Hobonia 1985-2 A4

H0B0N IA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r P. ARREN Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

1

Driemaandelijks t i j d s c h r i f t 4

e

JAARGANG — 1985 APRIL - MEI - JUNI

„ilpp

N

'

ium

ngp ipA I u�I�liI�E � IN I� .��q�"I � ,: ��Í91��� IIII�I!lllUdii�q!Ili,

w1 .ï1161M� i�i,�� � ��..�II',.• �; ocit!� �, a

De S t . - J a c o b s k e r k t e K a p e l l e n . T e k e n i n g : A n d r é M a r i ë n INHOUD : Antwerpen i n 1885 ( s l o t )

R. A l a r d o t

De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( 2 )

R. Va n H a e l s t b l z .

Kuierend i n Oude P a p i e r e n : A n t w e r pen i n 1944

R. C o r n e l i s s e n s b l z . 8 7

Kastelen i n Vlaanderen: Hulgenrode i n Wommelgem

P. A r r e n

Snuffelend i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom: E e r s t e Communicanten Kerkarchief (1872 - 1879) - 61 -

b l z .

62 77

blz. 9 5

blz. 104

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 61

%fltflWt4ftfl in 1S85 deel 2 I n o n s v o r i g nummer b e s c h r e v e n w e A n t w e r p e n i n 1 8 8 5 : h e t s t a d s beeld, d e haven, d e p o l i t i e k , h e t onderwijs, d e volksgezondheid.

I n d e z e b i j d r a g e b e g i n n e n we m e t e e n b l i k o p e n o v e r d e S c h e l d e .

SCHELDETOERISME Tussen Antwerpen e n d e l i n k e r Schelde-oever ( S i n t -Anneke) b e s t a a t reeds s i n d s h e t b e g i n v a n d e 15de eeuw een v e e r d i e n s t met s l o e p e n , en s i n d s 1828 met stoomboten.

Dankzij d e nieuwe " v l o t b r u g " a a n h e t S t e e n , w a a r d e o v e r z e t b o t e n voortaan aanleggen, o n t s t a a t h e t d a g j e s t o e r i s m e n a a r S i n t -Anneke.

S i n t -Anneke i s e e n gehucht v a n h e t Oostvlaamse Z w i j n d r e c h t ( 1 ) .

Ingevolge h e t p l o t s e l i n g s t i j g e n d e bezoek van d e s t e d e l i n g e n

worden e r estaminets gebouwd, waar men t e r e c h t kan voor een p i n t b i e r o f andere v e r f r i s s i n g , t e r w i j l d e k i n d e r e n stoom kunnen a f l a t e n i n een s p e e l t u i n .

Intussen i s e r a l e e n e c h t Scheldetoerisme o n t s t a a n . I n 1855 werd een stoombootonderneming o p g e r i c h t d o o r e e n voormalige o f f i c i e r van d e "Spoorwegmaatschappij Antwerpen-Rotterdam". D e nieuwe o n derneming b e z a t i n 1860 r e e d s v i e r stoomboten, waarvan twee d e t o e r i s t i s c h e d i e n s t v a n Antwerpen-naar V l i s s i n g e n verzekerden t i j d e n s d e zomermaanden.

(1) Va n a f 1 9 2 3 m a a k t Z w i j n d r e c h t d e e l u i t v a n d e p r o v i n c i e A n t w e r pen, t e r w i j l S i n t - A n n e k e b i j d e s t a d A n t w e r p e n w o r d t i n g e l i j f d .

- 62 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 62

Meren van de St. Annekensboot in 1885.

De pas voltooide Vlotbrug aan het Steen, 1885, foto Gustave (Stadsarchieij.

Aanzet van de noodbrug over de Schelde, aangelegd door de Genietroepen ter gelegenheid van de inhuldiging van de nieuwe _ 6 3 _ Scheidekaaien in 1885.

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 63

Op d e Bovenschelde werd i n 1857 d o o r v i e r ondernemende Temsenaars o . l . v . W i l l i a m W i l f o r d ( e e n B r i t d i e i n d e s t r e e k v a n Temse d e z e i l d o e k w e v e r i j t o t b l o e i b r a c h t ) eveneens een stoombootmaatschapp i j o p g e r i c h t , d i e d e d i e n s t v a n Antwerpen n a a r Temse v e r z o r g t met t u s s e n s t a t i ĂŤ n t e B u r c h t , K r u i b e k e , Hemiksem, Rupelmonde e n aan k a s t e e l N o t e l a a r ( H i n g e n e ) .

De t o e r i s t i s c h e t o e l o o p b e r e i k t z i j n hoogtepunt met d e We r e l d t e n t o o n s t e l l i n g v a n Antwerpen i n 1885, d i e een d r u k v e r k e e r o p d e Schelde teweegbrengt. .De W i l f o r d v l o o t k r i j g t t w e e nieuwe b o t e n b i j : d e W i l f o r d I I I e n de W i l f o r d I V .

OPENBAAR V E R V O E R

I n d e stad b e s t a a n r e e d s meerdere p a a r d e n t r a m l i j n e n . De p a a r d e n tram i s n i e t e r g g e r i e f l i j k n o c h buitengewoon h a a s t i g . E v e n a l s b i j de " v i g i l a n t e s " i s d e k o e t s i e r b l o o t g e s t e l d aan a l l e weer e n w i n d .

De t r a m z e l f i s v a n b i n n e n v e r d e e l d i n twee l a n g e , t e g e n o v e r e l kaar g e p l a a t s t e banken. De p a s s a g i e r s z i t t e n b i j n a k n i e t e g e n k n i e . De o n t v a n g e r k a n maar z i e n d a t h i j z i c h e r doorheen w e r k t .

I n d e zomer z i j n de t r a m s open e n v e r r i c h t d e " r e c e v e u r " a k r o b a t i s c h e t o e r e n om h e t g e l d t e ontvangen; d a n v e r p l a a t s t h i j z i c h aan d e b u i t e n k a n t v a n h e t r i j t u i g , o p een t r e e p l a n k . De p a a r d e n tram o n t s p o o r t n o g a l g e m a k k e l i j k . Dan stappen a l l e p a s s a g i e r s u i t e n h e l p e n g e w i l l i g met duwen e n s t o t e n om h e t g e v a a r t e t e r u g .op h e t s p o o r t e brengen.

Op 2 4 j u n i 1885 w o r d t t e B r u s s e l , o n d e r i m p u l s v a n Edouard Empain ( 2 ) , d e N a t i o n a l e Maatschappij v a n Buurtspoorwegen g e s t i c h t . D r i e weken l a t e r w o r d t r e e d s een e e r s t e N M V B - l i j n i n d i e n s t genomen: Oostende-Nieuwpoort, t e r w i j l v a n u i t Antwerpen een 3 8 km l a n g e b u u r t s p o o r w e g l i j n w o r d t aangelegd v i a Oostmalle n a a r H o o g s t r a t e n .

Ve r t r e k p u n t i n d e nieuwe w i j k Zurenborg.

Op 5 m e i 1885 i s h e t p r e c i e s 5 0 j a a r geleden d a t d e e e r s t e l i j n van d e Spoorwegen i n B e l g i ĂŤ werd i n g e h u l d i g d . De g r o t e s t e d e n z i j n s i n d s d i e n d o o r h e t s p o o r met e l k a a r verbonden. E r b e s t a a t (2) E d o u a r d E m p a i n , s t i c h t e r v a n d e B e l g i s c h e I n d u s t r i e b a n k , w e r d i n 1 9 0 7 i n d e a d e l s t a n d ( t o t -baron) v e r h e v e n .

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 64

ook een l i j n M o r t s e l - K o n t i c h . I n 1884 werd t e Edegem een " G r o t v a n Lourdes" i n g e h u l d i g d , e n de t o e l o o p v a n bedevaarders u i t Antwerpen i s z o g r o o t d a t r e e d s i n 1885 i n Edegem een t r e i n h a l t e ( 3 ) o p d e s p o o r l i j n M o r t s e l - K o n t i c h komt.

Intussen r o e r t e r o p h e t g e b i e d v a n v e r v o e r i n d e w e r e l d w e l w a t .

I n november 1885 w o r d t t e South Bend i n I n d i a n a ( V. S . ) v o o r h e t e e r s t i n Amerika de paardentram a f g e s c h a f t e n vervangen d o o r e e n e l e k t r i s c h e t r a m , u i t g e v o n d e n d o o r d e Vlaming K a r e l Van de P o e l e .

I n september 1885 d o e t C a r l Benz i n de b u u r t v a n Mannheim een g e l u k t e p r o e f met een d o o r hem uitgevonden a u t o met benzinemotor.

I n november 1885 maakt P a u l D a i m l e r een e e r s t e p r o e f r i t met een door z i j n v a d e r uitgevonden m o t o r r i j w i e l .

We s t a a n w e r k e l i j k aan de drempel v a n een Nieuwe T i j d .

KUNST Peter B e n o i t , s i n d s 1867 b e s t u u r d e r v a n d e s u k s e s r i j k e " M u z i e k school v a n Antwerpen", i j v e r t nog s t e e d s v o o r d e e r k e n n i n g v a n een eigen "Vlaams Muziekkonservatorium" i n Antwerpen. Z e e r t o t ongenoegen v a n d e f r a n s t a l i g e B r u s s e l s e p e r s , d i e geen gelegenheid l a a t voorbijgaan om B e n o i t t e k l e i n e r e n , hoewel onze komponist i n h e t b u i t e n l a n d z é é r hoog s t a a t aangeschreven. L i e p i n m e i 1883 d e T r o cadero i n P a r i j s n i e t p r o p v o l met h e e l d e P a r i j s e a d e l , om e n t o u siast t e l u i s t e r e n naar z i j n oratorium L u c i f e r ?

Grote komponisten z o a l s Franz L i s z t e n de Rus Borodine komen i n 1885 z e l f n a a r Antwerpen, om hun muziek d o o r P e t e r B e n o i t t e z i e n dirigeren !

Ti j d e n s d e W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g 1885 i n Antwerpen h e e f t P e t e r Benoit d e l e i d i n g o v e r d e k o o r - e n symfonische k o n c e r t e n i n d e grote z a a l v a n d e Expo. I n t o t a a l o r g a n i s e e r t B e n o i t 3 3 k o n c e r t e n voor deze W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g , e n d a t w o r d t hem t e v e e l ; o p aanraden van z i j n a r t s , d r . De Wandre, moet h i j e e n t i j d j e r u s t nemen; d a t d o e t h i j i n z i j n g e b o o r t e s t r e e k Harelbeke.

Peter B e n o i t h e e f t i n h e t b e g i n v a n z i j n Antwerpse k a r r i è r e v e e l (3) D i e h a l t e k r i j g t i n 1 8 9 5 e e n e c h t s t a t i o n , a a n d e H o v e s t r a a t .

In 1931 w o r d t de s p o o r l i j n a f g e s c h a f t , h e t s t a t i o n afgebroken, e n de s p o o r b e d d i n g w o r d t d e B o n i v e r l e i .

- 65 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 65

Peter B e n o i t , k a r i k a t u u r d o o r Fourmy; v e r g e l i j k met d e f o t o h i e r o n d e r.

Victor Šr! (foto Archief e

Cuituurieven).

1820.1885) ureum voor het Vlaamse

Peter Be - 66 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 66

steun gekregen v a n de i n v l o e d r i j k e Constance Teichmann, d o c h t e r van d e t o e n m a l i g e p r o v i n c i e g o e v e r n e u r v a n Antwerpen. Z i j h a d een b l i n d e bewondering v o o r z i j n muziek. Maar P e t e r h e e f t geen gemakk e l i j k k a r a k t e r e n i s o o k n i e t voldoende g o d s d i e n s t i g n a a r h a a r z i n , z o d a t z e z i c h s t i l a a n van hem h e e f t a f g e k e e r d . D e g r o t e vriendschap, waarover i n Antwerpen n o g a l w a t p r a a t j e s d e r o n d e deden, i s w e d e r z i j d s getaand. V r o e g e r begon P e t e r z i j n b r i e v e n aan h a a r met "Chère Constance"; i n 1885 s c h r i j f t h i j h a a r " E d e l e Joncfrou" e n " N o b l e Dame". To c h b l i j f t z i j hem steunen i n z i j n e i s om van de Antwerpse " E c o l e d e Musique" e e n "Vlaams Muziekkonservatorium" t e maken. Een s t a p n a a r d i e v e r w e z e n l i j k i n g i s d e v e r h u i z i n g v a n h e t l o k a a l i n de B l i n d e s t r a a t 9 n a a r h e t gebouw St.-Jacobsmarkt 11 waar t o t n u t o e h e t Ateneum was ondergebracht, en de b e l o f t e v a n m i n i s t e r Van de Peereboom om een g r o t e s t a a t s toelage t e v e r l e n e n .

Ook d e Akademie v o o r Schone Kunsten, o p g e r i c h t i n 1663, k r i j g t meer armslag e n w o r d t b i j K o n i n k l i j k B e s l u i t v a n 7 o k t o b e r 1885 een " N a t i o n a a l I n s t i t u u t v o o r Schone K u n s t e n " . Nieuw i s d e t o e passing v a n h e t p r i n c i p e v a n de v r i j gekozen l e e r m e e s t e r. E n nieuw i s o o k de b e s t u u r d e r K a r e l V e r l a t , d i t j a a r benoemd.

Eind november 1885 k r i j g t K a r e l V e r l a t een l e e r l i n g b i j : d e Nederlandse predikantenzoon V i n c e n t Van Gogh. De jongeman i s n i e t z o zeer aangetrokken d o o r h e t o n d e r r i c h t i n d e Akademie, maar w e l door d e m o g e l i j k h e i d om i n Antwerpen n a a r l e v e n d model t e kunnen werken. I n de Akademie w o r d t w e l i s w a a r nog s t e e d s getekend n a a r plaasteren modellen, maar e r bestaan i n onze s t a d t w e e a v o n d - t e kenklubs, é é n daarvan g e v e s t i g d i n een h u i s o p d e G r o e n p l a a t s , waar w é l n a a r l e v e n d e naaktmodellen w o r d t g e s c h i l d e r d , e n V i n c e n t laat zich b i j a l l e b e i inschrijven.

H i j woont i n de Lange B e e l d e k e n s s t r a a t 194 (huisnummer l a t e r g e w i j z i g d i n 2 2 4 ) , i n een k a m e r t j e o p d e t u s s e n v e r d i e p i n g , boven de v e r f h a n d e l a a r e n h u i s s c h i l d e r W i l l e m B r a n d e l d i e eveneens v a n Nederlandse a f k o m s t i s .

Vincent Van Gogh's e e r s t e bezoek i n Antwerpen g e l d t h e t Museum voor Schone Kunsten ( n o g g e v e s t i g d i n d e M u t s a e r t s t r a a t ) e n d e kerken, om e r d e s c h i l d e r i j e n van Rubens t e z i e n . H i j h a d r e e d s een g r o t e bewondering v o o r Rembrandt e n H a l s , maar Rubens b o e i t hem b i j z o n d e r wegens d i e n s natuurgetrouwe weergave v a n de h u i d s - 67 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 67

Bewijs van toegang van Vincent van Gogh voor de Koninklijke Academie van Beel• dendelcunsten te Antwerpen.

, Wa a r d e Theo,

Een meisje van een café chantant, geschilderd door Vincent van Gogh tijdens zijn verblijf in Antwerpen, 1885.

Wilde U berichten dat ik in Antwerpen ben & reeds een & ander heb gezien. lk heb een kamertje gehuurd Rue des images N° 194 boven een verfkoopman voor frs 25 in de maand.

Dus als gij schrijft adresseer daar s.v.p. een brief inplaats van Poste restante.

Uittreksel uit een brief van Vincent Van Gogh aan zijn broer Theo, einde 1885:

- 68 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 68

k l e u r e n ; V i n c e n t o n t d e k t h e t geheim e n z a l h e t z e l f gaan toepassen, n l . h e t mengen van w i t e n k a r m i j n .

Ti j d e n s z i j n v e r b l i j f i n Antwerpen s c h r i j f t Van Gogh i n een b r i e f naar z i j n b r o e r Theo i n P a r i j s d a t h i j h e e f t kennisgemaakt met het oeuvre van d e Antwerpse k u n s t s c h i l d e r H e n d r i k De B r a e c k e l e e r, dat h i j b e g r i j p t e n p r i j s t . . . . d e z e l f d e De B r a e c k e l e e r waarvan de l a n d s c h a p s s c h i l d e r F r a n s L a m o r i n i è r e z e i : " z o k a n m i j n hond ook s c h i l d e r e n " !

Drie maanden h o u d t V i n c e n t Van Gogh h e t i n Antwerpen v o l . S l e c h t s zéér m a t i g geapprecieerd d o o r d e d i r e k t i e e n d e l e e r m e e s t e r s v a n de Akademie, z a l V i n c e n t i n f e b r u a r i 1886 onze s t a d v e r l a t e n e n zich d e f i n i t i e f i n F r a n k r i j k vestigen. K a r e l Ve r l a t i s opgelucht, die o n g e d i s c i p l i n e e r d e l e e r l i n g weer k w i j t t e z i j n ; d a a r k a n t o c h n i e t s v a n t e r e c h t komen . . . .

Elk j a a r i s h e t b e g i n van een nieuwe t o e k o m s t . Een nieuwe g e n e r a t i e kunstenaars l i g t i n d e w i e g t e s p a r t e l e n . Op 2 4 o k t o b e r 1885 wordt t e Zichem, i n een h u i s op d e baan Averbode-Zichem, i n h e t welvarende boerengezin Claes een zevende k i n d geboren: E r n e s t .

I n d i t z e l f d e j a a r worden o o k Jan-Oscar d e G r u y t e r, A u g u s t v a n Cauwelaert, d e beeldhouwer R i k S a u t e r ( 4 ) , e n de k i n e a s t Jacques Feyder geboren. E n ook R i k Senten, d e l a t e r z o bekende Antwerpse revue- s c h r i j v e r .

TONEEL E N VERMAAK Een l e v e n zonder schouwburg zou ondenkbaar z i j n .

Onder i m p u l s v a n h e t g r o e i e n d Vlaams b e w u s t z i j n , i s i n 1853 i n Antwerpen een " N a t i o n a a l To n e e l " o p g e r i c h t d o o r V i c t o r D r i e s s e n s . f z schouwburg k r e e g meer e n meer b u r g e r r e c h t e n ; a l l e s t a n d e n , b i j n a zonder onderscheid v a n t a a l p o l i t i e k , begonnen b e l a n g t e s t e l l e n i n d e Vlaamse t o n e e l s p e e l k u n s t . H e f t i g , l e v e n d i g t o n e e l , p e r s o o n l i j k s t e r k meebeleefd d o o r h e t p u b l i e k . I n 1874 v e r h u i s d e het gezelschap D r i e s s e n s v a n h e t " T h é â t r e d e s Va r i é t é s " o f " Te a t e r van Verscheydenheden", o p d e hoek v a n d e Maarschalk G e r a r d s t r a a t en de S c h e r m e r s s t r a a t , n a a r d e nieuwe, monumentale "Vlaamsche (4) Eén van d e werken v a n R i k S a u t e r, "Moederke E y e r " , s t a a t o p de Havenmarkt van L i l l o - F o r t .

- 69 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 69

Schouwburg" a a n d e K i p d o r p b r u g . D i r e k t e u r V i c t o r D r i e s s e n s s t a a t z é l f mee o p d e p l a n k e n , e n v i e r t t r i o m f e n . A l s h i j o p 1 a p r i l 1885, . t i j d e n s d e o p v o e r i n g v a n "Een beroemd p r o c e s " , o p h e t t o n e e l g e t r o f f e n w o r d t d o o r een b e r o e r t e e n d r i e dagen l a t e r i n z i j n woning aan d e Van S t r a e l e n s t r a a t o v e r l i j d t , i s h e e l Antwerpen i n r o u w. H i j k r i j g t dan o o k een v o r s t e l i j k e b e g r a f e n i s . H i j w o r d t a l s d i r e k t e u r opgevolgd d o o r Oscar De G r u y t e r.

Buiten d e "Vlaamsche Schouwburg" z i j n e r nog andere t o n e e l z a l e n i n Antwerpen, o . a . d e Franse Opera e n d e P o e s j e , d i e v o o r d e twee u i t e r s t e n z o r g e n . E n dan d e o n t e l b a r e c a f é s - c h a n t a n t s waar ' s z o n dags e n ' s maandags gezongen w o r d t , e n waar n a e l k e dans d o o r "ontvangers" w o r d t rondgegaan v o o r g e l d .

In h e t S t . - A n d r i e s k w a r t i e r ( d e Parochie van Miserie) z o r g t Z o t t e Rik met z ' n k w i n k s l a g e n v o o r h e t volksvermaak.

N i e t b i j " v e r m a k e l i j k h e d e n " t e rekenen, maar t o c h ó ó k k l e u r i n de s t a d e n v e e l v o l k op d e been brengend, z i j n de v e l e p r o c e s s i e s . D o o r d e K e i z e r s t r a a t t r e k k e n e l k j a a r z e l f s twéé p r o c e s s i e s : d e ene komt v a n S t . - C a r o l u s e n d r a a i t d e P a t e r n o s t e r s t r a a t i n , d e andere komt v a n S t . -Jacob e n s l a a t d e J a n Van L i e r s t r a à t i n . S p i j t i g v o o r d e bewoners v a n h e t s t u k j e K e i z e r s t r a a t t u s s e n die t w e e s t r a a t j e s i n , d i e n o o i t eens h e t genoegen smaken o p h e t wegdek v ó ó r h u n woning b l o e m b l a a d j e s , w i t zand e n f l e u r i g e p a p i e r snippers t e kunnen s t r o o i e n .

EXPO 1 885 Wat d i t j a a r h e t mééste v o l k o p d e been b r e n g t i s d e We r e l d t e n t o o n s t e l l i n g o p h e t Z u i d ( 5 ) . I n een bepaalde p e r s w o r d t w e l i s waar beweerd d a t h e t s l e c h t s om een pseudo- w e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g gaat d i e méér o p h e f maakt i n d e s t a d d a n i n d e w e r e l d , e n d i e n i e t opweegt t e g e n d e g e l i j k a a r d i g e P a r i j s e w e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g e n , maar t o c h v i n d t onze W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g w e e r k l a n k o v e r heel d e w e r e l d , e n een vloot v a n 7 0 paardentrams e n à l l e v i g i l a n ten e n open r i j t u i g e n v a n Antwerpen, v o l s t a a n n i e t om de bezoekers dag- i n dag- u i t v a n h e t stadscentrum n a a r d e Expo t e v e r v o e ren.

(5) H e t E x p o t e r r e i n s t r e k t e z i c h u i t t u s s e n d e M o n t i g n y s t r a a t , het l a t e r e en alweer afgebroken Z u i d s t a t i o n , e n de Zuiderdokken.

- 70 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 70

Wereldtentoonstelling 1885 - Inzending van Cockerill Seraing in de "Galerie des Machines".

Hoofdingang van de 1885.

- 71 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 71

De expo w o r d t p l e c h t i g geopend o p z a t e r d a g 2 m e i 1885 d o o r k o n i n g Leopold I I , . k o n i n g i n M a r i a - H e n d r i k a , d e g r a a f e n d e g r a v i n v a n Vlaanderen, e n p r i n s Boudewijn. Vo o r d i e gelegenheid h e e f t P e t e r Benoit een "Hymne aan d e Vo o r u i t g a n g " geschreven v o o r 1 . 7 0 0 ` u i t voerders ( 1 . 3 0 0 zangers e n 400 m u z i k a n t e n ) , e n w a a r b i j z e l f s k a nonschoten t e p a s komen.

Op h e t g e s t e l d e u u r i s B e n o i t met z i j n l e g e r t j e v a n 1 . 7 0 0 u i t voerders k l a a r om t e beginnen, d o c h a l l e e n k o n i n g Leopold I I e n z i j n g e v o l g z i j n nog a f w e z i g . De meester b e s t i j g t h e t g e s t o e l t e , beziet z i j n uurwerk, e n a l s koning i n z i j n kunst z e g t h i j " d e nauwgezetheid i s d e e e r b i e d d e r koningen - a t t a q u a ! " , e n e r w o r d t begonnen. I n t u s s e n i s d e k o n i n k l i j k e s t o e t aangekomen e n h e t i n c i dent i s h a a s t onopgemerkt v o o r b i j g e g a a n . Op een bepaald o g e n b l i k t i j d e n s d e u i t v o e r i n g v a n d e "Hymne aan d e Vo o r u i t g a n g " moeten de Antwerpse kanonnen d r i e s c h o t e n l o s s e n , e n e l k v a n deze schoten moet a l s een echo h e r h a a l d worden d o o r d e kanonnen v a n het f o r t v a n S i n t -Anneke o p d e l i n k e r o e v e r. N a h e t l a a t s t e s c h o t barsten a l l e k l o k k e n v a n d e Antwerpse k e r k e n l o s i n een algemeen g e j u b e l . A l l e s v e r l o o p t v o l g e n s p l a n . A l l e e n d e kanonnen v a n S i n t Anneke l o s s e n hun s c h o t e n a l s a l l e s a l l a n g a f g e l o p e n i s .

Op d e Schelde l i g g e n honderden f e e s t e l i j k bevlagde schepen.

De I n t e r n a t i o n a l e P e r s i s aanwezig. Vo o r deze gelegenheid h e e f t A r t h u r Goemaere, schepen v a n Antwerpen e n h o o f d r e d a k t e u r v a n "Le P r é c u r s e u r " , d e B e l g i s c h e Persbond g e s t i c h t . Op 8 november, als de Wereldtentoonstelling gesloten i s , v o l g t i n Brussel de s t i c h t i n g v a n d e Algemene B e l g i s c h e J o u r n a l i s t e n b o n d .

Naast h e t gebouw met d e hoofdingang v a n d e Expo s t a a n twee 5 4 meter hoge p y l o n e n , aangewend a l s l i c h t b a k e n s : d e é é r s t e t o e p a s sing v a n e l e k t r i s c h e v e r l i c h t i n g i n Antwerpen. Boven d e i n g a n g p r i j k t i n grote l e t t e r s : " A tous, l a v i l l e d'Anvers". A l l e s i n deze t e n t o o n s t e l l i n g g e b e u r t trouwens i n h e t F r a n s .

De meest s p e k t a k u l a i r e p r e s t a t i e i n d e Te n t o o n s t e l l i n g i s d e m a chinezaal d i e men b e r e i k t l a n g s een b r u g aan d e B r u s s e l s e S t r a a t .

De t a l l o z e machines d i e e r o p g e s t e l d s t a a n , z i j n doorlopend i n v o l l e w e r k i n g , e n men k a n van h e t schouwspel g e n i e t e n vanop d r i e bovengaanderijen. A l l e n i j v e r h e i d s t a k k e n z i j n h i e r v e r t e g e n woordigd o p e e n o p p e r v l a k t e v a n r u i m 2 , 5 h a .

- 72 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 72

Deze machinezaal w o r d t beschouwd a l s d e " c l o u " v a n d e Expo, d i e voor h e t o v e r i g e d e i n d r u k wekt v a n een f e e s t e l i j k e f o o r met k e r misachtige p a v i l j o e n e n , b a z a r s t a n d s e n c h a l e t s , w a a r nagenoeg a l l e s u i t g e s t a l d i s wat i n eigen l a n d en e l d e r s i n de wereld g e f a b r i c e e r d e n verhandeld w o r d t .

Tr e k p l e i s t e r i s d e e x h i b i t i e v a n e l e k t r i c i t e i t , e n d e proeven met t e l e g r a f i e e n t e l e f o n i e d i e z u l l e n l e i d e n t o t r a d i o t e l e g r a fie.

Koning Leopold I I z a l nog v a k e r d e W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g bezoeken.

B i j é é n v a n d i e bezoeken i s h i j v e r g e z e l d d o o r p r i n s e s S t e f a n i e en a a r t s h e r t o g R u d o l f , z i j n d o c h t e r e n schoonzoon, d i e l a t e r e e n t r i e s t e beroemdheid z u l l e n k r i j g e n d o o r h e t drama v a n M a y e r l i n g (1889).

Z i j n bezoeken aan d e Expo l e g t Leopold I I i n een b i j z o n d e r s p o r t i e v e p a s a f , t o t wanhoop v a n v e l e n u i t z i j n g e v o l g , d i e n i e t zo goed meer t e been z i j n . M i s s c h i e n was deze k o n i n k l i j k e s p o r t p r e s t a t i e a a n l e i d i n g t o t d e o p r i c h t i n g , o p 1 0 december 1885, v a n de K o n i n k l i j k e Antwerpse Tu r n v e r e n i g i n g i n c a f é "De E n g e l " , G r o t e Markt 3 ?

Zondag 26 j u l i 1885 i s w e l een h e e l s p e c i a l e dag v o o r h e t f e e s t vierende Antwerpen. De k o n i n k l i j k e f a m i l i e , m i n i s t e r s , s e n a t o r e n en v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r s , komen d e nieuwe Scheldekaaien i n h u l digen. Z e komen met d e t r e i n n a a r Temse, e n schepen d a a r i n aan boord v a n de s t a a t s p o s t b o o t " P r i n s B o u d e w i j n " . Gevolgd d o o r een z e s t i g t a l stoomboten, v a r e n d e hoge g a s t e n n a a r d e f e e s t e l i j k bevlagde nieuwe Scheldekaaien, onderweg vanop d e Scheldeoevers begeleid met kanonschoten, e n Brabançonnes gespeeld d o o r d e f a n f a r e s e n harmonies v a n d e dorpen e n gehuchten.

De k o n i n g d r a a g t h e t u n i f o r m van l u i t e n a n t - g e n e r a a l , d e k o n i n g i n een z w a r t k l e e d met k a n t w e r k . A l s d e schepen n a b i j h e t Steen a a n leggen, worden d e hoge bezoekers d a a r verwelkomd d o o r een d e l e g a t i e g e l e i d d o o r goeverneur Pycke e n burgemeester Leopold d e Wael.

Indrukwekkend i s d e a a n b l i k van d e " T h r e e B r o t h e r s " , d e g r o o t s t e driemaster t e r w e r e l d , d i e . i n onze haven aangekomen i s met v e e r t i g d u i z e n d zakken t a r w e e n n u aan d e nieuwe kaaimuur l i g t . De dakgaanderijen v a n d e S t . - P a u l u s k e r k z i j n d o o r een d i c h t e v o l k s massa b e z e t . Op d e v e r s c h i l l e n d e g a a n d e r i j e n v a n de 0 . L . Vr o u w e t o r e n z i e t men t a l r i j k e n i e u w s g i e r i g e n . D e P a t e r s v a n d e Oever, - 73

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 73

d i e g e t u i g e w i l l e n z i j n v a n d e g r o o t s e p l e c h t i g h e i d , z i j n i n hun k e r k t o r e n geklommen.

Als d e p e r s o n a l i t e i t e n o p d e t r i b u n e hebben plaatsgenomen, b e g i n t de p l e c h t i g h e i d , m e t r e d e v o e r i n g e n d o o r m i n i s t e r B e e r n a e r t , b u r g e meester Leopold d e Wael, e n k o n i n g Leopold I I , waarna h e t " g u l d e n boek" gehandtekend w o r d t . Dan g a a t h e t gezelschap o n d e r enorme b e l a n g s t e l l i n g n a a r d e S t . - J a n s v l i e t om e r d e " S t o e t d e r N a t i ë n " te z i e n .

Zowat honderd d o o r s t o e r e n a t i e p a a r d e n g e t r o k k e n wagens, b e l a d e n met koopwaar u i t a l l e s t r e k e n v a n d e w e r e l d e n van buitengewoon grote waarde, t r e k k e n langzaam v o o r b i j . Z o z i e t men o . a . o p een der wagens v a n d e N o o r d n a t i e een b l o k marmer u i t I t a l i ë , wegende 12 t o n ; e e n andere n a t i e v e r v o e r t een o v e r g r o o t kanon, w e e r a n d e re wagens t o n e n een t a b a k s p l a n t e r i j , d e h o o f d g e v e l v a n de We r e l d tentoonstelling, enz.

Na a f l o o p v a n deze o p t o c h t v a n d e Werknaties v e r l a t e n d e k o n i n k l i j ke g a s t e n e n d e m i n i s t e r s d e t r i b u n e e n nemen p l a a t s i n de k o n i n k l i j k e t r e i n , d i e k l a a r s t a a t op h e t spoor van de P l a n t i n k a a i .

De W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g b l i j f t nog open t o t 1 november. D i e m i d dag w o r d t i n d e f e e s t z a a l e e n a f s c h e i d s k o n c e r t gegeven, m e t o . a . de u i t v o e r i n g v a n B e n o i t ' s c a n t a t e "De O o r l o g " . Dan gaan d e p o o r ten voorgoed d i c h t .

BELGISCH KONGO ,Eén v a n d e s e n s a t i o n e l e b l i k v a n g e r s o p d e W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g van Antwerpen was h e t Kongolese d o r p , m e t t w a a l f n e g e r s e n een a u t e n t i e k opperhoofd: k o n i n g Massala.

Kongo s t a a t r e e d s e n k e l e j a r e n middenin d e b e l a n g s t e l l i n g . Op de K o n f e r e n t i e v a n B e r l i j n i n 1885 z e g t k a n s e l i e r Bismarck d a t " h e t z w a r t e k o n t i n e n t d i e n t geopend v o o r d e h a n d e l , d e i n b o o r l i n g e n de k a n s moeten k r i j g e n om o n d e r r i c h t t e ontvangen, d e o n d e r d r u k k i n g van d e s l a v e r n i j d i e n t t e r hand genomen".

Mede d o o r toedoen v a n August Lambermont, d e man d i e e r i n g e l u k t e i n 1863 d e S c h e l d e t o l v a n Nederland a f t e kopen, s e k r e t a r i s v a n m i n i s t e r K a r e l R o g i e r, e n p e r s o o n l i j k b e v r i e n d met Bismarck, e r kent d e K o n f e r e n t i e v a n B e r l i j n d e O n a f h a n k e l i j k e Kongostaat.

Op 3 0 a p r i l 1885 s t a a t h e t B e l g i s c h e p a r l e m e n t , m e t q u a s i eenpa-

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 74

Een zitting van de Internationale Conferentie van Berlijn.

Gezicht op het kruispunt ReyndersstraatGroenkerkhofstraat-Karnmenstraat in 1885.

- 75 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 75

r i g h e i d v a n stemmen, L e o p o l d I I t o e , d e k r o o n v a n d e O n a f h a n k e l i j ke Kongostaat aan t e nemen. Maar o p voorwaarde d a t d e s t a a t geen f i n a n c i ë l e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d h o e f t t e d r a g e n . De t i e n m i l j o e n f r a n k d i e s i n d s 1878 t o t n u t o e i n d e zaak z i j n gestoken, kwamen integraal u i t ' s konings eigen zak !

De B e l g i s c h e b e v o l k i n g r e a g e e r t p o s i t i e f , maar d e zakenwereld en z e l f s d e K e r k hebben v o o r a l s n o g geen z i n om g e l d e n mensen naar Kongo t e s t u r e n . D a t komt l a t e r w e l , e n i n 1908 z a l Leopold I I z i j n A f r i k a a n s e r i j k aan B e l g i ë schenken.

Maar z o v e r z i j n we nog n i e t . E r z a l i n t u s s e n nog h e e l w a t w a t e r door d e Kongostroom e n l a n g s A n t w e r p e n ' s nieuwe Scheldekaaien stromen.

Rendez-vous i n 1986 v o o r "Antwerpen i n 1 8 8 6 " .

Raymond A l a r d o t

BRONNEN - Bell Telephone Manufacturing Company 1882-1982 - R. Binnemans & G. Van Cauwenbergh: Ons Antwerpen - Chronijke van Antwerpen 1880-1895, blz. 375-380 - Mon De Kempeneer: De Sint Annekensboot - A. de Lattin: Beroemde Medeburgers - A. de Lattin: Contacten met vroeger Antwerpen - A. de Lattin: Sinjorenstad - R.C.F. Dhondt & G. Hochepied: België 1830.1980 - Gazet van Antwerpen: diverse nummers - Rik Houbrechts: Antwerps panorama van in de 19e tot in de 20e eeuw - Ministerie van Nationale Opvoeding en Nederlandse Cultuur: Bouwen door de eeuwen heen, delen 3na en 3nb - De Morgen 15.5.1984 - De Morgen-Vooruit, feestbijlage 6.10.1984 - Léo Moulin: Grote Figuren uit België - Kan. Dr. J. Muyldermans: Zijne Eminentie kardinaal Petrus Lambert. Goossens, zijn Leven en zijn Werken - De Nieuwe Gazet 29.9.1984 - M. Nonneman: Antwerpen in oude prentkaarten - Edw. Peeters: Herinneringen uit de Geschiedenis van Antwerpen

- Dr. Guido Peeters: België, een Verhaal over Land en Volk - Kan. Floris Prims: Geschiedenis van Antwerpen, deel X - Kan. Floris prims: De littekens van Antwerpen - Georges Renoy: Nous, Léopold Il - David Richards: Puzzel u slim - P. Schepens: Antwerpse Gedenkplaten • P. Schepens: Antwerpse Standbeelden • Carlo G. Segers: Kort overzicht van het Scheldetoerisme - Werner Smet: Kijk op Zwijndrecht en Burcht - Stad Antwerpen: Een stad groeit - Stad Antwerpen: Katalogus 1830.1980 - Stad Antwerpen: Katalogus 1860-1960 - Stad Antwerpen: Driemaandelijks Tijdschrift Antwerpen, september 1983 - Marc-Edo Tralbout: Van Gogh - G. Van Cauwenbergh: Gids voor Oud-Antwerpen - G. Van Cauwenbergh (Knack Antwerpen): Sin jorenstratenspiegel - Dr. Henk Van Daele: Fröbel en Allewaert - Paul Vandebuerie: Peter Benoit op de voet gevolgd - R. Vande Weghe: Geschiedenis van • d e Antwerpse Straatnamen - Jan Van Hemelryck: Huize Ernest Claes, Zichem - Th. Van Looy, Th. De Cuyper & G. Derks: Verworpen Antwerpen

- 76 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 76

De Lijkwade van Turijn Deel 2

In d i e t i j d s t u u r d e k o n i n g Abgar V, d i e a l z o v e e l v a n d e wonderdaden van een nieuwe p r o f e e t had gehoord, e e n gezant e n een h o f s c h i l d e r n a a r P a l e s t i n a , om de g e l a a t s t r e k k e n v a n K r i s t u s t e v e r eeuwigen. H e t " E v a n g e l i e v o l g e n s d e Hebreeuwen" v e r m e l d t : " J e z u s K r i s t u s weigerde z i c h t e l a t e n s c h i l d e r e n , maar nam een i n " t e t r a p l i d o n " ( i n v i e r gevouwen) d o e k e n d r u k t e daarop z i j n g e l a a t s t r e k ken a f " . L e t t e r l i j k s t a a t d a t h e t h i e r e e n a f b e e l d i n g " A c h e i t o p o i e t e s " ( n i e t d o o r mensenhanden gemaakt) b e t r e f t . I n 1933 z o u een jong p r i e s t e r ( d e l a t e r e paus P a u l u s ) d e z e l f d e woorden g e b r u i k e n b i j h e t z i e n van d e l i j k w a d e i n T u r i j n !

Selma Lagerlof v e r t e l t i n haar prachtig boek "Kristuslegenden" het v e r h a a l v a n Abgar w e l a n d e r s . H i e r s p e e l t k e i z e r T i b e r i u s d e h o o f d r o l . Ve r o n i c a was d e d i e n s t m e i d v a n k e i z e r T i b e r i u s e n h e e t t e i n f e i t e B e r e n i c e . K e i z e r T i b e r i u s was d o o r m e l a a t s h e i d a a n g e t a s t en had z i c h t e r u g g e t r o k k e n op h e t e i l a n d C a p r i . De oude B e r e n i c e hoorde t o e n van P a l e s t i j n s e u i t w i j k e l i n g e n spreken o v e r d e wonderdaden van een nieuwe p r o f e e t i n P a l e s t i n a . D i e had a l v e e l m e l a a t sen genezen. B e r e n i c e v e r t r o k i n zeven haasten n a a r Jeruzalem, om die wonderdoener o p t e zoeken.. Z e kwam n e t t e l a a t . Midden een j u belende menigte werd Jezus t e r k r u i s d o o d gevoerd. D o o r m e d e l i j d e n bewogen drong B e r e n i c e d o o r d e menigte heen, ontweek d e t o e s n e l lende s o l d a t e n e n poogde d e gemartelde terdoodveroordeelde t e t r o o s t e n . M e t een f i j n l i n n e n doek droogde z i j h e t i n b l o e d e n - 77 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 77

tranen badende g e l a a t v a n deze beklagenswaardige man a f . To e n sleurden d e b e u l e n hun s l a c h t o f f e r b r u t a a l aan een k o o r d v o o r t .

De edelmoedige vrouw b e k o c h t h a a r h u l p v a a r d i g h e i d b i j n a met d e dood. B e r e n i c e hoopte d a t h a a r "zweetdoek van f i j n l i n n e n " , d i e i n a a n r a k i n g geweest was met h e t a a n g e z i c h t v a n deze o n g e l u k k i g e p r o f e e t , g e n e z i n g v o o r k e i z e r T i b e r i u s k o n brengen. Te r u g o p C a p r i toonde z i j d e k e i z e r h e t doek e n v e r t e l d e hem h e t droeve l o t v a n Jezus K r i s t u s .

Als i n e x t a s e b l e e f T i b e r i u s h e t zweetdoek b e k i j k e n . U r e n l a n g v o l g de h i j nauwgezet d e vage a f d r u k k e n v a n een m e n s e l i j k g e l a a t , d a t langzaam maar z e k e r z i c h t b a a r w e r d . H i j z a g d e b l o e d d r u p p e l s , h e t zweet, d e v a n p i j n v e r t r o k k e n mond, d e droeve ogen. P l o t s begonnen deze dode ogen o p t e l i c h t e n . T i b e r i u s werd koud o n d e r d e d o o r dringende b l i k . H i j v o e l d e i n z i c h d i n g e n gebeuren, d i e h i j n i e t v e r k l a r e n k o n . Langzaam verdween h e t l i c h t u i t d e ogen op h e t zweetdoek, maar d e a f d r u k v a n h e t h o o f d b l e e f d u i d e l i j k z i c h t baar. Men noemde h e t b e e l d " Ve r a I c o n e " ( w a r e a f b e e l d i n g ) . K e i z e r Ti b e r i u s was genezen. U i t dankbaarheid zond h i j om l e e r l i n g e n v a n Jezus K r i s t u s e n l i e t z i c h o n d e r r i c h t e n .

Berenice werd z i e k e n r i e p d e l e e r l i n g e n aan h a a r doodsbed. I n extremis l i e t z e z i c h dopen e n k r e e g , n a a r d e a f d r u k op h a a r z w e e t doek, d e naam Ve r o n i c a .

D i t i s een d e r v e l e v e r s i e s v a n d e legende v a n Ve r o n i c a , d e vrouw die K r i s t u s t i j d e n s z i j n k r u i s w e g met h a a r s l u i e r h e t g e l a a t a f droogde.

Ook hier b e s t a a n v e l e v a r i a n t e n : Ve r o n i c a z o u h e t g e l a a t v a n K r i s tus afgedroogd hebben i n d e h o f v a n Gethsemane, t o e n K r i s t u s , d o o r het v i s i o e n v a n z i j n l i j d e n overmand, i n t r a n e n u i t b a r s t t e e n o v e r v l o e d i g begon t e zweten. E r z o u z e l f s b l o e d b i j h e t angstzweet geweest z i j n .

Iedereen neemt n u v r e d e met d e legende v a n Ve r o n i c a , z o a l s a f g e beeld o p d e zesde s t a t i e v a n d e k r u i s w e g . E n i j v e r i g v e r t e l t n u elke g i d s deze vrome l e g e n d e , b i j d e oude k e r k , o p d e V i a D o l o r o sa i n Jerusalem. D a a r z o u Ve r o n i c a midden d e s o l d a t e n e n de w o e dende menigte K r i s t u s t e r h u l p z i j n g e s n e l d . I n f e i t e l i e t k e i z e r K o n s t a n t i j n i n d e I X d e eeuw een " Ve r a I c o n e " ( w a r e a f b e e l d i n g ) maken v a n d e " M a n d y l i o n " , d i e t o e n i n K o n s t a n t i n o p e l v e r e e r d w e r d .

Het doek werd n a a r d e paus v a n Rome g e s t u u r d .

- 78 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 78

I n 640 bouwde paus Johannes I V een k a p e l i n Rome, v o o r d e v e r e r i n g v a n een " Ve r a I c o n e " . De k a p e l was gelegen aan d e r e c h t e r z i j de v a n d e i n g a n g t o t d e " B a s s i l i c a d i Byzantium" w a a r i n een b e e l d van d e H . Maagd, g e s i e r d met d e p u r p e r e n k l e d e r d r a c h t v a n d e k e i zer v a n Byzantium, v e r e e r d w e r d .

De Ve r a - I c o n e k a p e l was v o l l e d i g u i t g e v o e r d met z a c h t g e t i n t e m o z a i e k s t e e n t j e s ; o p d e v l o e r , d e wanden e n de dakgewelven. *

*

*

*

*

D i t " Ve r a I c o n e " werd t e Rome gedurende eeuwen v e r e e r d . I n 1011 wijdde paus S e r g i u s een a l t a a r aan h e t "Soudarium" i n d e k a p e l "Paus Johannes". I n 1143 v e r m e l d t een h a n d s c h r i f t : " h e t Sudarium van K r i s t u s d a t Ve r a I c o n e genoemd w o r d t " . I n 1191 kwam de Franse koning F i l i p -Augustus d e Ve r a I c o n e t e Rome v e r e r e n . S i n d s 1207 werd d e r e l i e k i n d e p r o c e s s i e gedragen. T i j d e n s b i j z o n d e r e g e l e genheden, a l s i n 1300 e n 1350, stroomden duizenden bedevaarders naar Rome om e r d e p l e c h t i g h e d e n v a n h e t " J o b e l j a a r " ( H e i l i g J a a r ) b i j t e wonen. A l s beschermingsscapulier droegen z e een a f b e e l d i n g van d e Ve r a I c o n e om de h a l s . T o t i n 1527 d e s o l d a t e n d e d e a l l e r k r i s t e l i j k s t e k o n i n g K a r e l V aan h e t "Sacco d i Roma" begonnen.

De dronken s o l d a t e n hadden v o o r n i e t s e e r b i e d . Ve l e k u n s t s c h a t t e n , r e l i k w i e ë n e n dokumenten u i t d e k e r k g e s c h i e d e n i s v i e l e n hun b a l d a digheid t e n p r o o i . Ook d e " Ve r a I c o n e " werd u i t h a a r s c h r i j n g e l i c h t . E i g e n a a r d i g genoeg b e s t a a t d i e k o s t b a r e , z i l v e r e n s c h r i j n nog l e d i g i n Rome. Maar d e " Ve r a I c o n e " verdween, w a a r s c h i j n l i j k verkwanseld v o o r w a t goedkope w i j n e n een vrouwenlach i n een o f andere g o r e h e r b e r g . *

*

*

*

*

Karel V was w e i n i g f i e r o v e r d e houding v a n z i j n t r o e p e n I n s l e c h t Frans s c h r e e f h i j w a t l a t e r a a n paus Clemens V I I " J e me excuse d u s a c q u i a e s t e f a i t d u S a i n t - S i è g e e n sacquand l ' é g l i s e d e S a i n t - P i e r r e e t v ô t r e Sacré P a l a i s . . . " ( I k v e r o n t s c h u l d i g m i j v o o r d e p l u n d e r i n g d i e gebeurd i s v a n d e H e i l i g e Stoel d o o r d e p l u n d e r i n g v a n d e k e r k van d e h e i l i g e P e t r u s e n Uw h e i l i g P a l e i s " . ) Karel V voegde w e l d e daad b i j h e t woord e n s t u u r d e h e e l w a t k o s t bare k u n s t s c h a t t e n t e r u g . Ondermeer d e beroemde r e e k s w a n d t a p i j ten "De 1 0 a k t e n d e r a p o s t e l e n " . * * * * * - 79 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 79

Gelukkig hadden v e l e beroemde kunstenaars het " w a r e g e l a a t v a n K r i s t u s " g e k o p i e e r d . Ondermeer D ü r e r e n Q u i n t e n M a t s i j s .

I n d e l o o p der. j a r e n v a r i e e r d e d e v i s i e d e r kunstenaars o p d e Vera I c o n e e c h t e r z e e r s t e r k . A f b e e l d i n g e n g e s c h i l d e r d v ó ó r d e X I I I d e eeuw t o n e n h o o f d e n h a l s , z o n d e r doornenkroon. I n de XIVde eeuw l i e t men d e h a l s weg e n e e r s t l a t e r voegde men d e d o o r n e n kroon t o e .

I n h e t " s c h r i j n v a n d e Ve r a I c o n e " l i g t n u een p r a k t i s c h vergane s l u i e r , waarop e n k e l e r o e s t b r u i n e v l e k k e n voorkomen. Niemand weet o f d i t d e o r i g i n e l e Ve r a I c o n e i s .

W a a r s c h i j n l i j k i s d e " l e g e n d e v a n Ve r o n i c a " o n t s t a a n t o e n k e i z e r Porphypogenitius i n d e Xde eeuw o p d r a c h t g a f om a l l e gekende f e i ten o m t r e n t d e " M a n d y l i o n " o p t e t e k e n e n . Een onbekend h o f d i e n a a r maakte d a a r v e e l w e r k v a n . H i j noemde z i j n w e r k : " H e t v e r h a a l van d e b e e l t e n i s v a n Edessa".

Ook h i j v e r m e l d t d e legende v a n d e Ve r a I c o n e . L a t e r gevonden dokumenten z i j n i n overeenstemming met z i j n gegevens. Z o de " C o dex Rossianus" e n d e "Memologie v a n A l e x a n d r i a " .

Het v e r h a a l v a n d e " b e e l t e n i s " i s wonderbaar. I n d e j a r e n 3 0 n . K . regeerde k o n i n g Abgar V o v e r een o n a f h a n k e l i j k s t a a t j e Edessa, gelegen aan d e noordgrens v a n P a l e s t i n a . De k o n i n g was r e e d s l a n g aan b e i d e benen v e r l a m d . To e n werd h i j zwaar z i e k e n v o e l d e z i j n einde naderen. I n z i j n u i t e r s t e nood l i e t h i j d e p r o f è e t roepen, d i e i n h e t n a b i j g e l e g e n P a l e s t i n a een nieuwe g o d s l e e r p r e d i k t e .

H i j s c h r e e f e e n b r i e f a a n J e z u s . Deze begon a l s v o l g t : " A b g a r, t o p ' a r c h v a n Edessa aan J e z u s - K r i s t u s , u i t s t e k e n d d o k t e r u i t Jerusalem, g e g r o e t " .

Toen z i j n g e z a n t A d d a i ( o f Thadeus) i n Jerusalem aankwam vernam h i j d e wrede dood v a n J e z u s . D e komst v a n A d d a i was v o o r d e a p o s t e l e n een gedroomde gelegenheid om " h e t o n r e i n e doek w a a r i n hun Meester g e l e g e n h a d " u i t h e t l a n d t e smokkelen. De "mishnah" (Joodse w e t ) v e r b o o d immers h e t aanraken v a n voorwerpen waarmede doden i n a a n r a k i n g geweest waren.. Ook h e t v e r e r e n v a n a f b e e l d i n g e n was verboden, z o a l s d i t trouwens n u nog b i j Joden ( E x . 2 0 - 4 ) e n Moslims h e t g e v a l i s .

Addai nam h e t " m a n d i l " ( d o e k ) m e t d e a f b e e l d i n g v a n K r i s t u s mee naar Edessa e n verscheen ermee a a n h e t h o f v a n k o n i n g A b g a r.

- 80 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 80

Elke vrijdag eindigt de traditionele kruisweg in de kerk van het H. Graf. Binnen deze muren Liggen de plaatsen waar volgens de overlevering Christus ontkleed, gekruisigd en begraven werd. Hier bevindt zich ook de "steen der zalving"

—8 1 —

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 81

Ti j d e n s d e p l e c h t i g e o v e r h a n d i g i n g z a g k o n i n g Abgar ( a l s e n i g e ) het " m a n d i l " o p l i c h t e n t o t een i n t e n s l i c h t . P l o t s s t o n d h i j o p .

H i j was genezen !

De k o n i n g bekeerde z i c h t o t h e t K r i s t e l i j k g e l o o f . To c h b l e e f het " g r o t e a l t a a r " i n h e t midden v a n d e s t a d v o o r v e r e r i n g d e r oude goden i n g e b r u i k . Ve l e n bekeerden z i c h b i j h e t z i e n v a n d i t wonderteken, d a t o o k i n d e k e r k g e s c h i e d e n i s v a n Eusebius, b i s s c h o p van Caesera ( 3 2 5 ) u i t v o e r i g beschreven i s .

Een andere v e r s i e o v e r d e genezing v a n k o n i n g Abgar s t a a t o p g e t e kend i n d e " D o c t r i n e v a n A d d a i " , e e n a u t e n t i e k dokument u i t d e IVde eeuw, n u bewaard i n h e t Museum van L e n i n g r a d .

Daar i s h e t een boodschapper v a n k o n i n g A b g a r, d i e Jezus i n h e t H. Land komt opzoeken om hem t e v r a g e n n a a r h e t h o f v a n z i j n v e r lamde meester t e komen.

Boodschapper Hanan k r e e g evenwel n u l o p h e t r e k w e s t . We l b e l o o f d e Jezus d a t h i j é é n z i j n e r l e e r l i n g e n Thaddeus, " é é n d e r z e s t i g " , naar Edessa z o u s t u r e n .

Om z i j n k o n i n g e e n i n d r u k t e geven hoe d e " n i e u w e p r o f e e t Jezus" er u i t z a g s c h i l d e r d e Hannan i n zeven haasten een p o r t r e t v a n d e Messias. Hoe d i t " s c h i l d e r i j " a a n h e t h o f v a n Abgar i s g e r a a k t i s n i e t d u i d e l i j k . Was h e t Thaddeus o f Hannan d i e d e " m a n d y l i o n " , na de p l o t s e dood v a n Jezus K r i s t u s , d i e deze " b e e l t e n i s o p l i n nen, d a t e e n wonder, o n u i t s t a a n b a a r l i c h t u i t s t r a a l d e " , a a n Abgar V h e e f t g e b r a c h t ????

Volgens d e legende genas d e k o n i n g v a n z i j n verlamming e n h e e r s t e er g r o t e vreugde aan h e t h o f .

Geen wonder d a t de koning h e t K r i s t e l i j k geloof omhelsde en z i j n onderdanen o p r i e p z i j n v o o r b e e l d t e v o l g e n . * * * * * Om de w e t t e n v a n d e Joden t e o n t w i j k e n , z o u d e l i j k w a d e d o o r A d d a i ( o f Thadeus) i n " t e t r a p l i d o n " gevouwen, a l s een " p o r t r e t " v o o r g e s t e l d z i j n . Men k o n immers m o e i l i j k een " o n r e i n e l i j k w a d e " v e r e r e n .

W a a r s c h i j n l i j k w i s t n a e n k e l e t i j d niemand meer, d a t h e t " M a n d y l i on" méér d a n een h o o f d v o o r s t e l d e " . . . . D e benaming " M a n d y l i o n " i s een verbastering van h e t Arabische "mandil" en h e t L a t i j n s e "Mantile" (mantel).

Het " E v a n g e l i e v o l g e n s G a m a l i e l " v e r h a a l t o v e r v e l e m i r a k e l e n en wondere t e k e n s , d i e aan h e t " M a n d y l i o n " worden toegeschreven.

- 82 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 82

5

n_

6

7

Zo ontstond de "Mandylion" Verschillende stadia van de lijkwade: 1. volledig opengespreid 2. dubbel gevouwen (2 lagen) 3. tweede maal dubbel (4 lagen) 4. derde maal dubbel (4 X 2 lagen) of in het Grieks tetra-pli-don 5. zo ontstond dan een soort "medaillon"...

6.... dat op een kader werd opgespannen 7. voorzien van ee gouden rooster: de "Mandylion"

- 83 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 83

Koning Abgar l i e t d e r e l i k w i e openbaar v e r e r e n e n Edessa werd w a a r s c h i j n l i j k h e t e e r s t e k r i s t e l i j k e bedevaartsoord u i t d e g e schiedenis.

Om z i j n dankbaarheid v o o r i e d e r e e n d u i d e l i j k t e maken, l i e t Abgar op d e hooggelegen Kappe-poort v a n d e s t a d s w a l l e n een gedenktegel met e e n a f b e e l d i n g v a n d e " M a n d y l i o n " p l a a t s e n , waarop d e woorden voortkwamen: " K r i s t u s God, w i e i n U vertrouwen h e e f t z a l n i e t t e l e u r g e s t e l d worden". Deze t e g e l k r e e g d e naam "Keramion" e n i s bewaard g e b l e v e n .

I n d e l o o p d e r t i j d e n v e r e e r d e men i n Edessa t e n m i n s t e DRIE v e r s c h i l l e n d e "wonderbare a f b e e l d i n g e n v a n Jezus K r i s t u s " Van i e d e r e afbeelding stond h e t v a s t d a t ze " a r c h e i r p o i e t o s " ; d . i . " n i e t door mensenhanden gemaakt" w a r e n . * * * * * I n 5 7 v o l g d e Ma'Nu V I z i j n v a d e r o p , e n d i e was d e K r i s t e n e n n i e t goed g e z i n d . We l d r a b r a k e n h e v i g e v e r v o l g i n g e n l o s e n v e l e k r i s t e l i j k e heiligdommen werden met d e grond g e l i j k gemaakt. Wa a r s c h i j n l i j k verborgen de k r i s t e n e n , v o o r a l e e r t e v l u c h t e n , d e "Mandylion", hun w a a r d e v o l s t e r e l i k w i e , i n een v e i l i g e p l a a t s . Ook de " K e r a mion" verdween a l s v a n d e a a r d b o l . Niemand w i s t waar d e k o s t b a r e schatten v e r b o r g e n werden. H e e l e i g e n a a r d i g b l e e f d e " K a p p e - p o o r t " een t r e f p u n t v o o r d e K r i s t e n e n . Ondanks h e t gevaar aangehouden t e worden, kwamen v e l e n n a a r d e p o o r t , a l l e e n om e r d e b i j s t a n d van d e " M a n d y l i o n " a f t e smeken.

Tr a d i t i e g e t r o u w passeerde s i n d s d i e dagen geen e n k e l e b e g r a f e n i s s t o e t doorheen d e p o o r t . Niemand w i s t e i g e n l i j k waarom.

I n 177 kwam Abgar V I I o p d e t r o o n , e n d i e was d e K r i s t e n e n goed gezind. Vo l g e n s d e legenden r e z e n e r o p k o r t e t i j d w e l 300 k e r k e n u i t d e g r o n d o p . Ve l e p e l g r i m s kwamen n a a r Edessa, maar niemand zag d e " M a n d y l i o n " . De r e l i e k werd a l l e e n vernoemd i n vage v e r h a len e n mondelinge o v e r l e v e r i n g e n . K o n k r e t e gegevens o n t b r e k e n .

Heel wat o r i g i n e l e o v e r b l i j f s e l e n v a n d e o o r s p r o n k e l i j k e " H e i l i g e Plaatsen" v i e l e n i n m i d d e l s t e n p r o o i a a n d e bouwwoede v a n k r i s t e l i j k e machthebbers d i e h e t H . L a n d bezochten. I n 325 b . v . l i e t K o n s t a n t i j n d e G r o t e p r a k t i s c h h e t ganse g r a f w a a r i n K r i s t u s g e legen had, weghakken om e r een B a s i l i e k o p t e r i c h t e n . Nu w i j s t men een " T u i n g r a f " a a n a l s d e b e g r a a f p l a a t s v a n K r i s t u s ! * * * * * - 84 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 84

Wie n u Jerusalem bezoekt e n de H . G r a f k e r k b e t r e e f t , z a l w e l v e r wonderd z i j n o v e r d e k o r t e a f s t a n d t u s s e n d e p l a a t s waar Jezus op z i j n k r u i s s t i e r f e n z i j n g r a f Het i s i n d e r d a a d w e i n i g w a a r s c h i j n l i j k d a t een r i j k man a l s J o z e f van Arimathea z i j n l a a t s t e r u s t p l a a t s z o u gekozen hebben, z o d i c h t tegen " G o l g o t h a " , d e s c h e d e l p l a a t s , w a a r a l l e t e r e c h t s t e l l i n g e n gebeurden ! Trouwens, d e b e s c h r i j v i n g e n d i e we v a n deze k l e i n e kale h e u v e l b e z i t t e n s l u i t e n b i j n a met z e k e r h e i d u i t , d a t h i e r o o i t een r o t s g r a f werd uitgehouwen.

W a a r s c h i j n l i j k maakte K o n s t a n t i j n h e t z i c h g e m a k k e l i j k e n v e r e n i g de h i j è n de p l a a t s v a n h e t k r u i s è n h e t g r a f o n d e r één d a k . Z o kon men z o n d e r v e e l m o e i t e b e i d e p l a a t s e n bezoeken.

De k e r k v a n h e t H . G r a f werd h e t centrum d e r bedevaarders. I n die dagen waren p e l g r i m s een g e m a k k e l i j k e p r o o i v o o r boosdoeners, omdat men w e l k o n v e r o n d e r s t e l l e n d a t z e d e middelen v o o r hun t e r u g r e i s i n hun t a s s e n meedroegen U i t d e t i j d v a n k e i z e r K o n s t a n t i j n s t a m t h e t boek " P e t r i n a T r a d i t i e s " , waarin, o v e r S i n t e Nino de Ve r l i c h t e , een a p o k r i e f verhaal voorkomt. San N i n o d i e , " n o g j o n g m e i s j e z i j n d e , t e Jerusalem v e r b l e e f , w a a r z e hoorde spreken o v e r d e l i j k w a d e . Z e v r o e g u i t leg aan meester N i a f o r i , d i e h a a r zegde d a t h i j z e l f d a a r n i e t s van a f w i s t , maar d a t d e t r a d i t i e w i l d e , d a t d e h e i l i g e a p o s t e l Petrus d e l i j k w a d e i n bewaring had gehouden".

I n 325 r i e p paus S y l v e s t e r 267 bisschoppen i n C o n c i l i e b i j e l k a a r. K e i z e r K o n s t a n t i j n woonde i n d e "Terme d i Tr a i a n o " t e Rome deze k e r k v e r g a d e r i n g b i j .

Ti j d e n s d i t C o n c i l i e werden z e e r b e l a n g r i j k e s c h i k k i n g e n g e t r o f f e n inzake d e l i t u r g i e .

De l i t u r g i s c h e b e p a l i n g e n o v e r d e t e c h n i s c h e aspekten van h e t h e i l i g m i s o f f e r werden t o e n o p g e s t e l d . Een z e e r b i j z o n d e r e b e p a l i n g g e l d t nog a l t i j d : " H e t H e i l i g m i s o f f e r z a l g e c e l e b r e e r d worden op een l i n n e n , g e w i j d d o o r e e n b i s s c h o p , - z o a l s d i t gebeurde o p d e "SINDONE", m e t de a f b e e l d i n g v a n K r i s t u s " ( L a b b é , S c r . Conc. p . 1 5 4 2 ) . Z o i s de " l i j k w a d e " n u , m i s s c h i e n onbewust v o o r v e l e g e l o v i g e n , p r a k t i s c h a l t i j d onder hun ogen t e l k e n s ze de misviering bijwonen.

Paus Paulus V I b r a c h t d e woorden v a n h e t C o n c i e l i e v a n Rome u i t 325 i n h e r i n n e r i n g b i j d e " T V - u i t s t a l l i n g v a n de l i j k w a d e " , d i e - 85 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 85

plaatsgreep o p 2 5 november 1973.

De paus o n d e r s t r e e p t e t o e n d a t " h e t overdenken van h e t l i j d e n , dood e n v e r r i j z e n i s v a n Jezus K r i s t u s , d o o r h e t aanschouwen v a n z i j n vereerde lichaamsafbeelding op de autentieke l i j k w a d e , een bijzonder l i c h t werpt op h e t l i j d e n s v e r h a a l u i t h e t Evangelie".

* * * * Edessa werd r e g e l m a t i g d o o r o v e r s t r o m i n g e n g e t e i s t e r d . Z o o o k i n 5 2 3 . Maar d i t m a a l waren d e gevolgen d r a m a t i s c h e r d a n o o i t t e v o ren. B i j n a d e h e l f t v a n d e b e v o l k i n g v a n d e l a g e r gelegen s t a d s w i j k e n v e r d r o n k . Ve l e gebouwen werden v e r n i e l d . Ook d e v e s t i n g wallen bezweken g r o t e n d e e l s onder d e s t o r t v l o e d . A l l e e n de h o o g gelegen Kappe-poort b l e e f m i n o f meer ongedeerd. To c h moesten enkele h e r s t e l l i n g e n worden u i t g e v o e r d . E n z o vond e e n metser i n een n i s e e n s c h a t . To e n h i j d e muur openbrak zag h i j , i n h e t l i c h t v a n een brandende l a m p , d e " M a n d y l i o n " e n h e t "Keramion" l i g g e n . . . . D e legende w i l d a t d e lamp v i j f eeuwen b l e e f branden. (wordt v o o r t g e z e t )

R

e

m

i

Va n H a e l s t

" D E L I J K WA D E VA N T U R I J N " V E R S C H I J N T EERLANG I N B O E K VORM, M E T D E PRACHTIGE D I A ' S VA N BARON VANDERSTRAETENWAILLET A L S I L L U S T R AT I E M AT E R I A A L . D E U I T G AV E WORDT V E R ZORGD DOOR D E N . V. D E V L I J T . A L L E GEWENSTE I N L I C H T I N G E N KUNNEN BEKOMEN WORDEN B I J D E S C H R I J V E R : R E M I VA N HAELST KERKSTRAAT N R . 6 6 / 6 8 T E ANTWERPEN T E L . N R . 0 3 / 2 3 6 . 5 6 . 2 0

- 86 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 86

kuierend in oude papieren

Deel 2 ( s l o t ) .

VERSLAG DOOR CORNELISSENS, J E A N

W E E R S T A N D E R N.R.B. P. A . P.

Het v o o r n a a m s t e p u n t v a n d e H a v e n v a n A n t w e r p e n : DE KRUISSCHANSSLUIS De b e z e t t i n g d o o r C o r n e l i s s e n s J e a n e n z i j n z o o n R a y m o n d ----===00000===----

Door p r a k t i j k e n l a n g e j a r e n d i e n s t , a l s s a s s e n i e r aan d e Havend i e n s t v a n Antwerpen, w i s t i k , w a t e r v a n d e haven z o u geworden z i j n , i n d i e n d e K r u i s s c h a n s s l u i s t o t a a l z o u v e r n i e t i g d worden.

Ti j d e n s d e b e z e t t i n g was i k aangesloten b i j d e S . R . A .

Bayar. D a a r i k op d e K r u i s s c h a n s s l u i s m i j n werk had, k o n i k i n l i c h t i n g e n v e r s c h a f f e n o v e r d e v i j a n d e l i j k e schepen, d i e i n - e n u i t vaarden met t r o e p e n , e n andere v i j a n d e l i j k h e d e n .

PLAN: A l s o o k heb i k verscheidene plannen v a n d e v i j a n d e l i j k e v e r s t e r k i n g , d i e i n - e n om de s l u i s waren overgemaakt. Verscheidene schepen gesaboteerd d o o r k a b e l s i n d e schroeven t e l a t e n d r a a i e n .

- 87 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 87

Op 4 SEPTEMBER 1944: w e r d h e t ordewoord gegeven d o o r d e t e l e f o o n l i j n e n , d i e i n v e r b i n d i n g s t o n d e n met d e s l u i s , om deze t e v e r n i e t i g e n . Dan zagen d e D u i t s e r s z i c h genoodzaakt d e s l u i s te v e r l a t e n .

Daarna begon onze t a a k o p 4 September 1944, e e n t a a k d i e voor m i j goed g e s c h i k t was. De omgeving v a n d e s l u i s was b e l e g d met l a n d - e n zeemijnen. Twee wegen l i e p e n n a a r d e s l u i s , d e weg van d e r i c h t i n g M e r c a n t i l e , e n d e N o o r d e r l a a n . De openingen v a n deze wegen waren 3 m e t e r b r e e d . I n d e v e r d e r e opening l a g e n z e s mijnen, waarvan e l k e m i j n een d r u k had v a n 5 K g . A a n deze twee wegen was nog toegevoegd, z e s vlammenwerpers, a a n d e i n - e n u i t gang v a n e i k e n weg d i e o n s c h a d e l i j k moesten gemaakt worden.

Op 4 September was i k o p d i e n s t o p d e s l u i s . Rond i l u u r kregen we een o p d r a c h t v a n een D u i t s e o f f i c i e r o m d r i e s l u i s d e u ren e n d e b r u g a f t e z e t t e n . Wanneer men d a a r mee k l a a r was, k r e gen we b e v e l o n m i d d e l l i j k d e s l u i s t e v e r l a t e n . Wanneer i k wou weg gaan kwamen e r o r d e r s , d a t we t e r u g moesten e n d e s l u i s weer open z e t t e n om nog v i e r schepen u i t t e l a t e n . Maar d e p o s t w a c h t e r was a l weg e n zodus moest i k hem gaan waarschuwen, d a t h i j t e r u g moest komen om de s l u i s weer open t e z e t t e n , waarop i k ben heengegaan zonder d e p o s t w a c h t e r t e gaan waarschuwen, o f nog t e r u g n a a r de s l u i s t e komen. Zodoende moesten d e schepen, d i e geladen waren met m u n i t i e , b l i j v e n l i g g e n . Rond 4 u ben i k t e r u g n a a r d e s l u i s gegaan, zogenaamd om m ' n k l e d i n g s s t u k k e n t e gaan h a l e n d i e i k nog vergeten h a d , Va n deze g e l e g e n h e i d had i k g e b r u i k gemaakt om de vlammenwerpers o n s c h a d e l i j k t e maken, d a t e c h t e r gebeurd i s . Va n .dat o g e n b l i k a f was i k e n m i j n zoon Raymond wacht b l i j v e n houden om a l l e s n a t e gaan w a t e r gebeuren z o u .

Op 5 SEPTEMBER 1944, r o n d 11 u u r z i j n w i j o p v e r k e n n i n g gegaan op d e s l u i s , e n kwamen n o g v i e r D u i t s c h e r s p e r f i e t s t e g e n .

Wij v e r o n d e r s t e l d e n d a t h e t d e l a a t s t e waren. Zodoende heb i k d e Belgische v l a g u i t g e h a a l d , d i e o p d e s l u i s was v e r b o r g e n , e n i n de mast gehesen. Waarna dan m i j n zoon, d i e a l s l u i t e n a n t was a a n g e s t e l d v a n een g r o e p v a n 3 0 man, d i e s c h u i l z a t e n i n Oorderen en Wilmarsdonck, b i j e e n was gaan h a l e n , vernam i k b i j z i j n t e r u g komst met manschappen, d a t , b i j h e t h i j s e n d e r B e l g i s c h e v l a g , de D u i t s c h e r s , d i e nog i n bunkers e n h e t omliggende v a n d e s l u i s waren, o p d e v l u c h t s l o e g e n .

- 88 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 88

TER Z A L I G E R GEDACHTENIS Mijnbeer

Cornelius CLAESSENS 20 - 1944,

Hobonia d a n k t D h r . R o g e r Keukelinck v o o r h e t i l l u s t r a tiemateriaal.

89

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 89

Ze waren i n groepen v a n 2 0 t o t 3 0 man, Russen en D u i t s c h e r s ondereen. I k v e r o n d e r s t e l d a t , d o o r h e t h i j s e n d e r v l a g , d e D u i t schers d a c h t e n d a t e r e e n gewapende macht o p de s l u i s was. I n t u s s e n ben i k dan o p e i g e n r i s i c o d e m i j n e n gaan o n t g r a v e n , d i e aan d e beide ingangen n . l . o p d e steenwegen, N o o r d e r l a a n , e n M e r c a n t i l e der s l u i s l a g e n .

Rond 1 6 u u r , o p z i c h t d e r B e l g i s c h e v l a g , d i e o p d e s l u i s wapperde, kwamen de e e r s t e Engelschen opgedaagd met v i e r rupswagent j e s d i e onder b e v e l s t o n d e n v a n C a p t a i n Campbelle, w e l k e i k nog t o t s t a a n heb g e b r a c h t om d e twee l a a t s t e m i j n e n nog t e o n t g r a v e n en t e v e r w i j d e r e n . I n t u s s e n t i j d s was d e g r o e p , Oorderen, W i l m a r s donck e n K r u i s s c h a n s , d i e o n d e r b e v e l s t o n d v a n m i j n zoon, o p d e s l u i s gekomen, e n d e s t r i j d aangebonden.

Op 1 0 September i s d e g r o e p o p v e r k e n n i n g gegaan n a a r d e t w a a l f s l u i z e n . D a a r werden onze j o n g e n s i n een h a c h e l i j k e t o e stand gedompeld d o o r zware machinegeweren. Op h e t e e r s t e s c h o t der D u i t s c h e r s , b e n i k e n m ' n j o n g e n s t e r h u l p gekomen met t w e e rupswagentjes om de zwaar gekwetsten o p t e l a d e n waaronder we t e vermelden k r i j g e n , P u t c u y p s , C o n s t a n t ; e n F o u b e r t , F r a n รง o i s ; D a a r na weer d e s t r i j d v o o r t g e z e t t o t i k o p 1 2 October ' 4 4 t e r u g g e roepen werd d o o r d e h a v e n d i e n s t om weer i n d i e n s t t e t r e d e n .

Alvorens m i j n v e r s l a g t e e i n d i g e n k a n i k n i e t n a l a t e n h u l d e t e brengen aan onze dappere makkers v a n d e g r o e p " K r u i s s c h a n s s l u i s " .

Hebben z i c h v o o r n a m e l i j k onderscheiden: GEYSEN, George FOUBERT, F r a n รง o i s CORNELISSENS, Raymond Alsook: KERSCHOT, L i v i n u s .

CLAESSENS, C o r n e e l

PUTCUYPS, C o n s t a n t en T I B O S , J o z e f .

Die d e waren heldendood s t i e r v e n !

Ve r k l a r i n g d o o r : CORNELISSENS, JEAN Copy v a n o f f i c i e l e dokumenten met t o e l a t i n g v a n d h r . Armand Cornelissens.

90 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 90

MERCANTILE MARINE ENGINe1;RINE L GRAVING DOCKS C' S. A. ANVERS

2/36 A

R o e p i t a l A a. D N o

H O S P I TA L D I S C H A R G E N O T I F I C A T I O N

To , O f f i c e r C o m m a n d i n g I t

ie

notified

f o r

M

a

q

u

i

e

(Unit)

y o u r i n f o r m a t i o n t h a t t h e undermentioned wee d i eogarged f r o m

General

H o a p i t a l ,

R C A M C, admitted on

Diaoh/Crane t o

o

Re s h a l l a t t e n d t h e

n

f i r s t

U n i t

1 9

8

Cdn.

Sep. 4 4

1 0 N o v. 4 4

Slok Parade a f t e r r e p o r t i n g t o h i e Unit,

This document must b e passed t o t h e M e d i c a l O f f i c e r

o f

the Unit im-

m e d i a t e l y.

Rame : C O R N E L I S S E N S , R .

N o .

D i a g a o e i e GSM ( M G ) L H a n d .

Simple

3

k

993

R

a

n

k

L I E U T.

0 1 / o Caee ♦ . C . G . F r o s t , M a j o r.

M

4 metaoarp.

Compound m i d d l e p h a l a n x i n d e x .

Precis Case H i e t o r y

•

MG w o u n d L i n d e x ! c a l i g h t w o u n d t o 3 3

L mid finger

1 8 Sep 4 4 a l s o s i m p l e

4 metacarpals.

Put u p i n hays s p l i n t

with anterior throught terminal phalange index

middle and r i n g f i n g e r s .

Sulfa dressings t o

9 N o v . 4 4 : '.Sounds o f ever h a s v e r y

S p l i n t

p u t o n 18 Sep. 4 4 .

fingers. l e f t

index f i n g e r have healed. Ohio finger how-

l i t t l e movement and p r o b a b l y s h o u l d be amputated a t a

later date.

Recommandation: • ' W i t

f o r diacharge.

For O f f l o e r Commandinge

Een a t t e s t v a n h e t B r i t s e l e g e r - n o o d h o s p i t a a l , d a t g e v e s t i g d was b i j M e r c a n t i l e . M e r c a n t i l e was o o k , gedurende w e k e n , h e t t o e v l u c h t s o o r d v o o r v l u c h t e l i n g e n van d e omliggende dorpen e n b o e r d e r i j e n . Moeder C o r n e l i s s e n s maakte, samen met d r i e v a n h a a r zoons, deze v l u c h t n a a r M e r c a n t i l e mee.

- 91 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 91

Strijd i s het leven van den mensch o p aarde.

De Heer d e r Heerscharen beloone d e Dapperen, die voor onze bevrijding vielen.

Hun aandenken blijft i n eere want niemand heeft grootere liefde dan wie zijn l e ven geeft voor zijne vrienden.

Beminde Ouders, Echtgenote, Familie, Strijdmakkers en Vrienden, wij gingen voor U den laatsten offergang, wij kochten U de vrijheid met ons jeugdig bloed, w i j hebben fier en vrij alles gegeven. De vrijheid is veel waard. L a a t d a n onze heldendood n i e t vruchteloos zijn. Dat een bestendige Vrede gedije uit ons bloed. Wreek ons in liefde en rechtvaardigheid. Vergeet niet voor ons te bidden.

H. H a r t van Jezus. ons Leven en onze Verrijzenis, ontferm U onzer.

Mijn jezus, barmhartigheid.

t Sneuvelden op het Veld van Eer, voor Vorst en Vaderland, leden van de Nationale Koninklijke Beweging :

De Heer KERSCHOT Livinus echtgenoot van SCHAU Josephine Mathilde geboren te Wilmarsdonk, den 6 December 1900, doodelijk gewond aan de Kruisschans, op 6 September 1944, overleden i n het St Elisabethgasthuis op 6 September 1944.

De Heer PUTCUYPSConstantLud. Corn. geboren te Wilmarsdonk, den 23 Februari 1922, doodelijk gewond aan de Kruisschans, op 10 September 1944, overleden tijdens het overbrengen n a a r Antwerpen op 10 September 1944.

Getroost door Uwe aanwezigheid i n d e plechtige uitvaartmis, gesterkt door de vele blijken van innig kristelijk meevoelen door U betuigd bij het smartelijk verlies onzer helden, danken wij U om U w vurige gebeden.

De Heer CLAESSENS Cornelius Jozef geboren t e Wilmarsdonk op 9 Juli 1920, doodelijk gewond aan de Kruisschans op 10 September 1944, overleden in het St Elisabethgasthuis op 10 September 1944.

De familiën KERSCHOT, PUTCUYPS, CLAESSENS, TIBOS, de N. K. B.

De Heer TIBOS Jozef geboren. te Wilmarsdonk den 6 J u l i 1919, sneuvelde aan de Kruisschans op 10 September 1944.

Aug. GIJS. koster Wilmaredonck

Weerstandsbeweging - Coo PROVINCIE ANr4'tf,'t"• ^a '

x,-,, -e:-.

LEGITIMRTIE*r` r�

Naam3„?'(-00 1N

-,an d;(44.4.4.. aart Nr

- 92 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 92

. /1///.i/%/

If

/ / II/ii//����'

/ /

e4

/ /

� j / J ' //.J/. l / / � � / ////4

/ / e í e .7«/'�`�/'

Lonsieur C O R N E L I S S E N ,

à

Jean,

que, p a r A r r e t é d e S . A . R . l e P r i n c e R é e n t , d u 2 6 . 4 . 4 6

r.� DECOR.iTI'._. . Z L I T A I R DS 2ème 0 1 3 S ( A r t . 4 ) • AT avec a t t r i b u t i o n d e l a CROIX DE UUERRS I 9 4 0 AVEC PAU.:? l u i a été décernée,

pour "Sa c o n d u i t e h é r o ï q u e . E t a n t c h e f d e p a t r o u i l l e d e reconnaisscan vers O o r i e r e n , d a n s l a n u i t d a 17 a u 18 septembre 1944, f u t gravi ment b l e s s a à l a m a i n e t a u b r a s .

L.alzré s e s b l e s s u r e s c o u v r i t l a r e t r a i t e d e s e s hommes, d o n t cieux, V. f u r e n t blessés.

C0_::I L I , J E " , a l o r s a t t e i n t à l a t ê t e , f u t t e n u p e n d a n t p l u s i e u r s heures pou_ p o r t . p a r v i n t c e p e n d a n t à r e j o i n d r e n o s l i m e s n_tnt: de r e n s e i g n e m e n t s p r é c i e u x q u i f u r e n t d o n n é s a u x a u t o r i t é s anglaises."

- 9 3 7 1 _ - �,:.-

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 93

N. r.r. B. - Nat. Koninklijke $ev, egi.: •:, M. .br. R. Mouvement Nat. Roy.al:,'e

\Naa::_Cef.IYEL.1 �3'Sf/VS` ï7 • � r J C ' T ' ` I I I e Z ] � , : / � " � e _ I � ' e . s . .....

.

!

. i / - � = / � + � . . . - `

..w�,?n .

>, C

� �eahoid :

R

�l

e

t

•

P

•

. ...'.

G-i:id:__ ardertidtnéasere

ette

i l a : t s o n .;t�i col to d.Itu7:

7

s

—fee-�

\ Eenzelvigheidskaart n' : .

Vear Jn n ' .• Ik î.i1:70r12!•'Et:Crlde v e : ' i í l Q a r C , '

� • a.7ilg•`sLrii I1 •-4,?V✓è•i?Sl .r. Zll!. l�11 1@ .•. I'- , z•ovr-., r r . , , ..'. � w c � I s h . : , . : . _ „ �e•.���,..,:;g _

. .

•

. . . . , . . • .,C_..'.�l:.y * . . . : ✓ è ' 1 •., L .. . ..-ff• . . ï 1 : , .1lí:rr:•' -

f

_

..

x.... _.

L

: , lid . r:,.:.

. ' E.' :i r. ].

Citularis

D

e

:f f

t

iarsce í.;r��e•yeerinz. v:. �•1

! � �

-

[ _ �-�2QC+�9 v 5 1 5 C i 1 0 v e l k l a r i M j • 1 S

• y /

,

�

�

p

p

Y

� � i � � c / � /fe�� ie�2v_�•��e��,��}/z a t i r r / u

/ % i l , t f l 4 e t i n � f l ï ! ( ' ! / � � l C�l�/Z�i<•r.%Y Q ' G j l t / ? L > a 0 .1 J r / Q , � �

t / / C / Z B n Y �

1.�i� � - C�e.-xe/nc,rréiii�ca/�r, . irer- /!e>G U l - � � � � e � a

� z.n.. .•cc•,G . .�e � I Z v o � í s � r i r L

;

. . - - z • 7- ‘ 4A 4 , PC ` .- . - � . t / a -���%�1��� �-ra �cE�c..

" G c �% :. <- ✓ • .��

/

P �G.G -�-C G ! L . , c i � .

i

•

.

w

4

i� Y v � f 2 t % � . .

. . . _ _... .._ _..

.

.

. �✓

.. . .

.... .

. .

,

.

.

.

,• seiencca�.i�irs�•l�CirsztG m e e e i ie- i2eyeztun.

94 -

‘.Q1 . C%/�. . �

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 94

kastelen in vlaanderen

H U L G E N R O D E Het k a s t e e l d o m e i n H u l g e n r o d e k u n n e n we t e r u g v i n d e n i n de g e m e e n t e Wommelgem, o p 1 0 k m v a n A n t w e r p e n .

Plaatsnamen w a a r i n " r o d e " voorkomt ( e e n " r o d e " i s een g e r o o i d o f ontgonnen s t u k l a n d d a t b u i t e n h e t dorpscentrum gelegen was e n i n de r e g e l d u s r e c e n t e r dan h e t e i g e n l i j k e d o r p ) t r e f f e n we i n onze k o n t r e i e n v e e l v u l d i g a a n . Z o bewoonden b . v . h e r e n v a n Rode i n de 14de eeuw h e t k a s t e e l H o r s t t e S i n t - P i e t e r s -Rode b i j A a r s c h o t .

OORSPRONKELIJK E E N BOERDERIJ Als o u d s t gekende e i g e n a a r v a n " H u l l i g e n r o d e " , v r o e g e r " H u l l i n c rode" e n i n 1183 z e l f s " G u l i k e n r o d e " geheten, w o r d t d e f a m i l i e Dassa genoemd. V รณ b r 1576 was h e t goed i n handen v a n de j o n k e r s Ferdinand e n A d r i a a n Dassa, d i e h e t o p 2 2 m e i v a n d a t j a a r v e r kochten aan j o n k e r K a r e l Dassa, e e n zoon van M i c h i e l Dassa e n van Reine T u r c h i . Hulgenrode had t o e n een o p p e r v l a k t e v a n 2 3 b u n der ( c a . 3 0 h a ) .

I n d e 16de eeuw moet d i t landgoed een u i t g e s t r e k t e hoeve z i j n g e weest d i e d o o r d e h e r t o g e n v a n Brabant i n l e e n werd gegeven. T i j dens d e o o r l o g e n van d i e t i j d moet h e t v o l l e d i g v e r w o e s t z i j n - 95 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 95

geworden e n n a d e heropbouw werd h e t bekend o n d e r d e benaming: "Het Goed v a n H u l i n g h r o d e " .

I n h e t j a a r 1600 was vrouwe Johanna d e Wasservas, e c h t g e n o t e v a n r i d d e r Thomas H u t t e r, e i g e n a r e s v a n h e t landgoed Hulgenrode. J o hanna was een d o c h t e r v a n G o d f r i e d d e Wasservas, d i e i n 1552 metMargaretha Rockox huwde. Een z u s t e r v a n Margaretha, B a r b a r a Rockox, was gehuwd met d e h o g e r vermelde Ferdinand Dassa.

Ridder Thomas H u t t e r , e e n k r i j g s m a n v a n Ty r o o l s e a f k o m s t , o v e r leed i n 1605. N a de dood v a n z i j n e c h t g e n o t e , Johanna de Wasservas i n 1619, k o m t Hulgenrode d o o r e r f e n i s aan K a r e l v a n H e e t v e l d e , die e e n k l e i n z o o n was v a n J o o s t v a n H e e t v e l d e , e c h t g e n o o t v a n C e c i l i a Rockox. Deze l a a t s t e was een z u s t e r v a n hogergenoemde Barbara e n Margaretha Rockox.

Karel v a n H e e t v e l d e , h e e r v a n Eeckvelde e n Hulkenrode, bouwde rond 1620 h e t k a s t e e l v a n Hulgenrode e n h e r s c h i e p d e l a n d e r i j e n in lusthoven. B i j z i j n o v e r l i j d e n , i n 1 6 2 5 , ( z i j n grafsteen t e Wommelgem d r a a g t d e k w a r t i e r e n H e e t v e l d e , Rockox, S c h e t z e n van S t r a e l e n ) kwam h e t landgoed aan z i j n d o c h t e r, Anna- A d r i a n a v a n Heetvelde, i n d e e c h t v e r e n i g d met h a a r n e e f A d r i a n u s v a n H e e t velde, d i e een n e e f was v a n N i k o l a a s Rockox, é é n d e r voornaamste lieden u i t d i e t i j d .

Nikolaas Rockox b l e e f zonder nakomelingen maar wenste z i j n naam t e z i e n vereeuwigen. Daarom vermaakte h i j z i j n naam, f a m i l i e w a p e n en goederen aan z i j n n e e f A d r i a n u s v a n Heetvelde o p 5 december 1641. A d r i a n u s v a n H e e t v e l d e , gezegd Rockox, o v e r l e e d i n 1 7 0 2 nadat d r i e v a n z i j n v i e r k i n d e r e n hem v r o e g t i j d i g o n t v a l l e n w a ren. Z i j n é n i g o v e r b l i j v e n d k i n d , N i k o l a a s , o v e r l e e d g e e s t e s z i e k en ongehuwd i n 1712, z o d a t d e wens v a n N i k o l a a s Rockox n i e t i n v e r v u l l i n g g i n g . H e t landgoed werd d a n , d o o r e e n z u s t e r e n een broer v a n A d r i a a n v a n H e e t v e l d e , v o o r 2 1 . 0 0 0 g u l d e n v e r k o c h t aan Maria-Hendrika Martens, weduwe v a n Johannes W i t t e b o l , d i e i n 1710 was o v e r l e d e n .

Na h a a r dood e r f d e h a a r zoon F r a n c i s c u s - I g n a t i i u s W i t t e b o l , p r i e s t e r , i n 1725 Hulgenrode, d i e h e t g e h e l e domein een h a l v e eeuw l a t e r , o p 2 2 m e i 1777 v o o r 4 0 . 0 0 0 g u l d e n v e r k o c h t aan j o n k h e e r Alexander-Joannes-Carpentier e n z i j n echtgenote Theresia-JosephaN o r b e r t i n a G o r i s . Deze, v o o r d i e t i j d , h o g e koopsom b e w i j s t d e grote- waarde van h e t landgoed.

- 96 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 96

Alexander C a r p e n t i e r was een zoon v a n N i c o l a a s C a r p e n t i e r, a f k o m s t i g u i t D u i n k e r k e , d i e o p 8 j u l i 1747 werd geadeld d o o r k e i z e r i n Maria- T h e r e s i a . N i c o l a a s v e r v u l d e v e r s c h i l l e n d e b e l a n g r i j k e f u n k t i e s : d o o r K a r e l V I was h i j kommandant benoemd v a n h e t e e r s t e schip d e r Oostende-Kompagnie d a t i n 1723 n a a r C h i n a was g e s t u u r d .

H i j werd m a r i t i e m o p z i c h t e r v a n a l l e havens e n k u s t e n van Ta s c a n i e e n h o o f d b e s t u u r d e r v a n de h a n d e l v a n h e t Groothertogdom onder k e i z e r F r a n s I . L a t e r werd h i j burgemeester v a n d e s t a d e n d e haven v a n Oostende e n i n 1745, n a d e inname v a n Oostende d o o r de Fransen, w e r d N i c o l a a s C a r p e n t i e r kommissaris-generaal v a n het Engelse l e g e r .

DE F A M I L I E WERBROUCK Na de dood v a n de e c h t e l i e d e n . A . C a r p e n t i e r - G o r i s e r f d e één hunner v i e r k i n d e r e n , Joanna- T h e r e s i a - C o r n e l i a C a r p e n t i e r h e t eigendom. Z i j was o p 12 m e i 1781 gehuwd met Nikolaas-JosephusRichardus Werbrouck, z o o n v a n J o z e f - F r a n s e n v a n C a t h e r i n a G r i g i s .

De nieuwe e i g e n a a r, d i e z i j n woonst had n a a s t h e t l a t e r e K o n i n k l i j k p a l e i s o p d e M e i r t e Antwerpen, was één van d e g r o o t s t e kooplieden v a n Antwerpen.

De f a m i l i e Werbrouck g i n g met d e f a m i l i e C a r p e n t i e r meer dan één v e r b i n t e n i s a a n . De o u d s t e d o c h t e r v a n burgemeester J a n -Steven Werbrouck, Catherina-Anna-Françoise-Josephe Werbrouck, huwde t e Antwerpen met F r a n ç o i s - H e n r i -Joseph C a r p e n t i e r o p 1 2 m e i 1807 en op 11 november 1868 huwde A l e x a n d e r -Ferdinand- J o z e f -Antoon Werbrouck t e Elsene met C o n s t a n t i a - R o s a l i a C a r p e n t i e r.

De b r o e r v a n Nikolaas-Josephus-Richardus Werbrouck, JohannesStephanus, was burgemeester v a n d e s t a d Antwerpen v a n 1801 t o t 1811. H i j bewoonde h e t i n t u s s e n verdwenen k a s t e e l " Tr o y e n t e n h o f " onder Berchem en z i j n f u n k t i e v a n " m a i r e " v a n d e Scheldestad bracht hem i n k o n t a k t met k e i z e r Napoleon v a n F r a n k r i j k , d i e h i j p l e c h t i g mocht i n h a l e n .

Nikolaas Werbrouck o v e r l e e d o p 2 0 m a a r t 1817 e n z i j n weduwe e n de k i n d e r e n ( e r waren e r e l f u i t d i t h u w e l i j k g e s p r o t e n ) , v e r kochten Hulgenrode aan F r a n c i s c u s Werbrouck. H i j huwde o p 2 4 a p r i l 1816 t e P a r i j s met Z o ë - C a t h e r i n a Henssens, v e r b l e e f m e e s t - 97 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 97

a l i n voormelde s t a d e n was l i d v a n h e t E r e l e g i o e n , e e n o n d e r s c h e i ding hem w a a r s c h i j n l i j k d o o r Napoleon gegund. De b e s t e v e r s t a n d houding h e e r s t e e r n i e t i n d i t h u w e l i j k e n h e t kwam z e l f s t o t een e c h t s c h e i d i n g o p 2 4 j u l i 1821. De vrouw werd e i g e n a r e s v a n Hulgenrode e n van twee hoeven t e K e s s e l e n t e N i j l e n . H e t ĂŠ n i g k i n d u i t d i t h u w e l i j k overgebleven, F r a n c i s c u s - M a r i e -August, g e boren o p 1 5 o k t o b e r 1818, k r e e g z i j t o t z i j n e l f d e j a a r t o e v e r trouwd. H e t o u d s t e k i n d , Hugo-Bernardus Werbrouck, geboren o p 16 m e i 1817, s t i e r f d o o r een o n g e v a l o p d e hoeve, a a n d e r e c h t e r z i j d e v a n h e t k a s t e e l g e l e g e n . A l s p e l e n d was h e t t w e e j a r i g k i n d i n een g r o t e k e t e l koevoer g e v a l l e n , w a a r h e t o p een v e r s c h r i k k e l i j k e manier v e r b r a n d d e .

Franciscus Werbrouck o v e r l e e d o p 4 november 1824, w a t a a n l e i d i n g gaf t o t e e n i n g e w i k k e l d r e c h t e r l i j k g e d i n g d a t a c h t j a a r i n b e slag z o u nemen. E i n d e l i j k , i n 1832, w e r d h e t k a s t e e l , m i t s 33.000 g u l d e n , toegewezen aan Ferdinandus-Nikolaas-Josephus W e r brouck e n Joanna-Barbara de Wael, z i j n e c h t g e n o t e . De f a m i l i e de Wael h e e f t v o o r Antwerpen een z e e r bekende k l a n k , w a a r b i j i n de e e r s t e p l a a t s mag gedacht worden aan Leopold d e Wael, b u r g e meester v a n Antwerpen.

Ve r s c h i l l e n d e l e d e n v a n d e f a m i l i e Werbrouck mogen nog vermeld worden, o . a . : Josephus Anselmus, g e b o r e n i n 1692 t e I e p e r , w e r d i n 1742 de 10de b i s s c h o p v a n Roermond e n i n 1746 d e 14de b i s s c h o p van Antwerpen. H i j o v e r l e e d i n 1747 e n werd i n de O . L . V. kerk t e Antwerpen begraven M a r i a - E u l a l i a Werbrouck, k l e i n d o c h t e r v a n J a n -Ferdinand (1773-1840) bewoonde t o t aan h a a r dood i n 1904 h e t " H o f k e Lebaudy", e e n k a s t e e l t j e d a t d e naam van h a a r echtgenoot droeg e n g e l e g e n was n a b i j d e S i n t - B a r t h o l o m e u s k e r k t e Merksem.

- L o d e w i j k - N i k o l a a s Werbrouck (1786-1861) was gemeenteraadsl i d t e Wijnegem e n l u i t e n a n t - k o l o n e l v a n d e Burgerwacht van h e t k a n t o n Santhoven (Zandhoven). H i j werd geadeld i n 1824 d o o r W i l l e m I , k o n i n g d e r Verenigde Nederlanden, en bewoonde h e t k a s t e e l " P u l h o f " o n d e r Wijnegem.

- 98 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 98

- Josephus-Emmanuel ( 1 7 7 5 - 1 8 5 0 ) , l i d v a n d e Tweede Kamer d e r Staten-Generaal e n l a t e r v a n h e t N a t i o n a a l Kongres.

August ( 1 8 5 5 - 1 9 4 5 ) , generaal-majoor i n 1914 e n b e v e l h e b ber v a n de v e s t i n g Antwerpen. Z i j n d o c h t e r, M a r c e l l a W e r brouck (1889-1959), was ĂŠĂŠn d e r k n a p s t e Egyptologen van haar t i j d ; z i j p u b l i c e e r d e t a l r i j k e s t u d i e s o v e r h e t oude Egypte.

- Josephus-Franciscus ( 1 7 5 2 - 1 8 0 1 ) , deken v a n h e t k a t e d r a a l k a p i t t e l v a n Antwerpen.

- R o b e r t ( G e n t 2 f e b r u a r i 1 9 1 0 ) , s i n d s 1971 o p r u s t g e s t e l d l u i t e n a n t - g e n e r a a l , b e v e l h e b b e r d e r binnenlandse v e r d e d i gingsstrijdkrachten en v i c e - p r e s i d e n t van de BelgischZairese Handelskamer.

- J u l e s -Ferdinand- P i e r r e -Joseph (Moeskroen 2 8 september 1928), gehuwd met C h r i s t i a n e - E l i s a b e t h Grimonprez, r i d d e r i n d e Orde v a n Leopold I I , e n de s t i c h t e r e n afgevaardigde beheerder v a n d e N . V. Va n O p s t a l e n Co. t e A a r t s e l a a r.

Over d e f a m i l i e Werbrouck, d i e r e e d s vermeld werd i n 1358, w a a r van v e r s c h i l l e n d e t e l g e n geadeld werden om hun s c h i t t e r e n d e v e r diensten, i s nog enorm v e e l t e v e r t e l l e n . We kunnen i n deze b i j drage n i e t v e r d e r u i t w i j d e n o v e r deze b e l a n g r i j k e f a m i l i e , m a a r v e r w i j z e n n a a r d e v o o r t r e f f e l i j k e genealogische s t u d i e d i e L i e ven G o r i s s e n ( L e o p o l d s l e i 3 4 E k e r e n , S t . - M a r i a b u r g ) o v e r h e t geslacht Werbrouck s c h r e e f ( z i e b r o n n e n ) .

VAN A D E L L I J K LANDGOED T O T JEUGDTEHUIS Op 4 j u n i 1834 v e r k o c h t e n Ferdinandus Werbrouck e n Joanna d e Wael het domein Hulgenrode v o o r 127.00E f r a n k e n aan Joannes-Ferdinandus-Maria-Josephus Osy d e Wychen en z i j n echtgenote I s a b e l l a Ernestina-Sophia-Paulina de B o s s c h a e r t .

De d e B o s s c h a e r t ' s v e r s c h i j n e n t e Antwerpen i n d e 16de eeuw e n sindsdien worden z e i n d e p r o v i n c i e o v e r a l a l s voorname e i g e n a a r s a a n g e t r o ff e n . Vo o r a l bekend i n h e t Antwerpse i s d e t a k de B o s schaert-de Bouwel, d e z e l a a t s t e b i j v o e g i n g n a a r d e p l a a t s waar de f a m i l i e een k a s t e e l b e z a t .

- 99 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 99

- 100 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 100

Het e c h t p a a r Osy d e Wychen - d e Bosschaert, d i e h e t k a s t e e l a a n z i e n l i j k v e r g r o o t hebben ( o . a . e e n b i j g e b o u w op d e twee v l e u g e l s ) overleed k i n d e r l o o s , r e s p e k t i e v e l i j k o p 11 j a n u a r i 1846 e n o p 5 november 1852. Vo o r d e h e l f t werd h e t eigendom g e ë r f d d o o r Eugenia d e l l a F a i l l e u i t Antwerpen e n d e andere h e l f t d o o r d e v i e r gezusters; P a u l i n a (echtgenote van Augustinus Moretus); M a r i a Katherina (weduwe v a n Eduardus G u y o t ) ; Eugenia -Regina ( e c h t g e n o t e v a n D e s i d e r i u s d e F o n t b a r é ) ; e n J u l i a d e l l a F a i l l e u i t Fumal.

Behalve nog andere verwantschappen met deze f a m i l i e was o . a . e e n zuster v a n J a n -Ferdinand Osy v a n Hulgenrode gehuwd met K a r e l Jacques d e l l a F a i l l e .

De f a m i l i e d e l l a F a i l l e , d i e we t e Antwerpen i n b e l a n g r i j k e f u n k t i e s a a n t r e f f e n , i s een z e e r oude f a m i l i e d i e r e e d s i n d e e e r s t e j a r e n v a n d e 13de eeuw op een r i d d e r l i j k e a f k o m s t k a n bogen.

Op 2 9 j u l i 1853 werd h e t 4 5 h a g r o o t landgoed toegewezen aan E d mondus-Oscar-Augustinus, b a r o n d e ' t S e r c l a e s e n d i e n s echtgenote Hubertina-Maria de Gilman, m i t s 255.000 f r a n k e n .

Baron de ' t S e r c l a e s , geboren t e Wommersom op 2 9 m e i 1818, was dokter i n d e r e c h t e n , r i d d e r v a n h e t E r e l e g i o e n , r i d d e r i n d e Leopoldsorde, r i d d e r v a n de Rode A d e l a a r v a n P r u i s e n , e n z . Z i j n b u r g e r l i j k h u w e l i j k met H u b e r t i n a - M a r i a d e Gilman ( d o c h t e r v a n de Ranstse burgemeester Hyacinthe-Joseph-Jean-Nepomucène, b a r o n de Gilman d e Zevenbergen, e n v a n J o s e p h i n a - C l a r a - M a r i a d e l l a F a i l l e d e Leverghem)werd v o l t r o k k e n t e Ranst o p 1 0 a p r i l 1849 e n 's anderendaags v o l g d e h e t k e r k e l i j k h u w e l i j k i n d e S i n t - A u g u s t i nuskerk t e Antwerpen.

Baron d e ' t S e r c l a e s o v e r l e e d o p 2 9 f e b r u a r i 1888 e n z i j n gade op 1 5 mei 1885. Z i j werden begraven i n d e f a m i l i e k e l d e r t e Wommelgem Van hun twee k i n d e r e n was h e t F l o r e n t i n a - Wa l b u r g a - C o n s t a n t i a - M a r i a de ' t S e r c l a e s , geboren t e S i n t - J o o s t - t e n -Node o p 1 4 j a n u a r i 1850, gehuwd met b a r o n Domis d e Semerpont, algemeen s e k r e t a r i s aan h e t M i n i s t e r i e van J u s t i t i e , d i e h e t d e e l van haar z u s t e r, O d i l i a Maria-Theresia-Hildegarde d e ' t S e r c l a e s , geboren t e S i n t - J o o s t ten-Node o p 5 december 1851, e c h t g e n o t e v a n Oscar- A r n o l d , b a r o n de Crombrugghe d e L o o r i n g h e , o v e r k o c h t . H e t d e e l i n h e t landgoed (met .kasteel)met een oppervlakte v a n 35 h a moest 192.000 F k o s t e n - 101 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 101

t e r w i j l v o o r d e toebehorende l a n d e r i j e n , eveneens met een o p p e r v l a k t e v a n 35 h a , 111 . 6 0 0 F b e t a a l d w e r d .

De f a m i l i e d e Crombrugghe i s a f k o m s t i g u i t h e t graafschap V l a a n d e ren e n o n t v i n g i n 1657 r e e d s a d e l b r i e v e n met d e t i t e l v a n r i d d e r .

I n 1818 v e r k r e g e n z e d e t i t e l v a n b a r o n e n d e t o e l a t i n g " d e Looringhe " a c h t e r h u n naam t e voegen, n a a r een oude h e e r l i j k h e i d van d i e naam d i e d e f a m i l i e b e z a t .

De f a m i l i e Domis d e Semerpont h e e t t e a a n v a n k e l i j h k gewoon Domis en was a f k o m s t i g u i t Nederland. J a k o b Domis, i n Bergen-op-Zoom i n 1533 geboren, h a d r o n d 1560 i n R i j s e l Margaretha d e Semerpont gehuwd, waarna z i j z i c h i n Antwerpen v e s t i g d e n . D e afstammelingen van Jakob Domis adopteerden d e naam " d e Semerpont" e n namen h e t wapen v a n deze f a m i l i e o v e r.

I n 1890 werd Antoon S p r u y t - M a t z e r a t h u i t Antwerpen e i g e n a a r v a n het landgoed Hulgenrode. H i j v e r g r o o t t e h e t domein d o o r aankoop van aanpalende goederen, l i e t v e r f r a a i i n g s w e r k e n aan h e t k a s t e e l aanbrengen e n h e t p a r k i n een w e e l d e r i g l u s t g o e d herscheppen.

Het k a s t e e l met de r i j k e m e u b i l e r i n g werd i n o k t o b e r 1914 g r o t e n deels v e r w o e s t d o o r oorlogsomstandigheden. D e volgende e i g e n a a r, de h e e r M. Mommens, herbouwde i n 1920 h e t k a s t e e l z o a l s h e t e r thans u i t z i e t .

I n 1946 brandde de g r o t e z a a l v a n Hulgenrode u i t , maar d e schade werd o n m i d d e l l i j k weer h e r s t e l d .

I n 1921 kwam Hulgenrode t o e aan h e t N a t i o n a a l Werk v o o r K i n d e r w e l z i j n , w e l k e h e t k a s t e e l omvormde t o t een p r a c h t i g h e r s t e l l i n g s oord v o o r zwakke k i n d e r e n e n , t i j d e n s h e t s c h o o l v e r l o f , e e n v a k a n t i e o o r d v o o r a l l e k i n d e r e n . I n d e v a k a n t i e komen e r d a g e l i j k s meer dan d u i z e n d k i n d e r e n n a a r Hulgenrode, w a a r z e worden opgevangen door p a t e r s S a l e s i a n e n v a n Don Bosco, g e h o l p e n d o o r een 6 0 - t a l jonge l e i d e r s e n l e i d s t e r s .

Het ganse domein v a n 2 0 h a b e s t a a t v o o r n a m e l i j k u i t g r a s v e l d e n boomgaarden, é é n g r o o t s p e e l p l é i n met zandbakken e n s p e e l t u i gen waar d e k i n d e r e n n a a r h a r t e l u s t kunnen r a v o t t e n . Op regendagen wo..dt i n h e t k a s t e e l v o o r d e n o d i g e ontspanning gezorgd met f i l m s , v e r t e l l i n g e n e n gezelschapsspelen. H e t k a s t e e l z e l f i s omringd door e e n b r e d e g r a c h t d i e F r a n c i s c u s Werbrouck i n 1819 l i e t g r a v e n .

- 102 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 102

Er heersen w e l geen l a n d h e r e n meer o p Hulgenrode, maar h e t k a s t e e l h e e f t een e d e l e bestemming gekregen, w a t d e r i d d e r s , w e l k e eeuwen geleden de grondvesten der gebouwen l i e t e n l e g g e n , w e l n i e t gedroomd z u l l e n hebben.

Het domein Hulgenrode l i g t o p d e g r e n s v a n Wommelgem en Borsbeek, aan d e r e c h t e r z i j d e v a n de Herentalsebaan, r i c h t i n g R a n s t .

Paul A r r e n BRONNEN: A. S l e d s e n s : "Wommelgem, v r o e g e r e n n u " 1 9 6 2 A. S l e d s e n s : "Wommelgem d o o r d e e e u w e n h e e n " 1 9 6 5 G. S p r i n g a e l : " E e n i g e H i s t o r i s c h e h e r i n n e r i n g e n e n b i j e e n r a p e l i n g e n o v e r Wo m m e l g e m e n o m s t r e k é n " 1 8 9 7 L. G o r i s s e n : " E e n Genealogische s c h e t s v a n d e f a m i l i e Werbrouck" 1974 "Wommelgem i n o u d e P r e n t k a a r t e n " - s a m e n g e s t e l d d o o r d e Wo m m e l g e m s e Heemkundige K r i n g " D e K a e c k " Baron d e Ryckman d e B e t z : " A r m o r i a l g é n é r a l d e l a N o b l e s s e B e l g e " 1941 E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b o u r g e o i s " 1 9 5 5 -

b l z . 11

J. Va n O v e r s t r a e t e n : " VA B -Gids v o o r V l a a n d e r e n " 1 9 6 6 -

blz. 859

E. De Seyn: " Geschied- e n a a r d r i j k s k u n d i g woordenboek d e r B e l gische gemeenten" 1939 - d e e l I I - b l z . 1532 de C a n t i l l o n : " V e r m a k e l y k h e d e n v a n B r a b a n t e n d e s z e l f s o n d e r h o o rige Landen" 1770 - d e e l I V - b l z . 11 4 J. Schobbens: " L e s Environs d'Anvers" Ire série - blz. 58

- 4 2 promenades p é d e s t r e s

" Va d e - M e c u m d o o r h e e n d e p r o v i n c i e A n t w e r p e n " - u i t g e g e v e n d o o r de T o e r i s t i s c h e F e d e r a t i e v a n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n 1 9 5 2 E. D e R i d d e r : " A n t w e r p e n e n O m s t r e k e n " V T B - G i d s n r . 3 E.

-

biz. 64

Reusens & J . B a r b i e r : " A n a l e c t e s p o u r s e r v i r à l ' h i s t o i r e é c l é siastique de l a Belgique" 1877 - deel XIV - b l z . 445-479

103 -

e

.

v

.

a

.

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 103

snuffelend in het verleden van hoogboom

i\ > � '--c, e, t i t i cL�1LG1Z U C L r 1 _ 1 L

� Q/ - CiQ,�iz)�-� �.O l IL 1' i Lk i i L(�(,L�. -1-

L�1 L

C11✓ ti) 0 '1,1-1, 1., C l 1 t C- C,1-1„ 1 _ ) i � � v �- D e � l

��.�C.-)�L1 :i �lDe,�;)CL�.o� ;c--,_ � �

�

4

11 e l , • , �

-(.1J' L. � �

LS)G�Q G7i

`

� �� � ' 1 ,

�

� C' �� 1 - Y L i .

- 104 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 104

/fie- 1 � � � L � C f r 1 ▶ L 1titi i 2 r t . l -

t t , e 4 1

Cr1t Q . , 1 1 C ▶

'

J

!

, < � / �f� f . e .Kt

�

í�Je�� C'`e'ecC CfGf%

�ee,

e

e

e

. : / / : et_J e t c Z- ! ` �

i� � � �-�-�e-à c lre-e,l

i , --e �j/ 4- " 6 L 7 f <'{_

� � � . 7 t,-L j 2 � � G ' 1 2 -_ ce ,

/ �

�

( � L L; 1 � 1 h ! > < G � —

i;

J

�

L

f 2 Z f Z + % � E ' i 1 --�

L �

�

r

� cic-�-zJ.

Cfr ZJ e a < , > r L r

F

- 105

-

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 105

/l'

c�

%L-1 ' 1/4?`1.Pi � 1

2

'

1

L

t

-

�

-

� C� 0 1 L C % , , , �

� .

(

< _ � L 7 l t C + � ` l l Z 2 t � / , "p c,e /� cz�zrl��1.

ee2rI

e

r e -if , % - P � / e. �

G

!f j J ,

�

f

'� e

e

r

.

O r't�?/C°.

7.22 y i L°G�Ctic. r:/ Y � i t ct J . � � ; �_�t ,L e i

-

c -

E

»

e - t , J - r y. z t - v J

3110ui/v i Ci 7-e

�

-� c -

�•

-2.

1 � •

/

�sl Gt-r1 r/•

G

—1 0 6 —

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 106

1L� 1.11 1.t4 L.ty t�1AJ (t.oJl, ('jl e t , t,0-11. J et- " V V. .t✓L,

J D- I j

i l '

� ' . J JZG

Z-tIL-» L° r . ✓ e y e - ,

G "l y 2 0 L t ' " � �

A/ ( � „ e r L . ,

� J ��rr

. 0 1 ; : e • -z- ' [ � E r - J

.

>

c / z e - ,

c����>•

‘ r ✓

`Lr?.>r L " e ✓ G Z 2 . i

�

c .

,� d , J E �,:�y> C'rrfiZ c ' l c r-é1

L

-

d

g

�

z

/ / n .,✓�� Lee_. f ÓL� e-e!'!�

• ' ✓ G t ` r , 1 G e r - : , e v e e- s /

6Z

y e t -e: - l J f t

Z-7L>r ,1

1 g »

G e - 7 - c-° -,

?/GIYi� , ( 4 L G , - ! 7 5 / .

e-e�.

v

ti � z a » Ge% L yL.� c a l f

- 107

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 107

/

/ �

/,../e.

✓

�

/

/ e / ' � ✓ .i[/e vl>3> e g i ? _ -2 / ,

e l C - ,- " . e1z-c.� Za• � "

2

y� � .� � � � > ,�� � � .

'

a

>

�

,

/ y✓ t ' X / G y ' i z - Y y � � G - � .

"

� d rv� rJ E j ✓ x.-e

6 6t-�7�

J 7 /

.

,e7-7

�í- � 7,-� � e��l��-;fa--_fí�- — e-�J�e , a

u

�

A -et

� / � . �t? a _ - c Z '

t , %

G ' LC-> Z JJ

G

� �

c-4-rz .,�•

ce-

e / r -.ut_

e

.

c . 0 -/z: C ' - Z , 1 " ' -

���'_

c.) e t

e 1 > . J .

•

e";7.-�Pi�z�i� �

a

a..L

-

� �

�r

�

- 108

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 108

6 0 1. -

',/.e. / • ! / D72e?, 2 e V

-?p�2,

_

( � l

•��f�-t-e�yd

! /

(

/

C

`,a�-���

1.4471,-1.(AGVVYl.V▶1

Q1-0310?in

'rJ16

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 109

C_,0-1 r t l , t U = r t - { , -U1, ' 11 / L C , 4 - t ,

4- � . " / " 4 - s D�dX>s>ee-t%

/ e l

A

/

/ / C / t -Y 7

dl i `

t e . - í

(

t / ! ' G . , C°tc »

l

l

e

�-0/ � ` L t t w

) 1 1 e,ti à• (14)

-( `• af 12.

j

�o re c- f e

—1 1 0 —

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 110

,7/

2

cí�

3

R

#

/

i ,

e t i✓ (itL-S�

/ ;1-

�

1

i t . ë e :

�

�

�

" z e / t e , C � . e� u .

e t

ei/e/

� r ,

. t x 1--

G7ys-i-al�a�

/E " L� t 1 G - t » t>G>LG'G2c ,

y

)

e

4

ete..— Lk-ea, 1/i;/

/%� r

,�--

,F

( ; : / r �-LLJ1 � L í / L't-6-/

/ / c � �

/

/

eel-zt9 ' �

.

�

�

� f

�

�

/

.

�

1

-

1 '

/5 , i / � � etë,�� r . / Ë � z , > . �, �

-- �

� O --ii„:,...,, �

� .

� ,..i- � , c ` t , � c'tL.,t C ' " t l ' y s

O h

—1 1 1 —

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 111

/íy Cet. I t -

L -

�`I,'l� 27,

�

•

l-°t�C/ G ° / t � , . .

'

�.p / d " N e � / ' 7 - . - _ . . _ . C J e.

" 2 . c

'

PB-JG'z

e,

)

� �o » c , e

a/. /�

P -1 i t

C�

n ,

;

e4.ii.,

re r e r / f , 7 �

,-=/t�r�E/�%� �

�

E

e� er- r e e "

�

.1

?+ % e � -'�, e

Cfj'� �5 /

7

,

/

i

� � � /1-�-z,, �rr*x

r

; � J - i i r s o y a -e/ - � ' � � el/4, Z"ct [ � i 2 L ��/�ee'YZ __

- 11 2 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 112

(i

i - I L . , t r t e -

i%

L��

-

-

-

��

�� r � � � G � G �

,

f7

. �

,Z � , - .

c' < i /�.�

/ 9

� / `�uoe .

• a 4 - 1

� ' F l L > r y a L s l eti

23.

24 7sle - .

JÛ

e a

.

e t

. /

e 2 . , " ' 4 f a ,

J u d � < t z e t c / -�61c.� o 2 - ¢� l ! �

C e y t k s �

f

l

/

"

:

/

'

�

�

a

. )

c./ 1 'V

LJ7i-GL

�

�

v

✓

JI/u%LZR-'' l

� C L 7 2 d

yssct.-- - '

K e e - h e e l j

- 11 3

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 113

r

p � u - r � ` . �/� : � u - e

ere-

LE-yL-L-G✓

s,e's !

,

V

4

‹

.

1

�

7 �

e 4 -"ze- stQ J s EZvl��t GL>C-1

»lf/Gi e-,

< �Zrlciat,-'

í/�� 9 �

Q H

E

- 11 4 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 114

���G•

�J

�

rs (4L��� �7

�ee;

��

��le; / � e e

.

, /

-

( Y.7),-7�

e

ynet.

CA-

l

_� s r l "

� � �, �1 - � L r i z _ - =

I

0

�

- 11 5 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 115

/1/1 �

etb) E,C'/

1'V�" Lt bLvcovv�/t�▶v" eA/l/a

C-u

c j - 1 l t v i

o e � � �

C r . V e e t -r% .

/

�

Lj/iJe7�

(

7

,

"

e : i � �

�

a f , G e r. . "

� � � - e l L�-r✓�.-" 7"",s�

/ 3 -

est-

e

t

- .,:.ü•s=

,.i

- 11 6 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 116

L

-

'

e' duc ye

t L o

% � % � / /

„is-au"at k p �

«

o

� _ - e e z �

- e / d 7 J / �

c

`

1

6

f

e

r

�

e

/

/

9

/

/

7

,

e

�� G17LGI

�

a ‘ v - b d")

' 7 - 0 . 7 � ' %a�e /

e�at�

• />-z.7 (

/21

, U �

�

�

�

i

• "-ere-y-9-0,f.

'e,71.17D

ts)

tt,a--rlAilen ' u i v l l t � . i i �

(-) Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 117

- 81.6 -

u

`

, , e -zie

a

l

�i -77�' 11 _ 9 / 7

t v bj.;

. re� �

O r

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 118

rA.4-%‘.�

(2 •

/

'

., � � - � � � �

�

�-r�1��Z.-�

0

oze,--ez .

e7,?:��

(c 1(3

z

`a-an-n-e l

2,5

� e 4-/-r i �G /'`�� « j e t 1 /

,

o

Gzr(�Z.-L.'a�vv <[

� 6)-')

l�-

✓�-� O Z - i � s

/�R.YZ--íI

ee-JJL

/E

P/7i� , J � Q y � ' • b

_

.

/

(

- 11 9 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 119

� L / v r , , � o

cJu� e d / �

c.% ee-- l v � � Cn�r� 6 Y- - n be,

it/Z-2 et ��� ,

et' G ' t 2 t ( . 4

4-c a

�

t

.

- y.

i

�

( 2 .

e-7

�

a - 9 Z � � r. : �-��-er

a4,1)

& t e e .

7 1 1 2 ( � � 7 ` Z / Z . J I Q-J'Z-tee— - ' . 7 e / e " ' r � i -

� / � � /.� � � �n2-�� ( � � � a //�y��//,/� /

y

, . - - „ , , , , , , . . 2 �/J . i

� � i

./^'

� i � � / 716siDt

//�/

e e l , '

/ �

� �

�

- C . - ��G7�. ,

� J - » s l . � �-L�

v � �

7��I•

� � 7 IJe•� J f'i-1�-re

C��

C ( � � F � . ?

(slot volgt) - 120 -

Hobonia - 14de jaargang - nr. 2 - april 1985 - p. 120

Druk : V A N D E N BOGAERD T y p o - Offset Ertbrandstraat 2 6 6 K a p e l l e n T e l . : 664 22 13