s t e e n z o u t i n Spanje. P l i n i u s was zodanig van h e t b e l a n g van deze s t o f o v e r t u i g d dat h i j vond d a t d e ganse beschaving ermee samenhing. B i j d e Hebreeuwen s p e e l d e h e t m i n e r a a l een b e l a n g r i j k e r o l i n h e t r e l i g i e u s l e v e n . H e t werd r i j k e l i j k gevonden aan d e Dode Zee e n p r a k t i s c h b i j a l l e o f f e r s g e b r u i k t om t e r e i n i g e n . M e t z o u t w a s zowel symbool van h e t l e v e n a l s van d e dood, v a n verbond e n o n d e r werping, d i t l a a t s t e w o r d t d u i d e l i j k g e i l l u s t r e e r d d o o r h e t v e r haal van L o t ' s vrouw d i e om h a a r ongehoorzaamheid i n een z o u t p i l a a r werd veranderd ( Gen. 1 9 , 2 6 ) . Het k r a c h t i g s t e en k o s t e l i j k s t e z o u t was d i t van Sodoma ( Melah Sedomiti ) , d e zoutkaravanen van Sodoma en Gommora werden dan ook door d e Romeinen g e k o n t r o l e e r d . D o o r d a t d i t z o u t een s c h a d e l i j k e f f e k t kon hebben o p d e ogen o n t s t o n d d e gewoonte d e handen t e wassen n a h e t e t e n . Vôôr d e middeleeuwen werd h e t zeezout z o g e b r u i k t e n had h e t e e n b i t t e r e smaak door h e t magnesiumgehalte. I n de middeleeuwen werd - 125 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 125

A--SeA. H — P o o t . C - 1 4 s t e . D — Tc e N c e e s . E — S a t r eAsixs. G—Sxorc,

F —Race.

G. A g r i c o l a . W i n n e n v a n z e e z o u t

- 126 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 126

een s o o r t g e f r a k t i o n e e r d e k r i s t a l l i s a t i e t o e g e p a s t e n h e t k r e e g een b e t e r e smaak. Reeds z é é r v r o e g waren e r z o u t o n t g i n n i n g e n i n D u i t s l a n d é n o o r l o gen om d i t m i n e r a a l . De Hermaduren e n Ch atten voerden i n 5 4 n a C h r i s t u s een o o r l o g om een z o u t r i j k e s t r o o m , w a a r s c h i j n l i j k d e Werra. K a r e l d e G r o t e gewaagt v a n zoutwinningen i n een s c h e n k i n g s oorkonde v a n 775 e n d e beroemde z o u t w i n n i n g van Luneburg i s r e e d s bekend i n 9 5 6 . De z o u t h a n d e l z a l . in Europa een enorme u i t b r e i d i n g nemen v a n a f d e middeleeuwen e n h e t zou t é v e r l e i d e n om de ekonomische g e s c h i e denis van deze h a n d e l , d i e reeds z e e r u i t v o e r i g beschreven i s , i n d e t a i l t e gaan behandelen. Maar w e l w i l l e n w i j vermelden d a t ook Antwerpen z i j n z o u t e x p l o i t a t i e s b e z a t e n w e l omdat h e t z o u t nauw verbonden was met d e v i s h a n d e l . H e t meeste z o u t werd i n g e voerd v a n u i t Gascogne en Bretagne d a a r h e t i n onze s t r e k e n n i e t zo warm was e n d e i d e a l e temperatuur t o t z o u t w i n n i n g 2 7 ° C b e draagt. H e t werd e c h t e r h i e r g e z u i v e r d e n w a a r s c h i j n l i j k i n d e z o u t z i e d e r i j e n v a n d e Z i r k s t r a a t , waar een z i r k p u t ( Z y r i c k e , v a n waar Z i e r i k z e e ) aanwezig was. M e t d i t z o u t werd dan d e h a r i n g ingewreven n a d a t d e ingewanden e r u i t gehaald waren. To c h was e r nood aan g r o t e hoeveelheden z o u t e n i n 1271 v e r k o c h t d e Heer v a n Breda a a n d e S i n t - B e r n a r d s a b d i j 3 0 0 gemalen " z o u t l a n t " ( m e t zout w a t e r g e d r e n k t e moergronden ) t e Potmere. In d e 16de eeuw, wanneer e r weer een k r i s i s t o e s t a n d o n t s t o n d , werden z o u t k e t e n ( z i e d e r i j e n ) o p h e t K i e l g e ë x p l o i t e e r d d i e beschermd werden d o o r d e s t a d . Zout i s s i n d s d e oudheid een k o s t b a r e s t o f geweest e n vaak was het z o u t v a t h e t e n i g e z i l v e r e n e r f s t u k d a t b i j d e Grieken d o o r g e geven werd. Kennen w i j heden vaak s l e c h t s het. f a n t a s i e l o z e e f f i c i ë n t e z o u t v a t , d a n was d i t n i e t s t e e d s h e t g e v a l . T a l r i j k e k u n s t v o l l e z o u t v a t e n werden i n e d e l e metalen gemaakt, h e t v a t was verbonden met d e s t o f . H e t mooiste e n t e v e n s beroemdste z o u t v a t dat o o i t gemaakt werd i s d i t van Benvenuto C e l l i n i . H e t i s , j a m mer genoeg, h e t e n i g e overgebleven s t u k goudsmeedwerk van hem dat n i e t gesmolten w e r d . De g e s c h i e d e n i s van d i t z o u t v a t i s even bewogen a l s h e t r o m a n t i s c h l e v e n v a n deze g e n i a l e k u n s t e n a a r. Benvenuto maakte h e t e e r s t e ontwerp i n 1540 i n Rome v o o r d e k a r d i n a a l van F e r r a r a . Deze k e r k v o r s t v e r l o o r e c h t e r d e moed om f i nancieel i n t e gaan o p d e u i t v o e r i n g v a n h e t w e r k . Doch i n h e t zelfde j a a r g a f Frans I , koning van F r a n k r i j k , i n Fontainebleau - 127 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 127

het b e v e l h e t z o u t v a t t e maken. E e r s t e bewaard i n d e schatkamer van Fontainebleau werd h e t t i j d e n s de o n r u s t i g e t i j d e n v a n 1562 overgebracht n a a r d e B a s t i l l e . I n 1566 b e s l o o t men h e t t e s m e l t e n , w a t g e l u k k i g n i e t gebeurde. In 1570 werd h e t k u n s t s t u k t e n geschenke gegeven aan k o n i n g K a r e l I X en E l i s a b e t h v a n O o s t e n r i j k en kwam h e t a l d u s i n s l o t A m bras t e r e c h t . I n 1806 werd h e t overgebracht n a a r Wenen. Doch sinds l a n g was h e t i n v e r g e t e l h e i d verzonden, e e n naamloze k u n s t schat, t u s s e n de z o v e l e d i e i n h e t Belvedere stonden. Wonder b o ven wonder zou h e t D u i t s l a n d ' s g r o o t s t e d i c h t e r z i j n , d i e een van I t a l i ĂŤ ' s g r o o t s t e k u n s t s c h a t t e n e n F r a n k r i j k ' s waardevolste objekten zou herontdekken: Johann Wolfgang von Goethe. I n 1796 v e r t a a l d e Goethe r e e d s s t u k k e n van C e l l i n i i n S c h i l l e r ' s " H o ren " , t o e n h e t b e l a n g r i j k s t e t i j d s c h r i f t van d e k l a s s i e k e r s . Maar e e r s t i n 1815 v e s t i g d e h i j d e f i n i t i e f d e aandacht o p h e t zoutvat. I n dem J a h r e 1 8 1 5 e r f u h r e n w i r d u r c h e i n e n a u f m e r k s a m e n reisenden K u n s t l i e b h a b e r, d a s j e n e s goldene S a l z f a s s , welches i n C e l l i n i s L e b e n e i n e s o g r o s s e R o l l e g e s p i e l t , noch v o r h a n d e n s e i u n d z w a r i n W i e n i m a c h t e n Z i m m e r d e s untern Belveders n e b s t anderen SchĂ˘tzen

Door d e aanmerkingen v a n Goethe i d e n t i f i c e e r d e P r i m i s s e r i n d e katalogus van d e " Ambrasser Sammlung " h e t gouden z o u t v a t a l s C e l l i n i ' s a r b e i d e n werd h e t t e r u g wereldbekend. Zout, b i j h e t doopsel o p d e t o n g gelegd a l s t e k e n van g e e s t e l i j ke k r a c h t , g e b r u i k t d o o r d e ouden b i j d e p l e c h t i g s t e o f f e r s , door onze voorvaderen a l s afweermiddel t e g e n heksen aangewend, werd u i t g e s t r o o i d om aan t e d u i d e n d a t een s t a d n o o i t meer o p gebouwd mocht worden: d e a b s o l u t e dood. Z o b e s t r o o i d e men Gommora met z o u t a l s t e k e n van t o t a l e v e r n i e l i n g . Doch was h e t t e vens h e t t e k e n van l e v e n e n k e n n i s b i j v e l e v o l k e r e n d i e hun jongstgeborenen i n z o u t e n om h e n t e s t e r k e n e n t e z u i v e r e n . De d i e p s t e geheimen v a n d i t m i n e r a a l z i j n w e l l i c h t nog a l l e n i e t o n t d e k t , maar v o o r o n s z a l i e d e r e z o u t k o r r e l even waardevol b l i j ven. Renold Huwel

- 128 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 128

Het z o u t v a t v a n F r a n ç o i s I d o o r B e n v e n u t o C e l l i n i

bem gogre 181b erluljren w i t burát einen aufutertjamen rcijenben Stunitttebljaber, bajT lend goibene éxityfal;, meted tn QcQlnii S.'ebcn chue lo grojje Wale gejptett, nek borljanben lei unb ywar y u s t e n t m akten Btmmer u n t e r n Y3ciucber8 neblt

anberen6cbdeen wet* Don beet 6tbjo(je VImbraè bapin Derjegt worbrn, giûdiidi aulberoayrt toerbc

- 129 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 129

GERAADPLEEGDE WERKEN A g r i c o l a , G . D e r e m e t a l l i c a . New Yo r k . 1 9 5 0 B e y s c h l a g , F . P. K r u s c h , J . V o g t . D i e L a g e r s t á t t e n d e r nutzbaren Mineralien and Gesteine. I I I , 2 E.Fulda Steinsalz and Kalisalze. S t u t t g a r t , 1938 Comprehensive i n o r g a n i c c h e m i s t r y. I . O x f o r d , 1 9 7 3 Dana, J . T h e s y s t e m o f m i n e r a l o g y . I I . N e w Y o r k , 1 9 6 6 Dictionnaire archéologique des techniques. Paris,1963 Dlugosz, A . S a l i n e s de W i e l i c z k a . W i e l i c z k a , 1967 Encyclopaedia j u d a i c a . 1 4 . Jerusalem, 1971 Foncke, R . E e n f o l k l o r i s t i s c h p r a a t j e o v e r h e t z o u t . Album 1 9 5 4 . B o n d d e r K r o o s t r i j k e G e z i n n e n Forbes, R . S t u d i e s i n a n c i e n t t e c h n o l o g y. L e i d e n , 1955 . Handbuch d e r L e b e n s m i t t e l c h e m i e . V I . B e r l i n , 1 9 7 0 Prims, F. Geschiedenis van Antwerpen. I I . , X X . A n t w e r pen 1 9 2 9 , 1 9 4 9 S c h l o s s e r, J . D a s S a l z f a s s d e s Benvenuto C e l l i n i . Wien, 1 9 2 1 S i n g e r, C h . A h i s t o r y o f t e c h n o l o g y. V . O x f o r d , 1958 Ullmann. E n c y c l o p a e d i e d e s t e c h n i s c h e n Chemie'. 1 5 ; 3e A u s g . M ü n c h e n , 1 9 5 8

- 130 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 130

kastelen 1ďż˝vlaanderen AMERLOO***TEN WYNGAERd I f i l i i f i f l l f i i l l l f l l 1111111111111111111111111111 I 1 I 1 I I 1 I 11111111

Op d e Hortsebaan t e Schoten bezochten we i n d e v o r i g e a f l e v e r i n g het kasteeldomein " Vo r d e n s t e i n " , a a n d e l i n k e r z i j d e v a n deze baan gelegen. A a n d e r e c h t e r z i j d e van deze weg, s t e e d s v e r t r e k k e n de v a n de Bredabaan, l i g t e r een ander p r a c h t i g k a s t e e l g o e d : "Amerloo", e n d a t gaan we vandaag w a t b e t e r b e k i j k e n . Het kasteeldomein " A m e r l o o " , r o n d 1430 omgedoopt i n " Te n Wyngaerd", onderging i n d e l o o p d e r t i j d e n h e e l w a t v e r a n d e r i n g e n . V e r s c h i l l e n de aangrenzende domeinen z o a l s " W i l g e n d a e l " , " ' t R y f s g o e d " , " De W i n k e l s t a p " , " ' t A s c h b r o e c k " , " Te r Nonnen", e n z . werden b i j h e t a l o u d e leengoed gevoegd, z o d a t h e t v o l l e d i g e domein z i c h u i t s t r e k t e t o t t e gen h e t k a s t e e l v a n Calesbergh e n d e g r e n s met Merksem. V e r s c h i l l e n de v a n deze s t u k k e n g i n g e n e r n a d i e n weer a f , h e t goed werd e n k e l e malen v e r d e e l d o n d e r v e r s c h i l l e n d e erfgenamen, om n a d i e n , d o o r d i verse aankopen, w e e r t e g r o e i e n onder d e z e l f d e e i g e n a a r. Z o v e r a n derde h e t grondgebied v a n "Amerloo-Ten Wyngaerde" n i e t a l l e e n r e g e l matig van e i g e n a a r, maar o o k van o p p e r v l a k t e . Het domein v a n Amerloo g a a t t e r u g t o t i n 1234, w a n t i n een a k t e van gemeld j a a r i s e r s p r a k e van een Godevaert v a n Amberloo ( = A m e r l o o ) , als getuige voor de a b d i j van V i l l e r s . In een andere a k t e , g e d a t e e r d 2 j u l i 1277, i s een N i c o l a e s van H a m merloo g e t u i g e v o o r A r n o l d v a n Leuven e n I s a b e l l a v a n Breda, d e w e r e l d l i j k e h e r e n v a n Schoten-Merksem. S c h o t e n , z o a l s we i n d e v o r i g e b i j d r a g e r e e d s zagen, was t o t aan d e Franse r e v o l u t i e v e r d e e l d - 131â&#x20AC;˘ -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 131

i n twee h e e r l i j k h e d e n , d e ene toebehorend aan de h e r e n van Breda of Bergen o p Zoom en d e andere aan de a b d i j v a n V i l l e r s . H e t f e i t dat Godevaert v a n Amberloo g e t u i g e was v o o r V i l l e r s , o f d e g e e s t e l i j k e heren v a n Schoten, e n N i c o l a e s v a n Hammerloo v o o r d e w e r e l d l i j k e heren v a n Schoten, g e t u i g t d a t h e t a l o u d e domein Amerloo a f hing van d e b e i d e h e e r l i j k h e d e n . In een l a t e r e a k t e v i n d e n we "Geenman van Amudlo" t e r u g , waarna diens zoon a l s " J a n van Amuldo" vermeld s t a a t . Andere a k t e n s p r e ken nog o v e r h e t goed " ' t Amberlo","Hamerlo","Amerloe", e n z . , w a t wel o p een z e k e r e nonchalance b i j d e naamspelling w i j s t . Eind 1361 v e r k o c h t J a n v a n Ammerlo een s t u k grond op' de H o r s t aan Andries A l e y n ( s ) , p o o r t e r van Antwerpen e n l i d v a n één d e r gekende Antwerpse schepengeslachten. Nicolaes van Ammerlo, b r o e r v a n J a n , v e r b l e e f o p h e t oude leengoed van z i j n v a d e r. Op 2 0 november 1375 t r e f t h i j met z i j n g e b u u r, Wo u t e r M i c k a e r t , d e e i g e n a a r v a n Vordensteyn, e e n r e g e l i n g b e t r e f f e n d e het maken e n onderhouden v a n de g r a c h t e n l a n g s hun domeinen: a l s u i c k e h e i j d e , a l s i j t e samen l i g g h e n d e h a d d e n binnen S c o e t e n , n e f f e n s L a e r r e a c k e r

Rond 1392 o v e r l e e d N i c o l a e s van Ammerloo en g i n g h e t goed o v e r o p z i j n twee d o c h t e r s ; A l e y d i s , o f A l e y t , gehuwd met Jan P e e t e r s e n E l i s a b e t h , i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d met A r n o l d o f A r n o u t d e Soete (soms gewoon " S o e t e " , o o k " S o e t " en " Z o e t " g e s c h r e v e n ) . Rond 1433 o v e r l e e d E l i s a b e t h van Ammerloo e n . h a a r d o c h t e r, B e a t r i j s Soete, gehuwd met P e e t e r v a n M e r t s e l a e r, v o l g t h a a r o p . Rond d i e t i j d v e r s c h i j n t o o k p l o t s h e t a l o u d e Ammerloo onder d e benaming "Ten Wyngaerde" e n i s h e t goed, d o o r v e r d e l i n g e n v e r k o o p , a l h e e l wat k l e i n e r geworden. H e t leenboek van V i l l e r s v e r m e l d t : I t e m , B e a t r y s , A e r t S o e t s i s man, v a n I I I b u n d e ren l a n t s , m i n o f m e e r, g e l e g e n t o t S c h o o t e n , o n d e r d e n Wyngaert, d i e s c u e r e m e t t e r scaepskoyen e n d e m e t t e r P e e r a c k e r ende m e t t e n s t r e e t k e n , s t r e c k e n d e , o p d ' e e n d r e , H e y n d r i k v a n den H o u t e e n d e , o p d i e a n d e r e s y d e , a l s g o e t v a n V i l l e r s e n d e

Claus v a n d e Werve ( = N i c o l a e s van d e Werve, gehuwd met C a t h e r i n . M i c k a e r t , d o c h t e r v a n Wouter M i c k a e r t , d i e Vo r d e n s t e i n had g e ërfJ). Item, d i e h e l f t v a n dese d r y bunderen l e e n s h o e r e n t o e mynder moeder s u s t e r , A l y t e n v a n A m m e r l o e , d i e men h e e t P e e t e r s , a l e e s t d a t myn v o r d e r s e n d e o u d e r s g e l y c s y s e b e l a s t e n d e b e -

-.132 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 132

swaert hebben. Ende myn h e l f t d i e my clevende i s v a n myne ouders, d i e hebben myne ouders n o c h t e i c k b e l a s t n o c h t e beswaert Rond h e t midden van d e 15de eeuw s c h i j n e n d e van Ammerloo's verdwenen t e z i j n , w a n t d e e i g e n a a r o p " Te n Wyngaerde" i s dan J a n B e l l e n s , zoon v a n Jan B e l l e n s u i t Merksem. I n d e l e e n v e r h e ff e n v a n V i l l e r s komt h i j o o k v o o r a l s " J a n Beeldekens" e n i n een a k t e v a n 7 o k t o b e r 1456 h e e t h i j z e l f s " J a n Ballekens",maar z i j n e c h t e naam zou t o c h " B e l l e n s " geweest z i j n . Vo l g e n s p a s t o o r Goetschalckx ( " H e t H o f Te n Wyngaerd onder Schooten", b l z . 3 - 1 ) , z o u J a n B e l l e n s aan Te n Wyngaerde gekomen z i j n d o o r e r f e n i s l a n g s z i j n moeders k a n t , d i e v e r w a n t was aan d e v o r i g e e i g e n a a r s . Tussen 1460 en 1467 i s " Te n Wyngaerde" i n h e t b e z ĂŻ t gekomen v a n Wouter Bonnecroy, r e n t m e e s t e r v a n -Brabant v o o r d e k w a r t i e r e n A n t werpen-, L i e r - , - H e r e n t a l s e n Mechelen. Wouter Bonnecroy was e i g e n l i j k de e e r s t e d i e van h e t oude-Amerloo een e c h t b u i t e n v e r b l i j f maakte, alwaar h i j i n d e zomer, n a - z i j n d r u k k e werkzaamheden i n d e s t a d , kon komen u i t r u s t e n . Op 1 3 september 1476 k o c h t h i j v a n A e r t M a n naert c a . 7 , 5 bunder l a n d v a n d i e n s n a b u r i g e "Ryfsgoed" e n voegde het b i j Te n Wyngaerde. Een a n d e r g e d e e l t e van d i t " R y f s g o e d " k o c h t h i j v a n H e n d r i k Mannaert, d e b r o e r v a n A e r t Mannaert. H e t " R y f s goed", bestaande u i t een hoeve met a k k e r l a n d , hoorde i n d e 14de eeuw t o e Ă an d e f a m i l i e R y f . De zaken van Bonnecroy moeten_fli.nk_.achteruit z i j n gegaan, w a n t h i j z a g z i c h genoodzaakt z i j n goed t e Schoten met r e n t e n en c i j n zen t e b e l a s t e n . D i t had t o t g e v o l g d a t b i j z i j n dood, i n 1505, z i j n erfgenamen Ten Wyngaerde dienden a f t e s t a a n aan d e b e l a n g r i j k s t e . s c h u l d e i s e r, P e e t e r s Goetheyns, v a n h e t n a b u r i g e " W i l g e n dael".. Kort n a d e o v e r d r a c h t moet P e e t e r Goetheyns w a a r s c h i j n l i j k o v e r l e den z i j n en g i n = g h e t goed o v e r o p z i j n d r i e zonen: A n t h o n i s , A d r i aan e n C o r n e l i s , - d i e h e t i n onverdeeldheid b l e v e n b e z i t t e n t o t o p 12 j u n i 1515. Op d i e dag bekwam de o u d s t e , A n t h o n i s Goetheyns, "Ten Wyngaard" e n C o r n e l i s Goetheyns, d e j o n g s t e zoon, k r e e g " W i l gendael". I n 1555 w o r d t Laureys Goetheyns, z o o n van C o r n e l i s , d e volgende h e e r v a n W i l g e n d a e l . H e t goed s t a a t dan omschreven a l s : e e n e schoone hoeve, genaemt w i l l e g h e n d a e l e , g e leghen onder byde d i e heerlyckheeden van Schooten, w e sende een s p e e l h u y s , omwatert met eenen b e r c h e , boom-

- 133 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 133

gaerde, l a n t h u y s e , s c h u e r e ende s t a l l i n g h e , s e e r w e l beplant wesende, g r o o t i n a l l e s XXVI bunderen, d r y h o n d e r t v i e r roeden ende V I I v o e t e n " ( = 3 5 h a 2 0 a ) . "Ten Wyngaerde" b l e e f aan d e erfgenamen Goetheyns, t o t h e t o p 1 3 oktober 1569 d o o r aankoop i n h e t b e z i t kwam v a n A n t h o n i s de Rappal o , koopman i n Antwerpen. H i j z a l h e t domein v e r f r a a i e n , b r e d e d r e ven t o t d e woning aanleggen; é é n b e p l a n t met e i k e n en e e n tweede met w i l g e n , e n z . H i j o v e r l e e d i n 1602, w e r d i n d e 0.L.Vrouwekerk te Antwerpen begraven e n o p " Te n Wyngaerd" opgevolgd- d o o r z i j n d o c h t e r Anna d e Rappalo, e c h t g e n o t e van Marcus Hanegreefs. Z i j k o n e c h t e r n i e t o v e r h e t g e h e l e goed b e s c h i k k e n . De echtgenote van A n t o n i o Rappalo, Hadewich Frans, was e e r s t gehuwd geweest met een l i d v a n de f a m i l i e L e f e b u r e , waarvan z e één d o c h t e r h a d , Margaretha L e Febure, i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d met P e e t e r d e L a F l i e . H e t waren d e kinderen van d i t l a a t s t e e c h t p a a r ; P e e t e r, A d r i a n a en F r a n s d e l a F l i e , d i e medeëigenaars waren i n " Te n Wyngaerd " , d a a r hun moeder reeds v ó b r h a a r s t i e f v a d e r A n t o n i o de Rappalo o v e r l e d e n was. Anna de Rappalo k o c h t hun d e l e n a f e n z i j z o u t e Schoten b l i j v e n t o t het o v e r l i j d e n v a n h a a r e c h t g e n o o t , o p 17 f e b r u a r i 1610. Op 1 7 a p r i l v a n d a t j a a r v e r k o c h t z i j dan a l h a a r goederen o p d e H o r s t aan h a a r n e e f P e e t e r d e L a F l i e , v a n w i e z i j v r o e g e r z i j n d e e l i n Ten Wyngaerd had. afgekocht. Meer dan een eeuw z a l Te n Wyngaerd aan de f a m i l i e d e l a F l i e b l i j v e n . Peeter d e l a F l i e , " m e r c a t o r i i n drogen " ( = koopman i n d e d r o g i s t e r i j ) , was e e r s t gehuwd met Magdalena R e y n i e r s e n had z i c h i n een tweede h u w e l i j k v e r e n i g d met M a r i a Heemssen. U i t h e t e e r s t e h u w e l i j k s p r o t e n geen k i n d e r e n en u i t h e t tweede werden een zoon en d r i e d o c h t e r s geboren. P e e t e r d e l a F l i e s t i e r f t e Antwerpen o p 17 j u l i 1617 e n z i j n tweede e c h t g e n o t e , M a r i a Heemssen, was hem reeds i n d e dood voorafgegaan o p 1 0 september 1616. D e v i e r k i n d e ren v a n h e t e c h t p a a r d e l a F l i e - Heemssen waren: 1. J a n , d i e v o l g t ; 2. M a r i a , o v e r l e d e n o p 2 2 m a a r t 1666, w e r d d r i e m a a l meesteres van h e t Antwerpse b e g i j n h o f ; 3. M a r g a r e t h a , huwde met d e r i j k e koopman Merten Janssens d e Bisthoven, oud-aalmoezenier van Antwerpen, " o u d t - d e k e n d e r Meerseniers", e n z . 4. C a t h e r i n a , gehuwd met G a b r i e l Meys, o v e r l e e d e c h t e r r e e d s v U r 1610, waarna h a a r d e e l i n h e t H o f t e n Wyngaerd o v e r ging o p h a a r d o c h t e r, Anna Meys. - 134 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 134

Ten Wyngaerde b l e e f i n onverdeeld b e z i t van d e erfgenamen d e l a F l i e t o t i n 1633. Op 27 september 1633 werd J a n de l a F l i e a l l e e n eigenaar n a d a t h i j d e d e l e n van z i j n z u s t e r s e n n i c h t j e had a f g e kocht. e n d e g e d e e l t e v a n eender hoeuĂ¨ met huyssinge, s c h u r e , s t a l l e , schaepscoye, boomgaerde,â&#x20AC;˘houe, l a n d e , bempde, weyde, bossche, gronde ende a l l e n den t o e b e h o e r t e n tsamen g r o o d t o n t r e n t v y f f e n t w i n t i c h o f f s e s s e n t w i n t i c h bunderen onbegrepen, genaemt den wyngaert, g e s t a e n ende gelegen t o t Schooten tusschen d e herbane ende den v o e t p a t loopende n a e r den h o r s t ende d a e r o n t r e n t " ( 2 5 bunder = c a . 3 3 ha ) Op 24 o k t o b e r 1629 was Jan d e l a F l i e i n h e t h u w e l i j k getreden met M a r i a M o e r e n t o r f ( M o r e t u s ) , d i e w e l e n k e l e j a a r t j e s j o n g e r was dan h a a r gemaal, w a n t Jan was gedoopt o p 11 j u n i 1595 e n M a r i a Moretus o p 13 december 1612. Z i j was een d o c h t e r v a n Jan M o retus I I (1575-1618) e n van M a r i a d e Sweert (1588-1655), e n h a a r grootmoeder was d e d o c h t e r v a n d e vermaarde d r u k k e r e n u i t g e v e r Christoffel P l a n t i j n . Jan d e l a F l i e s t i e r f o p 2 8 december 1661. H i j had twee zonen: Jan I I e n B a l t h a s a r. B a l t h a s a r werd i n 1662 p r i e s t e r g e w i j d e n op 1 0 a p r i l 1669 kanunnik van h e t k a p i t t e l v a n de H . Gangericus te K a m e r i j k . Jan I I d e l a F l i e ( g e d o o p t o p 11 o k t o b e r 1 6 3 3 ) , huwde op 1 8 f e b r u a r i 1660 met M a r i a Bosschaert ( g e d o o p t o p 2 j u n i 1 6 4 0 ) , d o c h t e r van Wouter Bosschaert e n M a r i a d e G r o o t . J a n I I was l i c e n t i a a t i n de b e i d e r e c h t e n ; " t r e s o r i e r " e n schepen v a n de s t a d A n t w e r pen, e n z . Jan I I d e l a F l i e k o o p t o p 1 2 o k t o b e r 1679 h e t goed " W i l g e n d a e l " terug v a n d e t o e n m a l i g e e i g e n a a r, j o n k h e e r Pedro-Jacomo v a n Schuylen, h e e r v a n Wesenbeke, Ophem, e n z . Als we n u e e r s t even t e r u g k i j k e n z i e n we d a t h e t domein " W i l g e n dael" i n 1505 i n h e t b e z i t was van P e e t e r Goetheyns e n i n d i e f a m i l i e b l e e f t o t d a t een nakomelinge, d e weduwe van Laureys G o e t heyns, h e t goed o p 1 5 september 1580 v e r k o c h t aan G i e l i s Lambrecht en z i j n vrouw M a r i a P a l l a e r t s v o o r 5 . 1 2 0 g u l d e n . Na d i e n s dood, i n 1585, b l e e f " W i l g e n d a e l " aan z i j n weduwe, M a r i a P a l l a e r t s , e n haar d r i e k i n d e r e n . Op 1 8 a p r i l 1622 s t e r f t M a r i a P a l l a e r t s e n Wilgendael g a a t o v e r o p de k i n d e r e n J a n , Anna en G i l l i s , d i e hun naam Lambrechts veranderen i n " L a m b e r t i " . - 135 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 135

Op 4 a p r i l 1626 verkopen de k i n d e r e n L a m b e r t i h e t domein v a n W i l gendael a a n J a n , o f Juan, C a c h i o p i n , g r o o t h a n d e l a a r, o u d - b u r g e meester e n aalmoezenier van Antwerpen, e n Magdalena Lang, z i j n echtgenote, v o o r 1 4 . 6 1 6 gulden. D i t e c h t p a a r had v i e r k i n d e r e n : Jacomo, Thomas, J a n - B a p t i s t en M a r i a . Jan C a c h i o p i n s t i e r f i n 1628; z i j n echtgenote o v e r l e e f d e hem nog v i j f j a a r , waarna d o c h t e r Maria C a c h i o p i n Wilgendael e r f d e . D i t gebeurde evenwel o p voorwaarde d a t , i n d i e n z i j z o n d e r k i n d e r e n zou o v e r l i j d e n , h e t goed aan h a a r f a m i l i e zou t e r u g k e r e n . Z i j wa gehuwd met C o r n e l i u s Schuyf, o o k van Schuylen genoemd, e n W i l g e n dael w e r d p e r t e s t a m e n t aan hun twee zonen, Pedro-Jacomo e n JanB a p t i s t overgedragen. Deze l a a t s t e o v e r l e e d v r o e g t i j d i g , z o d a t Wilgendael v o l l e d i g aan Pedro-Jacomo kwam. E n h e t was deze l a a t s eigenaar, Pedro-Jacomo van Schuylen, h e e r van Wesenbeeck, Ophem, enz. d i e Wilgendael v e r k o c h t aan Jan d e l a F l i e I I , e i g e n a a r v a n Ten Wyngaerd. Jan d e l a F l i e I I é n M a r i a Bosschaert hadden negen k i n d e r e n : 1. M a r i a - T h e r e s i a , gédoopt o p 21 m a a r t 1661, werd z u s t e r b i j de arme C l a r i s s e n en s t i e r f o p 1 0 mei 1708; 2. Johannes-Jacob, gedoopt o p 1 m e i 1662, o v e r l e e d ongehuwd i n 1701. 3. B a l t h a s a r, z o u maar één week i n l e v e n b l i j v e n ; 4. J a c o b , g e d o o p t o p 3 0 december 1664, s t i e r f o p 4 - j a r i g e leeftijd; 5 . . I s a b e l l a , gedoopt o p 1 a p r i l 1666, werd eveneens g e e s t e l i j ke d o c h t e r ; 6. F r a n c i s c u s - D o m i n i c u s , gedoopt op 8 september 1667, overlees ongehuwd o p 3 j a n u a r i 1720; 7. C o n s t a n t i n u s - M a r i a , gedoopt o p 1 6 augustus 1668, w e r d i n 1695 p r i e s t e r g e w i j d e n o v e r l e d e n i n 1738; 8. C l a r a - F r a n c i s c a , gedoopt o p 1 november 1671, s t i e r f r e e d s v i e r dagen l a t e r ; 9. Anna- F r a n c i s c a , gedoopt o p 2 3 o k t o b e r 1681, was d e é n i g e van deze n e g e n kinderen d i e i n h e t h u w e l i j k t r a d . Na h e t o v e r l i j d e n v a n hun v a d e r, J a n I I , b l e v e n d e k i n d e r e n d e l a F l i e , m e e s t a l nog m i n d e r j a r i g , i n h e t onverdeeld b e z i t v a n d e go( deren t o t i n 1700, h e t j a a r w a a r i n z e t o t d e v e r d e l i n g o v e r g i n g e l "Ten Wyngaerde" kwam aan j o n k e r C o n s t a n t i n u s - M a r i a , d i e p r i e s t e r werd, e n " W i l g e n d a e l " aan Anna- F r a n c i s c a , d i e o p 5 september 170; i n h e t h u w e l i j k t r a d met Bartholomeus M a r t i n i . D o o r t e s t a m e n t v a l - 136 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 136

ai _

17 november 1737 vermaakte C o n s t a n t i n u s z i j n b e z i t t i n g e n aan z i j n z u s t e r Anna- F r a n c i s c a . Op h e t e i n d e van d a t j a a r , o f h e t b e g i n v a n 1738, o v e r l e e d h i j e n werd Wilgendael e n Te n Wyngaerd, m e t een g e zame o p p e r v l a k t e v a n 7 4 h a 8 5 a , w e e r v e r e n i g d onder d e z e l f de e i g e n a a r. Van t o e n a f e i n d i g d e h e t b e s t a a n van Wilgendael a l s e i g e n l i j k h o f ; d e meeste gronden werden b i j Te n Wyngaerd gevoegd en v a n h e t v r o e g e r e Wilgendael b l e v e n s l e c h t s een d r i e t a l bunder verhuurd. Anna- F r a n c i s c a de l a F l i e , d e l a a t s t e afstammelinge v a n h a a r g e s l a c h t , s t i e r f o p 22 m e i 1752. Z i j werd begraven i n d e 0 . L . V- k a p e l van d e S i n t - J a c o b s k e r k t e Antwerpen e n h a a r e c h t g e n o o t , B a r t h o l o meus M a r t i n i , s t i e r f nog h e t z e l f d e j a a r o p 2 3 december. De f a m i l i e M a r t i n i , w i e n s stamboom zou teruggaan t o t d e 10de eeuw, was a f k o m s t i g u i t I t a l i ë . i n 1282 behoorde z e r e e d s t o t één d e r voornaamste f a m i l i e s v a n L u c c a e n zouden o o k v r o e g een wapens c h i l d gevoerd hebben. I n de tweede h e l f t v a n d e 17de eeuw v e s t i g de een Ascanio M a r t i n i z i c h t e Antwerpen e n huwde e r met E l i s a b e t h Gevaert. Z i j werden d e ouders v a n Bartholomeus M a r t i n i v a n Te n Wyngaerd. Bartholomeus M a r t i n i e n Anna- F r a n c i s c a d e l a F l i e hadden v i e r k i n deren, d i e a l l e n i n de Antwerpse S i n t - J a c o b s k e r k gedoopt werden: 1. A s c a n i u s - F r a n c i s c u s , g e d o o p t o p 3 0 j u n i 1703 o v e r l e e d ongehuwd op 5 mei 1764; 2. C o n s t a n t i j n - J o a n n e s , g e d o o p t o p 21 a p r i l 1 7 11 , o v e r l e e d reeds o p 21 j u l i 1714; 3 . J o z e f - N i c o l a e s , d i e Te n Wyngaerd z a l e r v e n ; 4. I s a b e l l a - M a r i a , geboren o p 2 2 j u l i 1715 e n o v e r l e d e n o p 2 6 november 1791. Op 1 september 1751 t r a d z i j i n h e t h u w e l i j k

met Jan-Baptist Cornelissen de Weymsbroeck, heer van Cortenaken e n Schoten ( 11 o k t o b e r 1703-31 j a n u a r i 1 7 9 2 ) , weduwnaar v a n Johanna-Barbara O s y. J o z e f - N i c o l a e s M a r t i n i , o p 12 augustus 1712 gedoopt, e r f d e n a d e dood van z i j n ouders Te n Wyngaerd e n W i l g e n d a e l , waarvan h i j o p 14 j u n i 1754 h e t v e r h e f deed. H i j s c h i k t e z i c h n a a r h e t p l a k kaat v a n k e i z e r i n M a r i a - T h e r e s i a , gedagtekend 2 0 j a n u a r i 1753, d a t voorschreef d a t a l de lenen e n a c h t e r l e n e n , d i e zowel v a n h a a r leenmannen a l s van h a a r z e l f , d o o r h u n houders k l a a r e n z o n d e r achterhouding o f v e r d o n k e r i n g moesten o v e r g e b r a c h t worden. H i j deed o p 2 a p r i l 1754 d e volgende v e r k l a r i n g : - 137 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 137

Amerloo z o a l s we h e t f o t o g r a f e e r d e n i n 1971

- 138 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 138

Amerloot zoals we h e t f o t o g r a f e e r d e n i n 1984

ice'_rY^ďż˝-., - ďż˝ , . .:,p+wwes,..".>

139 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 139

" Den ondergeteeckende, o m t e v o l d o e n a a n h a r e k e y s e r l y c k e e n de C o n i n c i y k e M a j e s t e y t s p l a c c a e r t , d e d a t o 2 0 j a n u a r i i 1 7 5 3 , v e r c l a e r t t e l e e n e t e houden aen J o n r J o a n . B a p t i s t e Cornel i s s e n s d e We y m s b r o e c k , h e e r e v a n C o r t e n a e c k e n , S c h o o t e n , Horst,enz. i n d e s s e l f s leenhove van Schooten d i e naervolgende goederen, i n s e s besondere i t e m s v a n l e e n e n , a l s t e weten dry v o l l e ende d r y smalle: 1° E n d e e e r s t , o n t r e n t a c h t b u n d e r e n l a n d t s , s y n d e b o s c h , landt ende heyde, gelegen onder Schooten aen h e t goedt van W i l g e n d a e l , s y n d e a l s n u i n t w e e g e s e p a r e e r t d o o r d e n i e u w e d r e v e v a n Vr o u w e J o a n n a I s a b e l l a G o o s , c o m p a g n e v a n den h e e r e b a r o n v a n K e s s e l , e n d e , m i d t s d e s e l v e d r e v e d a e r u y t genomen, i n t g e h e e l maer g r o o t s e v e n b u n d e r e n d r y e n t a c h t i c h r o e d e n . . . . wesende e e n v o l l e l e e n ; 2° I t e m , e e n b u n d e r b e e m p t s , g e l é g e n o n d e r S c h o o t e n a e n d e hoeve v a n W i l l i g e n d a e l . . . , w e s e n d e d i t e e n s m a l l e e n ; 3° I t e m , t w e e b u n d e r e n b o s c h , g e l e g e n i n t w e e p a r c h e e l e n , weesende a l s n u h e y d e , w a a r v a n h e t g r o o t s t e g e d e e l t e , t e r g r o o t t e v a n e e n b u n d e r, i s r e g e n o t e o o s t d e oude d r e v e van Vr o u w e J o a n n a I s a b e l l a G o o s , c o m p a g n e v a n d e n h e e r b a ron v a n K e s s e l . . . . ende d a e r t o e noch twee h o n d e r t ende t w i n t i g roeden i n synds onderschrevens andere heyde, c o c k wesende . . . . e e n s m a l l e e n ; 4° I t e m , v y f f e n d e e e n h a l f f b u n d e r l a n d t s , g e l e g e n o n d e r Schooten, g e h e e t e n R y f s g o e t , ' s y n d e b o s c h , l a n d t ende h e y d e , geleghen i n d e d i f f e r e n t e p a r c h e e l e n . . . . a e n M a l c á n d e r e n . . . wesende een v o l l e e n ; 5° I t e m , h e t g o e d Te n W y n g a e r d e , b e s t a e n d e i n d e n a e r v o l g e n d e parcheelen, t e weten, e e r s t een pachthoeve met den h o f f ende l a n d t , g r o o t e e n b u n d e r h o n d e r t v y f f e n d e v e e r t i g h en h a l f r o e d e n . . . i t e m e e n s t u c k l a n t s , g r o o t d r y h o n d e r t seven e n s e v e n t i g h r o e d e n • i t e m h e t Cleynbosch met de dreven, t e saem g r o o t t w e e h o n d e r t t a c h e n t i c h r o e d e n . . . . wesende e e n v o l l e l e e n ; 6° I t e m , t w e e b u n d e r e n d r y h o n d e r t s e v e n t h i e n r o e d e n , s o o bosch a l s h e y d e , g e l e g e n i n e e n d e m e e r d e r e p a r t y e , t e s a men g r o o t d r y b u n d e r e n s e v e n e n d e r t i g h r o e d e n , w a e r v a n h e t r e s t a n t mededeel i s v a n e e n a n d e r l e e n aen desen hove . . . . wesende d i t e e n s m a l l e e n . A l l e welcke v o o r s . p a r t y e n van leengoederen aen den ondergeteecken-

- 140 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 140

de s y n c o m p e t e r e n d e , u y t c r a c h t e v a n d e t e s t a m e n t a i r e d i s p o s i t i e van w y l e n J o n r B a r t h o l o m e o M a r t i n i e n d e v r o u w e F r a n รง o i s e d e l a F l i e , s y n e ouders waren . . . . v o o r de n o t a r i s , P e e t e r G e r a r d i , p r e s e n t g e t u i g e n , a l h i e r gemaeckt ende waervan den ondergeteeckenden e e r s t d a e g h s d e b e h o o r e l y c k e v e r h e f f e n z a l d o e n , w e s e n d e d e s e l ve g o e d e r e n v r y e n d e o n b e l a s t . Ve r c l a e r e n d e d e n o n d e r g e t e e c k e n d e d e s e t e w e s e n s y n a c t e v a n d e nombrement. E n d e d e s t ' o i r c o n d e n h e t s e l v e o n d e r t e e c k e n t i n A n t w e r pen, d e s e n 2 A p r i l 1 7 5 4 - J o s e p h N . - M a r t i n i .

( U i t : " H e t H o f Ten Wijngaard onder Schooten" - b l z . 6 4 - 6 5 ) J o z e f - N i c o l a e s M a r t i n i behaalde o p 5 o k t o b e r 1734 h e t l i c e n t i a a t i n d e b e i d e r e c h t e n aan d e Leuvense u n i v e r s i t e i t , werd i n 1753

schepen van Antwerpen 'en huwde o p 1 3 f e b r u a r i 1757 met - I s a b e l l a Jacoba-Maria Meyers (gedoopt o p 31 m e i 1 7 2 5 ) , d o c h t e r van J o z e f Meyers e n E l i s a b e t h U l l e n s . J o z e f - N i c o l a e s M a r t i n i o v e r l e e d t e Antwerpen op 1 3 december 1782 e n werd i n d e St.Jacobskerk a l d a a r begraven. Va n de v i j f k i n d e r e n u i t h e t g e z i n M a r t i n i -Meyers, waren er t w e e v r o e g t i j d i g o v e r l e d e n : I s a b e l l a - M a r i a - J o s e p h a (gedoopt o p 6 m a a r t 1750, o v e r l e e d o p 21 m a a r t 1 7 5 0 ) , e n J a c o b - J o z e f - F r a n c i s cus-Xaverius (geboren op 6 a p r i l 1 765 , o v e r l e d e n o p 5 j u n i 1 7 6 5 ) . De d r i e o v e r i g e k i n d e r e n waren: J o z e f - J a c o b - N i c o l a e s , d i e v o l g t ; Anna-Maria-Josepha, gedoopt o p 2 5 j a n u a r i 1761 e n overleden o p 27 november 1837, huwde o p 1 j u n i 1784 met P h i l i p - J o z e f Vermoeien (27 f e b r u a r i 1759-15 december 1 8 2 5 ) ; e n I s a b e l l a - J o s e p h a - M a r i a , geboren op 7 o k t o b e r 1762 e n o v e r l e d e n o p 1 5 september 1837, huwde op 2 8 a p r i l 1800 met C a r o l u s - P e t r u s - J o z e f d e Neuf, h e e r van B u r c h t (13 j a n u a r i 1763-23 mei 1 8 3 3 ) . Deze d r i e k i n d e r e n b l e v e n aanvankel i j k , s a m e n m e t h u n m o e d e r, i n h e t g e m e e n s c h a p p e l i j k b e z i t d e r

goederen, maar n a h e t o v e r l i j d e n v a n d e weduwe M a r t i n i , o p 2 decemb e r 1 7 9 8 , w e r d J o z e f - J a c o b - N i c o l a e s d e a l l e e n e i g e n a a r v a n Te n W y n -

gaerd - Wilgendael. " Jozef-Jacob-Nicolaes M a r t i n i , d e nieuwe e i g e n a a r van " Te n Wyngaerde", w e r d o p 1 2 maart 1759 gedoopt i n d e S i n t - J a c o b s k e r k t e A n t werpen. H i j huwde op 21 september 1784 i n d e z e l f d e k e r k met J o sepha-Francisca-Adriana-Coleta d u B o i s , geboren t e Antwerpen o p 3 o k t o b e r 1760, d o c h t e r v a n Johannes-Antoon d u B o i s , h e e r v a n V r o y lande, e n van z i j n tweede vrouw; Dymphna-Francisca-Adriana d e l l a F a i l l e de Nevele. De f a m i l i e d u B o i s , b a r o n n e n v a n N e v e l e , e n z . , h e b b e n w e r e e d s ontmoet b i j d e b e s p r e k i n g v a n d e k a s t e l e n "Bouckenberg" i n D e u r - 141 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 141

ne ( 1 9 8 0 / 4 ) e n " Vr e d e n b o r g " i n Boechout ( 1 9 8 2 / 2 ) . Jozef-Jacob-Nicolaes M a r t i n i o v e r l e e d t e Schoten o p 2 6 mei 1821, waarna z i j n weduwe e n d e k i n d e r e n tesamen i n h e t b e z i t b l e v e n v a n Ten Wyngaerd-Wilgendael. Wanneer d e weduwe M a r t i n i o p 2 3 j a n u a r i 1843 o v e r l e e d v e r k o c h t e n d e k i n d e r e n o p 29 mei 1843 d e goederen onder Schoten aan r i d d e r K a r e l - C o r n e l i s van P r a e t . D e f a m i l i e M a r t i n i was r u i m een eeuw l a n g eigenaar v a n Te n Wyngaerd" geweest. Door aankoop v a n nog andere gronden z o u r i d d e r K a r e l v a n P r a e t z i j n eigendom nog a a n z i e n l i j k u i t b r e i d e n . Op 7 f e b r u a r i 1848 werd h i j burgemeester v a n S c h o t e n , e n deze f u n k t i e zou h i j b l i j v e n b e kleden t o t aan z i j n dood, o p 6 o k t o b e r 1882. Van d e f a m i l i e v a n P r a e t i s e r r e e d s s p r a k e i n d e 12de eeuw t o e n ze i n h e t g r a a f s c h a p Vlaanderen vermeld werden a l s h e r e n v a n P r a e t . Ridder K a r e l - C o r n e e l - J o z e f v a n P r a e t , z o o n v a n F i l i p - J o z e f v a n Praet ( 1 8 j u n i 1781-15 j a n u a r i 1842).en v a n Rosalie-Josepha-Maria U l l e n s ( 11 j a n u a r i 1tt33-20 september 1 8 6 2 ) , w e r d geboren o p 2 5 m e i 1804. H i j huwde t e Antwerpen o p 7 j u l i 1835 met Paulina-Maria-Anna Coget ( 1 9 december 1812-20 j u n i 1 8 5 5 ) , d o c h t e r van Anthonis-Joseph Coget e n M a r i a -Anna d e L a n c k e r. Na de dood v a n z i j n e e r s t e vrouw hertrouwde h i j t e Gent o p 2 8 augustus 1856 met N a t h a l i a - F r a n c i s c a P e t r o n e l l a - M a r i a van den Bossche ( 1 3 f e b r u a r i 1818-8 f e b r u a r i 1 8 9 9 ) , dochter v a n Ludovicus-Joannes van den Bossche en Eugenia-Joanna Huyttens, weduwe van H i p p o l y t e -Constant S t a l i n s . R i d d e r K a r e l v a n Praet had s l e c h t s ĂŠĂŠn zoon u i t z i j n tweede h u w e l i j k : Werner-Lodew i j k van P r a e t . Ridder Werner - L o d e w i j k v a n P r a e t (Antwerpen 2 j u n i 1818-14 o k t o ber 1 8 9 9 ) , huwde o p 2 2 j a n u a r i 1883 met jonkvrouw Joanna-Maria-Adolf i n a - Va l e r i a - O c t a v i a d e B i o l l e y ( Ve r v i e r s 2 f e b r u a r i 1861- B r u s s e l 23 a p r i l 1 9 3 9 ) , d o c h t e r v a n Frans-Oktaaf-Raimond d e B i o l l e y e n L u d o v i c a - S o p h i a - Va l e n c i a G r i s a r d . I n 1884 werd r i d d e r Werner v a n Praet gemeenteraadslid v a n Schoten e n o p 1 6 december v a n h e t z e l f de j a a r burgemeester v a n d e z e l f d e gemeente. R i d d e r Werner v a n Praet z o u h e t oude " Te n Wyngaerde" nog v e r g r o t e n d o o r aankoop van de gronden genaamd " ' t Aschbroeck" v a n d e f a m i l i e du B o i s van h e t k a s t e e l Calesberg e n h e t domein " Te r Nonnen", d a t v r o e g e r r e e d s t o t h e t a l o u d e k a s t e e l g o e d behoorde, maar i n 1333 d o o r J a n van A m merloo werd v e r k o c h t aan h e t S i n t - M a r g r i e t e n k l o o s t e r u i t Antwerpen. Zo kwam h e t oude goed v a n Amerloo, n a een s c h e i d i n g v a n meer dan 560 j a a r , i n z i j n v o l l e u i t g e s t r e k t h e i d o n d e r d e z e l f d e e i g e n a a r terug. Ook z o u r i d d e r Werner v a n P r a e t h e t oude k a s t e e l a f b r e k e n e n v e r - 142 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 142

vangen d o o r een nieuw k a s t e e l i n n e o - g o t i s c h e s t i j l ; l i e t h i j nieuwe wegen aanleggen i n h e t p r a c h t i g e p a r k en d e g r a c h t e n dempen. Pas 41 j a a r oud s t i e r f Werner v a n P r a e t aan een h e r s e n v l i e s s c h e u r i n g o p 1 4 o k t o b e r 1899, h e t . j a a r w a a r i n o o k z i j n moeder o v e r l e e d . Z i j n weduwe o v e r l e e f d e hem nog b i j n a v e e r t i g j a a r e n u i t hun h u w e l i j k waren z e s k i n d e r e n geboren: 1. M a r t h a - M a r i a - N a t h a l i a - Va l e r i a - Octavia, geboren t e B r u s s e l op 1 6 j a n u a r i 1884 e n o v e r l e d e n t e U k k e l o p 2 6 mei 1954, huwde met j o n k h e e r Gustaaf-Adhemar-Maria g r a a f d e Lannoy, majoor b i j h e t 8 s t e r e g i m e n t a r t i l l e r i e ( B r u s s e l 1 8 maart 1875-Ukkel 2 2 m a a r t 1 9 2 5 ) . Hun d o c h t e r, A n t o i n e t t e , g r a v i n de Lannoy, huwde met C h a r l e s , b a r o n v a n Havre, v a n h e t k a s teeldomein " H o f Te r L i s t " onder Schoten; 2. Roger v a n P r a e t , d i e v o l g t ; 3. N o r a -Joanna- M a r i a van P r a e t , t e B r u s s e l geboren o p 21 december 1888 e n t e Schoten_ overleden op 3 0 november 1890; 4. Marcella,-Maria-Josepha, t e Antwerpen geboren o p 1 3 mei 1890 en t e B r u s s e l o v e r l e d e n o p 2 9 j u l i 1902; 5. Helena-Maria-Josepha, geboren t e Schoten o p 19 o k t o b e r 1892, huwde t e P a r i j s op 1 8 december 1923 met d o k t e r Jean-Claude Terasse; 6. Andreas- W i l l e m -Werner, geboren t e Schoten o p 12 september 1898 e n o v e r l e d e n t e E t t e r b e e k o p 31 j a n u a r i 1953, was t e Londen i n h e t h u w e l i j k s b o o t j e g e s t a p t met E l i s a b e t h Michielsen-.Ridder Roger- M a r i a -Joseph van P r a e t , g e b o r e n t e Antwerpen o p 2 8 f e b r u a r i 1887 e n o v e r l e d e n te'Amsterdam op 26 september 1959, huwde t e H o u t a i n - l e - Va l o p 17 mei 1920 met M a r i e - A n t o i n e t t e - C o r a l Ă e , b a r o n e s v a n d e r Bruggen (geboren t e B r u s s e l o p 3 december 1899). R i d d e r Roger-M.- J . was o o r l o g s v r i j w i l l i g e r 1914-1918 e n r i d d e r Ă n d e Orde v a n G r e g o r i u s d e G r o t e a l s o o k i n d e Orde v a n Verdienste v a n H o n g a r i j e . B i j K o n i n k l i j k B e s l u i t , d o o r d e r e g e n t op 30 j u n i 1948 b e k r a c h t i g d , bekwam h i j v o o r z i c h e n z i j n k i n d e ren d e t o e l a t i n g a c h t e r d e naam van P r a e t deze v a n " d ' A m e r l o o " te voegen. Op h e t k e r k h o f v a n Schoten, i n de e e r s t e l a a n l i n k s van d e inkomp o o r t , l i g t d e b e g r a a f p l a a t s v a n de f a m i l i e van P r a e t - d ' A m e r l o o . Het grafmonument werd v e r s i e r d met h e t a d e l l i j k wapen v a n d e f a - 143 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 143

Enkele bijgebouwen o p h e t k a s t e e l d o m e i n Amerloo

--144 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 144

m i l i e ( v a n z i l v e r , m e t d r i e groene k l a v e r s , g e p l a a t s t 2 / 1 ) , m e t daaronder de t e k s t : RUSTPLAATS DER WEL EDELE HOOGGEBOREN FAMILIE VAN PRAET Naast h e t g r a f v a n r i d d e r Roger v a n P r a e t ( 1 8 8 7 - 1 9 5 9 ) , z i e n we nog h e t g r a f v a n jonkvrouw A n n i c k D.A.M. v a n P r a e t d ' A m e r l o o , studente, geboren t e E l i s a b e t h v i l l e , Z a ï r e , o p 6 f e b r u a r i 1958 en'overleden t e Rumst o p 1 9 maart 1977. De k i n d e r e n u i t h e t e c h t p a a r van P r a e t - v a n d e r Bruggen v e r k o c h t e n het k a s t e e l Amerloo met c a . 1 7 h a grond aan D h r. Armand Ty t e c a , die h e t k a s t e e l v o o r t r e f f e l i j k l i e t r e s t a u r e r e n . Armand Ty t e c a i s een gekend i n d u s t r i e e l e n v a d e r v a n F e r d i Ty t e c a , w i e n s naam i n t e r n a t i o n a l e k l a n k I e f t i n de p a a r d e n s p o r t . Toen w e h e t k a s t e e l bezochten werden we r o n d g e l e i d d o o r D h r. Frans van Lommel, o p z i c h t e r van h e t domein. Deze man, d i e we l a n g s deze weg nogmaals danken v o o r z i j n b e r e i d w i l l i g e h u l p , t r o o n d e ons mee n a a r een hoeksteen aan d e z i j k a n t van h e t k a s t e e l . B i j n a onzichtbaar a c h t e r een h u l s t s t r u i k l a z e n we: OPGERICHT- I N 1893 DOOR RIDDER EN MEVROUW VAN PRAET DE BIOLLEY DE EERSTE STEEN I S GELEGD OP 15 APRIL DOORJONKHEER ROGER VAN PRAET De Heer Van Lommel wees o n s ook nog twee s t e n e n aan de z i j k a n t van d e k a p e l . Bovenaan d e t r a p l i n k s noteerden we: ALS BLIJK VAN ERKENTELIJKHEID JEGENS MEVROUW DE DOUAIRIERE VAN PRAET DE BIOLLEY EIGENARES VAN HET KASTEEL AMERLOO VOOR DE GASTVRIJHEID GEDURENDE DEN WERELDOORLOG VERLEEND AAN 1226 ZWAKKE MEISJES VAN ANTWERPEN EN'VOORGEBORGTEN 13 MEI 1917 - 2 7 MAART 1919 *********************** NATIONAAL KOMITEÍT VOOR HULP EN VOEDING DIESTERWEG'S HULPKAS - ANTWERPEN De t e k s t , aangebracht aan d e r e c h t e r z i j d e van d e kapeltoegang luidt: - 145 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 145

ERKENTELIJKE HULDE AAN RIDDER EN MEVR. ROGER VAN • PRAET D'AMERLOO - VAN DER BRUGGEN VANWEGE V.Z.W.D, SPEELPLEINEN VOOR GROOT-ANTWERPEN VOOR DE GASTVRIJHEID VERLEEND AAN DUIZENDE ZWAKKE MEISJES VAN ANTWERPEN EN VOORGEBORGTEN IN HET PARK EN HET KASTEEL AMERLOO GEDURENDE DE OORLOG 1940 - 4 4 E N DE NA OORLOGSE JAREN 1 9 4 1 - 1947 Verder n a a r h e t centrum van Schoten t o e b e s t a a t nog h e t p r a c h t i g e en b o s r i j k e d o m e i n Wilgendael a l s een a p p a r t g e h e e l . Van d e h u i dige e i g e n a a r, D h r . H e n d r i k Cappuyns, bekwamen we d e t o e l a t i n g om f o t o ' s t e nemen o p z i j n eigendom, waarvoor we hem eveneens langs deze weg h a r t e l i j k danken. " W i l g e n d a e l " , e e r t i j d s d e hoeve van " A m e r l o o " , n u een p r a c h t i g l a n d h u i s i n een u n i e k e n mooi v e r zorgd p a r k , i s p r i v a a t b e z i t , e v e n a l s h e t kasteeldomein "Amerloo" en d u s n i e t t o e g a n k e l i j k v o o r bezoekers. "Ten Wyngaert" v i n d e n we nog t e r u g a l s een v o o r t r e f f e l i j k r e s t a u r a n t v a n d e G . B . Supermarkt. Deze oude hoeve h e e t t e o r i g i n e e l " Keysershoeve " e n v i e l j u i s t b u i t e n h e t e i g e n l i j k e domein Te n Wyngaerde, z o d a t d i e naam t e n o n r e c h t e gegeven w e r d . Tussen deze hoeve e n h e t kasteeldomein Amerloo b e v i n d t z i c h nog een p r i v a a t g e d e e l t e waarop twee r i a n t e v i l l a ' s s t a a n , b e i d e n b e woond d o o r t w e e k i n d e r e n ( e e n zoon e n een d o c h t e r ) v a n h e t echtpaar v a n P r a e t d'Amerloo - van d e r Bruggen, d i e h e t k a s t e e l Amerloo v e r k o c h t e n aan D h r. Armand Ty t e c a . Paul A r r e n Met dank aan D h r. Lode Van Camp - b e s t u u r s l i d " S c o t " ( Heemkundige K r i n g Schoten ) v o o r d e bekomen i n l i c h t i n g e n . HET TOEVAL H E L P T E E N HANDJE In d e zomer v a n h e t j a a r 1973 bekwam d o k t e r Yvan De Grave op een openbare v e i l i n g i n Z w i t s e r l a n d een l o t p o s t z e g e l s e n d i v e r s e oude dokumenten. B i j n a z i c h t b l e e k één d e z e r dokumenten een o r i g i n e l e verkoopakte t e z i j n van h e t k a s t e e l Amerloo, g e d a t e e r d 2 7 september 1633. M e t v e e l geduld z e t t e d o k t e r De Grave z i c h aan d e t r a n s k r i p t i e v a n deze a k t e d i e we h i e r i n t e g r a a l l a t e n v o l g e n . Een v e r k l e i n d e f o t o k o p i e van d e o r i g i n e l e a k t e s t a a t o p d e middenbladzijden van d i t t i j d s c h r i f t afgebeeld. * * * - 146 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 146

B R O N N E N : P.J. Q etschalckx:"0nchiedenis van Sdnoten,Merksem en St.Job i n ' t i n v r " 1919-1924 Dr. R. Baetens: "Schoten, de Gesàiiedenis van een tweeluik" 1982 J.Gbolenaerts:"Heraldiek raad vroegere grondeigenaars op de Horst t e S l o t e n " i n : "Soot", 3-maandelijks t i j d s c h r i f t van de Heemkundige Kring Schoten,19e)-'82 R.C.Van Mieghan:"Gesdiie enis der Gemeente Schoten "-1940,71 b l z . C.Jacobs & T.BressPleers:"Sdnoten,een gemeente i n de Provincie Antwerpen"-E.R.A. FPrichten 1966/3 P.C.Boeren:"De Heren van Breda en Schoten, ce. 1100-1281"-1965 "Schoten,Huisvest;ng en Stedebouw",Uitgegeven door h e t Nationaal I n s t i t u ù t t o t Bewrdering van de Huisvesting, 1952-64 b l z . H.Delanghe:"Domein Vordenstein t e Schoten",Vlaamse 4 b e r i s t i s t h e Biblioteek,maart ' 8 3 P.J.( tschalckx:"Het Hof ten Weyrigaen3 onder Schopten", 1906 "De Heerlijkheid Schoten",1977 "SChoten,sdvne gemeente" - Uitgave S t . Midzielsoollege Schoten - 1969 "Vale-Mectim van uw woarngemente"-1972-Uitgave Gemeentehestuur van Schoten P.J.Goetscha1ckx:"Scheiding van Schooten,Merxan en S t . -Job i n ' t Gorr" 1904 J.Sdnabbens:"Tes environs d'Anvers" I r e série,1921, blz.172+181+277... J.S b e n s : " I P c environs d'Anvers" 65 promenades pd'stres,1930,blz.12+25+118+146... E.De Ridder:"Antwerpen en omstreken", z . d . - b i z . 9+41+47 E. kxiron:"Châteaux Anversois e t Limbourgeois"-1955-b1z.12 P.Van Crouwenberghe:"Vlaanderen Groot Wandeftoek"-1977-blz.45 "Made-Mecum doorheen de provincie Antwexpén" - Uitgave T. F. P. A . - z . d . - b l z . 69 °'made-Mecum doorheen de provincie Antwerpen" - Uitgave T. F. P. A . - 1952 - b l z , 82 "ANWB Reisgids voor het R,itenlard nr.15:West en midden België" - 1976 - biz.54 J. Van Overstraeten:"VAB-Gids voor Vlaanderen" - 1966 - b l z . 686 E. De Seyn:"Gesc3iied-en aaxdrijkskurdig woordenboek raar Belgische Gareenten",biz.1210 de Cantillon:"Vermakelykheeden van Brabant en deszelfs onderhoorige Landen",blz.107 A.Thys:"Historiek dPr straten en openbare plaatsen van Antwerpen"b1z.222+227+265+282... R.Moretus P l a n t i n de Bwudnut:"D reures Familiales"-1950-b1z.146+156+175+262+291... J.B.Stockmens:"biurne en Barge bout"-deel I I I - b i z . 1 5 3 - 1 5 7 E.Prims:"Oud Antwerpsdie R a r t r e t t e , y a l e r i e " in:"Zxhdagsvriend"; ors.213+302... J.Goolenaerts:"Heraldiek voor r i s t en Heemkundige" in:"Geeentenieuws Deurne" A.G2avaerts:"La Famille Van Havre" 1882 - Tcmel:Généalogie;7bre II:DocRments Barron de Ryckman de B e t z : " A r r o r i a l GénPeral de l a Noblesse Belge"-1941 B a r n de Trnostembergh:"Récueil de Tableaux de Quartiers de NobleÇsc des Familles Belges" 1913 Baron de Ryckman de Betz & vieamte de Jonghe d'Ard ye: idem, 1914-1948 W.Van3elder."Dambord vol Kastelen"-'Iberistisch Wegwijs nr.9-1983-blz.87 J.Goolenaerts:"Heraldische Gids w a r Sint-Jacaskerk-in:"Gareentenieuws Deurne 1974 "Brassdraat,van Heidegrand t o t Parkgemeente", Uitg.Geneentebest.Brassthaat 1980 - 1 47 • e . v. a .

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 147

kuierend in oude papieren

R E G E S T

Vo o r s c h e p e n e n v a n A n t w e r p e n , P a u w e l s v a n L i e r e n A d r i aan v a n C u e l e n ( K e u l e n ) , v e r s c h i j n e n o p 2 7 s e p t e m b e r 1633 d e t w e e z u s t e r s M a r g r i e t e n C a t h a r i n a d e l a F l i e , dochters v a n P e t e r d e l a F l i e e n M a r i e Heemssen. B e i d e n z i j n v e r g e z e l d v a n hun r e s p e c t i e v e mannen e n momboren, met n a m e M a r t i n J o h a n s s e n d e B i s t h o v e n e n G a b r i e l Meys, e n v a n A n n a M e y s , d o c h t e r v a n C a t h a r i n a d e l a F l i e , t e v e n s b i j g e s t a a n d o o r h a a r m a n e n mam- b o o r, Robrecht Smidts. Z i j v e r k o p e n aan. hun b r o e r J a n d e l a . F i l e , k o o p m a n drogist, d e h e l f t van een hoeve, h u i s met aanhorigheden groot 2 5 Ă 2 6 bunder, geheten " d e Wyngaert", g e l e g e n te S c h o t e n , t u s s e n d e " h e r b a n e e n d e d e n v o e t p a d naer. d e n ' h o r s t " e n v o o r een deel, gelegen onder Merksem "inden cleynen geertshoeck" v o o r een n i e t bepaalde som. Jan d e l a F l i e n e e m t mede o p z i c h d e j a a r l i j k s e b e t a l i n g van a l l e l a s t e n , c i j n z e n , r e c h t e n a a n d e r e c h t h e b b e n d e n , de h e e r e n m e v r o u w v a n S c h o t e n , d e P r e l a a t v a n V i l l e r s , de H . G e e s t i n s t e l l i n g v a n S c h o t e n e n M e l c h i o r S c h e t z . H i j z e t d a a r t o e i n a l s b o r g (pand) a l z i j n tegenwoordige en t o e k o m e n d e r o e r e n d e e n o n r o e r e n d e g o e d e r e n , z o d a t de v e r k o o p s t e r s v r i j z i j n v a n a l l e l a s t e n e n v e r p l i c h tingen. - 148 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 148

W i j P a u w e l s v a n Ly e r e r i d d e r e e n ( d e ) A d r i a e n v a n Cuelen Schepenen van A n t ( w e r ) p e n maecken c o n d t d a t v o o r o n s quamen j o u f f r . M a r g r i e t e dela f l i e / Peetersdochter w y l e n d a e r moeder a f f was J o u f f r . M a r i e heemssen met M a r t i n Johanssen d e b i s t h o u e n Coopman e n ( d e ) o u d t aelmoessenier deser s t a d t / hueren w e t t i g e n manne e n ( d e ) momboir Ende J o u ff r o u w e Anna Meys Gabrielsdochter wylen d a e r moeder a f f was J o u f f r . C a t h a r i n a d e la f l i e d e r voors(chreven) / J o u f f r . M a r g r i e t e s u s t e r was met M r. R o b r e c h t s m i d t s Oudtschepene deser s t a d t h a r e n w e t t i g e n manne e n ( d e ) momboir, Ende bekenden dat s y omme / Eene somme g e l t s d i e hen a l l e n ( d e ) w e l i s vergouden v e r c o c h t h e b ben w e l e n ( d e ) w e t t e l ( i j k ) J a n d e l a f l i e Coopman d r o o g u i s t hennen broeder e n ( d e ) oom r e s p e c t i u e / de h e l f t e n ( d e ) a l l e n hen comparanten r e c h t p a e r t a c t i e , e n ( d e ) gedeelte van eender hoeue met h u y s s i n g e , s c h u r e , s t a l l e , s c h a e p s coye, boomgaerde, houe / lande bempde, weyde, h e y d e , bossche, g r o n d e e n ( d e ) a l l e n den t o e b e hoerten tsamen g r o o d t o n t r e n t v y f f e n t w i n t i c h o f f s e s s e n t w i n t i c h bunderen o n b e - / grepen, genaemt den wyngaert, g e s t a e n e n ( d e ) g e l e g e n t o t Schooten tusschen d e herbande e n ( d e ) den v o e t p a t loopende n a e r den h o r s t en(de) d a e r o n t r e n t / • en(de) o o c k eensdeels onder Mercxem I n d e n c l e y n e n geertshoeck, daer a f f d e v y f f o f f v y f f e n h a l f f bunderen onder Schooten t e l e e n e gehouden / werden van(den) h e e r e p r e l a e t v a n • W i l l a e r s d i e d e v o o r s . c o o p e r verscoude hem a l l e e n e te.compateren, e n ( d e ) w e l c k e p r e t e n t i e m i d t s desen comt t e / cesseren, a l s syndé dyes aengaende met malcanderen I n t minnelyck ouercommen e n ( d e ) v e r a c c o r d e e r t , G e l y c k e n ( d e ) I n a l l e d e r manieren d e v o o r s ( c h r e v e n ) / h e l f t vander hoeuen metten toebehoorten v o o r g e r u e r t hen comparanten toesommen b l e u e n e n ( d e ) v e r s t o r u e n i s v a n wylen d e v o o r s ( c h r e ven) p e e t e r d e l a / f l i e hennen v a d e r e n ( d e ) g r o o t v a d e r r e s p e c t i u e was d i e de v o o r s (chreven) g e h e e l e hoeue metten toebehoorten v e r c r e g e n h e e f t I n diuersche p a r t y e n v o l g e n ( d e ) / 149 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 149

� ‘

•L

s" 1 c 4 Yl.wt.+ :ia\.yy. .♦ , L. T � y a sV�iy� . w

✓

•

i � � �1C.0.`af

. �

• �

�▶�DMi.Jdf w.uw...t .Ty.....«Q..L �1..1. I O . � n IAs .iw .lt'.•.J.17 f + • • �jtLi tlw ay.�v. J 6 ! ' i.'}.P✓ 1 l . Z wtdL Olt r �•lá•�r. a{l11.:›1-1...%.". 1E.. F, SA! t � 33 w a c . b V h , . : . i . ,�.. tati.3� s : L'c•ty . . .�O Çee.pa-y.U.y Ç.f' a v w r. . • a w 4 d y as.$ .p..•L♦ w. i.e.. 3 T h s a c 4 P 1r. � . . 1 • 6 . . « e s ; . l . 3 a l . s , S e 1 b s . rr,�tg• ' • . . . � 9 .!� a , c a y. . j tvOCAS.c covey .% . P « a e n . ( , aa .,ny w, waLE s e r h � y : Y. i q . y t o t �j.-foo EPy a.L 1 � C J J j wc•R a r « r a . e c l o«,. a°.. (N.Pvt+e �. ÿwl. `) . f a l « s y J h L�f S . . h Q ,2.•• 116...7•CsvO'b saf.1..` ja4.°Fa,.fl.�,.ylo.l�J.aa.� \ r . P N e . v. 4 l l n . e p + . . . , s . . È ra('trsray «el �ye)s y. 4 , p A . t , [ . d . . . J owlet. t«ntc«•.1• Ole S w t . t• t a i e . l s fjlC f } �rcwiJr Srd«a4 t « . fN▶ 1 a AlT �.n . I RVa • w g O . . N . .. N say f e w leg..•:3baSay.•y 9t'..uû4->rn:a`v . e 3 a 4 t w t s . l . . w s t s . r u o r ( 3 ( . 5 "be, C..sws▶ awr. n e ( y. . � .;y�L k s : g « . e . t �g. a1,^ �, w. �(�� 5 4.6 & e l \ , e y \ a t i f r . ..).y '1/4%.‘e(.u.wi.4 . � , a S . I s ] . a . w $ H s y 3ru,,7J••.yl.Có.swr4.y.`y?at(�..A.•�y�9J1'.�cQyV,uv`v/i � �awl a.4 CN�e.• J 1-st `rital°) wa.F«wt«t••O.y ba�j.•a"H- l«IL nyy � Vfa� L• (y tya.+3 . . a . ÿ 4 , . . w 1..1.+r n . . . . , 1.. j . . CáJJ� . �a•wûta«a• few 7ACua4�a ��(}��.(• p . t �-wP•..•,.Mij+.,.a.,•[U..f'-�B � ` r y, t - S.^ M P J . I Ta 'Fzz+•.,uCV4.•y�.qN.t..w.4 cv...«.d,..y .0j c . . h . 4r9.iti>Nisl.'•.ew S t.^l`'

v t - r • 4 9 y i t r v^efr...+ry42

�«rnC.s/�pc. �A•t�..e�� q��.t . « . fitly L . �

. L A c t . ; : � : y S.^y e;�9 h \ i � •- t i - a • t / , eu l h i � T ' '

��J.•••�rO, f �i°(l'.:,t•S N.•�t t�«iy4A.C4w�l�aa.,r�+Cr 7..,,.(tla.acc�jt aS r'_�•I.�`a • ÿ y r � 4 CQC.t« e s . " � � . I F L � ^ ‘ . v m , ' ÿ q.-c1o. �q �

�

,Y l;r.1 t-b e s h A }a t. A t�C y c r i : < . t . F ' : a ( ' . . d « . . . i rq

`q-.°.t n.9...i (27n.�Q.t M � � � nn • r �....4y , - f , - y. . 5`q.•Pr+te,eb..£ I,•Let°o,.+oao r . t u . + o..:1r ç u . ' a + 4-ttcAacfe

�

• � . . °. �•.

9 t . D � , t(-4.1,„a � +

t . . h Yit u y t� �f+c?Ay ,yb:•4-w.°C.Jy ...,urL�.04 ° e P. . . + j . • a . . P - 2i; �wt.1i ' � " , S o í ° w � t w.AfFay�ye.íl..i aS-1-a�a•SovriA r v 1 � £ n a'PQoa -K-yw1.PSAC..+��a t t • . � t é 2 , ` 1 1 0 S ' y a . � � l l a t.ac-ot.l•«.EtC. `{...•t• Cy c . �.° t.e� a+, 5 i . ` g e t . JCay �•wlt Jr..^.•-a.vv«' +iesrc•vv tQ 4 t .—, 4 . d . p n ; : b e g - z . P r e t .gay e c « . z � , C f P U-.•.• est. w few', Ç . ca.� �s� . . , 1 . 4 , 0 1 y F C . i a f t

� . . . • . ,� n . . 4 1 C ` r " . . . . f P. 1 . A . k

�

�.M.w.•y+�4'.^yeb v w y a r t / v � i � r a • v v a l C d S.RfLtia I j v « d s � o 1 { i 1 . u a • . . � � + a b a . t . : a : 1 e i 3 3 S . r Q . s w « e . w. c t N � . ('tre44.•..P..,4s.i4.431 f . . n : y ' s 3 i çtu«l. w a, g ete; p . . 0 � .� $ so : . l 4 w � ' ▶ � - , . (,Twe:12 y t . � S { r c : l o l • � « ! ` ' w. 4 . . . 1 Ç : ! ' v d y aCC....cf f . g r a s , f . t � . [ l t = d a m t .�t i r y A � d . i t . P

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 150

i . 3 t u . t 0 c ' í F a • f

. i a . w t a . a \ j o l t Yf�11�w�.�Yaa�/.OÓti.aJ:c;a'

» : L 041t wví�y �r/�.aa+�.j á . • b�' f�Yuati C O S T . a j Y . . � � a 4 , . . Y . (. . o .* . + n: 4 : .� : i�. .

70.43.itep•a+j4a•Y L • ÿ C 7 i + O 4 u . r e : . • Y w{1s+v.n7. �f.• 17•T L . . F A . v u . n á i�a.w a } t . t•'�A•�..,.Y'3 gy ti. A 1 e f t s . . ' r + › f - - ça. v. ' y 11 i . ° f f : ' et, a t n w+aJ h an c » 12•..., ` 8 \ a � 1' b A i : f •a�.„�n t fy o t » a . . a v t y - 1 . e . 14.•ft � .. � � � !'n. J t • F l r r • • r t . » y a • • • v J a • : ( + ÿ a » w ! 5 6 1 • . 1 r . . � o o a r r � (•.0 � h • . á

,.•»�.w �..., a..At ÿ•.,n.aqA-,+•�Y••�.fcvÎ�rf -.., aJe..•aJn,Yi\•ayY.;a=. p a } i . { 1 , . . « . J � s � o . . 1 a • c

kg i ' •ysrrt•ó4-•.•tva••.41•(070u+»nr.{-•t-S ' R (

!••'�árj.•y�. 5 4éw•.A,:ÿ+la.4yb.8ltPo4 f'eoYRa13- awh�1A;�aY' * +'��wJr pa.lrFatif f � o + v y r { - O f f 1• f T "

� a ` f f � 6 . : » 3 . 4 a � . • » a AY � ' + c c v b • y + e - f e e . . .

v .:JF s . ^ y . . C Y h h . . • t . 0 . � - • . . . p d k •ar.3�.ay 1 8 . • C r Á . • -�.t.a•ld.. ia.^ a...�i 1•Z á : f.^a a r a . . ! ! t • • i

( { . r . �

C• M t . " -

t%j 4 e f F ,riv�.^a.,

a•..»Ay

. t

(

t i • a

•

�

( M

�

t . « J � t Î Y

s e ,

� C\�IiF

•M M a •v .W S % w •.b V z a Y e é '/� 4 A C y a flj,�-ynl.t•�a^a.a»n.«l`l•l.l+�o.w�/.�

v p . • . . �

�

ti•�

L �

v . ^ d ty{QRC•.coY{ay�..9..c veld- g e l ( ' � ` J 1 . . • . ' � c ` B j t • c . r - f � t ` 6 S � Y � fF

a w

s j /^%X-Qwf � w n a i w r a )

f J t � -

� •�

•

4 • r � s

u . i y . : 1 � 1 1 e Y 7 [ 1 í ' � � + + ' . �YS('aF.`a-4+«tt,

. • • . a F n r w • . . l a 1 : ? A t r u a • v , i S a ° c ( r : y n l T : g Ç.3, a r. . . + P a r w « l a A � v. 4 � L � w y V v - v a J h . . . t i d

:ii.`�..•. •y.•yt»�Va�l-�Yia•..J �...1}+a��v..i..�y{w�ag�.c..s-!-.^:�rÿ •�jla4áwL r , a - a ' • n \ e n . n » ! . b a...^•- . . . . . v Ç n a l 3 S a • . . . : • a A tawue..aty . g S� 1 : . ^ a i y ` A c . L

yryc-••.•.C..snit a.la'Slt•Nea.rr'3saC��álv+.tra.Ai.FN.�•«:ik ea. Daal+A . . l A . Q ' A y. S f . t • • c C w i . • . t � - n ( Q . � a n � S f • � � r n , y a � a l a . t t i - s ` - ‘ e n y r. I t . S Cv..i'ntot . ^ , • • : y � C : . . » r ` � . . : 4 t y a � . c . jtLa.�i

e'<•'� . ( t 9pv A y� i t . Y Y;g �

}

{

S . - . w e . 9 , l n . . • t . L C R 1 , a y �.�..#.ay

`ay

` + � � � - ' 1 • , i ` / _ l - R C . a R L 1 . u • . `�.+.ilt8eaa.�/ - 4 4 . � r n y 'J a t a • i y V n « l a " . • � • ' � � A � f f . n � \ A ‘ c . • . . � � � J a . . C . . R L /1c..�n.��.��

. •

A •

v�`��Pi•ZYb la:..: �e�•,.»fsy� y}ae•yVe.y%.eQ • e y � . ' . . . R �

I _

•

��t�.•na..-(-�1�01

C.•ag F y o . . , . 9 , . � ` i - e r { . t S n L v r M � h 'tiN � w M . C y a \ � ( ' • + 3 . n 1 1 - o - C . + . i b 4 . 1 • P 6 + Y. 0 + . 1 , R.Fr...Lr

a...1..•a,{'PC}��\.r.Vve•,r'3Lr

` q a c F � n s

e t

G':4-..4.9s......+e�.sl.�-

• . . , he...á4., fn�� c � e }..LM. -.

Ta ^ . . 4 4 a . . I a a - e e . . C . 1 AJ � v � • � � . y y

e g

e �

` � 7 vr � . , . . ` d ,.c.•.�•a•.•.{—

�1:9••a•h�.̀.Zr.fia..o..�Dd ..�•M_.-t.•1•`i-.�.c.�.•�.^C..A 2

. . . ' L a J n t'

4�C.ybuy enul:�fc^C6`a�wr♦-.Wió.^�(\H. tS.Ac \•ray.•.Yera" .i (-Ît1.u^t�}A‘.wt."" a•.��wl t• e a � r a - Q a 1 a a < a ()1+R�scwa«•�na.a4^v1..4�1s�a,cv��.a1..w-Fa.-t.QXac��aa�a�..

aq�,:. cpjy•.ro3 � � i t + y V w v i ' n • . o .vf�PC: 4 �H.4.c eel :+Syahawda1e,Ss .�i u.a.cvw.«.QQ•«�Ajca•j-� 2sare-(-�-�-%.7d /

P•.a•y t • u P r S » � O - . 4 �. a . A . : . . 1 . ac 2 1 . - 1 . r ` C . a v o r Yi . 4 y t ` ! - a • c ' c v • . . 1 R

�

+a-434aa-P g a , . . a . . n c t - Q { - i c - V t + r e d üd.c^s, S t u n .1-:Ry . « w . � 4 � . r ...+(�� > t ' f c e s r n i ó . • . l R a •

e � n t » C y

A +•r.Î,adS a�«t é : l ó a � F v r eaat»a•-��(q • , f t 4 + N l y ttaatMc d t a l a

AJ � � � 9wOr�i��luyt.Yci•▶•..Píya•! aj6Psoa•«�ayia.�i J .aflcn h.-s3Juaa•' t,.M-Yd�.[:1�va�Or-f�-/�i�°Co.s-{r.�Cu6-{ASaiai`.r,\r+r�vvsví4�} i�\wy�6P�A �a.-�j}d.Jy-f�8a..:(('w-xt f get-Ile-CI- ...eg r e ilesecey T�i7`�i � • • a F. . d t . ! - t t e t . a } - t . � j � r. t f � j �y � + ( s } ! • u . ü v )

•

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 151

de b r i ĂŠ u e n d a e r a f f i n d a t e den negenthienden j u n i j 1610, 2 8 J a n u a r i j , 1611 e n ( d e ) e e r s t e n a u g u s t i a ( n n o ) 1613 r e s p e c t i u e / die s y mede ouergauen. A l s wy verstonden A l s o o d a t d e v o o r g e n o e m de) comparanten de voor(schreven) h e l f t e n ( d e ) a l l e n hen comparanten r e c h t van(den) voorgeruerde / houe metten gronde e n ( d e ) toebehoorten e n ( d e ) d e b r i e u e n g e l y c k voors(chreven) s t a e t opdroegen met verthydene e n ( d e ) c a e r l y c k quyte schouden t a l l e n d a g e n t e s v(oorschreven) / Jan d e l a f l i e ' e n ( d e ) t o t synen nacomelingen b e h o e ff met a l l e n den r e c h t e d a t s y comparanten d a e r ane hadden e n ( d e ) houdende w a e ren e n ( d e ) bekenden d a t / sy geen r e c h t meer d a e r ane e n b e h i e l d e n . Voordane s o o g e l o e f f d e n sy comparanten d i e v o o r s ( c h r e v e n ) h e l f t van(den) voergeruerde hoeue metten gronde e n ( d e ) / toebehoorten t e waerne J a e r e n ( d e ) dach t e g e n s a l l e d e genen d i e te r e c h t e commen w i l l e n e n ( d e ) t e c l a e r n e t a l l e n dagen l o s v a n en(de) q u y t e van a l l e n / commeren e n ( d e ) c a l a e n g i e n Uutgenomen d r i e g r o o t e n t w e e l f f myten. brabants e n ( d e ) e e n hume J a e r l y c x Chyns aen(den) h e e r e e n ( d e ) Vr o u we v a n Schooten / Item van(den) h e l f t van(den) p a r t y e n van chynse nabes(chreven) te wetene v a n twee s i s t e r e n r o g h s e r f f e l y c k den P r e l a e t v a n W i l l e e r s , I t e m van o n d e r h a l f f / moken r o g h s e r f f e l y c k den H e y l i g e n Gheest t o t Schooten. I t e m van een(en) ouden engelschen t s i a e r s den v o o r s ( c h r e v e n ) P r e l a e t v a n Willeers. Item / van negen s c h e l l i n g e n negen myten b r a b ( a n t ) s e r f f e l y c k heeff M e l c h i o r Schetz I n d i u e r s c h e chynsen. I t e m van d e r t h i e n e n ( d e ) e e n quaert hoenderen / e r f f e l y c k c h y ( n ) s den s e l u e n h e e r e Schetz Uute v o o r s ( c h r e v e n ) g o e den gelegen onder Schooten I n t geheele J a e r l y c x uutgaen(de) n a e r luydt de brieuen / daer a f f synde e n ( d e ) a n d e r s n i e t . Behoudelyck d a t d e s e l u e medepant s y n o u e r dander h e l f t van(den) v o o r s ( c h r e v e n ) Chynsen d i e n e n betaelen moet u u t e r / hoeuen ende goeden genaemt W i l l e g e n d a e l d a e r t e g e n o u e r g e l e g e n . Ende v o o r t s d a t d i e d r y gemeten l a n d t s gelegen e s t o t Mercxem / Inden c l e y n e n geertshoeck I n t geheele medepant s y n o u e r v y f f e n t w i n t i c h g u l d e n e r f f e l y c k den erffgenamen J o ( f f r o u w ) e C h r i s t i n e v a n ( d e r ) voort / - 152 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 152

Ende noch o u e r h o n d e r t t w e e l f f g u l d e n t h i e n s t u y v e r s e r f f e l ( y c k ) den Erffgenamen Jans salomons d e welcke ( I n d y e n d e s e l u e n y e t gequeten e n s y n ) / men j a e r l y c x g e l d e n e n ( d e ) b e t a e l e n moet u u t s e k e r e hoeue e n ( d e ) parcheelen van landen t o e b e h o o r t hebben(de) M i c h i e l v a n m o l l e e n ( d e ) Agneete v a n male / Sonder d e s e r v o o r s ( c h r e v e n ) houen metten gronde e n ( d e ) toebehoorten c o s t , l a s t o f f schade, Mede compareerden de v o o r s . ( c h r e v e n ) Jan d e l a f l i e e n ( d e ) h e e f t /â&#x20AC;˘ g e l o e f t ende g e l o e f f d e m i d t s desen v o o r hem e n ( d e ) s y n e nacommelinghen d e chynsen h i e r v o r e n uutgesteken v o o r dane e r f f e l ( y c k ) en(de) eeuwelyck dueren(de) / J a e r l y c x t e g e l d e n e n ( d e ) t e b e t a e l e n sonder d e v o o r s ( c h r e v e n ) vercooperssen henne goeden e n ( d e ) nacommelingen c o s t , l a s t o f t schade, Ende h e e f t d a e r / vore verbonden e n ( d e ) t e pande g e s t e l t hem s e l u e n e n ( d e ) a l l e syne goederen ruerende e n ( d e ) onruerende tegenwoordige ende toecomende. / Voorder s o o hebben d e voergen(oemde) comparanten g e c o n s t i t u e e r t en(de) m a c h t i c h gemaeckt, c o n s t i t u e r e n e n ( d e ) maecken machtich midts desen onweder- / roepelyck / van_ hennen twegen t e compareren v o o r a l l e heeren houen w e t t e n en(de) g e r e c h t e n d a e r d e s van noede wesen e n ( d e ) behoeuen s a l , en(de). aldaetgene / voors(chreven) I s t e vernieuwen e n ( d e ) herkennen met a l l e solempn i t e y t e n - d a e r t o e g e r e q u i r e e r t . Gegeuen t s e l u e . t e houden v o o r g o e t en(de) v a n waerde / t a l l e n dagen. Sonder a r g e l i s t . Ende behoudelyck den heere synen â&#x20AC;˘rechte I n kennisse v a n dese l e t t e r e n b e s e g e l t met o n s s e g e l e n , gegeuen / I n t j a e r o n s heeren alsmen s c h r e e f MCCCCCC e n ( d e ) d r y e n d e r t i c h seuenentwintich dagen I n septembri (G.?) De Weerdt

153 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 153

I n margine R . v o l : 1 2 f o l ; 101 I n d o r s o : Tr a n s p o r t M a r t i n u s Janssen de b i s t h o u e n e n ( d e ) s y n huysvrouwe Robert d i e met s y n huysvrouwe / e i c k voor h a e r v i e r d e p a e r t v a n de hoeue geheeten.den Wyngaert 1633 N° 3 1 4 s t a a r t e n zonder z e g e l s 1 p l i c a v a n 1 1 / 2 cm perkament v a n 35 x 31 1 / 2 cm.

�

•

��_r

t '

�

/ .

` l

�

v > " « . . 7 1 : 1 l

/7-�...�,G�.�7�.�� t i a▶ - � . . . . / / l . _ s♦ � � I _ r F. �

�`--f

� �

...

• Y -

M .

I �c

Ÿ �

, S'�^(�� w s i t ' _ L _ „ r � � � A � . l . .

. 1 5

{' �

-)° rl' / /�

- 154 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 154

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 155

M a r i a Heerossen

Balthasar d e l a F l i e P r i e s t e r g e w i j d i n 1662 Vanaf 10.04.1669 k a n u n n i k v a n de H . Gangericus t e K a m e r i j k .

Anna Meys

a r i a de l a F l i e M a r g a r e t h a d e l a F l i e C a t h e r i n a d e 1 e F i l e +22.03.1666 ) X Merten Janssens d e X G a b r i e l Meys e s t e r e s i n h e t B i s t h o v e n ( o u d - a a l - + v ó ó r 1610 w e r p s B e g i j n - m o e z e n i e r van Antwero f p e n : "oudt-deken der Meerseniers " ; e n z . )

Jan I d e l a F l i e v e r k r i j g t i n 1 6 3 0 v a n z i j n z u s t e r , M a r i a d e l a F l i e , b e g i j n t e A n t w e r p e n , h a a r d e e l i n Te n W e y n g a e r t . O p 2 7 s e p t e m b e r 1 6 3 3 v e r w e r f t h i j v a n z i j n z u s t e r Margaretha d e l a F l i e e n z i j n n i c h t Anna Meys, d o c h t e r v a n G a b r i e l Meys e n Catherina de l a F l i e , h e t o v e r i g e gedeelte i n h e t o u d e r l i j k e r f g o e d .

Jan I I d e l a F l i e ( ° 11 . 1 0 . 1 6 3 3 ) X 1 8 . 0 2 . 1 6 6 0 met Maria Bosschaert

tn u�

1 Jan I d e l a F l i e M (11.06.1595 ( 28.12.1661) M e X 24.10.1629: A n t Maria M o e r e n t o r f h ( Moretus ) 1°13.12.1612

X.1. Magdalena R e y n i e r s

Peeter d e l a F l i e

zwervend doorheen degeschiedenis van het â&#x20AC;&#x17E;zwin " Deel 2 3

E P

Sinds b i j n a z e s j a a r verscheen i n " Hobonia " een r e e k s . b i j d r a gen o v e r de geschiedenis van h e t Z w i n . En meerdere v a n onze l e z e r s ( l e z e r e s s e n ) hebben z i c h w e l l i c h t a f gevraagd: " H o e komt men e r i n ' s hemelsnaam t o e om o v e r d i t o n derwerp, waarover a l z o v e e l g e p u b l i c e e r d i s , nogmaals z o u i t g e b r e i d t e gaan ( a f ) s c h r i j v e n 9 De r e d e n i s h e e l eenvoudig. Zoals U a l l e n , waarde l e z e r s , kende i k h e t Z w i n e n z i j n r o e m r i j k e geschiedenis u i t d e " l e s s e n i n vaderlandse h i s t o r i e " , d i e i n d e r t i j d onze j e u g d v e r g a l d e n . L a t e r , t i j d e n s d e j a a r l i j k s e v a k a n t i e *aan z e e , l e e r d e i k Knokke e n h e t Z w i n b e t e r kennen. D o o r v e l e w a n delingen e n f i e t s t o c h t e n , l a n g s h e t s t r a n d , t u s s e n d e r i a n t e v i l l a w i j k e n , i n de w i j d s e d u i n e n , werd h e t Z w i n e n z i j n omgeving s t i l aan a l s een v e r t r o u w d e v r i e n d . Z o a l s een s t u d e n t z i j n h a r t k o n v e r l i e z e n aan H e i d e l b e r g , z o gebeurde h e t o o k h i e r . M i s s c h i e n z e l f s z o , d a t een S i n j o r e n h a r t w a t p l a a t s moest p r i j s g e v e n . Wandelen i n e n om h e t Z w i n i s een h e e r l i j k z i c h z e l f v e r l i e z e n i n de w i j d s e o n e i n d i g h e i d v a n h e t l a g e l a n d b i j d e z e e . H e t s t r a n d i s e r onder d e ( s c h a a r s e ) z o n g o u d k l e u r i g . De h o r i z o n w i j d s e n l i c h t . A l t i j d wanneer men o p d e z e e d i j k s t a a t , t u s s e n Knokke e n het Z w i n , w o r d t h e t oog g e t r o f f e n d o o r d a t v o o r u i t s t e k e n d e , h o g e h u i s , o p d e g r o t e d i j k b i j Cadzand. H e t i s goed v e r t o e v e n d a a r - 156 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 156

L u c h t f o t o v a n d e h u i d i g e Z w n m o n d n g . D e g e u l e n d e s p o r e n van haar t a l r i j k e v e r p l a a t s i n g e n o p h e t s t r a n d z i j n d u i d e l i j k t e z i e n o p de f o t o - . Helemaal l i n k s o p h e t s t r a n d z i e t u eveneens de r e s t e n van de j o n g s t e , t h a n s g e s l o o p t e d u i n r e e p , a l s o o k d e met helm begroeide d u i n t j e s . De hoofdduinreep, d u b b e l o p B e l g i s c h grondgebied, i s m i n der s t e r k o n t w i k k e l d o v e r d e g r e n s i n Nederland ( d e r i j k s g r e n s l i g t i n h e t v e r l e n g d e van d e r e c h t l i j n i g e g r e p p e l i n h e t midden van d e foto).

De Z w i n v l a k t e , m e t o p d e a c h t e r grond S l u i s e n St.Anna-ter-Muiden - 157 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 157

met d e z i l t e r e u k van d e Noordzee i n j e neus, d e f r i s s e w i n d d i e doorheen j e • h a r e n s p e e l t . De z e e , soms z o k a l m , soms z o w o e s t , z o r g t v o o r een eeuwig, a l t i j d z i c h z e l f herhalend doch s t e e d s a f wisselend a c h t e r g r o n d g e l u i d . De g o l v e n komen a a n g e r o l d , d e i n e n u i t o p h e t b r e d e , z a c h t h e l l e n d e s t r a n d . Een eeuwig herbeginnen, misschien d e s l e u t e l t o t d e o n e i n d i g h e i d , d e weg n a a r h e t o p p e r ste b e r u s t e n ? Wie d a a r k a n l u i s t e r e n , h o o r t d i e p z i n n i g e d i n g e n , o n t d e k t een andere d i m e n s i e v o o r d e bekommernissen v a n a l l e dagen, d i e o n s z ó beroeren d a t we g e m a k k e l i j k v e r g e t e n w a t d e n a t u u r ons allemaal k a n schenken. In d e l u c h t , boven e n omheen h e t Z w i n , v l i e g e n v e l e v o g e l s . Hun gezang h a r m o n i e e r t met d e s t i l t e e n d e g e w i j d e r u s t , d i e o v e r h e t w i j d s e landschap heersen. Een s t i l t e d i e de l a s t i g e mens t o t k a l m t e , z e l f s t o t b e z i n n i n g b r e n g t . Vanop d e hoge d u i n e n kan men h e t vlakke p o l d e r l a n d i n z i j n v o l l e b r e e d t e overschouwen. I n h e t w a z i ge l i c h t r i j z e n d e zware stompe t o r e n s v a n Damure, Hoeke, L i s s e w e ge e n Mude a l s t r o u w e wachters o p . Wachters o v e r e e n r o e m r i j k verleden, v e r s m o o r d i n h e t z a n d . Aan d e h o r i z o n , d e k a n t e l e n van Brugge, h e t v r o e g e r e Ve n e t i e van h e t noorden, ingedommeld t o t een "scone s l a e p s t e d e " . . . . " I n gedachten verzonken kan men t e r u g d e t r o t s e z e i l e n o v e r h e t w a t e r z i e n zweven, d i e eens u i t a l l e hoeken van d e w e r e l d n a a r h e t Z w i n v o e r e n . Vo o r z ' n g e s l o t e n ogen v a r e n t i e n t a l l e n koggen, k a r v e l e n , k o t t e r s e n v i s s e r s b u i z e n o p e n a f het b r e d e v a a r w a t e r. Wanneer j e goed l u i s t e r t h o o r j e m i s s c h i e n wel Jacob van Maerlandt d i e d e l o f z i n g t van z i j n h e e r l i j k " B r u x ambacht", w a a r h e t z o goed l e v e n was. Dan ontwaar j e m i s s c h i e n d e schimmen v a n A r t e v e l d e , B l o n d e e l , G e rards e n andere g r o t e namen u i t eèn r o e m r i j k v e r l e d e n . Een v e r l e den n u i n g e s l o t e n d o o r v e l e zware p o l d e r d i j k e n , begraven o n d e r een o n e i n d i g e hoeveelheid z a n d . Wanneer j e z o l a n g s d i e p o l d e r d i j ken w a n d e l t , h e r i n n e r j e dan d e woorden van Dante, wanneer h i j zo bewonderend o v e r d e d u r f e n h e t doorzettingsvermogen v a n o n z e voorvaderen s c h r e e f i n z i j n " Comedia " : " Quale i Fiamminghi t r a Cazante e t Bruggia Temendo i l r i o o t t o c h e v é r l o r s ' a v v e n t a Fanno l o s c h e r m o , p e r c h é i l m a r s i f u g g i a "

of, v r i j vertaald: Zoals d e V l a m i n g e n t u s s e n Cadzand e n B r u g g e , Uit vrees voor de opdringende vloed, de z e e b e d w o n g e n d o o r d e b o u w v a n d i j k e n " .

- 158 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 158

Deze p r a c h t i g e v o l z i n n e n k a n men o p d e M a r k t van Brugge t e r u g v i n den in een marmeren gedenksteen, v ó ó r d e i n g a n g v a n h e t eeuwenoude b e l f o r t . Langsheen d e v a a r t Damme-Sluis, o n d e r d e m a j e s t a t i s c h e kanadapopul i e r e n , w a a r t d e g e e s t v a n U i l e n s p i e g e l nog r o n d . Langs d e o e v e r s van h e t Z w i n wandelde T i j l , m e t z i j n v r i e n d Lamme, t o c h z o g r a a g . Misschien z e l f s nog l i e v e r dan met N e l e . . . Ook d e k l e i n e k e i z e r , d e t r o t s v a n onze z u i d e r b u r e n , v e r t o e f d e h i e r w e l eens meer. A a n hem danken we immers d i t p r a c h t i g e r u s t i ge h o e k j e , t o e n h i j e n k e l e j a r e n werk bezorgde aan 8 . 0 0 0 Spaanse krijgsgevangenen. Hun h a r d l a b e u r danken we d i t u n i e k l a n d s c h a p . Zwervend o v e r d e oude K r i n k e l d i j k , o n d e r d e z a l i g e , l o m m e r r i j k e bescherming v a n d e v e l e k n o t w i l g e n , m e t o p d e a c h t e r g r o n d d e s t o e re t o r e n v a n Oostkerke, v e r g e e t men d e t i j d , w o r d t men één met de o n v e r s t o o r b a r e r u s t van deze nog ongerepte n a t u u r. V e l e k o e beesten g r a z e n v r e d i g i n malse weiden. D i t l a n d i s h e t l a n d v a n de s t i l l e , d e v r e d i g e n a t u u r Men b e l a n d t a a n d e k r u i s i n g v a n d e Damme v a a r t met de Leopolden Schipdonckkanalen. D e " S i f o n " , e e n b e g r i p v o o r mensen d i e e e n goede t a f e l waarderen, e e n o o r d v a n oude Vlaamse s m u l p a p e r i j , waar h e t v l e e s mals i s e n h e t b i e r goed s t r o o m t Als v a n z e l f s p r e k e n d komt men i n Damme t e r e c h t . H i e r l e e f t men n o g i n d e middeleeuwen. J e verwacht e l k o g e n b l i k b a l j u w Wuyts op d e stoep van " H u i z e S t . J a n " d e h u w e l i j k s s t o e t van K a r e l d e S t o u t e en Margaretha van Yo r k t e z i e n v e r w e l k o m e n . . . . . Die G r o t e M a r k t van Damme, m e t h a a r oude P a t r i c i ë r s h u i z e n , h a a r p r a c h t i g e s t a d h u i s , d e machtige stompe k e r k t o r e n , h e t S t . J a n s h o s p i t a a l s t i l l e g e t u i g e n van g r o o t h e i d e n v e r v a l van d e Vlaamse zeehavens. Achter h e t s t a d h u i s v a n Damme l i g g e n , v e r l a t e n en g r o t e n d e e l s reeds t e r u g o v e r s p o e l d , o p g r a v i n g e n gedaan n a a r d e s l u i s van d e Lieve e n een k l e i n e spuikom. Deze summiere sporen voeren de w a n d e l a a r v i j f eeuwen t e r u g , n a a r een welvarend Damme. To e n h i e r handel e n n i j v e r h e i d f l o r e e r d e n , s p i j t s d e v e l e b l o e d i g e o o r l o g e n en d e o n d e r l i n g e t w i s t e n . Boven Damme, i n d e " Waterhoek " , l i g t d e oude z e e d i j k , w e l k e d e s t r e e k t e g e n d e woeste wateren v a n d e z o v e r r a d e r l i j k e Noordzee eeuwenlang beschermd h e e f t . H i e r l i e p e n onze voorouders langsheen het b r e d e Z w i n een ommetje om, b e l a n g s t e l l e n d k i j k e n d n a a r de b o k t e k l e u r e n v a n d e t a l r i j k e v l a g g e n i n d e t o p van de z e i l s c h e p e n - 159 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 159

u i t a l l e hoeken v a n d e middeleeuwse beschaafde w e r e l d A a n de e i n d e r h e t b e l f o r t v a n S l u i s , d e tegenpool v a n Brugge, a a r t s r i v a a l v a n Damme's w e l v a a r t . Over d e Z w i n v l a k t e waakt dag e n n a c h t J a n t j e v a n S l u i s , n o g s t e e d s opgeschrikt d o o r d e v e r r a s s i n g s a a n v a l l e n van Seigneur d u T e r r a i l . . . . Niet t o e v a l l i g bewaakt J a n t j e d e wegen d i e van Brugge n a a r S l u i s l e i d e n . Z e werden z o d i k w i j l s g e b r u i k t d o o r m i l i t a i r e n a l l e r h a n d e om S l u i s t e b e l e g e r e n . " B r u g g e , Damroe e n S l u i s , in ' t v l a k k e Vlaanderenland gescheiden d o o r h e t w a t e r, verenigd door h e t zand I n d e Zeeuws-Vlaamse v l a k t e g e t u i g e n , i n h e t Retranchement, oudĂŠ wallen met d r i e b a s t i o n s e n d e r e s t e n v a n f o r t Nassau van d e g r o te t e g e n s t e l l i n g e n t u s s e n d e b u r e n . Wat v e r d e r ontmoeten we de "Vrede"-, e e n v r o e g e r e h e r b e r g , z o nauw verbonden met d e s t r i j d om de Z w i n v l a k t e b i j d e B e l g i s c h e o n a f h a n k e l i j k h e i d s s t r i j d ! L e g e n darische namen a l s d e "Schapenbrugge", d e " L e g e r b r u g g e " , d e " G l a zen B r u g g e " , " R e i g a e r t s v l i e t " , v o e r e n ons o v e r h e t r i j k e p o l d e r land, d a t h e t eens b i j n a 5 km brede Zwin v o o r eeuwig bedekt Hier moet w i j l e n Jacques B r e l z i j n i n s p i r a t i e hebben gevonden: " Zonder l i e f d e , warme l i e f d e , w a a i t de w i n d , d e stomme w i n d . Zonder l i e f d e , warme l i e f d e , weent d e z e e , d e g r i j z e zee Zonder l i e f d e , warme l i e f d e , l i j d t h e t l i c h t , h e t donk're l i c h t , en s c h u u r t h e t zand o v e r m i j n l a n d , mijn p l a t t e l a n d , mijn Vlaanderenland " . J.BREL Voor hen d i e n o g n a a r d e n a t u u r kunnen l u i s t e r e n , d i e van d e s t i l t e kunnen g e n i e t e n , i s deze s t r e e k een p a r a d i j s , e e n tweede t h u i s . Op d e vreemde k a n h e t m o o i e r z i j n , indrukwekkender, s c h i j n t d e zon f e l l e r e n v e e l l a n g e r, maar d i t l a n d ' h i e r h e e f t i e t s a n d e r s , i e t s van o n s z e l f , i e t s d a t o n s b i n d t e n b o e i t . Hier k l o p t h e t h a r t v a n Vlaanderen f e l l e r , h i e r v e r d w i j n t d e d r u k van h e t j a c h t i g moderne l e v e n waar geen t i j d meer i s om n a a r de

- 160 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 160

bloemen t e k i j k e n o f n a a r d e v o g e l s t e l u i s t e r e n . H i e r , t u s s e n h e mel e n a a r d e , v e r l o r e n t u s s e n d e duinen,eenzaam i n d e p o l d e r s , k a n de mens heraanknopen met d e r u s t e n d e i n n e r l i j k e v r e d e . Wandelend door d e " Oosthoek " komt men v o o r b i j d e oude h e r b e r g van h e t " K a l f " , h e t v r o e g e r e gemeentehuis, waar S j a r e l B r i l eens k a s t e l e i n was Wat v e r d e r l i g g e n , b i j "Moeder S i s k a " , f o r t S t . P o l , g i n d s de Ceuvelshoeve . . . . G e t u i g e n u i t een t i j d d i e v o o r b i j i s , onherroepel i j k v o o r b i j . Soms i s h e t h i e r a l s o f d e t i j d h e e f t s t i l g e s t a a n . Maar dan bemerk j e p l o t s d a t de "bouwers" weer e n k e l e nieuwe v i l l a ' s v e r d e r s t a a n . Z e s t o r e n de s t i l t e e n d e r u s t n i e t , maar d e ruimte w o r d t k l e i n e r , d e b i n d i n g met h e t v e r l e d e n l o s s e r De d r e i g i n g van h e t moderne l e v e n weegt o p d i t v r o e g e r b i j n a g o d vergeten p a r a d i j s . Hoelang nog, v b b r d e b o e l d o z e r s o p e n k e l e l u t t e l e k i l o m e t e r s van h i e r aan h e t werk gaan om de g r o t e zeehaven en h e t i n d u s t r i e g e b i e d v a n Brugge t o t s t a n d t e brengen? Eeuwen l a t e r w o r d t h e t p l a n van L . B l o n d e e l t o c h w e r k e l i j k h e i d ! Maar z e l f s d i e dreigende gedachten worden d o o r d e f r i s s e wind u i t j e h o o f d gewaaid. H i e r i s a l l e e n p l a a t s v o o r z a c h t gemijmer, v o o r gedachten o v e r d e g r o o t h e i d e n de w e l v a a r t v a n de s t r e e k , t o e n h e t Zwin nog de l e v e n s a d e r v a n Vlaanderen was Zb komt men e r t o e , b e l a n g s t e l l i n g o p t e v a t t e n v o o r deze s t r e e k En e r h e e l w a t o v e r o p t e s t e k e n u i t een t w i n t i g t a l d e r meer dan TWEEHONDERDWINTIG boeken o v e r H e t Z w i n e n z i j n geschiedenis. Te gaan rondneuzen i n a r c h i e v e n . Oude k a a r t e n t e gaan raadplegen. Men d e n k t e n s p r e e k t anders o v e r h e t Z w i n , n a d a t men v o o r a u t e n t i e ke dokumenten h e e f t g e s t a a n , wanneer h e t oog g e r u s t h e e f t o p kaarten v a n L a n c e l o o t B l o n d e e l . K a a r t e n u i t d e XVlde en XVIIde eeuw v e r t e l l e n j e , meer dan honderdduizend woorden, o v e r de hopeloze s t r i j d v a n Brugge om h e t Z w i n t e redden van d e t r a a g maar z e ker v o o r t s c h r i j d e n d e v e r z a n d i n g . Men v o e l t z i c h meer verbonden met de s t r i j d v a n onze voorvaderen, d i e Â° h e t Vlaamse v o l k hebben g e maakt t o t w a t h e t n u i s . L e r e n o n s e e r b i e d e n r e s p e k t t e hebben voor d e l e v e n s k r a c h t van d i e mensen u i t d e Z w i n s t r e e k , d i e h e t hoofd hoog h i e l d e n ondanks de v e l e natuurrampen. Ondanks eeuwenlange vreemde d w i n g e l a n d i j . H i e r v a n g e t u i g e n nog d e k r i j g s h a f t i g e namen van d e F o n t a i n e , d e Cantelmo, h e t b e r u c h t e f o r t van S t . Donaes, de v e s t i n g s w a l l e n van Damme e n S l u i s Kontakt t e zoeken met mensen d i e h e e l w a t weten o v e r d e geschieden i s v a n h e t Z w i n en van Vlaanderen. Mensen d i e j e met l i e f d e e n t o e w i j d i n g helpen i e t s meer t e weten t e komen van d e r o e m r i j k e g e - 161 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 161

KLUUT

- 162 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 162

WULP

- 163 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 163

schiedenis, d e dagen v a n t r i o m f , d e z w a r t e dagen van o o r l o g , p e s t en a l g e h e l e ondergang d i e deze s t r e e k z o menig k e e r i n d e e l l e n de hebben gedompeld. U i t a l d i e gegevens e n p e r s o o n l i j k e k o n t a k t e n i s de r e e k s " D o o r heen de g e s c h i e d e n i s v a n h e t Zwin " g e g r o e i d t o t een v e e l omvangr i j k e r geheel dan o o r s p r o n k e l i j k gedacht. H i e r v o o r v e r l e e n d e n hun medewerking: - P a u l A r r e n , d i e h e e l w a t i n f o r m a t i e bezorgde o v e r k a s t e l e n en mcinumenten; - Raymond Thys, d i e eens t e meer z i j n r i j k e dokumentatie t e r b e schikking s t e l d e ; - Raymond A l a r d o t , d i e v o o r d e v e l e b r i e f w i s s e l i n g z o r g d r o e g ; - Raymond Ve r r e c a s , d i e e i g e n f o t o ' s van h e t Z w i n t e r b e s c h i k k i n g stelde; - Franz Mertens, H e n r i Feyen e n M i r i a m Capanne, d i e h e e l w a t t e k sten u i t h e t L a t i j n , Spaans, I t a l i a a n s , D u i t s , e . a . vertaalden; â&#x20AC;˘ - Jan B a p t i s t Lemmens d i e i n s z i j n p r a c h t i g e naslagwerken l i e t gebruiken; - D h r. P r i e m van d e Gidsenbond Brugge, d i e d e ganse b o e k e r i j v a n de Bond t e r b e s c h i k k i n g h e e f t g e s t e l d ; - De Vlaamse To e r i s t e n b o n d , d i e ons d e t o e l a t i n g g a f a r t i k e l s e n fotomateriaal u i t verschillende p u b l i k a t i e s te.â&#x20AC;˘gebruiken; - J o s Rau, a u t e u r v a n v e r s c h i l l e n d e b i j d r a g e n o v e r d e Spaanse v e s tingen i n de Zwinstreek; - H e n d r i k Le Page, v a n d e "Simon S t e v i n - s t i c h t i n g " , d i e o n s g e g e vens bezorgde o v e r d e Spaanse f o r t e n ; -Het Gemeentebestuur v a n S l u i s , d a t v e r s c h i l l e n d e onuitgegeven i n l i c h t i n g e n en kaarten t e r beschikking s t e l d e ; - H e t Gemeentebestuur v a n Knokke-Heist, d a t een p r a c h t i g e dokument a t i e schonk. - De Gemeentebesturen v a n Brugge, I e p e r e n D a m e , d i e o n s b e r e i d w i l l i g i n l i c h t i n g e n hebben v e r s t r e k t . Om t e s l u i t e n wens i k een gemeend woord v a n dank t e mogen r i c h t e n t o t a l l e n d i e h e t m o g e l i j k hebben gemaakt deze r e e k s o v e r d e g e s c h i l denis van h e t Z w i n samen t e s t e l l e n . Remi Van H a e l s t - 164 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 164

17de eeuwse oorlogsbodem

"Lo reden TqI en Lamme langsheen de vaart naar Damure ..."

Onder de k n o t w i l g e n o p d e K r i n k e l d i j k ( Hoeke ) De onde kerk van Knokke (XVII eeuw) (Originele tekening F. De Clerdc)

- 165 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 165

In d e e l 2 0 ( 1 9 8 3 / 4 ) werd o p d e g r o t e k a a r t d e r Spaanse f o r t e n een f o u t i e v e l i g g i n g aangegeven van d e " S o u t e Va e r t " . Deze benaming s t a a t h i e r b i j een k l e i n e a f w a t e r i n g , maar moet i n f e i t e c i r c a ĂŠĂŠn c e n t i m e t e r h o g e r l i g g e n , v l a k onder d e dubbele v a a r t , d i e toen h e t Zwin vormde e n d i e men d e " S o e t e e n d e Soute Va e r t e n " noemde. Op b i j g a a n d e k a a r t z i j n deze v e r b e t e r i n g e n aangegeven. 0 Grenspaal 1. E e r s t e Spaanse l i j n ( G r a a f J a n s d i j k 6. F o r t S t . Donaes 7. F o r t S t . J o b 8. F o r t S t . F r e d e r i c k 13. L i n i e van F o n t a i n e 16. Verdwenen f o r t (Roode Osse) 21. V e s t i n g S l u i s - 166 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 166

/-�

B i j d e g e s c h i e d e n i s van h e t Zwin t i j d e n s h e t O o s t e n r i j k s e r e g i me., h o o r t ook nog een b e l a n g r i j k e g e t u i g e n i s u i t deze p e r i o d e . In d e "Roode O s s e s t r a a t " ( v r o e g e r e N a c h t e g a a l s t r a a t ) v o o r b i j d e C a n t e l m o - l i n i e , r i c h t i n g Nederland, k a n men nu nog een manke grenspaal z i e n , d i e i n d i e t i j d d e g r e n s afbakende t u s s e n d e O o s t e n r i j k s e Nederlanden e n de Verenigde P r o v i n c i ë n , Deze g r e n s paal, c i r c a 1 , 8 m hoog, v e r t o o n t i n d e r i c h t i n g van Vlaanderen de O o s t e n r i j k s e dubbele a r e n d , e n r i c h t i n g S l u i s d e Nederlandse leeuw. • Aan gang z i j n d e n i v e l l e r i n g s w e r k e n aan h e t oude f o r t S t . Donaes vormen d o o r d e t r a f i e k v a n zware machines e n vrachtwagens een d r e i gend gevaar v o o r deze u n i e k e g e t u i g e n i s u i t d e l a t e middeleeuwen. BIBLIOGRAFIE " Monnikerede, e e n verdwenen z e e s t a d " J . D e Smet " H e t L a n d e l i j k e Knokke " L e s P o l d e r s " P. Wa g r e t " Het Zoute - Het Zwin " - L . Lippens " V l a a n d e r e n d o o r d e eeuwen heen " " De geschiedenis van S l u i s " " Blankenberghe, e e n r i j k v e r l e d e n , e e n schone toekomst E. B i l é " Vi e e t mort du pays du Zwin " Chastelain " H e t w a t e r n e t t e n N . O . v a n Brugge " A . D e Smet " Knokke e n h e t Zwin " M. C o o r n a e r t " Damme " Va n d e n B e r g h e " Brugge " R . Dusaucholt " T w i n t i g eeuwen V l a a n d e r e n " " S o u v e n i r s d e Knocke " Opendendrinck Westkapelle " Opdendrinck Ve r s c h i l l e n d e werken v a n I R . J . Ameryckx Damme " , H o s t e Geschiedenis v a n Oostende " Geschiedenis v a n I e p e r 'I B e s t e k C a n t e l m o l i n i e " E . P. G a ë t a n - R o n d d e P o l d e r t o r e n * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

- 167 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 167

MARETAK EEN TEKEN AAN D E WAND . . .

" Ken j e Maretak ? " S t e l j e deze v r a a g aan j o n g e r e n dan s t u i t j e i n d e méeste g e v a l l e n h e i l l o o s o p e e n n i e t - b e g r i j p e n d schouderophalen . . . . z é k e r geen materie om o v e r n a a r h u i s t e s c h r i j v e n . . . . l e e s j e z d van hun ogen. Sommigen t u i n e n e r i n en gaan, m e t z w i e r e n p a t h o s , h u n t i j d v e r k n a l l e n i n e e n u i t e e n z e t t i n g o v e r à l w a t met d e maretak " n i e t s " te maken h e e f t ; , t o t z e met hun e i g e n i n s p i r a t i e overhoop geraken en dan nog hebben weinigen e r i e t s van begrepen ! De oudere g e n e r a t i e i s voorzeker meer v e r t r o u w d met deze eeuwiggroene h a l f p a r a s i e t . Z i j l e e f d e n dan o o k d i c h t e r b i j d e n a t u u r. Niet z e l d e n s t e l t men een vaag v l e u g j e e e r b i e d v a s t wanneer z e het hebben o v e r d i t eigenaardige gewas . . . . In d e Wies A n d e r s e n - show werd, n i e t zonder v e r v e , e e n dankbaar gebruik gemaakt v a n een maretak om h e t kwispaneel v o o r een z o v e e l s t e . v r a a g t e s t e l l e n . Ve r m o e d e l i j k ook om z i j n zeldzaamheid k r e e g de maretak b i j d i e gelegenheid een e r e p l a a t s boven h e t h o o f d v a n de show-master d i e , goed gemotiveerd, d e maretak a l s een " m i s t e l " b e t i t e l d e . Op d e B r i t s e e i l a n d e n z i j n t o t o p deze dagen nog d u i d e l i j k a a n w i j s b a r e banden met d e K e l t e n voorhanden. M a r e t a k s t a a t er bekend a l s " M i s t l e t o e " e n d e d o o r Wies Andersen aangehaalde benaming " M i s t e l " ( n o c h t a n s een Vlaamse naam) l i g t v o o r h e t g r i j pen. De "Vaderlandsche Geschiedenis" ( w a a r i s d e t i j d .? ) leerde ons r e e d s d a t d e D r u ï d e n , d e w i j z e mannen e n vrouwen v a n de K e l t e n , met een s i k k e l d e u i t g e s t r e k t e loofwouden i n t r o k k e n om de maretak met een geeigend r i t u e e l t e oogsten. D i t was e e n , v o o r d i e t i j d , zo indrukwekkende g e b e u r t e n i s d a t i k u d e b e s c h r i j v i n g e r v a n n i e t w i l onthouden. Vooraf e c h t e r e n i g e t o e l i c h t i n g . De Druïden kenden r e e d s d e samenhang met mythe e n geneeskracht van d i t gewas e n droegen gedurende v e l e g e n e r a t i e s h u n w i j s h e i d : . : . over o p hun v o l g e l i n g e n ( w a a r t o e ook d e k o l d e r e s k é s t r i p f i g u r e n A s t e r i x e n O b e l i x worden geacht t e b e h o r e n ) . S e d e r t d e v r o e g s t e - 168 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 168

t i j d i s à l l e b i j g e l o o f o n a f s c h e i d e l i j k verbonden geweest met d e maretak. De ouden bevroedden d e k r a c h t d i e d e maretak i n z i c h draagt e n w i s t e n ( v o l g e n s h e t s i m i l i a s i m i l i b u s c u r e n t e r ! ) d a t z i j met d i t k r u i d maanzieken konden genezen. A l l i c h t oordeelden z i j d a t d e maretak d e k r a c h t e n van d e e i k i n z i c h ' o p z o o g e n z o doende deze k r a c h t o p d e z i e k e k o n overbrengen. Wat e r o o k van z i j ; d e maretak behoorde t o t d e h o o f d a t t r i b u t e n van h e t " m i d w i n t e r - c e r e m o n i e e l " : h i j was hun "Lignum Sacrum", h e i l i g h o u t o f "Nieuw a l h e i l " . Het o o g s t - r i t u e e l s p r e e k t t o t d e v e r b e e l d i n g : o p p l e c h t i g e w i j z e verzamelden z i j z i c h t e midden v a n h e t d o r p s p l e i n , b a r r e v o e t s , i n l i n n e n g e h u l d . N i e t zomaar o p een dag u i t d e v e l e , n e e , i n ' t p u t teke van d e w i n t e r t i j d e n s d e zesde n a c h t n a de nieuwe maan ! D i t behoorde t o t h e t midwinterceremonieel d a t e r i n bestond 1 3 dagen lang de h e r o p l e v i n g d e r n a t u u r t e v i e r e n n a a r a a n l e i d i n g v a n d e zonnewende. K e r s t m i s i s h i e r v a n d e gekerstende ( v e r k r i s t e l i j k t e ) vorm geworden. To t d i e m i d w i n t e r f e e s t e n behoorde ook h e t Germaanse " J o e l f e e s t " ( i n f e i t e een z i e l e n f e e s t ) d a t e r i n bestond h a r t e l i j k t e g e n i e t e n van d e w i n t e r o f f e r g a v e n ( s l a c h t p e r i o d e ! ) . M e t veel l a w a a i e n g e d r u i s k l o p t e n z i j d a n o p stammen e n bonden s t r o banden r o n d d e boomstammen - w a t k n o t s g e k l i j k t maar h e t hoegenaamd n i e t was - om d e geesten d e r v r u c h t b a a r h e i d t e v e r h e e r l i j k e n . . . . Aldus u i t g e d o s t k o n h e t o o g s t - r i t u e e l aanvangen. Vo o r z i e n van z i l v e r e n s i k k e l s ( " Z i c h e l s " , d i e n i e t t o e v a l l i g de vorm e n k l e u r van d e maan hadden; maan en z o n bekleedden een e r e p l a a t s i n hun bestaan ! ) t r o k k e n z i j dan d e wouden i n waar d e maretak h o e è naamd geen zeldzaamheid was. De Druïden sneden met d e s i k k e l d e m i s t e l v a n een e i k ; h u n h e l p e r s v i n g e n deze o p i n een l i n n e n doek. Het e i k e n h o u t , waarvan de maretak geoogst w e r d , verbrandde men in h e t flakkerend haardvuur Van de maretak sneed men a m u l e t t e n d i e zesmaal vernieuwd e n permanent d o o r d e z i e k e n gedragen moesten worden. Deze z i e k e n l e d e n Ban, w a t d e Druïden beschouwden a l s een h e i l i g e z i e k t e (Morbus s a t e r ) ; d e maanziekte i n d e volksmond " v a l l e n d e z i e k t e " . I n f e i t e betrof het h i e r Epilepsie. Een bepaalde v i s i e w i l d a t e p i l e p s i e k a n beschouwd worden a l s z i j n de een spanning i n d e mens, d i e i n f e i t e nog t o t de p r i m i t i e v e , helderziende maanfase, b e h o o r t doch d i e n t t e l e v e n i n d e r e e d s volgende v e r s t a n d s f a s e . M a r e t a k v e r n i e t i g t h e t " a a n d e n a t u u r - g e bonden- z i j n " e n de h e l d e r z i e n d h e i d , t e n b a t e v a n h e t v e r s t a n d , - 169 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 169

=.3ti ':germaanse mythologie i s d i t t i j d s t i p van omwenteling i n h e t r _ e l ' ;k z i e l e l e v e n ( v a n n a t u u r l i j k t o t k u l t u u r l i j k weeeii) v u o l z i e n é n beschreven i n h e t v e r h a a l v a n de "zonnezoon" B a l d u r de, s t e r f t wanneer d e b l i n d e Hodur een maretak ( p r e c i e s d e é n i g e lie d i e NIET b e l o o f d had B a l d u r t e SPAREN ! ) n a a r hem w e r p t . 1?1 i s h e t "midzomer-gebeuren". De dood v a n d e kosmisch e e n h e i d s besef i n d e mens. H e t i n t u i t i e f weten w o r d t gedood d o o r h e t b l i n de v e r s t a n d ( i n s t i n k t ? ) . I n d i e v i s i e h e e t e p i l e p s i e " h e i l i g e z i e k t e " omdat z e ogenblikken teweeg b r e n g t van é é n z i j n met hogere werelden . . ( z o zou Mohammed - d e p r o f e e t - een e p i l e p t i c u s geweest z i j n ) . De n e e r s l a g van d i t a l l e s w i l d a t d e e p i l e p t i c u s moet geholpen worden om van de hemel t e r u g op aarde t e komen om a l h i e r , i n a a r d se omstandigheden t e r u g t h u i s t e geraken. Een kruidenboek u i t 1506 g e e f t h e t m i d d e l d a a r t o e a l s v o l g t a a n : "herinnen i s t n i c h t s besser dan EICHENMISTEL, i m abnemende Monde, im Schutzen, g l e i c h i n d e r M i t t a g s t u n d e met Einem P f e i l h e r u n t e r geschossen, doch dasz e s d i e L u f t n i c h t b e r u h r e dasz musz a l l e s st`..'schweigend geschehen, i n e i n r o t Tuch g e n u b t , s o had d i e I n fl::itee und d i e S i g n a * u r d i e Macht, s o b a l d man e s einem P a t i e n t e n weee.as I h b a'jkommt, anhangt, s o s t e h t e s von Stund a n , u n d wenn e r. : , ' ! : c t es s u f d i e B r u s t t r a g t , s o kommt e s auch n i c h t w i e d e r, ui e e n e s angeerbt ware Wa'.: r i t t e , i n schoon Vlaams, v r i j l a a t v e r t a l e n a l s v o l g t ; Daartoe g a a t n i e t s boven de EIKENMISTEL, d i e men, a l s d e afnemende maan i n de S c h u t t e r s t a a t , v l a k op d e noen, m e t een p i j l n e e r s c h i e t zonder missen. D i t d i e n t i n volkomen s t i l t e t e geschiedes. Vervolgens i n een r o o d doek genaaid h e e f t d i t voldoende macht e n i n v l o e d d e kwaal zodanig t e weren d a t deze n i e t t e r u g k o m t . D e p a -

t i e n t d i e d i t n o d i g h e e f t d i e n t deze a m u l e t wel o p de b o r s t t e dragen. I s d e z i e k t e overgeerfd I n e s s e n t i e w o r d t h i e r , anno 1506, n a a r d e geneeskracht van d e mane:eak verwezen ! WilWiLemem i n samenklank met d e n a t u u r l e v e n dan i s d e zesde dag n à ni€e• = maar d é dag waarop de e i c e l i n h e t v r o u w e l i j k l i c h a a m z i c h hei ° _ vastgehecht e n d e maankrachten aan d e vormgeving beginnen (ra °-:..:_;:1s d e v r o u w e l i j k e maandcyclus w a a r i n van m e n s t r u a t i e t o t mentt i a a t i e o p nieuwe maan d i e n t - t e v a l l e n ) . Evenzo a l s b i j h e t zaad d a t b i j wassende maan h e t v o o r d e l i g s t o n t k i e m t , e e n f e i t d a t e l k e r v a r e n b i o l o g i s c h - t u i n i e r u kan b e v e s t i g e n . - 170 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 170

Men z e g t w e l e e n s : " z o a l s d e ouden zongen, z o p i e p e n de j o n g e n " . Merkwaardigerwijs w o r d t o p onze dagen d e maretak d o o r d e wetenschap opnieuw aangewezen a l s h é t m i d d e l t e g e n e p i l e p s i e . D a a r b i j komt nog d a t h e t p r e c i e s d e " e i k e n m i s t e l " ( d e maretak d i e op d e e i k i s o n t l o k e n ) i s d i e aangewezen w o r d t ! D i t b e v e s t i g t d a t een maretak mét d e sapstroom van z i j n g a s t h e e r o o k bepaalde s t o f f e n van deze i n z i c h o p z u i g t . ( Te r l o o p s kan men d e v r a a g s t e l l e n o f d e maretak op z i j n b e u r t z é l f van z i j n e i g e n s t o f f e n a f s c h e i d t i n de sapstroom van z i j n g a s t h e e r -boom: e e n verantwoord onderzoek kan h i e r u i t s l u i t s e l b r e n g e n ) . ANALYSE E N RECEPTEN Zich baserend o p d e m y t h o l o g i e en gedreven d o o r d e gebondenheid van a l l e b i j g e l o o f aan de maretak werd deze met w e t e n s c h a p p e l i j k gezag o n t l e e d . Een doorgedreven onderzoek toonde aan d a t d e oude wijzen h e t nog n i e t z o verkeerd voorhadden: Tot d e maretak-bestanddelen rekentmen ondermeer: C h o l i n e , e e n a l k a l o d e ( Vi s c i n e ) , een harsachtige b i t t e r s t o f , een glycoside ( V i s calbine), v e e l Xanthofyl en exanthofyl, glucose, I n o s i e t , een zuur en een n e u t r a a l reagerende saponine. De g r o t e b e t e k e n i s o p m e d i c i n a a l gebied i s gelegen i n z i j n vermogen h e t v e g e t a t i e v e z e n u w s t e l s e l t e b e i n v l o e d e n ; g u n s t i g i n t e werken b i j v e r s c h i l l e n d e bloedingen z o a l s - l o n g b l o e d i n g en m e n s t r u a t i e ; h i j h e e f t een h a r t - en bloeddrukverbeterende w e r k i n g ( d i e evenwel v e r s t o o r d w o r d t e n i n a k t i e f b l i j f t v i a h e t maagdarmkanaal). De bloeddrukverlagende w e r k i n g i s n i e t zonder g e v a a r ; m a r e t a k i s met name o o k g i f t i g . Deze g i f t i g h e i d i s minstens z o s t e r k a l s d e bloeddrukverlagende w e r k i n g . Vandaar d a t wetenschappers d e b e r e i -

d i n g e n u i t maretak l i e f s t op doktersvoorschrift en door magisters zien geschieden. K l a k k e l o o s experimenteren met n i e t vertrouwde materies i s immers u i t den boze ! Minder bekend, maar z e k e r z o boeiend i s d e v e r l i c h t i n g d i e maretakpreparaten kunnen teweegbrengen b i j z w a r e - , n i e t t e opereren, k a n kergezwellen; ' t i s z o een b e e t j e a l s met acupunctuur: Men weet n i e t hoe h e t w e r k t , maar h e t w e r k t ! Het i s een p l a n t d i e o o k de n a t u r o p a t h i s c h e middens met v e r r u k king s l a a t : z o a l s r e e d s aangehaald werd maretak i n de v r o e g s t e t i j d e n a l aangewend t e r b e s t r i j d i n g v a n E p i l e p s i e , meer bepaald de " e i k e n - m a r e t a k " . De Nederlandse " h o g e p r i e s t e r e s " d e r k r u i - 171 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 171

denkunde, M e l l i e U y l d e r t , o n d e r s c h r i j f t d i t met volgend r e c e p t : " Thee v a n Viscum Album, s o o r t e i k e n m i s t e l , w e r k t o p de bloedsomloop e n w o r d t d o o r t a l v a n a r t s e n a l s m i d d e l t e gen e p i l e p s i e e n k r a m p e n - v o o r a l b i j k i n d e r e n - g e b r u i k t . Men t r e k t d e t h e e v a n d e ĂŠ ĂŠ n j a r i g e , o p m i d w i n t e r v e r z a melde b l a a d j e s , 3 0 g r a m o p 1 , l i t e r w a t e r . D i t h e l p t b i j diverse s t o r i n g e n i n de bloedsomloop, o . m . b l o e d v l o e i i n gen e n o v e r m a t i g e m e n s t r u a t i e

Mellie Uyldert, een p e r s o n a l i t e i t terzake, v e r w i j s t h i e r b i j naar zekere D r . Colmatch d i e beweerde d a t maretak even- b e s l i s t e p i l e p s i e geneest a l s k i n a b a s t de w i s s e l k o o r t s . I n d e j a r e n 1802 t o t 1804 genas D r. F r a g e r e l f e p i l e p t i c i met e i k e n m i s t e l . K n e i p p g a f b i j e p i l e p t i e z o n d e r t a l m e n : 1 l e p e l o l i j f o l i e i n d e ochtend en 1 mespunt m i s t e l p o e d e r ' s avonds, r e c e p t waarmee h i j verrassende uitslagen bereikte i De e r v a r e n k r u i d e n s p e c i a l i s t e I n g r i d Gabrielâ&#x20AC;˘ ( O o s t P r u i s e n ) geei volgend r e c e p t : b i j b l o e d i n g e n ( v a n o . m . l o n g e n ) e n b i j menstruat: bekomt men een u i t s t e k e n d e t h e e d o o r 3 t o t 6 gram t e o v e r g i e t e n met 1 k o p j e kokend w a t e r K a r e l v a n Wesemael (vervolgt)

- 172 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 172

WAAROMVALTPASEN NIET OPEENVASTEDATUM ? Ve r a n d e r l i j k e " k e r k e l i j k e " feestdagen bezorgen o o k n i e t - g e l o v i g e n a l l e r l e i " v e r l o f p r o b l e m e n " . Geen wonder: h e t p a a s v e r l o f k a n v a r i ë r e n van 22 maart t o t 2 5 a p r i l ! H i e r d o o r s c h u i v e n o o k feestdagen a l s O.H. Hemelvaart en Sinksen soms t o t b i j n a midden j u n i o p . E n v e l e n vloeken binnensmonds om z o v e e l ongemak. N o g a l l i c h t z i n n i g meent men d a t d i t d e s c h u l d v a n de roomse kalendermakers i s , d i e , m e t een h e i l i g e e e r b i e d v o o r d e oudste t r a d i t i e s , d e moderne mens h e t leven m o e i l i j k maken. Niets i s minder waar:. o o r s p r o n k e l i j k v i e r d e de k e r k h e t Paasfeest op een v a s t e d a g , n e t a l s K e r s t m i s t r o u w e n s . Maar i n de v r o e g s t e eeuwen van h e t christendom was e r w e i n i g eenheid t u s s e n de v e r s c h i l lende kerkgemeenschappen, d i e e r e l k hun e i g e n o p v a t t i n g e n o p n a h i e l d e n . O f d i t nu o v e r een geloofsprobleem was o f o v e r d e datum van h e t P a a s f e e s t , d a t maakte w e i n i g v e r s c h i l u i t . In h e t o o s t e n v i e r d e men h e t Paasfeest o p d e 14de N i s a n , d i t i s de 14de dag v a n de maanmaand. I n andere s t r e k e n v i e r d e men h e t Paasfeest o p een andere dag. Paus V i c t o r ( 1 9 3 - 2 0 3 ) bepaalde d a t d e h e l e roomse k e r k Pasen o p dezelfde dag moest v i e r e n . Z i j n stem k l o n k n i e t e r g gezagvol, e n i n h e t o o s t e n s t o o r d e men z i c h n i e t aan z i j n p a u s e l i j k b e v e l . Het was o o k m o e i l i j k een j u i s t e dag t e b e p a l e n , w a n t men g e r a a k t e s t i l a a n i n d e k n o e i met d e k a l e n d e r d i e J u l i u s Caesar i n 47 v. C . had o p g e s t e l d . De Romeinen waren b l i j k b a a r geen a l t e goede s t e r rekundigen e n zagen n i e t op een m i n u u t j e m i n o f meer. Wel hadden ze a l opgemerkt d a t een " z o n n e j a a r " n i e t j u i s t i n dagen u i t t e drukken v i e l . Daarom vond J u l i u s Caesar h e t s c h r i k k e l j a a r u i t . Zo kon h i j om de v i e r j a a r d e k a l e n d e r " o p p u n t s t e l l e n " . Men g i n g van d e v e r o n d e r s t e l l i n g u i t d a t een " z o n n e j a a r " 3 6 5 4 dagen l a n g was. G e z i e n d e w e r k e l i j k e d u u r t i j d v a n een " z o n n e j a a r " ( o o k t r o pisch j a a r genoemd) 3 6 5 dagen 5 u r e n 4 8 minuten e n 4 6 sekonden lang i s (maar d a t w i s t J . Caesar n a t u u r l i j k t o e n nog n i e t ! ) v e r speelde men p e r j a a r een goede 11 m i n u t e n . E n z o z o u Pasen o o i t wel eens midden i n d e w i n t e r geraken, w a t dan weer d e oorzaak zou z i j n van een warme K e r s t m i s . D e r g e l i j k e problemen h i e l d e n t o e n de kerkvaders b e z i g . Op h e t beroemde c o n c i l i e v a n N i c e a ( 3 2 5 ) kwam ook d e k w e s t i e van d e datum van h e t P a a s f e e s t o p h e t programma Men zou a l l e s i n één k l a p r e g e l e n : h e t j a a r aanpassen, e n Pasen - 173 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 173

op e e n . v e r a n d e r l i j k e dag v i e r e n . Z o moest niemand z i j n Paasfeest v i e r e n o p d e dag d a t andere c h r i s t e n e n d a t deden. Men h a a l d e e r enkele deskundigen b i j , maar l a t e r z o u b l i j k e n d a t d i e een d r a a k t e r wereld brachten. Men b e s l o o t h e t Paasfeest t e v i e r e n o p d e zondag d i e v a l t n a d e e e r s t e v o l l e maan, d i e voorkomt na d e l e n t e dag-nachtevening. D i t i s h e t t i j d s t i p waarop dag en n a c h t j u i s t even l a n g z i j n . D i t g e beurt TWEEMAAL p e r j a a r : 2 1 maart e n 21 september. V i e l i n h e t j a a r 325 d e e e r s t e "astronomische v o l l e maan" n i e t g u n s t i g v o o r d e amateur-astronomen van d e c o n c i l i e v a d e r s o f k e n den deze e r n i e t a l t e v e e l van ? Wie z a l h e t weten: d e v o l l e maar was i n f e i t e geen v o l l e maan . . . . Wa t d e s t e r r e k u n d i g e n n u nog spottend d o e t spreken o v e r de " k e r k e l i j k e v o l l e maan". Z o hadden de k e r k v a d e r s h e t n u ook n i e t b e d o e l d , maar t e n s l o t t e b l e e f a l l e s zoals men h e t bepaald h a d . De k a l e n d e r v a n J u l i u s Caesar b l e e f a c h t e r l o p e n e n i n f e i t e had niemand d a a r l a s t v a n ! De s t e r r e k u n d i g e b l e e f t r o u w aan d e s t e l l i n g e n v a n C l a u d i u s P t o l o meus, z o a l s deze z e i n z i j n "Almagest" beschreven h a d . G e l e i d e l i j k begonnen s t e r r e k u n d i g e n t e t w i j f e l e n aan de o n f e i l b a a r h e i d v a n de stamvader d e r astronomen. Copernicus bewees d a t Ptolomeus v e r keerd was e n d a t d e oude Grieken g e l i j k hadden. D a t werd hem i n het westen n i e t i n dank afgenomen. Paus G r e g o r i u s d e G r o t e b e s l o o t i e t s t e doen aan d e manklopende k a l e n d e r, w a n t i n 1582 was men a l e e n k l e i n e h a l v e maand a c h t e r g e l o p e n t e n o v e r s t a a n van d e e c h t e zonnetijd ! Men b e s l o o t d e k l o k k e n g e l i j k t e z e t t e n : d e z e g r e g o r i a a n s e kalende: was een meesterwerk v a n nauwkeurigheid. De s t e r r e k u n d i g e n van h e t Vaticaan bewezen d a t z e h e e l w a t b e t e r konden c i j f e r e n dan hun voorgangers. Men b e s l o o t h e t s c h r i k k e l j a a r t e behouden: a l l e j a a r t a l l e n d e e l baar d o o r 4 z i j n s c h r i k k e l j a r e n , b e h a l v e d e DUIZENDTALLEN; d i e z i j n a l l e e n e e n s c h r i k k e l j a a r a l s z e d e e l b a a r z i j n d o o r 4 0 0 . Daaror z a l h e t j a a r 2 . 0 0 0 een s c h r i k k e l j a a r z i j n . Nu was d e nauwkeurigheid van d e g r e g o r i a a n s e : kalender z o goed d a t een " b u r g e r l i j k " j a a r s l e c h t s 0 , 0 0 0 3 zonnedagen g r o t e r was dan een " t r o p i s c h j a a r " . E l k e 3 . 0 0 0 j a a r z o u men d u s een aanpassing moeten doen v a n ĂŠĂŠn dag ! De g r e g o r i a a n s e k a l e n d e r werd o n m i d d e l l i j k v a n k r a c h t i n d e roomse k e r k ; d e p r o t e s t a n t e n bogen i e t s l a t e r h e t h o o f d v o o r z o v e e l - 174 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 174

wijsdom. H e t z a l w e l niemand verwonderen d a t d e Engelsen e e r s t b i j n a twee eeuwen l a t e r t o t d e v a s t s t e l l i n g kwamen d a t paus Gregor i u s h e t goed bekeken h a d . De Russen deden e r nog l a n g e r o v e r, maar u i t e i n d e l i j k v o l g d e d e ganse w e r e l d n a h e t e i n d e v a n de e e r s t e wereldoorlog ( 1 9 1 8 ) d e z e l f d e k a l e n d e r. Nu i s men i n d e Verenigde N a t i e s b e z i g om een "nieuwe k a l e n d e r " op t e s t e l l e n ; VIER semesters van 1 2 maanden, v e r d e e l d i n DRIE g e l i j k e t r i m e s t e r s . Maar t o t g r o t e o n t g o o c h e l i n g van a l w i e anders had v e r w a c h t : Pasen b l i j f t zweven ! Remi V a n H a e l s t

Vergelijking tussen de Romeinse en de Gregoriaanse kalender. (Deel van een "universele Kalender" van het begin der 19de eeuw, na het afschaffen van de Franse Republikeinse Kalender)

Janvier A FĂŠvrier J Mars B Avril D Mai B

Juillet B Aout A Septem. D Octobre B Novem. D

Juin D )1ĂŠce.m. A ` ' GO _ROMAe i l s

- 175 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 175

PAASZUMBIS Â®MM 11583 T U T 2 2 0 0 I n t e r e s s a n t om w e t e n v o o r h e n d i e z i c h b e z i g h o u d e n m e t f a m i l i e k u n d e : o p w e l k e d a g v i e l P a a s z o n d a g ? We z o c h t e n het even o p vanaf 1583. Ook v o o r d e t o e k o m s t ( t o t h e t j a a r 2 2 0 0 ) n o t e e r d e n we w a n n e e r d e P a a s k l o k k e n g a a n k o m e n . 10.04.1583 01.04.1584 21.04.1585 06.04.1586 29.03.1587 17.04.1588 02.04.1589 22.04.1590 14.04.1591 29.03.1592 18.04.1593 10.04.1594 26.03.1595 14.04.1596 06.04.1597 22.03.1598 11 . 0 4 . 1 5 9 9 02.04.1600 22.04.1601 07.04.1602 30.03.1603 18.04.1604 10.04.1605 26.03.1606 15.04.1607 06.04.1608 19.04.1609 11 . 0 4 . 1 6 1 0 0 3 . 0 4 . 1 6 11 22.04.1612 07.04.1613 30.03.1614 19.04.1615

03.04.1616 26.03.1617 15.04.1618 31.03.1619 19.04.1620 11 . 0 4 . 1 6 2 1 27.03.1622 16.04.1623 07.04.1624 30.03.1625 12.04.1626 04.04.1627 23.04.1628 15.04.1629 31.03.1630 20.04.1631 11 . 0 4 . 1 6 3 2 27.03.1633 16.04.1634 0.8.04.1635 23.03.1636 12.04.1637 04.04.1638 24.04.1639 08.04.1640 31.03.1641 20.04.1642 05.04.1643 27.03.1644 16.04.1645 01.04.1646 21.04.1647 12.04.1648

1 76

04.04.1649 17.04.1650 09.04.1651 31.03.1652 13.04.1653 05.04.1654 28.03.1655 16.04.1656 01.04.1657 21.04.1658 13.04.1659 28.03.1660 17.04.1661 09.04.1662 25.03.1663 13.04.1664 05.04.1665 2 5 . 0 4 . 1 666 10.04.1667 01.04.1668 21.04.1669 06.04.1670: 29.03.1671 17.04.1672 02.04.1673 25.03.1674 14.04.1675 05.04.1676 18.04.1677 10.04.1678 02.04.1679 21.04.1680 06.04.1681

29.03.1682 18.04.1683 02.04.1684 22.04.1685 14.04.1686 30.03.1687 18.04.1688 10.04.1689 26.03.1690 15.04.1691 06.04.1692 22.03.1693 11 . 0 4 . 1 6 9 4 03.04.1695 22.04.1696 07.04.1697 30.03.1698 19.04.1699 11 . 0 4 . 1 7 0 0 27.03.1701 16.04.1702 08.04.1703 23.03.1704 12.04.1705 04.04.1706 24.04.1707 08.04.1708 31.03.1709 20.04.1710 0 5 . 0 4 . 1 7 11 27.03.1712 16.04.1713 01.04.1714

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 176

Ăďż˝

21.04.1715 12.04.1716 28.03.1717 17.04.1718 09.04.1719 31.03.1720 13.04.1721 05.04.1722 28.03.1723 16.04.1724 01.04.1725 21.04.1726 13.04.1727 28.03.1728 17.04.1729 09.04.1730 25.03.1731 13.04.1732 05.04.1733 25.04.1734 10.04.1735 01.04.1736 21.04.1737 06.04.1738 29.03.1739 17.04.1740 02.04.1741 25.03.1742 14.04.1743 05.04.1744 18.04.1745 10.04.1746 02.04.1747 14.04.1748 06.04.1749 29.03.1750 11 . 0 4 . 1 7 5 1 02.04.1752 22.04.1753 14.04.1754

30.03.1755 18.04.1756 10.04.1757 26.03.1758 15.04.1759 06.04.1760 22.03.1761 11 . 0 4 . 1 7 6 2 03.04.1763 22.04.1764 07.04.1765 30.03.1766 1.9.04.1767 03.04.1768 26.03.1769 15.04.1770 31.03.1771 19.04.1772 11 . 0 4 . 1 7 7 3 03.04.1774 16.04.1775 07.04.1776 30.03.1777 19.04.1778 04.04.1779 26.03.1780 15.04.1781 31.03.1782 20.04.1783 11 . 0 4 . 1 7 8 4 27,03.1785 16.04.1786 08.04.1787 23.03.1788 12.04.1789 04.04.1790 24.04.1791 08.04.1792 31.03.1793 20.04.1794

05.04.1795 27.03.1796 16.04.1797 08.04.1798 24.03.1799 13.04.1800 05.04.1801 18.04.1802 10.04.1803 01.04.1804 14.04.1805 06.04.1806 29.03.1807 17.04.1808 02.04.1809 22.04.1810 1 4 . 0 4 . 1 8 11 29.03.1812 18.04.1813 10.04.1814 26.03.1815 14.04.1816 06.04.1817 22.03.1818 11 . 0 4 . 1 8 1 9 02.04.1820 22.04.1821 07.04.1822 30.03.1823 18.04.1824 03.04.1825 26.03.1826 15.04.1827 06.04.1828 19.04.1829 11 . 0 4 . 1 8 3 0 03.04.1831 22.04.1832 07.04.1833 30.03.1834

19.04.1835 03.04.1836 26.03.1837 15.04.1838 31.03.1839 19.04.1840 11 .04..1841 27.0.3.1842 16.04.1843 07.04.1844 23.03.1845 12.04.1846 04.04.1847 23.04 1 8 4 8 08.04.1849 31.03.1850 20.04.1851 11 . 0 4 . 1 8 5 2 27.03.1853 16.04.1854 08.04.1855 23.03.1856 12.04.1857 04.04.1858 24.04.1859 08.04.1860 31.03.1861 20.04.1862 05.04.1863 27.03.1864 16.04.1865 01.04.1866 21.04.1867 12.04.1868 28.03.1869 17.04.1870 09.04.1871 31.03.1872 13.04.1873 05.04.1874

177

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 177

28.03.1875 16.04.1876 01.04.1877 21.04.1878 13.04.1879 28.03.1880 17.04.1881 09.04.1882 25.03.1883 13.04.1884 05.04.1885 25.04.1886 10.04.1887 01.04.1888 21.04.1889 06.04.1890 29.03.1891 17.04.1892 02.04.1893 25.03.1894 14.04.1895 05.04.1896 18.04.1897 10.04.1898 02.04.1899 15.04.1900 07.04.1901 30.03.1902 12.04.1903 03.04.1904 23.04.1905 15.04.1906 31.03.1907 19.04.1908 11 . 0 4 . 1 9 0 9 27.03.1910 1 6 . 0 4 . 1 9 11 07.04.1912 23.03.1913 12.04.1914

04.04.1915 23.04.1916 08.04.1917 31.03.1918 20.04.1919 04.04.1920 27.03.1921 16.04.1922 01.04.1923 20.04.1924 12.04.1925 04.04.1926 17.04.1927 08.04.1928 31.03.1929 20.04.1930 05.04.1931 27.03.1932 16.04.1933 01.04.1934 21.04.1935 12.04.1936 28.03.1937 17.04.1938 09.04.1939 24.03.1940 13.04.1941 05.04.1942 25.04.1943 09.04.1944 01.04.1945 21.04.1946 06.04.1947 28.J3.1948 17.04.1949 09.04.1950 25.03.1951 13.04.1952 05.04.1953 18.04.1954

10.04.1955 01.04.1956 21.04.1957 06.04.1958 29.03.1959 17.04.1960 02.04.1961 22.04.1962 14.04.1963 29.03.1964 18.04.1965 10.04.1966 26.03.1967 14.04.1968 06.04.1969 29.03.1970 11 . 0 4 . 1 9 7 1 02.04.1972 22.04.1973 14.04.1974 30.03.1975 18.04.1976 10.04.1977 26.03.1978 15.04.1979 06.04.1980 19.04.1981 11 . 0 4 . 1 9 8 2 03.04.1983 22.04.1984 07.04.1985 30.03.1986 19.04.1987 03.04.1988 ' 26.03.1989 15.04.1990 31.03.1991 19.04.1992 11 . 0 4 . 1 9 9 3 03.04.1994

16.04.199`. 07.04.199E 30.03.199 12.04.199f 04.04.199 23.04.200C 15.04.2001 31.03.200'; 20.04.200? 11 . 0 4 . 2 0 0 4 27.03.2005 16.04.2006 08.04.2007 23.03.2008 12.04.2009 04.04.2010 2 4 . 0 4 . 2 0 11 08.04.2012 31.03.2013 20.04.2014 05.04.2015 27.03.2016 16.04.2017 01.04.2018 21.04.2019 12.04.2020 04.04.2021 17.04.2022 09.04.2023 31.03.2024 20.04.2025 05.04.2026 28.03..2027 16.04.2028 01.04.2029 21.04.2030 13.04.2031 29.03.2032 17.04.2033 09.04.2034

- 178

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 178

25.03.2035 13.04.2036 05.04.2037 25.04.2038 10.04.2039 01.04.2040 21.04.2041 06.04.2042 29.03.2043 17.04.2044 09.04.2045 25.03.2046 14.04.2047 05.04.2048 18.04.2049 10.04.2050 02.04.2051 21.04.2052 06.04.2053 29.03.2054 18.04.2055 02.04.2056 22.04.2057 14.04.2058 30.03.2059 18.04.2060 10.04.2061 26.03.2062 15.04.2063 06.04.2064 29.03.2065 11 . 0 4 . 2 0 6 6 03.04.2067 22.04.2068 14.07.2069 30.03.2070 19.04.2071 10.04.2072 26.03.2073 15.04.2074

07.04.2075 19.04.2076 11 . 0 4 . 2 0 7 7 03.04.2078 23.04.2079 07.04.2080 30.03.2081 19.04.2082 04.04.2083 26.03.2084 15.04.2085 31.03.2086 20.04.2087 11 . 0 4 . 2 0 8 8 03.04.2089 16.04.2090 08.04.2091 30.03.2092 12.04.2093 04.04.2094 24.04.2095 15.04.2096 31.03.2097 20.04.2098 12.04.2099 28.03.2100 17.04.2101 09.04.2102 25.03.2103 13.04.2104 05.04.2105 18.04.2106 10.04.2107 01.04.2108 21.04.2109 0 6 . 0 4 . 2 11 0 2 9 . 0 3 . 2 111 1 7 . 0 4 . 2 11 2 0 2 . 0 4 . 2 11 3 2 2 . 0 4 . 2 11 4

1 4 . 0 4 . 2 11 5 2 9 . 0 3 . 2 11 6 1 8 . 0 4 . 2 11 7 1 0 . 0 4 . 2 11 8 2 6 . 0 3 . 2 11 9 14.04.2120 06.04.2121 29.03.2122 11 . 0 4 . 2 1 2 3 02.04.2124 22.04.2125 14.03.2126 30.03.2127 18.04.2128 10.04.2129 26.03.2130 15.04.2131 06.04.2132 19.04.2133 11 . 0 4 . 2 1 3 4 03.04.2135 22.04.2136 07.04.2137 30.03.2138 10.04.2139 03.04.2140 26.03.2141 15.04.2142 31.03.2143 19.04.2144 11 . 0 4 . 2 1 4 5 03.04.2146 16.04.2147 07.04.2148 30.03.2149 12.04.2150 04.04.2151 23.04.2152 15.04.2153 31.03.2154

20.04.2155 11 . 0 4 . 2 1 5 6 27.03.2157 16.04.2158 08.04.2159 23.03.2160 12.04.2161 04.04.2162 24.04.2163 08.04.2164 31.03.2165 20.04.2166 05.04.2167 27.03.2168 16.04.2169 .01.04.2170 . 21.04.2171 12.04.2172 04.04.2173 17.04.2174 09.04.2175 31.03.2176 20.04.2177 05.04.2178 28.03.2179 16.04.2180 01.04.2181 21.04.2182 13.04.2183 28.03.2184 17.04.2185 09.04.2186 25.03.2187 13.04.2188 05.04.2189 25.04.2190 10.04.2191 01.04.2192 21.04.2193 06.04.2194

179

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 179

,â&#x20AC;¢r-

29.03.2195 25.03.2198

17.04.2196 14.04.2199

09.04.2197 06.04.2200 Paul A r r e n

111111111111111111111111111111111111111 - h I F i - F - 1111111111 i 111111111111111111111111111

HEEMKRING EKEREN

dof van De!111ean 2 0 2070 E K E R E N

DEELT MEE :

DE G I L D E N Op z a t e r d a g 2 7 o k t o b e r 1 9 8 4 r i c h t H e e m k r i n g E k e r e n e e n t e n t o o n s t e l l i n g i n over h e t Gildewezen. Deze tentoons t e l l i n g h e e f t p l a a t s i n d e z a a l " De. Kroon " , M a r k t 1 9 t e E k e r e n , , v a n 11 t o t 1 8 u u r . Om 1 5 . 3 0 u u r h o u d t P r o f . A u t e n b o e r , h o o f d m a n v a n d e Kempische Schuttersgilden, i n h e t z e l f d e l o k a a l een spreekbeurt o v e r d i t onderwerp. Iedereen i s welkom en de toegang i s v r i j . BESTUUR HOBONIA V o o r z i t t e r : Raymond R o e l a n d s , V i n u s a k k e r 2 4 Hoogboom Sekretaris: Paul Arren, Antverpiastraat. 9 St.-Mariaburg P e n n i n g m e e s t e r : H a r r y D e S i t t e r , V i n u s a k k e r 6 0 Hoogboom - 180 -

Hobonia - 13de jaargang - nr. 3 - juli 1984 - p. 180