Hobonia 1986-2 april

Verantwoordelijke uitgever P. ARREN Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

D

r

i

e

m

a

a

n

d

e

l

i

j

k

s

tijdschrift

APRIL - MEI - JUNI

:� � !��'� I i 1_ 1

. �,'

'tow���_;1�.�1111�1�1!A1Pi ��E - . - .-. -uu

�

. _ , ,

� Y

�

.

_�.__--,." � 1

— --• �

-�-__- -. -- _ - - � �

;

� c � � '

-

'

.

De p a s t o r i e

■ MS� ' Sr t -

- nr=-�'

�..».._

7 _

. . . �

��-

r f 8

.

.

���- � - ' ÿ - � u ��v-•� � � 4 . ti� _ _ . _ . " " � _ � , -.F� ,. �... , � � , � � s - S � o � - _ _

.

-_.�=r-�==_,--:s�-.

i n

de Dorpstraat t e Kapellen

Te k e n i n g : A n d r é

M a r i n

INHOUD: S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom:

R. Roelands

blz.

62

P. A r r e n

blz.

72

De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( 6 )

R. Van H a e l s t b l z .

87

Antwerpen i n 1885 ( 2 )

R. A l a r d o t

blz.

101

Kasteel v a n Sombreffe

P. A r r e n

blz.

107

P a s t o o r s v a n d e p a r o c h i e Hoogboom ( 2 ) Kastelen i n Vlaanderen: Broechemhof i n B r o e c h e m

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 61

snuffelend in het verleden van hoogboom deel 2

PASTOORSVAN DE.PAROCHIE HOOGBOOM B i j K o n i n k l i j k B e s l u i t v a n 1 8 a p r i l 1871 w e r d d e p a r o c h i e S i n t - J o z e f v a n Hoogboom o p g e r i c h t . S i n d s d i e n h e b b e n d e hiernavolgende pastoors ingestaan voor de g e e s t e l i j k e belangen van de parochianen. Vo o r zover z e t e r u g t e v i n den w a r e n z i j n d e b e l a n g - r i j k s t e g e b e u r t e n i s s e n o f v e r w e z e n l i j k i n g e n t e l k e n s opgesomd.

- 62-

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 62

NIEUW UURWERK VOOR D E KERKTOREN Nadat v a s t g e s t e l d werd d a t h e t bestaande uurwerk v e r o u d e r d e n o p meerdere p l a a t s e n v e r s l e t e n was, b e s l o o t d e K e r k f a b r i e k v a n H o o g boom - i n h a a r v e r g a d e r i n g v a n 3 m a a r t 1957 - t o t h e t a a n s c h a ff e n van een z e e r d e g e l i j k , modern, e l e k t r i s c h , z i c h z e l f opwindend t o renuurwerk met u u r - e n h a l v e u u r s l a g .

Men b e s l o o t eveneens t o t h e t aanbrengen van d r i e n i e u w e , g e l i j k e , wijzerplaten, v o o r z i e n van v e r l i c h t i n g .

Er werd p r i j s gevraagd a a n 7 gekende f i r m a ' s , d i e een z e e r u i t g e b r e i d b e s t e k kregen toegezonden.

De r e s u l t a t e n : 1. 1 9 m a a r t 1957. - Eug. Va n R a n s t , P a a l s t r a a t 3 1 , S c h o t e n : maakt geen a a n b i e d i n g , d a a r z i j z i c h beperken t o t h e t h e r s t e l len van uurwerken.

2. 2 7 maart 1957. - W. S m o l d e r s - B e l l e n s , E r t b r a n d s t r a a t 2 1 7 , P u t t e Kapellen: d o e t geen a a n b i e d i n g omdat d e o p d r a c h t b u i t e n z i j n b e voegdheid v a l t .

3. 2 0 maart 1 9 5 7 . : C h a r l e s Baeten, L a m o r i n i è r e s t r a a t 4 , Antwerpen: p r i j s : 7 7 . 1 0 0 F. v o o r u u r w e r k t y p e " K o r f h a g e " .

4. 2 7 m a a r t 1957. - G e b r. Pauwels u i t P u t t e b i j Mechelen ; p r i j s : 145.000 F. 5. 6 a p r i l 1957: H o r a c a n t u s p . v . b . a . , L o k e r e n : p r i j s : 7 8 . 5 0 0 F. 6. 6 a p r i l 1957: G . F r e r e , L o i n W. Vlaanderen: p r i j s : 8 1 . 0 0 0 F. 7. v a n de f i r m a M i c h i e l s t e Mechelen kwam geen a n t w o o r d .

U i t e i n d e l i j k werd d e a a n b i e d i n g v a n C h a r l e s .Baeten weerhouden; o p 26 augustus 1957 o n t v i n g d e K e r k f a b r i e k de a f r e k e n i n g v o o r h e t g e p l a a t s t e torenuurwerk " K o r f h a g e " , t e n bedrage v a n 7 7 . 1 0 0 F . , z o a l s beschreven i n h e t b e s t e k .

D i t u u r w e r k werd i n augustus 1985 h e r s t e l d e n l o o p t n u weer u i t s t e kend.

Raymond R o e l a n d s

- 63 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 63

6. GREEVE H e n d r i k P i e t e r A n t o o n ( 1 9 4 8 - 1 9 6 4 ) J . / \

Is

J . n

n

J . n

J .

I \ J .

J . J . / \ / \ J .

` �� � . i s

J . / \

J., n

J . n

n

J

/

J n

„

i s

n

n

J

n

,

\ . n

J .

J . n

n

. n

. /

4 \

n

J . / \ J n

J . / \ . i s

`

J . n

n

J .

I \ � n

J .

I

i�

J n J . �

.

J .

I \ J n

J . n .

J . / \

n

J

J . J . n / \ � . n

i s

J . ! \

n

J . . J . n n J . .

n

n

/

J

S

\

.

J . J . / \ / \

i s

n

Pastoor Greeve z a g h e t l e v e n s l i c h t t e Antwerpen op 28 mei 1 8 9 5 . H i j w e r d p r i e s t e r g e w i j d o p 11 a p r i l 1 9 2 0 e n was v a n a f 7 n o v e m b e r 1 9 1 9 l e r a a r i n Te r n a t . O p 1 4 m a a r t 1948 w e r d h i j b e n o e m d t o t p a s t o o r v a n Hoogboom w a a r h i j t o t aan z i j n o v e r l i j d e n - i n j u l i 1964 - z o u v e r b l i j v e n .

Z i j n l i c h a a m w e r d eveneens b i j g e z e t o p h e t k e r k h o f v a n Hoogboom.

Pastoor Greeve was w e l e e n v a n de meest a k t i e v e h e r d e r s d i e Hoogboom g e k e n d h e e f t . M e d e d o o r d e g r o t e b e s c h a d i g i n g e n t i j d e n s d e o o r l o g s j a r e n was e r h e e l w a t t e v e r nieuwen a a n d e k e r k . D e h i e r n a v o l g e n d e w e r k e n werden o n der z i j n impuls u i t g e v o e r d : 1950: a l s g e v o l g v a n d e g e l e d e n o o r l o g s s c h a d e w e r den a a n b e s t e d i n g e n g e d a a n v o o r d e v e r s c h i l l e n de b o u w w e r k e n , s c h i l d e r w e r k e n , h e r n i e u w i n g van d e g l a s r a m e n e n v e r v a n g i n g v a n d e v e r d w e nen k l o k k e n . D e b i n n e n m u r e n w e r d e n d o o r p l a a t s e l i j k e medewerkers a f g e k a p t e n d e Kruisweg werd h i e r i n g e b o u w d .

1953: v i e r n i e u w e k l o k k e n w e r d e n i n d e t o r e n gehange: 1955: h e t d o k z a a l w e r d v e r g r o o t m e t e e n b a l k o n .

1956: c e n t r a l e v e r w a r m i n g w e r d a a n g e l e g d .

1957: e e n n i e u w t o r e n u u r w e r k w e r d g e ï n s t a l l e e r d .

1960: d e b i e z e n k e r k s t o e l e n w e r d e n v e r v a n g e n d o o r bidbanken.

1960: g r o o t s e p l a n n e n w e r d e n o p g e s t e l d v o o r d e v e r bouwing v a n d e b e s t a a n d e s a k r i s t i e e n b e r g plaats t o t respektievelijk winterkapel en nieuwe s a k r i s t i e .

Ook a c h t e r a a n z o u d e d o o p v o n t v e r g r o o t w o r d e n en z o u r e c h t s n o g e e n l o k a a l aangebouwd w o r d e n To t u i t v o e r i n g v a n d e z e l a a t s t e w e r k e n z o u h e t n i e t m e e r komen d o o r h e t o v e r l i j d e n v a n p a s t o o r G r e e v e i n 1 9 6 4 .

- 64 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 64

6. GREEVE H e n d r i k P i e t e r - 28.5.1895-1964 1948 - 1964

- 65 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 65

7 . VLOEBERGHS J a n A l b e r t ( 1 9 6 4 - 1 9 8 2 ) * niC,,niC*.„n*fCJ iC*iC,,iCniC.,**it,,iCifiC,,,***,,n * * * * * n**.1,. n * J,J`nR*.�,4niC * :Cn n n n n * * * „ * dJ, n * n iC Pastoor Vloeberghs werd geboren o p 25 november 1914.

Op 1 6 a p r i l 1 9 3 8 w e r d h i j p r i e s t e r g e w i j d . V a n a u g u s t u s 1938 t o t 1 1 o k t o b e r 1 9 4 6 w a s h i j l e r a a r a a n d e N o r m a a l school t e Ti e n e n .

Van 11 o k t o b e r 1 9 4 6 t o t a u g u s t u s 1 9 6 4 w a s h i j o n d e r p a s toor t e Hoevenen.

Door z i j n o r g a n i s a t o r i s c h t a l e n t e n mede d o o r z i j n warm m e n s e l i j k h a r t was h i j d e i d e a l e p e r s o o n om onze p a r o c h i e te besturen. Op 9 augustus 1964 werd h i j f e e s t e l i j k i n g e h a a l d d o o r d e Hoogboomse p a r o c h i a n e n .

O n m i d d e l l i j k s t a r t t e h i j m e t d e n o d i g e p l a n n e n om i n Hoogboom e e n n i e u w e p a r o c h i e z a a l t e b o u w e n . O p 1 j u n i 1968 w e r d " D e n H a a s d a m " p l e c h t i g i n g e w i j d .

Van 2 5 s e p t e m b e r t o t 2 o k t o b e r 1 9 7 1 w e r d h e t h o n d e r d j a r i g bestaan van de parochie o p een passende w i j z e g e vierd (1) In 1978 werd h e t i n t e r i e u r v a n de k e r k opnieuw g e s c h i l derd.

In 1982 w e r d g e s t a r t met d e v e r n i e u w i n g v a n d e v e r w a r mingsinstallatie.

Va n a f 1 9 7 8 b e g o n d e g e z o n d h e i d s t o e s t a n d v a n p a s t o o r Vloeberghs een e r n s t i g e belemmering t e vormen v o o r de uitoefening van z i j n zware t a a k . To t maart 1982 h i e l d h i j m o e d i g v o l ; d a n v r o e g h i j h e t b i s d o m om o p r u s t g e steld t e worden. Sindsdien woont h i j i n Kapellen en, ontlast van de zware verantwoordelijkheden, h e l p t h i j waar h i j o o k m a a r h e l p e n k a n .

(1)

Z i e

Eeuwfeestbrochure

S t . - J o z e f s p a r o c h i e Hoogboom.

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 66

7. VLOEBERGHS J a n A l b e r t - ° 2 5 . 11 . 1 9 1 4 1964 - 1982

„4,1011amitik�etili444

- 67 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 67

WILLEMS A r n o l d ( 1 9 8 2 - 1 9 8 4 ) n

n

n

\

n n J . n 4 , 4 . 4 Âť

4.4.4. J . n . n n

J

n

n

n

J . n n ďż˝

n J . J i C .;%-

Pastoor A r n o l d Willems werd geboren t e Borgerhout op 31 m a a r t 1 9 2 8 . H i j v o l g d e l a g e r o n d e r w i j s o p S i n t - N o r b e r tus t e Antwerpen en op het S t . Xaverius kollege t e Borgerh o u t . Z i j n Grieks- L a t i j n s e humaniora v o l g d e h i j eveneens op h e t X a v e r i u s k o l l e g e e n z i j n p r i e s t e r o p l e i d i n g k r e e g h i j o p h e t Sint-Jozefseminarie en Groot Seminarie t e Mechelen. Z i j n p r i e s t e r w i j d i n g o n t v i n g h i j v a n M g r. S u e nens o p 1 9 december 1 9 5 4 .

Hij was achtereenvolgens onderpastoor: - Va n 1 j a n u a r i 1955 i n d e S t . J a c o b u s p a r o c h i e t e Borsbeek; - Va n a p r i l 1956 i n d e S t . A n n a p a r o c h i e t e B o r g e r h o u t met t o e w i j z i n g v a n d e w i j k k a p e l O . L . V r o u w H u l p der Kristenen; - Va n 31 j u l i 1961 i n d e H . G e e s t p a r o c h i e t e A n t werpen.

Intussen was h i j t e v e n s g o d s d i e n s t l e r a a r i n v e r s c h i l l e n d e instellingen: - Va n 1956 t o t 1961: B e r o e p s s c h o o l v o o r j u f f r o u w e n , Kwekerij straat Borgerhout; - Va n 1961 t o t 1 9 7 0 : Te c h n i s c h I n s t i t u u t v o o r j u f frouwen ( B e l p a i r e ) i n de J . De Bomstraat t e A n t werpen; - Va n 1970 t o t 1 9 7 1 : I n t e r i m i n d e Hogere Humaniora van S i n t - U r s u l a t e W i l r i j k ; - Va n 1971 t o t 1 9 8 2 : Te c h n i s c h I n s t i t u u t L o u i s e Marie (Verpleegaspiranten en Kinderverzorgsters) Lange L o z a n a s t r a a t t e A n t w e r p e n .

Op 1 5 m a a r t 1 9 8 2 w e r d h i j b e n o e m d t o t p a s t o o r v a n H o o g boom e n o p 4 a p r i l v a n d a t z e l f d e j a a r p l e c h t i g i n g e h a a l d in de parochie.

Hij had de zorg over de verdere afwerking van de verwarmingsinstallatie en h i j was tevens de bezieler v a n de o p r i c h t i n g v a n e e n p a r o c h i e r a a d i n Hoogboom.

I n a u g u s t u s 1 9 8 4 nam p a s t o o r W i l l e m s a f s c h e i d v a n o n z e - 68 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 68

p a r o c h i e ; h i j w e r d benoemd t o t A a l m o e z e n i e r v a n d e A n t werpse b e j a a r d e n t e h u i z e n " D e Z a v e l " e n " D e Zwaan".

8 WTLLEMS A r n o l d - ' 3 1 . 3 . 1 9 2 8 1982 - 1984

- 69 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 69

9. D E SCHUTTER L e o ( v a n a f 1 9 8 4 ) I \

A

I \

A

A

A

J .

#5

I \

I \

�

A A

I \

J .

A

I \

I \

I

\

I \

�

\ I \

I

\

A

A

I \

J .

A

I \

I \

I \

�

\ A

/ \

A

A

J .

I \

I \

I \

A

A

I S

A

I \

A

h

I

S

I S

I S

\

A

A

h

\ A

A

I

\

/

Pastoor L e o De S c h u t t e r w e r d geboren t e Ekeren o p 24 september 1923 e n werd t e Mechelen p r i e s t e r g e w i j d o p 25 j u l i 1 948 .

Nog d a t z e l f d e j a a r w e r d h i j o n d e r p a s t o o r t e L e e s t e n twee j a a r l a t e r v e r t r o k h i j i n d i e z e l f d e f u n k t i e n a a r de S t . - M a r t i n u s p a r o c h i e t e Z a v e n t e m .

Op 1 0 f e b r u a r i 1 9 6 3 w e r d h i j p l e c h t i g i n g e h a a l d a l s p a s t o o r v a n Hoevenen. T o t 1984 w i j d d e h i j z i j n b e s t e k r a c h ten aan deze expansieve parochie.

Op 5 n o v e m b e r 1 9 8 4 w e r d z i j n b e n o e m i n g a l s p a s t o o r v a n Hoogboom b e k e n d g e m a a k t e n o p 2 d e c e m b e r 1 9 8 4 w e r d h i j van h a r t e b e g r o e t i n Hoogboom.

Onmiddellijk schoot h i j aan het werk en i n korte t i j d zagen we v e r s c h i l l e n d e v e r a n d e r i n g e n i n h e t l i t u r g i s c h beeld van de parochie.

Een p r a c h t i g e i k e n a l t a a r w e r d o p h e t v e r n i e u w d e k o o r g e p l a a t s t e n s i n d s K e r s t m i s 1985 s t a a t e r eveneens een schitterend pijporgel.

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 70

9. DE SCHUTTER Leo - ° 2 4 . 9 . 1 9 2 3 1984

FOTO: M a r c W o u t e r s

- 71 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 71

kastelen in vlaanderen

HET

. B

R O E C H E M H O F

Het k a s t e e l Broechemhof v i n d e n we i n d e Antwerpse gemeente Broechem, op 16 km van d e S c h e l d e s t a d . M e t d e f u s i e v a n 1977 werd Broechem - s a men met Emblem en Oelegem - b i j Ranst gevoegd. Op " G r o o t - R a n s t " , dat c a . 4 4 km2 b e s t r i j k t , l e v e n i e t s meer dan 1 3 . 0 0 0 i n w o n e r s .

EĂŠn v a n d e merkwaardigste monumenten van d e p r o v i n c i e Antwerpen i s zonder t w i j f e l d e O . L . Vr o u w k e r k , i n h e t c e n t r u m van h e t l a n d e l i j k gebleven Broechem. Gebouwd r o n d 1150 i n Romaanse b o u w s t i j l , met e e n g o t i s c h e t o r e n u i t d e 14de eeuw e n een p r a c h t i g b a r o k i n t e r i e u r , mag z i j i n h a a r g e h e e l , ondanks d e v e r s c h e i d e n h e i d v a n d e b o u w s t i j l e n , a l s e e n knap bouwwerk beschouwd worden.

I n deze k e r k z i j n e n k e l e merkwaardige grafmonumenten bewaard g e b l e ven v a n personen d i e b e l a n g r i j k z i j n v o o r d e g e s c h i e d e n i s v a n d e gemeente. N a a s t grafmonumenten v o o r d e f a m i l i e s v a n Berchem, v a n d e r R i j t , v a n Halmale, v a n L a n d r i e s , ' t S e r a e r t s , e n z . , k a n men d e p r a c h t i g e p r a a l g r a v e n bewonderen van F i l i p L e Roy ( + 1 6 7 9 ) , h e e r van Broechem, e n z i j n e c h t g e n o t e M a r i a de Raet ( + 1 6 6 2 ) e n van M a r i a de Deckere ( + 1 7 1 9 ) , e c h t g e n o t e v a n hun zoon Jacques L e R o y, g e s c h i e d s c h r i j v e r, g e o g r a a f , e n z .

De h e e r l i j k h e i d e n d e t i e n d e n v a n Broechem-Oelegem behoorden e e r t i j d s toe aan d e h e r t o g v a n B r a b a n t . I n 1209 schonk H e n d r i k I , h e r t o g van B r a b a n t , d e t i e n d e n a a n d e a b d i j v a n To n g e r l o , waarvan d e k l o o s t e r l i n g e n d e k e r k v a n Broechem bedienden t o t i n d e 19de eeuw.

- 72 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 72

I n d e 13de eeuw werden de h e r e n r e c h t e n v a n d e h e e r l i j k h e i d u i t g e o e fend d o o r d e B e r t h o u t s van d e t a k d e r Heren van B e r l a a r. Z e werden overgedragen aan E g i d i u s met d e B a a r d , e e n b r o e r van Wouter I V B e r t h o u t , h e e r v a n h e t Land v a n Mechelen.

I n 1235 deden E g i d i u s B e r t h o u t , h e e r v a n B e r l a a r, e n Wouter B e r t h o u t , heer v a n Mechelen, a f s t a n d v a n a a n z i e n l i j k e gronden t e Vremde, M i l legem, Broechem e n Ouwen, t e n v o o r d e l e v a n d e a b d i j v a n V i l l e r s , met d e v e r p l i c h t i n g om i n ĂŠĂŠn v a n deze l o k a l i t e i t e n e e n c i s t e r c i ĂŤ n z e r a b d i j o p t e r i c h t e n . I n 1237 b e t r o k k e n 1 3 monniken e n 1 2 l e k e broeders - v a n d e moederabdij v a n V i l l e r s - d e pas v o l t o o i d e " L o cus S a n c t i B e r n a r d i " t e Vremde.

Om d e o n b e q u a m i g h e y d van de p l a e t s e a l d a e r i n ' t b e g i n s e l v a n d e moerassen ende o v e r s u l c x ongesont was men w e l d r a v e r p l i c h t n a a r een a n d e r v e r b l i j f u i t t e z i e n . D e keuze v i e l o p een l e e n onder Hemiksem, w a a r een nieuwe S i n t - B e r n a r dusabdij w e r d o p g e t r o k k e n .

Na d e B e r t h o u t s kregen d e Brabantse v o r s t e n d e h e r e n r e c h t e n o v e r de h e e r l i j k h e i d Broechem - Oelegem t e r u g ; z i j b e h i e l d e n z e t o t o p 16 m a a r t 1 5 5 9 , datum waarop F i l i p s I I , k o n i n g van S p a n j e , z e a f stond_aan J a n vander R i j t .

I n 1644 werd d e h e e r l i j k h e i d Broechem - Oelegem d o o r F i l i p L e Roy gekocht v a n F i l i p s I V, k o n i n g v a n S p a n j e . Op h e t e i n d e v a n d e 18de eeuw v i e l d e h e e r l i j k h e i d aan d e v a n C o l e n ' s e n v e r v o l g e n s aan d e F r a u l a ' s , d i e z e t o t omstreeks 1780 b e h i e l d e n .

Jan vander R i j t , h e e r v a n Broechem, e n z . , b e z a t i n d i e p l a a t s h e t kasteeldomein e n v r i j g o e d B o s s e s t e i n , d a t z i j n v a d e r, G u i l e l m u s vander R i j t , o p 1 9 november 1544 verworven had v a n A n t o n i u s v a n Berchem.

Wanneer J a n v a n d e r R i j t o p 1 6 m a a r t 1559 d e h e e r l i j k h e i d BroechemOelegem k o c h t v a n F i l i p s I I , k o n i n g v a n S p a n j e , werden d e e i g e n a a r s van B o s s e s t e i n h e r e n van Broechem-Oelegem e n verkregen z e d e l a g e r e , middelbare e n hoge g e r e c h t i g h e i d o v e r d e ingezetenen v a n d i e p l a a t sen.

Jan v a n d e r R i j t huwde met Margaretha O u d a e r t , d o c h t e r v a n N i k o l a e s - 73 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 73

Oudaert, h e e r v a n Zevenbergen, R a n s t e n M i l l e g e m . Op r e e d s g e v o r derde l e e f t i j d deed h i j e e n v e r z o e k om i n d e a d e l s t a n d verheven t e worden e n bekwam z i j n a d e l b r i e v e n o p 1 0 augustus 1615.

Jan v a n d e r R i j t o v e r l e e d o p 2 8 j u n i 1618, z i j n vrouw was hem r e e d s op 5 m e i 1614 i n d e dood voorafgegaan, b e i d e n werden begraven i n de k e r k v a n Broechem.

Van hun v i j f k i n d e r e n werd d e o u d s t e z o o n , A n d r e a s vander R i j t , eigenaar v a n B o s s e s t e i n e n t e v e n s h e e r v a n Broechem en Oelegem.

H i j huwde A d r i a n a van L i e r e , d o c h t e r v a n A r n o l d v a n L i e r e , r i d d e r ; heer v a n Zandhoven; e n z . , e n v a n Cunère d e M e e r d e r v o o r t .

D i t e c h t p a a r had twee k i n d e r e n : K a r e l e n Margaretha vander R i j t .

Karel s t i e r f o p j o n g e l e e f t i j d waarna d e h e e r l i j k h e i d Broechem Oelegem, alsmede h e t k a s t e e l B o s s e s t e i n , o v e r g i n g e n o p A n d r e a ' s neef R e n i e r v a n d e r R i j t , z o o n v a n z i j n b r o e r W i l l e m vander Rijt.

I n h e t t e s t a m e n t v a n Andreas vander R i j t werd opgenomen d a t , i n d i e n Renier v a n d e r R i j t z o u o v e r l i j d e n z o n d e r m a n n e l i j k e nakomelingen, het b e z i t moest overgedragen worden aan d e o u d s t e zoon v a n Margaretha v a n d e r R i j t , d o c h t e r v a n Andreas, e n e c h t g e n o t e v a n M a x i m i liaan ' t Seraerts.

Adriana v a n L i e r e o v e r l e e d o p 8 o k t o b e r 1623 e n Andreas vander R i j t s t i e r f b e g i n september 1630, waarna hun t e s t a m e n t a a n l e i d i n g g a f t o t een l a n g d u r i g e r e e k s processen v ó ó r d e Soevereine Raad van Brabant. Op 3 m a a r t 1649 v i e l d e o n t k n o p i n g e n b e s l i s t e h e t H o f de r e c h t e n t e erkennen v a n d e k i n d e r e n v a n Andreas vander R i j t , en werd W i l l e m vander R i j t , b r o e r v a n Andreas e n v a d e r v a n R e n i e r, veroordeeld t o t h e t b e t a l e n v a n d e k o s t e n van d i t l a n g d u r i g e p r o c e s .

Door deze b e s l i s s i n g kwam L a n c e l o o t - M a x i m i l i a a n ' t S e r a e r t s i n h e t bezit van h e t kasteeldomein Bossestein.

I n 1643, t i j d e n s h e t g e d i n g , w e r d d e h e e r l i j k h e i d Broechem-Oelegem door ' s l a n d s schatkamer teruggenomen, e n , o p 2 0 a p r i l 1644, d o o r F i l i p s I V , k o n i n g v a n S p a n j e , v e r k o c h t a a n F i l i p L e R o y, h e e r v a n Ravels, e n z . , e n z i j n e c h t g e n o t e M a r i a d e R a e t .

Renier v a n d e r R i j t k o c h t o p 2 a p r i l 1634 e e n a n d e r kasteeldomein onder Broechem, " ' t R o o t H o f f k e n " o f " ' t Huys v a n O i s t e n " genaamd, van A d r i a e n v a n d e r Donck e n z i j n e c h t g e n o t e Anna C o s t e r s .

Het "Rood H o f k e n " was een oud v e r v a l l e n k a s t e e l , d a t w a a r s c h i j n l i j k zo genoemd werd omdat h e t was o p g e tro k k e n i n r o d e b a k s t e e n . De - 74 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 74

andere benaming v e r w i j s t n a a r d e f a m i l i e v a n Oost ( e n ) , d i e h e t kasteel voordien bezat. " ' t R o o t H o f f k e n " - waarvan z o goed a l s n i e t s geweten i s - werd door R e n i e r v a n d e r R i j t v e r k o c h t aan z i j n v a d e r, W i l l e m vander R i j t , v o o r d e som van 9 . 5 0 0 g u l d e n . Vo l g e n s d e g e s c h i e d s c h r i j v e r s stond i n d e a k t e v a n o v e r d r a c h t d a t h e t Rood Hofken t o e n v i e r eeuwen oud was.

I n 1649 v e r k o c h t W i l l e m vander R i j t h e t k a s t e e l d o m e i n , v o o r 1 2 . 2 0 0 gulden, a a n F i l i p L e Roy, h e e r v a n Broechem, e n i n d e v e r k o o p a k t e lezen we: s e k e r omwatert h u y s , e e r t y d s genoempt h e t h u y s v a n O i s t e n , n u v o o r t a e n t e noemen h e t h o f f v a n Broechem, g e l e g e n a l h i e r t o t Broechem v o o r s . a e n d e Wonder H e y d e , m e t t e b r o u w e r y e , h o ve, boomgaerde, p l a n t a g i e , l a n d e , weyde, g r o n d e ende a l l e n d e n r e c h t e d i e t s e l v e h u y s s o u d e m o ghen h e b b e n t o t e h e y d e a l d a e r e n d e a n d e r s s i n t s groot tsamen tussen de d r i j ende v i e r bunderen

F i l i p L e R o y, h e e r v a n R a v e l s , Broechem, e n z . , was i n 1596 geboren a l s n a t u u r l i j k e zoon van Jacques L e Roy e n I s a b e l l a H o f f . Op 2 9 maart-1631 huwde h i j t e Antwerpen de. 18 j a a r j o n g e r e M a r i a -de Raet ( ° 2 9 -december 1 6 1 4 ) , d o c h t e r v a n F r a n s d e R a e t , h e e r v a n Couwens t y n o n d e r L i l l o , s t a d s a a l m o e z e n i e r, e n z . , e n v a n Margaretha Maes. F i l i p L e Roy b e z a t t e M o r t s e l h e t h o f v a n p l a i s a n t i e Te r Va r e n t , d a t h i j o p 21 m e i 1641 v e r k o c h t a a n z i j n schoonmoeder, M a r garetha Maes.

F i l i p L e R o y, g r i f f i e r v a n d e Raad v a n F i n a n c i ĂŤ n , b e k l e e d d e nog meerdere b e l a n g r i j k e s t a a t s p o s t e n e n k r e e g i n 1647 z e l f s d e o p d r a c h t om, i n naam van a a r t s h e r t o g L e o p o l d - W i l l e m , i n Den Haag t e onderhandelen o v e r een w a p e n s t i l s t a n d t u s s e n d e Ve re n ig d e P r o v i n c i e s e n S p a n j e . Vo o r d e g u n s t i g e u i t s l a g v a n d i e z e n d i n g werd h i j door d e k o n i n g v a n Spanje r i j k e l i j k b e l o o n d .

Op 3 0 mei 1671 v e r k r e e g F i l i p L e Roy d e t i t e l v a n b a r o n v a n B r o e chem en v a n h e t H e i l i g R i j k ; t i t e l d i e overdraagbaar was o p a l z i j n nakomelingen, m a n n e l i j k e zowal a l s v r o u w e l i j k e .

F i l i p L e Roy l i e t z i j n nieuw verworven k a s t e e l " t Root H o f f k e n " afbreken om, o p d e grondvesten d a a r v a n , e e n n i e u w e n p r a c h t i g s l o t t e bouwen, h e t f o r t u i n e n d e s t a n d L e Roy w a a r d i g . Va n t o e n a f werd - 75 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 75

d i t nieuwe h e r e n v e r b l i j f " K a s t e e l v a n Broechem " genoemd, e n l a t e r " Broechemhof " .

Op 31 december 1651 k r e e g F i l i p L e R o y, v a n Gaspar Nemius, z e s d e bisschop v a n Antwerpen, d e t o e l a t i n g om i n d e k a p e l v a n z i j n k a s t e e l de m i s t e l a t e n c e l e b r e r e n .

F i l i p L e Roy o v e r l e e d t e Broechem op 5 december 1679, 8 3 j a a r o u d .

Z i j n e c h t g e n o t e , M a r i a d e R a e t , h a d r e e d s o p 2 0 augustus 1662 h e t t i j d e l i j k e met h e t eeuwige v e r w i s s e l d . B e i d e n werden begraven, i n het k o o r v a n d e k e r k van Broechem, o n d e r e e n p r a c h t i g grafmonument.

Het e c h t p a a r F i l i p L e Roy e n M a r i a d e R a e t had v e e r t i e n k i n d e r e n , waarvan Jacques L e Roy, d e gekende Brabantse h i s t o r i k u s , d e meest beroemde was.

Jacques L e R o y, b a r o n v a n Broechem, w e r d i n d e Antwerpse S i n t - J o r i s k e t k g e d o o p t o p 29 o k t o b e r 1 6 3 3 . H i j s t u d e e r d e aan d e gekendste Europese u n i v e r s i t e i t e n e n huwde met Dymphna-Maria d e Deckere ( g e doopt i n d e Antwerpse S i n t - A n d r i e s k e r k , o p 1 5 mei 1 6 3 3 ) , e r f d o c h t e r van P i e t e r - P a s c a l d e Deckere, h e e r v a n Sevenbergen, R a n s t e n M i l legem, e n v a n C o r n e l i a H o u t a p p e l .

Op 3 0 a u g u s t u s 1660 zag hun e e r s t e k i n d j e , P i e t e r -Pascal L e Roy het l e v e n s l i c h t , maar d i t z o u r e e d s s t e r v e n o p 7 - j a r i g e l e e f t i j d , op 3 november 1 6 6 7 .

Een volgende z o o n , F i l i p - R e n i e r L e R o y, g e d o o p t o p 31 o k t o b e r 1 6 6 2 , s t i e r f nog v M r h i j de wieg ontgroeid was.

I n 1667 o v e r l e e d P i e t e r -Pascal d e Deckere, schoonvader v a n Jacques Le R o y, t e r w i j l z i j n schoonmoeder, C o r n e l i a Houtappel, r e e d s i n 1662 g e s t o r v e n was. H e t e c h t p a a r L e Roy - d e Deckere e r f d e Zevenbergen e n , n a d a t Jacques L e Roy d e mede-erfgenamen van d i t goed had u i t g e k o c h t , l i e t h i j b e l a n g r i j k e v e r b o u w i n g s - e n h e r s t e l l i n g s werken aan d i t k a s t e e l onder Ranst u i t v o e r e n .

I n 1668 o v e r l e e d Dymphna-Maria d e Deckere, amper 3 5 j a a r o u d , w a a r na Jacques L e R o y, o p 1 8 j u n i 1 6 6 9 , h e r t r o u w t met Anna- I s a b e l l a Mackereel ( o f Macquereel), ( d o c h t e r v a n F r a n s - J o z e f Mackereel, e e n g e f o r t u n e e r d Antwerps koopman, e n v a n I s a b e l l a v a n d e r P i e t ) .

U i t d i t h u w e l i j k z i j n z e s k i n d e r e n gekend: 1. F r a n ç o i s -Bern a rd , o v e r l e e d o p j e u g d i g e l e e f t i j d , o p 22 o k t o b e r 1676; 2. J o z e f - A l f o n s ( + B r u s s e l 6 a p r i l 1 7 5 4 ) , h e e r v a n HaineSt.- P a u l , Haine- S t . - P i e r r e , J o l i m e n t , Ê n z . ; schout - 76 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 76

van Antwerpen; m a r k g r a a f v a n h e t Land v a n R i j e n ; e n z . , huwde B e r n a r d i n e d e W a i t t e , d o c h t e r v a n A l b e r t d e Wa i t t e , l i d v a n d e Raad v a n V l a a n d e r e n , e n v a n Anna van den Zype; 3. M a r i a - I s a b e l l a , g e d o o p t t e Antwerpen o p 7 a p r i l 1670, huwde Ferdinand-Gerard d e Cannart-d'Hamale, h e e r v a n Massenhoven, s c h o u t v a n L i e r , e n z . ; 4. Anna- T h e r e s i a , g e d o o p t o p 2 0 o k t o b e r 1676 t e Antwerpen, die j o n g s t i e r f ; 5. Anna- T h e r e s i a I I , g e d o o p t o p 2 j a n u a r i 1678, eveneens jong o v e r l e d e n ; 6. L u t g a r d e - A n t o i n e t t e , g e d o o p t o p 21 a p r i l 1681 i n d e S i n t - A n d r i e s k e r k t e Antwerpen, huwde t e B r u s s e l , o p 13 f e b r u a r i 1706, m e t J a c q u e s - J o a n n e s - B a p t i s t U f f e l s , baron v a n Over-Heembeek. N a h a a r dood h e r t r o u w d e baron Jacques U f f e l s ( o o k v a n U f f e l s ) , o p 8 november 1718, m e t M a r i a -Anna Rubens, k l e i n d o c h t e r v a n P. P. Rubens, d o c h t e r v a n J a n - N i c o l a e s Rubens e n v a n Constance Helman.

Ve r w i e r f F i l i p L e Roy roem e n adeldom d o o r z i j n d i p l o m a t i e k e b e d r i j v i g h e i d , v o o r z i j n zoon Jacques l a g d e beroemdheid o p e e n gans ander t e r r e i n : d a t van de geschiedenis.

Jacques L e Roy was d e a u t e u r v a n p r a c h t i g e werken a l s " N o t i t i a M a r chionatus s a c r i Romani i m p i r i i " , " C a s t e l l a e t p r e t o r i a B r a b a n t i a e " , enz. A l d i e boeken, m e t b e s c h r i j v i n g e n v a n k a s t e l e n e n h e e r l i j k h e den v a n d e v i e r hoofdgebieden v a n h e t hertogdom B r a b a n t , z i j n o p g e l u i s t e r d m e t p r a c h t i g e k o p e r g r a v u r e s , d i e Jacques L e Roy b i j d e beste t e k e n a a r s e n g r a v e u r s v a n z i j n t i j d l i e t u i t v o e r e n . D a t d i t u i t e r a a r d e e n k o s t b a r e z a a k moet geweest z i j n i s w e l d u i d e l i j k e n , naar men z e g t , m o e t Jacques L e Roy z i j n h e l e f o r t u i n aan d i e k u n s t v o l l e boeken u i t g e g e v e n hebben.

Nadat Jacques L e Roy verbouwingswerken had l a t e n u i t v o e r e n aan Z e venbergen o n d e r R a n s t , v e r k o c h t h i j d i t k a s t e e l d o m e i n o p 4 j u l i 1669 a a n z i j n schoonouders, F r a n s - J o z e f Mackereel e n I s a b e l l a van der P i e t .

Op 7 j u n i 1675 o v e r l e e d over o p z i j n zoon F r a n s dracht s t i e r f o o k F r a n s Zevenbergen weer i n h e t

F r a n s - J o z e f Mackereel e n g i n g h e t domein Mackereel. Amper v i j f maand n a d i e o v e r Mackereel, waarna h e e r l i j k h e i d e n k a s t e e l b e z i t kwamen v a n I s a b e l l a v a n d e r P i e t , - 77 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 77

weduwe Mackereel. To e n o o k z i j s t i e r f , o p 12 november 1 7 0 0 , kwamen h e e r l i j k h e i d e n k a s t e e l t e r u g a a n Anna- I s a b e l l a Mackereel, e n h a a r echtgenoot Jacques L e R o y.

W a a r s c h i j n l i j k v e r k o c h t Jacques L e Roy d i t kasteeldomein u i t g e l d nood a a n z i j n schoonouders. Z i j n k o s t e l i j k e l i e f h e b b e r i j v e r s l o n d zovĂŠĂŠl g e l d , d a t h i j z e l f s z i j n b e z i t t i n g e n t e g e l d e moest maken, om de k o s t e n t e kunnen dekken.

Toen z i j n v a d e r, F i l i p L e R o y, i n 1679 o v e r l e e d e r f d e Jacques ( s a men met z i j n j o n g e r e b r o e r s e n z u s t e r s ) d e h e e r l i j k h e i d BroechemOelegem. D i t eigendom was e c h t e r o v e r d a d i g b e l a s t met h y p o t e k e n , zodat Jacques L e Roy l i e v e r v e r z a a k t e aan de e r f e n i s e n d e h e e r l i j k h e i d Broechem-Oelegem i n o n v e r d e e l d b e z i t b l e e f v a n d e andere erfgenamen. Jacques L e Roy w o r d t z e l f s n i e t vermeld i n d e a k t e v a n overdracht, gedateerd 23 mei 1681, w a a r b i j z i j n b r o e r s en z u s t e r s bewuste h e e r l i j k h e i d verkopen a a n L o d e w i j k van Colen e n z i j n vrouw Margaretha H e l l i n c x .

Jacques L e Roy s t i e r f t e L i e r o p 7 o k t o b e r 1719 e n werd t e Massenhoven begraven, i n d e g r a f k e l d e r v a n d e f a m i l i e d e C a n a r t d'Hamale, waarvan een t e l g , F e r d i n a n d - G e r a r d , gehuwd was met z i j n d o c h t e r Maria- I s a b e l l a Le R o y.

Nog maar p a s was L o d e w i j k v a n Colen i n h e t b e z i t v a n d e h e e r l i j k h e i d en h e t k a s t e e l van Broechem o f h i j k o c h t nog meerdere eigendommen i n d e o n m i d d e l l i j k e omgeving v a n z i j n nieuw domein. B u i t e n Broechem en Oelegem was h i j o . a . n o g h e e r v a n B u r c h t .

De f a m i l i e v a n C o l e n , d i e a f k o m s t i g was v a n Aken e n z i c h o o r s p r o n k e l i j k v a n C o l l e n o f Coelen noemde, w e r d erkend i n d e B e l g i s c h e adel, d o o r b r i e v e n van k e i z e r Ferdinand I I , o p 26 maart 1630.

Lodewijk v a n Colen ( 1 6 5 5 - 1 7 1 5 ) , h e e r v a n Broechem, Oelegem, B u r c h t , Sibbe, e n z . , o u d s t e v a n t i e n k i n d e r e n v a n Jan-Bartholomeus v a n C o l e n e n v a n Suzanna d e Hureau, bekwam d e b e v e s t i g i n g v a n a d e l , d o o r brieven v a n K a r e l I I v a n S p a n j e , o p 9 m e i 1683.

Lodewijk v a n Colen e n z i j n e c h t g e n o t e , Margaretha H e l l i n c x v a n L u i k , hadden v i e r k i n d e r e n : 1. S e r v a a s , huwde i n 1693 met M a r i a - C a t h e r i n a C o u r t o i s , erfvrouwe v a n Bouchout, kwam i n 1701 i n h e t b e z i t van h e t " H o f t e r L i n d e n " t e Merksem; 2. M a r g a r e t h a , s t i e r f ongehuwd i n 1719; 3. L o d e w i j k , huwde i n 1722 Helena- C l a r a Lunden; e n - 78 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 78

5ervire Deoregnare est.

Wa ' pehleR9volyn5pattrie'envan651, Te k e n i n g J . G o o l e n a e r t s

- 79 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 79

4. J a n , d i e i n 1710 huwde met Anna- M a r i a d e H e u v e l .

Lodewijk v a n Colen s t i e r f t e Zelem i n 1715; z i j n e c h t g e n o t e , M a r g a r e t h a H e l l i n c x , was r e e d s i n 1707 o v e r l e d e n .

Vermits d e o u d s t e zoon v a n d i t e c h t p a a r, Servaas v a n C o l e n , r e e d s i n 1705 s t i e r f , g i n g d e h e e r l i j k h e i d Broechem-Oelegem o v e r o p d e volgende zoon, L o d e w i j k I I v a n C o l e n , d i e o p 1 4 o k t o b e r 1716, d o o r patentbrieven van K a r e l V I , d e t i t e l van r i d d e r van h e t H e i l i g R i j k kreeg toegewezen.

Lodewijk I I v a n Colen e n Helena- C l a r a Lunden hadden geen m a n n e l i j k e nakomelingen, a l l e e n d r i e d o c h t e r s : 1. H e l e n a , huwde met E n g e l b r e c h t d e N e u f i n 1745; 2. T h e r e s i a - C l a r a , d i e i n 1752 huwde met P i e t e r Geelhand, heer v a n Merksem e n Dambrugge; 3. Suzanna- H o r t e n s e , d i e i n 1760 trouwde met h a a r n e e f Thomas, b u r g g r a a f - l a t e r g r a a f - d e F r a u l a , e e n zoon v a n Thomas d e F r a u l a e n v a n Anna- M a r i a - L o u i s a van C o l e n , d i e een d o c h t e r was v a n hogergenoemde Jan v a n C o l e n e n v a n Anna- M a r i a d e H e u v e l .

Lodewijk I I v a n Colen o v e r l e e d o p 1 f e b r u a r i 1753 e n , o p 2 augustus 1760, s c h o n k z i j n weduwe, H e l e n a - C l a r a Lunden, d e h e e r l i j k h e i d 0 e legem.aan h a a r j o n g s t e d o c h t e r Suzanna- H o r t e n s i a -Joanna, e n h a a r echtgenoot, J a k o b -Antoon-Thomas-Jan- B a p t i s t - J o z e f d e F r a u l a .

Suzanna- H o r t e n s i a o v e r l e e d o p 3 maart 1779, waarna Jakob-Antoon de F r a u l a d e h e e r l i j k h e i d . van Oelegem overdroeg a a n z i j n ĂŠ n i g e d o c h t e r, H e l e n a - J o z e f a d e F r a u l a , geboren i n 1761, d i e i n 1782 h u w de met J a n - K a r e l -Antoon d e F r a u l a ( 1 7 5 1 - 1 8 1 4 ) .

Helena- C l a r a Lunden, d o u a i r i è r e v a n L o d e w i j k v a n C o l e n , b l e e f i n het b e z i t v a n d e h e e r l i j k h e i d e n h e t k a s t e e l v a n Broechem, t o t aan haar dood i n 1 7 8 0 . Vo l g e n s h a a r t e s t a m e n t v a n 2 7 m a a r t 1 7 7 9 , o p g e maakt k o r t n a h e t o v e r l i j d e n v a n h a a r d o c h t e r Suzanna- H o r t e n s i a van C o l e n , werden d e h e e r l i j k h e i d e n h e t k a s t e e l v a n Broechem openbaar t e koop g e s t e l d o p d e Antwerpse Vr i j d a g m a r k t .

Burggraaf Jakob-Antoon-Thomas-Jan d e F r a u l a ( 1 7 3 9 - 1 8 1 0 ) , r e e d s , vanaf 1760 v i a z i j n e c h t g e n o t e Suzanna- H o r t e n s i a v a n C o l e n , i n h e t b e z i t v a n d e h e e r l i j k h e i d v a n Oelegem, v e r w i e r f d e h e e r l i j k h e i d ende gronden v a n Broechem,evenals h e t k a s t e e l Broechemhof, u i t - 80 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 80

de nalatenschap v a n z i j n schoonmoeder, o p 1 7 j u l i 1786. H i j was ook d e schoonbroer v a n K a r e l - J o z e f v a n C o l e n d e Bouchout, d i e s e d e r t 1752 gehuwd was met Jeanne- M a r i e d e F r a u l a . De f a m i l i e de F r a u l a waren d e l a a t s t e f e o d a l e h e r e n v a n Boechout e n hun f a m i l i e w a p e n werd aan deze p l a a t s , a l s gemeentewapen,toegekend b i j K o n i n k l i j k B e s l u i t v a n 9 november 1907.

Voortgekomen u i t e e n i l l u s t e r e N a p o l i t a a n s e f a m i l i e , d i e r e e d s v e r meld .werd i n 1279, e n waarvan e e n l i d z i c h i n d e Nederlanden kwam v e s t i g e n t i j d e n s h e t b e s t u u r v a n F i l i p s I I , w e r d Thomas- J a n - B a p t i s t d e F r a u l a t o t b u r g g r a a f v a n Broechem benoemd i n 1789. Rond d i e p e r i o d e z o u h i j h e t k a s t e e l v a n Broechem herbouwd hebben i n de k l a s s i e k e s t i j l , e i g e n aan h e t e i n d v a n d e 18de eeuw, z o a l s we het vandaag nog kunnen z i e n .

De g r o t e c e n t r a l e t o r e n , d i e h e t g e h e e l b e h e e r s t e , w e r d v o l l e d i g afgebroken e n a l l e e n d e r o n d e t o r e n , o p h e t e i n d e v a n d e r e c h t e r v l e u g e l , b l e e f bewaard i n z i j n o r i g i n e l e t o e s t a n d .

Thomas- J . - B . d e F r a u l a e r f d e i n 1764 t e Antwerpen h e t p r a c h t i g e p a t r i c i ĂŤ r s h u i s "De Ti n n e n P o t " - i n d e K e i z e r s t r a a t n r . 4 5 - d a t , i n 1875, eigendom werd v a n RenĂŠ M o r e t u s - d e Theux, d i e h e t v e r huurde a a n d e K o n i n k l i j k e B u r g e r k r i n g .

Vo o r a l e e r Thomas- J a n - B a p t i s t d e F r a u l a i n 1810 o v e r l e e d , w a r e n z i j n b e z i t t i n g e n o n d e r Broechem e n Oelegem, overgegaan o p z i j n d o c h t e r Helena-Jozefa d e F r a u l a , e c h t g e n o t e v a n J a n - K a r e l -Antoon, b a r o n ( l a t e r b u r g g r a a f ) d e F r a u l a d e Goumanpont ( + 1 8 1 4 ) .

Helena-Jozefa d e F r a u l a o v e r l e e d e c h t e r o p 3 0 a p r i l 1807, waarna de oude h e e r l i j k h e i d Broechem-Oelegem, e v e n a l s h e t k a s t e e l Broechemh o f , o v e r g i n g e n o p H e n d r i k - J o z e f d e F r a u l a , geboren i n 1800, i n onverdeeldheid m e t z i j n b r o e r s H i p p o l y t e (1786-1868) e n L o d e w i j k (1797-1884).

Hendrik- J o z e f d e F r a u l a , k l e i n z o o n v a n Thomas-Jan- B a p t i s t d e F r a u l a , o v e r l e e d r e e d s i n 1838, amper 3 8 j a a r o u d ; z i j n o u d s t e b r o e r , H i p p o l y t e d e F r a u l a , bekwam d e h e e r l i j k h e i d Broechem-Oelegem, e n het k a s t e e l d o m e i n Broechemhof.

H i p p o l y t e d e F r a u l a , b u r g g r a a f v a n Broechem e n Oelegem, g e b o r e n t e Antwerpen o p 1 j a n u a r i 1786, w e r d i n 1814 burgemeester v a n B r o e chem benoemd, f u n k t i e d i e h i j t o t i n 1830 z o u waarnemen.

Onder h e t F r a n s e Bewind maakte h i j d e e l u i t v a n d e erewacht v a n k e i z e r Napoleon I e n werd, om z i j n moed, v e r e e r d met d e m e d a i l l e van S i n t -Helena.

- 81 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 81

boven: H e t Broechemhof i n 1 6 7 8 - Te k e n i n g : F. E r t i n g e r onder: H e t Broechemhof i n onze t i j d : f o t o i n b r u i k l e e n v a n M w. P . G e n b r u g g e

- 82 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 82

H i p p o l y t e , b u r g g r a a f d e F r a u l a , was e e n z e e r l e v e n s l u s t i g man. H i j werd g r a a g g e z i e n d o o r d e b e v o l k i n g v a n Broechem e n Oelegem, l e e f de met h a a r mee, g a f f e e s t e n , h i e l d v a n vreugde e n vermaak, w a t hem w e l eens i n k o n f l i k t b r a c h t met d e p l a a t s e l i j k e g e e s t e l i j k h e i d .

B i j t e s t a m e n t v a n , d e ongehuwd g e b l e v e n , H i p p o l y t e , b u r g g r a a f d e F r a u l a , werden d e goederen o n d e r Broechem e n Oelegem, e v e n a l s h e t k a s t e e l Broechemhof, eigendom van d e k l e i n k i n d e r e n v a n z i j n b r o e r Lodewijk- K a r e l - J o z e f d e F r a u l a d e Goumanpont ( 1 7 9 7 - 1 8 8 4 ) .

Deze h a d , u i t z i j n h u w e l i j k met Anne L e c l e r c q , a f g e s l o t e n i n 1829, een é n i g e d o c h t e r, Helena-Maria-Constantia-Josepha d e F r a u l a d e Goumanpont, d i e huwde met K a r e l , b a r o n d e Royer d e D o u r.

Die k l e i n k i n d e r e n , d i e i n h e t b e z i t v a n d e h e e r l i j k h e d e n BroechemOelegem e n h e t k a s t e e l v a n Broechem kwamen, w a r e n : 1. Adhémar-Alexander-Constant-Marie; 2. H i p p o l i e t - J o z e f - L o d e w i j k - M a r i e ; e n 3. A d r i a n a - C h a r l o t t a - J u l i a - H e l e n a .

Deze d r i e k i n d e r e n b l e v e n i n h e t o n v e r d e e l d b e z i t v a n h e t k a s t e e l domein Broechemhof t o t z e i n 1877 a l l e s v e r k o c h t e n aan E m i e l - P a u l Maria- A l o i s Moretus d e Bouchout.

Emiel- P a u l M o r e t u s d e Bouchout ( 1 8 4 2 - 1 9 1 7 ) , d e r d e zoon van K a r e l Moretus d e Bouchout (1806-1850) e n Anne d u B o i s d e Nevele ( 1 8 1 9 1848), huwde i n 1868 z i j n n i c h t Germaine-Zoë d u B o i s d ' A i s c h e ( 1 8 4 7 1940), d o c h t e r v a n A d o l f , g r a a f d u B o i s d ' A i s c h e e n R o s a l i e , V i l a i n XIIII. Emiel M o r e t u s e r f d e 5 0 ha v a n h e t f a m i l i e b e z i t o n d e r Boechout ( m e t de hoeven Te r M i c k e e n Steenhuyse); 2 6 h a i n Edegem; 1 5 h a i n Hoogboom o n d e r K a p e l l e n ; e n nog andere gronden - o o k i n H o l l a n d .

Emiel M o r e t u s e n Germaine-Zoë d u B o i s d ' A i s c h e hadden negen k i n d e ren: 1. E t i e n n e ( 1 8 6 9 - 1 9 2 7 ) , o v e r l e e d ongehuwd; 2. j o n g g e s t o r v e n ; 3. F r a n ç o i s ( 1 8 7 2 - 1 9 3 7 ) , r i d d e r i n d e Orde v a n M a l t a , huwde i n 1920 E l i s a b e t h , g r a v i n d e P i n t o ( 1 8 8 4 - 1 9 3 2 ) , maar d i t h u w e l i j k b l e e f . k i n d e r l o o s ; .

4. F i l i p ( 1 8 7 4 - 1 9 4 2 ) , r i d d e r i n d e Orde v a n M a l t a , huwde - 83 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 83

i n 1901 Va l e n t i n a , g r a v i n l e G r e l l e ( 1 8 8 0 - 1 9 4 7 ) . D i t echtpaar k o c h t i n 1920 h e t k a s t e e l d o m e i n F r u i t h o f onder Boechout, d a t z e , i n 1927, herbouwden; 5. Dominique ( 1 8 7 5 - 1 9 1 9 ) , m i s s i o n a r i s v a n S c h e u t , o v e r leed i n Umangi, i n h e t t o e n m a l i g e B e l g i s c h Kongo; 6. F r a n ç o i s e , g e b o r e n i n 1877, e r f d e i n 1940 h e t k a s t e e l domein San S a l v a d o r i n K a p e l l e n ; 7. A n n e - M a r i e ( 1 8 8 0 - 1 9 4 1 ) ; 8. j o n g g e s t o r v e n ; e n 9. G e r t r u d e ( 1 8 8 7 - 1 9 3 3 ) .

Emiel M o r e t u s d e Bouchout b r a c h t h e t g r o o t s t e g e d e e l t e v a n z i j n l e v e n . d o o r o p h e t k a s t e e l v a n Broechem. H i j o v e r l e e d i n h e t H o l l a n d se p l á a t s j e Vu g h t , waarnaar h i j was u i t g e w e k e n , o p 9 j a n u a r i 1 9 1 7 .

Z i j n weduwe, Germaine-Zoë d u B o i s d ' A i s c h e , v e r k o c h t h e t Broechemhof a a n L o u i s , b a r o n G i l l è s d e P e l i c h y, g e b o r e n o p 2 0 a p r i l 1863 en t e Broechem o v e r l e d e n o p 4 a p r i l 1 9 3 7 .

Na z i j n dood kwam h e t k a s t e e l d o m e i n Broechemhof i n o n v e r d e e l d h e i d aan z i j n k i n d e r e n , d i e e r e i g e n a a r s v a n b l e v e n t o t i n 1948; t o e n verkochten z i j h e t k a s t e e l e n d e aangehechte gronden, m e t een t o t a l e o p p e r v l a k t e v a n 11 4 h a , a a n d e " S o c i é t é M é t a l l u r g i q u e H a i n a u t e t Sambre".

Door d e a a n l e g v a n d e "Boudewijnsnelweg" ( d e a u t o s t r a d e AntwerpenAken) w e r d h e t kasteeldomein Broechemhof i n twee gesneden.

Het k a s t e e l z e l f was s i n d s geruime t i j d n i e t meer bewoond e n begon s t i l a a n t e v e r v a l l e n . I n 1962. verhuurde d e " S o c i é t é M é t a l l u r g i q u e Hainaut e t Sambre" h e t k a s t e e l a a n d e f a m i l i e P a u l Genbrugge-Dekkers,die h e t w a t e r s l o t , n a d a t h e t dak v o o r l o p i g g e d i c h t werd, reeds h e t z e l f d e jaar betrok.

S t e l s e l m a t i g g i n g e n d e nieuwe bewoners v e r d e r met verantwoorde r e s t a u r a t i e w e r k e n , z o d a t h e t Broechemhof, d a t r o n d 1960 d o o r v e r s c h i l lenden r e e d s a l s hopeloos v e r l o r e n e n gedoemd t e v e r d w i j n e n beschouwd werd, t e r u g i n z i j n oude l u i s t e r h e r s t e l d w e r d .

Als we weten d a t e r i n h e t k a s t e e l geen e l e k t r i c i t e i t o f w a t e r l e i ding v o o r z i e n was, d a t d e meeste r u i t e n s t u k waren, h e t p l e i s t e r werk v a n muren e n z o l d e r i n g e n was losgekomen, e e n g r o o t g e d e e l t e van h e t h o u t w e r k d o o r v o c h t i n s i j p e l i n g v i a l e k k e daken beschadigd - 84 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 84

was, e n z . , kunnen we d e f a m i l i e Genbrugge a l l e e n maar bewonderen voor hun v o l h a r d i n g om h e t k a s t e e l weer l e e f b a a r t e maken.

Het e c h t p a a r Paul'Genbrugge - M a r i a Dekkers zorgde v o o r v i j f zonen, die a l l e n hun s t e e n t j e b i j d r o e g e n i n d e r e s t a u r a t i e v a n h e t k a s t e e l Broechemhof. D e z e v i j f zonen z i j n : 1. P a u l - M a r i e Genbrugge, geboren o p 1 9 a p r i l 1945; 2. P i e r r e Genbrugge, t w e e l i n g b r o e r v a n d e voorgaande; 3. Emmanuel Genbrugge, geboren 6 a p r i l 1947; 4. J e a n Genbrugge, geboren 12 j u l i 1948; e n 5. Bauduin Genbrugge, geboren 1 3 a p r i l 1 9 5 1 .

Op 17 m a a r t 1978 k o c h t d e f a m i l i e Genbrugge h e t k a s t e e l , m e t 5 h a omliggende g r o n d e n , v a n d e maatschappij " S o c i é t é M é t a l l u r g i q u e " o v e r. Een j a a r l a t e r v e r k o c h t e n z i j e e n d e e l v a n h u n eigendom, m e t een s t u k b o s e n d e bijgebouwen, a a n een p a r t i k u l i e r d i e aanvankel i j k een a n t i e k z a a k wou o p r i c h t e n i n d e bijgebouwen. H e t b l e e f e c h t e r b i j e e n p l a n waardoor d i e bijgebouwen e r vandaag t o t a a l v e r v a l len b i j l i g g e n .

Momenteel b e h o o r t h e t Broechemhof - met 3 h a - aan d e f a m i l i e Jean Genbrugge ( ° A n t w e r p e n 1 2 j u l i 1948) - L u c i e Vandercruyssen ( ° U k k e l 23 j a n u a r i 1 9 5 0 ) . H e t e c h t p a a r h e e f t t w e e s c h a t t i g e k i n d e r e n A l i n e ( ° 5 j a n u a r i 1981) e n G i l l e s ( ° 3 1 m e i 1 9 8 3 ) .

Het Broechemhof i s p r i v a a t b e z i t e n n i e t v o o r bezoekers t o e g a n k e l i j k .

Paul A r r e n

- 8 5

-

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 85

BRONNEN : J. Th. de Raadt:'Nbtice historique s u r Broechan e t ses Seigneurs" i n : " B u l l e t i n du Cercle Archéologique de Malines" - Tome I - 1889 J. Th. de Raadt:"Jacques Le Roy, baron du Broechem e t du St.-E2npire, e t sa f a m i l l e " 1891 G. Springael:"Historische herinneringen over.Broechan en instreken" - 1898 A. De Bel r : " B i j d r a g e t o t de Geschiedenis van Broechem" - 1963 R. Nbretus-Plantin de Bouchout:"Daneures Familiales" - 1950 - b l z . 309 L. Gypen:'7Crans van Kastelen i n de Provincie Antwerpen" - 1960 - b i z . 61 J. Schobben:"Dans l a province d'Anvers" - I I - 71 promenades pédestres - 1930 - blz.34 J. Sol _ n s : " L e s Environs d'Anvers" - 42 promenades pédestres - I r e Série - 1921 blz. 107 J. Goolenaerts:"Heraldiek voor To e r i s t en Heemkundige" i n : " H e t Gemeentenieuws - Deurne" - verschillende afleveringen J. Goolenaerts:"Perikelen rand het wapen en a f k a n t van de f a m i l i e Le Roy" - 1985 E. Op de Beeck:"Kastelen der Antwerpse Kampen" - 1960 - b l z . 2 0 J. Van Overstraeten:"VAB-Gids voor Vlaanderen" - 1966 - b l z . 123 Jr. Van 0verstraeen & J . C e r i t s : " G i d s voor Vlaanderen" - 1985 - b l z . 810 E. de Seyn:"Geschied- en Aardrijkskundig Woordenboek der Belgische Gaieenten" - 1939 c 3 l I - b l z . 183 de Cantillon:"Vermikelykheeden van Brabant en deszelfs onderhoorige Landen" - 1770 deel I I I - b l z . 115 E. Poumon:"Châteaux Anversois e t Limbourgeois" - 1955 - b l z . 28 B. Peleman:"Kastelen i n Vlaanderen" - Flandria I l l u s t r a t a n r. 5 - Uitgave J.E. Buschmen - deel I I - b l z . 44 W. Van G e l e r : " L i e r, tussen grootstad en paling i n ' t groen" - To e r i s t i s c h Wegwijs n r. 8 - 1982 - b l z . 218 "Atlas van de Gemeentefusies" - Uitgave De V l i j t - 1977 "AnrnAMre des Châteaux de Belgique" é d i t i o n Baune - 1899 - blz.120 L. Luyckx:"Brcechan i n oude prentkaarten" - Uitgave Zaltbommel

e . v. a .

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 86

De Lijkwade van Turijn DE T E M P E L I E R S E N D E " S Y D O I N E " A l v a n i n d e v r o e g s t e dagen v a n h e t Kristendom, w a s h e t e e n gewoonte dat gelovigen t e r "bedevaart" naar de " h e i l i g e p l a a t s e n " i n P a l e s t i n a t r o k k e n . Deze a v o n t u u r l i j k e , maandenlange t o c h t e n werden b i j v o o r keur i n g r o t e groepen ondernomen.

To t d e opkomst v a n d e I s l a m ondervonden d e bedevaarders w e i n i g o f geen l a s t . I n t e g e n d e e l , d e p l a a t s e l i j k e b e v o l k i n g z a g i n d e b e d e v a a r t e n een l u k r a t i e v e b r o n v a n i n k o m s t e n .

De massa's K r i s t e n e n werden z e l f s goed o n t h a a l d d o o r d e Moslims.

De " H e i l i g e p l a a t s e n " mochten v r i j b e z o c h t worden, e n a f g e z i e n v a n de " n o r m a l e " a a n v a l l e n v a n s t r u i k r o v e r s e n b a n d i e t e n , v e r l i e p e n d e bedevaarten vreedzaam.

To t d e K r i s t e n e n z i c h gewapenderhand t e g e n d e u i t b r e i d i n g v a n d e Islam i n Spanje, Z u i d - I t a l i e en op de eilanden i n de Middellandse Zee begonnen t e v e r z e t t e n .

Toen k r e g e n f a n a t i e k e M o s l i m -groepen a l s d e A l m o r a v i d e n e n d e B a r baarse S e l d s j o e k e n d e macht i n handen, e n d i e waren d e K r i s t e n e n v i j a n d i g . De p e l g r i m s n a a r h e t H e i l i g Land ondervonden m o e i l i j k h e d e n , en d e " h e i l i g e p l a a t s e n " werden d o o r d e moslims o n t h e i l i g d . I n 1009 v e r n i e l d e n Saracenen h e t " H e i l i g G r a f " .

De B y z a n t i j n e n grepen "manu m i l i t a r i " i n om d e : " h e i l i g e p l a a t s e n " t e b e v r i j d e n u i t d e handen v a n d e o n g e l o v i g e n . I n f e i t e zagen d e "Porphyrogeneten" ( i n h e t p u r p e r geborenen), B y z a n t i j n s e h e e r s e r s , de k a n s , om d o o r o p d e g o d s d i e n s t i g e gevoelens v a n hun onderdanen t e s p e l e n , d e b e v o l k i n g t e g e n d e I s l a m op t e h i t s e n .

Hoe d a n o o k , k e i z e r N i c e p h o r u s I I Phocas g e l u k t e e r i n d e I s l a m i e t e n - 87 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 87

t e r u g t e d r i j v e n . H i j h e r o v e r d e K r e t a , C y p r u s e n gans A n t i o c h i ĂŤ o p de Saracenen. Maar d e I s l a m i e t e n b l e v e n s t e e d s opnieuw t e r u g komen en d r e v e n d e B y z a n t i j n e n opnieuw a c h t e r u i t Na d e "Macedonische D y n a s t i e " g e r a a k t e . Byzantium i n v e r v a l e n h e t l e e k w e l o f d e Saracenen v r i j s p e l zouden k r i j g e n .

To t d e , d o o r e e n s t a a t s g r e e p a a n de macht gekomen, g e n e r a a l A l e x i u s Commenus z i c h t o t k e i z e r l i e t k r o n e n . H i j deed beroep o p d e paus van Rome, om de Saracenen u i t P a l e s t i n a t e v e r d r i j v e n .

Ook n a a r d e K r i s t e l i j k e v o r s t e n u i t h e t westen s c h r e e f d e i n h e t nauw gedreven monarch. R o b r e c h t , g r a a f v a n Vlaanderen, k r e e g een bode aan d e d e u r v a n z i j n k a s t e e l .

I n mooie v o l z i n n e n r i e p d e B y z a n t i j n s e k e i z e r g r a a f Robrecht o p om " C o n s t a n t i n o p e l t e v e r d e d i g e n e n t e beletten. d a t d e o n g e l o v i g e n d e s t o f f e l i j k e r e s t e n v a n d e a p o s t e l e n e n d e r e l i e k e n , waaronder d e " S y d o i n e " , bewaard i n deze s t a d , o p d e b r a n d s t a p e l zouden werpen o f z e i n d e a f g r o n d v a n d e z e e zouden doen v e r d w i j n e n " .

Na d e . " l i t e r a t u u r " v o l g d e d a n h e t w a a r a c h t i g e d o e l : d e d r i n g e n d e vraag om met e e n l e g e r t e komen I n d i e t i j d werden e r t a l r i j k e v a l s e dokumenten e n r e l i k w i ĂŤ n g e b r u i k t om d e " K r i s t e l i j k e v o r s t e n n a a r h e t o o s t e n t e l o k k e n " . Z o k r e e g men h i e r i n h e t westen d e i n d r u k d a t h e t goud g i n d s v e r , v o o r h e t r a p e n lag ! *

*

*

*

*

*

*

Ti j d e n s h e t C o n c i l i e v a n Piacenza v r o e g d e paus d e s t e u n d e r w e s t e r s e v o r s t e n , om h e t " H e i l i g L a n d " t e gaan b e v r i j d e n .

I n Clermont s p r a k paus Urbanus v o o r een g r o t e m e n i g t e r i d d e r s i n g e e s t d r i f t i g e t e r m e n o v e r d e rijkdommen d i e g i n d s v o o r h e t rapen l a g e n . H i j w i s t maar a l t e goed, d a t v e e l r i d d e r s z e e r g e v o e l i g w a ren v o o r h e t verwerven v a n a a r d s e goederen.

De paus b e l o o f d e h e e l genereus " e e n algemene a f l a a t v o o r a l l e k r u i s v a a r d e r s " . V e e l meer b i j v a l kende h i j t o e n h i j z e i : Het l a n d d a t w i j h i e r bewonen w o r d t t e k l e i n v o o r o n z e t o e n e mende b e v o l k i n g .

Daarom i s h e t d r i n g e n d n o d i g o n s g r o n d g e b i e d u i t t e b r e i d e n , z e l f s a l moeten w i j d a a r o o r l o g v o o r v o e r e n , z e l f s a l moeten w i j d a a r tesamen v o o r l i j d e n " .

- 88 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 88

Vele r i d d e r s zagen z i c h r e e d s a l s g r a a f o f l e e n h e e r i n h e t H e i l i g Land.

Toen d e paus i n v e r v o e r i n g u i t r i e p "GOD WIL HET" skandeerden d e d u i zenden t o e h o o r d e r s o p hun b e u r t u i t b u n d i g "GOD WIL HET".

Toen sneed d e paus u i t een g r o t e l a p r o d e s t o f h e t " c r u c e s i g n a t i e " en s p e l d d e d i t o p d é b o r s t d e r voornaamste r i d d e r s . Z o k r e e g d e t o c h t t e r b e v r i j d i n g v a n h e t H e i l i g Land, d e benaming " K r u i s t o c h t " .

Meer d a n 300.000 mannen gaven gehoor a a n d e p a u s e l i j k e o p r o e p . Z e v e r l i e t e n f a m i l i e , h a v e e n goed, om Jerusalem u i t d e handen v a n d e " o n g e l o v i g e n " t e gaan b e v r i j d e n . Niemand maakte z i c h z o r g e n o v e r wat d e k r u i s v a a r d e r s t e wachten s t o n d .

De " w e r e l d l i j k e l e i d i n g " werd t o e v e r t r o u w d aan d e l e g e n d a r i s c h e G o d f r i e d v a n B o u i l l o n . D e p a u s e l i j k e l e g a a t Bisschop Adhemar l e Puy stond i n v o o r d e " g e e s t e l i j k e b e g e l e i d i n g " . *

*

*

*

*

*

*

De E e r s t e K r u i s v a a r t v e r l i e p i n t w e e f a z e n . Vo l k s p r e d i k e r s a l s P i e t e r van Amiens ( " d e K l u i z e n a a r " ) e n Wa l t e r zonder Have l i e p e n gans We s t Europa a f om de k r u i s t o c h t t e . p r e d i k e n . V o o r a l P i e t e r d e K l u i z e n a a r deed duizenden hun h a a r d s t e e v e r l a t e n om aan een h a c h e l i j k a v o n t u u r t e b e g i n n e n . Een r e i s j e n a a r P a l e s t i n a t e voet ! !

De " K l u i z e n a a r s " hadden z ó v e e l b i j v a l , d a t d e massa o n g e d u l d i g w e r d .

Onder d e k r e e t "GOD WIL HET" n a a i d e n o n t e l b a r e n h e t k r u i s o p hun kleding en trokken op naar h e t v e r r e Palestina.

N i e t a l l e n werden b e z i e l d met e d e l e b e d o e l i n g e n . Ve l e n z o c h t e n h e t avontuur e n hoopten o p r i j k e b u i t .

Pieter de Kluizenaar geloofde w e r k e l i j k i n z i j n "opdracht" en bezwoer z i j n v o l g e l i n g e n o p God t e v e r t r o u w e n . Hen k a n n i e t s o v e r k o men. P i e t e r w e i g e r d e nog l a n g e r t e wachten op d e r i d d e r s , e n z o v e r t r o k d e "VOLKSKRUISTOCHT1t:naar h e t H e i l i g Land.

De r e u s a c h t i g e bende, p r a k t i s c h ongewapend e n z e k e r n i e t o p d e s t r i j d v o o r b e r e i d , t r o k a l s een a l l e s v e r s l i n d e n d monster doorheen gans Europa. N i e t s was hen h e i l i g : d e p l a a t s e l i j k e b e v o l k i n g werd u i t g e plunderd e n n i e t z e l d e n vermoord.

Ondanks v e l e a v o n t u r e n e n o n m e n s e l i j k e o n t b e r i n g e n g e r a a k t e h e t " Vo l k s l e g e r " i n A n a t o l i ë . D e i n w o n e r s waren a l l e s b e h a l v e o p g e z e t met d e z e bandeloze t r o e p .

Reeds b i j d e e e r s t e b o t s i n g e n met d e S e l d s j o e k e n b l e e k d e g o d d e l i j k e - 89 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 89

bescherming w e i n i g e f f e k t i e f . h e t " Vo l k s l e g e r " w e r d i n de pan g e h a k t .

Vele k r u i s v a a r d e r s werden a l s s l a a f v e r k o c h t e n zagen hun f a m i l i e n o o i t meer t e r u g . W i e k o n v l u c h t e n k r e e g a f t e rekenen met d e w r a a k z u c h t d e r a u t o c h t o n e n . Zonder m e d e l i j d e n k r e g e n d e " c h r i s t e n e boeven en d i e v e n " d e r e k e n i n g aangeboden.

De g e m a k k e l i j k e zege g a f d e Saracenen i e t s t é v e e l v e r t r o u w e n . Z e konden n i e t vermoeden d a t h e t é c h t e K r u i s l e g e r n o g moest aankomen.

Onder d e l e i d i n g v a n r o e m r i j k e r i d d e r s a l s G o d f r i e d e n Boudewijn van B o u i l l o n , Hugo de:. Vermandois ( b r o e r v a n d e Franse k o n i n g ) , R a y mond d e To u l o u s e , Bohemund d i Ta r e n t e , R o b e r t d e Normandie e n Robrecht van Vlaanderen, t r o k k e n duizenden goed bewapende r i d d e r s met hun eigen k e u r t r o p e n o p .

Vóór d e k r u i s v a a r d e r s d e t o e l a t i n g k r e g e n om d e Bosphorus o v e r t e steken, d i e n d e men e e r s t een overeenkomst met d e B y z a n t i j n s e k e i z e r Comnenus t e ondertekenen: d e k r u i s v a a r d e r s moesten a f z i e n v a n a l l e t e r r i t o r i a l e e i s e n . A l l e v e r o v e r d e gebieden v i e l e n aan Byzantium t e n d e e l . A l l e o o r l o g s b u i t was v o o r d e k r u i s v a a r d e r s .

Raymond d e To u l o u s e w e i g e r d e d e " l e e n e e d " a f t e l e g g e n . Goede r a a d was d u u r, w a n t h e t o v e r s t e k e n v a n d e Bosphorus was een o n m o g e l i j k e opgave. D e r i d d e r s b e s l o t e n d a n maar "meineed" t e p l e g e n !

De e e r s t e v e l d s l a g e n v e r l i e p e n i n h e t v o o r d e e l d e r K r i s t e n e n . N a de v e r o v e r i n g v a n N i c e a , moest men doorheen d e onherbergzame g e b i e d e n van A n a t a l i e e n A n t i o c h i e . ! D e b e v o l k i n g was d e k r u i s v a a r d e r s s l e c h t gezind. D e s t e p p e n v a n K l e i n - A z i ë s t e l d e n d e K r i s t e n e n zwaar o p d e p r o e f . M a a r n i e t s k o n d e k r u i s v a a r d e r s tegenhouden. I c o n i u m e n E d e s sa v i e l e n i n h u n handen. E e n d r a c h t i g werden• a l l e m o e i l i j k h e d e n o v e r wonnen. T o t Bohemund d i Ta r e n t e , z o o n v a n R o b e r t Guiscard e n " e r f v i j a n d v a n B y z a n t i u m " m e t z i j n l e g e r d e havenstad A n t i o c h i ë v e r o v e r d e en w e i g e r d e d i t g e b i e d aan d e B y z a n t i j n e n a f t e s t a a n . Op s l a g deed G o d f r i e d v a n B o u i l l o n h e t z e l f d e met Edessa. Raymond d e Toulouse eigende z i c h T r i p o l i s t o e . . . . De e d e l e r i d d e r s pleegden zonder a a r z e l e n meineed.

A l d i e o n d e r l i n g e t w i s t e n hadden h e t K r u i s l e g e r s t e r k u i t g e d u n d .

Toch g e r a a k t e n 3 0 . 0 0 0 man v o o r d e p o o r t e n v a n Jerusalem.

A l l e l e e d l e e d g e l e d e n ; Niemand v o e l d e nog d e g e v o l g e n van d e l a n g e t o c h t door b a r r e , v i j a n d i g e s t r e k e n . Jerusalem l a g daar ! V o l g e e s t d r i f t werd d e a a n v a l g e b l a z e n , m a a r d e Moslims boden s t e r k w e e r stand. V i j f weken boden z e h e t h o o f d a a n d e k r u i s r i d d e r s .

- 90 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 90

Toen was h e t m i r a k e l v o l b r a c h t : d e K r i s t e n - r i d d e r s konden gaan b i d d e n op d e " H e i l i g e P l a a t s e n " . H e t waren o n t r o e r e n d e o g e n b l i k k e n . N a meer dan d r i e j a a r v e c h t e n waren d e Moslims v e r s l a g e n e n was Jerusalem v r i j . Wat z e k e r d e r e k e n i n g n i e t -maakte v a n d e p l a a t s e l i j k e b e v o l k i n g , d i e a l l e r m i n s t g e d i e n d was met h e t o p t r e d e n v a n hun nieuwe l a n d h e r e n .

De r i d d e r s h e e r s t e n v o l g e n s westerse f e o d a l e g e b r u i k e n , e n d e p l a a t s e l i j k e overheden hadden w e i n i g i n de p a p t e b r o k k e n .

Na d e v e r o v e r i n g v a n Jerusalem b e s l o t e n d e r i d d e r s e n d e g e e s t e l i j k e l e i d e r s h e t b e s t u u r v a n Palestina i n handen t e nemen. B i s s c h o p A d h e mar l e Puy s t e l d e v o o r , J e r u s a l e m onder g e e s t e l i j k b e s t u u r t e s t e l l e n . A n t i o c h i ë , Edessa e n T r i p o l i s zouden graafschappen b l i j v e n .

U i t e i n d e l i j k h a a l d e d e Franse i n v l o e d het.Geen " g e e s t e l i j k b e s t u u r " voor J e r u s a l e m , m a a r w e l een e i g e n " k o n i n k r i j k " . Z o werd een k o n i n g van Jerusalem g e z o c h t : E e r s t e k a n d i d a a t was Raymond d e To u l o u s e , m a a r d i e weigerde omdat h i j h e t t é d r u k , had i n z i j n nieuw g r a a f s c h a p T r i p o l i s . To e n koos men G o d f r i e d v a n B o u i l l o n , maar d i e w e i g e r d e " e e n k r o o n t e d r a g e n , i n een s t a d waar Onze Heer J e z u s - K r i s t u s , o n d e r o n n o e m l i j k l i j d e n , een doornenkroon gedragen h a d " . We l aanvaardde G o d f r i e d v a n B o u i l l o n de e r e t i t e l "Beschermheer v a n h e t A l l e r h e i l i g s t e G r a f ' . .

Het duurde n i e t l a n g o f d e v i e r K r i s t e l i j k e S t a a t j e s l a g e n met e l k a a r overhoop. H i e r e n d a a r kwam h e t t o t b l o e d i g e gevechten. H e t w a r e n h o o f d z a k e l i j k handelsbelangen. De I t a l i a n e n hoopten o p nieuwe h a v e n p l a a t s e n v o o r h u n schepen, d e Fransen beschouwden d e k u s t s t r e e k v a n P a l e s t i n a e n A n t i o c h i ë a l s nieuwe k o l o n i ë n . O n d e r l i n g e w e d i j v e r verzwakte d e p o s i t i e v a n d e k r u i s v a a r d e r s . D e B y z a n t i j n e n z o c h t e n wraak, d e Moslims verzamelden hun k r a c h t e n om d e n e d e r l a a g t e wreken. * * De v e r d e e l d h e i d t u s s e n d e K r i s t e n e n s p e e l d e i n d e k a a r t v a n d e m o s l i m s . U i t E g y p t e kwamen d e f a n a t i e k e " F a t a d i m i d e n " i n massa o p r u k k e n .

I n h e t g e z i c h t v a n d e d r e i g e n d e v i j a n d , v e r g a t e n d e K r i s t e n e n hun m e n i n g s v e r s c h i l l e n e n vormden e e n d r a c h t i g f r o n t , o n d e r d e b e z i e l e n d e l e i d i n g v a n G o d f r i e d v a n B o u i l l o n . Ondanks h u n overmacht werden d e Fatadimiden b i j A s c a l o n ( 1 0 9 9 ) b l o e d i g v e r s l a g e n . De naam van G o d f r i e c van B o u i l l o n z a l h e n eeuwig b i j b l i j v e n . J e r u s a l e m was g e r e d . I n 11 0 0 s t i e r f G o d f r i e d v a n B o u i l l o n op o n v e r k l a a r b a r e w i j z e . A l l e r l e i v e r o n d e r s t e l l i n g e n z a a i d e n t w i j f e l i n h e t kamp v a n d e k r u i s v a a r d e r s . Ook a l l i e t Boudewijn van.. Bouillon z i c h t o t k o n i n g v a n Jerusalem k r o n e n .

Z i j n r e g e r i n g was v o o r s p o e d i g , maar h i j k o n n o o i t d e z e l f d e b e g e e s t e r i n g opwekken, z o a l s z i j n b r o e d e r d a t z o wonderbaar k o n . * * * * * - 91 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 91

De Saracenen b l e v e n d e h e i l i g e p l a a t s e n b e d r e i g e n e n v i e l e n groepen pelgrims l a s t i g .

Om d e bedevaarders t e bschermen werd i n 1048 e e n s o o r t m i l i t i e g e s t i c h t : d e H o s p i t a a l r i d d e r s , b e t e r gekend a l s d e J o h a n n i e t e r s o f M a l t e z e r s . Deze i n hoofdzaak I t a l i a a n s e r i d d e r o r d e d i e n d e i n hoofdzaak om d e handelsbelangen d e r Ve n e t i a n e n e n Genuezen v e i l i g t e s t e l l e n .

De " O r d e " v e r w i e r f s p o e d i g g r o o t a a n z i e n , e n v e l e vooraanstaanden waren b e r e i d g r o f g e l d t e b e t a l e n om t o t d e o r d e t e mogen t o e t r e d e n .

Nu n o g g e t u i g t h e t " K r a k des C h e v a l i e r s " ( S y r i ë ) v a n d e macht d e r Johannietérs.

Vele k r u i s v a a r d e r s hadden t i j d e n s hun d o o r t o c h t d e r i j k d o m v a n B y z a n tium met e i g e n b e g e r i g e ogen g e z i e n .

Een h i s t o r i k u s b e s c h r e e f z i j n e r v a r i n g e n i n t r e f f e n d e woorden: 11

Niemand k a n e r aan t w i j f e l e n d a t deze s t a d Byzantium op hemels bevel gebouwd i s , omdat God i n z i j n v o o r z i e n i g h e i d , e e n t o e v l u c h voor z i j n v o l g e l i n g e n h e e f t v o o r b e r e i d .

Waar zouden d e K r i s t e n e n o p h e t o o s t e n een s c h u i l p l a a t s hebben gevonden, a l s deze s t a d h i e r n i e t was, om hen b i n n e n h a a r v e i l i g e muren o p t e vangen ?

H i e r h e e f t men een onderdak v e r z e k e r d v o o r a l l e h e i l i g e r e - . l i k w i ë n , v a n de apostelen, d e p r o f e t e n en de ontelbare martel a r e n , soms g e r e d o p r i s i k o v a n h e t e i g e n l e v e n , u i t d e handen van d e i n v a l l e n d e h e i d e n e n . D e s t a d Byzantium i s a l l e e n z o schoon geworden, omdat z e voorbestemd was om h e t v e i l i g e k o n i n k l i j k e v e r b l i j f t e z i j n v a n a l deze h e i l i g e s c h a t t e n .

Men k a n n u zeggen d a t Byzantium Rome n a a r d e k r o o n s t e e k t i n z a k e h e i l i g h e i d e n m a j e s t e i t , w a r e h e t n i e t d a t Rome d e e e r b e z i t , de z e t e l t e z i j n v a n d e paus e n d e h o o f d s t a d v a n h e t K r i s t e n dom."

Deze woorden zouden eeuwenlang i n d e o r e n v a n v e l e K r i s t e n e r i d d e r s n a k l i n k e n . D e s c h a t t e n v a n Byzantium e n Jerusalem vormden een o n w e e r staanbare b e k o r i n g v o o r a l w i e z i j n toekomst i n h e t o o s t e n droomde.

Vele k r u i s v a a r d e r s hadden i n h e t H e i l i g Land i n d e r d a a d , n a a s t roem en e e r , o o k h e e l w a t b u i t gemaakt !

Ta l l o z e r e l i k w i e n overspoelden w e l d r a d e w e s t e l i j k e w e r e l d . Denk maar aan h e t r o e m r i j k e H . B l o e d i n Brugge.

I n A p t ( Va u c l u s e - F r a n k r i j k ) b e w a a r t men n u nog een " é t e n d a r d a r a b e " , - 92 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 92

welke d o o r r i d d e r Rambaud d e Simiane, n a d e E e r s t e K r u i s t o c h t , u i t h e t H e i l i g Land w e r d meegebracht.

Boven d e onherbergzame Mont Ventoux s t a a t e e n k a p e l v a n h e t H . K r u i s .

Daar p l a a t s t e P i e r r e d e V a l i t a r i s , b i s s c h o p v a n C a r p e n t r a s , v r o e g e r "un p i e c e d u v r a y é c r o i x " ( e e n s t u k v a n h e t e c h t e k r u i s ) , meegebracht door e e n naamloze k r u i s v a a r d e r. *

*

*

*

*

*

*

Na d e E e r s t e K r u i s t o c h t , kwam een k r i j g s h a f t i g e r Orde t o t s t a n d : i n 1119 s t i c h t t e n Hugo d e Payens e n G o d f r i e d d e S t . Omer een " m i l i t i a Te m p l i " , b e t e r bekend o n d e r d e naam " Te m p e l i e r s " . O f f i c i e e l h e e t t e de Orde " P a u v r e s C h e v a l i e r s d u C h r i s t e t d u t e m p l e d e Salomon". Hun e e r s t e h o o f d k w a r t i e r was gebouwd o p d e r u ï n e s v a n d e t e m p e l v a n , S a l o mo, w a a r z i c h n u i n Jerusalem d e A l Aksa-moskeer b e v i n d t . Ook d e t e r r e i n e n v a n h e t " K o u b e t - e s - S a k h r a " e n d e p a a r d e s t a l l e n v a n Salomo werden d o o r d e t e m p e l i e r s g e b r u i k t .

Naast d e r i d d e r - g e l o f t e n l e g d e n d e k a n d i d a a t - t e m p e l i e r s e e n d r i e v o u dige k l o o s t e r g e l o f t e a f : "GEHOORZAAMHEID, KUISHEID e n ARMOEDE", v o l gens d e r e g e l v a n S t . A u g u s t i n u s .

Er waren v e r s c h i l l e n d e r a n g e n : o F r a t r e s M i l i t e s : v a n nobele geboorte; o Fratres Capellani: geestelijken; o N i e t - a d e l l i j k e n konden t o t d e Orde t o e t r e d e n a l s F r a t r e s s e r vientes a r m i g e r i (sergeanten en stalknechten) o f F r a t r e s famuli e t o f f i c i ( s o l d a t e n en klerken).

Het g r o s v a n d e s t r i j d k r a c h t e n bestond u i t "TURCOPLES", t e r p l a a t s e gerekruteerde h u u r l i n g e n , m e e s t a l " b e k e e r d e " Saracenen. D e Orde werd g e l e i d d o o r d e "Grand - M a i t r e " , b i j g e s t a a n d o o r een " S e n e c h a l " e n een " M a r é c h a l " . D e a a n v o e rd e rs v a n l e g e r a f d e l i n g e n waren "Commandeurs de C h e v a l i e r s " . L a t e r o p g e r i c h t e o n d e r a f d e l i n g e n werden b e s t u u r d d o o r de "Commandeurs d e s Maisons" o f "Commandeurs d e s Te r r i t o i r e s " .

A l s t o e l a t i n g s v o o r w a a r d e g o l d : n i e t gehuwd o f v e r l o o f d z i j n . V ó ó r men t o t d e Orde k o n t o e t r e d e n moest men e e r s t a l z i j n s c h u l d e n b e t a l e n . E l k e t e m p e l i e r nam d e v e r p l i c h t i n g o p z i c h , n o o i t d e s t r i j d t e o n t w i j k e n . Z e l f s é é n t e g e n d r i e v o c h t men t o t d e dood !

De o n d e r l i n g e s t r i j d t e g e n K r i s t e n e n was t e n s t e l l i g s t e verboden.

Een t e m p e l i e r mocht n o o i t h e t zwaard h e f f e n t e g e n e e n a n d e r K r i s t e n .

Te n z i j d e z e een h e i d e n e geworden was Het n u t t i g e n v a n d e g e z a m e n l i j k e m a a l t i j d e n i n h e t " P a l e i s " gebeurde - 93 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 93

a l t i j d i n een v o l s t r e k t s t i l z w i j g e n .

A l s d e v i e s namen d e Te m p e l i e r s d e spreuk..". "Non n o b i s Domine ! N o n nobis sed n i m i n i t u o da g l o r i a m " ( H e t i s n i e t v o o r ons, Heer ! H e t i s n i e t v o o r o n s , m a a r v o o r d e g l o r i e v a n Uw n a a m . ) .

E l k e r i d d e r k o n o v e r e e n s t a l k n e c h t e n d r i e paarden b e s c h i k k e n . Reeds s n e l s t r e e f d e d e g r o o t m e e s t e r v a n d e Te m p e l i e r s n a a r een v o l s t r e k t e z e l f s t a n d i g h e i d . De n a i j v e r t e n overstaan van de Johannieters zorgde v o o r h e e l w a t t w e e s p a l t . L a t e r z o u men z e l f s v e r k l a r e n d a t h e t e i g e n z i n n i g o p t r e d e n d e r Te m p e l i e r s i n f e i t e d e v a l v a n Jerusalem h e e f t veroorzaakt.

Reeds v r o e g v e r g a t e n d e Te m p e l i e r s hun g e l o f t e n . N u nog i s h e t s p r e e k woord " D r i n k e n a l s een Te m p e l i e r " gemeengoed.

Naast h u n l o s b a n d i g h e i d gaven d e Te m p e l i e r s z i c h o v e r aan a l l e r l e i "heidense p r a k t i j k e n " . H o m o s e k s u a l i t e i t e n sodomie waren s c h e r i n g en i n s l a g .

Ti j d e n s geheime n a c h t e l i j k e ceremonieĂŤn vereerden z e hun "YDOLE BARBUE", e e n gebaard h o o f d , d a t v o l g e n s d e o v e r l e v e r i n g e n i d e n t i e k was a a n " h e t g e l a a t v a n Edessa", z o a l s v e r e e r d i n d e k e r k v a n M a r i a Blanchea i n K o n s t a n t i n o p e l .

T i j d e n s d e " h e i d e n s e p l e c h t i g h e d e n " werden "MAUFES" ( b o z e g e e s t e n ) u i t g e d r e v e n . Onder d e k r e e t "YALLAH" aanbaden d e Te m p e l i e r s h u n "YDOLE" e n rekenden, n e t a l s d e i n w o n e r s v a n Edessa v r o e g e r, o p h e t wondere " p a l l a d i u m " v a n d e M a n d y l i o n .

Het w a p e n s c h i l d v a n d e Te m p e l i e r s bestond u i t e e n w i t - z w a r t g e s t r e e p t v e l d , m e t daarop e e n a c h t p u n t i g r o o d k r u i s . - D i t k r u i s droegen z i j ook o p h u n w i t t e k l e d i j .

Volgens d e legenden nam, i n u r e n v a n g e v a a r, d i t r o d e k r u i s d e vorm aan v a n h e t "YDOLE", h e t g e l a a t v a n J e z u s - K r i s t u s ! D i t was i n v e l e g e v a l l e n a l voldoende om d e v i j a n d v a n s c h r i k t e verlammen. Onder de k r e e t "YALLAH" sloegen d e Te m p e l i e r s dan s t e e d s o n b a r m h a r t i g t o e .

Geen v i j a n d o v e r l e e f d e o o i t d e a a n b l i k van h e t "YDOLE". D e wreedheid der Te m p e l i e r s werd l e g e n d a r i s c h . Soms was h e t voldoende d a t e r Tempel i e r s i n h e t s t r i j d p e r k t r a d e n , om de Saracenen o p d e v l u c h t t e d r i j ven !

De Te m p e l i e r s waren dan o o k g e h a a t d o o r d e Saracenen e n d e p l a a t s e l i j k e bevolking. U i t l a t e r e verslagen en verklaringen t i j d e n s de I n q u i s i t i e b l e e k d u i d e l i j k d a t h e t "YDOLE" v a n d e Te m p e l i e r s e e n 94 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 94

i m i t a t i e was v a n d e l e g e n d e v a n Abgar e n d a t h e t "HOOFD", h o o g s t w a a r s c h i j n l i j k , e e n k o p i e was v a n " h e t g e l a a t v a n Edessa".

D i t z o u i n 1951 b e v e s t i g d worden, t o e n men i n e e n b o u w v a l l i g gebouw t e Templecombe (Somerset - E n g e l a n d ) , e e n kommanderie v a n d e Tempel i e r s u i t 1185 , e e n s o o r t f r e s k o o n t d e k t e , waarop e e n " h o o f d " v o o r komt. D e g e l i j k e n i s met h e t g e l a a t v a n Edessa i s t r e f f e n d . Ook a l menen v e l e n d a t h e t h i e r e e n p o r t r e t v a n d e s t i c h t e r d e r Te m p e l i e r s , Hugo d e Payens, b e t r e f t .

Zo s p e e l d e n d e Te m p e l i e r s e e n voorname r o l i n d e g e s c h i e d e n i s v a n wat e e n s d e " l i j k w a d e v a n T u r i j n " z o u worden. *

*

*

*

*

*

*

Paus H o n o r i u s I I z a g w e l w a t v o o r d e e l i n een s o o r t " g e e s t e l i j k l e g e r " en b e v e s t i g d e i n 1127 d e " M i l i t i a Te m p l i " . De t e m p e l i e r s waren nog a l l e e n gehoorzaamheid aan d e paus v e r s c h u l d i g d . E n d i t n i e t a l l e e n i n h e t H e i l i g Land. Eens t e r u g v a n d e k r u i s t o c h t b e h i e l d e n d e Tempel i e r s h u n " g e e s t e l i j k s t a t u u t " . Z e waren v r i j v a n b e l a s t i n g e n g i n g e n hun e i g e n weg. D i t z e e r t o t ongenoegen v a n d e " g e v e s t i g d e o r d e " .

Maar i n d i e dagen was d e macht v a n d e k e r k n i e t t e ó n d e r s c h a t t e n .

Z e l f s k o n i n g e n e n k e i z e r s waagden h e t n i e t , z i c h o p e n l i j k t e v e r z e t ten tegen de paus.

Waar d e J o h a n n i e t e r s o v e r h e t algemeen d e w e t r e s p e k t e e r d e n , s t o o r d e n de Te m p e l i e r s z i c h aan "God n o c h g e b o d " .

Ze l e e f d e n a l s k l e i n e despoten i n h u n gebieden, w a a r z e m e e s t a l e e n s t e r k e b u r c h t bouwden. H i e r i n verzamelden z e g r o t e s c h a t t e n . Vo o r a l i n F r a n k r i j k s t a a n nog d e r g e l i j k e r u ï n e s . Vo l g e n s d e legenden l i g gen n o g v e e l d e r g e l i j k e s c h a t t e n e r g e n s v e r b o r g e n . A l l e e n w e e t n i e mand w a a r.

De Orde nam een g e w e l d i g e u i t b r e i d i n g , . Te m p e l i e r s d i e n a a r h u i s t e rugkeerden b e h i e l d e n immers h u n v o o r r e c h t e n ! O v e r a l waar h e t m o g e l i j k was, z o w e l i n Europa, K l e i n - A z i ë o f h e t H e i l i g Land, werden "Kommand e r i j e n " g e s t i c h t . Z o o n t s t o n d e n meer d a n 9 . 0 0 0 d e r g e l i j k e s t e u n p u n t e n , m e e s t a l g e v e s t i g d i n s t e r k e b u r c h t e n . Ook i n o n s l a n d waren meerdere d e r g e l i j k e " k o m m a n d e r i j e n " . M e e s t a l w i j z e n namen a l s " Te m p e l h o f " e n "Tempelhoeve" o p e e n v r o e g e r e v e s t i g i n g v a n d e Te m p e l i e r s .

Om n i e t t e s p r e k e n v a n d e t a l r i j k e kroegen d i e d e t o e p a s s e l i j k e naam " Te m p e l i e r " dragen...

Een prangend b e w i j s v a n d e aanwezigheid v a n d e Te m p e l i e r s i n onze s t r e k e n kwam aan h e t l i c h t b i j aanpassingswerken i n d e ondergrond van d e Antwerpse k a t e d r a a l . D a a r vond men een waar " k n e k e l h u i s " . T a l - 95 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 95

r i j k e g r a v e n werden t o e n b l o o t g e l e g d . E n k e l e v a n deze g r a v e n waren v e r s i e r d met m u u r s c h i l d e r i n g e n . Eén v a n d e g r a v e n , v e r m o e d e l i j k u i t de X I I I d e eeuw, was v e r s i e r d m e t een g r o o t t e m p e l i e r s - o f a n k e r k r u i s .

De beroemdste "commanderie" was w e l d i e v a n P a r i j s . Z e was g e v e s t i g d i n e e n zware b u r c h t t o r e n , v l a k tegenover h e t h u i d i g e L o u v r e . Deze kommanderij i s n u v o l l e d i g verdwenen.

Op h e t t o p p u n t v a n h u n ' m a c h t , was h e t " R i j k d e r Te m p e l i e r s " i n g e d e e l d i n 9 provincies: F r a n k r i j k , Portugal, D u i t s l a n d , I t a l i ë , Majorca, Aragon, Engeland & I e r l a n d , S i c i l i ë & P o u i l l e e n C a s t i l i ë & Leon.

De Orde t e l d e t o e n c a . 1 5 . 0 0 0 r i d d e r s . Z e vormden een s t a a t i n d e s t a a t e n i n f e i t e was e r geen e n k e l e k o n i n g nog m a c h t i g genoeg om de Te m p e l i e r s h e t h o o f d t e b i e d e n .

A a n v a n k e l i j k l e e n d e n d e Te m p e l i e r s g e l d a a n a l w i e n a a r h e t H e i l i g Land o p b e d e v a a r t wou g a a n . U i t e i n d e l i j k l e e n d e n z e g e l d a a n koningen en k e i z e r s . Z e l f s d e s u l t a n v a n Damaskus k o n een l e n i n g a f s l u i t e n b i j d e Te m p e l i e r s . . . . w a a r s c h i j n l i j k om d e s t r i j d t e g e n d e K r i s t e nen t e f i n a n c i e r e n !

Wie d e t i t e l "Grand- M a i t r e " ( G r o o t m e e s t e r ) b i j d e Te m p e l i e r s k o n b e machtigen, k o n n a a r e i g e n goeddunken o v e r deze m a c h t i g e o r d e b e s c h i k ken, o o k a l was h i j rekenschap v e r s c h u l d i g d a a n d e p a u s .

De Te m p e l i e r s s t o n d e n d a n o o k s l e c h t a a n g e s c h r e v e n . b i j h u n m e d e - r i d d e r s . A l . l a g v e e l a l a f g u n s t v o o r hun u i t z o n d e r l i j k g u n s t i g e p o s i t i e aan d e b a s i s . D e "kommanderijen" werden d o o r k o n i n g e n e n K e r k g e b r u i k t om hun g e l d e n s c h a t t e n i n bewaring t e geven. I n d e "Temple d e P a r i s " ward z e l f s d e S t a a t s k a s v a n F r a n k r i j k bewaard. Niemand z o u o o i t d u r v e n een d o o r Te m p e l i e r s v e r d e d i g d e b u r c h t aan t e v a l l e n . D i e gaven z i c h immers n o o i t o v e r z o n d e r s t r i j d t o t d e l a a t s t e man ! *

*

*

*

*

*

*

De B y z a n t i j n e n k r e g e n schoon genoeg v a n d e h o o g h a r t i g e houding d e r k r u i s r i d d e r s . Ve l e n d a c h t e n hun "nieuwe g r a a f schappen" d e f i n i t i e f verworven, e n r e g e e r d e n d a a r n a a r w e s t e r s m o d e l . D a t maakte d e r e k e n i n g n i e t v a n k e i z e r Johannes I I , d i e z i c h voornam de K r i s t e l i j k e S t a a t j e s één v o o r é é n t e h e r o v e r e n . E n z o gebeurde h e t . Onder h e t lachend o o g v a n d e Moslims v o c h t e n d e K r i s t e n e n o n d e r l i n g h u n g e s c h i l l e n u i t . I n 1137 v e r o v e r d e d e k e i z e r A n t i o c h i ë e n v e r d r e e f d e K r i s tenen u i t gans A r m e n i ë .

De Saracenen maakten n a t u u r l i j k dankbaar g e b r u i k v a n d e o n d e r l i n g e w e d i j v e r t u s s e n d e " v e r s c h i l l e n d e K r i s t e n e n " . E m i r Z a n g i Mosoul v e r o - 96 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 96

Het "Krak des Chevaliers" (SyriĂŤ), eens het bolwerk der Hospitaalridders. "Krak" is afgeleid van het Arabische woord "Karak", wat burcht betekent.

Gebouwd door de "Johannieters" in 1145.

Baibars veroverde het "Krak" in april 1271.

Zegel van de Tempeliers (1202)

Peter de Kluizenaar predikt de Kruistocht in onze kontreien.

(Verzameling 's Lands Glorie, deel 1)

- 97 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 97

...

• ;"'

•. ".

y

'•: ;.

L t :

:

_•

�

.

.� . �. �

. . : • . i . . � � T �L . .

.

.'

:

`

Z ; . « . •. . . :� ;..::�

-012'

.

-98 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 98

verde i n 1144 Edessa e n l i e t d e s t a d m e t d e g r o n d g e l i j k m a k e n . Geen enkele d e r 3 0 0 k e r k e n b l e e f o v e r e i n d . E e n d e r g e l i j k e wandaad k o n n i e t ongestraft b l i j v e n .

De v u r i g e p r e d i k e r Bernard d e C l a i r v a u x spoorde z i j n medeburgers a a n , opnieuw h e t H e i l i g Land t e gaan b e v r i j d e n .

Z i j n woorden v i e l e n i n goede a a r d e b i j L o d e w i j k V I I v a n F r a n k r i j k en Koenraad I I I v a n D u ï t s l a n d .

Zo begon d e Tweede K r u i s t o c h t ( 11 4 7 - 11 4 9 ) .

De b e i d e k o n i n g e n hadden e c h t e r h e e l andere b e d o e l i n g e n , d a n d e o p roep v a n B e r n a r d d e C l a i r v a u x i n daden om t e z e t t e n . I n f e i t e t r o k k e n ze t e g e n d e B y z a n t i j n e n o p , d i e d e K r i s t e l i j k e S t a a t j e s b e d r e i g d e n .

Op h u n wag n a a r h e t H e i l i g Land vonden z e d e t i j d om K o r f oe, Thebe en K o r i n t i ë t e v e r o v e r e n . S n e l verdween e c h t e r d e e e n d r a c h t t u s s e n de l e i d e r s v a n de k r u i s t o c h t .

Lodewijk V I I h i e l d e e n g r o o t d e e l v a n z i j n t r o e p e n i n d e n a b i j h e i d van K o n s t a n t i n o p e l a c h t e r . De D u i t s e r s waren z i c h v a n geen kwaad b e wust e n begonnen a a n d e v e r o v e r i n g v a n K l e i n - A z i ë .

Ze g e l o o f d e n v a s t i n d e b e l o f t e v a n d e Franse k o n i n g , d a t d e F r a n s e troepen h e n zouden v o l g e n .

Maar d i e h a d meer l a s t met z i j n j o n g e v r o u w, d i e hem op d e k r u i s t o c h t vergezelde. Kwatongen beweerden d a t d e k o n i n g z i j n t u r b u l e n t e eega n i e t v e r t r o u w d e . Z e was d e u i t v i n d s t e r v a n een " p a s s e - p a r t o u t " v o o r kuisheidsgordels !

De o v e r s t e e k v a n d e Bosphorus werd e e n ramp. D e b e s l i s s i n g Damascus aan t e v a l l e n was e e n s t r a t e g i s c h e v e r g i s s i n g . D e k r u i s v a a r d e r s k r e gen amper v o e t a a n d e g r o n d o f d e Saracenen v i e l e n hen aan. De f e l l e k r i j g e r s d e r S e l d s j o e k e n hakten d e D u i t s e r s gewoon i n d e pan. V r u c h t e loos k e k e n z i j u i t n a a r d e Franse v e r s t e r k i n g e n . L o d e w i j k V I I h a d e c h t e r h e e l a n d e r e b e d o e l i n g e n . H i j omsingelde C o n s t a n t i n o p e l e n dwong d e k e i z e r t o t een overeenkomst.

Zo k r e g e n d e Moslims v r i j s p e l e n v i e l gans K l e i n - A z i ë i n hun mach t.

D i t z o u n e f a s t e g e v o l g e n hebben v o o r d e v i e r K r . i s t e l i j k e S t a a t j e s i n h e t H e i l i g Land. *•*

*

*

*

*

*

I n E g y p t e was d e d y n a s t i e d e r " E j j u b i d e n " a a n d e macht gekomen.. N u r a l - D i n had d e b a s i s g e l e g d v a n d e A r a b i s c h e e e n h e i d , e n z i j n zoon S a l a h a l - D i n ( E e r v a n h e t G e l o o f ) b e t e r gekend a l s S a l a d i n , begon d e v e r o - 99 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 99

v e r i n g v a n S y r i ë . A a n h e t h o o f d v a n e e n indrukwekkend l e g e r g e l u k t e h i j e r i n gans S y r i ë t e v e r o v e r e n .

Ondanks d e z e d r e i g e n d e opkomst b l e e f d e verstandhouding t u s s e n K r i s tenen e n Saracenen goed. D i t was een d o o r n i n h e t oog d e r Te m p e l i e r s , d i e gezworen hadden e l k e " h e i d e n e n t e doden.

I n 1172 kwam een a f v a a r d i g i n g d e r Saracenen n a a r Jerusalem, om t e onderhandelen. Ondanks. hun " v r i j g e l e i d e " werden z e o p d e terugweg door e e n g r o e p Te m p e l i e r s , o n d e r d e l e i d i n g v a n G a u t h i e r d u M e s n i l , o v e r v a l l e n e n u i t g e m o o r d . D e Moslims e i s t e n v e r g e l d i n g e n d r e i g d e n met o o r l o g . Z o b e r e i k t e n d e Te m p e l i e r s b i j n a hun d o e l .

Koning Amaury was e c h t e r v a s t b e s l o t e n d e s c h u l d i g e t e s t r a f f e n e n e i s t e v a n g r o o t m e e s t e r S t . -Amans d e u i t l e v e r i n g v a n d e moordenaars.

Hooghartig weigerden deze g e v o l g t e geven aan d e e i s v a n d e k o n i n g , omdat d e Te m p e l i e r s a l l e e n aan d e paus v e r a n t w o o r d i n g v e r s c h u l d i g d waren. K o n i n g Amaury v r o e g d a n o o k d e o p h e f f i n g v a n d e Orde aan Rome, maar k r e e g geen g e h o o r.

Toen b e s l o o t k o n i n g Amaury z i c h z e l f r e c h t t e doen geschieden. L i e v e r dan e e n Saraceense i n v a l t e r i s k e r e n , g r e e p h i j z e l f n a a r d e wapens, belegerde h e t " K r a k d e r Te m p e l i e r s " e n dwong deze t o t d e u i t l e v e r i n g van G a u t h i e r d u M e s n i l . Z o b l e e f d e v r e d e gehandhaafd.

Koning Amaury I v a n Jerusalem l i e t e e n g e t u i g e n i s n a o v e r h e t b e s t a a n van d e l i j k w a d e . I n 1171 b r a c h t h i j e e n bezoek aan k e i z e r Manuel C o m menus v a n C o n s t a n t i n o p e l .

F i e r t o o n d e deze a a n d e " K r i s t e l i j k e k o n i n g v a n Jerusalem" z i j n v e l e s c h a t t e n . Ook d e r e l i k w i ë n , v e r z a m e l d i n d e Pharoskapel e n d e v e r s c h i l lende k e r k e n . K o n i n g Amaury mocht d e " T h r e n o s " z i e n , e e n r e e k s i k o n e n waarop d e a f b e e l d i n g v a n d e Ve r l o s s e r voorkwam. M e t v e e l p l e c h t i g heden woonde h i j d e w e k e l i j k s e u i t s t a l l i n g b i j . van h e t " S i n d o n " ( w e l ke i n v r o e g e Franse t e k s t e n o o k h e t "SISNE" genoemd w e r d ) , d i t i s : de s t o f w a a r i n H i j g e w i k k e l d w a s " .

Volgens d e t e k s t v a n "De Imagine Edessena" was d i t b e e l d o n t s t a a n " u i t menselijke zweet en a f s c h e i d i n g , zonder k l e u r s t o f noch k u n s t matige v l e k k e n e n werd h e t b e e l d gevormd d o o r onaardse k l e u r e n " .

Remi V a n H a e l s t

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 100

ANTWERPEN I N

1886

I I I 1 I I I I f F I l I I 1 I l I l I I I I I I I 1 I I I I i l i h 11 F l 1 l i 1 l l i i l l l

I n o n s v o r i g nummer b e s c h r e v e n we h e t A n t w e r p s e s t a d s b e e l d i n 1 8 8 6 .

I n d e z e t w e e d e a f l e v e r i n g b e k i j k e n we d e k u n s t , h e t o n d e r w i j s , d e p o l i t i e k en nog enkele a k t u a l i t e i t e n u i t 1886.

KUNST P e t e r B e n o i t , s i n d s 1867 b e s t u u r d e r v a n d e s u k s e s r i j k e "Muziekschool van Antwerpen", b l i j f t - hoewel h i j h e t om gezondheidsredenen w a t kalmer-aan moet gaan doen - v u r i g i j v e r e n v o o r d e e r k e n n i n g v a n een eigen "Vlaams M u z i e k c o n s e r v a t o r i u m " . I n 1886 v e r h u i s t d e Antwerpse Muziekschool v a n d e B l i n d e s t r a a t 9 n a a r h e t v o o r m a l i g K o n i n k l i j k Ateneum, S t . J a c o b s m a r k t 11 .

B i j d e i n h u l d i g i n g w o r d t h e t k w a r t e t u i t g e v o e r d d a t B e n o i t komponeerde e n k r i j g t d e M e e s t e r z i j n marmeren b o r s t b e e l d aangeboden.

Als f l a m i n g a n t o n d e r v i n d t P e t e r B e n o i t v e e l t e g e n k a n t i n g v a n o v e r heidswege. De " t o e z i c h t s k o m m i s s i e van h e t c o n s e r v a t o r i u m " b e k n i b b e l t z i j n l e e r s t e l s e l , maar Benoit wordt f l i n k b i j g e t r e d e n door z i j n l e r a renkorps. E i n d e 1886 w o r d t h i j v o o r d e t o e z i c h t s k o m m i s s i e gedaagd, maar h i j w e i g e r t t e v e r s c h i j n e n e n w i l a l l e e n s c h r i f t e l i j k op d e k l a c h t e n antwoorden. H e t z a l dan o o k nog méér dan t i e n j a a r aanlopen v o o r a l e e r d e Antwerpsé:Muziekschool promoveert t o t K o n i n k l i j k Vlaams Muziekconservatorium.

Het " N a t i o n a a l Hoger I n s t i t u u t v o o r Schone K u n s t e n " , M u t s a e r t s t r a a t 31, h e e f t s i n d s v o r i g j a a r een nieuwe b e s t u u r d e r : k u n s t s c h i l d e r K a r e l V e r l a t , e e n e r g k o n s e r v a t i e v e man d i e z i c h g l o e i e n d e r g e r t aan d e houding v a n z i j n l e e r l i n g V i n c e n t Van Gogh. E i n d november 1885 h e e f t de Nederlandse p r e d i k a n t e n z o o n z i j n i n t r e k genomen i n d e Lange B e e l d e k e n s s t r a a t 2 2 4 , i n e e n k a m e r t j e o p een t u s s e n v e r d i e p i n g . V i n c e n t i s n a a r Antwerpen gekomen, n i e t z o z e e r aangetrokken d o o r h e t o n d e r - 101 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 101

r i c h t i n d e Academie maar om t e kunnen werken n a a r l e v e n d model. D a t kan ' s avonds i n d e O r g e l s t r a a t b i j F r a n s V i n c k , s c h i l d e r v a n h i s t o r i s c h e e n r e l i g i e u z e ( ! ) onderwerpen. V i n c e n t p r i j s t , i n z i j n b r i e f w i s s e l i n g met z i j n b r o e r Theo, k u n s t s c h i l d e r V i n c k wegens d i e n s r a k e beoordelingsvermogen. I n h e t a t e l i e r v a n V i n c k ontmoet Van Gogh m e n i ge k u n s t b r o e d e r, o . a . d e p i t t i g e g e n r e s c h i l d e r D a v i d C o l .

Hoewel Van Gogh v a n Antwerpen h o u d t ( s c h r i j f t h i j n i e t aan z ' n b r o e r Theo: " I k k a n U n i e t zeggen hoezeer i k i n m i j n s c h i k b l i j f , n a a r A n t werpen t e z i j n gegaan") v e r t r e k t h i j e i n d e f e b r u a r i 1886 n a a r P a r i j s , waar h i j i n k o n t a k t z a l komen met Degas, To u l o u s e - L a u t r e c , M o n e t , e . a . K a r e l V e r l a t i s o p g e l u c h t , d i e o n g e d i s c i p l i n e e r d e l e e r l i n g weer kwijt te zijn.

Op 2 1 november 1886, t e r g e l e g e n h e i d v a n h e t S t . - L u c a s b a n k e t , s p r e e k t h i j e e n r e d e u i t w a a r i n h i j d e . j o n g e kunstenaars o p h e t h a r t d r u k t d a t z e , om g e a c h t t e worden, " m e t h u n v o l k e n z i j n noden moeten v e r bonden b l i j v e n , i n e e n k l a n k met d e o v e r l e v e r i n g " , e n h i j waarschuwt tegen " v e r w i l d e r d e a t e l i e r r e v o l u t i e s " en d e "ongezonde t h e o r i e ë n v a n d e e s t h e t i s c h e w i n d p r a t e r s d i e d e meesten naar d e ondergang v o e r e n e n d e g e e s t van o n z e n a t i o n a l e k u n s t b e l a g e n . . . " .

En a l s s t i c h t e n d v o o r b e e l d v o o r d e jongeren s c h i l d e r t K a r e l V e r l a t d i t • j a a r d e p o r t r e t t e n v a n meerdere k o l l e ga's kunstschilders, o . a . L o u i s Der i c k x , A l f o n s Mora, F r a n s L a m o r i n i è r e , Adriaan De B r a e k e l e e r. Deze l a a t s t e n i e t t e v e r w a r r e n met H e n d r i k De B r a e c k e l e e r, waarvan d e l a n d s c h a p s s c h i l d e r Frans Lamorinière z e i : z o kan m i j n hond o o k s c h i l d e r e n !

Dat e r w a t r o e r t i s d u i d e l i j k .

Henry Van d e Ve l d e , a r c h i t e k t , v o r m gever e n k u n s t v e r n i e u w e r, g r o o t v o o r man v a n d e " A r t Nouveau" o f " J u g e n d s t i l " , s t i c h t i n 1886 t e Antwerpen de kunstenaarsgroep " A l s I c k Kan ! " .

De s t i c h t i n g v a n deze k u n s t k r i n g g e b e u r t i n r o m a n t i s c h - g r i e z e l i g e omstandigheden: h e t r e g l e m e n t w o r d t b i j b e grafenisondernemer Wiggers geschreven

Frans Lamorinière, in 1886 geschilderd door Karel Verlat

- 102 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 102

op e e n d o o d s k i s t - een s y m b o l i s c h g e b a a r : d e j o n g e k r i n g bouwt o p de dood z i j n o n s t e r f e l i j k h e i d , a l s e e n u i t d a g i n g a a n h e t n o o d l o t . *

*

*

*

*

Op zondag 1 9 september 1.886 w o r d t o p h e t K i e l k e r k h o f h e t p r a a l g r a f van d e i n 1883 o v e r l e d e n s c h r i j v e r H e n d r i k Conscience i n g e h u l d i g d .

Het i s e e n werk v a n F r a n s J o z e f J o r i s , d e z e l f d e beeldhouwer d i e h e t beeld v a n d e z i t t e n d e Conscience a a n d e s t a d s b i b l i o t e e k s c h i e p .

N i e t m i n d e r dan 135 m a a t s c h a p p i j e n nemen d e e l a a n d e o p t o c h t v a n d e Gemeenteplaats n a a r h e t K i e l k e r k h o f . De e e r s t e g r o e p i s a l a a n d e b e g r a a f p l a a t s aangekomen, a l s h e t e i n d e v a n d e s t o e t n o g b i n n e n d e stadspoorten i s . A a n h e t 8 m e t e r hoge e n 9 2 t o n wegende grafmonument worden r e d e v o e r i n g e n u i t g e s p r o k e n d o o r Max Rooses e n J a n De L a e t , waarna P e t e r B e n o i t p e r s o o n l i j k z i j n c a n t a t e "Conscience H e r d a c h t " d i r i g e e r t , e e n w e r k v o o r gemengd k o o r, kinderstemmen e n o r k e s t . Op de p l a a t s waar B e n o i t s t a a t , z a l h i j z e l f l a t e r begraven worden.

Kunstenaars v e r d w i j n e n . N a d e j o n g e Van Gogh v e r h u i s t Theodoor V e r s t r a e t e , i m p r e s s i o n i s t i s c h l a n d s c h a p s s c h i l d e r, i n 1886 n a a r Z u i d - B e v e l a n d . E n nieuwe k u n s t e n a a r s komen, z i j h e t a l s b o r e l i n g e n : i n 1886 worden i n Antwerpen o . a . C o n s t a n t Permeke e n t o o n d i c h t e r J e f Va n Hoof g e b o r e n .

TONEEL E N VERMAAK Een l e v e n z o n d e r schouwburg z o u ondenkbaar z i j n .

Onder i m p u l s v a n h e t g r o e i e n d Vlaams b e w u s t z i j n , i s i n 1853 i n A n t werpen e e n " N a t i o n a a l To o n e e l " o p g e r i c h t d o o r V i c t o r D r i e s s e n s . D e ze schouwburg k r e e g meer e n meer b u r g e r r e c h t e n ; a l l e s t a n d e n , b i j n a zonder o n d e r s c h e i d v a n t a a l p o l i t i e k , begonnen' belang t e s t e l l e n i n de Vlaamse t o n e e l s p e e l k u n s t . H e f t i g , l e v e n d i g t o n e e l , p e r s o o n l i j k s t e r k meebeleefd d o o r h e t p u b l i e k .

I n 1874 v e r h u i s d e h e t gezelschap D r i e s s e n s v a n h e t " T h é â t r e d e s Va r i é t é s " o f " T h e a t e r v a n Verscheydenheden", o p d e hoek v a n d e M a a r s c h a l k G e r a r d s t r a a t e n d e S c h e r m e r s s t r a a t , n a a r d e nieuwe monument a l e "Vlaamsche Schouwburg" a a n d e K i p d o r p b r u g . D i r e k t e u r V i c t o r Driessens s t o n d z é l f mee o p d e . p l a n k e n e n v i e r d e t r i o m f e n , t o t h i j op 1 a p r i l 1885 t i j d e n s e e n o p v o e r i n g d o o r e e n b e r o e r t e w e r d . g e t r o f f e n . D a a r d o o r k r i j g t d i r e k t e u r F r a n s v a n Doeseláer n u meer a r m s l a g ; h i j b e g i n t " b e t e r e " s t u k k e n t e programmeren: Shakespeare, Vo n d e l , Ogier . . . , maar h e t r e s u l t a a t i s k a t a s t r o f a a l e n v e l e a k t e u r s s c h e n - 103 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 103

ren z i c h v a n h e t o f f i c i ë l e g e z e l s c h a p a f e n gaan e l d e r s s p e l e n . W i l lem Lemmens e n e e n h e l e t r o e p v e r t r e k k e n n a a r d e oude " Va r i é t é s " .

Ook nog i n 1886 v o l g t F r i t z Bouwmeester, d i e i n d e J e z u s s t r a a t " e e n e n F a m i l i e -Schouwburg v a n b e t e r e k l a s s e " o p e n t . Va n a f n u gaan t a l r i j k e k l e i n e r e schouwburgen o n t s t a a n , d i e meer v o l k s e s p e k t a k e l s brengen.

Het v e r e n i g i n g s l e v e n k e n t e e n hoge b l o e i : s c h u t t e r s v e r e n i g i n g e n , Muziekmaatschappijen, d u i v e n m a a t s c h a p p i j e n , s p o r t - e n o n t s p a n n i n g s v e renigingen.

I n 1886 w o r d t n a b i j h e t i n opbouw z i j n d e Museum v o o r Schone Kunsten de e e r s t e velodroom v a n o n s l a n d i n g e h u l d i g d . Antwerpen s t a a t v o o r aan o p g e b i e d v a n w i e l e r s p o r t : d e Antwerp B i c y c l e C l u b , g e s t i c h t d o o r de gebroeders Van Migem, i s a l i n h a a r v i e r d e j a a r .

BICYCLESETTRICYCLES i tons prix et de différentes Intriques L . Va n den B r o e e k . agent de sr.sszy & arrron.

17, rue Vlminehm, £NVLB3.

Advertentie in "Le Précurseur': 21 april 1886

F i e t s e n i s n o c h t a n s e e n d u r e s p o r t . Een "gewone" f i e t s k o s t zowat 250 f r , e e n " c o n v e r t i b e l e tandem" ongeveer 3 5 0 f r .

"Convertible tandem': tekening uit 1886

- 104 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 104

Ook i n t r e k b i j d e " b e t e r e " k l a s s e n z i j n d e paardenrennen i n d e h i p podroom d i e i n 1874 o p h e t W i l r i j k s e P l e i n werd gebouwd d o o r d e S o c i é t é d e s Courses d ' A n v e r s . S i n t _ Anneke o p h e t Vlaamse Hoofd i s e e n ontspanningsoord d a t s t e e d s méér s t e d e l i n g e n a a n t r e k t . Zopas i s e r de " Tr o c a d e r o " , e e n s o o r t c a s i n o , gebouwd, d i e l a t e r z a l omgedoopt worden t o t " B e l v e d è r e " .

Antwerpenaars z i j n f u i f n u m m e r s . D e eeuwenoude begankenis n a a r S t .

Job, b e s c h e r m h e i l i g e t e g e n d e p e s t , i s e e n d o l l e k e r m i s geworden.

Er w o r d t o p 1 0 m e i w e l i s w a a r nog massaal n a a r h e t k a p e l l e t j e ( * ) i n Dambrugge g e t r o k k e n , maar S t . J o b l i j k t n u meer o p e e n p a t r o o n v a n pierewaaiers en drinkebroers. Wie de kermis t o t h e t einde volhoudten d a t z i j n e e n t i e n t a l dagen - k a n e r z i c h n a d i e n o p beroepen " i n o k t a a f " t e z i j n geweest. ( * ) P e s t - e n l e p r a l i j d e r s moesten vanaf 1552 g a a n w o n e n i n l e m e n h u i s j e s b u i t e n de s t a d , o . a . i n Dambrugge. O m d a t d e zieken n i e t i n d e parochiekerken mochten komen, w e r d b i j d e l a z e r i j Dambrugge i n 1560 e e n k a p e l g e b o u w d , d e e e r s t e S t .

J o b s k a p e l . To e n d e S t a a t s e n h i e r d e p l a k zwaaiden werden l a z e r i j e n k a p e l g e s l o o p t . ,In 1585, n a de v e r o v e r i n g van Antwerpen door F a r n e s e , w e r d d e l a z e r i j v a n Dambrugge weer aangelegd, maar h e t duurde nog t o t 1 6 1 4 e e r d e n i e u w e S t . J o b s k a p e l k l a a r kwam. I n 1 7 9 4 w e r d d e l a z e r i j g e sloten; d e k a p e l b l e e f bestaan, e n werd i n 1797 door de Fransen g e s l o t e n en v e r kocht.

Wat e r v a n h e t g e b o u w u i t 1 6 1 4 n o g r e s t e e r t kunnen we "bewonderen" i n d e B r e d a s t r a a t - z i e onze f o t o . H e t beeld van St. J o b u i t de kapel verhuisde b i j de s l u i t i n g naar de Sint-Lambertuskerk,waar het n u boven een z i j a l t a a r p r i j k t . N i e t

Het kapelletje van St-Job, zoals het er nu uitziet foto R. Alardot

t e v e r w a r r e n m e t een à n d e r S t . J o b s beeld d a t i n h e t p o r t a a l van deze k e r k staat.

(slot volgt)

Raymond A l a r d o t - 105 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 105

SOMBREFFE

Sombreffe, een s c h i l d e r a c h t i g en p i t t o r e s k d o r p j e i n d e provincie Namen, l i g t op 20 km van de stad Namen en op 8 , 5 km van Gembloers (Gembloux).

Met de f u s i e van 1977 werden BoignĂŠe, Ligny en Tongrinne b i j Sombreffe g e voegd. Op Groot-Sombreffe - c a . 3 6 km2 - l e v e n i e t s meer dan 6.000 inwoners.

De naam "Sombreffe" komt van "Sombriva" = "Brug over de Som". I n Sombreffe vinden we n l . d r i e waterlopen, w. o . d e Son, d i e ook Som, Sombre o f Sombreffebeek genoemd wordt.

Uit oudheidkundige vondsten, van o . a . s i l e x , kan a f g e l e i d worden d a t Sombreffe reeds bewoond was i n d e p r e h i s t o r i s c h e t i j d . Door h a a r gunstige ligging aan de heirweg Bavai - Tongeren, was Sombreffe een belangrijke n e derzetting i n de Romeinse periode. H e t i s dan ook n i e t verwonderlijk d a t een Romeinse begraafplaats i n Sombreffe ontdekt werd.

De h e e r l i j k h e i d van Sombreffe l a g e e r t i j d s v o o r h e t grootste gedeelte i n het graafschap Namen, maar ook g e d e e l t e l i j k i n h e t hertogdom Brabant. D a t bracht mee d a t de Heren van Sombreffe z i t t i n g hadden i n de Staten van b e i de landen, wat hen - u i t e r a a r d - wel voordeel moet gebracht hebben.

De b u r c h t van Sombreffe maakte t o e n deel u i t van een verdedigingsgordel die h e t graafschap Namen scheidde van h e t hertogdom Brabant.

Reeds i n de vroege middeleeuwen was Sombreffe een belangrijke baronie. De heren van Sombreffe bewoonden hun machtige burcht gedurende gans h e t l e e n roerig t i j d p e r k en bezaten e r de rechtsmacht i n de d r i e graden: d e lagere, middele en hogere j u r i s d i c t i e , met baljuw, m e i e r, schepenen en r e c h t s d i e - 106 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 106

naars. D e h e e r l i j k h e i d Sombreffe omvatte t w a a l f v o l l e l e n e n e n v e e r t i g kleine lenen.

Waarschijnlijk stamden d e oude Heren van Sombreffe u i t h e t geslacht van Marbais en waren z e dus afstammelingen van Adon, g r a a f van Marbais, d i e leefde i n h e t j a a r 970, en van de prinsen van Austrasië.

Godfried van O r b a i s , d i e a l s "Godefridus Sombreffe" i n 1145 a l s g e t u i g e voorkomt i n een oude a k t e , i s de e e r s t gekende Heer van Sombreffe. H i j was de tweede zoon van Bernard van Orbais, h e e r van Corroy ( l e -Château), e n van I d a van Coucy.

Van deze machtige f a m i l i e z u l l e n nog verschillende t e l g e n mekaar opvolgen in de oude burcht van Sombreffe. Zo vermelden de oude archieven achtereenvolgens: - Jacques I van Orbais, i n 1201; - Jacques I I van Orbais, i n 1243; - J a n I v a n O r b a i s , i n h e t h u w e l i j k verenigd m e t d e d o c h t e r v a n Gilles de Beaumes; en - Jan I I van Orbais, i n 1312, als Heren van Sombreffe.

Jan I I I van Orbais, heer van Sombreffe, huwde voor de eerste maal met L u t garde van Vianden, weduwe van Wernier, Heer van Dave, d i e u i t d i t huwelijk een zoon meebracht: Gwyde van Dave. J a n I I I hertrouwde, n a d e dood van Lutgarde; met J u t t a von Wevelinchoven, maar h i j overleed k o r t daarop, i n 1338. J u t t a von Wevelinchoven hertrouwde dan met Gwyde van Dave, d e zoon van de eerste vrouw van haar echtgenoot Jan I I I .

Jan I V van O r b a i s , Heer van Sombreffe, zoon van Jan I I I e n Lutgarde van Vianden, overleed k i n d e r l o o s „ waarna de baronie van Sombreffe overging op z i j n neef Godfried d'Ansimont, zoon van Godfried d'Ansimont (+1380) en van Isabella, vrouwe van O t t i g n i e s .

Jan I V huwde m e t Marguérite d ' Enghien (Margaretha van Edingen). Na d e dood van Jan I V hertrouwde Marguérite d'Enghien met Jan van Witthem (oudste zoon van Jan van Witthem en Marie de S t a l l e ) , heer van Beersel, Woluwe, Hellebeke, enz. Marguérite bracht hem de heerlijkheden Braine l ' A l l e u d en Plancenoit aan.

Hendrik van Witthem was weduwnaar van Catherina van Berchem (dochter e n énige erfgename van Costen van Berchem, h e e r van Berchem, Ranst, e n z . ) e n was, d o o r d i t h u w e l i j k , heer van d i e heerlijkheden geworden. Wanneer z i j n echtgenote, C a t h e r i n a v a n Berchem, k i n d e r l o o s o v e r l e e d , k e e r d e n d i e heerlijkheden t e r u g n a a r d e f a m i l i e v a n Berchem, afstammelingen v a n d e - 107 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 107

roemrijke Berthouts.

Hendrik van Witthem trouwde dan met Marguérite d'Enghien, en d i t echtpaar had d r i e kinderen, w.o. Hendrik I I , de volgende heer van Beersel. Marguér i t e d'Enghien overleed op 29 januari 1443 en Hendrik I van Witthem volgde haar i n het graf op 11 december 1444.

Vermeldenswaard i s nog d a t Marguérite d'Enghien een z u s t e r had, M a r i e d'Enghien, d i e i n h e t huwelijk verenigd was met de Heer van Canny, t e l g uit een vooraanstaande Normandische f a m i l i e , d i e oude adelbrieven bezat.

Marie d'Enghien vertoefde aan h e t Franse Hof waar z i j één der maîtresses was van de koning van Frankrijk. Van hem had z i j een zoon, Jan, bastaard van Orléans, g r a a f van Dunois, e n z . , metgezel e n strijdmakker van de l e gendarische heldin van Frankrijk Jeanne d'Arc (Domrémy 6 januari 1412 gestorven op de brandstapel t e Rouen op 30 mei 1431).

Jacques I I I , h e e r van Faverchines, Ottignies, Rixensart, e n z . , zoon van Godfried d'Ansimont en Isabella van Ottignies, werd de volgende heer van Sombreffe. Jacques I I I van Sombreffe huwde i n 1457 Jeanne de Croy, weduwe van Jan, heer van Lannoy, enz.

Hun zoon, F i l i p , heer van Sombreffe, e n z . , huwde tweemaal, maar overleed zonder nakomelingen. Hun dochter, Margaretha, werd dan vrouwe van Sombreffe, en droeg d i e heerlijkheid over aan haar echtgenoot Robert, g r a a f van Vernemburg ( o f Virnembourg), met wie ze i n 1467 huwde.

Uit d i t huwelijk sproten twee kinderen: F i l i p en Ermengarde, i n h e t huwel i j k verenigd met Conon, graaf von Manderscheidt.

F i l i p , graaf van Vernemburg, baron van Sombreffe, e n z . , huwde met Walburgis van Solms.

Hun zoon, Conon, g r a a f van Vernemburg, baron van Sombreffe, e n z . , huwde Jozina van der Marck. Wanneer Conon, graaf van Vernemburg, baron van Sombreffe, e n z . , i n 1545 kinderloos overleed, werd z i j n neef, T h ierry, g r a a f von Manderscheidt, e n z . , zoon van Conon, graaf von Manderscheidt en Ermengarde van Vernemburg, baron van Sombreffe.

Thierry, g r a a f van Manderscheidt, heer van Sombreffe, verkocht de baronie van Sombreffe aan Elisabeth van Culemborg. Elisabeth van Culemborg was de oudste der v i j f dochters van Gaspar van Culemborg en Joanna van Boergondië, kleindochter van F i l i p s de Goede en een n i c h t van Karel d e Stoute.

Elisabeth van Culemborg ( ° 3 0 maart 1475), huwde i n 1501 met Jan van Luxemburg ( + 21 september 1508), heer van Fiennes, r i d d e r i n de Orde van h e t - 108 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 108

Gulden Vlies, enz. e n verbond z i c h , na z i j n dood, op 11 a p r i l 1509 i n een tweede huwelijk met Antoon de Lalaing, r i d d e r i n d e Orde van h e t Gulden Vlies, enz. Aartshertog Ferdinand van Oostenrijk bevorderde Antoon de L a laing t o t graaf van Hoogstraten. De plechtigheid d i e met d i e kroning g e paard ging vond plaats i n 1518 i n de Brusselse St.-Goedelekerk.

Antoon de Lalaing ( ° 1 4 8 0 ) , g r a a f van Hoogstraten; baron van Sombreffe; heer van Montigny; Eerste Raadsheer van Margaretha van Oostenrijk, l a n d voogdes der Nederlanden; stadhouder van Holland, Zeeland en Friesland; k a merheer van F i l i p s d e Schone en Karel V ; opperbevelhebber d e r financies voor Maria van Hongarije; r i d d e r i n de Orde van h e t Gulden V l i e s ; e n z . , overleed i n 1540.

Omdat hun huwelijk kinderloos b l e e f , schonken Antoon I de Lalaing en E l i sabeth van Culemborg i n 1534 hun bezittingen aan hun wederzijdse neef en nicht, F i l i p de Lalaing (1510-1555) e n z i j n echtgenote Anna, gravin van Rennenberg, dochter van Willem, g r a a f van Rennenberg, en van Cornelia van Culemborg, z u s t e r van Elisabeth van Culemborg, doch z i j behielden h e t vruchtgebruik ervan. Zo kwam het dat F i l i p de Lalaing, graaf van Hoogstraten, baron van Sombreffe, e n z . , pas i n 1540, n a d e dood van Antoon d e Lalaing, i n het b e z i t kwam van diens eigendommen.

Filip de Lalaing overleed - amper 45 j a a r oud, i n 1555, i n hetzelfde j a a r als z i j n tante, Elisabeth van Culemborg. Z i j n echtgenote, Anna van Rennenberg, s t i e r f i n 1583. H e t echtpaar werd, evenals hun dertien kinderen, i n de kerk van Hoogstraten begraven.

Hun oudste zoon, Antoon I I de Lalaing (1535-1568), g r a a f van Hoogstraten, ridder i n de Orde van h e t Gulden V l i e s , e n z . , gehuwd op 9 november 1560 met Eleonara de Montmorency (+1583), weduwe van Ponthus de Lalaing, werd de volgende heer van Sombreffe.

Antoon I I de Lalaing was betrokken i n de "Opstand der Edelen" i n de Nederlanden tegen Spanje. H i j nam, samen met z i j n vriend Willem d e Zwijger - prins van Oranje - en de graven van Egmont en Hoorn deel aan de Nederlandse Beroerten.

Op 20 oktober 1568 werd h i j , n a b i j Geldenaken, gewond i n de s t r i j d tegen de Spanjaarden, en overleed aan de opgelopen verwondingen op 11 december daaropvolgend i n de omgeving van Reims.

Al z i j n goederen werden verbeurd verklaard door de hertog van A l v a , maar zijn zoon, Willem de Lalaing, bekwam de teruggave van a l d e aangeslagen bezittingen.

Willem de Lalaing, g r a a f van Hoogstraten en Renneburg; h e e r van Sombreffe; - 109 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 109

enz., huwde i n 1587 Christina van Egmont, dochter van de onthoofde edelman Lamoraal, g r a a f van Egmont, p r i n s van Gavere, e n z . , e n van Sabina van Beieren.

Na de dood van Willem d e Lalaing, i n 1590, hertrouwde z i j i n 1592 met Karel van Mansfelt en overleed i n 1622.

In 1609 werd de bronie van Sombreffe verkocht aan Werner, r i d d e r Huyn van Amstenrade, maar Maria de Ligne, w i e r moeder een de Lalaing was, verwierf ze voor haar stamverwanten terug.

Maria de Ligne huwde met Maximiliaan d'Oignies (+1634) en u i t d i t huwelijk sproten twee zonen, d i è zonder nakomelingen s t i e r v e n , e n e e n dochter, Louise-Michèle d'Oignies, d i e d e bezittingen v a n h a a r ouders e r f d e .

Louise-Michèle trad i n het huwelijk met F i l i p de Lannoy en, vermits z i j de énige erfgename werd, ging de heerlijkheid van Sombreffe over naar haar echtgenoot, en meteen naar h e t Huis de Lannoy, waar z e b i j n a twee v o l l e eeuwen zou b l i j v e n .

F i l i p de Lannoy (1612-1658), graaf de l a Motterie; veldgeneraal; hofmeester van aartshertog Leopold en van Don Juan van Oostenrijk; stadvoogd van Ieper; e n z . , werd, door z i j n huwelijk - op 6 februari 1636 - met LouiseMichèle d'Oignies, baron van Sombreffe.

De oudste zoon van d i t echtpaar, Claude-Maximilien de Lannoy, g r a a f de l a Motterie; baron van A i x en van Sombreffe, werd geboren op h e t kasteel van Sombreffe i n 1636 en overleed zonder nakomelingen i n 1706.

François-Hyacinthe de Lannoy verkreeg, door het overlijden van z i j n broer Claude-Maximilien (en nog d r i e andere broers die ouder waren dan h i j z e l f ) alle bovengenoemde heerlijkheden.

François-Hyacinthe d e Lannoy, buitengewoon gezant van Karel I I b i j d e keurvorst van de Palts, huwde i n 1685 Anne-Françoise de Gavre, vrouwe van het Gesternd Kruis. H i j was geboren t e Sombreffe i n 1648 en overleed t e Nijvel i n 1725.

Zijn zoon, Eugène-Hyacinthe, g r a a f de Lannoy; g r a a f de l a Motterie, van Hasselt en van h e t Heilig Roomse R i j k ; baron van Sombreffe en van Jamoigne; grootmaarschalk van h e t Hof van Brussel; e n z . , werd i n 1744 r i d d e r i n de Orde van het Gulden Vlies benoemd, en d i t was meteen de zestiende keer dat d i e hoge onderscheiding t e beurt v i e l aan een l i d van d e f a m i l i e de Lannoy.

Eugène-Hyacinthe de Lannoy (Namen 1686 - aldaar 1755), t r a d i n 1727 i n het huwelijk met Lambertine du Faing, gravin van Hasselt, barones van Jamoigne - 11 0 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 110

Hun zoon, Chrétien-Joseph de Lannoy (1731-1822), graaf van Liberchies; b a ron van Aix en van Sombreffe; e n z . , huwde i n 1774 Marie-Cathérine, gravin de Merode, prinses van Rubempré; weduwe van F i l i p , g r a a f de Merode, e n z . , die hem alléén een dochter schonk, Pauline, gravin de Lannoy.

Pauline, gravin de Lannoy, t r a d op 19-jarige l e e f t i j d i n h e t huwelijk met de 2 2 - j a r i g e Anne-Henry d e Montmorency, hertog van C h â t i l l o n , d i e , i n 1799, h e t leven l i e t b i j een schipbreuk voor de Engelse kust. Z i j n weduwe, Pauline de Lannoy, hertrouwde i n 1806 met Antoine-Raymond, graaf de Béringer, toekomstig p a i r van Frankrijk, enz.

Pauline, gravin de Lannoy, overleed t e P a r i j s i n 1826, e n l i e t eveneens één kind na, Maria-Elisabeth, gravin de Bérenger, d i e i n 1834 i n het huwel i j k t r a d met Charles, graaf de VogUe (1808-1874). U i t d i t huwelijk sproten twee kinderen: Marguérite en Arthur.

Marguérite huwde haar volle neef, Melchior, graaf ( l a t e r markies) de VogUe (1829-1916); grande van Spanje van Eerste Klasse; Frans diplomaat; beroemd oudheidkundige; enz. Arthur de Vogue huwde Marie de Contades.

Beide kinderen hadden echter geen belangstelling voor h e t aloude kasteeldomein en, na de dood van hun vader, Charles, g r a a f de VogUe, verkochten z i j h e t kasteelgoed.

Van toen a f ging het - t o t hoeve gedegradeerde kasteel - i n verschillende handen over.

Men v e r t e l t z e l f s dat één van d i e opeenvolgende eigenaars - op h e t einde van een teatervoorstelling - een bloemenruiker voor de voeten van de a k trice wierp, waaraan de eigendomsakte van het kasteeldomein van Sombreffe was gehecht. De aktrice moet op deze man zeker een enorme indruk gemaakt hebben, d a t h i j haar d i e bezitting zomaar voor de voeten wierp. Naar v e r luidt zou de aktrice zich gehaast hebben h e t eigendom t e gelde t e maken.

Op h e t einde van de vorige eeuw werd h e t oude kasteel v a n Sombreffe dan aangekocht door de baronnen de Crawhez, d i e e r een modelstoeterij oprichtten. Deze s t o e t e r i j herbergde d e grootste namen, o p h e t gebied van d e paardesport, op internationaal v l a k . I n de nabijheid van h e t kasteel hadden de nieuwe eigenaars een renbaan ingericht, waar wedstrijden werden g e houden waarop voornamelijk de Brusselse é l i t e steeds present was.

In 1975 besloot baron de Crawhez afstand t e doen van h e t feodale kasteel en schonk h e t aan, de gemeente Sombreffe, d i e wel voor de instandhouding moest zorg dragen. Uiteraard was de gemeente b l i j verrast met d i t vorstel i j k geschenk, en het kasteel zou een standingvol kultureel centrum kunnen worden i n het (na de fusie van 1977) toekomstige Groot-Sombreffe.

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 111

De daken van a l l e gebouwen waren echter i n slechte s t a a t , zodat d i t h e t eerste punt werd op h e t restauratieprogamma. De raming van de totale kostprijs voor h e t hernieuwen van de daken beliep-25 miljoen; daar schrokken de gemeentevaderen z o erg van d a t z e maar l i e v e r afzagen van h e t feodale goed en de schenking weigerden.

In 1979 werd h e t kasteeldomein verkocht aan een zekere heer Descamps, d i e onmiddellijk de bijkomende gronden van het kasteel, c a . 20 ha, deed verkavelen en, met toelating van de gemeente, i n percelen verkopen. De restauratie van h e t kasteel van Sombreffe, een voorwaarde d i e i n de overdracht was opgenomen, b l e e f echter achterwege. Wel l i e t de heer Descamps nieuwe ramingen uitvoeren van d e noodzakelijke herstellingswerken; d a t h i j h e t groots zag werd bewezen door de t o t a l e schatting van d e kosten: 8 0 m i l joen !

Op 30 augustus 1982 kocht dokter Achilles Geerts u i t Antwerpen h e t k a s teeldomein van Sombreffe.

Wanneer dokter Geerts, de huidige eigenaar van h e t kasteel van Sombreffe, het kasteeldomein v e r w i e r f , was h e t n i e t veel méér dan een troosteloze ruïne. D e daken waren grotendeels vervallen; d e meeste vensters waren stuk; praktisch a l l e houtwerk was door regen en o n t i j e r g beschadigd o f gewoon weggerot; enz. H e t was z e l f s zo erg gesteld d a t de woonvertrekken in d e torens door griezelige zwammen overwoekerd waren e n e r bomen l o s doorheen de daken van de bijgebouwen groeiden, waar de houten bevloering was weggerot.

Ieder ander zou zeker de moed hebben opgegeven, maar dat i s i e t s dat n i e t in het woordenboek van dokter Geerts voorkomt. H i j stak l e t t e r l i j k de h a n den v e r u i t de mouwen en begon stelselmatig d e ruïne t e restaureren t o t een bewoonbar geheel.

Hij sjouwde karrevrachten puin weg en t r o k - a l s een oude ridder - t e n strijde tegen een b i j n a ondoordringbaar woud van onkruid en struikgewas, dat de binnenkoer, h e t neerhof, e n z . , overwoekerde.

Gelukkig stond d r. Geerts n i e t alleen; ook z i j n d r i e zonen, Daniel, Pierre en Thierry, waren e r van het eerste uur b i j om mee t e helpen waar e r hulp nodig was.

En a l s de zonen kwamen, waren d i e nooit alleen; z e brachten vrienden mee, die op hun beurt weer andere vrienden aantrokken. Het was e r dan ook een beweging a l s op een echte bouwwerf, alleen gebeurde het i n het kasteel van Sombreffe met een entoesiasme en een i j v e r die men nog ver zou moeten zoeken.

- 11 2 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 112

I•

•

Toegang t o t h e t k a s t e e l v a n Sombreffe Deze t e k e n i n g v a n M. L e c l e r c q i s , a l s p o s t k a a r t , t e bekomen i n de c a f é t a r i a van h e t k a s t e e l

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 113

Steeds z i j n h e t weer dezelfde werkers d i e terugkomen om aan "hun kasteel" verder t e werken, bijgestaan door oudgedienden o f nieuwkomers, d i e ook van de restauratiemikrobe gebeten z i j n .

In den beginne - v e r t e l t dokter Geerts - hadden d e meesten nog geen t r u weel van n a b i j gezien maar nu, n a v i e r j a a r Sombreffe, gaan ze ertegenaan als volleerde metsers. Geen wonder u i t e r a a r d a l s we weten d a t c a . 2 0 t o n mortel v e r w e r k t werd en c a . 80.000 stenen t e r u g op hun p l a a t s werden g e metst.

Een g e l u k k i g t o e v a l b r a c h t d o k t e r G e e r t s i n k o n t a k t met d e h e e r K a r l Lauwers. H i j en z i j n echtgenote, Marleen Ve r h e l s t , geraakten na een bezoek aan Sombreffe eveneens i n d e ban van h e t feodale s l o t ; i n zoverre z e l f s dat ze e r nu konstant wonen.

In één d e r oude paardestallen - s c h i t t e r e n d gerestaureerd en i n g e r i c h t baat d i t echtpaar nu een c a f é t a r i a u i t . Piet h u l p van familieleden - o . a . de vader van Karl Lauwers, d i e i n Deurne een kapperszaak h e e f t , en a l z i j n v r i j e t i j d t e n dienste s t e l t - e n vrienden wordt e r verder gewerkt aan de herinrichting v a n d e v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n , maar h e t r e s u l t a a t mag a l best gezien worden. En d a t i s i n d e e e r s t e p l a a t s een welverdiende hulde aan a l d i e anonieme werkers, d i e hun v r i j e t i j d en hun vakantie oppofferden om h i e r i n Sombreffe een oud feodaal s l o t - r i j p voor s l o p i n g - weer nieuw leven i n t e blazen.

LEGENDE Dat e r aan h e t middeleeuws kasteel van Sombreffe ook een legende i s gekoppeld i s een l o g i s c h e zaak. E l k kasteel d a t z i c h z e l f respekteert d i e n t i m mers een kasteelspook t e b e z i t t e n , d i t i s geen "voorrecht" v o o r de a d e l l i j k e v e r b l i j v e n i n Engeland.

Volgens de legende werd e r - lang geleden - een toernooi gehouden, georganiseerd door de kasteelheer van Corroy-le-Château.

Tijdens d a t t o e r n o o i , waaraan a l l e r i d d e r s u i t de omgeving deelnamen, o n t stond e r r u z i e tussen de Heer van Gembloux e n de Heer van Sombreffe. D i e ruzie nam z u l k een u i t b r e i d i n g d a t , k o r t daarop, d e Heer van Gembloux h e t kasteel van Sombreffe kwam belegeren, nadat h i j de omliggende plaatsen had verwoest. De s t r i j d was hevig en de belegerden dienden z i c h over t e geven na een heroïsche s t r i j d .

Om z i j n v i j a n d p e r s o o n l i j k t e kunnen overweldigen was de Heer van Gembloux de e e r s t e d i e h e t veroverde kasteel binnenstormde. De Heer van Sombreffe daarentegen had - i n extremis - de v l u c h t kunnen nemen v i a een geheime o n - 11 4 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 114

NN1Nfle --11

1JllfflhIllIlluii1lllluh//J//llh1i1 0

3

0

Deze p l a t t e g r o n d g e e f t een d u i d e l i j k b e e l d v a n d e p l a a t s i n g d e r v e r s c h i l l e n d e gebouwen d i e h e t kasteeldomein v a n Sombreffe uitmaken u i t : " L e P a t r i m o i n e Monumental d e l a B e l g i q u e "

L u c h t f o t o v a n h e t kasteelkompleks v a n Sombreffe Foto i n b r u i k l e e n van d e h e e r K a l Lauwers

- 11 5 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 115

deraardse gang.

Woedend l i e p de Heer van Gembloux door de donkere vertrekken op zoek naar zijn s l a c h t o f f e r, d i e z i c h , n a a r z i j n mening, ergens verscholen h i e l d , maar plotseling verdween h i j zonder nog één spoor na t e l a t e n . Hoe z i j n metgezellen zich ook inspanden, de Heer van Gembloux bleef onvindbaar.

Uiteraard geloofde men d a t de vermiste door een bovennatuurlijke macht g e straft was, o f dat h i j , door een v a l l u i k , i n de vergeetput van het kasteel was terechtgekomen.

Van toen a f en i e d e r j a a r opnieuw, telkens op de dag d a t Sombreffe werd ingenomen, doolt de Heer van Gembloux a l s een spookgedaante door het kasteel, op zoek naar z i j n r i v a a l .

Bij de aanvang van de huidige restauratie was één d e r noeste arbeidsters in het kasteel aan het werk. Door het keukenraam kon z i j d u i d e l i j k de a a n wezige mannen met vereende krachten zien worstelen om de daken gedicht t e krijgen. Wetende d a t ze héél a l l e e n i n h e t gebouw was bleef ze plots a l s aan de grond genageld staan toen z e achter zich voetstappen hoorde. Langzaam draaide h e t verschrikte meisje z i c h om, maar e r was n i e t s t e z i e n .

Versteend van angst hoorde z i j d a t de voetstappen rechtsomkeer maakten en zich verwijderden.

Was dat de Heer van Gembloux ?

Het kasteel van Sombreffe i s dagelijks (uitgenomen maan- en dinsdag) opengesteld voor bezoekers. Men kan e r de gigantische werkzaamheden bewonderen die, onder impuls van d e huidige eigenaar, dokter Geerts, reeds werden uitgevoerd. Een rondleiding doorheen de middeleeuwse vertrekken i s mogel i j k op de week-ends van j u l i en augustus. Maar steeds kan men terecht i n de cafetaria voor een hapje o f een drankje. O f beiden !

Het i s ook mogelijk een t o t feestzaal getransformeerde paardestal t e huren voor een f e e s t e l i j k e gelegenheid i n een énig kader. Kontaktadres: Kasteel van en t e 6330 Sombreffe - Dhr. o f Mw. Lauwers - Te l . 071-88 98 60.

HET KASTEEL Het kasteel van Sombreffe i s een vlakteburcht d i e door een dubbele r i n g muur werd beschermd.

Van d e oorspronkelijke vesting, d i e waarschijnlijk u i t de dertiende eeuw (of mogelijk nog vroeger) dateerde, z i j n nog zichtbare getuigen overgebleven, waarvan de centrale slottoren wel d e bijzonderste i s .

- 11 6 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 116

Deze slottoren, met vierkant grondvlak van 7 X 7 m, h e e f t 1,80 meter dikke muren. D a t deze t o r e n , i n z i j n oorspronkelijke toestand, d e ĂŠnige t o e gangsweg t o t de e i g e n l i j k e burcht was, kan nu nog afgeleid worden van de aanwezigheid d e r verdedigingswerken, t y p i s c h verbonden a a n d i t s o o r t burchten.

Men bemerkt nog de gleuven waarin het valhekken naar beneden donderde; d e zware deur met de oorspronkelijke bespijkering, enz. Eens deze deur voorbij z i e t men l i n k s en rechts de smalle openingen waardoor boogschutters, zelf v e i l i g opgesteld, hun p i j l e n konden afschieten.

Het bovengedeelte van deze toren werd rond 1687 door brand vernield, g e l i j k t i j d i g met de e i g e n l i j k e burcht der Heren van Sombreffe; deze burcht werd n i e t meer i n haar oorspronkelijke staat heropgebouwd.

De vierkante toren, d i e tegen de buitenste ringmuur werd aangebouwd, maakt deel u i t van een herbouwing d i e i n de XIVde eeuw plaatsvond. D e hoeken vertonen v i e r vooruitspringende wachttorentjes en men bereikt de bovenverdiepingen v i a een t r a p d i e tegen de ringmuur gebouwd werd. Vanaf de grote zaal, waarschijnlijk het woonvertrek van de Heren van Sombreffe, l e i d t een wenteltrap naar de hoger gelegen plaatsen.

Het oude versterkte kasteel van Sombreffe was omringd door een diepe s l o t gracht, d i e gedempt werd en nu nog alleen dienst doet a l s weidegronden.

Op de ringmuur, d i e h e t gehele kompleks omgeeft, werden een aantal sterke wachttorentjes, met stomphoekige muurvlakken, gebouwd. Z e hebben t o t twee meter dikke muren e n z i j n ingebouwd i n d e vestingmuur, waarvan d e kant langs de buitenzijde afgerond werd om geen verloren hoeken - waar mogelijke aanvallers beschutting konden vinden - t e vormen.

In a l l e torentjes werden gleuven uitgespaard; van daaruit werd de vijand met werptuigen en p i j l e n belaagd. EĂŠn toren b e z i t z e l f s een vergeetput o f kerker. I n h e t midden van d e v l o e r van deze toren g e e f t een vierkante opening toegang t o t een ca. 6 meter diepe ruimte.

Het huidige herenverblijf - i n z e e r eenvoudige s t i j l opgetrokken op h e t einde van de 18de eeuw - l e u n t aan tegen d e feodale muur van de eerste ringmuur, t e r w i j l de hoevegebouwen, d i e u i t de 19de eeuw dateren, tegen de buitenste ringmuur werden aangebouwd.

Het kasteeldomein van Sombreffe werd opgenomen i n de l i j s t der beschermde monumenten op 25 november 1971.

Paul Arren

- 11 7 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 117

BRONNEN G. Lemaigre: "Sombreffe" i n "De Woonstede door de eeuwen heen" - nr.20 december 1973 - blz. 14 "Le Patrimoine Monumental d e l a Belgique" - Volume 5 ( a r r. de Namur Tome 2) - blz. 713 C. Mertens: "Châteaux de Belgique" - 1954 - Tome I I - blz. 7 E. Poumon: "Châteaux e t châteaux-fermes des Namurois" - 1951 - blz. 47 + planche 26 de Cantillon: "Vermakelykheeden van Brabant e n deszelfs onderhoorige Landen" - 1770 d e e l 2 - blz. 134 F. Rousseau: "Le Namurois" - blz. 14 "Châteaux du Nord Namurois" - Uitgave Toeristische Federatie Namen blz. 26 G.H. Dumont: "Burchten en Kastelen van België" - Historia nr. 8 - 1977 bl z. 58 J. Van 0verstraeten: "Gids voor Wallonië en het Groothertogdom" - 1958 blz. 393 C. Mertens: "Le Château féodal d e Beersel e t ses Seigneurs" - 1942 blz. 43 J. Lauwerys: " Hoogstraten, aloude Vrijheid" - 1950 - blz. 81 J. Lauwerys: "Hoogstraten" - 1975 - blz. 8 E. d e Seyn: "Geschied- e n Aardrijkskundig Woordenboek d e r Belgische Gemeenten" - 1939 - deel I I - blz. 1274 P. Hermans: "Une aubaine pour l a commune d e Sombreffe: l'acquisition gratuite de son château féodal" in: "Le Soir" - 22 augustus 1975 P. Hermans: "Un médecin anversois veut sauver l e château médiéval d e Sombreffe" in: "Le Soir" - 16 j u l i 1984 e.v.a.

- 11 8 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 118

- 11 9 -

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 119

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden nu gebundeld en i n boek-• vorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden kleurfoto's en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s .

Men k a n d i t b o e k b e k o m e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e .

Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n bekomen w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . R e m i Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

C h r i s t u s - De L i j k w a d e " D e V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j de 68 B 4 , 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

*

*

*

*

*

B E S T U U R

*

*

*

*

*

H O B O N

I A

VOORZITTER: R a y m o n d R o e l a n d s , V i n u s a k k e r 2 4 , 2 0 8 0 K a p e l l e n Hoogboom. T e l . 6 6 4 . 1 8 . 8 8 SCHATBEWAARDER: H a r r y D e S i t t e r , V i n u s a k k e r 6 0 , 2 0 8 0 K a p e l l e n Hoogboom. T e l . 6 6 4 . 8 0 . 3 3 SEKRETARIS: P a u l A r r e n , A n t v e r p i a s t r a a t 9 , 2 0 7 0 E k e r e n - S t . - M a riaburg. T e l . 664.58.79 *

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Hobonia - 15de jaargang - nr. 2 - april 1986 - p. 120

r