Hobonia 1987-4 oktober

Verantwoordelijke uitgever

D

r

i

e

m

a

a

n

d

e

l

i

j

k

s

tijdschrift

P. Arren Bredabaan 849 2170 Wuustwezel

16e JAARGANG 1987 OKTOBER - NOVEMBER - DECEMBER

_

rf

,^r eue �.� = _ �

L-

'

°��"1 lGl°m�AVÌM°sm��lN��yflwdd��'AIn'QlÎdilryal�� °�"�°'I�"•�°���u�dá °°dba���Vnl°���dAsa v °�a�nÎ�dQa�n{r7��I�i'iA��á(II°JIo�wI�mICO��III'n I ® �� er-��ff�-�,��rlrinrE.�®�...dlnTlfr .� �� � � � . �� _ . � . , � r � . -�

��., y . ���r / ÿ � ,

������_� rr�r� � w � - �� M r r ' �, �

� �

�

.

%�I�(IIllq�llplf llllllllllpl 111(111iç,iu I111111uIIINIIgpllpflIlq NIIII VIIIII 1111MgVllllillllllllIWItH'1I

llll

��Iluil�lulf!

..

., - •

;�:. r�«-eif

Het S t a t i o n s p l e i n t e K a p e l l e n i n h e t b e g i n v a n d e z e eeuw Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

INHOUD Samenstelling Bestuur Hobonia

blz.l54

Kerkelijke Heraldiek De wapens van de bisschoppen van Antwerpen

J. Goolenaerts b l z . 1 5 5

Een k a s t e e l vandaag : a p e r i t i e f k o n c e r t i n h e t kasteel F r u i t h o f t e Boechout

H. De Vos

De Lijkwade van T u r i j n ( 1 2 )

R. Van H a e l s t b l z . 1 6 1

Iets over liedjeszangers

P. A r r e n

b l z . 1 7 7

Kastelen i n Vlaanderen : H e t Gestelhof

P. A r r e n

b l z . 1 9 0

De oude Vlaamse familienaam Wedeghem, Withoge of Widoghe

C. Wijdooge b l z . 1 9 7

Inhoudsopgave jaargang 16 - 1987

b l z . 1 6 0

blz.199

-153-

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 153

HOBON IA

KULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR:

V o o r z i t t e r : R a y m o n d ROELANDS, V i n u s a k k e r 2 4 , ( k o n t a k t a d r e s ) 2 0 8 0 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.18.88 Sekretaris:

P a u l ARREN, B r e d a b a a n 8 4 9 , 2170 W u u s t w e z e l tel. 663.13.31

Schatbewaarder: H a r r y DE SITTER, V i n u s a k k e r 6 0 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : L u c PEETERS, V i n u s a k k e r 7 4 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.75.95

LIDGELD: 3 5 0 F p e r j a a r v o o r g e z i n s b i j d r a g e ; t e s t o r t e n op r e k e n i n g n r . 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 8

- ï54

-

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 154

K E R K E L I J K E

H E R A L D I E K

' � : _ : : ; . : : ; _ : < . , . ; .:;;.:;;.: ;;.,;;.:;;.::;..;;_,,;;,,,;;,;;;,::;.::;_,.:<.::;.: sl.:;c.: ;;.,,;_:;;./;.::;.r,_::\.,:;_::;_:;r.:;;.:../; Î.i;�;%;;1`/l �`/\ �`/\ �`/l

� ; / l „ r \ / ` / \ „ / \ „ / t J ` / \ I ` / l

� � r t „ r \ J ` r \

�`I\

� ; / \ / ` I \ / l J ` / \

DE W A P E N S B I S S C H O P P E N

h:i;M I\ / l

�,r\�:r\ �`/\ �`r\

VA N

V A N

� , n ` / l � 1 ` r \ Î ` / t i ; r \ i , r t i \ r l i ; r \ i ; r l i ; r l i \

D E

A N T W E R P E N

i � i ; �:iC:�.;;i:i;J�i;:,:i;S:i��1:i\��:Î:I:i;�T%eJ�i; Î: \ J � Î ; i : i i i : i \ : , : i ; t 4 1 : t � i C i : i ; i : X J : Î ; J : i ; � , � i \ J : i ; : � . i C J : i ; : l � % í i : i ; : , � X : t : Î \ : , � i \ � I � i ; : l : I l / \ / \ / \ I \ / \ / \ n / t / \ / \ / \ / \ / \ / \ / \ / l / l / \ / t n I \ l / \

I N L E I D I N G Dat o o k g e e s t e l i j k e n e e n wapen v o e r e n i s g e e n s z i n s o n g e w o o n . E e n wapen i s n i e t , z o a l s s o m m i g e n d i k w i j l s d e n k e n , e e n t e k e n v a n ijdelheid.

O o r s p r o n k e l i j k h e t herkenningsteken van de middeleeuwse k r i j g e r i n de s t r i j d g r o e i d e h e t w a p e n u i t t o t e e n f a m i l i e - e m b l e e m .

In d e middeleeuwen waren K e r k en a d e l z e e r met e l k a a r verbonden; hoge k e r k e l i j k e p o s t e n w e r d e n m e e s t a l w a a r g e n o m e n d o o r l e d e n u i t oude a d e l l i j k e geslachten.

E e n a d e l l i j k g e b r u i k z o a l s h e t v o e r e n v a n e e n wapen k o n d a n o o k m o e i l i j k onopgemerkt aan de g e e s t e l i j k e o v e r h e i d v o o r b i j g a a n .

Niettemin s t o n d d i e g e e s t e l i j k h e i d a a n v a n k e l i j k w a t vreemd t e g e n over h e t g e b r u i k v a n wapens.

Nadat, i n d e t w e e d e h e l f t v a n d e d e r t i e n d e e e u w, e e n w a p e n s c h i l d ook b u i t e n h e t s t r i j d p e r k i n g e b r u i k kwam ( e n z e l f s d o o r v r o u w e n gevoerd w e r d ) w e r d h e t o o k d o o r d e g e e s t e l i j k h e i d algemeen a a n vaard.

I n d e o u d e , d o o r g e e s t e l i j k e n g e v o e r d e , wapens z a l men gewoon het wapen v a n e e n a d e l l i j k e f a m i l i e h e r k e n n e n , soms m e t v e r a n d e ring o f weglating van een k l e i n d e t a i l .

Zo z i e t m e n b v . d a t G e r a r d u s K n y f , 4 5 s t e a b t v a n S i n t - M i c h i e l s , (1681-1687) h e t wapen v a n z i j n f a m i l i e v o e r d e maar m e t w e g l a t i n g van h e t s c h i l d h o o f d m e t a d e l a a r - d i t l a a t s t e e e n f i g u u r d i e h i j a l s g e e s t e l i j k e minder gepast z a l gevonden hebben.

De w a p e n s v a n d e b i s s c h o p p e n v a n h e t o u d e b i s d o m A n t w e r p e n ( v a n 1559 t o t 1 8 0 3 ) z i j n a l l e n f a m i l i e w a p e n s .

L a t e r, w a n n e e r o o k z o n e n u i t gewone - n i e t a d e l l i j k e - f a m i l i e s in de gelegenheid waren de nodige s t u d i e s t e volbrengen d i e hen t o t hoge g e e s t e l i j k e ambten konden l e i d e n , z u l l e n dezen dan b i j

- 155 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 155

1Fetorl$Qcm\iu u5' A ‘à!i'viiIhZe ( M e 4 !1 5-'7o olerir n° I O C > us:

rré▶nciSCUS 5onnius

Te k e n i n g : J o s G o o l e n a e r t s

- 156 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 156

hun b e n o e m i n g ( e n b i j o n t b r e k e n v a n e e n f a m i l i e w a p e n ) e e n n i e u w en p e r s o o n l i j k w a p e n k u n n e n k i e z e n . D e z e w a p e n s z i j n g e m a k k e l i j k van a n d e r e t e h e r k e n n e n o m d a t z e m e e s t a l - w a t d e a f g e b e e l d e f i g u ren b e t r e f t - m i n d e r d e oude h e r a l d i s c h e g e e s t benaderen.

Op 1 7 m e i 1 9 6 2 w e r d i n d e A n t w e r p s e k a t e d r a a l d e 2 1 s t e b i s s c h o p van h e t h e r o p g e r i c h t b i s d o m A n t w e r p e n i n g e w i j d .

Te d i e r g e l e g e n h e i d s c h r e e f Z . E . H . D r . d e C l e r c q e e n b e k n o p t e h i s t o r i e k van h e t oude bisdom met de a c h t t i e n bisschoppen d i e er geweest z i j n t u s s e n 1559 e n 1803. ( 1 ) .

Buiten de p o r t r e t t e n van a l l e bisschoppen bevat h e t werkje ook nog d e k a a r t e n v a n h e t v r o e g e r e e n v a n h e t n i e u w e b i s d o m , m a a r wat e r n i e t v e r m e l d w e r d z i j n d e b i s s c h o p p e l i j k e w a p e n s c h i l d e n .

In deze e n volgende b i j d r a g e n w i l l e n we aantonen w a t d e v r o e g e r e (en o o k d e n i e u w e ) b i s s c h o p p e n v a n A n t w e r p e n " i n h u n s c h i l d voerden".

1•FRANCISCUS S O N N I U S De e e r s t e b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n w e r d b e n o e m d d o o r F i l i p s I I , koning v a n S p a n j e , e n o p 1 0 m a a r t 1561 w e r d d e z e benoeming d o o r paus P i u s I V b e k r a c h t i g d . V o o r a l e e r F i l i p N e g r i e c h t e r d e w i j ding o n t v i n g overleed h i j , z o d a t h i j n i e t t o t de Antwerpse bisschoppen kan gerekend worden.

Het d u u r d e t o t 1 5 6 8 e e r e r e e n o p v o l g e r w e r d beoemd, e n d i t w e r d Franciscus v a n de Ve l d e , d i e a f k o m s t i g was v a n Son b i j E i n d h o v e n .

Op 1 3 m a a r t 1 5 7 0 k e u r d e d e p a u s d e b e n o e m i n g g o e d e n o p 1 m e i v a n hetzelfde j a a r deed de nieuwe bisschop z i j n i n t r e d e t e Antwerpen a l s FRANCISCUS SONNIUS. ( 2 ) .

B i s s c h o p S o n n i u s v o e r d e w a t w e z o u d e n k u n n e n noemen e e n s p r e k e n d wapen : o p a z u u r ( = b l a u w ) e e n g o u d e n s t r a l e n d e z o n v e r g e z e l d v a n drie molenijzers van z i l v e r , twee i n h e t hoofd en één i n de voet van h e t s c h i l d . D e g o u d e n z o n l a a t v e r m o e d e n d a t z e d o o r d e b i s s c h o p i n h e t wapen opgenomen w e r d om h e t s p r e k e n d t e m a k e n . ( 3 ) .

In de vroege h e r a l d i e k werd b i j e e n wapentoekenning de zon s l e c h t s verleend aan hen d i e a l s " l i c h t e n d e voorbeelden" konden g e s t e l d worden. D e z o n d u i d o o k o p h e t " a l z i e n d e o o g " . ( 4 ) .

B i j e e n wapenbeschrijving moet van een zon vermeld worden o f deze a l o f n i e t m e t h e t a a n g e z i c h t i s a f g e b e e l d - d e z o n v a n bisschop Sonnius h e e f t dus een " a a n g e z i c h t " .

De a n d e r e f i g u u r i n h e t b i s s c h o p p e l i j k w a p e n , h e t m o l e n i j z e r , komt v e e l v o o r i n N o o r d - B r a b a n t e n v o o r a l i n d e s t r e e k v a n ' s H e r -

- 157 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 157

togenbos. H e t i s é é n d e r v e l e r e c h t s s y m b o l e n , v a n oudsher z o u het w i j z e n o p h e t r e c h t van malen i n een h e e r l i j k h e i d , e e r d e r nog d a n o p h e t b e r o e p v a n m o l e n a a r .

�ranciscos Sonníus le- bisschop von AnrwPrpen Het w a p e n v a n e e n b i s s c h o p i s g e t o p t m e t e e n p l a t t e h o e d m e t langs weerskanten e e n afhangende k o o r d met z e s kwasten, a l l e s groen ( o f " s i n o p e l " z o a l s d e h e r a l d i s c h e t e r m v o o r d e z e k l e u r l u i d t ) . A c h t e r h e t s c h i l d een gouden k r u i s e n daaronder een wimpel met de l e u z e o f kenspreuk. Vo o r bisschop Sonnius l u i d d e d i e spreuk : " S i n e o n e r e n i h i l " ( = n i e t s z o n d e r l a s t ) .

Franciscus v a n de Ve l d e ( o f b i s s c h o p Sonnius) w e r d geboren i n 1506 e n s t u d e e r d e a a n d e u n i v e r s i t e i t v a n L e u v e n . I n m e i 1 5 5 8 was h i j t e Rome w a a r h i j i n n a a m v a n F i l i p s I I o n d e r h a n d e l d e over h e t o p r i c h t e n v a n n i e u w e bisdommen i n d e N e d e r l a n d e n .

Op 1 0 m a a r t 1 5 6 1 w e r d h i j d o o r d e p a u s t o t b i s s c h o p v a n ' s H e r togenbos benoemd. T i j d e n s d e g o d s d i e n s t t r o e b e l e n t r o k h i j z i c h te Leuven t e r u g en s c h r e e f e r p a m f l e t t e n t e g e n h e t p r o t e s t a n t i s me.

De e e r s t e J e z u ï e t e n k e r k t e A n t w e r p e n w e r d d o o r b i s s c h o p S o n n i u s ingewijd. Z i j n bisdom omvatte t o e n 164 dorpen en r e i k t e t o t Breda

- 158 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 158

en B e r g e n - o p - Z o o m .

Bisschop F r a n c i s c u s Sonnius o v e r l e e d t e Antwerpen o p 29 j u n i 1576 e n w e r d b e g r a v e n i n d e c r y p t e v a n d e O . L . V . k e r k a l d a a r , t e r w i j l z i j n h a r t werd overgebracht naar de St.-Bernardusabdij.

(6).

Jos G o o l e n a e r t s 1. P r o f . D r . C . d e C l e r c q : H e t b i s d o m A n t w e r p e n 1 5 5 9 - 1 9 6 2 , U i t g .

De V l i j t 1 9 6 2 . Z i e o o k V e r z a m e l i n g g r a f - e n g e d e n k s c h r i f t e n der P r o v. A n t w e r p e n - 1 8 5 6 , d e e l I , O . L . V. k e r k , b l z . 5 4 - 5 8 .

Gazet v a n A n t w e r p e n 1 8 e n 2 3 j a n u a r i 1 9 6 2 e n 1 7 december 1 9 7 7 .

2. D a t b i s s c h o p F r a n c i s c u s S o n n i u s z i c h z o u g e n o e m d h e b b e n n a a r z i j n p l a a t s v a n afkomst (Son b i j E i n d h o v e n ) , z o a l s algemeen vermeld w o r d t , z o u n i e t g e h e e l j u i s t z i j n .

In een n o t a o v e r de bisschop w o r d t gezegd d a t e r b e w i j z e n z i j n d a t een g e s l a c h t v a n Zon i n 1799 n o g bestond e n d a t F r a n c i s c u s , d e l a t e r e b i s s c h o p , d e j o n g s t e z o o n was v a n G e r a l d van Z o n e n v a n I d a d u Champ o f v a n d e V e l d e . H i j w e r d g e b o r e n - n i e t i n Son- maar i n M i e r l , i n h e t dekenaat Helmond, o p 12 a u g u s t u s 1 5 0 7 ( m e t v e r w i j z i n g n a a r h e t V a d e r l a n d s W o o r d e n boek v a n J a c o b u s C o k ) , g e n o t e e r d u i t ' D e V l a a m s e S c h o o l ' , t i j d s c h r i f t v o o r K u n s t e n , L e t t e r e n , Wetenschap e n Oudheidkunde - j a a r 1 8 6 7 - 1 8 6 9 , i n S t a d s b i b l i o t e e k , M i n d e r b r o e d e r s r u i , onder n r . B 10930 I V 6 .

3. R i e t s t a p g e e f t v o o r " S o n n i u s " , F l a n d r e : o p l a z u u r e e n g o u d e n zon v e r g e z e l d v a n d r i e z i l v e r e n m o l e n i j z e r s VA N SON, B r a b . sept. R o t t e r d . o p l a z u u r een gouden z o n .

Van S o n : o p l a z u u r 3 g o u d e n z o n n e n .

Rietstap : Armorial Général, précédé d ' u n d i c t i o n n a i r e des termes d e s B l a s o n s ( L o n d e n 1 9 7 2 ) I I 7 9 9 e n V. H . V. R o l l a n d ' s I l l u s t r a t i o n s t o t h e Armorial Général b i j J . - B . R i e t s t a p , L o n d e n 1 9 6 7 , p l . CCCXXV. 4. H . W . K i t s . N i e u w e n k a m p : E n c y c l o p e d i e v a n d e h e r a l d i e k . E l s e v i e r pocket A 3 7 1961 - b l z . 2 5 0 - 2 5 1 , 2 6 4 .

5. R i e t s t a p g e e f t VA N D E VELDEN, B r a b . s e p t . o p l a z u u r 3 g o u d e n molenijzers, z . s . R i e t s t a p I I , 9 8 2 , R o l l a n d p l . LXXXIX. 6. O p 6 n o v e m b e r 1 7 9 7 w e r d , d o o r d e C e n t r a l e A d m i n i s t r a t i e , h e t praalgraf van bisschop Sonnius verkocht aan " c i t o y e n " J . B .

Adnet, d r a n k v e r k o p e r u i t Châlons-sur-Marne, wonende o p d e hoek van d e S c h o e n m a r k t e n d e G r o e n p l a a t s ( A u g . T h y s : S t r a t e n v a n Antwerpen b l z . 5 8 ) .

- 159 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 159

EEN KASTEEL VANDAAG . . . .

In d e Antwerpse gemeente Boechout werd h e t smaakvol g e r e s t a u r e e r d e k a s t e e l " F r u i t h o f " e e n oase v a n k u l t u r e e l hoogstaande evenementen.

A l l e r e e r s t v i n d t men d a a r e e n a l o u d e k u l t u u r , n l . d e z e v a n d e k o o k k u n s t . I n k a s t e e l " F r u i t h o f " w o r d t d e z e k u n s t a l l e e e r bewezen door d e v e r f i j n d e F r a n s e keuken, h e t z i j b i j e e n h e e r l i j k e t e n t j e , z a k e n d i n e r, b a n k e t o f f e e s t m a a l .

Bovendien v i n d t men i n h e t k a s t e e l e e n t e n t o o n s t e l l i n g v a n s c h i l d e r i j e n e n t e k e n i n g e n . M o m e n t e e l k a n men e r g e n i e t e n v a n d e z e e r f i j n e werken van An van Lierde, t e r w i j l i n h e t kasteelpark en i n de k a s t e e l v e r t r e k k e n d e s i e r l i j k e b e e l d h o u w w e r k e n v a n H a n n y B r a n d t tentoongesteld worden.

Een t o p p e r i s w e l h e t g r a t i s a p e r i t i e f c o n c e r t , w a a r a a n b e f a a m d e musici h u n medewerking v e r l e n e n .

Wondermooie m u z i e k k l i n k t d a n d o o r h e t k a s t e e l e n b r e n g t d e l u i s t e r a a r i n d e b a n v a n e e n v e r l o r e n gewaande s f e e r .

A l s a b s o l u u t h o o g t e p u n t k a n men d a n n o g n a g e n i e t e n b i j d e " c u l i naire kunst"; een zeer v o o r t r e ff e l i j k e lunch ! * Gezien h e t overgrote sukses i s r e s e r v a t i e , v o o r zowel h e t a p e r i tiefconcert als voor de aansluitende lunch, absoluut vereist.

Vo l g e n d c o n c e r t o p z o n d a g 1 3 m a a r t 1 9 8 8 .

-aperitief vanaf 10.30 uur - c o n c e r t o m 11 u u r KASTEEL FRUITHOF - FRUITHOFLAAN 1 5 - 2 5 3 0 BOECHOUT - T E L . 0 3 / 4 5 5 . 0 7 . 6 7

4.4i. . � , a � - , 4

,

� � , _ � . . . 4 s � Y � ;

a

NQ N � k l ' ç � • ?

u •

t•r:

- 160 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 160

De Lijkwade van Turijn deel 12

DEVERERINGVANDELIJKWADE BEGINT Het w a s d a n o o k n i e t v e r w o n d e r l i j k d a t G e o f f r o y d e C h a r n y, a l s v e r t r o u w e l i n g v a n d e Franse k o n i n g , a k t i e f medewerkte aan d e oprichting van "een nieuwe g e e s t e l i j k e o r d e " . En weer b l e e k hoe G e o f f r o y e r o p u i t w a s o m z i j n r o m a n t i s c h e r i d d e r l i j k e i d e a len t e vermengen met r e l i g i e u z e gedachten. D e Orde k r e e g a l s patrones d e H. Maagd.

Het l e d e n t a l w e r d , w e g e n s d e g r o t e b e l a n g s t e l l i n g , v a n 2 0 0 u i t gebreid t o t 500 r i d d e r s en nobelen. Een k l e i n e l i t e - l e g e r.

De p a u s s t o n d b l i j k b a a r n i e t a f k e r i g t e g e n o v e r d e p l a n n e n v a n de F r a n s e k o n i n g e n C l e m e n s V I g a f g r a a g z i j n z e g e n , v e r g e z e l d van h e t v o o r r e c h t , d a t d e O r d e k o n b e s c h i k k e n " o v e r e e n c o l l e g i a l e k e r k , b e d i e n d d o o r kanunniken e n p r i e s t e r s " . Wat was n u het v o o r r e c h t van een " c o l l e g i a l e k e r k " ? Een c o l l e g i a l e k e r k wordt bediend d o o r een k a p i t t e l v a n kanunniken e n h e e f t geen bisschopszetel. N e t h e t voorrecht d a t Geoffroy de Charny zo hardnekkig z o c h t v o o r z i j n eigen burchtkapel ! Z o kreeg Frankr i j k een nieuwe m i l i t a n t e -lekenorde, met r e g e l s d i e p r a k t i s c h een k o p i e w a r e n v a n d e z e d e r Te m p e l i e r s . D a t w e e r h i e l d G e o f f r o y n i e t v a n i n o k t o b e r 1351 w e e r d e wapenrok t e omgorden en e e n n i e u w e p o g i n g t e d o e n o m d e E n g e l s e n u i t C a l a i s t e v e r d r i j v e n . Eens t e meer m i s l u k t e de Charny . . . . D i e tegenslag b e l e t t e d e k o n i n g n i e t hem, o p 2 j a n u a r i 1 3 5 2 , t o t ĂŠ ĂŠ n d e r eerste " C h e v a l i e r s de l ' E t o i l e " t e s l a a n . . . . De bloem d e r Franse r i d d e r s s t o n d t e t r a p p e l e n om d e z e " p s e u d o - t e m p e l i e r s orde" t e vervoegen. Maar v e l e n a c h t t e n z i c h geroepen, w e i n i g e n waren u i t v e r k o r e n . Z o a l s z i j n v a d e r , h a d o o k k o n i n g J a n I I een g r e n z e l o o s v e r t r o u w e n i n d e b e s c h e i d e n r i d d e r , m e t z i j n n i e t i g e b u r c h t e n onbestaande hofhouding. G e o ff r o y de Charny werd d e v e r t r o u w e l i n g v a n d e k o n i n g . N e t z o a l s h i j d a t g e w e e s t

- 161 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 161

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 162

u i t d r u k t , nopens de aard van de "divinum cultum", welke i n Lirey zoveel v o l k t r e k t ! ! ! !

Het i s v a n h e t g r o o t s t e b e l a n g , t e w e t e n d a t a l l e a n d e r e u i t drukkingen en u i t s p r a k e n van Hendrik de P o i t i e r s afkomstig z i j n van v e r k l a r i n g e n a f g e l e g d d o o r z i j n o p v o l g e r P i e r r e d ' A r c i s , circa 35 j a a r na de f e i t e n . I n f e i t e i s e r nergens een b e w i j s te v i n d e n , d a t bisschop de P o i t i e r s o o i t tegen de f a m i l i e de C h a r n y, d e d e k e n o f h e t k a p i t t e l v a n L i r e y i s o p g e t r e d e n . . . .

Hij s t o n d z e l f s t o e d a t Geoffroy I I d e Charny met z i j n n i c h t Margaretha d e P o i t i e r s i n h e t h u w e l i j k t r a d !

Het i s h o o g s t t w i j f e l a c h t i g d a t e e n k e r k e l i j k e h o o g w a a r d i g h e i d s bekleder i n d i e t i j d z i j n toestemming t o t een h u w e l i j k zou gegeven h e b b e n , a l s h i j z e k e r w i s t , d a t d e b r u i d e g o m e e n " v e r valser" was. H e t k l i n k t trouwens ook o n w a a r s c h i j n l i j k , d a t een b i s s c h o p o o i t o p s c h r i f t z o u t o e g e v e n , d a t h i j h e t b i e c h t geheim h a d g e s c h o n d e n .

Ook v a n d e a a n d u i d i n g v a n e e n o n d e r z o e k s k o m m i s s i e i s g e e n e n kel spoor t e vinden.

Inmiddels s t i e r f p a u s Clemens V I i n 1353. Z i j n o p v o l g e r I n n o c e n t i u s V I k r e e g b i j n a o n m i d d e l l i j k t e maken m e t d e p l a n n e n van r i d d e r d e C h a r n y. O p n i e u w v r o e g G e o f f r o y d e v e r h e f f i n g van d e k e r k v a n L i r e y t o t " c o l l e g i a l e " . I n z i j n b r i e f , g e d a teerd 30 j a n u a r i 1354 vroeg h i j t e v e n s een reeks bijkomende a f l a t e n , t e n behoeve v a n d e p e l g r i m s . I e d e r e e n d i e d e k e r k b e zocht o p d e f e e s t d a g e n v a n d e H e i l i g e Maagd, k o n e e n a f l a a t verdienen van een j a a r e n v e e r t i g dagen. Vo o r z i c h z e l f e n z i j n nakomelingen v r o e g h i j " i u s p a t r o n a t u s " . Ook n u v r o e g G e o f f r o y de t o e l a t i n g o m h e t k e r k h o f i n s t a n d t e h o u d e n , m a a r h i e r b i j zorgde h i j v o o r e e n v e r r a s s i n g , d i e d e c l e r u s i n A v i g n o n d e wenkbrauwen d e e d f r o n s e n .

Item quod e i s d e m . . . . d e c a n o e t c a p i t u l o c o n c e d e r e d i g n e m i n i , ut c y m i t e r i u m i u s t a ipsam ecclesam habere v a l e a n t consecratum e t i n q u o d i n eodem c i m i t e r i o i p s u m dominum e t s u c c e s s o r e s suos d o m i n o s d e L i r e y o . . . . s e p e l i n e p o s s i n t .

Ve r t a l i n g : " G e l i e v e aan de deken en aan d i t k a p i t t e l d e t o e l a t i n g t e v e r l e n e n e e n k e r k h o f n a a s t bovengenoemde k e r k t e w i j d e n e n i n d i t k e r k h o f bovengenoemde h e e r e n z i j n o p v o l g e r s de h e r e n v a n L i r e y t e b e g r a v e n " .

Vo l g e n s M o n s . P . S i e v o , i n z i j n b o e k " R e c h e r c h e S t o r i a s u l l e Sancta S i n d o n i s " d i e n t h i e r b i j g e l e z e n t e worden : " a i p i e d i delâ&#x20AC;&#x201D; la Sindone" ( " A a n de voeten van de Lijkwade").

De e e r s t e v e r m e l d i n g v a n d z e r e l i k w i e i n L i r e y . E n m e e r d a n w a a r s c h i j n l i j k d e r e d e n waarom G e o f f r o y d e C h a r n y e r z o s t e r k op a a n d r o n g , z i j n k e r k t o t " c o l l e g i a l e " t e v e r h e f f e n . O p d e z e w i j z e was z i j n k a p i t t e l immers geen o n m i d d e l l i j k e v e r a n t w o o r ding t e n overstaan van de bisschop verschuldigd.

- 163 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 163

Paus I n n o c e n t i u s w a s b l i j k b a a r g o e d o p d e h o o g t e v a n d e h a n gende z a k e n ! E ĂŠ n z i j n e r e e r s t e b u l l e n r e g e l d e h e t v e r z o e k van m e s s i r e G e o f f r o y d e C h a r n y, h e e r v a n L i r e y . U i t g e r e k e n d op 3 0 j a n u a r i 1 3 5 4 v a a r d i g d e h i j e e n b u l u i t , w a a r b i j h e t k a p i t t e l van L i r e y a l s " c o l l e g i a l e " erkend werd. A l l e gevraagde a f l a t e n w e r d e n t o e g e s t a a n . Z o a l s d e t r a d i t i e h e t w i l , w a s deze b u l v e r g e z e l d v a n e e n p e r s o o n l i j k s c h r i j v e n , g e r i c h t e e n de b e t r o k k e n e . W e e r v a l t o p t e m e r k e n , d a t e r i n d e z e b r i e v e n geen g e w a g gemaakt: w o r d t v a n d e v e r e r i n g v a n d e l i j k w a d e , n o c h van e n i g e a n d e r e b i j z o n d e r e r e l i k w i e .

Zo b l e e f h e t d o e l v a n d e t a l l o z e b e d e v a a r d e r s n a a r L i r e y s t e e d s i n h e t v a g e . Vo l g e n s d e p l a a t s e l i j k e legenden e n mondelinge o v e r l e v e r i n g e n was d e " v e r e r i n g v a n d e l i j k w a d e w a a r i n h e t l i chaam v a n O n z e H e e r J e z u s C h r i s t u s b e g r a v e n w a s g e w o r d e n " h e t e n i g e w a t d e p e l g r i m s i n L i r e y kwamen z o e k e n . H e t " p a l l a d i u m van d e S a i n c t S u a i r e " a f s m e k e n i n d e k l e i n e , h o u t e n k e r k v a n o p de b i n n e n k o e r v a n d e b u r c h t v a n m e s s i r e d e L i r e y , b l e e k d e ĂŠnige b e l o n i n g t e z i j n v o o r de bedevaarders d i e " u i t a l l e windstreken en van over de h e l e wereld de v e r r e en m o e i l i j k e t o c h t , d o o r s t r e k e n o n v e i l i g gemaakt d o o r benden bandeloze soldeniers, t o t een goed einde brachten".

Om d e z w a r e o n k o s t e n v a n e e n d e r g e l i j k e e r e d i e n s t t e d e k k e n , kreeg G e o ff r o y d e Charny b i j d e i n h u l d i g i n g v a n d e k e r k een j a a r g e l d van 140 pond. Koning Jan I I I l i e t z i c h n i e t onbetuigd en v e r h o o g d e i n d e l o o p v a n h e t j a a r d e " s t e u n a a n d e c o l l e g i a l e k e r k van L i r e y " met nog eens 62 pond. Op a l deze dokumenten w o r d t m e t g e e n w o o r d g e r e p t , o v e r d e b e w a r i n g e n d e bijzondere v e r e r i n g van de r e l i k w i e . Ook geen woord u i t l e g , o v e r w a t h e t d o e l v a n d e v e l e p e l g r i m s w a s d i e e r kwamen bidden Zonder d a t h e t e r g e n s g e s c h r e v e n s t a a t , i s men e r n u p r a k t i s c h zeker v a n , d a t h e t d o e l v a n d e duizenden p e l g r i m s , d i e i n d i e j a r e n n a a r L i r e y t r o k k e n , d e a l o u d e " e c h t e l i j k w a d e v a n Onze Heer J e z u s C h r i s t u s " w a s . D e z e o p v a t t i n g e n w e r d e n v e e l l a t e r bevestigd, d o o r de brieven van P i e r r e d ' A r c i s , bisschop van Tr o y e s . D e z e s c h r e e f i n d e j a r e n 1390 m e e r d e r e b r i e v e n e n e e n "memorandum" o v e r d e l i j k w a d e v a n L i r e y , v e r e e r d o p v a l s e gronden, u i t g e s t a l d a l s e e n " e c h t e r e l i k w i e " , i n d e j a r e n 1354-'56.

Geoffroy de Charny toonde z i c h eens t e meer ongeduldig. H e t i s o n b e g r i j p e l i j k , d a t e e n d e r g e l i j k m a c h t i g man e r n i e t i n s l a a g de z i j n t o c h b e s c h e i d e n w e n s e n n o p e n s d e k e r k v a n L i r e y i n v e r v u l l i n g t e doen gaan. Hoe dan ook, o p 3 augustus 1354 s t u u r de h i j e e n n i e u w e b r i e f a a n d e p a u s v a n A v i g n o n . M e t a a n d r a n g vroeg h i j , om op h e t k e r k h o f v a n L i r e y begraven t e worden. I n f e i t e e e n doodgewone z a a k : v e l e m i d d e l e e u w s e k e r k e n z i j n v o l van g r a v e n v a n r i d d e r s , n o b e l e n e n z e l f s v a n v o o r a a n s t a a n d e families van kooplieden en kunstenaars

- 164 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 164

De o o r l o g r i e p d e C h a r n y o p n i e u w o p . . . . Z o n d e r v e e l m o e i t e wierp G e o ff r o y z i j n g e e s t e l i j k e beslommeringen t e r z i j d e e n aanvaardde d e p o s t v a n a a n v o e r d e r v a n d e F r a n s e t r o e p e n i n NormandiĂŤ. D e s t r i j d v e r l i e p m e t w i s s e l e n d e k a n s e n , m a a r G e o f f r o y k r e e g n i e t v e e l g e l e g e n h e i d m e e r om n a a r L i r e y t e r u g t e k e r e n . To c h k r e e g h i j i n j u l i 1 3 5 4 n o g e e n n i e u w e j a a r rente toegewezen van 60 pond.

Ondanks d e F r a n s e nummerieke m e e r d e r h e i d , v e r l i e p d e o o r l o g meer e n m e e r i n h e t v o o r d e e l v a n d e E n g e l s e n . D i t w a s m e e s t a l te w i j t e n aan de t r o t s h e i d van de Franse r i d d e r s . D i e bleven geloven i n hun " r i d d e r -charges". Een s o o r t zelfmoord t e g e n de zeer goed mikkende E n g e l s e h a n d b o o g s c h u t t e r s .

Bij d e s l a g van B r e t e u i l ( j u l i 1356) hadden de Fransen b l i j k baar h u n l e s g e l e e r d . G e o f f r o y d e Charny onderscheidde z i c h eens t e m e e r e n d o o r z i j n b e z i e l e n d v o o r b e e l d e n v o o r a l t a k tisch i n z i c h t keerden de krijgskansen. De Franse koning bleek n i e t o n g e v o e l i g v o o r z o v e e l n o b e l e moed. D i t m a a l moest r i d d e r de C h a r n y e e n b e l o n i n g a a n v a a r d e n . D e k o n i n g s c h o n k h e m t w e e huizen i n P a r i j s e n h e t v r u c h t g e b r u i k van de landgoederen van Joserand d e Maçon.

De " 1 0 0 - j a r i g e o o r l o g " k l o m t o e n n a a r e e n v a n z i j n h o o g t e p u n ten. De beide l e g e r s verzamelden z i c h voor de "beslissende slag".

De F r a n s e k o n i n g J a n I I d e G o e d e v e r z a m e l d e r o n d z i c h d e b l o e m van d e F r a n s e a d e l . D e k e r n v a n z i j n e l i t e - l e g e r w e r d a a n g e voerd d o o r d e " f i n e - f l e u r " v a n d e r i d d e r s , v e r e n i g d i n d e "Orde v a n d e S t e r " . O o k d e E n g e l s e n m a a k t e n z i c h o p v o o r e e n grote v e l d s l a g . Hun troepen stonden onder de l e i d i n g van de " Z w a r t e P r i n s " , e e n i l l u s t e r e k r i j g s m a n , d i e naam e n f a a m g e wonnen h a d o p a l d e s l a g v e l d e n v a n W e s t - E u r o p a .

De b e i d e l e g e r s kwamen o o g i n o o g t e s t a a n b i j h e t d o r p j e d i c h t b i j P o i t i e r s . Op 16 september 1356 werd h i e r een h i s t o r i s c h e veldslag geleverd, d i e een "zwarte dag voor F r a n k r i j k " zou worden.

De E n g e l s e n p o o g d e n v r u c h t e l o o s d e s t r i j d t e o n t w i j k e n . Z e t e l den a m p e r n o g 4 . 0 0 0 s t r i j d b a r e m a n n e n , d i e v r u c h t e l o o s w a c h t ten o p d e b e l o o f d e v e r s t e r k i n g . D e F r a n s e n waren 2 0 . 0 0 0 man sterk !

Betrouwend o p h u n g e w e l d i g e nummerieke o v e r m a c h t , v e r o n a c h t zaamden d e F r a n s e n z e l f s d e e l e m e n t a i r s t e t a k t i s c h e o v e r w e gingen. B l i j k b a a r waren de b l o e d i g e l e s s e n van CrĂŠcy en andere nederlagen reeds v e r g e t e n ! D e h i s t o r i k u s d e F r o i s s a r t , ooggetuige, h e e f t de s l a g van P o i t i e r s nauwkeurig en bloemrijk beschreven. Z o weten we, b i j n a a l s o f h e t g i s t e r e n gebeurde, h o e de F r a n s e n d o o r d e E n g e l s e b o o g s c h u t t e r s a l s o n m o n d i g e k i n d e ren o v e r w e l d i g d werden. Vo o r d e Engelsen l e e k h e t w e l a l s o f d e Fransen z i c h v r i j w i l l i g a l s l e v e n d d o e l w i t l i e t e n g e b r u i k e n . . .

- 165 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 165

Maar d a t w a s s l e c h t s s c h i j n . D e l e s s e n v a n C r ĂŠ c y w a r e n n o g n i e t v e r g e t e n . D e F r a n s e r i d d e r s waagden z i c h n i e t m e t h u n p a a r d e n binnen b e r e i k v a n d e moordende E n g e l s e p i j l e n .

Zo r u k t e n d e F r a n s e n d i t m a a l b e h o e d z a a m e n o n d e r d e k k i n g v a n schilden t e voet op. Traag ploeterden ze v o o r t !

De F r a n s e k o n i n g v o l g d e m e t t e v r e d e n h e i d d e k r i j g s v e r r i c h t i n g e n . To e n b e w e e s d e " Z w a r t e P r i n s " z i j n w a a r d e . H i j o n t k e tende e e n s t o r m l o o p t e p a a r d t e g e n d e oprukkende F r a n s e n . . .

Het w e r d e e n b l o e d b a d , d i t m a a l namen d e E n g e l s e n g e e n g e v a n genen ! Z o n d e r g e n a d e w e r d e r g e v o c h t e n . D e F r a n s e r i d d e r s bleken i n h e t g r o n d g e v e c h t n i e t opgewassen t e g e n d e s p e r e n e n b i j l e n van h e t Engelse voetvolk, d a t onvervaard i n de tegenaanval g i n g .

De F r a n s e n w a r e n z i c h n o g v a n g e e n k w a a d b e w u s t . . . . D e l e g e r l e i d i n g was v e r z a m e l d r o n d d e k o n i n g e n d e k o n i n k l i j k e b a n i e r . . .

Plots s t o r t t e de Franse weerstand i n e l k a a r . . . want tegen de rake p i j l e n v a n d e Engelse handboogschutters was a l l e e n d e v l u c h t e e n p r o b a a t m i d d e l . D a t d e " Z w a r t e P r i n s " n i e t bang was van e e n g e w a a g d e a a n v a l t e p a a r d b l e e k d a d e l i j k . D e E n g e l s e n l i e t e n de kans n i e t v o o r b i j , t r n ze de v i j a n d e l i j k e banier zo d i c h t e n p r a k t i s c h o n b e s c h e r m a v o o r z i c h z a g e n w a p p e r e n .

Zonder v e e l w e e r s t a n d r u k t e n d e E n g e l s e n h e t F r a n s e h o o f d k w a r t i e r binnen. E r ontspon z i c h een hevige maar k o r t e s t r i j d .

De " R i d d e r s v a n d e S t e r " h e r i n n e r d e n z i c h h u n b e l o f t e : n o o i t de s t r i j d t e o n t w i j k e n e n a l s w a a r d i g e o p v o l g e r s v a n d e Te m p e l i e r s s t e l d e n z e z i c h h a r d n e k k i g t e w e e r . H e l a a s h u n moed kon n i e t b a t e n e n p r a k t i s c h d e v o l l e d i g e " O r d e v a n d e S t e r " sneuvelde b i j d e v e r d e d i g i n g v a n hun k o n i n g Hoe m o e d i g d e F r a n s e n o o k v o c h t e n , z e m o e s t e n h e t o n d e r s p i t delven. De ganse Franse l e g e r l e i d i n g , m e t de koning i n hun midden, v e r k e e r d e i n a k u u t g e v a a r.

Meedogenloos r u k t e n d e E n g e l s e n o p , t e r v e r o v e r i n g v a n d e Franse v l a g . M e t h u n l e v e n poogden meerdere F r a n s e r i d d e r s hun s t a n d a a r d t e r e d d e n . O n d e r h e n k o n i n g J a n d e G o e d e .

Ook h i j b e e t i n h e t z a n d ; e e n E n g e l s e s o l d e n i e r g i n g h e m m e t z i j n l a n s d o o r s t e k e n . G e o f f r o y d e C h a r n y, o n v e r s c h r o k k e n z i j n taak van " p o r t e -oriflamme" v e r v u l l e n d , z a g de k r i t i e k e toestand van z i j n v o r s t , l i e t z i j n s t a n d a a r d i n d e s t e e k e n w i e r p z i c h op d e E n g e l s e s o l d a a t . M e t d o o r b o o r d e b o r s t v i e l h i j z i e l t o g e n d t e r a a r d e . K o n i n g J a n d e Goede w i e r p t o e n z i j n z w a a r d weg e n vroeg genade ! G e l u k k i g v o o r hem, h e r k e n d e d e " Z w a r t e P r i n s " z i j n i l l u s t e r e r i v a a l . De Franse koning kende de vernedering van e e n l a n g d u r i g e g e v a n g e n s c h a p . T o t o v e r m a a t v a n r a m p k o n (of w i l d e ) z i j n zoon h e t gevraagde l o s g e l d n i e t b e t a l e n . . . .

Nu w a s d a t b e d r a g i n f e i t e o n b e t a a l b a a r : d r i e m i l j o e n e c u s . . .

Zo b l e v e n d e k o n i n g e n z i j n j o n g s t e z o o n F i l i p s t o t n a d e r o r d e r k r i j g s g e v a n g e n . D e d a u p h i n K a r e l k r e e g h e t i n m i d d e l s warm

- 166 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 166

met d i e z e l f d e M a r c e l , d i e o o k z i j n v a d e r r e e d s d u c h t i g d w a r s g e z e t e n h a d . To e n K a r e l w e i g e r d e t o e s t e m m i n g t e v r a g e n a a n d e Staten-Generaal, b i j h e t h e f f e n van nieuwe b e l a s t i n g e n , b r a k b u r g e r o o r l o g u i t . Z o v e r l i e p e n d e maanden e n b l e e f k o n i n g J a n I I eenzaam w a c h t e n o p h e t l o s g e l d . B i j d e v r e d e v a n B r é t i g n y ( 1 3 6 0 ) werd h i j v r i j g e l a t e n , o m z e l f v o o r z i j n l o s g e l d t e z o r g e n . D a t l u k t e n i e t en z i j n woord getrouw keerde de koning t e r u g i n g e vangenschap, w a a r h i j i n 1364 z o u s t e r v e n .

F r a n k r i j k kende t o e n zware dagen. De gevolgen van de " z w a r t e gadood" e n d e b l o e d i g e b u r g e r o o r l o g d r u k t e n l o o d z w a a r o p d e bevolking. Duizenden leden gebrek. Ook op h e t k l e i n e k a s t e e l van L i r e y w a s a r m o e d e t r o e f .

De h e l d e n d o o d v a n v a d e r G e o f f r o y l i e t z i j n f a m i l i e i n p e n i b e l e omstandigheden a c h t e r . A l s é n i g e u i t k o m s t z a g men e e n " k o m m e r ciële u i t b a t i n g " van de w e l i g tierende "eredienst van de Syd a i n e " . D a g e l i j k s kwamen v e l e n n a a r d e k l e i n e " c o l l e g i a l e kerk" van L i r e y bidden.

De w e d u w e v a n G e o f f r o y k o n v l u g h a a r u i t g a v e n n i e t m e e r d e k k e n met d e o p b r e n g s t v a n d e " L i j k w a d e " .

Ze m o e s t i m m e r s d e k a s d e l e n m e t d e e e r w a a r d e p a t e r s , d i e d e eredienst verzorgden. En over de verdeelsleutel ontstond vlug ruzie en onenigheid.

I n november 1356 v r o e g Jeanne d e V e r g y, weduwe v a n G e o f f r o y d e C h a r n y, o m s t e u n a a n d e D a u p h i n ( z o o n v a n J a n d e G o e d e ) . Z i j eiste de voorrechten van haar echtgenoot a l s " p o r t e - o r i f l a m me" o p , t e n v o o r d e l e v a n h a a r m i n d e r j a r i g e z o o n G e o f f r o y I I .

Jeanne d e Ve r g y k r e e g w e l v e e l b e l o f t e n , m a a r g e e n b a a r g e l d .

De s t a a t s k a s w a s l e d i g e n b e l o v e n k o s t n i e t s ( o o k t o e n a l ! ) .

Te n e i n d e d e s t e e d s t o e n e m e n d e k o s t e n v a n h e t o n d e r h o u d d e r kerk van L i r e y t e bekostigen besloten de kanunniken van L i r e y de z a k e n w a t g r o o t s e r a a n t e p a k k e n . To e n w e r d v o o r h e t a l l e r eerst i n h e t westen de l i j k w a d e i n haar v o l l e l e n g t e openbaar t e n t o o n g e s t e l d . Men m o e s t h e t v o l k i n bedwang h o u d e n .

Eindeloze r i j e n bedevaarders t r o k k e n naar L i r e y.

Dat d e h o g e r e g e e s t e l i j k h e i d d e z a k e n i n L i r e y g o e d i n h e t o o g h i e l d moge b l i j k e n u i t e e n i n v e n t a r i s , o p g e m a a k t i n 1 3 5 7 .

Hierop s t a a n a l d e r e l i k w i e ë n , i n de k e r k bewaard, v e r m e l d .

Het d o k u m e n t i s o n d e r t e k e n d d o o r n i e t m i n d e r d a n t w a a l f b i s schoppen. D e l i j k w a d e w o r d t NIET v e r m e l d ! ! ! !

Als s l o t s t a a t vermeld d a t iedereen, d i e de k e r k van L i r e y bezoekt, e e n a f l a a t toegekend wordt.

Jeanne d e Ve r g y z a g m e t l e d e o g e n h o e d e p a t e r s h u n k a s s p i j s den, z o n d e r d a t z i j d a a r z e l f v e e l b a a t b i j h a d . E i g e n m a c h t i g besloot z i j reizende t e n t o o n s t e l l i n g e n t e gaan organiseren.

Het t o u w t r e k k e n om h e t e i g e n d o m s r e c h t o v e r d e l i j k w a d e b e -

- 167 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 167

gon. D e k a n u n n i k e n v a n L i r e y e i s t e n h e t a l l e e n r e c h t o p . D e k e r k e l i j k e overheid t r a d op ;bisschop Hendrik de P o i t i e r s v e r k l a a r de z o n d e r m e e r d a t e e n o n a a n z i e n l i j k e f a m i l i e a l s d e C h a r n y o n mogelijk h e t b e z i t van een d e r g e l i j k waardevolle r e l i k w i e kan verantwoorden. De bisschop vaardigde een verbod u i t , d e l i j k wade n o g v e r d e r u i t t e s t a l l e n . J e a n n e d e V e r g y s t o o r d e z i c h n i e t aan z i j n gebod. Maar de b e d r e i g i n g met de k e r k e l i j k e ban bracht haar t o t andere gedachten. De l i j k w a d e b l e e f v o o r l o p i g opgeborgen i n d e s c h a t k a m e r v a n d e k e r k v a n L i r e y .

De s t r i j d v a a r d i g e J e a n n e b l i e s t o e n w a t s t o o m a f e n l i e t d e zaken e v e n o p h u n b e l o o p . U i t e i n d e l i j k h a d z e g e h o o r g e v o n d e n b i j d e a u t o r i t e i t e n en werd h a a r r e c h t gedaan.

I n 1 3 5 8 m o c h t z i j h e t g e n o t v e r w e r v e n v a n d e eigendommen v a n Joserand d e Maçon, toegewezen a a n h a a r e c h t g e n o o t , n a de, s l a g van B r é t e u i l ( 1 3 5 6 ) .

Eens d e z a k e n i n o r d e , h e r b e g o n J e a n n e e c h t e r h a a r s t r i j d o m de i n k o m s t e n v a n d e l i j k w a d e .

Maar t o e n g e b e u r d e e r i e t s z e e r v r e e m d Op e e n s o m b e r e a v o n d g i n g e e n o n b e k e n d s c h i l d e r t e b i e c h t e n b i j d e bisschop Hendrik . . . . d i e d i r e k t h e t biechtgeheim schond De b e r o u w v o l l e s c h i l d e r h a d h e m i m m e r s b e k e n d , d a t h i j d e "lijkwade van L i r e y " v e r v a l s t had. Ex cathedra vaardigde de bisschop nu een verbod u i t , d e l i j k w a d e t e n t o o n t e s t e l l e n .

* * * * * * De j e u g d i g e r i d d e r G e o f f r o y I I d e C h a r n y g r o e i d e i n m i d d e l s o p in wijsheid en verstand. H i j koos ook voor een m i l i t a i r e loopbaan e n v e r v o e g d e de t r o e p e n v a n d e F r a n s e k o n i n g i n 1 3 6 2 .

Hij was aanwezig op de p l e c h t i g e begrafenis van z i j n vader i n 1370. To e n b e s l o o t d e F r a n s e k o n i n g , d a t d e r o e m r i j k e r i d d e r de C h a r n y , h e l d h a f t i g g e s n e u v e l d b i j d e v e r d e d i g i n g v a n z i j n koning, u i t e i n d e l i j k een "heldenbegrafenis" zou k r i j g e n . Op k o s t e n v a n d e k o n i n g w e r d G e o f f r o y d e C h a r n y, m e s s i r e d e L i r e y , p l e c h t i g begraven i n de " E g l i s e des C e l e s t i n s " t e P a r i j s .

De w i n d w a s n u b l i j k b a a r g u n s t i g v o o r d e f a m i l i e d e C h a r n y .

J e a n n e d e V e r g y h e r t r o u w d e m e t r i d d e r Ay m o n d e G e n è v e , r e c h t streeks f a m i l i e v a n paus Clemens V I I , o o k e e n t e l g u i t d e i n v l o e d r i j k e f a m i l i e d e Genève.

Dat h a d H e n d r i k d e P o i t i e r s , b i s s c h o p v a n T r o y e s , n a t u u r l i j k n i e t v o o r z i e n . Aymon l i e t n i e t n a d e r e c h t e n v a n z i j n n i e u w e vrouw t e v e r d e d i g e n , e n d e p a u s s t e l d e e e n "modus v i v e n d i " voor : d e f a m i l i e d e Charny mocht de kommerciële o r g a n i s a t i e van d e t e n t o o n s t e l l i n g e n b u i t e n d e k e r k v a n L i r e y u i t b a t e n , maar d e l i j k w a d e m o c h t n i e t m e e r a l s z o d a n i g v e r e e r d w o r d e n .

Zo s p r a k m e n t o e n o v e r " e e n v o o r s t e l l i n g v a n d e L i j k w a d e " , wat i m p l i c i e t b e t e k e n d e d a t h e t h i e r e e n v e r v a l s i n g b e t r o f .

- 168 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 168

Het w a s w e l m o e i l i j k u i t t e l e g g e n d a t e e n z e l f d e d o e k v o o r "echt" doorging i n de kerk van L i r e y, maar op verplaatsing een " v o o r s t e l l i n g " genoemd w e r d . G e l e i d e l i j k b l e e f h e t " d o e k " steeds l a n g e r u i t d e k e r k v a n L i r e y weg, w a t d e kanunniken t e n z e e r s t e v e r d r i e t aandeed. H u n k a s g e r a a k t e l e d i g , w a n t waarom zouden d e m e n s e n n o g n a a r L i r e y k o m e n , a l s z e d e " v o o r s t e l l i n g v a n d e Wa d e " i n h u n e i g e n d o r p k o n d e n z i e n ?

Zoon G e o f f r o y m a a k t e i n m i d d e l s o o k h e e l w a t v o o r u i t g a n g e n werd d o o r d e k o n i n g b e n o e m d a l s " b a i l l i d e C h a u x " . H i j h u w d e Margaretha d e P o i t i e r s , v e r w a n t aan d e b i s s c h o p , d i e met z i j n moeder i n d i s p u u t l a g o v e r d e r e c h t e n o p d e l i j k w a d e .

Bisschop de P o i t i e r s verdween van h e t aardse t o n e e l e n werd opgevolgd d o o r P i e r r e d ' A r c i s , e e n i n t e g e r man, d i e t o t geen toegevingen b e r e i d was ( 1 3 7 0 ) .

Geoffroy I I begon t o e n j u i s t z i c h meer en meer met de zaken van z i j n moeder i n handen t e nemen. H i j v r o e g , v i a z i j n s t i e f v a d e r, d e t o e l a t i n g om d e l i j k w a d e e l k e z o n - e n f e e s t d a g u i t t e s t a l l e n . H i e r b i j w e r d h e t doek e c h t e r n o o i t omschreven a l s "de e c h t e l i j k w a d e " .

Geoffroy I I beging e c h t e r i n z i j n j e u g d i g e i j v e r een k l e i n f o u t j e d a t e r n s t i g e gevolgen zou hebben. H i j onderhandelde r e c h t s t r e e k s m e t k a r d i n a a l d e T h u r y, l e g a a t - n u n t i u s v a n paus Clemens V I I .

I n 1389 nam b i s s c h o p d ' A r c i s hem d a t z e e r k w a l i j k e n meteen ontspon z i c h een s t e e k s p e l i n k e r k e l i j k r e c h t . E e n e e r s t e g e volg was d a t d e u i t s t a l l i n g e n van d e l i j k w a d e met minder pracht en p r a a l dienden t e gebeuren. Reeds t o e n b l e e k e c h t e r dat d e mededelingen van h e t p a u s e l i j k h o f , g e r i c h t aan bisschop d ' A r c i s e n G e o f f r o y I I d e C h a r n y, n i e t a l t i j d e e n s l u i d e n d waren !

B i j d e z e k o n t a k t e n met d e paus was b i s s c h o p d ' A r c i s n i e t b e paald een voorbeeld van onderdanigheid. H I j b l e e f h a l s s t a r r i g z i j n mening o v e r de "namaak-lijkwade", v e r e e r d i n L i r e y, v e r kondigen. G e o f f r o y I I d e Charny s t o o r d e z i c h n i e t e r g aan de mening v a n d e b i s s c h o p e n b l e e f z o n d e r v e e l e e r b i e d v o o r d e pauselijk voorschriften, de lijkwade tentoonstellen.

Het g e z i n d e C h a r n y w e r d m e t e e n d o c h t e r t j e g e z e g e n d : M a r g a r e t h a . De v e r d i e n s t e n van G e o ff r o y I I d e Charny werden d o o r de k o n i n g e r k e n d e n b e l o o n d : i n 1 3 8 8 w e r d h i j a a n g e s t e l d t o t " b a i l l i de Mantes" e n door de h e r t o g van Savoie t o t r i d d e r g e s l a g e n . I n d a t z e l f d e j a a r s t i e r f z i j n s t i e f v a d e r Ay m o n d e Genève.

De k a n u n n i k e n w e n d d e n z i c h o p n i e u w t o t d e o p v o l g e r v a n H e n d r i k de P o i t i e r s . De nieuwe bisschop P i e r r e d ' A r c i s leende hen e e n g u n s t i g g e h o o r e n s t e l d e a l l e s i n h e t w e r k o m d e l i j k wade i n h e t b e z i t v a n d e k e r k t e k r i j g e n .

- 169 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 169

Begin 1389 p a s s e e r d e d e p a u s e l i j k e l e g a a t a a n h e t h o f v a n k o n i n g K a r e l V I l a n g s L i r e y . W a t h i j d a a r kwam d o e n i s n i e t d u i d e l i j k , m a a r w a a r s c h i j n l i j k kwam h i j z e l f " d e l i j k w a d e v a n Lirey" vereren.

Hoe d a n o o k , G e o f f r o y I I d e L i r e y , m a a k t e v a n d e g e l e g e n h e i d g e b r u i k om d e k a r d i n a a l v a n S t . S u z a n n e , P i e r r e d e T h u r y , t o e l a t i n g t e vragen "om de l i j k w a d e i n een nederige p l a a t s van d e k e r k v a n L i r e y d o o r l o p e n d u i t t e s t a l l e n , o m d e g e trouwen d e g e l e g e n h e i d t e geven d e r e l i k w i e t e v e r e r e n " .

De k a r d i n a a l v e r l e e n d e d e z e i n d u l t ( t o e g e v i n g , t o e l a t i n g ) .

De k a n u n n i k e n v a n L i r e y s t o o r d e n z i c h n i e t a a n d e b e m e r k i n g e n opgelegd i n h e t " i n d u l t " e n begonnen opnieuw p l e c h t i g e o p e n bare u i t s t a l l i n g e n t e o r g a n i s e r e n .

Toen d a t a a n d e o r e n kwam v a n d e b i s s c h o p v a n T r o y e s , P i e r r e d"Arcis, was deze n i e t opgezet met de tussenkomst van de paus e l i j k e l e g a a t . T i j d e n s een synode met de g e e s t e l i j k h e i d van de d i o c e e s t r o f h i j e n k e l e d r a c o n i s c h e m a a t r e g e l e n . G e e n e n k e l e g e e s t e l i j k e o f p r e d i k e r mocht d e l i j k w a d e n o g vernoemen !

Op s t r a f v a n e x c o m m u n i c a t i e w a s h e t t e n s t r e n g s t e v e r b o d e n e r, z e l f s ondereen, o v e r t e s p r e k e n ! E e n i e d e r d i e een u i t s t a l l i n g van de l i j k w a d e bijwoonde, werd met excommunicatie bedreigd.

Geoffroy I I d e Charny a c h t t e z i c h d o o r deze maatregelen g e v i seerd e n t r o k m e t z i j n bezwaren n a a r h e t h o f v a n K a r e l V I .

De k o n i n g v e r l e e n d e g u n s t i g g e v o l g a a n d e v r a a g v a n G e o f f r o y , w a a r s c h i j n l i j k i n d e e e r s t e p l a a t s om d e p a u s e l i j k e l e g a a t t e r wille te zijn.

Bisschop d ' A r c i s was b l i j k b a a r geen g e m a k k e l i j k e t e g e n s t a n d e r en h i j s c h r e e f t e r s t o n d n a a r d e k o n i n g !

Op 4 a u g u s t u s 1 389 w i j z i g d e d e F r a n s e koning z i j n v r o e g e r e b e s l i s s i n g en werd de l i j k w a d e geconfisceerd. D e baljuw van Tr o y e s b e t e k e n d e h e t b e s l a g b i j d e k a n u n n i k e n v a n L i r e y e n eiste de l i j k w a d e op, om t e r onderzoek aan h e t Hof van h e t Parlement v a n P a r i j s v o o r t e l e g g e n .

De k a n u n n i k e n w e i g e r d e n h u n k l e i n o o d a f t e g e v e n e n t e k e n d e n beroep a a n b i j d e p a u s .

De k o n i n g h i e l d e c h t e r z i j n b e s l a g s t a a n d e , m a a r e r w e r d n i e t s ondernomen, o m d e l i j k w a d e i n d e r d a a d n a a r P a r i j s t e b r e n g e n .

D i t was v o l d o e n d e om d e v e r t o o r n d e b i s s c h o p d ' A r c i s t o t e e n brutale tegenaktie t e brengen.

Hij g r e e p opnieuw n a a r z i j n ganzeveer e n s c h r e e f een vlammende b r i e f n a a r d e p a u s v a n A v i g n o n .

H i e r i n verklaarde h i j v o l v e r t r o u w e n , b e r e i d t e z i j n a a n t e t o nen h o e d e " v e r v a l s e r " z i j n s c h i l d e r i j z o k u n s t i g e n l i s t i g gemaakt h a d . O n g e l u k k i g g e n o e g h e e f t d e v u r i g e b i s s c h o p nergens z i j n b e v i n d i n g e n o p p a p i e r g e z e t . D e moderne w e t e n -

- 170 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 170

schap z o u hem d a n k b a a r z i j n , w a n t t o t o p h e d e n h e e f t men n o g steeds n i e t kunnen aantonen, h o e d e a f b e e l d i n g o p de l i j k w a d e t o t s t a n d i s gekomen !

Clemens V I I w a s n i e t w e i n i g v e r w o n d e r d , d e r g e l i j k e g e s p i e r d e t a a l o n d e r ogen t e k r i j g e n . Een b r i e f u i t 1389 l u i d d e a l s volgt : " S i m a s a n t é m e l ' a v a i t p e r m i s , j e me s e r a i s p r é s e n t é e n personne d e v a n t V o t r e S a i n t e t é p o u r e x p o s e r ma p l a i n t e , c a r je s u i s convaincu que j e ne peux pas m'exprimer pleinement ou s u f f i s a m m e n t p a r é c r i t p o u r d é n o n c e r l a n a t u r e d o u l o u r e u s e du s c a n d a l e , l e m é p r i s q u i e n r e j a i l l i t s u r l ' E g l i s e e t l a j u r i d i c t i o n e c c l é s i a s t i q u e e t l e danger encournu p a r l e s âmes". ( I n d i e n m i j n g e z o n d h e i d me n i e t w e e r h o u d e n h a d , z o u i k p e r s o o n l i j k v o o r Uwe H e i l i g h e i d h e b b e n k o m e n g e t u i g e n , o m d a t ik ervan overtuigd ben, d a t h e t onmogelijk i s s c h r i f t e l i j k uiteen t e z e t t e n hoe p i j n l i j k d i t schandaal wel i s , welke minachting e r tegenover de Kerk en haar i n s t e l l i n g e n door opgewekt w o r d t , o m n i e t t e s p r e k e n v a n h e t g e v a a r d a t d e zielen lopen).

Maar C l e m e n s V I I s t o o r d e z i c h n i e t a a n z i j n b o z e b i s s c h o p .

H i j l e g d e hem h e t z w i j g e n o p , e n z o k o n d e f a m i l i e d e C h a r n y ongestoord verdergaan met de rondreizende u i t s t a l l i n g e n van de l i j k w a d e . O o k a l h a a s t t e b i s s c h o p d ' A r c i s z i c h o m d e p a u s mede t e d e l e n " d a t , o n d a n k s z i j n v e r b o d , i n k l e i n e k r i n g d e l i j k w a d e t ó c h a l s d e e c h t e Sydoine v e r e e r d e n aanbeden w e r d " .

Bisschop d ' A r c i s maakte e c h t e r een opmerking, d i e i n f e i t e aantoonde, d a t d e l i j k w a d e r e e d s o p h e t e i n d e v a n d e X I I d e eeuw i n d e b e l a n g s t e l l i n g s t o n d .

H i j m a a k t e i m m e r s gewag v a n d e " t h e o r i e v a n L u l l o " , e e n man die l e e f d e t u s s e n 1235 e n 1315. Deze kunstenaar zou een " n a maaklijkwade" gemaakt hebben, d o o r h e t bewerken van een beeld met ( z w a v e l ? ) z u u r.

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden nu gebundeld en i n boekvorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden kleurfoto's en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s .

Men k a n d i t b o e k b e k o m e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e .

Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n b e k o m e n w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . R e m i Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

C h r i s t u s - De Lijkwade "De V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j de 68 B 4 , 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

- 171 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 171

HET MEMORANDUM VAN PIERRE D'ARCIS, BISSCHOP VAN TROYES Verkorte v e r s i e v a n h e t dokument d a t z i c h i n d e a r c h i e v e n v a n de N a t i o n a l e B i b l i o t e e k v a n P a r i j s b e v i n d t . D i t d o k u m e n t i s niet gedateerd en w a a r s c h i j n l i j k nipt naar de paus verzonden.

Overgenomen u i t " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " , I a n W i l s o n . toelating "Het Spectrum", Antwerpen.

M e t

De zaak. I leilige Vader, is deze De deken van de collegiale kerk van Lirey, was door hebzucht gedreven begonnen niet de uitstalling van een met de hand geschilderde lijkwade. Er werden wonderlijke verhalen verteld, waardoor uit gans Frankrijk en de hele wereld vele pelgrims aangelokt werden. Uit alle windstreken kwamen ze, om getuige te zijn van valse mirakelen. M i j n voorganger, Hendrik de Poitiers, ingelicht door wijze lieden, verbood deze uitstallingen. Het kapittel verborg toen het doek voor ongeveer 34 jaar.

Nu herbegint de huidige deken hetzelfde spel. Ridder Geoffroy de Charny, misleid door de deken, heeft de schriftelijke toestemming tot openbare uitstalling bekomen van U w Iegaat de Thury. Ondanks mijn verbod, wordt een woordspeling Sudarium-Sanctuarium-Sainte Suaire gebruikt o m de goedgelovige zielen een rad voor de ogen te draaien. Daarom heb ik de deken van Lirey in de ban geslagen.

Ridder de Charny, steunende op koninklijke rechten, bekomen via Uw afgevaardigde aan het I lof, kardinaal de Luna. heeft hij gelegenheid, eigenhandig de lijkwade aan de gelovigen getoond. Zo trad hij mijn verbod met de voeten.

Ik heb gepoogd recht te bekomen bij het gerechtshof van het parlement van de koning, maar cie bevolen inbeslagname is weerlegd door Uw brief van 1389, waarin U mij eeuwig stilzwijgen oplegt. Toch meen ik, met de nodige eerbied, te mogen vragen dat U de verdere uitstalling van deze relikwie zou verbieden.

Les"'" K..... t . t . N . . t J *Nora � , h �tC.t 0�., ta onis �•+�•ptMe„at��w�e� w � � }' +�r+esaYs.z N � �M+$▶•t. r«Nt•A9 �•N.rsNw,� 1

�

.�▶r+neia .p;�+N a.* t.�..N t a t � Pm tfM r 3tor gstmt i• F..t«.á▶c t� �t«&• hoNrar cdwt.•I▶.byau:.,(�+ c .`ftiv.w.o.../:._............ � ,� aWs9sl.qsí� tq..e

r % � �

ls4.+í��i•Në s�t.o�;,t,

tvtAw(�sMt�Vt.atF.%.�y' '�

a

)rnr'4�.+tt� tk4t� tai it. part+r d»�óts .›..4 ree.«. z � �,

,

,

� �

l

l

1

t

t t • c F � t � - t e � - , r t a • p � • � r. a t ▶ . $ � . � o e ,

�

�

�

4

,

n �

t

zi

�

. . { • � , � ,,,e>�,,v

,�t.,a� .� •,;.�.� � �

li

• r o t

. . t . : t

.,t

M

eau �

W

�

�

t

g i t ' � x , 7

* * s i t *

t

�

- 0 1 9 M t ' Haots�.t � o , , . � a t t e

.

n

�

ttnbCti>t t�pt4�!

e a ▶pt. �í'Kato�art,�it*. t�rtser spt�d�e fi••�i r,,t� a.,A.tc��; � t • M%b�,.jl^ .,

� c

_

i � M� p i

/

p

▶

1

„ r r n � a 3 4

a

t

N � ▶ ( r t 4 t l t j � + e . . t ` N $ a t t � � � . . ? . t e r a + 6 . . / . . � r. . r r w d s . a t • ! f

Aanvang van het « Memorandum » over de lijkwade, geschreven door Pierre d'Arcis, Bisschop van Troyes. Hij verklaart de lijkwade van «schilderachtige» afkomst.

Nationale Bibliotheek, Parijs.

- 172 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 172

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 173

De e e r s t e " A d f u t u r a m r e i m e m o r i a m " , w a s w a a r s c h i j n l i j k g e r i c h t aan h e t k a p i t t e l v a n L i r e y . D e t w e e d e a a n d e b i s s c h o p v a n Tr o y e s , P i e r r e d ' A r c i s . D e d e r d e a a n d e k e r k e l i j k e o f f i c i Í l e n van L a n g r e s , A u t u n e n C h â l o n s - s u r - M a r n e , m e t d e o p d r a c h t d e p a u s e l i j k e b e s c h i k k i n g e n bekend t e maken e n t e d o e n n a l e v e n .

De v i e r d e w a s g e r i c h t a a n G e o f f r o y d e C h a r n y . D i t d o k u m e n t was n i e t g e d a t e e r d , m a a r i s w a a r s c h i j n l i j k o p d e z e l f d e d a g geschreven.

Geoffroy de Charny kreeg i n e l k g e v a l z i j n " b u l " v o o r de andere partijen en triomfeerde voorbarig !

Het l e e k w e l a l s o f G e o f f r o y a l l e s i n h e t w e r k s t e l d e o m d e bisschop van Troyes v o o r h e t h o o f d t e s t o t e n .

Zonder e n i g e t o e l a t i n g r i c h t t e h i j h e r e n d e r i n h e t d i o c e e s Tr o y e s t e n t o o n s t e l l i n g e n i n , w a a r b i j h i j s o m s z o v e r g i n g , dat h i j eigenhandig de l i j k w a d e aan de toeschouwers toonde !

Andere d a g e n b l e e k h i j d a n w e e r b e r e i d om m e t d e g e e s t e l i j k h e i d t o t e e n o v e r e e n k o m s t t e k o m e n . Wa n n e e r h e t e c h t e r t o t b e s l u i t e n kwam, d a n t r o k d e C h a r n y z i c h z o n d e r u i t l e g t e r u g .

Het w a s d a n o o k n i e t v e r w o n d e r l i j k d a t d e k a n u n n i k e n v a n L i r e y opnieuw a a n d e k l a a g m u u r g i n g e n s t a a n .

Het k a p i t t e l s c h r e e u w d e m o o r d e n b r a n d b i j d e b i s s c h o p v a n Tr o y e s , " o m d a t z e d e o n d e r h o u d s k o s t e n v o o r h u n k e r k n i e t meer k o n d e n b e t a l e n " . Wa a r o m z o u m e n d e v e r r e r e i s n a a r L i r e y nog o n d e r n e m e n , a l s d e l i j k w a d e b i j n a a a n h u i s u i t g e s t a l d werd ? D e z e v r a a g s t e l d e n z e d e b i s s c h o p . M a a r d i e w i s t z i c h t o t eeuwig z w i j g e n gebonden e n poogde d e z a a k i n d e r minne te r e g e l e n . De kanunniken van L i r e y stoorden z i c h n i e t aan de p a u s e l i j k e b e s c h i k k i n g e n e n b r a c h t e n d e z a a k v o o r d e k e r kelijke rechtbank.

I n A v i g n o n b l e e f men d o o f v o o r d e k l a c h t e n v a n d e b i s s c h o p , ook a l n a m d e z e d e u i t e r s t o n g e w o n e v r i j h e i d t e g e n e e n p a u s e l i j k e u i t s p r a a k i n beroep t e gaan.

Het k a p i t t e l v a n L i r e y z a l w e l o p z i j n n e u s g e k e k e n hebben m e t deze u i t s p r a a k . G e o f f r o y d e C h a r n y m a a k t e i m m e r s v e e l v u l d i g gebruik van z i j n rechten. H e t s c h r i j n en de vergrote k a p i t t e l kerk stonden meer l e d i g dan v o l ! D e vroede h e r d e r s zagen w e l h a a s t d e bodem v a n h u n g e l d k i s t . *

*

*

*

*

*

Hoe o n b e s t e m d h e t g e d r a g v a n d e p a u s v a n A v i g n o n i n d e z e zaak w e l w a s , b l i j k t d u i d e l i j k u i t t w e e d o k u m e n t e n , d i e i n f e i t e een geheel vormen.

I n d e F r a n s e a r c h i e v e n ( P a r i j s ) r u s t d e " b u l l e " v a n Clemens V I I aan d e b i s s c h o p v a n T r o y e s , P i e r r e d ' A r c i s , g e d a t e e r d 6 j a n u a r i 1390. H e t kladwerk voor deze b r i e f , l i g t i n de archieven

- 174 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 174

van h e t V a t i c a a n . E n o p d i t k l a d w e r k k a n m e n d e d o o r s t r e p i n g e n en v e r b e t e r i n g e n d u i d e l i j k l e z e n . H i e r u i t b l i j k t d a t d e e e r s t e b e s l i s s i n g i n h e t v o o r d e e l v a n b i s s c h o p d ' A r c i s was u i t g e vallen !

Op h e t k l a d k a n m e n d e w o o r d e n " p i c t u r a s e u t a b u l a " n o g l e zen. O p d e " e c h t e b u l l e " k o m t d e z e z i n s w e n d i n g n i e t v o o r .

De " b u l " b e w a a r d i n d e V a t i c a a n s e a r c h i e v e n , i s " v e r b e t e r d geworden v o l g e n s e e n " c o r r e c t u m d e m a n d a n t o J o . d i N e a p o l i " , gedateerd 30 mei 1390. De zinsnede " p i c t u r a seu t a b u l a " i s vervangen d o o r d e t e k s t " f i g u r a m s e u representacionem S u d a r i i quod f o r e d i c i t u r e i u s d e m D o m i n i N o s t r i J h e s u C h r i s t i " .

Praktisch d e z e l f d e woorden a l s i n de e e r s t e b r i e f aan G e o ff r o y I I de Charny Amper e e n d a g l a t e r v a a r d i g d e p a u s C l e m e n s V I I e e n n i e u w e "bul" u i t , w a a r i n de schikkingen, g e t r o f f e n op 6 j a n u a r i 1390 herroepen w o r d e n . . . .

I e d e r e e n d i e n a a r L i r e y kwam, w a a r d e l i j k w a d e " v e n e r a b i l i t e r conservata", d u s met " v e r e r i n g bewaard" werd, k o n een h e l e reeks a f l a t e n v e r d i e n e n .

In deze b r i e f vermeldde de paus l e t t e r l i j k d a t h e t h i e r g i n g over " d e l i j k w a d e met d e a f d r u k van h e t l i c h a a m van C h r i s t u s " .

De h o u d i n g v a n d e p a u s , i n d e z e z o b e t w i s t t e z a a k b l e e f d u s steeds e v e n o n v o o r s t e l b a a r . . . . W a a r s c h i j n l i j k , g a f d e paus gehoor a a n n i e u w e argumenten o f v e r d u i d e l i j k i n g e n , v o o r g e l e g d door G e o f f r o y I I d e C h a r n y, z o a l s d e z i n s n e d e " ĂŠ s i c u t a c c e p timus" ( w i j werden i n g e l i c h t ) a a n d u i d t .

Clemens d'Arcis H. K e r k de p a u s

V I I g i n g e r t o e n met de grove b o r s t e l door : bisschop kon kiezen : eeuwig s t i l z w i j g e n o f i n de ban van de geslagen worden. Over deze meningsverschillen tussen en de bisschop d ' A r c i s bestaat een l i j v i g d o s s i e r.

Resultaat van a l deze p e r i k e l e n was, d a t de l i j k w a d e w e l mocht t e n t o o n g e s t e l d w o r d e n , m a a r d a t e r z e k e r e b e p e r k i n g e n opgelegd werden. Men mocht h e t " S i n d o n " n i e t meer a l s " e e n w a a r a c h t i g e n i e t d o o r mensenhanden gemaakte a f b e e l d i n g v a n Christus v o o r s t e l l e n " maar w e l was h e t t o e g e l a t e n z e a l s een geschilderde afbeelding van Christus t e vereren.

I n t u s s e n w a s J e a n n e d e Ve r g y a l e e n w a t o u d e r e dame g e w o r d e n , maar d a t k o n h a a r n i e t v e r h i n d e r e n s t e e d s e n o v e r a l o p t e komen v o o r d e v r i j w a r i n g v a n d e r e c h t e n v a n h a a r z o o n G e o f f r o y I I . D e i n k o m s t e n d e r t e n t o o n s t e l l i n g e n doorheen h e e l West-Europa betekenden immers h e t d a g e l i j k s b r o o d v o o r d e f a m i l i e d e Charny !

De k a n u n n i k e n v a n L i r e y v e r s a a g d e n n i e t : h a l s s t a r r i g b l e v e n z e hun r e c h t e n o p d e l i j k w a d e o p e i s e n .

Remi V a n H a e l s t

-- 1 7 5 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 175

c,,A.µ..^.CP

�

r

.

+ . . M 6 � w ± �

M

n.,..w� ¢ , � � e�•�f��.,....�^

4 A). .

ÿ

.

�

.

�

.

� v

e

�

e

l

,w7.0 %

.

h

.

'

°

.

�

�

.

:

'

.

:

Sf .

. q � . . 1 n � r. . , �

r•�i .� t .� . Q� �P-�-� e � � � � , � ' � 4� , . � ' , . . � ' g A...f..�o

°

�

�

�

�

l

e

e

ot.....

a � � . �..�P fi�«.+.-.�•r � � - - � r---'-1 , , . . r . s s � .fp ........��r,�, f } - - - , � - � � . . . . : s- _ � � t t - • -

� , ^ � � ^ ' 4`' d i M l l e t i o -+-r 4 • . 4 3 e

� `

.

"�` s-� 1

�

J . sa. - . e r a � � � �

y

� Q,����t�..f.�byr � � ' ' . ' 1 � ' ,,���f�� � � f f l � r ? � �

r

�

�

�

�

t

t

�

e

,verl � �

`�

f

� -_ � �.�1�+�4 � � � � �

•,.�

�

�

�

�

A

i

í

_

�

+

�w,..:a.��/„� C..s,�... � �

;

„

Q

O

'

� `

M �

.

"

"

"

.

r

`

i

�

� ` � . . � a �

. n

€3"...- � � w �

t

íj':-L�J..w.N.�▶� .e�. : .� 3 +r+ 4

>.r+r- w 4 n i�`��...}�"

m e e _erni-�,,.,�r....�

i

�

nee

�

�

r

p � �a�__ . . � i r !"•9�`���a..�+_"" L

i

`

e r e e r e . r 7 `441.

Kladwerktekst v a n de B u l v a n Paus Clemens V I I ( 6 j a n u a r i 1 3 9 0 ) .

De t e k s t " p i c t u r a s e u t a b u l a " i s d o o r s t r e e p t e n k o m t n i e t v o o r op d e o f f i c i ë l e t e k s t v a n d e b u l z o a l s d i e z e b e w a a r d w o r d t i n de " B i b l i o t h è q u e N a t i o n a l e " ( P a r i j s ) .

Pauselijk Archief

- Va t i k a a n

- 176 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 176

I E T S

O V E R

L I E D J E S Z A N G E R S

L i e d j e s z a n g e r s waren v r o e g e r n i e t weg t e denken o p j a a r m a r k t e n e n kermissen. D i k w i j l s g e t o o i d met hoge hoed e n

" p i t t e l e i r " , zongen

ze e e n h e e l gamma l i e d j e s d i e d e t o e h o o r d e r s

t o t t r a n e n t o e bewo-

gen. D e z e l i e d j e s s t o n d e n a f g e d r u k t o p g r o t e

- meestal f e l g e k l e u r -

de - b l a d e n ( z g n . l i e d j e s b l a d e n o f " v l i e g e n d e b l a d e n " g e n o e m d ) , die g r e t i g gekocht werden. De eerstvolgende dagen zong h e t h e l e dorp d i e l i e d j e s n a , waarna d e t e k s t b l a d e n i n één o f andere k a s t vergeten werden gelegd.

Van z u l k e e n l i e d j e s b l a d n o t e e r d e n w e h e t h i e r n a v o l g e n d " C h r i s t e l i j k l i e d e k e n v a n h e t k a a r t s p e l " . De m e l o d i e " o p een bekende w i j z e " konden w e n i e t a c h t e r h a l e n , m a a r d a t d o e t e r w e i n i g t o e , h e t i s vooral de t e k s t d i e t e l t .

Onderaan h e t b l a d w e r d d e d r u k k e r i j v e r m e l d m e t d e v o l g e n d e t e k s t : GOEDKOOPSTE DRUKKERIJ - ONMOOGELIJKE CONCURRENTIE H e n r i Va n d e n B r o e c k - J a c o b s St. J a n s s t r a a t 36 - A a l s t

*

*

*

*

*

*

*

*

- 177 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 177

CHRISTELIJK L I E D E K E N VA N

K A A R T S P E L

STEMME, O P E E N BEKENDE W I J Z E

Een d u i t s c h d o l d a a t h e e l s t e r k e n k l o e k Kwam i n d e k e r k z o n d e r v e r d u i k e n In p l a a t s v a n eenen kerkeboek Een g a n s c h s p e l k a a r t e n t e g e b r u i k e n , Hetgeen kwam t e m i s h a g e n Aan d ' o v e r h e d e n , w a n t Men z a g h e m o v e r d r a g e n Gauw v a n z i j n e n s e r g e a n t Aan z i j n e n M a j o o r Dien s o l d a a t w e r d g e r o e p e n , Men s p r a k h e m a a n ( b i s ) Over d i t v r e e m d e n s t o u t b e s t a a n .

Dien s o l d a a t s p r a k :

w i l mij verstaan

Mijnheer Majoor l e t op m i j n woorden Gij w e e t d a t een arme s o l d a a t Die maar p e r dag t r e k t negen o o r d e n , En n e t e n p r o n t w i l l o o p e n , Met ' t

geld van z i j n e preê

Geen k e r k e b o e k k a n k o o p e n : I k d r a a g m i j n k a a r t e n meê Als i k

t e r kerke ga.

- 178 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 178

De M a j o o r s p r a k m e t e e n e n : Zeg m i j m e t s p o e d , ( b i s ) Wat g ' i n d e k e r k m e t k a a r t e n d o e t .

Dien s o l d a a t z i e n d e hem i n n o o d , Lei de k a a r t e n op t a f e l open, Hij h e e f t de kaarten k l e i n en g r o o t Met v e e l a a n d a c h t e e n s o v e r l o o p e n , Als h i j w a t had gekeden Sprak h i j : m i j n h e e r M a j o o r De k a a r t e n m e t EEN t e e k e n Die s t e l l e n m i j v a s t v o o r Dat e r i s ĂŠ ĂŠ n e n God Een d o o p s e l e n e e n k e r k e Een r o o m s c h g e l o o f ( b i s ) Dat m i j m a a k t v o o r d e d w a l i n g d o o f .

De k a a r t e n TWEE m i j v o r e n l e i d Dat God d e Z o o n h e e f t t w e e n a t u r e n , 't Is d'heilige Drijvuldigheid die ' k i n de k a a r t e DRIJ bespeure De V I E R z o n d e r t w i s t e n Toonen m i j k l a a r n a a r w e n s c h de v i e r E v a n g e l i s t e n , En d ' u i t e r s t e n d e s m e n s c h de d o o d , o o r d e e l e n h e l Ook d ' h e m e l s c h e g l o r i e Wa a r d o o r i k p e i s ( b i s ) Op d e l a n g d u r i g e r e i s .

De k a a r t e V I J V E t o o n t m i j m e e r Het z i j n d e v i j f b l o e d i g e wonden die Jezus, onzen goeden Heer Eens h e e f t o n t v a n g e n v o o r o n s z o n d e n ,

- 179 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 179

De ZESSE n a a r b e h a g e n Mij k l a a r t e kennen g e e f t Hoe d a t G o d o p z e s d a g e n A l l e s geschapen h e e f t Hemel, a a r d e e n z e e de z o n , m a a n e n s t e r r e n den m e n s c h v o l w a a r d ( b i s ) Met a l l e s w a t e r i s o p d ' a a r d .

Zoo i k d e w a a r h e i d z e g g e n m a g A l s i k b e s c h o u w d e k a a r t e ZEVEN denk i k o p d e n z e v e n s t e n d a g den z o n d a g o n s v a n G o d g e g e v e n To t r u s t , o m h e m t e d i e n e n .

A l s i k d'ACHTSTE b e s c h o u w dan v a l t m i j i n d e z i n n e n de a r k e e n h e t g e b o u w Wa a r i n d a t N o ë w a s Met z o o n e n e n h u n v r o u w e n 't Getal van acht (bis) Bleef i n den zondvloed onversmacht.

De NEGEN b r e n g t m i j i n h e t b r e i n Dat e r z i j n n e g e n v r e e m d e z o n d e n , Van t i e n m e l a a t s c h e n d a t e r z i j n Ook t o t n e g e n o n d a n k b a a r v o n d e n .

De T I E N s t e l t m i j v o o r o o g e n De t i e n g e b o d e n s t r a f Zoo ' t h e i l i g S c h r i f t k o m t t o o g e n Die God a a n Mozes g a f Dan d e n k i k n o g d a a r b i j Op d e t i e n s c h r i k b ' r e p l a g e n Die God e e r s t z o n d ( b i s ) Eer P h a r a o i n d e z e e v e r s l o n d .

- 180 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 180

En d e V I E R ZOTTEN i n h e t s p e l Stellen mij v o o r de lasteraren Die s c h i e r a l s d u i v e l s i n d ' h e l Rond o n z e n Z a l i g m a k e r w a r e n Wanneer h i j w e r d g e v a n g e n .

De V I E R VROUWEN b e k e n d Toonen m i j n a a r v e r l a n g e n Hoe i e d e r e l e m e n t W a t e r, l u c h t , v u u r e n w i n d Mij houden i n h e t l e v e n ' t Geen i k b e k e n ( b i s ) En m i j n e n S c h e p p e r d a n k b a a r b e n .

De V I E R HEEREN E N HAZEN s c h o o n Toonen m i j ' t

h e i l i g k r u i s verheven,

Waaraan C h r i s t u s , G o d s e e n i g Z o o n Z i j n l e v e n kwam t e n b e s t e g e v e n , Het k r u i s d a t h e e f t v i e r h o e k e n Wa a r v o o r s c h r i k t ' t h e l s c h g e s p u i s .

De KLAVERS d o o r t e z o e k e n Daar z i e i k w e e r h e t k r u i s .

A l s i k d e PIJKENS z i e Dan d e n k i k o p d e l a n c i e Waarmeê g e w i s ( b i s ) Jesus z i j d e d o o r s t o k e n i s .

In h e t b e z i e n van d ' URTE-kaart Beschouw i k J e s u s v l a m m e n d h e r t e Die z i j n e k e r k b e m i n t , b e w a a r t En h a a r v e r t r o o s t i n d r u k e n s m e r t e .

De KOEKENS w a a r d b e p e r e l d Beschouw i k i n ' t g e m o e d Hoe J e z u s v o o r d e w e r e l d Ve r g o t e n h e e f t z i j n b l o e d

- 181 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 181

Om o n s t e z u i v e r e n En t e w a s c h e n v a n z o n d e n Om o n s g e l i j k ( b i s ) Te b r e n g e n i n z i j n s V a d e r s r i j k .

De k a a r t e n v a n g e h e e l h e t s p e l To t TWEE-EN- V I J F T I G w e l b e k e k e n Er z i j n i n ' t j a a r , b e v a t m i j w e l J u i s t o o k twee-en- v i j f t i g weken. ' k K a n TWAALF k a a r t e n t e l l e n Beschilderd g r o f en f i j n Dit kan mij voren s t e l l e n Hoe e r i n g ' h e e l ' t j a a r z i j n J u i s t t w a a l f maanden t e zaam Zoo k a n d e k a a r t m i j d i e n e n Vo o r a l m a n a k ( b i s ) Vo o r b i j b e l e n k e r k b o e k i n ' t z a k .

Den M a j o o r z e i d e h e e l v o l d a a n : Zoo e e n k a a r t s p e l m o e t m e n b e k r o n e n , Hij l i e t den s o l d a a t henen gaan En kwam h e m a l t i j d l i e f d e t o o n e n .

Dus a l w i e ' t k a a r t s p e l e e r e n Vo l g t dezen s o l d a a t n a a r Wilt ware vreugde l e e r e n Laat uw boos l e v e n d a a r.

Dit geestelijk kaartspel Leert aan ons mediteeren Bij w i j l e n t i j d ( b i s ) Op ' t g e e n o n s d i e n t t e r z a l i g h e i d .

- 182 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 182

U i t h e t w e r k " D e L i e d s j e s z a n g e r s t e B e r l a a r e n Omgeving" v a n To i n e De S u t t e r ( e e n u i t g a v e u i t d e r e e k s G e s c h i e d e n i s -Heemkunde n r . 7 1987) - v e r k r i j g b a a r b i j d e a u t e u r : A . D e S u t t e r , T u l p e n s t r a a t 13, 2 5 9 0 B e r l a a r - w a a r i n e e n e n o r m a a n t a l v a n d e z e l i e d e r e n - m e t b i j h o r e n d e wetenswaardigheden - voorkomen n o t e e r d e n we h e t " D r o e v i g lied over h e t i j s e l i j k ongeluk t i j d e n s de l i c h t s t o e t t e Antwerpen".

De b e g e l e i d e n d e t e k s t v a n d e a u t e u r , A . D e S u t t e r , n e m e n w e g r a a g over omdat d i e a l l e gewenste i n f o r m a t i e v e r s t r e k t .

Op 1 5 a u g u s t u s 1 9 0 2 g i n g i n A n t w e r p e n d e l i c h t s t o e t u i t . D e w a g e n van d e v o l k s m a a t s c h a p p i j L e o p o l d s t e l d e e e n s c è n e v o o r g e b a s e e r d op h e t t e m a " D e W i n t e r " . D e s n e e u w k o n i n g i n w a s m e t r i e m e n a a n h e t l a t t e n w e r k v a s t g e m a a k t o p h a a r h o g e t r o o n , d i t om n i e t t e v a l l e n t i j d e n s h e t r i j d e n . Ook d e hofdames waren v a s t g e r i e m d .

Door w e l k e o m s t a n d i g h e d e n i s n o o i t k o m e n v a s t t e s t a a n , v a t t e d e praalwagen p l o t s v u u r d a t d o o r d e v e r s i e r i n g e n h e e l s n e l om z i c h heen g r e e p . E e n z e k e r e F r i t s H a g e n u i t d e D a m b r u g g e s t r a a t k o n z e e r snel twee m e i s j e s l o s s n i j d e n , maar k o n de sneeuwkoningin M a r i a 's Heeren, n i e t meer b e r e i k e n , w a n t d e brandende t r o o n e n k o n i n gin s t u i k t e n i n e l k a a r.

To e n m e n h e t m e i s j e u i t d e b r a n d e n d e p u i n h o o p k o n h a l e n w a s z e zo g e w e l d i g m e t b r a n d w o n d e n o v e r d e k t , d a t z e t w e e d a g e n l a t e r i n het S i n t - E l i s a b e t h g a s t h u i s o v e r l e e d .

De j o n g e v r o u w w e r d t e B o r g e r h o u t b e g r a v e n , t e r w i j l d u i z e n d e n m e n sen d e o n t r o e r e n d e p l e c h t i g h e i d b i j w o o n d e n .

Kort daarop b r a c h t i e d e r e l i e d j e s z a n g e r d i t gebeuren naar a l l e uithoeken v a n h e t l a n d , z e l f s was e r een r o l b l a d b i j w a a r d e zanger t i j d e n s z i j n o p t r e d e n d e g e b e u r t e n i s s e n o p d e t e k e n i n g e n aanwees.

De t e k s t d i e h i e r v o l g t w e r d g e z o n g e n d o o r Va n K e t s , d i e w a a r s c h i j n l i j k d e e e r s t e was met z i j n " v l i e g e n d b l a d " .

Frans Va n K e t s w a s e e n lange m a g e r e p e r s o n a l i t e i t . H i j s p e e l d e viool t e r w i j l z i j n z w a a r l i j v i g e echtgenote meestal de l i e d j e s zong.

Z i j woonden i n B o o i s c h o t aan de S c h r i e k s e Steenweg. H i j z e l f was geboren i n A a r s c h o t o p 1 2 m e i 1862 t e r w i j l z i j n w e d e r h e l f t v a n Diest afkomstig was. * * * * * * * * * * * * * * * ** * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *** * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * Ook h e t d a a r n a v o l g e n d " K l u c h t l i e d " o n t l e e n d e n w e u i t h e t w e r k "De L i e d j e s z a n g e r s t e B e r l a a r e n O m g e v i n g " v a n T o i n e D e S u t t e r .

Een d a n k b a r e a f w i s s e l i n g n a h e t i j s e l i j k d r a m a v a n d e A n t w e r p s e L i c h t s t o e t . Om t e b e s l u i t e n m o g e n w e d e a b s o l u t e t o p p e r v a n d e liedjeszangers ( H e t e d e l k i n d van Napoleon de Grote) n i e t vergeten.

- 183 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 183

D R O E V I G

L I E D

OVER I J S E L I J K O N G E L U K T E A N T W E R P E N TIJDENS DE

L I C H T S T O E T

Wat e e n w r e e d e r a m p k o m t o n s w e ê r t e t r e f f e n !

In d'Antwerpsche s t a d Elkeen z a l d e e s s m a r t e n b e s e f f e n Weer p l a a t s h e e f t g ' h a d Een d o c h t e r v a n r o n d d ' a c h t t i e n j a r e n , Ve r b e e l d e d e s n e e u w k o n i n g i n Wa a r d o o r z i j k w a m i n g e v a r e n , Wierd d o o r h e t v u u r v e r s l i n d .

Refrein : Helpt m i j t o c h !

Zoo s m e e k t e z e n o g , Maar o n d e r i e d e r s o o g !

S t i e r f z i j d e marteldood.

Geen g e n a d e d a n !

Zij w i e r d door de vlam, Nog r i e p z e m e t d r o e f g e s c h r e i Helpt, s t a a t mij b i j .

Den a v o n d w a s r e e d s a a n g e k o m e n De l i c h t s t o e t g i n g z i j n g a n g , De s n e e u w w a g e n o o k b i j g e k o m e n ,

- 184 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 184

Het m u z i e k b l i j g e z a n g ' t Was e e n e f e e s t v a n k o r t e n d u r e , Gehuil, geschreeuw t e n a l l e n k a n t , Eene b r a v e d o c h t e r m o e s t h e t b e z u r e n , Men r i e p d r o e f d e n w a g e n b r a n d .

Meni gen b r a v e t o e g e s p r o n g e n !

Om h a a r h u l p t e b i ĂŤ n , Schreeuwend r o e p a n d u i t v o l l e l o n g e n , ' t Wa s i j s e l i j k o m z i e n Kon h a a r b a n d e n n i e t v e r b r e k e n , O w e l k eenen droeven s t o n d Hoeveel t r a n e n z a g men n i e t l e k k e n ?

Zij v i e l haast verbrand ten grond. ' t S l a c h t o f f e r naar ' t gasthuis gedragen !

Vo l s m a r t e n g r o o t e p i j n , Wanneer m e n h a a r n a a m kwam t e v r a g e n Kon ' t n o g p i j n l i j k e r z i j n Ach ! z e g t o c h n i e t s a a n m i j n e m o e d e r , Want z i j b e m i n d m i j t e ĂŞ r Wie z a l d e z e s m a r t e n b e v r o e d e n ?

Zoals z ' h a a r k i n d z a g w e e r.

Schenkt d i e o u d e r s t r o o s t i n hunne s m a r t !

En l e n i g s p o e d i g h u n v e r d r i e t , Zij z i j n b i j n a z i n l o o s van smarte, Dat z ' h u n k i n d n i e t m e e r z i e n , Zij hadden haar zoo l i e f op aarde; Maar d e e s z o o r a m p z a l i g l o t !

Troost d ' o u d e r s e n z u s t e r s n a a r waarde, Hun k i n d z o o v e r b r a n d w i e r d , o G o d .

- 185 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 185

Den d a g d e r b e g r a v i n g g e k o m e n !

D u i z e n d e m e n s c h e n kwamen a a n , Langs s t r a a t , b o u l e v a r d , i e d e r s o o g e n , Zagen w i j m e n i g e n t r a a n .

De d r o e f h e i d z i j k e n d e g e e n p a l e n , Als z i j i n

' t graf wierd geleid

De d o o d kwam h a a r z o o w r e e d h a l e n Zij r u s t nu zacht i n d'eeuwigheid.

Slotrefrein Laat ons g a ê r Gedenken h a a r Die z o o o n s c h u l d i g v e r b r a n d Door d e v l a m m e n w e r d o v e r m a n d Hier i n onz'stad Ve r w e k t e h i e r d r o e v e n n o o d Ve r w e k t e h i e r d r o e v e n n o o d Dees o n v e r w a c h t e d o o d !

DE ..

K L E T S K O P -

„

„

-

,

.

K L U C H T L I E D

Ik ben de v i j a n d v a n h e t haar gij z i e t dat i k niets en stop hetgeen d a t i k z e g i s w a a r 'k verwensch h e t l a a t s t e h a a r van den kop nochtans b i j m i j m a n k e e r t h e t n i e t het i s goed g e v u l d g e l i j k g e z i e t en t o c h z e g i k z o o d i k w i j l s a a n m i j n v r a â ik zou w i l l e n dat i k 'nen kletskop haâ.

Bis

- 186 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 186

'Ne k l e t s k o p d a t m a a k t n e i g s a v è r e en d a t g e n e e r t u n i e t gaat i n t h e a t e r o p p a r t è r e ' t i s a l kletskop dat ge z i e t ziet dien ' n ne keer d i e ginder z i t is dat n i e t proper en n i e t w i t a l s i k z o o e e n m a n d a n z i e v o o r maâ zou i k w i l l e n d a ' k ' n e k l e t s k o p h a â .

Bis

Dat i k t o c h e e n e n k l e t s k o p h a â zoo b l o o t a l s m i j n e n k n i e ë n en d a a r n o g h o n d e r d d u i z e n d f r a n k e n b a â i k deed n i e t s meer ge z o u d t h e t z i e n i k r e e a l l e dagen p e r k u t s zonder hoed o f z o n d e r muts omdat d e m e n s c h e n z o u d e n z e g g e n j a ik zou w i l l e n dat i k z i j n e n kletskop haâ.

B

i

s

B

i

s

'k Ve r a c h t h a a r ook z w a r t o f b l o n d niets schooner dan ' n e b l o o t e kop d a t m a a k t d e n mensch t o c h z o o gezond en d a a r z i t t e n g e e n b e e s t j e s o p 'ne k l e t s k o p d a t m a a k t v e e l p r o f i j t ge s p a a r t d e n k a m g e s p a a r t d e n t i j d en ' t h a a r s n i j d a t s p a a r t g e d a a r n o g b a â wel ' k z o u w i l l e n d a ' k ' n e n k l e t s k o p h a â .

I k heb zooveel s c h o l e n gedaan en d r i j j a a r g e s t u d e e r d en o f h e t h a a r d a n o p d e n k o p m o e s t s t a a n 'k heb n i e t s d a t h e t p r o u v e e r t het i s daarom d a t i k u z e g 'ne k l e t s k o p j a a g t d e n d o n k e r weg want z o n d e r g a z w a s h e t z o o k l a a r a l s n a â dat iedereen ' n e n k l e t s k o p haâ.

Bis

- 187 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 187

HET E D E L K I N D V A N N A P O L E O N

D E N

G R O O T E N

( V O L K S L I E D VA N 1 8 2 2 )

Het e d e l k i n d v a n N a p o l e o n d e n G r o o t e n Sprak z y n e moeder m e t v e e l v r i e n d s c h a p a e n : "Gy z u l t m y n e e n ' g e b e d e n i e t v e r s t o o t e n , Of i k

zal van verdriet het graf ingaen;

Ik w i l gaen z i e n h e t l i c h a a m v a n myn vaeder; Och, m o e d e r l i e f , o c h , g e e f m y u w c o n s e n t , Wa n t a l m y n b l o e d v e r s t y f t

i n myne a e d e r e n ,

Ik z a l n i e t e e r gerust zyn o f content."

2.

De j o n g e l i n g b e g o n t e v o y a g e e r e n , To t S i n t H e l e n a h e e f t h y z i c h b e r e y d .

Hy k w a m a i c h a e n h e t g r a f t e p r e s e n t e e r e n , Onder d e n t r e u r b o o m , m e t z o o v e e l d r o e f h e y d .

Daer h e e f t h y m e t l u y d e s t e m g e r o e p e n : " Ve r s c h u y f t d e n s t e e n , e n l a e t my n i e t a l l y n : 'k Ben ' s Keysers z o o n , e n b r e e k t d e k i s t maer open, Ik w i l b y mynen v a e d e r z y n !

- 188 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 188

3.

"Napoleon, h o e l i g t g y h i e r v e r s l o n d e n ? " Sprak z y n e n z o o n , m e t o o g e n v o l g e t r a e n : "Gy h e b t z o o v e l e l a n d e n o v e r w o n d e n Waerom z y t g y d e w e r e l d a f g e g a e n ?

Want g ' h e e l E u r o p a s t o n d v o o r u t e b e v e n , Al d o o r uw zweerd e n d o o r uw wreed kanon ; K o n d t g y h e t menschdom d o e n i n v r e d e l e v e n , Och v a e d e r l i e f , k e e r d a n t o c h w e d e r o m " .

4.

Maer a l d a t s c h r e e u w e n d a t k o n h e m n i e t b a e t e n , En h y v e r l i e t h e t g r a f d i e p a e n g e d a e n ; Men z a g d e t r a e n e n v l o e y e n d e r s o l d a t e n , "Adieu ! r i e p h y, e e r i k v a n u weg gae !

Adieu ! r i e p h y, myn v a e d e r w i e r t geprezen ! " Toen s t e l d e h y d e n e e r s t e n v o e t a e n b o o r d , "Dat g r o o t v e r l i e s z a l k o s t e n myn j o n g l e v e n , Want a l h e t v o l k , d a t i s o p m y v e r s t o o r d ! "

189 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 189

Gestel was vroeger in oppervlakte de kleinste gemeente van de provincie Antwerpen, en ook de minst bevolkte. Vanaf 1965 bestaat deze gemeente niet meer afzonderlijk, daar ze in dat jaar bij de gemeente Berlaar werd gevoegd. Gestel kan echter prat gaan op twee historisch belangrijke kastelen : Rameien en het Gestelhof.

Door de verdwijning van de oude Gestelse archieven tijdens de «Boerenkrijg» zijn de precieze bouwdata van beide kastelen niet meer te achterhalen.

De heerlijkheid Gestel werd van ouds in leen gehouden van de heren van Mechelen en het Gestelhof hoorde in 1312 toe aan Egidius van Ghestele. Het is best mogelijk dat de dorpsheerlijkheid van Gestel haar naam te danken heeft aan deze familie, maar het omgekeerde is ook goed mogelijk nl. dat de familie de plaatsnaam heeft aangenomen als familienaam.

Door erfenis gaat de heerlijkheid van Gestel in 1384 over aan Adrigus Interminnelli; in 1453 komt de familie van Blaesveld er bezit van nemen, waarna het Gestelhof in 1493 overgaat naar Philip Kerreman. Zijn zoon, Jan Kerreman, verkoopt de heerlijkheid en het kasteel aan Philip de Plaine.

Door de opeenvolgende oorlogen was de bodem van de schatkist steeds zichtbaar en om deze terug te bedekken besloot het staatsbestuur een aantal heerlijkheden met hun rechten te verkopen. Dit lot viel ook het Gestelhof ten deel.

Op 28 december 1558 verkoopt Filips II, koning van Spanje, de heerlijkheid van Gestel aan meester Petrus van Dale, deken van het Collegiaal Kapittel van Aalst, kanunnik van de O.L.Vrouwkerk te Antwerpen, heer van Berlaar, Putte, Beersel, enz., en het was deze eigenaar die het Gestelhof volledig herbouwde. (Waarschijnlijk was het eerste slot door Maarten van Rossem vernield geworden, zoals de meeste kastelen in de Kempen).

Tijdens een hevig onweer, op 23 juli 1880, sloeg de bliksem op de inrijpoort van het kasteel Gestelhof, waardoor een gedeelte van de plaasteren bezetting loskwam. Hieronder ontdekte men het wapenschild van Petrus van Dale, waaronder zijn zinspreuk : «Laet niet Dale» was gebeiteld.

Petrus van Dale, één der grootste figuren uit het midden van de 16de eeuw, stichtte in 1569 te Leuven — waar hij zijn doctoraat in de beide rechten had behaald — het beroemde College van Dale, evenals twaalf studiebeurzen.

Petrus van Dale overleed op 1 februari 1582 en maakte per testament de heerlijkheid, van Gestel over aan zijn aangetrouwde nicht Anna Sterck, dochter van Geeraerd Sterck, ridder, heer van Hooftvunder of het Sterckshof te Deurne. Anna Sterck was gehuwd met Ferry de Glymes, baron van Grimbergen. Dit echtpaar had een groot aantal kinderen, waarvan vier zonen hun familienaam ruilden tegen die van de Berghes, een roemrijk geslacht dat uitgestorven was.

Na de dood van Anna Sterck, in 1603, kwam het Gestelhof aan haar zoon Geeraard de Berghes (of de Glymes). Hij werd opgevolgd door zijn zoon Godfried de Berghes, graaf van Grimbergen, die in het huwelijk was getreden met Honorine-Margaretha de Hornes (van Hoorn). Hun 21 (!) kinderen verkochten het kasteel Gestelhof in 1650 aan de schatrijke Diederik van der Nath, graaf van het Heilig Keizerrijk; heer van Berlaar, Onze-Lieve-Vrouw-Waver, Putte, Schriek, Grootloo, enz.

Diederik verkocht het Gestelhof in 1661 aan Willem, baron van Bronckhorst, heer van Oudorp, enz., die in 1671 overleed. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Lambrecht-Frederik, die in de Antwerpse Sint-Jakobskerk huwde met Maria-Constantia Rubens, de kleindochter van Pieter Paul Rubens. Op 14 oktober 1681 verkocht hij de heerlijkheid en het kasteel aan Jacob; graaf

—1 9 0 —

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 190

de Groesbeeck, graaf van Wemelingen en van het Heilig Rijk; burggraaf van Aublain, enz., die verschillende herstellingen aan het Gestelhof deed uitvoeren en het aanmerkelijk vergrootte.

Door het tweede huwelijk van Jakob van Groesbeeck, heer van Bouchout, Hove, Zandvliet. enz., met Maria-Francisca de Berghes, kwam het Gestelhof weer in het bezit van ĂŠĂŠn der 21 kinderen van Godfried de Berghes.

Door grote schulden gedwongen zag Jakob zich verplicht het Gestelhof te verkopen. Hij deed dit op 19 januari 1692 en Lanceloot-Frans, baron de Gottignies, werd de gelukkige eigenaar.

Toen zijn zoon Lanceloot-Joseph, baron de Gottignies, baron van het Heilig Rijk en van Goyck; heer van Gestel, Steenkercke, Borgestein, La Haye, du Bucq, ter Borcht, enz., kinderloos stierf. viel het Gestelhof aan zijn nicht, barones de Vischer-Coloma, vrouwe van Rameien. In 1804 kwam de voormalige heerlijkheid Gestel aan Jan-Augustijn van Kiel van Mechelen. Na diens dood werd het Gestelhof gekocht door Pieter-Joseph Le Grelle, de eigenaar van het naburige kasteeldomein Rameien.

Het Gestelhof zag voor zich een tijdperk aanbreken van verval en afzondering. Tijdens de Omwenteling van 1830 werd de eigenaar verplicht het als gasthuis voor het Belgisch leger te

Het Gestelhof op een gravure voor baron Le Roy 1696.

- 191 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 191

laten gebruiken. Al de overgebleven kostbaarheden in het kasteel werden toen weggesleurd of vernield en het — al deerlijk vervallen — Gestelhof werd volledig ontmanteld.

De graven Le Grelle lieten het kasteel links liggen, dat sinds de Franse Revolutie geen bewoners meer had gekend en zo goed als verloren mocht beschouwd worden. In 1870 werd Karel-PieterJoseph Le Grelle eigenaar van het Gestelhof en Rameien. Zoals zijn vader voor hem verbleef hij meestal op het buitenverblijf Rameien. Toen zijn énige dochter Emma Le Grelle hem vroeg het Gestelhof te laten restaureren willigde hij haar verzoek in : het Gestelhof verrees terug uit zijn vervallen staat.

Dochter Emma Le Grelle trad in het huwelijk met Karel-Frederik, baron van Bieberstein Rogalla Zawadski, geboren te Utrecht, op 4 mei 1834.

De familie van Bieberstein Rogalla Zawadski behoorde tot de bloem van het Poolse ridderschap: hun stamboom klimt op tot vóór het jaar 1000. In het jaar 938 was Hendrik, graaf von Bieberstein. één der ridders die meewerkten aan het toernooi van Maagdenburg.

De oorsprong van de graven von Bieberstein moet men in Zwitserland zoeken, waar ze hun stamslot «Biberstein» — in de omgeving van Arau, in het kanton Bern — bezaten. Dit slot werd in het begin van de 13de eeuw verkocht aan de familie van Habsburg.

Volgens de legende streed Frederik, baron von Biberstein, in 1109 aan de zijde van Boleslaus Krzywousty (die Polen regeerde van 1102 tot 1139) in de langdurige strijd tegen de Pruisen en de Pomeranen.

Na een zware veldslag, terwijl iedereen — naar best vermogen — trachtte te rekupereren van de inspannende strijd, brak er plots een wilde buffel uit het naburig woud en stormde briesend op de onthutste ridders los. Frederik, baron van Biberstein, sprong onvervaard voor het wilde dier. greep de buffel bij één der horens en wrong met bovenmenselijke kracht de kop van het dier rond tot de hoorn, tegelijk met een deel van de schedel, afbrak. Iedereen stond versteld van dit knappe staaltje van durf en kracht: en de onversaagde baron, hij schonk de zopas afgerukte hoorn aan de koning.

Om deze heldendaad te vereeuwigen werd de buffelhoren in het wapenschild van de baron— dat reeds getooid was met de horen van een hert — opgenomen.

—1 9 2 —

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 192

Het Gestelhof vanuit de l u c h t (met dank aan burggraaf Thierry de Biolley).

De afstammelingen van de baron van Biberstein noemden zich «Rogale», wat «hoorn» betekent in het Pools, en behielden tevens de naam «von Bi(e)berstein».

In 1240 werd Pomscribor Rogale, burchtheer en starost (een starost is een edelman van hoge rang die rechtstreeks verbonden was aan het koninklijk hof van Polen) van Ciechanowskiego, met het leengoed Zawadski beleend. Sindsdien werd, volgens landsgebruik, de benaming van die heerlijkheid bij de familienaam gevoegd.

Vele telgen uit het geslacht van Bieberstein Rogala Zawadski lieten zich opmerken in de krijgsdienst; zij vervulden hoge ambten aan verschillende hoven; bouwden kloosters en kerken (o.a. de kerk van Christburg aan de Sorge, in Pruisen); en waren vrijgevig voor de armen.

Joannes van Bieberstein Rogalla Zawadski (fWaplitz, 8 januari 1645), gehuwd met Sophia von Schwerin en Landskron en, na haar dood, in tweede huwelijk verbonden met Eva-Constantia von Bessen, was speciaal gezant, raadgever en kamerheer van koning Sigismund en later van diens zoon, koning Ladislaus IV. Hij was ook nog rechter van Viechanow; burchtheer van Gdansk (Dantzig); waywode (=soort stadhouder in het vroegere Poolse koninkrijk) van Starnow; starost van Swieck; enz. Men vond hem terug als afgevaardigde van de Poolse kroon bij de vorsten van Pruisen, Brandenburg en Koerland; bij de koningen van Zweden, Frankrijk en Engeland; tot zelfs bij de machthebbers in de Nederlanden, waar hij, op 19 mei 1633 een vergadering der Algemene Staten toesprak.

Een zoon van Joannes, Ladislas, werd vaandrig van Pomorze en huwde Ludovica Krasinska, burchtvrouwe van Ciechanow. Hun zoon, Lodewijk van Bieberstein Rogalla Zawadski, eveneens vaandrig van Pomorze, huwde met Barbara Goslawska. De oudste zoon uit dit laatste huwelijk, Ladislas, was «dapifer» (=spijsgraaf) van Novogorod. Uit zijn huwelijk met Febronia de Nostiz Bonkowska sproot o.a. Ignatius van Bieberstein Rogalla Zawadski, «pocillator» (=grootschenker) van Luckow. Hij huwde Eleonora Skalaska en hun zoon, Andreas-Lucas-Ignatius, te Raciniewo geboren op 18 oktober 1763, huwde op 1 juli 1791 Maria-Barbara van der Meer, dochter van de burgemeester van Tongeren. Andreas-Lucas overleed te Luik, op 18 oktober 1847, en werd

- 193 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 193

opgevolgd door zijn oudste zoon, Karel-Anton. te Tongeren geboren op 25 april 1796 en in 1826 opgenomen als lid van het ridderschap van de provincie Limburg. Hij huwde op 25 oktober 1820 Henriette-Josephine-Jacqueline, jonkvrouw Bosch van Drakenstein, en dit echtpaar had vier kinderen : - Paul, te Utrecht geboren op 14 juni 1825, huwde Hortense Michiels van Kessenich; - Henriette, geboren te Utrecht op 10 februari 1827, huwde Ludovicus van der Maesen de Sombref; - Karel, zag het levenslicht te Utrecht op 4 mei 1834 en huwde Emma-Maria Le Grelle - dit echtpaar nam zijn intrek op het Gestelhof; en - Frederik, te Utrecht geboren op 15 maart 1837, huwde Rosalie Michiels van Kessenich.

Het echtpaar Karel van Bieberstein (1834-1890) - Emma Le Grelle (1838-1907) had twee kinderen : Fernand en Maria.

Maria van Bieberstein Rogalla Zawadski (1871-1931) huwde in 1893 Oger, graaf van der Straten-Ponthoz (1858-1926) en ook in dit huwelijk werden twee kinderen geboren : Gaston van der Straten-Ponthoz en Geneviève, geboren op 27 mei 1900, die in het huwelijk trad met Edouard, burggraaf de Biolley.

Edouard, burggraaf de Biolley en Geneviève van der Straten-Ponthoz zorgden voor drie kinderen : - Oger, geboren in 1921, overleed in Duitse krijgsgevangenschap; - Thierry, geboren op 27 november 1923, huwde Anne-Marie van Pottelsberghe de la Poterie, geboren op 29 december 1930; en - Fernande, geboren in 1925, die Jozef Bynens huwde.

Thierry, burggraaf de Biolley, werd eveneens vader van drie kinderen - Brigitte, geboren in 1951, huwde Bertrand de Sadeleer; - Oger, geboren in 1953; en - Fabienne, geboren in 1960, huwde in 1986 Dominique de Villegas de Saint-Pierre-Jette, zoon van Fernand, graaf de Villegas de Saint-Pierre-Jette.

De familie de Biolley is een oude adellijke familie van Franse oorsprong met vestiging in het graafschap Venaissin vóór 1430. De naam wordt op verschillende wijzen gespeld in diverse akten : Biolés, Bioulés, Biolet en Bioley.

Een tak van dit geslacht vestigde zich in de stad Bonnieux in 1440, maar stierf nadien uit toen de laatste naamdrager het geestelijk kleed verkoos.

Een andere tak, gevestigd in Cavaillon, klimt op tot in 1524, wanneer Raimon de Biolés vernoemd werd, in het huwelijk verenigd met de edele dame Cathérine de Guyars.

François de Sales-Alexis Biolley verliet het ouderlijk huis en vestigde zich te Augsburg, waar hij een goed florerende bank opende. Hij was geboren in Sallanches en huwde drie maal : - met Nicolarde Gollet, dochter van François en Michelle de Paget; - dan met Marie-Barbe Bannisset, dochter van Claude-Nicolas; en vervolgens met - Nicolarde d'Elsance.

Hij overleed in Augsburg op 1 november 1769 en zijn kinderen en kleinkinderen zullen eveneens in het bankwezen of de internationale handel fortuin maken en uitzwermen naar o.a. Praag, Nürnberg, Verviers, enz.

De oudste zoon van François uit zijn eerste huwelijk, Jean-François Biolley, werd te Sallanches geboren op 18 november 1715 en overleed te Verviers op 2 november 1790. Op 13 mei 1745 huwde hij te Verviers, Lambertine-Françoise Simonis (29 januari 1721-18 februari 1782), dochter van Henri, burgemeester van Verviers, en van Marie-Isabelle Pirons.

De oudste zoon uit het voorgaande huwelijk, François de Sales Biolley, werd te Verviers geboren op 30 augustus 1751. Hij huwde op 5 mei 1788 Marie-Clara-Reine-Hubertine Tossaint de Neumolin, gezegd de Godin (6 januari 1761-15 februari 1796). Zij hadden twee kinderen, waarvan Raimond-Jean-François, burggraaf de Biolley, ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw; officier in de Leopoldsorde; lid van de Senaat; enz., te Verviers geboren werd op

- 194 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 194

Het Gestelhof rond 1890 - (met dank aan burggraaf Thierry de Biolley).

10 februari 1789. Hij verkreeg in 1846 erkenning van adel en de titel van burggraaf, overdraagbaar op zijn wettelijke mannelijke nakomelingen. Burggraaf de Biolley huwde in 1828 Marie-Isabelle Simonis (1789-1846), dochter van Jean-François-Dieudonné Simonis en Marie-Agnès de Grand-Ry. Hij overleed in 1846 en werd de stamvader van het huidig geslacht der burggraven de Biolley.

HET KASTEEL In 1668 maakte Franz Ertinger een prachtige gravure van het Gestelhof voor baron Jacques LeRoy. Als we die gravure vergelijken met het huidige kasteel zien we - in grote lijnen - nog wel enkele details die onveranderd zijn gebleven.

- 195 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 195

Het Gestelhof werd, door verschillende verbouwingen, telkens aangepast aan de mode van die tijd, en dat is natuurlijk de reden waarom we het oude bouwwerk bijna niet meer herkennen in het huidige kasteel.

De stijlvolle bijgebouwen daarentegen bleven hun originaliteit bewaren. Vooral het poortgebouw is een mooi voorbeeld van onze Vlaamse renaissancebouwkunst uit 1560.

Het kasteel werd in de Eerste Wereldoorlog zwaar beschadigd toen het volledig uitbrandde. De schade werd gelukkig hersteld in 1917.

Het Gestelhof is eigendom van het echtpaar Thierry, burggraaf de Biolley-Anne-Marie de Pottelsberghe de la Poterie, in onverdeeldheid met Fernande de Biolley, zuster van de burggraaf, echtgenote van Jozef Bynens.

Het laatste echtpaar heeft één zoon, Christian Bynens, en burggraaf de Biolley zorgde - zoals reeds gezegd - voor drie kinderen, en deze vier telgen vormen de volgende generatie kasteeleigenaars van het Gestelhof.

Het kasteel Gestelhof heeft slechts één enkele brug als toegang; is aan drie zijden met water omgeven; ligt in een groot, goed onderhouden, prachtig park, maar is niet toegankelijk voor het publiek.

- 196 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 196

DE OUDE VLAAMSE FAMILIENAAM

WEDEGHEiV,WITHOGHEOF WIDOGHE

H e r h a a l d e l i j k i s h e t voorgekomen d a t a l s i k , a a n mensen d i e i k n o o i t e e r d e r h a d o n t m o e t , m i j n naam n o e m d e , z i j o n m i d d e l l i j k r e a geerden m e t h e t z i n n e t j e : " 0 , d a n b e n t u z e k e r u i t Z e e l a n d a f k o m s t i g " . Wa a r o p i k d a n a n t w o o r d d e " D a t i s m o g e l i j k , m a a r w a t i k v a n mijn voorvaderen weet i s d a t z e van omstreeks 1590 a f i n Amsterdam w o o n d e n . D a t j a a r i s v o o r m i j h e t b e k e n d e " d o d e p u n t " i n e l k genealogisch onderzoek en van daarvóór weet i k n i e t s " .

Nu d o e t z i c h h e t m e r k w a a r d i g e f e i t v o o r , d a t d e v e r o n d e r s t e l l i n g van m i j n Z e e u w s e a f k o m s t a l l e e n m a a r u i t e e n m o g e l i j k e o v e r l e v e r i n g k a n z i j n o n t s t a a n . D e naam k o m t n l . n i e t v o o r i n d e r e g e s t e n l i j s t e n van de i n h e t R i j k s a r c h i e f i n Zeeland berustende c h a r t e r s en e v e n m i n i n : U n g e r , B r o n n e n t o t d e g e s c h i e d e n i s v a n M i d d e l b u r g in de landheerlijke t i j d , t e r w i j l u i t de resultaten van de volkst e l l i n g v a n 31 m e i 1947 g e b l e k e n i s d a t e r i n Z e e l a n d geen e n k e l e Wedeghen, W i d o g h e o f W i j d o o g e w o o n a c h t i g i s .

De h e e r d e B o e r v a n d e r L e y g a f o v e r h e t o n t s t a a n v a n d e n a a m Wijdooge d e v o l g e n d e u i t l e g : w i j d e = w i d e = w a t e r s t r o o m ; o o g = e i l a n d ( d e n k aan Schiermonnikoog); d u s w i j d o o g was iemand d i e o p h e t e i l a n d woonde e n h i e r b i j z o u e e n Zeeuwse a f k o m s t n i e t o n a a r dig passen.

Later vond i k d a t Johan Winkler i n z i j n boek "De Nederlandsche geslachtsnamen i n o o r s p r o n g , g e s c h i e d e n i s e n b e t e e k e n i s " d a t i n 1885 b i j T j e e n k W i l l i n k v e r s c h e e n , h e t v o l g e n d e v e r m e l d t : " B y z o n dere hoedanigheden d e r oogen gaven a a n l e i d i n g t o t h e t o n t s t a a n der geslachtsnamen Bruinooge e n Bruynooge ( e e n b i j z o n d e r h e i d b i j ons o o r s p r o n k e l i j k b l o n d e , b l a u w o o g d e v o l k ) , L i e f h o o g h e , S c h o o n ooghe, Spanooghe ( w i j d o p e n gespannen o o g e n ) , W i j d h o o g e e n W i j d ooge. I n d e naam L i e f h o o g h e e n W i j d o o g h e i s d o o r m i s v e r s t a n d e e n h v o o r de e e r s t e l e t t e r van h e t woord oog, ooge, ooghe g e p l a a t s t .

Deze n a m e n z i j n i n V l a a n d e r e n i n h e e m s c h " .

I n d e " M e d e d e l i n g e n v a n d e V e r e n i g i n g v o o r Naamkunde t e L e u v e n e n de C o m m i s s i e v o o r Naamkunde t e A m s t e r d a m " , u i t g a v e B u r e a u v o o r Naamkunde v a n d e k o n i n k l i j k e N e d e r l a n d s e A k a d e m i e v o o r W e t e n s c h a p pen t e A m s t e r d a m , k o m t i n j a a r g a n g 1 9 5 7 ( p a g i n a 1 0 5 ) e e n a r t i k e l voor v a n O. L e y s u i t L e u v e n , g e t i t e l d : "De b i j - e n beroepsnamen van Germaanse o o r s p r o n g i n d e We s t - V l a a m s e o o r k o n d e n t o t 1 2 2 5 " , w a a r i n s t a a t b i j d e b e h a n d e l i n g v a n d e naam G u i t o g a , d a t d e z e t e i n t e r p r e t e r e n v a l t a l s Witoge, Withoghe, t e v e r g e l i j k e n met Blanc de l ' c e i l .

- 197 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 197

M i j n o n z i c h t b a r e Zeeuwse b e t r e k k i n g e n e n m i j n aanwezige s i m p a t i e met o n z e Z u i d e r b u r e n i n V l a a n d e r e n kwamen p l o t s e l i n g i n e e n n o g d u i d e l i j k e r l i c h t t e s t a a n t o e n i k t o e v a l l i g i n handen k r e e g h e t boek, g e t i t e l d : " Z e e u w s c h e f a m i l i e n a m e n " g e s c h r e v e n d o o r D r . P. J .

Meertens e n u i t g e g e v e n i n 1947 b i j R u t g e r s i n Naarden. D r . M e e r t e n s , d e t o e n m a l i g e d i r e k t e u r v a n h e t bovengenoemde B u r e a u v o o r Naamkunde, s c h r i j f t d a a r i n d a t d e o n v e r a n d e r l i j k h e i d v a n d e f a milienaam j o n g e r i s d a n d e naamgeving z e l f e n z e g t : " I n d e o o r konden u i t d e 1 3 d e e e u w v a n d e V l a a m s e C i s t e r c i e n s e r a b d i j e n v a n Duinen e n t e r D o e s t , d i e o p d e b e z i t t i n g e n v a n d e z e k l o o s t e r s i n Zeeland ( v o o r a l Z u i d b e v e l a n d e n Zeeuwsch-Vlaanderen) b e t r e k k i n g hebben, v i n d e n we a l v e r s c h e i d e n e namen, d i e men a l s f a m i l i e n a a m zou k u n n e n o p v a t t e n , m a a r d i e h e t n o g n i e t b e h o e v e n t e z i j n " .

Ve r d e r o p t o o n t d e s c h r i j v e r d a n a a n d a t d e n a a m W i d o g h e ( W e d e g h e ) als Familienaam wordt g e b r u i k t i n een oorkonde van 1261. H e t b e h o e f t geen verwondering t e wekken d a t i k n i e u w s g i e r i g was n a a r de b r o n w a a r u i t D r . M e e r t e n s z i j n g e g e v e n s h a d v e r z a m e l d e n d a n k z i j z i j n b e r e i d w i l l i g h e i d kwam i k i n h e t b e z i t v a n e e n a f s c h r i f t van d e o o r k o n d e v a n 3 m a a r t 1 2 6 1 e n w a a r u i t i k n o g o n t l e e n : "Willem Widoghe e n P e t r u s Va l k a , z i j n b r o e r , z i j n z u s t e r , d e zonen van z i j n z u s t e r e n a l l e e r f g e n a m e n v a n E v e r d e u s W i d e g h e n , h u n v a d e r , verkochten aan de k e r k van de g e l u k z a l i g e Maria van Thosan, a l h e t land d a t h u n v o l g e n s e r f r e c h t toekwam v a n h u n voornoemde v a d e r Everdeus. B Ă v e n d i e n v e r k o c h t e n voornoemde W i l h e l m u s e n z i j n medeerfgenamen a a n voornoemde k e r k o m s t r e e k s 4 2 maten v a n h e t l a n d d a t eens t o e b e h o o r d e a a n H u g o , g e z e g d W i e l a n t , h u n v o o r v a d e r . H e t l a n d l i g t i n Nieuw Vrankendike t u s s e n deze g r e n z e n , t e weten H i n w a r dinghe, W e l l e en W u l p e . . . . " Op d e k a a r t v a n Beekman z o e k t m e n d e n a m e n H i n w a r d i n g h e , W e l l e e n Wulpe t e v e r g e e f s , d o c h b l i j k b a a r i s d e l i g g i n g v a n N i e u w F r a n k e n dijk niet twijfelachtig.

I k k o e s t e r n o g s t e e d s d e h o o p d a t mede d a n k z i j d e g e g e v e n s b i j Vlaamse a r c h i e v e n e n p a r t i k u l i e r e n a a n w e z i g , n o g e e n s e e n r e l a t i e kan w o r d e n g e v o n d e n t u s s e n d e V l a a m s e Wedeghens o f W i d o g h e s e n m i j n v o o r v a d e r J a n Wijdooge u i t Amsterdam.

C. W i j d o o g e Elzenhorst 87 NL 2 7 4 2 C N WADDINXVEEN t e l . 01828-18877 Bijgaande t e k s t verscheen i n "Vlaamse Stam" J r g . I V / 1 ( f e b . ' 6 8 ) .

De h e e r W i j d o o g e s p e e l d e o n s d i t a r t i k e l d o o r t o e n w e h e m o n l a n g s i n Wa d d i n x v e e n d e k a s t e l e n b o e k e n b e z o r g d e n . D e n u 8 2 - j a r i g e - m a a r nog h e e l k r a s s e - h e e r W i j d o o g e , k a n men, h e e l b l i j m a k e n d o o r h e m a l l e namen ( o f g e g e v e n s ) W i j d o o g e , Wedeghen, W i t h o o g h e o f Widoghe d o o r t e s p e l e n d i e men - w a a r o o k i n V l a a n d e r e n - o n t m o e t . * * * * * * * * * * * * *

- 198 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 198

I N H O U D S O P G AV E 1 9 8 7 - J A A R G A N G 1 6

Een h o e k j e v a n h e t Hoogbooms d o r p s p l e i n - Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n Snuffelend i n h e t verleden van Hoogboom Geschiedenis S t . - J o z e f Hoogboom Antwerpen i n 1887 ( 1 ) De Lijkwade van T u r i j n ( 9 ) Kastelen i n Vlaanderen : B o t e r l a e r h o f i n Deurne De f a m i l i e Kannekens t e Ekeren Kasverslag 1986

R. R. R. P. J. H.

Roelands Alardot Van H a e l s t Arren Goolenaerts De S i t t e r

blz. blz. blz. blz. blz. blz.

2 9 19 31 41 47

Kon.Ateneum K a p e l l e n , v o o r h e e n I r i s h o f - Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n Antwerpen i n 1887 ( 2 ) Heraldische vergissingen In Memoriam Eugene Claes (1894-1987), rentmeester "Oude Gracht" De Lijkwade van T u r i j n ( 1 0 ) Snuffelend i n h e t verleden van Hoogboom Geschiedenis S t . - Jozef Hoogboom Het k a s t e e l van Montaigle

R. A l a r d o t b l z . 5 1 J. Goolenaerts b l z . 6 3 R. Roelands R. Van H a e l s t

b l z . 66 b l z . 71

R. Roelands P. A r r e n

b l z . 84 b l z . 88

- 199 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 199

� u��r���I� 1�1, 9 5 11 9 11 : ���Yb����

t

Hoevensebaan b e g i n 1 9 0 0 -

Te k e n i n g

Re.:rYf

: André Marien R. R. J. P. P.

Julia-Aldegonda-Anna Janssens 100 De Lijkwade van T u r i j n ( 11 ) I e t s over de aloude r i d d e r f a m i l i e van Kessel Kastelen i n Vlaanderen : Rumbeke Grafzerksymboliek

Roelands Van H a e l s t Goolenaerts Arren Arren

blz. blz. blz. blz. blz.

103 111 122 128 150

ree- M 7 - 1 " -41 iwl �1 : f IIiRÎ7tl1�Î�Î I s i i l I I I I � I Í l l t l i l l I � Î i l Î t l � l á � � l ç Ó ï r �

r :.: �i._...•�'.�—SL,ti+siC. II601'ii,qalgpqiltIPtl u mlMpplipryRüXMOmemf�.

Het S t a t i o n s p l e i n

t e K a p e l l e n i n h e t b e g i n v a n deze eeuw Te k e n i n g : A n d r é M a r i e n K e r k e l i j k e H e r a l d i e k ; d e Wapens van de J. Goolenaerts bisschoppen van Antwerpen blz.

Een k a s t e e l vandaag: a p e r i t i e f k o n c e r t i n h e t kasteel F r u i t h o f t e Boechout H. De Vos blz.

De Lijkwade van T u r i j n ( 1 2 ) R. Van H a e l s t blz.

I e t s over Liedjeszangers P. A r r e n blz.

Kastelen i n Vlaanderen : G e s t e l h o f P. A r r e n blz.

De oude Vlaamse familienaam Wedeghem, Withoge o f Widoghe C. Wijdooge blz.

Inhoudsopgave 1987 blz.

155 160 161 177 190 197 199

- 200 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 4 - oktober 1987 - p. 200

r