Hobonia 1988-2 april by Heemkring Hoghescote

Verantwoordelijke uitgever P. Arren Bredabaan 849 2170 Wuustwezel

D r i e m a a n d e l i j k s

tijdschrift

17e JAARGANG 1988 APRIL - MEI - JUNI

De H o o g b o o m s t e e n w e g t e r h o o g t e v a n d e h e r b e r g "Moeder M e n n e k e n s " A k w a r e l

: AndrĂŠ MariĂŤn

INHOUD Samenstelling b e s t u u r Hobonia

blz.

K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : De wapens van de bisschoppen van Antwerpen - 3 . W i l l e m van Bergen

J. Goolenaerts b l z .

Antwerpen i n 1888 ( 2 )

R. A l a r d o t

blz.

Vi e r i n g 100 j a a r s c h e e p s l i f t e n

R. A l a r d o t

blz.

De Lijkwade van T u r i j n ( 1 4 )

R. Van H a e l s t

blz.

Antwerpenaars i n de Raad van Brabant ( 2 )

J. Goolenaerts b l z . 107

Kastelen i n Vlaanderen :Ayshove (Kruishoutem)

P. A r r e n

b l z . 111

Kultuur met de k l e i n s t m o g e l i j k e " k "

P. A r r e n

b l z . 129

Door de P o s t e r i j e n opgelegde reklame !

b l z . 132

- 69 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 69

HOBON IA

KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

BESTUUR:

V o o r z i t t e r : R a y m o n d ROELANDS, V i n u s a k k e r 2 4 , ( k o n t a k t a d r e s ) 2 0 8 0 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.18.88 Sekretaris:

P a u l ARREN, B r e d a b a a n 8 4 9 , 2170 W u u s t w e z e l tel. 663.13.31

Schatbewaarder: H a r r y DE SITTER, V i n u s a k k e r 6 0 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : L u c PEETERS, V i n u s a k k e r 7 4 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.75.95

LIDGELD: 3 5 0 F p e r j a a r v o o r g e z i n s b i j d r a g e ; t e s t o r t e n op r e k e n i n g n r . 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 8

- 70

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 70

K E R K E L I J K E

H E R A L D I E K

W A P E N S

B I S S C H O P P E N

V A N

D E

A N T W E R P E N

: C � n * * w : C : C Á , � n ;f-4*w;CwiC-e:CèÁ:Cà5;Ci::CeiCw;Cw.:C�:CM

3 W I L L E M

VA N BERGEN

Na h e t o v e r l i j d e n v a n b i s s c h o p T o r r e n t i u s , i n 1 5 9 5 , b l e e f d e zetel van h e t bisdom Antwerpen d r i e j a a r onbezet. Wel w e r d e r o p 2 5 j a n u a r i 1 5 9 6 r e e d s e e n b i s s c h o p b e n o e m d - b e noeming d i e o p 1 4 a p r i l 1 5 9 7 d o o r d e p a u s b e k r a c h t i g d w e r d - m a a r t o c h v e r l i e p e r w e e r e e n j a a r v o o r d e n i e u w e b i s s c h o p b e z i t nam van z i j n z e t e l . O p 2 9 m a a r t 1 5 9 8 w e r d h i j i n d e k a t e d r a a l v a n Antwerpen g e w i j d ( 1 ) . De v e r k o r e n e w a s W i l l e m v a n B e r g e n o f d e B e r g h e s ( z o a l s d e m e e s t e leden v a n d e z e f a m i l i e m e e s t a l genoemd w e r d e n ) d i e o o r s p r o n k e l i j k de G l i m e s h e e t t e n , n a a r e e n v r o e g e r e h e e r l i j k h e i d . W i l l e m v a n B e r g e n w e r d g e b o r e n t e A n t w e r p e n i n 1551 - v o l g e n s algemene b r o n n e n - , m a a r h e t i s n i e t u i t g e s l o t e n d a t d e z e g e b o o r te p l a a t s g r e e p t e Deurne o p h e t " H o o f t v u n d e r h o f " ( h e t h u i d i g e Sterckxhof). De o u d e r s v a n W i l l e m w a r e n n a m e l i j k F e r r y v a n G l i m e s e n A n n a S t e r c k . Z i j n moeder was d e d o c h t e r v a n Geeraerd S t e r c k , d e t o e n malige eigenaar van h e t Hooftvundergoed en hun h u w e l i j k s k o n t r a k t werd i n 1 5 4 8 g e s l o t e n i n d e g r o t e f e e s t z a a l v a n h e t k a s t e e l ( 2 ) . Het i s b e s t m o g e l i j k d a t h e t e c h t p a a r d e G l i m e s - S t e r c k a a n v a n k e l i j k o p h e t Deurnese h o f b l e e f wonen, h e t w e l k l a t e r nog hun eigendom z o u w o r d e n . De k i n d e r e n v a n F e r r y d e G l i m e s g i n g e n z i c h v a n B e r g e n n o e m e n ter onderscheiding van de oudere en uitgestorven t a k . De nieuwe naam m o e s t v e r w i j z e n n a a r d e b e l a n g r i j k e h e e r l i j k h e i d v a n B e r gen- o p -Zoom d i e t e n g u n s t e v a n d e f a m i l i e t o t m a r k i e z a a t w e r d

- 71 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 71

giutidwoĂ´0,3cy:j43 bi55c\lorvanN'itwerpenvcln1598i-ori601.

T e k e n i n g : J o s GOOLENAERTS

- 72 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 72

verheven. Willem van Bergen studeerde - z o a l s de meesten van z i j n v o o r gangers - a a n d e t r a d i t i o n e l e u n i v e r s i t e i t e n ; e e r s t t e Leuven aan d e A l m a M a t e r , d a a r n a a a n d e u n i v e r s i t e i t e n v a n D e l e , P a d u a , B o l o g n e e n Rome. In deze l a a t s t e s t a d werd h i j d o c t o r i n de beide rechten en z e l f s h o g e s c h o o l p r o f e s s o r. P a u s G r e g o r i u s X I I I benoemde hem t o t z i j n h u i s p r e l a a t e n l i e t hem b e l a n g r i j k e d i p l o m a t i s c h e o p d r a c h ten v e r v u l l e n . I n 1 5 7 8 w e r d h i j d o o r d e z e l f d e p a u s n a a r L U i k gezonden om a a n Geeraard v a n Groesbeek, p r i n s b i s s c h o p v a n L u i k , d e k a r d i n a a l s baret t e overhandigen. K o r t daarna werd Willem van Bergen k a nunnik en l a t e r , i n 1594, deken van Sint-Lambertus t e L u i k . Twee j a a r l a t e r w e r d h i j d a n b e n o e m d t o t b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n en i n 1 5 9 8 g r e e p - i n d e k a t e d r a a l v a n d e S c h e l d e s t a d - d e u i t e i n delijke wijding plaats. (3) Ve e l z o u d e n i e u w e b i s s c h o p n i e t k u n n e n d o e n v o o r z i j n b i s d o m , want z i j n t a a k a l d a a r was v a n k o r t e d u u r . D r i e dagen v รณ รณ r z i j n w i j d i n g was d e a a r t s b i s s c h o p v a n K a m e r i j k overleden en v o o r deze l a s t i g e f u n k t i e zag aartsiertog A l b r e c h t in de bisschop van Antwerpen de g e s c h i k t e p r e l a a t . Na w a t m o e i l i j k h e d e n v o l g d e - o p 9 n o v e m b e r 1 6 0 1 - d e p a u s e l i j k e b e k r a c h t i g i n g e n o p 30 december v a n d a t z e l f d e j a a r v e r l i e t b i s s c h o p v a n B e r g e n A n t w e r p e n om t e K a m e r i j k d e z o r g e n v a n h e t aartsbisdom w a a r t e nemen. Te A n t w e r p e n h a d h i j h e t i n i t i a t i e f g e n o m e n d a t i j v e r d e o p d a t i n h e t b i s d o m A n t w e r p e n d e Roomse b o e k e n z o u d e n g e z o n g e n e n gebeden w o r d e n , d a a r v e l e k e r k e n e e n e i g e n b r e v i e r g e b r u i k t e n . G u i l l e l m u s d e B e r g h i s , z o a l s h i j a l s b i s s c h o p genoemd w e r d , h a d ook d e e e r o m d e a a r t s h e r t o g e n A l b r e c h t e n I s a b e l l a i n d e A n t werpse k a t e d r a a l t e mogen o n t v a n g e n e n e r d e H . M i s o p t e d r a g e n t i j d e n s d e b l i j d e i n t r e d e van de landvoogden ( 4 ) . In 1608 h a d h i j samen met z i j n b r o e r Jakob beurzen g e s t i c h t v o o r d e s t u d i e i n de f i l o s o f i e , t e o l o g i e e n r e c h t e n a a n d e u n i v e r s i t e i t van Leuven. Willem v a n Bergen was r e e d s d e d e r d e a a r t s b i s s c h o p van K a m e r i j k u i t d i t geslacht. H i j had nog verschillende broers en zusters waaronder n o g d r i e g e e s t e l i j k e n ; e e n z u s t e r was o . a . a b d i s v a n Herckenrode. Na d e d o o d v a n z i j n o u d e r s w e r d h i j v o o r e e n d e e l e i g e n a a r v a n het H o o f t v u n d e r h o f t e Deurne en h i j s t i e r f t e Kamerijk op 25 a p r i l 1 6 0 9 . Het wapen v a n d e z e d e r d e b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n k a n men n i e t zomaar v e r n o e m e n z o n d e r t e s p r e k e n v a n d e v e r a n d e r i n g e n d i e h e t onderging.

- 73 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 73

N i e t a l t i j d z i j n v a n wapens d e n o d i g e n o t a ' s voorhanden e n d e vraag h o e b e p a a l d e f i g u r e n i n e e n wapen v e r s c h i j n e n moet i n v e l e gevallen onbeantwoord b l i j v e n . Het w a p e n d e C l i m e s o f d e B e r g h i s i s n o g s t e e d s a k t u e e l , d i t d o o r het f e i t d a t h e t d o o r v e r s c h i l l e n d e Nederlandse p l a a t s e n a l s gemeentewapen g e v o e r d w o r d t ; h e t z i j a f z o n d e r l i j k o f i n s a m e n v o e ging met e e n a n d e r wapen. De s t a m v a d e r v a n h e t v e r m a a r d e g e s l a c h t v a n G l i m e s w a s e e n n a t u u r l i j k e zoon van Jan I I , h e r t o g van Brabant, verwekt b i j een genaamde I s a b e a u G o r t e g i n o f G o r t e k i n . Deze z o o n m e t d e d o o p n a a m v a n z i j n v a d e r e n d e f a m i l i e n a a m v a n z i j n moeder w e r d J a n Cordeken genoemd, e n k r e e g b i j d e t r o o n s b e s t i j g i n g van hertog Jan I I I van deze l a a t s t e de h e e r l i j k h e i d G l i m e s , e e n p l a a t s g e l e g e n b e z i j d e n d e b a a n L e u v e n -Namen, t e r hoogte v a n O p p r e b a i s . De z o n e n v a n J a n C o r d e k e n g i n g e n z i c h v a n C l i m e s n o e m e n e n v o e r den a a n v a n k e l i j k h e t w a p e n B r a b a n t v a n h u n s t a m v a d e r , t . w . o p sabel ( = z w a r t ) e e n l e e u w v a n goud met d a a r overheen een r o d e schuinstaak a l s teken van b a s t a a r d i j ( d e zgn. bastaardstreep). Sommigen v o e r d e n d i t w a p e n m e t o p d e b o r s t v a n d e l e e u w e e n k l e i n s c h i l d j e : Climes, hetwelk i s : v a n azuur (blauw), bezaaid met g o u d e n b l o k j e s e n d a a r o v e r h e e n e e n s c h u i n b a l k v a n z i l v e r , ofwel Climes a l s canton. Anderen v o e r d e n d e z e l f d e a t t r i b u t e n m a a r i n e e n a n d e r e o p s t e l l i n g , n l . h e t wapen G l i m e s m e t a l s c a n t o n B r a b a n t w a a r g e l e i d e l i j k de bestaardstreep van weggelaten werd. Toen e e n z o v e e l s t e J a n v a n C l i m e s h u w d e m e t J o h a n n a v a n B a u t e r s hem kwam e r e e n h e l e v e r a n d e r i n g i n h e t w a p e n . Een z o o n u i t h e t h u w e l i j k v a n C l i m e s - v a n B a u t e r s h e m , w e e r e e n Jan, nam h e t wapen v a n z i j n moeder a a n d a t e r u i t z a g a l s v o l g t : van s i n o p e l ( = g r o e n ) , d r i e m a l i ĂŤ n v a n z i l v e r g e p l a a t s t : 2 - 1 ; een s c h i l d h o o f d v a n g o u d , b e l a d e n m e t d r i e r o d e p a l e n , d a a r o p p l a a t s t e h i j a l s c a n t o n B r a b a n t om z i j n a f k o m s t a a n t e d u i d e n (afstammeling van de h e r t o g ) . (MaliĂŤn i n d e h e r a l d i e k z i j n r u i t v o r m i g e f i g u r e n m e t een g e l i j k vormige o p e n i n g ) . Door h e t h u w e l i j k v a n J a n v a n G l i m e s m e t J o h a n n a v a n B a u t e r s h e m was, s a m e n m e t n o g e e n r e e k s a n d e r e n , o o k d e h e e r l i j k h e i d B e r g e n op Zoom a a n h e t g e s l a c h t v a n C l i m e s g e k o m e n e n d e a f s t a m m e l i n g e n van d e z e t a k g i n g e n z i c h v a n B e r g e n o f d e B e r g h e s ( B e r g h i s ) noemen. I n h e t M a r k i e z e n h o f v a n B e r g e n o p Zoom, d a t d o o r d i t g e s l a c h t werd o p g e r i c h t , b e v i n d t z i c h e e n s c h o o n e n i n t e r e s s a n t p a n e e l van e e n d r i e l u i k v a n o m s t r e e k s 1 4 8 0 d o o r e e n o n b e k e n d m e e s t e r

- 74 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 74

geschilderd, d a t een Jan en een Hendrik van Bergen v o o r s t e l t , beiden g e k n i e l d v o o r een bidbank e n a c h t e r hen hun staande schutspatroon. De e e r s t e i s i n w a p e n u i t r u s t i n g m e t d a a r o v e r e e n t a b a a r d d i e geblazoeneerd i s z o a l s z i j n wapen, d a t eveneens o p h e t s c h i l d e r i j boven de betrokken persoon s t a a t afgebeeld. De t w e e d e a l s g e e s t e l i j k e m e t m i j t e r e n k r o m s t a f ; h i j w a s b i s schop v a n K a m e r i j k . Deze t w e e k l e i n z o n e n v a n J a n d e B e r g h e s e n v a n J o h a n n a v a n B a u tershem b r a c h t e n e e n k l e i n e w i j z i g i n g aan h e t wapen; z i j l i e t e n namelijk h e t s c h i l d h o o f d met de d r i e rode palen zakken t o t g e l i j k met h e t canton Brabant, z o d a t ook de b e s c h r i j v i n g ervan veranderde e n n u moet l u i d e n : g e d e e l d ; 1 . doorsneden, a . B r a bant; b . v a n goud d r i e r o d e p a l e n ; 2 . v a n groen met d r i e malien van z i l v e r . Als helmteken de kop en h a l s van een zwarte e z e l met s n u i t en oren v a n z i l v e r ( o o k overgenomen u i t h e t wapen v a n Bautershem) maar d o o r d e B e r g h e s g e p l a a t s t t u s s e n t w e e b e e n s t u k k e n v a n e e n harnas v a n z i l v e r . A l d u s b l e e f h e t wapen g e v o e r d d o o r d e v e r d e re afstammelingen e n i s h e t nog t e z i e n op een glasraam i n h e t M a r k i e z e n h o f t e B e r g e n o p Zoom. De b i s s c h o p v a n K a m e r i j k , H e n d r i k d e B e r g h e s , v i e r e n d e e l d e z i j n wapen m e t d i t v a n h e t g r a a f s c h a p CambrĂŠsis. Over d e z e f a m i l i e , w a a r u i t d e d e r d e b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n s p r o o t , z o u nog h e e l w a t t e v e r t e l l e n z i j n . H e t was een z e e r b i j z o n d e r g e s l a c h t d a t v e e l beroemde maar o o k b e r u c h t e f i g u r e n leverde. B i j h e t b e g i n v a n d e XXste eeuw werd e e n p o r t r e t g e s c h i l d e r d van W i l l e m d e B e r g h e s v o o r d e p o r t r e t t e n g a l e r i j v a n h e t a a r t s bisschoppelijk paleis t e Kamerijk. Het w e r d u i t g e v o e r d d o o r M o r e a u - D e s c h a n v r e s n a a r e e n g e g r a v e e r d p o r t r e t d a t v e r s c h e e n i n h e t " G r o o t K e r k e l y k To n e e l d e s H e r togdoms v a n B r a b a n t " - D e n H a a g 1 7 2 7 - b l z . 1 3 0 . Jos G o o l e n a e r t s Bronnen e n n o t e n : 1. P r o f . d r . C . d e C l e r c q : " H e t B i s d o m A n t w e r p e n 1 5 5 9 - 1 9 6 2 " Uitgave "De V l i j t " 1062 2. J . B . S t o c k m a n s : " G e s c h i e d e n i s v a n D e u r n e - B o r g e r h o u t " d e e l 3 , p . 1 6 6 3. G a z e t v a n A n t w e r p e n : A n t w e r p s e b i s s c h o p p e n , 2 6 / 1 . 1 9 6 2 ( V ) 4. i d e m

- 75 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 75

C h r . B u t k e n s : T r o p h é e s d e B r a b a n t , To m e I , G é n é a l o g i e G l i m e s E l i a s v a n S t a b r o u c k : P o l d e r e n Kempen - 1 9 3 8 Het wapen v a n G l i m e s k o m t v o o r i n d e N e d e r l a n d s e gemeenten F i j n a a r t ; Heiningen; H a l s t e r e n ; Oosendrecht; Rucphen; Standaarb u i t e n ; W i l l e m s t a d e n Wouw ( K l a a s S i e r k s m a : D e G e m e e n t e w a p e n s van N e d e r l a n d - P r i s m a P o c k e t n r . 5 0 1 , 1 9 6 0 ) . H i e r b i j d i e n t opgemerkt d a t v o o r sommige wapens d e a r c e r i n g verkeerd i s u i t g e v a l l e n en e r d r i e gouden palen op rood staan in de plaats van rode palen op goud. Als bisschop voerde Willem de Berghes de leuze : " MOMENTO A E T E R N I TA S "

lan Coróeken'wam

3rabanrmcF IZortSchn I i mPS,

jirabantmetbasraarósl"rcep

gr,abanl-,kanron C � li,v▶e5, Itanron OmQ5-veln jer,yn

glime5 UMrmnrenvanIRQfwaren C()ÍlmPS

- 76 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 76

ANTWERPEN I N DE E L

1 8 8 8

Antwerpen k a n m e t z i j n amper k w a r t - m i l j o e n i n w o n e r s n i e t b i j d e wereldsteden gerekend worden. Maar Antwerpen i s w é l een wereldhaven. I n v o l l e e x p a n s i e n o g w e l , o n d a n k s h e t f e i t d a t 1 8 8 8 i n het t e k e n s t a a t van een scherpe i n t e r n a t i o n a l e k o n k u r r e n t i e . Het a a n t a l aangekomen z e e s c h e p e n ( 4 . 8 2 3 ) e n b i n n e n s c h e p e n ( 2 7 . 1 1 5 ) is weliswaar een i e t s j e k l e i n e r dan v o r i g j a a r, maar de t o t a l e tonnemaat s t i j g t a l s m a a r. Het t y p i s c h e b e e l d v a n d e S c h e l d e k a a i e n w o r d t g e v o r m d d o o r d e metalen l o o d s e n , i n aanbouw s i n d s 1 8 8 4 . I n 1888 z i j n h e t d e a f d a ken 2 2 e n 2 3 d i e v o l t o o i d w o r d e n . Ook a a n h e t A s i a d o k e n h e t K a t t e n d i j k d o k w o r d e n m e t a l e n a f d a k e n geplaatst. Aan h e t A s i a d o k k o m e n o o k d r i e e r t s m a g a z i j n e n i n m e t s e l w e r k . Vo r i g j a a r n o g , werden t w e e nieuwe dokken i n g e h u l d i g d : A f r i k a dok ( l a t e r o m g e d o o p t i n L e f è b v r e d o k ) e n A m e r i k a d o k . I n 1 8 8 8 w o r d t het Asiadok aan z i j n noordzijde verlengd. Ingenieur G. R o y e r s w o r d t i n 1888 h o o f d i n g e n i e u r - d i r e k t e u r v a n de D i e n s t d e r S t a d s w e r k e n , w a a r t o e d e a f d e l i n g H a v e n i n r i c h t i n g e n behoort. H i j i s h e t d i e aan h e t Stadsbestuur de toekomstplannen voor d e h a v e n u i t b r e i d i n g v o o r s t e l d e , z o a l s d i e l a t e r z u l l e n u i t gevoerd worden, d i t a l s a l t e r n a t i e f v o o r d e i n 1863 d o o r d e z e e o ff i c i e r Stessels voorgestelde "Grote Doorsteek" d i e voorzag in o . a . d e v e r l e g g i n g van de Scheldebedding i n r e c h t e l i j n van de K a t t e n d i j k s l u i s n a a r d e K r u i s s c h a n s s l u i s e n h e t o m v o r m e n v a n de o u d e b e d d i n g t o t e e n r e u s a c h t i g d o k . In 1888 w o r d t een nieuwe v a s t e h y d r a u l i s c h e 10 t o n s k r a a n , g e l e v e r d d o o r W. G . A r m s t r o n g , N e w c a s t l e , i n d i e n s t g e n o m e n a a n h e t Afrikadok. Op 11 s e p t e m b e r 1 8 8 8 b e s l i s t h e t C o l l e g e v a n B u r g e m e e s t e r e n Schepenen d e l e v e r i n g v a n 1 h y d r a u l i s c h e k r a a n ( 1 t o n h i j s k r a c h t ) e v e n e e n s t o e t e v e r t r o u w e n a a n W. G . A r m s t r o n g , e n d e l e v e r i n g van 1 4 h i e u w e h y d r a u l i s c h e p o r t a a l k r a n e n ( h i j s k r a c h t 1 , 5 t o t 3 t o n ) a a n S o c i é t é d e l a Meuse. De h y d r a u l i s c h e t e c h n o l o g i e v o o r b e w e g i n g v a n h e f w e r k t u i g e n d o o r middel v a n onder d r u k g e z e t koud w a t e r werd o n t w i k k e l d v a n a f c a . 1 8 5 0 . D i e h e f w e r k t u i g e n z i j n u i t v i n d i n g e n v a n I r . S i r W. G .

- 77 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 77

Armstrong, d e beroemde E n g e l s e w e r k t u i g k u n d i g e ( e n kanonnenbouwer) u i t N e w c a s t l e - u p o n - Ty n e , g e b o r e n i n 1 8 1 0 . O p h e t p r i n c i p e van z i j n w a t e r p e r s z i j n o . a . d e A n t w e r p s e p e r s h u i z e n g e b a s e e r d : het Noorderpershuis ( K a t t e n d i j k d o k Oostkaai) ( 1 8 7 8 ) , h e t Z u i d e r pershuis (Waalsekaai) ( 1 8 8 3 ) e n h e t p e r s h u i s v a n d e magazijnen St. F e l i x ( 1 8 8 5 ) a a n d e Oude L e e u w e n r u i . In 1888 w o r d t i n Wa l l o n i ë o p h e t z e l f d e p r i n c i p e een p e r s h u i s aan het Centrumkanaal gebouwd, v o o r d e b e d i e n i n g v a n d e s c h e e p s l i f t e n t u s s e n Mons e n L a L o u v i è r e , s c h e e p s l i f t e n w a a r v a n d e é é r s t e wordt i n g e h u l d i g d o p 4 j u n i 1888 t e Houdeng-Goegnies d o o r Leopold I I ( 1 ) . De A n t w e r p s e p e r s w a t e r e n e r g i e b r o n , d i e b r u g g e n , k r a n e n , t r a n s bordeurs, e . d . a a n d r i j f t , z a l nog t o t 1975 d i e n s t doen. Op 1 2 m a a r t 1 8 8 8 w o r d t b e s l o t e n b a g g e r w e r k e n t e d o e n u i t v o e r e n b i j d a g e n n a c h t . I n 1 8 8 8 z a l b i j n a 1 0 0 . 0 0 0 m3 s p e c i e g e b a g g e r d worden, t e g e n 5 6 . 0 0 0 m3 v o r i g j a a r . Sinds 1 8 8 8 i s d e N e d e r l a n d s e f i r m a A c k e r m a n s & Va n H a a r e n u i t 's-Hertogenbosch a k t i e f i n ons l a n d . B u i t e n d e g r o t e baggerwerken i n d e S c h e l d e , l e v e r t A c k e r m a n s & V a n H a a r e n i n 1 8 8 8 g r i n d voor r e k e n i n g van d e B e l g i s c h e Genietroepen, bestemd v o o r d e bouw v a n d e f o r t e n a a n d e M a a s t e N a m e n , e n v o e r t o o k b a g g e r werken u i t i n d e Maas. Op 2 4 a p r i l 1 8 8 8 w o r d t d e M o l e n b e r g N a t i e g e s t i c h t . W e k e n n e n reeds e n k e l e n a t i e s : V l a s n a t i e ( 1 8 6 7 ) , H e s s e n n a t i e ( 1 8 5 9 ) , Noordnatie ( 1 6 d e eeuw), Wervenaers ( 1 4 0 1 ) . Antwerpen i s d e é n i g e haven d i e d e n a a m " n a t i e " g e e f t a a n v e n n o o t s c h a p p e n v o o r h e t opslaan e n bewaren van goederen i n pakhuizen, vennootschappen die e l d e r s "veem" heten. In 1888 w o r d t h e t Konsulaat van A r g e n t i n i ë o p g e r i c h t , h e t zevende b u i t e n l a n d s e ] c o n s u l a a t i n A n t w e r p e n . D e r e e d s b e s t a a n d e z i j n : -

Denemarken 1797 G r o o t - B r i t t a n i ë 1815 Z w i t s e r l a n d 1819 V. S . A . 1 8 2 0 F r a n k r i j k 1 840 Griekenland 1885.

De A n t w e r p s e R e c h t b a n k v a n K o o p h a n d e l k r i j g t i n 1 8 8 8 e e n n i e u w e v o o r z i t t e r : J . Va n G e e r t r u y e n . De T u c h t k a m e r d e r N o t a r i s s e n w o r d t v a n d e P r i n s s t r a a t 1 4 o v e r gebracht n a a r de Minderbroedersstraat 2 2 . *

" D e V e r e n i g d e W e r k l i e d e n d e r B e l l Te l e p h o n e M a n u f a c t u r i n g C o m -

- 78 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 78

Tr a n s b c c d e u r ( w a g o n - v e r plaatser) Pronkschild van de Molenberg N a t i e

- 79 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 79

pany" hebben v o r i g j a a r e e n " m a a t s c h a p p i j v a n o n d e r l i n g e b i j stand" o p g e r i c h t , e e n b e g i n van georganiseerde m u t u a l i s t i s c h e a k t i v i t e i t , met a l s doel, door de organisatie van feestjes en u i t s t a p p e n , e e n r e s e r v e a a n t e l e g g e n om z i e k e k o l l e g a ' s b i j t e springen. Op 9 j a n u a r i 1 8 8 8 k e n t d e R a a d v a n B e h e e r v a n d e f i r m a e e n s u b s i d i e van 500 f r . t o e aan deze " c a i s s e de secours m u t u e l l e " . "De V e r e n i g d e W e r k l i e d e n d e r B e l l Te l e p h o n e M a n u f a c t u r i n g C o m pany" h e b b e n n o g g e e n p e r s o n e e l s t i j d s c h r i f t . Geen e n k e l e B e l gische f i r m a t r o u w e n s . Op h e t gebied van b e d r i j f s p e r s s t a a t ons land a c h t e r o p onze n o o r d e r - e n o o s t e r b u r e n . S i n d s 1882 b e s t a a t er i n Nederland een personeelsblad : d e "Fabrieksbode" v a n de Nederlandse G i s t - e n S p i r i t u s f a b r i e k e n . I n 1888 o n t s t a a n e r i n het b u i t e n l a n d twee p e r s o n e e l s b l a d e n : h e t "house o r g a n " v a n The Great Western Railway i n Engeland e n de " S c h l i e r b a c h e r F a b r i k s bote" i n D u i t s l a n d . Heeft B e l g i ë nog geen personeelsbladen, d a n b e z i t h e t zoveel temeer d a g b l a d e n . We h e b b e n o . a . r e e d s V o o r u i t s i n d s 1 8 8 4 , L a Libre Belgique sinds 1884, L e Peuple sinds 1885, L e S o i r sinds 1887, e n n u komt e r i n 1888 H e t L a a t s t e Nieuws b i j . H e t e e r s t e n u m m e r, g e d a t e e r d 7 j u n i 1 8 8 8 , k o s t 2 c e n t i e m e n . D e i n i t i a t i e f n e m e r i s e e n Vlaamse i n w i j k e l i n g i n B r u s s e l , d i e i n Vlaanderen z a l bekend worden a l s v a d e r H o s t e . H i j t r e k t met Het L a a t s t e N i e u w s t e n s t r i j d e i n d e v e r k i e z i n g e n t e B r u s s e l . Hij k o m t o p v o o r d e v e r d r u k t e Vlaamse t a a l e n v o o r d e k l e i n e Vlaming i n d e h o o f d s t a d e n , z o a l s d e meeste a n d e r e dagbladen, voor algemeen k i e s r e c h t , l e e r p l i c h t e n v e r z e k e r i n g t e g e n a r b e i d s ongevallen. De B e l g i s c h e P e r s b o n d b e s t a a t n u t w e e j a a r . V o o r z i t t e r i s A r t h u r Goemaere, h o o f d r e d a k t e u r v a n d e A n t w e r p s e k r a n t " L e P r é c u r s e u r " en s c h o o n z o o n v a n d e o n l a n g s o v e r l e d e n N i c a i s e d e K e y s e r . Ve e l b l a d e n w o r d e n " n o o d g e d w o n g e n " o p g e r i c h t m e t a l s é n i g e b e d o e l i n g e e n t e g e n g e w i c h t t e z i j n v o o r a n d e r e , e n om t e k u n n e n h e k e l e n . S a t i r i s c h e b l a d e n kennen een enorm sukses; w a t l e e s t d e (geletterde) Antwerpenaar l i e v e r dan roddel over p l a a t s e l i j k e beroemdheden ? Een v a n d e A n t w e r p s e p o l i t i e k e j o u r n a l i s t e n i n h a r t e n n i e r e n is J a n van R i j s w i j c k . I n 1857 h e e f t h i j samen met d e d i c h t e r Frans De C o r t h e t d a g b l a d " D e Grondwet" o p g e r i c h t . D e z e F r a n s De C o r t , o v e r l e d e n i n 1 8 7 8 , k r i j g t i n 1 8 8 8 i n h e t s t a d s p a r k e e n borstbeeld ( 2 ) gemaakt d o o r F. J o r i s . J a n Va n R i j s w i j c k i s o o k h o o f d r e d a k t e u r v a n " D e S c h e l d e " g e w e e s t , en h e e f t i n 1 8 7 5 " D e K l e i n e G a z e t " o p g e r i c h t , e e n s p r e e k b u i s v o o r het l i b e r a l e flamingantisme i n Antwerpen. Deze " K l e i n e G a z e t " g a a t i n 1 8 8 8 t e r z i e l e . J a n b l i j f t n o c h t a n s a k t i e f , e n b e r e i d t z i c h v o o r om l a t e r L e o p o l d d e Wa e l o p t e volgen a l s burgemeester van Antwerpen.

- 80 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 80

Nieuws u i t d e k r a n t e n w e r e l d , m a a r d a n u i t A m e r i k a : o p 3 j u l i 1888 m a a k t h e t d a g b l a d " N e w Y o r k T r i b u n e " v o o r d e e e r s t e m a a l gebruik van de door Mergenthaler uitgevonden l i n o t y p e -zetmachine. Te r u g n a a r A n t w e r p e n . I n 1 8 8 8 v e r s c h i j n e n t w e e b o e k e n o v e r o n z e stad : h e t r i j k e l i j k g e ï l l u s t r e e r d e werk "Anvers à t r a v e r s l e s âges" v a n s t a d s a r c h i v a r i s P i e t e r G é n a r d , e n h e t t w e e d e d e e l v a n " A n v e r s , M é t r o p o l e d u Commerce e t d e s A r t s " v a n G . B e e t e m é . *

De S i n j o o r h o u d t v a n t o n e e l . Naast d e o f f i c i ë l e t e a t e r s : d e F r a n s e O p e r a i n d e B o u r l a s c h o u w burg e n d e Vlaamse Schouwburg aan d e H a n d e l s l e i ( d e l a t e r e I t a l i ë l e i ) z i j n e r d e Va r i é t é s o p d e hoek v a n d e Schermerss t r a a t e n de Maarschalk G e r a r d s t r a a t , d e S c a l a d i e i n 1888 de é é r s t e A n t w e r p s e " r e v u e " b r e n g t ( " A n t w e r p e n v a n d e s t a t i e t o t de We r f " ) , e n de m u s i c - h a l l Alhambra d i e ook g e b r u i k t wordt voor Vlaams gesproken t o n e e l . Deze A l h a m b r a , g e v e s t i g d D e K e y z e r l e i 4 8 , w o r d t o p 1 j a n u a r i 1888 ' s a v o n d s d o o r b r a n d v e r n i e l d . D e p o m p i e r s s t a a n v o o r e e n bijna onmogelijke t a a k en gelukken e r, met de h u l p van h e t l e g e r na d r i e u r e n s l e c h t s i n d e a a n g r e n z e n d e g e b o u w e n v a n v e r n i e l i n g t e v r i j w a r e n . To c h l i j d e n h e t H ô t e l d e L o n d r e s , d e N ü r n b u r g k e l der e n de z a a l Va l e n t i n o a a n z i e n l i j k e schade. Het n i e u w s v a n d e b r a n d v e r o o r z a a k t z e l f s p a n i e k i n d e S c a l a (Anneessensstraat) hoewel deze z a a l n i e t i n gevaar i s : b i j d e o n t r u i m i n g v a l l e n meerdere gewonden. De b r a n d h e e f t v o o r s e n s a t i e g e z o r g d . G e l u k k i g z i j n e r g e e n d o d e l i j k e s l a c h t o f f e r s g e v a l l e n : de p o r t i e r v a n d e Alhambra e n z i j n g e z i n hebben z i c h n e t b i j t i j d s v i a e e n a a n p a l e n d gebouw i n v e i l i g h e i d kunnen brengen. Véél e r g e r i s d e schouwburgbrand d i e o p 2 5 m e i 1888 h e t Baquet Te a t e r t e O p o r t o ( P o r t u g a l ) i n d e a s l e g t e n d a a r b i j t w e e h o n d e r d doden e i s t . Brandrampen d o e n b e s e f f e n d a t p o m p i e r s k o r p s e n n o o i t g o e d g e n o e g kunnen u i t g e r u s t w o r d e n . D e A n t w e r p s e b r a n d w e e r i s o n d e r g e b r a c h t i n e e n onaangepast h i s t o r i s c h gebouw o p h e t K i p d o r p ; i n 1888 worden v e r b o u w i n g s w e r k e n a a n b e s t e e d , o . a . h e t a a n b r e n g e n v a n twee g r o t e u i t v a l s p o o r t e n l a n g s d e s t r a a t z i j d e . *

Buiten de p o l i t i e k en h e t t e a t e r kan de s p o r t i e v e S i n j o o r voor z i j n v r i j e t i j d s b e s t e d i n g vanaf 1888 o o k t e r e c h t i n de K o n i n k l i j ke A n t w e r p s e T u r n k r i n g , e n i n h e t s t e d e l i j k Zwembad Z u i d , h o e k Brederodestraat / M o n t i g n y s t r a a t , d a t o p 15 mei 1888 wordt i n g e huldigd.

- 81 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 81

Eerste jaargang n r. 1

Jan Va n R i j s w i j ck

Vlaamse s c h o u w b u r g

- 82 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 82

Elke z o n d a g i s e r o p d e Oude Va a r t p l a a t s " Vo g e l e n m a r k t " . D e b e n a ming i s t e d a n k e n a a n h e t f e i t d a t h i e r e e r t i j d s w i l d e n g e v o g e l te werd v e r k o c h t , bestemd v o o r d e f e e s t t a f e l . A l s g e v o g e l t e was er eend, g a n s , s n e p , veldhoen, r e i g e r ( j a w e l ! ) , p u t o e r, q u a c k , kapuin, h e n e n k l e i n e r g e v o g e l t e . E n a l s " w i l d " : haas e n k o n i j n . De A n t w e r p e n a a r w a s e n i s n o g s t e e d s v e r z o t o p w i l d b r a a d , d a a r o m de g r o t e a a n t r e k k i n g s k r a c h t v a n d e z e m a r k t . Op 1 4 a u g u s t u s 1 8 8 8 w o r d t d e 2 5 s t e v e r j a r i n g v a n d e V r i j m a k i n g van d e S c h e l d e , d . i . d e a f k o o p v a n N e d e r l a n d v a n d e S c h e l d e t o l , gevierd m e t e e n u i t b u n d i g f e e s t o p d e s t r o o m . H e t " Ve n e t i a a n s feest" b e g i n t t e 19.00 u u r onder massale b e l a n g s t e l l i n g , m e t g r o f geschut, k l o k k e n g e l u i e n b e i a a r d s p e l . Onder de hangars s t a a t h e t v o l k ze) d i c h t o p e e n g e p a k t d a t g e e n m e n s m e e r v o o r - o f a c h t e r u i t kan. V e n s t e r s e n z e l f s d a k e n v a n h u i z e n worden v o o r g r o f g e l d verhuurd. Te 2 0 . 0 0 u u r w o r d e n t w a a l f d u i z e n d g e k l e u r d e l a m p i o n s o p d e Scheldekaaien aangestoken. E e n o r k e s t , g e z e t e n i n e e n enorme bloemenkorf, s p e e l t e r l u s t i g op l o s . Op d e S c h e l d e b e g i n t e e n " o p t o c _ t " , a n d e r h a l v e k i l o m e t e r l a n g , van h o n d e r d e n s c h e p e n d i p v a n o n d e r t o t b o v e n s c h i t t e r e n d v e r l i c h t z i j n . E r z i j n echte vlottende huizen en paleizen b i j , Chinese j o n k e n , e e n v l o t m e t h e t j a a r t a l 1 8 6 3 i n v u r i g e l e t t e r s , een v u u r s c h i p , e e n b e e l d v a n 1 2 m e t e r h o o g t e o m g e v e n d o o r e e n vlottende t u i n , z e l f s een d r i j v e n d maket van de Kronenburgtoren, 40 m e t e r b r e e d e n 1 8 m e t e r h o o g . Te g e n o v e r d e S u i k e r r u i l i g t e e n stoombaggerboot, d i e v o o r t d u r e n d b u n d e l s w a t e r s t r a l e n i n d e hoogte w e r p t . Na d e s t o e t v o l g t e e n w e e r g a l o o s v u u r w e r k ; n a a s t h e t k l a s s i e k e Bengaals v u u r , d e k r a k e r s , s i s s e r s , v u u r b a l l e n , s t e r r e n e n t u i l e n i s e r een o n t z a g l i j k e vuurfontein. H e t lawaai wordt overstemd d o o r d e o h - e n a h - k r e t e n v a n d e s a m e n g e s t r o o m d e m a s s a t o e schouwers. Op d e L i n k e r o e v e r , h e t " V l a a m s H o o f d " , i s e e n S i o u x - d o r p o p g e bouwd, m e t d e r t i g t e n t e n , h o o g g e w a s e n p l a n t s o e n e n . A l l e l o k a len, z o a l s h e t BelvĂŠdĂ¨re en de " S p o r t Nautique", z i j n p r a c h t i g verlicht. Het " V l a a m s H o o f d " l i g t n o g i n O o s t - V l a a n d e r e n , m a a r v o o r d e Sinjoren i s d i t gehucht van Zwijndrecht i n de geest a l l a n g geannexeerd. H e t b e h o o r t immers t o t h u n n a t u u r l i j k e l e e f m i l i e u , nog n i e t o m e r t e w o n e n , m a a r o m d i c h t b i j e e n s b u i t e n t e z i j n , met h e t a v o n t u u r v a n d e o v e r t o c h t m e t d e S i n t - A n n e k e s b o o t . M e n gaat e r v e r p o z e n o n d e r ' t geboomte b i j h e t v e s t i n g w a t e r, o f wandelen o p d e d i j k n a a r B u r c h t , e n m o s s e l e n o f p a l i n g i n ' t groen eten i n een van de vele eethuizen. De A n t w e r p e n a a r h o u d t n i e t a l l e e n v a n v u u r w e r k e n l e k k e r e t e n .

- 83 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 83

Hij h e e f t ook oog en o o r v o o r Kunst, e n v o o r a l v o o r de kunstenaars v a n e i g e n bodem. De A n t w e r p s e M u z i e k s c h o o l , s i n d s 1 8 8 5 g e v e s t i g d a a n d e S i n t - J a kobsmarkt, t e l t i n 1888 t w a a l f h o n d e r d l e e r l i n g e n e n v e e r t i g l e r a a r s . H e t i s e e n Vlaamse m u z i e k s c h o o l , d a t w i l B e n o i t met stoere koppigheid. H e t i s z i j n g l o r i e , maar ook z i j n noodlot, want d e m a c h t i g e h e r e n i n B R u s s e l ( e n o o k i n A n t w e r p e n ) w i l l e n er n i e t v a n w e t e n . Het n i e u w e j a a r 1 8 8 8 w o r d t i n g e z e t m e t e e n v e r n i e u w d e a a n v a l om B e n o i t ' s m u z i e k s c h o o l b t c o n s e r v a t o r i u m t e v e r h e f f e n . J u l i u s Sabbe i s d e v o o r m a n , e n d e e e r s t e a a n v a l k o m t u i t W e s t - V l a a n deren. Op 3 j a n u a r i s t u u r t h e t " W i l l e m s f o n d s " e e n v e r z o e k s c h r i f t aan d e m i n i s t e r e n o p 1 5 f e b r u a r i k o m t e e n w e i g e r e n d a n t w o o r d . Dan w o r d t e e n a l g e m e n e v e r g a d e r i n g b e l e g d t e A n t w e r p e n o p 1 5 a p r i l e n s p r e e k t J u l i u s Sabbe een merkwaardige r e d e u i t . E e n motie, o p g e s t e l d en v e r s t u u r d aan de m i n i s t e r, b l i j f t zonder gevolg. B e n o i t b l i j f t overgeleverd aan de g r i l l e n van z i j n beh e e r r a a d , s a m e n g e s t e l d u i t z e v e n h e r e n b e n o e m d d o o r d e Gemeenteraad. I n 1888 worden d e r e s u l t a t e n v a n d e Antwerpse muziekschool s a mengevat. Tu s s e n d e m u s i c i d i e gevormd w e r d e n c i t e r e n we E d ward K e u r v e l s , J u l e s S c h r e y , S t a n L e n a e r t s , E m i e l Wambach, J a n Blockx ( d i e d i t j a a r z i j n o p e r e t t e " M i l e n k a " t o o n d i c h t ) , Lode Mortelmans, e n d e o r g a n i s t e n l a t e r e s t a d s b e i a r d i e r G u s t a a f Brees. I n 1888 t e l t d e B r u s s e l s e muziekschool 715 l e e r l i n g e n , die van L u i k 674, d i e van Gent 660. Ve r g e l i j k met de 1.200 l e e r l i n g e n van Antwerpen ! P e t e r B e n o i t h e e f t e e n g r o t e naam, m a a r v o o r a l i n h e t b u i t e n l a n d . Gounod z e g t v a n B e n o i t : " c ' e s t d u Rubens e n m u s i q u e " ! I n 1888 w o r d t t e München h e t o r a t o r i u m " D e O o r l o g " v a n B e n o i t uitgevoerd. Maar s t e e d s m i n d e r w e r k e n v a n P e t e r B e n o i t z i e n h e t l i c h t ; d e zorgen v o o r z i j n S c h o o l z i j n daaraan n i e t vreemd. H i j m o e t t e veel t i j d doorbrengen op h e t "beklaagdenbankje" van de beheerraad. H e t s t a d s b e s t u u r w i l i n géén g e v a l i e t s u i t s l u i t e n d Vlaams. Een A n t w e r p s e s c h e p e n , d u i v e n m e l k e r e n u i t b a t e r v a n e e n f a b r i e k j e i n d e p o l d e r , g e e f t d e t o o n aan i n d e a n t i -Vlaamse a n t i - B e n o i t kampagne. B e n o i t ' s plannen i n 1888 v o o r de o p r i c h t i n g v a n een S t a d s o r k e s t en e e n V l a a m s z a n g t o n e e l , s t u i t e n a l o p t e g e n k a n t i n g .

* * * * * Op 1 j a n u a r i 1 8 8 8 b e z o e k t d e p r o v i n c i e g o e v e r n e u r d e A n t w e r p s e A k a d e m i e . B i j d i e g e l e g e n h e i d v o e r t L . D e Ta e y e , b e s t u u r d e r v a n de A k a d e m i e v o o r S c h o n e K u n s t e n t e L e u v e n e n a f g e v a a r d i g d e v a n de i n 1 8 7 9 o p g e r i c h t e " S t a a t s k o m m i s s i e t o t h e r v o r m i n g v a n h e t

- 84 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 84

Zwemdok Z u i d , h o e k B r e d e r o destraat / Montignystraat

Sint-Anneke, Vlaams Hoofd

':c-e tee:

,,â&#x20AC;˘

E t t i e l Pt1Rtidges f s a

Lange B e e l d e k e n s s t r a a t 2 2 4

- 85 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 85

Kunstonderricht aan de Antwerpse Akademie" h e t woord; e e n d e r t i g t a l p r o f e s s o r e n nemen d i t n i e t , e n s t u r e n e e n p r o t e s t b r i e f n a a r de b e h e e r r a a d v a n d e A k a d e m i e . D e w r i j v i n g e n z i j n e e n g e v o l g v a n het o v e r h e v e l e n i n 1880 v a n d e l e e r g a n g " S a m e n s t e l l i n g e n U i t d r u k k i n g " v a n d e Akademie n a a r h e t Hoger K u n s t i n s t i t u u t . K a r e l Ve r l a t , b e s t u u r d e r van de Akademie, g e r a a k t h i e r d o o r z o o v e r spannen d a t z i j n g e z o n d h e i d z i e n d e r o g e n a c h t e r u i t g a a t . Karel V e r l a t h e e f t z i j n a t e l i e r i n de Lange R i d d e r s t r a a t , a a n de C a l l o i e s g a n g . M i l d e n v r i j g e v i g a l s g e e n , z i t h i j d o o r l o p e n d op d r o o g z a a d . G e l u k k i g b e t a a l t h e t s t a d s b e s t u u r d e h u u r v a n h e t atelier. Een o p d r a c h t v a n h e t s t a d s b e s t u u r a a n K a r e l V e r l a t v o o r s c h i l deringen i n de t r a p z a a l van h e t s t a d h u i s geraakt n i e t a f : i n september 1 8 8 8 i s s l e c h t s é é n v a n d e d r i e b e s t e l d e p a n e l e n , n l . "Het s t a n d b e e l d v a n d e h e r t o g v a n A l v a d o o r d e s t r a t e n v a n A n t werpen g e s l e e p t " k l a a r . Ve r l a t z a l i n 1890 o v e r l i j d e n zonder de twee o v e r i g e panelen te hebben kunnen v o l t o o i e n . In h e t Antwerpse Gerechtshof (geopend 1877) worden i n 1888 z e s grote geschiedkundige s c h i l d e r i j e n g e p l a a t s t i n de Assisenzaal. Het z i j n d r i e r e e k s e n v a n t w e e , w e r k e n v a n K . O o m s , J . D e V r i e n d t en P . V a n d e r O u d e r a a . In 1888 o v e r l i j d t H e n r i De B r a e k e l e e r, k u n s t s c h i l d e r, l e e r l i n g van H e n r i L e y s . Naast a l d e z e g e v i e r d e k u n s t s c h i l d e r s z i j n e r o o k r e v o l u t i o n a i r e b u i t e n b e e n t j e s z o a l s James E n s o r. M i s k e n d e n b e d o l v e n o n d e r a f brekende k r i t i e k , s c h i l d e r t h i j i n 1888 z i j n meesterwerk " D e intocht van Kristus i n Brussel". Het z a l n o g e v e n t j e s d u r e n e e r h i j e r k e n d w o r d t , m a a r h i j z a l h e t n o g t i j d e n s z i j n l e v e n meemaken. B e t e r d a n o n z e n o o r d e r b u u r en e x - t i j d e l i j k e s t a d s g e n o o t V i n c e n t Va n G o g h , d i e s t r a a t a r m i n Frankrijk zal sterven. *

In 1888 w o r d t h e r d a c h t d a t p a t e r j e z u ï e t F. Ve r b i e s t , matemat i k u s e n s t e r r e k u n d i g e , i n 1688 i n Peking s t i e r f . H i j bekleedde een h o g e f u n k t i e a a n h e t H o f v a n d e K e i z e r v a n C h i n a e n b r a c h t het z e l f s t o t m i n i s t e r. Pater Ve r b i e s t i s n i e t de é n i g e g r o t e Vlaming d i e i n h e t b u i t e n land k a r r i è r e m a a k t ( e ) . K a r e l Va n d e P o e l e , d i e i n d e Ve r e n i g d e Staten woont, h e e f t a l h e e l w a t u i t v i n d i n g e n op z i j n a k t i e f , o.a. h e t t r o l l e y -systeem v o o r e l e k t r i s c h e t r e i n e n . I n 1888 v e r koopt h i j d i t p a t e n t , e n o n m i d d e l l i j k w o r d t i n de S t a t e s begonnen m e t h e t a a n l e g g e n v a n t r o l l e y - l i j n e n .

- 86 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 86

Een a n d e r e V l a a m s e u i t v i n d e r , d i e i n o n s l a n d g e e n g e h o o r v i n d t , z i t v e r l a n g e n d u i t t e k i j k e n n a a r d e Ve r e n i g d e S t a t e n : Leo B a e k e land. Vo l g e n d j a a r z a l h i j d e g r o t e s t a p wagen, om i n d e S t a t e s te gaan werken en o . a . h e t f o t o g r a f i s c h e v e l o x p a p i e r, e n h e t naar hem genoemde b a k e l i e t , u i t t e v i n d e n . B a k e l i e t b e t e k e n t h e t begin van een nieuwe t i j d : het p l a c t i c t i j d p e r k . Belgen z i j n o o k b i j z o n d e r a k t i e f i n z w a r t A f r i k a . O p i n i t i a t i e f van k o n i n g L e o p o l d I I i s d e " A s s o c i a t i o n I n t e r n a t i o n a l e A f r i c a i n e " g e s t i c h t , d i e Kongo o n t s l u i t . De j o n g e C a m i l l e C o q u i l h a t h e e f t o . a . , samen met S t a n l e y, r e e d s t w e e Kongo- o n t d e k k i n g s t o c h t e n op z i j n a k t i e f . H i j r e k u p e r e e r t t h a n s v a n e e n t r o p i s c h e z i e k t e , en b e r e i d t z i j n d e r d e e n l a a t s t e K o n g o r e i s v o o r , d i e i n 1 8 9 0 zal p l a a t s vinden. In 1888 w o r d t h e t a a n t a l A f r i k a a n s e s l a v e n op zowat een h a l f miljoen geschat. De bloeiende Arabische slavenhandel t r e f t vooral het oosten van Leopold I I ' s Onafhankelijke Kongostaat. De s t r i j d tegen deze o n m e n s e l i j k e h a n d e l w o r d t g r o n d i g aangepakt; t r o e p e n onder l e i d i n g v a n onverschrokken o f f i c i e r e n z o a l s L i p p e n s , D e Bruyne e n b a r o n F r a n c i s D h a n i s z u l l e n e e n t i e n t a l j a r e n s t r i j d moeten l e v e r e n t e g e n d e n u m m e r i e k v e e l s t e r k e r e A r a b i e r e n a l vorens d e grootscheepse s l a v e n h a n d e l v o l l e d i g o n d e r d r u k t i s . Op 11 m e i 1 8 8 8 w o r d t h e t A p o s t o l i s c h V i k a r i a a t v a n B e l g i s c h Kongo o p g e r i c h t d o o r p a u s e l i j k e b r e v e . Op 2 5 a u g u s t u s 1 8 8 8 v e r t r e k k e n d e e e r s t e m i s s i o n a r i s s e n , o n d e r l e i d i n g v a n E . P. A l b e r t G u e l u y v a n S c h e u t , n a a r B e l g i s c h K o n g o . Op 3 0 d e c e m b e r 1 8 8 8 w o r d t i n B r u s s e l d o o r k o n i n g L e o p o l d I I , de " O r d e d e r A f r i k a a n s e S t e r " i n g e s t e l d . Belgen houden b l i j k b a a r meer v a n t r o p i s c h e warmte d a n v a n p o o l klimaat. Op 9 m e i 1 8 8 8 v e r t r e k t i n O s l o e e n G r o e n l a n d e k s p e d i t i e , o n d e r l e i ding van F r i d t j o f N a n s e n . Een j o n g e B e l g i s c h e o f f i c i e r d r o o m t e r v a n , รณ b k i e t s d e r g e l i j k s te ondernemen, m a a r dan l i e f s t n a a r d e Z u i d p o o l . D a a r v o o r i s h i j e c h t e r nog v e e l t e j o n g ; i n 1888 v e r t r e k t A d r i e n de Gerlache want d a a r o v e r h e b b e n we ' t - a l s j o n g e o f f i c i e r v a n d e Z e e v a a r t s c h o o l v o o r e n k e l e maanden o p d e g r o t e v a a r t ; d a a r n a z a l h i j a a n g e s t e l d worden o p d e v e r b i n d i n g Oostende- D o v e r, e n h i j z a l nog g e d u l d m o e t e n o e f e n e n t o t i n 1 8 9 8 a l v o r e n s d e l e i d i n g t e kunnen nemen v a n d e z u i d _ L o o l e k s p e d i t i e m e t d e " B e l g i c a " . Aan U , l e z e r , v r a g e n w e 6 5 k w a t g e d u l d , n a m e l i j k t o t m a a r t 1 9 8 9 , voor een volgende a f l e v e r i n g i n onze r e e k s h i s t o r i s c h e evokat i e s . Rendez-vous dus i n j a n u a r i 1989 v o o r "Antwerpen i n 1889". Raymond A l a r d o t

- 87 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 87

Peter Benoit

Karel V e r l a t 1888 : " H e t omvergeworpen s t a n d b e e l d v a n d e h e r t o g van A l v a d o o r d e s t r a t e n v a n A n t w e r p e n g e s l e u r d e n d o o r het v o l k v e r b r i j z e l d "

- 88 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 88

(1) D e "Compagnie d u C a n a l d u C e n t r e " v z w. d i e d e r e d d i n g b e w e r k s t e l l i g t v a n het d o o r de bouw van de g r o t e s c h e e p s l i f t t e S t r é p y veroordeelde d e e l v a n h e t Centrumkanaal t e T h i e u , m e t z i j n s c h e e p s l i f t e n , b r u g g e n , w a t e r p e r s h u i s , s l u i s - en bruggewachtershuisjes e . d . , o r g a n i s e e r t i n 1988 een grootscheeps opgezette reeks t e n t o o n s t e l l i n g e n , industrueel-archeologisch-toeristische b e zoeken, k o n t a k t e n m e t b u i t e n l a n d s e aanverwante v e r e n i g i n g e n i . v . m . h y d r a u lische technologie e . d . , d i t t e r gelegenheid van de 100ste verjaardag van de e e r s t e s c h e e p s l i f t e n h e t w a t e r p e r s h u i s o p h e t C e n t r u m k a n a a l . Vo o r m e e r i n f o r m a t i e v e r w i j z e n w e n a a r h e t a r t i k e l d a t h i e r b i j a a n s l u i t . (2) Ve r d w e n e n i n 1 9 6 7 .

BRONNEN -Prof.Roland Baetens :Monumenten van b e d r i j f en techniek i n de provincie A n t werpen, i n Contact, Provincie Antwerpen, f e b r u a r i 1985. - B e l l Telephone Manufactoring Company 1882-1982. - R.Binnemans en G.Van Cauwenbergh :Ons Antwerpen. - B.V.B./A/B/P.E. : 3 5 j a a r Belgische Bedrijfspers. -Chronijke v a n Antwerpen 1880-1895. -A.de L a t t i n :Contacten met vroeger Antwerpen. - A.de L a t t i n :Sinjorenstad. -Jan Denucé :Vlaanderen door de Eeuwen heen, 2de d e e l . -Karel Devocht :De Seefhoek van Toen. -R.C.F. Dhondt & G. Hochepied : B e l g i ë 1830-1980. - Gazet van Antwerpen :diverse nummers. - E.Gens :Promenade au Jardin Zoologique d'Anvers, 1861. - Het Laatste Nieuws : diverse nummers. - A. Himler : Het Zuiderpershuis, i n M&L. -Rik Houbrechts : Antwerps panorama van i n de 19de t o t i n de 20ste eeuw, i n Ti j d s c h r i f t "Antwerpen". -Lekturama : Dwalen door Antwerpen. -Fr.Mertens: Geïllustreerde inventaris Karel Ve r l a t - z a a l , Kon.Mij. voor Dierkunde Antwerpen. -J.Moens : Hoe een s t u k j e Borgerweertpolder wandelbos werd, i n T i j d s c h r i f t "Antwerpen". - De Morgen-Vooruit, f e e s t b i j l a g e 6.10.1984. -Léo Moulin : Grote figuren u i t België. - Kan.Floris Prims : Antwerpen door de eeuwen heen. -Kan.Floris Prims : De l i t t e k e n s van Antwerpen. -David Richard : Puzzel u s l i m . - P.Schepens : Antwerpse Gedenkplaten. -P.Schepens : Antwerpse Standbeelden. -P.Schepens en B. Goovaerts : Antwerpse steegjes en Godshuizen. - Stad Antwerpen : Een stad g r o e i t . - Stad Antwerpen : Katalogus 1830-1980. -Stad Antwerpen : Katalogus 1860-1960. - Stad Antwerpen : Letterkundig Leven t e Antwerpen, 1929. -H.Stynen en I . Van der Av o i r t : Kunst brengt gunst, i n M&L. -Dr.Henk Van Daele : Frëbel en Allewaert, i n T i j d s c h r i f t "Antwerpen". -Paul Vandebuerie : Peter Benoit op de voet gevolgd". - R. Vande Weghe : Geschiedenis van de Antwerpse Straatnamen. - Verschuerens Modern Woordenboek.

- 89 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 89

VIERING HONDERD JAAR SCHEEPSLIFTEN Het h o n d e r d j a r i g b e s t a a n v a n d e s c h e e p s l i f t n r . 1 o p h e t C e n t r u m kanaal t e L a L o u v i è r e z a l d i t j a a r u i t v o e r i g g e v i e r d worden. H e t g e d e t a i l l e e r d e progamma i s n o g n i e t v a n d e p e r s g e k o m e n a l s wij deze regels s c h r i j v e n , maar w i j kunnen reeds i n grote l i j n e n het v e r l o o p van de f e e s t e l i j k h e d e n s c h e t s e n :

wanneer : zaterdag 4 e n zondag 5 j u n i 1988

waar: s c h e e p s l i f t n r . 1 , R u e To u t - y - F a u t , L a L o u v i è r e Wdt : 1. o p e n i n g v a n d e p e r m a n e n t e t e n t o o n s t e l l i n g s z a l e n o v e r d e v e r schillende scheepsliften i n de wereld :België, F r a n k r i j k , Engeland, Canada, D u i t s l a n d . 2. s a m e n k o m s t e n v l o o t p a r a d e v a n v e r s c h i l l e n d e s c h e e p s t y p e n k o mende u i t F r a n k r i j k , E n g e l a n d , e n e e n s t o o m b o o t u i t h e t s c h e e p vaartmuseum v a n R i j n l a n d - W e s t f a l e n t e H e n r i c h e n b u r g . 3. t e n t o o n s t e l l i n g m e t d o k u m e n t a t i e o v e r d e b o u w v a n d e s c h e e p s lift. 4. g e d u r e n d e h e t g a n s e w e e k e n d z a l h e t C e n t r u m k a n a a l , r o n d d e s c h e e p s l i f t , b e e l d e n u i t v o r i g e eeuw oproepen : a n i m a t i e , d a n s e n , gekostumeerde g r o e p e n , f a n f a r e s , m a a l t i j d e n , e n z . 5 -

demonstraties van scheepstraktie zoals weleer: met menselijke trekkracht met paarden met de speciale t r a k t o r met de sleepboot.

L a t e r i n h e t j a a r worden i n F r a n k r i j k eveneens f e e s t e l i j k h e d e n georganiseerd t e r gelegenheid van h e t h o n d e r d j a r i g bestaan van de s c h e e p s l i f t v a n F o n t i n e t t e s o p h e t K a n a a l v a n N e u f o s s e , t e Argues Daarbij w o r d t verbroederd tussen de Belgische en Franse scheepsl i f t e n , met een t o c h t p e r l i c h t e r :

heenreis : vertrek 25 j u n i 1988 t e La Louvière aankomst 3 0 j u n i 1 9 8 8 t e F o n t i n e t t e s

terugreis : vertrek 2 j u l i 1988 t e F o n t i n e t t e s aankomst 7 j u l i 1 9 8 8 t e L a L o u v i è r e

- 90 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 90

Aan b o o r d z i j n a a n g e p a s t e k a b i n e s v o o r z i e n , v o o r i n 40 p e r s o n e n . I n l i c h t i n g e n : t e l . 0 6 4 / 6 6 . 2 5 . 6 1

t o t a a l maximum

Va n 1 5 t o t 3 0 o k t o b e r w o r d t d a n n o g e e n t o e r n e e v a n h e t B r i t s e "Mikron Theatre" aan boord van een l i c h t e r georganiseerd, met volgende r e i s w e g : C h a r l e r o i , L a L o u v i è r e , Mons, To u r n a i , M o r t a g n e , Condé, A m a u r y, Arleux, Douai, L i l l e , Bethune, A i r e , Arques, Watten, C a l a i s . Vo o r i n f o r m a t i e o v e r a l d e z e f e e s t e l i j k h e d e n : COMPAGNIE D U C A N A L D U C E N T R E Maison P o n t i è r e - r u e N o u l e t , 2 7 0 6 0 S T R E P Y- B R A C Q U E G N I E S België

A S S O C I AT I O N D E S F O N T I N E T T E S Hôtel de V i l l e F - 6 2 5 1 0 ARQUES France

INDUSTRIELEARCHEOLOGIEOPHET CENTRUMKANAAL Onder h e t b e w i n d v a n N a p o l e o n w e r d e n p l a n n e n g e m a a k t e n w e r k e n u i t g e v o e r d om d e F r a n s e , B e l g i s c h e e n D u i t s e i n d u s t r i e b e k k e n s met e l k a a r t e v e r b i n d e n . B i j d e v a l v a n h e t E m p i r e w e r d e n d e werken s t o p g e z e t , m a a r l a t e r h e r v a t d o o r d e H o l l a n d e r s d i e o . a . het k a n a a l Mons-Condé v o l t o o i d e n e n h e t k a n a a l C h a r l e r o i - B r u s sel graafden. Nog l a t e r , v a n 1836 t o t 1839, werd een v e r t a k k i n g van h e t k a n a a l B r u s s e l - C h a r l e r o i g e g r a v e n v a n S e n e f f e n a a r Houdeng. B l e e f n o g h e t s t u k t u s s e n Houdeng e n Mons, m e t e e n h o o g t e v e r s c h i l v a n 9 0 m e t e r , a a n t e l e g g e n . Om d i t h o o g t e v e r s c h i l op t e v a n g e n w a r e n 3 3 s l u i z e n n o d i g , w a a r v a n d e h e l f t o n g e v e e r 400 m v a n m e k a a r z o u d e n l i g g e n ; e e n o n m o g e l i j k h e i d . . . . T o e n rees h e t i d e e v a n d e 4 s c h e e p s l i f t e n . De plannen h i e r v o o r waren voltooid einde 1884. Op 4 j u n i 1888 kon koning Leopold I I reeds een e e r s t e l i f t i n h u l d i g e n t e L a L o u v i è r e - H o u d e n g . M a a r h e t z o u nog t o t 1 9 1 7 d u r e n a l v o r e n s h e t l a a t s t e s t u k v a n h e t k a n a a l , t u s s e n HOudeng e n V i l l e r s - s u r - H a i n e ( M O n s ) , m e t d e d r i e o v e r i g e l i f t e n , v o l t o o i d was e n opengesteld d o o r de D u i t s e r s . H e t Centrumkanaal, bevaarbaar voor schepen t o t 300 t o n , was geboren.

DE SCHEEPSLIFTEN De o u d s t e l i f t i s d i e v a n L a L o u v i è r e - H o u d e n g ; d e n u m m e r s 2 e n 3 b e v i n d e n z i c h t e B r a c q u e g n i e s , e n nummer 4 t e T h i e u . A l l e v i e r werken z e v o l g e n s h e t b a s i s p r i n c i p e v a n d e s c h e e p s l i f t e n v a n Anderton (noordwest Engeland, 1876) e n F o n t i n e t t e s (Noord-Frankr i j k , 1887). De enige gebruikte kracht komt v o o r t van het v e r schil i n waterstand, dus een bijzonder zuinige energiebron. De i n s t a l l a t i e s werken na b i j n a een eeuw nog steeds p e r f e k t , maar worden d a n o o k zorgzaam onderhouden. I n t o t a a l w e r k e n z o w a t

- 91

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 91

90 m e n s e n o v e r d e a f s t a n d v a n 7 k m v a n l i f t 1 t o t l i f t 4 . E l k van d e v i e r l i f t e n b e s t a a t u i t t w e e b a k k e n d i e e l k 4 5 m l a n g , 5,80 m b r e e d e n 3 , 1 5 m d i e p z i j n . E l k e b a k i s t o t o p 2 , 4 m m e t water g e v u l d , w e e g t zowat 1.000 t o n , e n w o r d t gedragen d o o r een v i j z e l d i e 2 m doormeter en 20 m hoogte h e e f t . De twee c y l i n d e r s , waarin deze v i j z e l s r u s t e n , z i j n door een b u i z e n s t e l met e l k a a r verbonden e n vormen d u s kommunicerende v a t e n . H e t b i j v u l l e n v a n de b o v e n s t e b a k m e t 3 0 c m w a t e r v e r h o o g t z i j n g e w i c h t m e t 7 5 t o n ; als d e bovenste bak z a k t , s t i j g t d e o n d e r s t e . Schepen kunnen aldus h e t h o o g t e v e r s c h i l nemen i n e n k e l e m i n u t e n t i j d . T h a n s maken g e m i d d e l d e e n t i e n t a l s c h e p e n p e r d a g g e b r u i k v a n d e l i f ten.

DE TOEKOMST Sinds h e t e i n d e v a n d e t w e e d e w e r e l d o o r l o g b e s t a a n e r p l a n n e n om h e t C e n t r u m k a n a a l b e v a a r b a a r t e maken v o o r schepen t o t 1 . 3 5 0 t o n , plannen w a a r i n o o k F r a n k r i j k b e l a n g s t e l d e . Va n 1963 t o t 1974 werden m e t d a t d o e l w e r k e n u i t g e v o e r d t u s s e n N i m y e n H a v r é ( M o n s ) Het t h a n s i n a a n l e g z i j n d e n i e u w e g e d e e l t e v a n h e t k a n a a l z a l V i l l e - s u r -Haine v e r b i n d e n met Houdeng-Goegnies, o p k o r t e a f s t a n d van h e t b e s t a a n d e k a n a a l . O p d i t n i e u w e g e d e e l t e v a n h e t k a n a a l , en w e l t e S t r é p y - T h i e u , z a l e e n n i e u w e s c h e e p s l i f t g e b o u w d w o r d e n die i n één k l a p de v i e r oude l i f t e n z a l vervangen. H e t k u n s t werk z a l b e s t a a n u i t e e n 102 m e t e r hoge k a b e l b a a n , w a a r a a n t w e e bakken w o r d e n o p g e h a n g e n , e l k e 11 2 m l a n g e n 1 2 m b r e e d , e n o n a f h a n k e l i j k v a n mekaar werkend. H e t systeem w e r k t met t e g e n g e wichten. Eén t r a j e k t z a l 40 minuten duren. De nieuwe l i f t had i n 1988 b e d r i j f k l a a r moeten z i j n , maar d e werken hebben v é é l vertraging opgelopen.

DECOMPAGNIE DU CANAL DU CENTRE V.Z.W. Hoe i s d e z e v e r e n i g i n g o n t s t a a n ? J e a n - P i e r r e G a i l l i e z , wonende i n Rceulx, l e r a a r moderne t a l e n in Braine-le-Comte, was v ó ó r enkele j a r e n met z i j n l e e r l i n g e n op r e i s i n E n g e l a n d . E n d a a r " o n t d e k t e " h i j , i n A n d e r t o n , d e s c h e e p s l i f t u i t 1876 d i e i n d e r t i j d e e n w e r e l d p r i m e u r was e n waarop d e E n g e l s e n n u n o g t r o t s z i j n . M e t e e n b e s e f t e h i j w e l k e i n d u s t r i e e l - a r c h e o l o g i s c h e r i j k d o m z i c h i n Henegouwen o p h e t Centrumkanaal b e v i n d t . Opdat, b i j h e t i n d i e n s t t r e d e n v a n h e t n i e u w e k a n a a l e n d e reusachtige s c h e e p s l i f t van Strépy-Thieu, deze h i s t o r i s c h e schat niet i n de vergeethoek zou geraken, r i c h t t e Jean-Pierre G a i l l i e z de " C o m p a g n i e d u C a n a l d u C e n t r e " o p . Als e e r s t e a k t i v i t e i t h e e f t deze v e r e n i g i n g h e t sluiswachtersh u i s j e a a n s l u i s 1 t e T h i e u omgevormd t o t e e n " l e v e n d k a n a a l m u seum" m e t t e n t o o n s t e l l i n g v a n m a q u e t t e s , p l a n n e n , o u d e f o t o ' s e n

- 92 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 92

andere voorwerpen d i e d e s c h e e p v a a r t o p h e t k a n a a l t i j d e n s h a a r honderdjarig bestaan oproepen. Eén van d i e voorwerpen i s de a c h terhut van de l a a t s t e "sabot", kompleet gerekonstrueerd door de zorgen v a n k o n s e r v a t o r C y r i a q u e B a y o t . De " C o m p a g n i e d u C a n a l d u C e n t r e " t r a c h t , d o o r h a a r v e e l z i j d i g e a k t i v i t e i t , t e bewerken d a t h e t oude kanaal e n de v i e r scheepsl i f t e n u i t g e b a a t worden. Hiermee zou ons l a n d o n g e t w i j f e l d aanspraak k u n n e n maken o p e e n e r e p l a a t s o p h e t g e b i e d v a n i n d u s t r i éle archeologie. De f e e s t e l i j k h e d e n v a n j u n i e . k . z i j n d a a r v a n g e e n b e k r o n i n g , maar é é n v a n d e v e l e m i j l p a l e n i n d e g e s c h i e d e n i s e n d e t o e k o m s t van d e C o m p a g n i e d u C a n a l d u C e n t r e . Raymond A l a r d o t

Foto : B. Basyn

- 93 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 93

Het beroemde schilderij van J.B. della Rovere, XVide eeuw, bewaard in de Pinacotheek te Turijn Italië. Hierop ziet men duidelijk, hoe, volgens dekunstenaar, de afbeelding op de lijkwade ontstaan is. Het lichaam werd ter plaatse, dus zekerzondergebruik van aloë en myrre, in een lijkwade gewikkeld. Toch zorgen de latijnse teksten voor verwarring. Het bovenste opschrift: "Il verissimo retratto santissimo sudario del nostro salvatore Giesu Christo" (Het zeer echte ??? allerheiligste zweetdoek van onze verlosser Jezus-Christus) is in tegenspraak met de onderste latijnse tekst.

Hier leest men: "Oremus ... Deus que nobis in sancta sindone qua corpus tuum sacratissimu e cruce depositum a Joseph involtumfuit passionis tua vest? ga reliquistia concede propitius ut per mortem et sepulturam tuam ad resurrectionis gloriam perducanur, quivivis etc, etc..." Vertaling: "God, die ons in deze heilige lijkwade waarin Gij van Uw allerheiligste lichaam, door Jozef van het kruis genomen en er ingewikkeld, de littekens van Uw lijden hebt nagelaten, verleen welwillend dat wij daar Uw dood en begrafenis geleid worden tot de glorie van de verrijzenis, enz, enz...") Het gebruik van SUDARIO en SINDONE op éénzelfde schilderij door één schilder is bevreemdend, maar wijst er wel op dat beide termen volgens de toen geldende opvattingen synoniem zijn.

- 94 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 94

De Lijkwade van Turijn deel 1 4

DE L I J K W A D E

I N

CHAMBERY

In C h a m b é r y w a s men e c h t e r v o o r z i c h t i g : m e n b e s l o o t d e z a a k t e laten r u s t e n . D e l i j k w a d e verdween u i t d e openbaarheid e n g e raakte v l u g vergeten. Enkel h o g e g a s t e n k o n d e n b i j z e l d z a m e gelegenheden d e l i j k w a d e zien, z o a l s ze bewaard werd i n de s l o t k a p e l van h e t k a s t e e l van de h e r t o g e n v a n S a v o i e . Wanneer h e t h u i s v a n S a v o i e d e l i j k w a d e i n h a a r b e z i t k r e e g , w a s het d u s z e k e r d e b e d o e l i n g n i e t z e openbaar t e v e r e r e n . D e h e r tog b e z a t e e n h e l e r e e k s " k o s t b a r e r e l i k w i e ë n " . B i j z i j n t a l r i j ke v e r p l a a t s i n g e n n a m d e h e r t o g s t e e d s m e e r d e r e v a n d e " k o s t b a r e relikwieën met z i c h mee". Ze werden i n zakken o f k o ff e r s geladen en m e e g e v o e r d o p m u i l e z e l s , z o a l s m e n o o k d r a a g b a r e a l t a r e n e n kleine kerkorgels meevoerde. De l i j k w a d e kreeg wel een "speciale knecht" d i e h a a r dag e n n a c h t bewaakte. A l s d e h e r t o g o p r e i s ging w e r d d e l i j k w a d e a l t i j d meegevoerd. I n t e g e n s t e l l i n g m e t wat m e n a l g e m e e n a a n n e e m t v e r b l e e f d e L i j k w a d e a a n v a n k e l i j k n i e t a l l e e n i n Chambéry, m a a r w a s z e a f w i s s e l e n d o o k i n V e r c e l l i e n Turijn. Het w a s t r o u w e n s n a a r V e r c e l l i d a t h e r t o g A m a d e u s I X e n z i j n echtgenote t e v o e t o p bedevaart trokken om de bescherming van de lijkwade a f t e smeken, d i e toen a l bekend stond a l s een "préservatif c o n t r e t o u t e s s o r t e s d ' a c c i d e n t s " (voorbehoedmiddel tegen o n g e l u k k e n ) , e e n " p a l l a d i u m même c o n t r e l e s c a l a m i t é s q u i p e u vent, p e s t e s o u a u t r e s , f o n d r e à t o u t i n s t a n t s u r l e s p e u p l e s " (een t a l i s m a n z e l f s t e g e n d e o n h e i l e n , p e s t o f a n d e r e , d i e o p elk ogenblik over een v o l k kunnen komen).

- 95 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 95

To e n d e h e r t o g A m a d e u s d e S a v o i e ( h e t l a t e r e k o n i n g s h u i s v a n I t a l i ë ) e i n d e l i j k a l s w e t t i g e eigenaar v a n d e l i j k w a d e was e r kend, k r e g e n d e z u s t e r s C l a r i s s e n d e z o r g o v e r de r e l i e k t o e v e r trouwd. D e z u s t e r s waren b l i j k b a a r w a t v i e s v a n h e t n i e t a l t e zindelijke l i n n e n e n oordeelden een goede b e u r t n o d i g . Ve r m i t s men t o e n n o g g e e n s p e c i a l e w a s m i d d e l e n o f d r o o g k u i s k e n d e , g i n g het l i n n e n d e kookwas i n e n w e r d d u c h t i g m e t d e s c h u u r b o r s t e l bewerkt . , . Hoe een a l b i j n a 1500 j a a r oud s t u k l i n n e n deze b e proeving zonder schade h e e f t o v e r l e e f d , b l i j f t een r a a d s e l ! I n feite i s d a t o p z i c h z e l f a l een m i r a k e l ! Hoe dan ook, d e l i j k wade b l e e f o n g e s c h o n d e n : g e e n b l o e d v l e k j e w a s v a n k l e u r v e r a n derd, geen a f d r u k vervaagd. De z u s t e r s bleken n i e t t e m i n tevreden en b e w a a r d e n m e t u i t e r s t e z o r g d e h e n t o e v e r t r o u w d e r e l i k w i e . De l i j k w a d e v e r d w e e n g e l e i d e l i j k u i t d e p u b l i e k e b e l a n g s t e l ling, v e r m i t s a l l e e n d e omgeving van d e h e r t o g z e kon vereren. Enkel b i j b i j z o n d e r e gelegenheden w e r d d e l i j k w a d e n o g o p e n b a a r tentoongesteld. Dat was n i e t zo gunstig voor de financiën v a n de hertog, e n i n 1471 b e s l o o t h i j d a t de l i j k w a d e opnieuw openbaar t e n t o o n g e s t e l d z o u w o r d e n i n d e h o o f d k e r k v a n C h a m b é r y. M e n z o u daar e e n s p e c i a l e k a p e l bouwen, w a a r i n d e l i j k w a d e d o o r l o p e n d kon v e r e e r d w o r d e n . O p d e z e m a n i e r h o o p t e m e n o p e e n g r o t e t o e loop van devote bedevaarders.

In A v i g n o n g e b e u r d e o p 2 9 waarvoor z e l f s n e geen v e r geen w o n d e r , d a t m e n d e g Croix", gelegen i n d e r u e Gris" gevestigd waren, a l s Wa t g e b e u r d e

e r

toen

m e i 1433 e e n natuurkundig fenomeen, k l a r i n g t e vinden i s . H e t i s dan o o k ebeurtenissen i n d e " C h a p e l l e d e l a d e s Te i n t u r i e r s , w a a r d e " P e n i t e n t s een mirakel beschouwde.

De R h o n e t r a d b u i t e n h a a r o e v e r s e n d e s t r a t e n v a n A v i g n o n s t o n den b l a n k . H e t w a t e r s t e e g w e l e e n m e t e r h o o g . O o k d e r u e d e s Te i n t u r i e r s l i e p o n d e r. Maar d e " K a p e l v a n h e t K r u i s " b l e e f d r o o g . G e e n d r u p p e l w a t e r drong d o o r d e openstaande d e u r . H e t a r c h i e f v a n d e " P e n i t e n t s Gris" b l e e f gespaard. D a t fenomeen werd d o o r v e l e getuigen g e zien, ook door verscheidene leden van een f a m i l i e van I t a l i a a n s e afkomst. De naam : d e l l a Rovere. Hun naam zou een g r o t e r o l s p e len i n d e g e s c h i e d e n i s v a n d e K e r k e n v a n d e " l i j k w a d e v a n L i r e y, t o e n v e r e e r d i n C h a m b é r y " . Eén d e r t e l g e n v a n d e f a m i l i e w e r d e e n v o l g e l i n g v a n d e H . F r a n ciscus e n t r o k t e n s t r i j d e tegen de misbruiken i n d e Kerk. H i j werd v l u g o v e r s t e d e r F r a n c i s c a n e n .

* * * * * * Pater d e l l a

Rovere was een

groot bewonderaar van de

lijkwade

van

- 96 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 96

C h a m b é r y. H i j s c h r e e f e e n b o e k o v e r h e t l i j d e n d e r Z o o n G o d s . Dit boek z o u i n 1471 uitgegeven worden, o n d e r d e t i t e l " H e t bloed van C h r i s t u s " .

* * * * * * In 1 4 7 1 w e r d e e n o r d e b r o e d e r v a n S t . F r a n c i s c u s , p a t e r o v e r s t e Francesco d e l l a Rovere, t o t paus gekozen. Deze arme p r e l a a t h a d zich onderscheiden i n d e s t r i j d t e g e n d e misbruiken, d e z e d e loosheid en de schandalen van het k e r k e l i j k gezag, onder de druk van a d e l l i j k e f a m i l i e s a l s d e M e d i c i e n B o r g i a . De g e e s t e l i j k e w a s z o a r m , d a t h i j b i j z i j n k a r d i n a a l s v e r k i e z i n g geen d a k b o v e n h e t h o o f d h a d ! H e t w a s d e p a u s z e l f d i e h e m i n het p a u s e l i j k p a l e i s onderdak v e r s c h a f t e . Pater d e l l a Rovere werd de s c h i t t e r e n d e paus, bekend a l s S i x t u s I V, d i e h e t V a t i c a a n e e n n i e u w g e z i c h t z o u g e v e n . H e m d a n k e n w e de " S i x t i j n s e k a p e l " . Maar a l d i e b o u w w o e d e k o s t t e f o r t u i n e n . O n d e r d r u k v a n z i j n "raadgevers", z o a l s de Fransman Guillaume d ' E s t o u t e v i l l e , poogde men v a n á l l e s g e l d t e m a k e n . Z o o n t s t o n d e n m i s b r u i k e n m e t a f l a ten, r e l i k w i e ë n en d e r g e l i j k e . Het w a s d u s n i e t t e v e r w o n d e r e n d a t p a u s S i x t u s I V , d e v r a a g v a n de h e r t o g v a n S a v o i e o m " d e l i j k w a d e v a n L i r e y a l s r e l i k w i e t e erkennen" g u n s t i g gezind was. Maar t o c h slissing, dezelfde f lieleden. Turken z i j

b l e e f men i n Rome a a r z e l e n . Men kwam n i e t t o t e e e n a l l e s b l e e f b i j h e t oude. Paus Sixtus I V v e r v i o u t a l s z i j n voorgangers : h i j omringde z i c h met To e n f l u i s t e r d e m e n a c h t e r d e c o u l i s s e n " d e n de neven van de paus!"

n bee l i n famie c h t e

Sixtus I V was zeer begaan met z i j n eigen belang : w i e tegen hem was, r i s k e e r d e d e " b a n v l o e k " , z o a l s d e g a n s e s t a d F l o r e n c e . Om a a n g e l d t e g e r a k e n v a a r d i g d e h i j a l l e r l e i t a k s e n u i t e n k e n de z i c h z e l f g r o t e v o o r d e l e n t o e d o o r h e t u i t v a a r d i g e n v a n d e b u l "Mare Magnum" ( 1 4 7 4 ) . H e t v o l k w a s r a z e n d . Zo g i n g h e t p l a n , d e p a u s e l i j k e t r o o n i n d e f a m i l i e t e h o u d e n , niet door b i j h e t p l o t s e verscheiden van deze " g r o t e " paus. Neef Julianus d e l l a Rovere, voorbestemd o m paus t e worden, v e r k o o s zich t e r u g t e t r e k k e n , maar zorgde e r w e l v o o r d a t é é n z i j n e r getrouwen o p d e s t o e l v a n P e t r u s t e r e c h t kwam I n n o c e n t i u s VIII, v a d e r v a n t w e e n a t u u r l i j k e k i n d e r e n ! H e t t r o u w f e e s t v a n zijn z o o n w e r d i n h e t Va t i c a a n g e v i e r d . H e t was d e t i j d v a n Machievalli . . . De s t r i j d g i n g v e r d e r o m h e t p a u s s c h a p . B o r g i a , d e della Rovere gebruikten a l l e middelen om hun d o e l t e

Medici e n bereiken.

- 97 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 97

Er k w a m o p n i e u w e e n B o r g i a o p d e t r o o n ( A l e x a n d e r V I ) , door P i u s I I I , d i e s l e c h t s 2 6 dagen paus z o u z i j n .

opgevolgd

De l i j k w a d e m o c h t n o g s t e e d s n i e t o p e n b a a r a l s r e l i k w i e v e r e e r d worden. D e h e r t o g s t o o r d e z i c h n i e t e r g a a n w a t men i n Rome h a d besloten, e n paste de vroegere schikkingen van paus Clemens V I I I toe : w a t i n L i r e y n i e t m o c h t , k o n o o k t e Chambéry n i e t . M a a r, zoals Margaretha de Charny, b e s l o o t de h e r t o g de l i j k w a d e o p a n dere p l a a t s e n u i t t e s t a l l e n . M e n b e g o n r e i z e n d e u i t s t a l l i n g e n te o r g a n i z e r e n v o o r d e v e r s c h i l l e n d e s t r e k e n v a n S a v o i e e n P i e mont. Zo v e r m e l d t R u p i s , s e k r e t a r i s v a n d e h e r t o g v a n M a n t u a , d a t h i j aanwezig was b i j e e n openbare t e n t o o n s t e l l i n g v a n d e l i j k w a d e o p Goede V r i j d a g 1 4 9 4 , i n d e z a l e n v a n h e t k a s t e e l v a n V e r c e l l i .

Het i s p a s t e g e n h e t e i n d e v a n XVde e e u w d a t pend i n C h a m b é r y v e r e e r d z a l w o r d e n .

lijkwade

doorlo-

In 1 5 0 2 w e r d d e l i j k w a d e p l e c h t i g o v e r g e b r a c h t v a n h e t M i n d e r broedersklooster n a a r h e t h o o f d a l t a a r v a n d e h e r t o g e l i j k e k a pel. Daar werd ze bewaard i n een verguld z i l v e r e n s c h r i j n , v e r borgen i n e e n n i s , a f g e s l o t e n m e t e e n z w a a r t r a l i e h e k , v o o r z i e n van v i e r s l o t e n . T w e e s l e u t e l s w e r d e n b e w a a r d d o o r d e h e r t o g , één d o o r h e t k a p i t t e l e n é é n d o o r d e v o o r z i t t e r v a n d e R e k e n k a mer.

To e n v e r b l e v e n o p h e t k a s t e e l v a n C h a m b é r y d r i e p r i n s e s s e n Margaretha d e B o u r b o n , e e r s t e v r o u w v a n d e o v e r l e d e n h e r t o g Amadeus I X , d i e n s w e d u w e C l a u d i n e d e B r o s s e e n h a a r d o c h t e r P h i liberte. Deze d r i e dames waren z o v e r d i e p t i n d e e r e d i e n s t v a n de l i j k w a d e d a t z e d e z e s t e e d s b i j z i c h w i l d e n h e b b e n o f i n h a a r nabijheid v e r t o e v e n . Z o v e r g e z e l d e Margaretha d e Bourbon d e lijkwade naar de u i t s t a l l i n g i n Bourg-en-Bresse. In 1 5 0 3 kwamen a a r t s h e r t o g F i l i p s v a n O o s t e n r i j k e n z i j n v r o u w Margaretha o p bezoek. Te z i j n e r e r e werd, i n d e g r o t e z a a l v a n het k a s t e e l v a n B o u r g - e n - B r e s s e , e e n t e n t o o n s t e l l i n g i n g e r i c h t van d e l i j k w a d e . H e t r e l i e k w a s v o l l e d i g z i c h t b a a r . E é n z i j n e r hovelingen, g r a a f Antoine d e L a l a i n g , h e e r v a n Montigny l i e t een b e s c h r i j v i n g v a n d e l i j k w a d e a c h t e r , g e d a t e e r d 1 4 a p r i l 1503. (Vertaling) "De l i j k w a d e i s d o o r d r o n g e n v a n h e t z e e r k o s t b a a r b l o e d v a n J e zus, o n z e R e d d e r, e n m e n z i e t d a t n o g z o d u i d e l i j k , h o e w e l z e werd b e v l e k t . M e n z i e t d e a f d r u k v a n g e h e e l Z i j n H e i l i g L i c h a a m : hoofd, mond, o g e n , n e u s , handen, v o e t e n e n d e v i j f wonden. I n

- 98 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 98

I n t e r i e u r van de a b s i s van de H e i l i g e Kapel. Oude g r a v u r e . De t e g e n woordige glas-in-loodramen, meermaals gerestaureerd en daterend u i t 1547, geven P a s s i e t a f e r e l e n weer en vervangen h e t vroegere "grande v e r r i è r e du S a i n t Suayre" d a t d o o r een brand v e r n i e l d werd.

Buitenzijde van de a b s i s van de "Sainte C h a p e l l e " . De a b s i s i n g o tische s t i j l , n i e t meer i n harmonie met de voorgevel, i s h e t oudste deel van de k a p e l . De oorspronkel i j k e voorgevel werd herbouwd, maar i n een andere s t i j l , n a a r de p l a n nen van F i l i p p o Juvara, i n opdracht van Madame C h r i s t i n e van F r a n k r i j k .

De " S a i n t e Chapelle" i n Chambéry oude e t s . Zegel d e r kanunniken van de h e i l i g e k a p e l Chambéry, m e t afbeelding l i j k w a d e (1507-1512)

- 99 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 99

het b i j z o n d e r d e z e t u s s e n lang en z e e r b l o e d e r i g .

d e

r i b b e n

ongeveer

een

h a l v e

v o e t

Langs d e a n d e r e k a n t , d a a r w a a r d e l i j k w a d e u i t g e s p r e i d e n omgekeerd i s geweest d e a f d r u k e n h e t b e e l d v a n d e r u g , h o o f d , haar, d e t e k e n e n v a n d e d o o r n e n k r o o n , d e s c h o u d e r s . . . D e l i j k wade w e r d i n o l i e g e k o o k t , w e r d i n h e t v u u r g e t e s t , g e w a s s e n m e t wasmiddelen, maar men k o n d e a f d r u k van h e t b e e l d noch afwassen, noch v e r w i j d e r e n . Antoine d e L a l a i n g , h e e r v a n ling op 14 a p r i l 1503, gedaan

Montigny, g e t u i g e v a n t e Bourg-en-Bresse."

u i t s t a l -

Graaf de L a l a i n g was t e n z e e r s t e o n d e r d e i n d r u k van w a Bourg-en-Bresse g e z i e n h a d . H i j z e i " d e z e l i j k w a d e mooiste e n waardigste d a t e r b e s t a a t " . W a a r s c h i j n l i j k za zijn verrukking de zaken wat g r o o t s e r, w a n t volgens hem lijkwade e e n l i n n e n v a n ongeveer 1 7 v o e t l a n g " ( c i r c a ter). Claudine d e Brosse h i e l d daarna de l i j k w a d e op h a a r k a s t e e l v a n B i l l i a t ( 1 5 0 4 - 1 5 0 6 ) .

twee

j a a r

h i i s g h i was 5 , 1

b i j

i n h e t j i n " d e me-

z i c h ,

Savoie b e s l o o t , ondanks d e w i j f e l e n d e h o u d i n g v a n De h e r t o g v a n de l i j k w a d e t o c h p e r m a n e n t t e n t o o n t e s t e l l e n i n het Va t i c a a n , van C h a m b ĂŠ r y . D e z e k e r k , b e g o n n e n i n 1 4 0 7 ( d u s de k a t h e d r a a l huis van Savoie d e l i j k w a d e i n h a a r b e z i t kreeg) lang v 6 6 r h e t geraakte maar niet afgewerkt, o o k a l was z e i n 1467 door hertog Amadeus I X v a n S a v o i e p l e c h t i g i n g e h u l d i g d . De a f w e r k i n g e n s t e e d s n i e u w e v e r f r a a i ĂŻ n g s w e r k e n b l e v e n e c h t e r aanslepen. De b e s l i s s i n g h i e r de l i j k w a d e onder t e brengen b l e e k het impuls, om e i n d e l i j k de k e r k a f t e werken. A r c h i t e c t F i l i p o J u a v a r a k r e e g d e v e r e r e n d e o p d r a c h t v a n madame Christine d e France, h e r t o g i n v a n Savoye, o m een d e e l v a n d e kathedraal om t e bouwen t o t de " S t e . Chapelle d u S a i n t S u a i r e " . De a r c h i t e c t w a s b l i j k b a a r e e n n i e u w l i c h t e r . Z i j n voorgevel c o n t r a s t e e r t n u nog a l t i j d m e t d e r e s t cieuze g o t i s c h e gebouw. G e l u k k i g v e r g r e e p Juavara de g o t i s c h e r a m e n .

ingreep i n de van h e t g r a zich n i e t aan

De k a p e l w e r d r i j k e l i j k i n g e r i c h t , e n h e t h o o f d a l t a a r voorzien van gouden en z i l v e r e n ornamenten.

overdadig

De o v e r b r e n g s t v a n d e l i j k w a d e n a a r h a a r d e f i n i t i e v e o p e n b a r e v e r b l i j f p l a a t s b r a c h t e e n massa p e l g r i m s o p d e been. I e d e r e e n wilde m e t e i g e n o g e n d e z e " z o wonderbaar g e r e d d e l i j k w a d e ,

- 100

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 100

diegene w a a r i n h e t l i c h a a m van onze Heer gelegen had . . . " z i e n . De r e l i e k w e r d i n p l e c h t i g e p r o c e s s i e d o o r h e e n d e s t r a t e n v a n Chambéry g e d r a g e n . M e e r d e r e b i s s c h o p p e n d r o e g e n d e opengevouwen lijkwade doorheen d e s t a d . D e d i c h t e menigte k n i e l d e e e r b i e d i g voor h e t " a l l e r h e i l i g s t e d o e k " . Ta l l o z e g e e s t e l i j k e e n w e r e l d l i j k e hoogwaardigheidsbekleders volgden d e processie. De gewone man k r e e g g e e n k a n s d e e l t e n e m e n , z o v e e l g e g a d i g d e n w a r e n e r komen o p d a g e n v o o r d e p l e c h t i g h e d e n t e r e r e v a n d e l i j k w a d e . De " S a i n t e - C h a p e l l e " w a s t o t i n d e n o k g e v u l d m e t g e n o d i g d e n . Volgens d e t r a d i t i e w e r d d e " S a i n t S u a i r e " a a n d e a a n w e z i g e n g e toond, e n n a de zegening, o v e r h e t h o o f d a l t a a r opengevouwen u i t gespreid. E e n onverantwoorde handeling v o o r e e n eeuwenoude r e l i k w i e ! B l i j k b a a r h a d men t o e n nog n o o i t van monumentenzorg g e hoord. Hoe dan ook, d e l i j k w a d e b l e e f ongedeerd! *

André P e r r e t b e s c h r e e f e e n d e r g e l i j k e u i t s t a l l i n g in z i j n s t u d i e s o v e r d e H e i l i g e L i j k w a d e . "Après l ' o f f i c e l e s a i n t l porté p a r t r o i s évéques e t Le d u c l e f i t e n s u i t e e x p les gens d e s a Maison s u r le." Vertalin keld, do aan h e t voor d e het h o o f

i n c e u i l montré oser po l e m a î t

, envelopp a u peuple ur l e s p é l r e - a u t e l d

zeer

t r e f f e n d

é de s o i e rouge, f u t d u haut d u château. e r i n s p r i v i l é g i é s e t e l a Sainte-Chapel-

g : "Na de d i e n s t werd de l i j k w a d e , i n rode z i j d e gewikor d r i e bisschoppen gedragen en van boven o p het kasteel v o l k getoond. Vervolgens l i e t d e h e r t o g z e u i t s t a l l e n bevoorrechte bedevaarders en de leden van z i j n Huis, o p daltaar van de H e i l i g e Kapel."

In A v i g n o n l e e r d e e e n j o n g e p r i e s t e r J u l i e n van d e e m i n e n t e b r o e d e r s c h a p " P e n i t e n t s G r i l i j k w a d e v a n L i r e y , b e w a a r d i n Chambéry. H i ladder d e r k e r k e l i j k e h i ë r a r c h i e . I n 1503 s l o familie d e l l a Rovere opnieuw . . .

d e l l a Rovere, l s " , v e e l o v e r j besteeg v l u g e g h e t u u r van

i d d d

d e e e

Julien d e l l a Rovere werd t o t paus gekozen en nam de naam aan van Julius I I , i n navolging van J u l i u s Caesar. H i j z o u de "paus- s o l daat" worden. Z i j n d e v i e s was trouwens d u i d e l i j k . " A u t Caesar, aut n i h i l " ( o f Caesar, o f n i e t s ) . Ondanks a l te a a n d e Misschien zijn sterv

l e s zou dez f a m i l i e p o l v e r g a t h i j en v e r g i f f e

e paus grootse daden s t e l l e n : h i j verzaaki t i e k en kende s l e c h t s één d o e l : d e Kerk. h e t g e e s t e l i j k e . . . r e d e n waarom h i j b i j n i s vroeg aan de hem omringende k a r d i n a l e n .

Deze " p a u s - s o l d a a t " w a s t e n z e e r s t e o m z i c h z e l f b e k o m m e r d , h i j begon p r a k t i s c h o n m i d d e l l i j k , i n n a v o l g i n g v a n d e E g y p t i s c h e f a rao's, a a n z i j n e i g e n g r a f t e bouwen (waar h i j n o o i t z o u r u s -

- 101 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 101

ten!). Een h e r i n n e r i n g a a n z i j n p a u s s c h a p i s n o g d e " Z w i t s e r s e W a c h t " , door h e m o p g e r i c h t . D e p a u s e l i j k e w a c h t k r e e g a l s w a p e n s d e slagzwaarden, d o o r de Z w i t s e r s o p K a r e l d e S t o u t e v e r o v e r d t i j dens d e s l a g v a n M u r t e n ( 1 4 7 6 ) . In d e v l a g v a n d e Z w i t s e r s e w a c h wapen v a n d e z e p a u s n o g a l t i j d t (witte eikeboom), een zinspeling lie d e l l a Rovere. O o k J u l i u s I I min o f m e e r . W i e a a n d e b o u w v a n d e e l t e l i j k i n a f l a t e n b e t a a l d .

t van h e t Va t i c a a n , k a n men h e erugvinden : d e "chéne r o u v r e op het wapenschild van de f a m i k e e k n i e t o p een dagje a f l a a h e t Vaticaan meewerkte werd g e

t " t -

Paus J u l i u s I I v e r k l a a r d e z i c h u i t e i n d e l i j k a k k o o r d m e t d e d o o r lopende t e n t o o n s t e l l i n g v a n h e t " a l l e r h e i l i g s t e d o e k " . H i j v e r leende d e k e r k v a n Chambéry d e e r e t i t e l " S a i n t e C h a p e l l e d u Saint S u a i r e " ( H e i l i g e k a p e l v a n h e t H e i l i g zweetdoek). E e n eigenaardige naam voor een l i n n e n van c i r c a 5 meter l e n g t e . . . Niemand n a m a a n s t o o t a a n d e z e w e i n i g t o e p a s s e l i j k e n a a m . I e d e r een b l e e k t e v r e d e n ! D e g e e s t e l i j k h e i d z a t o p r o z e n : e i n d e l i j k had e e n p a u s e l i j k e u i t s p r a a k d e l i j k w a d e e r k e n d a l s e e n r e l i kwie, o o k a l was een e x p l i c i e t e erkenning nog a l t i j d n i e t u i t g e sproken. De h e r t o g van Savoie was meer dan tevreden : z i j n p l a n nen w a r e n v e r w e z e n l i j k t , e n d e p l a a t s e l i j k e b e v o l k i n g t e l d e reeds de c e n t j e s van de p e l g r i m s . Iedereen ken.

i n

Chambéry hoopte

d a t

een gouden

t i j d p e r k

ging

aanbre-

De h e r t o g z a g d e k a n s s c h o o n e n d r o n g n o g m a a l s b i j d e p a u s a a n , om d e l i j k w a d e o f f i c i ë e l a l s r e l i k w i e t e e r k e n n e n . E r w a s z o v e e l belangstelling d a t m e n handen t e k o r t h a d o m d e g o d d e l i j k e diensten t e verzekeren. Volgens d e p l a a t s e l i j k e overleveringen deden z i c h i n d i e d a g e n i n C h a m b é r y v e e l " m i r a k e l e n e n a n d e r e wondere d i n g e n v o o r " . H e t w a s d a n o o k g e e n w o n d e r d a t e r b i j n a dagelijks bedevaarten i n de s t a d toekwamen. In Rome v o n d men e e n t u s s e n o p l o s s i n g : d e l i j k w a d e w e r d n i e t " d e facto" a l s een echte r e l i k w i e erkend, maar kreeg anderzijds een o f f i c i ë l e f e e s t d a g toegewezen. I n 1506 werd deze hoogdag v o o r het e e r s t g e v i e r d o p 4 m e i . Chambéry z a g z w a r t v a n h e t v o l k . D i e mensen m a a k t e n z i c h g e e n z o r g e n o v e r h e t a l d a n n i e t e c h t z i j n van d e r e l i k w i e ! Z e w a r e n s o m s w e k e n o n d e r w e g , l e d e n o n t b e r i n g , maar h o o p t e n o p d e v e r v u l l i n g v a n h u n s m e e k b e d e n , n e t z o a l s h u n voorgangers en navolgers d a t i n de l o o p der t i j d e n gedaan hadden of z u l l e n doen. In 1506 v a a r d i g d e h e t " U f f i c i o d e l l e Messe" e e n " M e s s a l e d e l l a S.Sindone" u i t , w a a r i n d e l i t u r g i e van de e r e d i e n s t d e r H . L i j k wade n a u w k e u r i g o m s c h r e v e n w e r d .

- 102 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 102

De i n l e i d i n g l u i d t : " M i s s a e t O f f i c i u m S a c r a t i s s i m a e S i n d o n i s qua c o r p u s d o m i n i n o s t r i J e s u C h r i s t i e c r u c e d e p o s i t u m i n v o l u turn f u i t e t i n m o n u m e n t e p o s i t u m " . Vertaling : " M i s en eredienst t e r ere van de hoogheilige zweetdoek w a a r i n h e t l i c h a a m v a n O n z e H e e r J e z u s C h r i s t u s v a n h e t kruis afgedaan, i n werd gewikkeld en i n h e t g r a f neergelegd. Het p a u s e l i j k d o c u m e n t , u i t g e g e v e n o p 2 6 a p r i l 1 5 0 6 , w a s k l a a r en d u i d e l i j k " p r a e c l a r i s s i m a m S y n d o n e m , i n q u a i p s e D o m i n u s N o s t e r Jesus- C h r i s t u s i n monumento p o s i t u s i n v o l u t u s f u i t " . De d i e n s t e n w e r d e n g e r e g e l d v o l g e n s e e n der Dominicanen, A n t o i n e Pennet. Eén d e r

teksten

l u i d d e

a l s

v o l g t

v o o r s c h r i f t

van de

p r i o r

"Gaude, f e l i x l a e t a S a b a u d i a . Gaude, t o t a M a t e r E c l e s i a . Syndonis d a b i s mundo g a u d i a . Novae l a u d i s a g e n s s o l e m n i a . A l l e l u i a . " Het " o f f i c e " w e r d o o k g e v i e r d i n h e t Genève ( 1 5 1 3 ) e n T a r e n t a i s e ( 1 5 1 9 ) .

diocees

Maurienne

( 1 5 1 2 ) ,

In d i e j a r e n w e r d d e e e r s t e " C o n f r a t e r n i t a d e l l a S a n c t a S i n d o nis" i n Chambéry g e s t i c h t . D e e e r s t e v o o r z i t t e r w a s J e a n d e Forest. D e l e d e n genoten b e l a n g r i j k e voorrechten e n a l l e e n d e hoge a d e l e n g e e s t e l i j k h e i d k o n e r l i d v a n w o r d e n . H e r t o g C h a r les I I I e n z i j n z u s t e r P h i l i b e r t e waren de eerste leden. Z e g e noten e e n z e e r b i j z o n d e r v o o r r e c h t : h u n b i e c h t v a d e r k o n o p e i gen h a n d j e d e " p a u s e l i j k e a b s o l u t i e g e v e n " . Andere b r o e d e r s c h a p p e n a l s d e z e v a n B o u r g - e n - B r e s s e w a r e n m i n d e r e x c l u s i e f : d e gewone man mocht e r t o e t r e d e n . De c u l t u s v a n h e t P a s s i e g e b e u r e n b e r e i k t e t o e n e e n t o p p u n t v a n volksdevotie. O n t e l b a r e m a n i f e s t a t i e s i n Chambéry e n e l d e r s trokken toen duizenden pelgrims. Vo o r a l de dagen d a t de lijkwade in h a a r v o l l e g l o r i e u i t g e s t a l d w e r d k o n men i n Chambéry g e e n plaats meer vinden om h e t hoofd o p t e l a t e n r u s t e n . Men nam wel zijn voorzorgen : d e l i j k w a d e werd bewaard achter een zwaar t r a liewerk, waarvan d e deuren u i t g e r u s t waren m e t v i e r s l o t e n ! ! ! Vele d u i z e n d e n k w a m e n v o o r d e l i j k w a d e b i d d e n . V a n ' s m o r g e n s vroeg t o t ' s avonds l a a t schoven de p e l g r i m s i n d i c h t e r i j e n aan om u i t e i n d e l i j k e e n g l i m p v a n d e l i j k w a d e o p t e v a n g e n . De k r o n i e k e n v e r t e l l e n v a n v e e l w o n d e r e g e b e u r t e n i s s e n , m a a r konkrete f e i t e n ontbreken. De Kerk b l e e f , z o a l s steeds i n dergel i j k e gevallen, z e e r terughoudend. Geen enkele genezing werd a l s een m i r a k e l e r k e n d .

- 103 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 103

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden nu gebundeld e n i n boekvorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden k l e u r f o t o ' s en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s . Men k a n d i t b o e k bekomen d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e . Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n bekomen w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . R e m i Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

C h r i s t u s - De L i j k w a d e "De V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j d e 68 B 4 , 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

* * * * * * * * * * - 104 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 104

De f a a m v a n d e l i j k w a d e v e r s p r e i d d e z i c h o v e r Ook d e g r o t e n d e r a a r d e k w a m e n n a a r C h a m b é r y .

gans West-Europa.

Margaretha v a n O o s t e n r i j k , landvoogdes d e r Nederlanden, s c h o n k in 1 5 0 9 e e n p r a c h t i g v e r g u l d z i l v e r e n s c h r i j n v o o r h e t r e likwie. Een V l a a m s e z i l v e r s m i d m a a k t e d i t s u b t i e l e k u n s t w e r k ronde som van 1 2 . 0 0 0 gouden é c u ' s ( i n h e t j a a r 1 5 0 9 ) . Als t e g e n p r e s t a t i e v r o e g Margaretha een en h a a r o v e r l e d e n e c h t g e n o o t .

dagelijkse

mis

v o o r

voor

d e

haar

Inmiddels b l e e f h e r t o g i n Yo l a n d e d e F r a n c e d e S a i n t e C h a p e l l e steeds v e r f r a a i e n . J e a n d ' A r p e p l a a t s t e t o e n d e wonderbare "Grande v e r r i è r e d u S a i n t S u a y r e " ( G r o o t g l a s r a a m v a n d e H e i l i g e Zweetdoek). Vele p e r s o n a l i t e i t e n kwamen n a a r C h a m b é r y o m vereren. In 1 5 11 n o t e e r d e men van F r a n k r i j k .

h e t

bezoek van Anne

d e

e r

d e

l i j k w a d e

Bretagne,

t e

k o n i n g i n

Frans I , k o n i n g v a n F r a n k r i j k , kwam i n 1516 i n Chambéry om e r d e lijkwade t e vereren, a l s dank voor z i j n schitterende overwinning op h e t s l a g v e l d v a n M a r i g n a n o . Over d e z e " b e d e v a a r t " v a n zijn "Chronique de Savoie"

d e

Franse

k o n i n g

s c h r e e f

Paradin

i n

"Marchoyent l e p r i n c e s e t s e i g n e u r s t o u s e n c o l e t c o u v e r t d e broderies, d e p o r f i l u r e s e n c a n e t i l l e s d e f i n o r , d e chausses b a l a f r é s e t decoupés à l a g r a n d e s u i s s e : comme i l s a v o y e n t v e u estre accoutrés l e s Suisses à l a b a t a i l l e de Marignan. A i n s i a l l o i t l e R o y à s o n v o y a g e à C h a m b é r y, f a i s a n t t r o i s o u q u a t r e lieues p a r j o u r . . . L ' o n p o r t o i t d e s t e n t e s e t p a v i l l o n s l e s quels o n t e n d o i t . . . o ù l ' o n v o y o i t queiche b e a u e t p l a i s a n t l i e u , p o u r l e r e p o s e t r é c r é a t i o n d u Roy, o ù i l p r e n o i t s o n v i n et p a s s o i t l e temps, l a i s s a n t passer l a grande c h a l e u r " . Vertaling : " D a a r gingen de prinsen e n heren, d e halskraag b e dekt m e t kantwerk, p a r e l t j e s e n gouden k e t t i n k j e s , kniebroeken met i n s n i j d i n g e n v o l g e n s d e u n i f o r m s n i t v a n h e t Z w i t s e r s l e g e r , zoals z e d e Z w i t e r s u i t g e d o s t hadden gezien t i j d e n s d e s l a g van Marignan. Z o r e i s d e d e k o n i n g n a a r C h a m b é r y, d r i e o f v i e r m i j l per d a g a f l e g g e n d . M e n d r o e g t e n t e n e n standaarden mee, d i e w e r den o p g e r i c h t o p m o o i e e n a a n g e n a m e p l a a t s e n , v o o r d e r u s t e n d e ontspanning van de koning en waar h i j z i j n w i j n dronk en de t i j d l i e t vervlieden i n afwachting van de grote h i t t e van de d a g . . . " . Of h i j n a z i j n v e r p l e t t e r e n d e n e d e r l a a g b i j hij " a l l e s v e r l o o r, behalve z i j n e e r " o o k i n

Pavia (1525), waar Chambéry kwam b i d -

- 105 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 105

den i s

weinig

w a a r s c h i j n l i j k .

Ondanks d e v e l e o o r l o g e n i n d e o m l i g g e n d e l a n d e n , b l e e f m e n r e gelmatig d e l i j k w a d e b u i t e n Chambéry t e n t o o n s t e l l e n . N a a s t w e r e l d l i j k e v o r s t e n kwamen o o k meerdere k e r k p r i n s e n h u n o p w a c h t i n g maken i n d e " S a i n t e C h a p e l l e " . Z o a l s d e k a r d i n a a l v a n A r a g o n (1518) e n d e a b t v a n C l a i r v a u x ( 1 5 2 1 ) . Bij d e r g e l i j k e gelegenheden werd de lijkwade met ve plechtige p r o c e s s i e gedragen. D e plechtigheden ge buiten d e k e r k . D a n droegen meerdere bisschoppen Bij d e t e r u g k e e r i n d e k e r k , u i t s l u i t e n d g e v u l d plaatste genodigden, h i n g m e n d a n d e l i j k w a d e l hoofdaltaar.

el vertoon i n beurden soms d e l i j k w a d e . m e t hooggeo s o v e r h e t

Het i s o n b e g r i j p e l i j k d a t d e r g e l i j k e h a n d e l i n g e n g e e n schade a a n h e t o u d e d o e k hebben a a n g e r i c h t !

b l i j v e n d e

Inmiddels werden h e e l w a t s c h i l d e r i j e n e n afbeeldingen v a n d e lijkwade gemaakt. De meest bekende i s wel deze van Giovanni-Batt i s t a d e l l a Rovere. Aan d e v o e t van h e t k r u i s wordt Jezus daar in d e l i j k w a d e g e w i k k e l d . Duidelijk kan men z i e n hoe de l i j k w a d e , onder h e t lichaam door, over h e t h o o f d toegevouwen w o r d t . Een t e k s t l u i d t . " d e l i j k w a d e die o v e r h e t hoofd l a g , v e r b e r g t de g l o r i e van Jezus C h r i s t u s " . Een w e r e l d b e r o e m d k u n s t w e r k b e v i n d t z i c h i n d e k a t h e d r a a l v a n Antwerpen. Leonardo d a V i n c i moet z e k e r i n z i j n t i j d de l i j k w a d e met e i g e n o g e n g e z i e n h e b b e n . Z i j n " C h r i s t u s - h o o f d " , o p m a r m e r geschilderd, i s een p e r f e k t e weergave van h e t " g e l a a t van Edessa", d a t z o v e l e middeleeuwse kunstenaars g e ï n s p i r e e r d h e e f t . Een a n d e r e b e r o e m d e k u n s t e n a a r , pieën van de l i j k w a d e . Mogelijk ge r i j k h e e f t graaf van L reth van h e

D ü r e r,

maakte

verschillende

k o -

raakte diegene, d i e h i j v o o r Margaretha van Oostengemaakt, i n o n z e c o n t r e i e n verdwaald. H e t w a s d e a l a i n g , d i e deze " l i j k w a d e " aan de zusters van Nazat Cisterciënzerklooster b i j L i e r schonk. Remi V a n H a e l s t

Het "Gelaat van Edessa" inspireerde ook de geniale kunstenaar Leonardo da Vinci. (schilderij op marmer - Schatkamer Kathedraal Antwerpen) - 106

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 106

ANT W E R P E N A A R S IN D E R A A D V A N B R A B A N T

2 I n e e n v o r i g e b i j d r a g e h e b b e n we e e n e n a n d e r v e r n o m e n o v e r d e "Raad v a n B r a b a n t " , d e i n s t e l l i n g d i e z o d i k w i j l s t i j d e n s h e t "Ancien RĂŠgime" i n d e g e s c h i e d e n i s v a n o n s l a n d vernoemd w e r d . Toen - t i j d e n s d e S p a a n s e p e r i o d e - d e S t a t e n o p r o e r i g w e r d e n tegen h e t vreemde gezag, a a r z e l d e d e meerderheid v a n d e l e d e n van d e R a a d v a n B r a b a n t n i e t om z i c h a a n d e z i j d e v e n d e o p r o e r lingen t e scharen. De R a a d s t o n d t o e n o n d e r h e t v o o r z i t t e r s c h a p v a n J a n S c h e y f v e . Met d e k o m s t v a n K a r e l V w e r d d o o r d e z e d e R a a d v a n B r a b a n t h e t r e c h t ontnomen v a n a l l e zaken t e behandelen. H i j s c h a f t e d e g e r e c h t e l i j k e o n d e r z o e k r a d e n a f e n s t e l d e z e v e n gewone r a a d s l e d e n aan. Door p a t e n t b r i e v e n v a n 1 9 j u l i 1 5 7 8 o n t b o n d d o n J u a n v a n O o s t e n r i j k d e Raad v a n B r a b a n t e n r i c h t t e t e r z e l f d e r t i j d e e n andere raad o p d i e z e t e l d e t e Leuven e n samengesteld was d o o r M a r t i n Antoon d e l R i o ; P i e t e r Ve u s e l s ; W i l l e m C a n d r i e s s c h e e n G r e g o r i u s de A y a l a a l s r a a d s l e d e n ; G o s i n B a t s o n a l s f i s k a a l a d v o k a a t e n algemeen z a a k v o e r d e r , t e r w i j l h e t v o o r z i t t e r s c h a p w e r d t o e v e r trouwd aan D e s i r ĂŠ v a n ' t S e s t i g . Jan S c h e y f d e e v e n w e l g i n g v o o r t m e t z e t e l e n t e B r u s s e l , n e t o f er n i e t s aan de hand was. Na d e o v e r g a v e v a n M a a s t r i c h t o p 2 3 j u n i 1 5 7 9 s t u u r d e F a r n e s e naar deze s t a d d e raadsheren d i e t i j d e n s d e v e r o r d e n i n g 1578 d e z i j d e v a n d e S t a t e n v e r l a t e n hadden e n maakte hen o n d e r g e s c h i k t aan d e S p a a n s e r e g e r i n g . De R a a d o p g e r i c h t t e L e u v e n b l e e f o n d e r t u s s e n b e h o u d e n , w a t v o o r gevolg had d a t e r d r i e raden waren d i e i n d r i e v e r s c h i l l e n d e steden w e r k t e n . Opvallend i s h e t f e i t d a t e r v a n d e z e v e n vernoemde r a a d s p e r s o nen n i e t m i n d e r d a n v i j f g e b o r e n A n t w e r p e n a a r s w a r e n . Door h u n b i j z o n d e r a m b t r e e d s v o l d o e n d e o m e r w a t m e e r o v e r t e vernemen.

- 107 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 107

/OA INC --ï¿½

J7n%chPyi'vQ.kanSPQ i rvan5d9(in\-. 1557. Te k e n i n g : J o s G o o l e n a e r t s

- 108 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 108

De e e r s t v e r n o e m d e J a n S c h e y f v e w a s g e b o r e n t e A n t w e r p e n m a a r in welk j a a r d a t gebeurde i s n i e t vermeld. Hij was zoon van Jan Scheyfve, r i d d e r van Jerusalem, e n van Adeline Wouters ( z i j n tweede v r o u w ) . Hij was een kleinzoon van P i e t e r Scheyfve, ontvanger van de stad Antwerpen, e n van Barbara van Wolput. Jan S c h e y f v e s t u d e e r d e w i j s b e g e e r t e a a n d e u n i v e r s i t e i t v a n Leuven w a a r h i j m e d e l e e r l i n g was v a n G r a n v e l l e , m a a r d o o r d e gebeurtenissen van d i t t i j d p e r k werden z e l a t e r nog onverzoenlijke vijanden. Hij was d o c t o r i n de r e c h t e n , e n gedurende v e r s c h i l l e n d e j a r e n schepen v a n A n t w e r p e n , i n 1 5 4 5 w a s h i j z e l f s b u r g e m e e s t e r v a n de S c h e l d e s t a d . I n 1546 w e r d h i j d o o r K a r e l V a l s g e z a n t n a a r k o n i n g Edward v a n Engeland gezonden. Na e e r s t r a a d s h e e r e n r e k w e s t m e e s t e r a a n d e P r i v é R a a d t e z i j n geweest ( 1 5 4 8 ) w e r d h i j d o o r p a t e n t b r i e v e n v a n 1 7 f e b r u a r i 1 5 5 7 k a n s e l i e r v a n B r a b a n t benoemd m e t e e n wedde v a n 1 2 0 0 R i j n s gulden. Jan S c h e y f v e w a s r i d d e r , h e e r v a n S i n t - A g a t h a R h o d e , O t t e n b u r g , Nethen, e n z . , e n d e z e h e e r l i j k e g o e d e r e n w a r e n hem toegekomen door z i j n h u w e l i j k met Geneviève v a n Hooglande, d o c h t e r v a n Gaspar v a n H o o g l a n d e e n v a n A g a t h a v a n N i e u w e r k e r k e . De o u d e r s h a d d e n g e n o e m d e h e e r l i j k h e d e n i n 1 5 6 4 g e k o c h t v a n Willem de Croy e n z i j waren o p hun d o c h t e r overgegaan d i e z e , o p haar b e u r t , b i j b r a c h t a a n h a a r e c h t g e n o o t . Als r i d d e r en door z i j n ambt a l l e e n reeds i n de adelstand v e r heven k o n J a n S c h e y f v e z i c h h e t v o e r e n v a n e e n wapen v e r o o r l o ven. H e t was e e n v r i j e e n v o u d i g wapen e n z a g e r u i t a l s v o l g t : een e f f e n r o o d s c h i l d , e e n s c h i l d h o o f d v a n z i l v e r , b e l a d e n m e t d r i e z w a r t e wolvenkoppen. Als l e u z e voerde h i j h e t o p z i j n ambt t o e p a s s e l i j k e "JUSTITIA INCORRUPTE". Van k e i z e r M a x i m i l i a a n v e r k r e e g h i j d e t w e e r e c h t s m a c h t e n v a n Berchem i n p a n d e n d e h o g e , d e l a g e e n d e m i d d e l b a r e r e c h t s m a c h t voor Deurne e n W i l r i j k . I n augustus v a n 1559 k r e e g h i j s a l a r i s v e r h o g i n g , F i l i p s I I b r a c h t z i j n wedde v a n 1200 o f 1 4 0 0 F l o r i j n e n . Margaretha v a n Parma d e e d meermaals b e r o e p o p d e k a n s e l i e r om een e i n d e t e m a k e n a a n d e t r o e b e l e n d i e d e k e t t e r i j e n d e v o l k s onlusten veroorzaakten. Het w a s t i j d e n s é é n v a n z u l k e z e n d i n g e n d a t J a n S c h e y f v e i n 1 5 6 6 gevangen g e h o u d e n w e r d t e ' s H e r t o g e n b o s c h d o o r d e o p s t a n d e l i n g e n d i e h i j m o e s t komen b e d a r e n . I n 1 5 7 0 k e n d e d e k o n i n g hem t w e e p e n s i o e n e n t o e , e l k v a n 3 0 0

- 109 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 109

F l o r i j n e n , h e t ene i n z i j n hoedanigheid v a n oud-ambassadeur v a n Karel V, e n h e t andere a l s k a n s e l i e r. Toen d e g e n e r a l e s t a t e n o p s t o n d e n t e g e n F i l i p s I I , k o o s S c h e y f v e p a r t i j v o o r de eersten en werd h i j zogezegd afgezet door een v e r o r d e n i n g d i e , z o a l s h o g e r gezegd, d e Raad v a n B r a b a n t v e r b r a k en e e n a n d e r e i n s t e l d e t e L e u v e n . Scheyfve g i n g e c h t e r v o o r t met z i j n ambt t e v e r v u l l e n t e B r u s s e l ; h i j g a f w e l z i j n o n t s l a g a l s k a n s e l i e r o p 26 november 1578, maar b e h i e l d z i j n p l a a t s a l s r a a d s h e e r . U i t z i j n h u w e l i j k met Geneviève v a n Hooglande waren v i e r k i n d e r e n geboren, t w e e zonen e n t w e e d o c h t e r s . De e e r s t e z o o n , E d w a r d , w e r d d o o r z i j n v a d e r o n t e r f d o m d a t h i j , tegen d e w i l v a n z i j n o u d e r s , gehuwd was m e t 1 . C h a r l o t t e v a n Cambye e n i n e e n t w e e d e h u w e l i j k z i c h v e r b o n d m e t Yo l a n d e v a n Huele. ( C h a r l o t t e , e e n d o c h t e r u i t d i t tweede h u w e l i j k , huwde met J a k o b B o r l u u t , u i t d e g e k e n d e f a m i l i e ) . Maximiliaan Scheyfve, d e tweede zoon van Jan, v o l g d e z i j n vader op i n d e h o g e r g e n o e m d e h e e r l i j k e g o e d e r e n . H i j w e r d k a n u n n i k van S i n t e G o e d e l e t e B r u s s e l i n 1 5 7 1 , m a a r d e e d a f s t a n d v a n z i j n prébende om z i j n v a d e r t e v o l g e n d i e p a r t i j h a d g e k o z e n v o o r de S t a t e n v a n B r a b a n t t e g e n d e h e r t o g . Vo o r e l k v a n z i j n v i e r k i n d e r e n h a d J a n S c h e y f v e e e n m e d a i l l e l a t e n g i e t e n met z i j n b e e l d e n a a r, g e g r a v e e r d d o o r J o n g h e l i n c k . Jan S c h e y f v e s t i e r f o p 1 3 j u n i 1 5 8 1 t e A n t w e r p e n , e e n j a a r n a z i j n echtgenote en werd begraven i n de k a t e d r a a l van Antwerpen, in de kapel van de B e s n i j d e n i s . Z i j n vrouw werd e c h t e r begraven in de S i n t e Goedelekerk t e Brussel. Te r l o o p s z i j v e r m e l d d a t e e n M a r i e S c h e y f v e ( v o l g e n s B u t k e n s Margaretha) gehuwd was m e t K a r e l v a n Immerseel, e e n zoon v a n J a n van I m m e r s e e l , m a r k g r a a f v a n A n t w e r p e n . M a r i e S c h e y f v e w a s e e n dochter van P i e t e r Scheyfve (lakenbereider en nadien stadsontvanger v a n Antwerpen) e n v a n z i j n d e r d e v r o u w M a r i e v a n Merwede, d i e l a t e r h e r t r o u w d e m e t W i l l e m v a n d e Werve. Jos G o o l e n a e r t s Bronnen : Baron d e Ryckman d e B e t z & v i c o m t e d e J o n g h e d ' A r d o y e : A r m o r i a l et biographies des chanceliers e t c o n s e i l l e r s de Brabant (4 v o l ) . C h r. B u t k e n s : T r o p h é e s d e B r a b a n t ( 2 v o l + 2 s u p p l . )

- 11 0 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 110

kastelen in vlaanderen

A Y S H O V E Het k a s t e e l " A y s h o v e " b e v i n d t z i c h i n d e O o s t v l a a m s e g e m e e n t e Kruishoutem, i n h e t arrondissement Oudenaarde. A a n d e " e i e r g e meente" K r u i s h o u t e m w e r d e n , m e t d e E u s i e v a n 1 j a n u a r i 1 9 7 7 , d e gemeenten N o k e r e e n Wa n n e g e m - L e d e t o e g e v o e g d . H e t o m w a l d e kasteel Ayshove w e r d , b i j K . B . v a n 1 0 december 1973, opgenomen in d e l i j s t d e r beschermde monumenten, t e r w i j l h e t o m r i n g e n d e , uitgestrekte v i j v e r p a r k o p dezelfde dag a l s landschap werd g e klasseerd. Kruishoutem w o r d t "eiergemeente" genoemd, omdat d a a r d a g e l i j k s een m a s s a a l a a n t a l l e g k i p p e n i n rekordtempo - e i e r e n l e g t ; geen k a k e l e n d e " s c h a r r e l k i p p e n " maar. w a a r a c h t i g e " l e g m a c h i n e s " , waarvan h e t u i t e r s t e g e v e r g d w o r d t . N a é é n j a a r i n t e n s i e v e p r o duktie z i j n deze "dwangarbeidsters" t o t a a l "uitgelegd" en worden dan o n v e r b i d d e l i j k n a a r d e s l a c h t b a n k v e r w e z e n , o m o n m i d d e l l i j k door v e r s e , j o n g e k r a c h t e n t e worden o p g e v o l g d . De e i e r p r o d u k t i e overschrijdt d e 1 0 0 m i l j o e n s t u k s p e r j a a r e n daardoor k o m t Kruishouten - a l s eiercentrum - op de eerste p l a a t s i n Europa. Op h e t M a r k t p l e i n v a n K r u i s h o u t e m s t a a t d e d r i e b e u k i g e , n e o gotische S t . E l i g i u s k e r k u i t 1 8 5 5 . O p Paasmaandag s t r o m e n d e mensen t o t a a n d i e k e r k , w a n t d a a r h e e f t t r a d i t i o n e e l d e z g n . "Eierworp" p l a a t s . Honderden p l a s t i e k e n e i e r e n , aan k l e i n e v a l schermpjes, worden v a n d e k e r k t o r e n n a a r beneden geworpen. I n die e i e r e n z i t t e n aankoopbons, e n één g e l u k k i g e u i t de massa kan het " g u l d e n e i " b e m a c h t i g e n , w a a r a a n e e n w a a r d e v o l l e p r i j s v e r bonden i s . V e r d e r i s e r m e t d e P a a s d a g e n n o g v a n a l l e s t e d o e n in K r u i s h o u t e m : e e n f o l k l o r i s t i s c h e ommegang m e t d e p l a a t s e l i j k e reuzen; d e verkiezing van een eierboer en de eierkoningin; kortom v e e l l e u t e e n v o o r e l k wat w i l s . Kruishoutem was d e z e t e l v a n een oude h e e r l i j k h e i d , waarvan de grenzen z i c h u i t s t r e k t e n b u i t e n deze v a n de h u i d i g e gemeente. De heren v a n d e h e e r l i j k h e i d Ay s h o v e - K r u i s h o u t e m behoorden t o t d e

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 111

voornaamste g e s l a c h t e n v a n V l a a n d e r e n , B r a b a n t e n Henegouwen. Zij v e r v u l d e n b e l a n g r i j k e p o l i t i e k e opdrachten e n bekleedden voorname a m b t e n o n d e r d e g r a v e n v a n V l a a n d e r e n e n d e h e r t o g e n van B o e r g o n d i ë . Zelfs oude oorkonden l a t e n n i e t t o e met zekerheid t e zeggen o p welke w i j z e d e h e e r l i j k h e i d Ayshove o n t s t o n d , o f w i e h a a r b e z i t ters waren i n d e 11de e n d e 12de eeuw. U i t oude h a n d s c h r i f t e n b l i j k t d a t de Gentse Sint-Baafsabdij i n h e t j a a r 1019 de " v i l l a Holthem" b e z a t , waarmee z o n d e r t w i j f e l h e t h u i d i g e K r u i s h o u t e n bedoeld w o r d t . E r i s sprake van een g r o o t landgoed met hofgebouwen, l a n d e r i j e n , w e i d e n e n b o s s e n , m a a r h e t i s n i e t z e k e r d a t dit domein g e l i j k i s aan h e t landgoed d a t i n 1225 a l s Ayshove werd v e r m e l d . De e e r s t g e k e n d e h e e r v a n d e h e e r l i j k h e i d A y s h o v e w a s D a n i ë l d e Maskelines (=van Machelen), d i e een zekere c i j n s mocht heffen o p Ayshove. I n 1 2 1 3 v e r k l a a r d e h i j d a t z i j n v o o r z a t e n d i e t o l r e e d s lang b e z a t e n , z o d a t mag aangenomen worden d a t d e f a m i l i e v a n Machelen, d i e s t e r k e banden h a d m e t d e g r a v e n v a n V l a a n d e r e n , reeds v r o e g e r heren v a n Ayshove waren e n d a t D a n i ë l d o o r e r f e n i s de h e e r l i j k h e i d A y s h o v e - K r u i s h o u t e m v e r k r e g e n h a d . Daniël v a n Machelen ( e e n z o o n v a n D a n i e l I e n J u l i a n a v a n Bouchaute) w e r d h e e r van " A i s s o v a " (=Ayshove) genoemd i n een a k te, g e d a t e e r d 4 m a a r t 1 2 2 6 . J u l i a n a v a n Bouchaute g a f o p 3 1 maart 1 2 2 8 h a a r t i e n d e n t e P i t t e m e n e e n eigendom o n d e r T i e l t , evenals e e n j a a r l i j k s e r e n t e t e M e s e n , i n p a n d a a n h e t O . L . V. G a s t h u i s v a n Oudenaarde. I n d e a k t e d i e d e z e r u i l b e k r a c h t i g t , s t a a t J u l i a n a vermeld a l s weduwe, b i j g e v o l g moet D a n i ë l I van M a c h e l e n o p d a t t i j d s t i p r e e d s o v e r l e d e n z i j n . Va n D a n i ë l

van Machelen en

Juliana

z i j n

twee zonen gekend

- O l i v i e r van Machelen-Ayshove, kanunnik t e R i j s e l ; e n Daniël v a n Machelen-Ayshove, d i e z i j n v a d e r opvolgde in d e h e e r l i j k h e i d Ayshove-Kruishoutem. Daniël v Wastina, Woestijn paar v a n

a n Machelen, h e e r v d o c h t e r v a n F i l i p s e) e n Revere en van M Machelen-van Wastina -

a n , h aha z i j

Ayshove, h u w d e E l i s a b e t h v a n e e r v a n Wa s t i n a ( o f v a n d e ut van Winberghe. Van h e t e c h t n v i j f kinderen gekend

A l e i d i s , g r o o t j u f f e r van O l i v i e r ; Daniël; Hendrik; e n G i l l i s , b a l j u w van Gent.

Daniël v a n M a c h e l e n w e r d o p g e v o Olivier, d i e i n een a k t e v a n 1251 Ayshove. H i j huwde tweemaal : e e r s t h i j nam deel aan h e t beroemde steek 1238 e n d r o e g a l s w a p e n : " v a n k e

- 112

h e t

begijnhof

t e

Gent;

l g d d o o r z i j n o u d s t e z o o n w o r d t vermeld a l s h e e r v a n met Joanna en dan met Marie; s p e l t e Compiègne i n h e t j a a r e l (=rood) m e t een klauwende

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 112

leeuw v a n g o u d , g e n a g e l d e n g e t o n g d v a n a z u u r "

(=blauw).

Va n d e v o l g e n d e h e e r v a n A y s h o v e , O l i v i e r I I , o n d e r b a l j u w v a n Oudenaarde, w e r d m e l d i n g gemaakt i n 1 2 7 7 . O l i v i e r I I v a n Machelen-Ayshove o v e r l e e d r o n d 1310, waarna z i j n weduwe, K a t e l y n e van Rodes, h e r t r o u w d e m e t A r n o u d v a n G a v e r e - S c h o r i s s e , z o o n v a n J a n van G a v e r e - S c h o r i s s e . K a t e l y n e v a n R o d e s o v e r l e e d o p 1 2 m a a r t 1314 e n w e r d b e g r a v e n i n d e F r a n c i s k a n e r k e r k t e O u d e n a a r d e . Raas v a n G a v e r e - H é r i m e z , h e e r v a n N o k e r e , e n z . , w e r d h e e r v a n Ayshove d o o r z i j n h u w e l i j k ( i n 1 3 2 0 ) m e t K a t e l i j n e v a n M a c h e l e n Ayshove, z u s t e r v a n O l i v i e r I I . Raas w a s d e t w e e d e z o o n v a n J a n I , h e e r v a n I m r e g h e m , H é r i m e z , Nokere, e n z . e n v a n S y b i l l e v a n L i l l e . Raas v a n Gavere h a d t w e e zonen . - Geeraert-Willem, h e e r v a n H é r i m e z , d i e huwde Yo l a n d e v a n E l s l o o , e r f v r o u w e v a n H e r c h i e s ; e n - Jan I I I , heer van Nokere en Ayshove.

m e t

Jan I I I v a n G a v e r e h u w d e m e t M a r g a r e t h a v a n L o n g h e v a l , v r o u w e van N e v e l e . N a z i j n k i n d e r l o z e d o o d h e r t r o u w d e z i j n w e d u w e m e t Jan v a n G i s t e l l e . N a d i e n s o v e r l i j d e n h u w d e z i j e e n d e r d e m a a l , nu m e t E n g l e b e r t d ' E n g h i e n ( E n g e l b r e c h t v a n E d i n g e n ) . To t a a n h a a r d o o d - i n 1 3 6 9 - b e h i e l d z i j h e t v r u c h t g e b r u i k o v e r Ayshove, m a a r d a n g i n g d e h e e r l i j k h e i d o v e r o p d e z u s t e r v a n J a n I I I v a n Gavere-Hérimez, Joanna (dochter v a n Geeraert-Willem e n Yo l a n d e v a n E l s l o o ) , g e h u w d m e t J a n v a n L o o n - A g i m o n t e n W a l h a i n , waardoor Ayshove n a a r h e t g e s l a c h t van Loon o v e r g i n g . Loon w a s d e b e n a m i n g v a n e e n w e e r b a r e b u r c h t t u s s e n To n g e r e n e n Sint-Truiden, d i e d e h o o f d p l a a t s v a n h e t graafschap Loon ( o f "Looz") w e r d e n z i c h l a t e r z o u ontwikkelen t o t d e p l a a t s Borgloon. D e g r a v e n v a n Loon waren machtige e d e l l i e d e n , d i e l e e n p l i c h t i g waren aan de hertogen van Brabant. Jan v a n L o o n - A g i m o n t , h e e r v a n A y s h o v e , v o c h t i n 1 3 7 1 a a n d e zijde van Wenceslas, h e r t o g van B r a b a n t , t e g e n de hertogen van Gelre ( G e l d e r l a n d ) e n G u l l i k ( J U l i c h ) , i n d e s l a g van B â s s w e i l e r (nabij Aken. H i j was o o k één d e r ondertekenaars van d e belangrijke keure van Kortenberg i n 1372. U i t z i j n h u w e l i j k met Joanna van G a v e r e - H é r i m e z w a r e n t w e e d o c h t e r s g e b o r e n I s a b e l l a e n Maria. Bij f a m i l i e v e r d e l i n g v a n 2 8 a p r i l 1 3 5 7 werden a a n d e o u d s t e dochter, I s a b e l l a , d e h e e r l i j k h e d e n v a n Ayshove e n Agimont t o e gekend. D e j o n g s t e d o c h t e r , M a r i a v a n L o o n , w e r d e r f v r o u w e v a n Walhain e n Eghezée i n B r a b a n t . Isabella v a n Loon b r a c h t d e h e e r l i j k h e i d Ayshove a a n h e t h u i s van R o c h e f o r t , d o o r h a a r h u w e l i j k m e t J a n v a n R o c h e f o r t . N a 1 3 7 6 hertrouwde z i j m e t J a n v a n A a , h e e r v a n Grimbergen e n G r u u t -

- 113

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 113

huuse. U i t h e t h u w e l i j k v a n J a n v a n R o c h e f o r t e n I s a b e l l a s p r o ten d r i e k i n d e r e n : Jan; h e e r v a n R o c h e f o r t , h u w d e F e l i c _ i a v a n H e r s t a l ; Diederik, h e e r v a n A y s h o v e , h u w d e Clemence v a n Hemricourt; e n - Raas, h e e r v a n Hérimez-Brugelette, trouwde met Agnes van M o u l b a i s . Diederik van Rochefort e r f d e de h e e r l i j k h e i d Ayshove na de dood van z i j n v a d e r . D o o r d e s c h e u r i n g i n d e K e r k m o e s t d e z e h e e r z i j n eigendommen zwaar b e l a s t e n . Clemens V I I , p a u s van Avignon, stelde Eustaas van Rochefort, oom van Diederik, a l s bisschop van Luik a a n . D e p a u s v a n Rome e c h t e r benoemde A r n o l d v a n Hoorn (Arnould d e Hornes) i n d e z e l f d e f u n k t i e . D e l a n g d u r i g e s t r i j d die E u s t a a s v a n R o c h e f o r t m o e s t v o e r e n o m d e b i s s c h o p s z e t e l , kostte d e f a m i l i e v e e l g e l d . N e e f D i e d e r i k b e l a s t t e z i j n h e e r l i j k h e i d Ayshove met 625 pond vlaams, om z i j n oom f i n a n c i e e l t e kunnen s t e u n e n . O m d e s c h u l d e i s e r s t e k u n n e n b e t a l e n m o e s t h i j op 7 a p r i l 1 4 0 0 d e g r o n d e n , m e t a a n k l e v e n d e r e n t e n , g e l e g e n t e Koolskamp e n A r d o o i e , v e r k o p e n a a n J a c o b v a n L i c h t e r v e l d e , h e e r van K o o l s k a m p . Katelyne v a n Rochefort, d o c h t e r v a n D i e d e r i k , w e r d n a d e dood van h a a r v a d e r ( 1 4 0 3 ) , e r f v r o u w e v a n A y s h o v e e n M a c h e l e n . Z i j huwde m e t A r n o u d v a n S t e e n h u i z e , h e e r v a n Z w e v e g e m , w a a r d o o r d e heerlijkheden Ayshove e n Machelen a a n h e t g e s l a c h t v a n Steenhuize kwamen. Arnoud v a n S t e e n h u i z e w a s e e zaghebbende r o l s p e e l d e a a n der v o o r n a a m s t e e d e l e n i n Stoute ( t e H a l l e overleden o lichaam v a n d e h e r t o g v a n enz., vergezelden.

n vooraanstaand edelman, d i e een geh e t Boergondische h o f . H i j was één d e b e g r a f e n i s s t o e t v a n F i l i p s d e p 27 a p r i l 1404), d i e h e t gebalsemde Boergondië, g r a a f v a n Vlaanderen,

Na d e d o o d v a n K a t e l y n e v a n R o c h e f o r t h e r t r o u w d e A r n o u d v a n Steenhuize met M a r g r i e t van Poeke. Z i j n é n i g k i n d , M a r g r i e t v a n Steenhuize, geboren i n 1392, t r a d op 6 j u l i 1408 - amper 17 j a a r oud - i n h e t h u w e l i j k m e t G e r a r d v a n G a v e r e - S c h o r i s s e ( + 1 4 5 7 ) , tweede z o o n v a n A r n o u d v a n G a v e r e - S c h o r i s s e ( + 1 4 1 8 ) e n v a n I s a bella van G i s t e l (+1445). Arnoud v a n S t e e n h u i z e s t i c h t t e d e K a p e l r i j v a n S i n t - P i e t e r t e Kruishoutem, b e t e r gekend onder de benaming "kapelany van Steenhuize". E e n k l o k i n d e k e r k v a n Kruishoutem d r a a g t a l s o p schrift: C + H M Y N E N L U U T S Y GODE BEQUAME MERGRIETE E S MYNEN NAEME. ANNO D N I M C C C C I I I M a r g r i e t v a n S t e e n h u i z e was d u s 11 naam k r e e g , g e g o t e n w e r d .

j a a r

toen

d i e

k l o k ,

d i e

haar

- 11 4 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 114

- 11 5 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 115

Gerard v a n Gavere-Schorisse e r f d e h e t k a s t e e l e n d e h e e r l i j van M o u r c o u r t - o p - d e - S o m m e ; h e t g r o o t s t e g e d e e l t e v a n d e Pietersabdij t e Gent, evenals v e l e huizen i n d i e stad; d e l i j k h e i d v a n Berchem-bij-Oudenaarde, m e t d e v i s s e r i j i Schelde a l d a a r ; e n z . Gerard v a n G a v e r e - S c h o r i s s e zeven k i n d e r e n .

e n

M a r g r i e t

v a n

Steenhuize

k h e i d S i n t h e e r n d e

hadden

Gerard, huwde Maria ' s Vi s c h ; - I s a b e l l a , w e r d i n d e e c h t verbonden met O l i v i e r v a n Vichte; - Lodewijk, h e e r van Beveren e n Nokere, hoogbaljuw van Gent, t r o u w d e m e t Simonne v a n d e Woestyne; - J o r i s , heer van Zandvoorde; F i l i p s , h e e r van Berchem; - J o s s i n e , o f Jackelyne, huwde m e t Godefrood v a n d e r Meersch, z i j s c h o n k o o k e e n k l o k a a n d e k e r k v a n Kruishoutem; d e t e k s t op deze k l o k l u i d t . C+H J A C K E LY N E E S MYNEN NAEME JONCKVROUWE VA N SCHORISSE ANNO D O M I . M C C C C LV I I I - Jan, werd i n de echt verbonden met Katarina van Rokegem De j o n g s t e v a n d e z e v e n volgde z i j n v a d e r o p a l s merheer v a n d e h e r t o g v a n naarde, w a a r h i j h e t " h u i zag M a r g a r e t h a v a n P a r m a , 1522 h e t l e v e n s l i c h t .

k i n d e r e n , J a n v a n Gavere-Schorisse, heer van Ayshove. J a n van Gavere, k a Boergondië, was burgemeester van Oudes van Schorisse" bewoonde. I n d i t h u i s bastaarddochter van Keizer Karel V, i n

Omwille van d e r e n t e o p 625 p o n d , d i e i n 1400 a l s hypoteek o p h e t landgoed g e p l a a t s t w e r d e n d i e n o o i t w e r d t e r u g b e t a a l d , m o e s t Jan v a n G a v e r e - S c h o r i s s e , i n 1 4 6 0 , d e h e e r l i j k h e i d A y s h o v e a f staan a a n d e g e l d s c h i e t e r J a c o b d e Jauche d e Mastaing.Jacob d e Jauche b e t a a l d e i n d a t z e l f d e j a a r 2 0 0 0 p o n d a a n J a n v a n G a v e r e Schorisse, v o o r d e afwinning van Ayshove e n Machelen; d i t werd door d e Raadsheren v a n d e h e r t o g v a n Boergondié b e k r a c h t i g d . I n 1474 z o u h i j n o g m a a l s 2 4 0 0 p o n d b e t a l e n v o o r d e t o t a l e a f b e t a ling van Ayshove en Machelen. Vanaf 1460 - en d i t gedurende 272 jaar - ( t o t 1732) z a l Ayshove aan h e t geslacht de Jauche horen. Jacob d e J a u c h e d e M a s t a i n g ( z o o n v a n A d r i a a n d e J a u c h e , h e e r van M a s t a i n g ( + 1 4 5 6 ) e n M a r g r i e t v a n M a s m i n é e n M a r i e - L i e r d e ) , huwde F i l i p p o t e d e L a n n o y ( d o c h t e r v a n B o u d e w i j n v a n L a n n o y , heer v a n M o l e n b a i s , g o e v e r n e u r v a n R i j s e l , r i d d e r i n d e O r d e v a n het Gulden V l i e s , e n z . , e n v a n d i e n s tweede e c h t g e n o t e , A d r i a n a van B e r l a y m o n t , v r o u w e v a n S o l r e - l e - C h é t e a u ) . Het e c h t p a a r d e J a u c h e - d e L a n n o y z o r g d e v o o r van e r 5 o p m i n d e r j a r i g e l e e f t i j d s t i e r v e n . Jacob

d e

J a u c h e

d e

M a s t a i n g

- 116

w a s

o o k

h e e r

kinderen,

v a n

w a a r -

H é r i m e z

t e

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 116

Brugelette, v a n a f 1460. D i e h e e r l i j k h e i d kwam hem t o e v i a Raas van G a v e r e - H é r i m e z , l a n g s d e families v a n Loon-Agimont e n v a n R o c h e f o r t . J a c o b d e J a u c h e was een a c h t e r k l e i n z o o n v a n R a a s v a n R o c h e f o r t , d i e z e l f e e n z o o n was v a n I s a b e l l a v a n L o o n - A g i m o n t , kleindochter v a n J a n , a l i a s Raas. J a c o b d e J a u c h e d e M a s t a i n g overleed i n 1499; z i j n zoon, Antoon, v o l g d e hem o p i n d e h e e r l i j k h e d e n A y s h o v e e n M a c h e l e n en d e e d i n 1 5 0 2 h e t v e r h e f e r v a n . Antoon d e J a u c h e v e r k r e e g i n 1 5 2 3 v a n k e i z e r K a r e l d e t o e l a t tot s p l i t s i n g v a n Ayshove e n Machelen; s i n d s d i e n b l e v e n b e heerlijkheden gescheiden t o t i n 1751. H i j voerde d i e s p l i t s u i t om Ayshove aan z i j n oudste zoon Jan t e geven en Machelen zijn jongste zoon, G a b r i ë l .

i n g i d e i n g aan

Antoon d e J a u c h e - M a s t a i n g huwde J o s s i n e v a n V l a a n d e r e n - D r i n k a m , dochter v a n J a n v a n Vlaanderen-Drinkara, h e e r van W i l r e (+1481), achterkleinzoon van Jan van Vlaanderen, gezegd "Jan zonder Land" (+Nicopolis 1396), e n bastaardzoon van Lodewijk van Male, g r a a f van V l a a n d e r e n , e n v a n J o s s i n e v a n S t . O m a a r s , g e z e g d v a n M o r be q u e . Het e c h t p a a r A n t o o n d e J a u c h e - M a s t a i n g - J o s s i n e Drinkam had 1 4 k i n d e r e n . Jan d e J a u c h e , o u d s t e z o o n de M e l u n , m a a r s t i e r f v r o e Ayshove w e r d e i g e n d o m v a n Jan, e n M a c h e l e n kwam a a n ste d o c h t e r v a n G a b r i ë l , d r e n c y.

v a n

Vlaanderen-

van Antoon en Jossine, huwde Honorine g t i j d i g en kinderloos. De h e e r l i j k h e i d G a b r i ë l d e Jauche, j o n g s t e b r o e r van Françoise de Jauche (+1580), d e j o n g i e i n 1567 huwde met J o r i s de Montmo-

Gabriël d e Jauche-Mastaing (+1579), h e e r v a n Ayshove, B a u f f e , Brugelette, Cambron-Casteau, E m e r c h i c o u r t , H é r i m e z , H e u r n e , Hournaix, L i e r d e , Massemen, M a s t a i n g , M é v e r g n i e s , Oordegem, Smetlede, Welden e n Westrem, v o l g d e z i j n moeder o p a l s h e e r v a n Drinkam ( i n F r a n s -Vlaanderen). Deze h e e r l i j k h e i d v e r k o c h t h i j i n 1552 a a n L o d e w i j k v a n V l a a n d e r e n , h e e r v a n P r a e t , g e h u w d m e t Jossine van Moerbeken, d e zoon van d i t echtpaar, J a n van P r a e t , s t i e r f k i n d e r l o o s i n 1548, waarna Drinkara t e r u g aan Gabriël d e Jauche kwam, d i e - d o o r e r f e n i s - o o k n o g b a r o n v a n Poeke w e r d . Gabriël d e Jauche-Mastaing, e e n s c h a t r i j k edelman, l i d van Staten-Generaal t e B r u s s e l , w a s é é n v a n d e uitverkorenen keizer K a r e l , i n 1539 t e Valenciennes, g i n g e n verwelkomen. huwde e e r s t m e t K a t a r i n a v a n L a n n o y ( d o c h t e r v a n F i l i p s Lannoy ( + 1 5 3 4 ) e n v a n F r a n ç o i s e d e B a r b e n ç o n ( + 1 5 5 5 ) ) d i e , haar d o o d i n 1 5 5 5 , v i e r k i n d e r e n n a l i e t :

d e die Hij van bij

Filippina, h u w d e m e t M a x i m i l i a a n v a n G e n t , g e z e g d Vilain, goeverneur van R i j s e l ; Adriana, huwde i n 1587 met Jan de Bergues (+1592); Françoise (+1580), erfvrouwe van Machelen, huwde J o r i s de M o n t m o r e n c y ( + 1 6 1 5 ) ; e n

- 117

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 117

- Lodewijk,

d i e

a l s

kind

zou

overlijden.

G a b r i ë l d e J a u c h e - M a s t a i n g h e r t r o u w d e m e t J o a n n e d e M o n t m o r e n c y, dochter v a n Boudewijn (+1567) e n d i e n s e e r s t e vrouw, I s a b e l l a van S t a v e l e . Joanne d e M o n t m o r e n c y w a s e e n z u s t e r v a n J o heer v a n C r o i s i l l e s , gehuwd m e t F r a n ç o i s e d e Gabriël. G a b r i ë l werd dus de schoonbroer van of, anders gezegd, Joanne d e Montmorency we l i j k , schoonmoeder van haar eigen broer. Het Gabriël de Jauche leverde d r i e kinderen op :

r i s d e M o n t m o r e n c y, Jauche, dochter van z i j n eigen dochter rd, d o o r haar huwetweede huwelijk van

- Anna de Jauche, d i e huwde met Jan Dandelot; - Adrien; en - Jan de Jauche, h e e r van Ayshove (+1622). De h e e r l i j k h e i d M a c h e l e n (+1580), o v e r n a a r h e t g e s l a m o r e n c y, d o c h t e r v a n J o r i s , zoon, F i l i p s , i n 1 6 2 9 z o n d e r ter, I s a b e l l a d e Merode, d e met F i l i p s V i l a i n v a n G e n t , Rijsel.

g i n g , d o o r F r a n ç o i s e d e J a u c h e c h t d e M o n t m o r e n c y. J o a n n a d e M o n t huwde F i l i p s d e Merode. To e n h u n nageslacht s t i e r f , bekwam z i j n z u s h e e r l i j k h e i d Machelen. Z i j trouwde g r a a f van Isenghem, goeverneur van

Lodewijk V i l a i n , g r a a f van Isenghem, achterkleinzoon van F i l i p s Vilain e n I s a b e l l a de Merode, huwde d r i e maal; z i j n derde e c h t genote was d e d o c h t e r v a n Antoon G r i m a l d i , p r i n s van Monaco. D e ze L o d e w i j k V i l a i n v e r k o c h t M a c h e l e n , o p 9 s e p t e m b e r 1 7 5 1 , a a n Norbert- F i l i p s v a n d e r Meere, h e e r van Ayshove, waardoor beide heerlijkheden, n a een scheiding van 228 j a a r (1523-1751) t e r u g in e e n z e l f d e hand kwamen. Jan, j o n g s t e z o o n v a n G a b r i ë l d e Jauche - u i t d i e n s tweede huwel i j k - werd heer van Ayshove. H i j huwde Anna van Sint-Aldegonde (dochter van F i l i p s van Sint-Aldegonde, hoogbaljuw van Henegouwen ( + 1 5 7 4 ) e n v a n B o n n e d e L a n n o y , v r o u w e v a n M i n g o v a i ) . U i t hun h u w e l i j k s p r o t e n d r i e k i n d e r e n : Filips d e Jauche-Mastaing, h e e r v a n B r u g e l e t t e , w e r d in 1617 i n d e e c h t verbonden m e t M a r i a d e Merode; - Karel, t r a d i n h e t h u w e l i j k met Marie Bogaert; e n Anna, t r o u w d e m e t b a r o n d e W a r f u e r . Na d e d o o d v a n J a n , Karel d e Jauche-Mas zijn, i n 1626 g e s l o t werden t i e n k i n d e r e n

o p 1 8 a p r i l 1622, w e r d z i j n tweede zoon, taing (1593-1652), h e e r v a n Ayshove. U i t e n h u w e l i j k m e t M a r i e Bogaert (1608-1650) geboren :

- Jan, t e Gent geboren en overleden 1628; als a l l e volgende - F i l i p s (1629-1683), n e t geboren t e K r u i s h o u t e n ; - K a r e l , i n 1631; - Anna, i n 1633;

- 118

k i n d e r e n

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 118

Te k e n i n g v a n P . J . C r a s , g e d a t e e r d 1 8 2 4 .

Prent u i t F l a n d r i a I l l u s t r a t a van Sanderus (1641)

- 11 9 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 119

Frans, i n 1635; - Maximiliaan, i n 1635; - Maria-Michaela (1638-1665), van M o e s k r o e n e n Z u l t e ; - F l o r e n t i a , i n 1639; - Hyacinthe, i n 1642; e n - Corneel, i n 1645.

huwde N i k o l a s

Basta,

h e e r

Karel d e Jauche i s de e e r s t e heer van Ayshove, d i e z i j n d o m i c i lie h a d i n Kruishouten. H i j e n z i j n echtgenote M a r i e B o g a e r t staan a l s weldoeners aangeschreven; v o o r a l d e k e r k van K r u i s h o u tem v o n d d a a r b a a t b i j . I n 1 6 3 4 s c h o n k e n z i j e e n s t u k g r o n d " H e t Stoofken" genaamd, z i j gaven tevens een gebouw - naast h e t k a s teel gelegen - om a l s p a s t o r i j t e gebruiken. Karel werd medestichter v a n d e Rederykerskamer t e Kruishouten "De M a s t b l o e m " . H i j o v e r l e e d o p 2 m e i 1 6 5 2 e n w e r d i n d e k e r k van K r u i s h o u t e m b e g r a v e n . Z i j n t w e e d e z o o n , F i l i p s d e J a u c h e Mastaing, v o l g d e hem op a l s heer van Ayshove. Filips d e Jauche-Mastaing huwde Maria de Clerque de Wissoc, d i e in 1 6 7 0 k i n d e r l o o s o v e r l e e d . D a a r o p hertrouwde h i j m e t A n n a Theresia de Herchies de V i l l e , gezegd d'Estrépy. I n d i t h u w e l i j k werden v i j f k i n d e r e n g e b o r e n : - Claude, d i e v o l g t ; - Ernest, overleed i n 1753; - Carola, geboren o p 2 6 maart 1675, w e r d k l o o s t e r l i n g e in d e a b d i j v a n M a r q u e t t e ; Marie-Françoise, p r i o r i n van h e t hospitaal t e Oudenaarde; e n - K a r e l - J o z e f , d i e huwde met Paula Lasso de Vega. Filips d e Jauche-Mastaing s t o n d z e e r g o e d aangeschreven b i j Lodewijk X I V, k o n i n g van F r a n k r i j k , w a t hem - i n 1670 - d e t i t e l "graaf van Kruishoutem" opbracht. De k e r s v e r s e g r a a f v a n K r u i s h o u t e m b e s c h e r m d e d e i n w o n e r s v a n Kruishouten, t i j d e n s d e belegering v a n Oudenaarde i n 1674. D e landbouwers v l u c h t t e n m e t h u n v e e e n a n d e r b e z i t n a a r h e t k a s teeldomein, d a t door gehuurde wachten bewaakt werd. De g r a a f van Kruishoutem w e r d i n 1 6 7 8 o o k n o g hoogbaljuw v a n h e t L a n d v a n Waas. Filips de Jauche vergrootte h e t s l o t van Ayshove, maar de veranderingswerken e n u i t b r e i d i n g e n v e r g d e n g r o t e r e u i t g a v e n d a n voorzien, waardoor leningen en verpanding van goederen de enige uitkomst bleven. Deze leningen waren h e t begin van de f i n a n c i ë l e achteruitgang v a n d e f a m i l i e d e Jauche, h e r e n v a n Ayshove. D e eerste l e n i n g werd aangegaan i n 1682 door F i l i p s de Jauche. U i t e i n d e l i j k z u l l e n de gemaakte schulden r e s u l t e r e n i n de gedwongen verkoop van h e t graafschap Kruishouten, i n h e t j a a r 1 7 3 2 , d o o r Claude- A l b e r t - F l o r e n t d e J a u c h e , z o o n v a n F i l i p s .

- 120

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 120

Filips d e Jauche overleed t e Gent o p 2 3 f e b r u a r i 1 6 8 3 . Z i j n weduwe, A n n a d e H a r c h i e s , h e r t r o u w d e m e t F e r d i n a n d - F l o r e n t d e Roisin; e n na diens dood, met Petrus-Lodewijk du S e i l l i e r , g r a a f van Z w e v e g e m . Claude- A l b e r t - F l o r e n t d e J a u c h e v o l g d e z i j n v a d e r o p a l s h e e r van A y s h o v e . H i j h u w d e m e t M a r i a d e C a r l i e r , e n s t i e r f - z o n d e r nakomelingen - t e Kruishoutem i n 1 7 3 4 . De G r o t e R a a d v a n M e c h e l e n w a s o p 1 0 n o v e m b e r 1 7 1 9 o v e r g e g a a n tot d e v e r p l i c h t e verkoop van d e heerlijkheden v a n Kachtem e n Rodes, d i e e i g e n d o m w a r e n v a n A n n a d e H e r c h i e s . K o p e r w e r d W i l lem- J o z e f v a n d e r M e e r e , g e l d s c h i e t e r e n b u r g e m e e s t e r v a n O u d e naarde, v a n w i e F i l i p s de Jauche e n Anna de Harchies 6 0 . 0 0 0 g u l den l e e n d e n , m e t b e i d e l e e n g o e d e r e n a l s o n d e r p a n d . V e r d e r e l e ningen l e i d d e n u i t e i n d e l i j k t o t d e gedwongen v e r k o o p v a n h e t graafschap Ayshove-Kruishoutem aan W i l l e m - J o z e f v a n d e r Meere. De h e r e n v a n d e r M e e r e , d i e o p h e t k a s t e e l B r u w a e n t e B e v e r e Oudenaarde v e r b l e v e n , w e r d e n m e e r d a n e e n e e u w ( t o t 1 8 3 9 ) h e r e n van A y s h o v e - K r u i s h o u t e m . De f a m i l i e v a n d e r M e e r e u i t O u d e n a a r d e z o u a f s t a m m e n v a n A d o l f van d e r M e e r e , d i e a a n d e z i j d e v a n k e i z e r O t h o I V s t r e e d i n d e slag v a n Bouvines, i n h e t j a a r 1 2 1 4 . A d o l f huwde, i n d e k e r k van Ieper, m e t Harduine v a n Zuutpene, vrouwe van Wolfshaegen. Boudry of Boudewijn v a n d e r M e e r e , k l e i n z o o n v a n A d o l f , v e s t i g d e z i c h in O u d e n a a r d e , w a a r r e c h t s t r e e k s e n a z a t e n v e r b l e v e n t o t a a n d e Franse R e v o l u t i e . Jacob v a n d e r M e e r e ( 1 5 5 9 - 1 6 0 9 ) , b a l j u w v a n O u d e n a a r d e , h u w d e Anna d u C h a s t e l d e B l a n g e r v a l . H u n z o o n , F i l i p s v a n d e r M e e r e (1587-1661), burgemeester v a n Oudenaarde, trouwde m e t Anna d e Croix. H u n oudste z o o n , Emmanuel-Leopold v a n d e r Meere ( 1 6 3 0 1693), eveneens burgemeester v a n Oudenaarde, t r a d i n h e t huwel i j k m e t M a r i e -Barbe v a n d e r Meeren u i t G e n t . Z i j werden d e ouders v a n W i l l e m - J o z e f v a n d e r M e e r e ( 1 6 7 3 - 1 7 4 3 ) , b u r g e m e e s t e r van O u d e n a a r d e , g r a a f v a n K r u i s h o u t e m - A y s h o v e . De e e r s t e h e e r v a n A y s h o v e , u i t h e t h u i s v a n d e r M e e r e , s t i e r f ongehuwd o p h e t k a s t e e l v a n K r u i s h o u t e m o p 2 4 j a n u a r i 1 7 4 3 . H i j had, b i j t e s t a m e n t v a n 1 7 4 2 , z i j n n e e f F i l i p s - N o r b e r t v a n d e r Meere a l s z i j n u n i v e r s e e l e r f g e n a a m a a n g e d u i d . Filips-Norbert v a n d e r Meere, g r a a f van Kruishoutem, zoon van Jakob- M a x i m i l i a a n v a n d e r M e e r e e n v a n F l o r e n c e d e G r a s s , k o c h t nog v e r s c h i l l e n d e p a r t i j e n g r o n d i n K r u i s h o u t e m e n o m l i g g e n d e , maar o o k n o g d e h e e r l i j k h e i d M a c h e l e n a a n d e L e i e ; d e b a r o n i e van J a u c h e i n Z u i d - B r a b a n t ; e n z . H i j o v e r l e e d o n g e h u w d t e B r u s sel o p 2 8 november 1 7 9 5 , e n w e r d t e Vo o r d e b i j N i n o v e b e g r a v e n . Karel-Amatus v a n d e r M e e r e , k l e i n n e e f v a n W i l l e m -Jozef ( 1 6 7 3 1743), w e r d h e e r v a n Ayshove n a F i l i p s - N o r b e r t v a n d e r Meere.

- 121

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 121

ENKELE WAPENSCHILDEN VAN A D E L L I J K E EIGENAARS VAN AYSHOVE

- 122 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 122

111111110011111111111 I

TEKEN I NGEN

JOS GOOLENAERTS

PPr3de RaVQSIyIe

- 123 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 123

Karel-Amatus, g r a a f v a n d e r Meere d e Cruyshautem (1766-1837), burgemeester v a n Oudenaarde, w a s e e n z o o n v a n J o z e f -Karel (1723-1798) e n v a n L o u i s a v a n S l y p e ( 1 7 4 0 - 1 8 1 4 ) , v r o u w e v a n Lambres e n P l a c h y . K a r e l - A m a t u s h u w d e i n 1 7 8 9 K a t a r i n a d e Beelen-Bertholff (1764-1842), d o c h t e r v a n Ferdinand, b a r o n d e Beelen-Bertholff, a l g e m e e n p r o k u r e u r v a n L i m b u r g , e n v a n Carolina de Castro. Karel-Amatus, g r a a f v a n d e r Meere Staten-Generaal; kamerheer v a n W i l l den); v o o r z i t t e r van de Ridderstand 1830 d e e e r s t e b u r g e m e e s t e r v a n K r u i ke B e l g i ë .

d e Cruyshautem; l i d v a n d e e m I ( k o n i n g d e r Nederlanvan Oost-Vlaanderen; werd i n shouten i n het onafhankelij-

Karel-Amatus, g r a a f v a n d e r M e e r e , Bertholff, kregen twee kinderen :

e n

K a t a r i n a

d e

B e e l e n -

- Eugénie-Désirée (1795-1871); e n - August-Lodewijk (1797-1880). August- L o d e w i j k , g r a a f van d e r Meere d e Cruyshautem, e r f d e n a d e dood v a n z i j n v a d e r h e t k a s t e e l d o m e i n v a n K L u i . . n o u t e m , e v e n a l s de b e z i t t i n g e n i n M a c h e l e n e n J a u c h e . Nadat d e E n g e l s e n i n 1 8 0 9 o n t s c h e e p t e n o p h e t e i l a n d Wa l c h e r e n , nam N a p o l e o n v é r s t r e k k e n d e , d i k t a t o r i a l e m a a t r e g e l e n o m d e Z u i delijke Nederlanden voorgoed aan F r a n k r i j k t e binden. Hoogstaande e n a d e l l i j k e f a m i l i e s w e r d e n v e r p l i c h t h u n z o n e n n a a r v e r a f gelegen Franse m i l i t a i r e scholen t e s t u r e n , w a a r k e i z e r Napoleon hun o p v o e d i n g v e r z e k e r d e . E e n g r o o t a a n t a l h u w b a r e d o c h t e r s v a n voorname s t a n d , w e r d e n d o o r d e F r a n s e k e i z e r a a n z i j n l e g e r a a n voerders u i t g e h u w e l i j k t . De getroffenen werden ook nog v e r p l i c h t de p o l i t i e k v a n h e t F r a n s k e i z e r r i j k t e v o l g e n . De é n i g e z o o n v a n g r a a f der e d e l e n d e R i b e a u c o u verplichte l e e r l i n g aan noord- o o s t e n v a n A n g e r s

van der Meere was, samen met de kinderen rt, Cornet, d e Grez, v a n der D i l f t , e . a . de m i l i t a i r e school t e La Flèche, i n h e t gelegen.

In 1 8 1 4 , o p 1 8 - j a r i g e l e e f t i j d , k r e e g A u g u s t - L o d e w i j k v a n d e r Meerde e e n k a p i t e i n s b r e v e t v o o r e e n Z u i d - N e d e r l a n d s r e g i m e n t , dat i n O o s t e n r i j k s e d i e n s t s t o n d . D a a r d o o r kwam h e t d a t h i j , i n de b e s l i s s e n d e s l a g v a n W a t e r l o o i n 1 8 1 6 , n i e t a a n d e z i j d e v a n de F r a n s e n s t r e e d , m a a r o n d e r W e l l i n g t o n v o c h t t e g e n h e t F r a n s e leger. Daarna v e r t r o k h i j m e t e e n r e g i m e n t l i c h t e r u i t e r i j e n v e r b l e e f van 1 8 1 7 t o t 1 8 2 4 i n D e n H a a g . V a n 1 8 2 5 t o t 1 8 2 9 i s A u g u s t , graaf v a n d e r Meere d e Cruyshautem i n s t a a t s d i e n s t i n N e d e r lands-Indië. Z i j n a v o n t u u r l i j k leven g a f aanleiding t o t h e t maken v a n e n o r m e s c h u l d e n . Z i j n v a d e r l i j k e r f d e e l w e r d d o o r g e waagde s p e k u l a t i e s s n e l v e r k w i s t ; o m a a n g e l d t e k o m e n v e r p l i c h t t e h i j z i j n l o e d e r z e l f s om h e t g r o o t s t e gedeelte van z i j n Kruishoutemse b e z i t t i n g e n v a n h e m o v e r t e k o p e n . Te v e n s z e t t e hij e r z i j n z u s t e r Eugénie t o e aan, hem u i t h e t o u d e r l i j k k a s -

- 124

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 124

teel Ayshove 1839.

t e

kopen;

deze

verkoop

g i n g

d o o r

o p

september

In 1 8 4 1 s m e e d d e A u g u s t , g r a a f v a n d e r M e e r e , e e n k o m p l o t t e g e n koning Leopold I van B e l g i ë , t e n voordele van Willem I I , k o n i n g van N e d e r l a n d . D e z e s t a a t s g r e e p , d i e o v e r i g e n s m i s l u k t e , w e r d "la r é v o l u t i o n des panniers percés" genoemd. Op 23 f e b r u a r i 1943 werd g r a a f A u g u s t l e v e n s l a n g u i t B e l g i ë v e r b a n n e n m a a r , n a 3 7 jaar ballingschap, schonk koning Leopold I I hem genade. De l a a t s t e 1880.

g r a a f

van Kruishoutem overleed

t e

Brussel

o p

j u n i

Eugénie- D é s i r é e , g r a v i n v a n d e r M e e r e d e C r u y s h a u t e m ( 1 7 9 5 1871), huwde i n 1 8 2 3 K a r e l - J o z e f , b u r g g r a a f Desmanet d e Biesme (1793-1865); d i t echtpaar werd dus eigenaar van h e t k a s t e e l v a n Ayshove. B u r g g r a a f K a r e l - J o z e f Desmanet d e B i e s m e , g e b o r e n t e Namen o p 2 7 januari 1793, w a s een zoon van K a r e l - A l e x i s , b u r g g r a a f Desmanet de B i e s m e ( 1 7 5 8 - 1 8 3 7 ) , h e e r v a n S a r t - S a i n t - E u s t a c h e , e n v a n Marie-Thérèse de Z u a l a r t , erfvrouwe van Golzines en Isnes. De f a m i l i e D e s m a n e t w e r d o p 2 7 j u l i 1 6 6 0 t o t d e a d e l s t a n d v e r h e ven d o o r F i l i p s I V , k o n i n g v a n S p a n j e ; a a n M a r t e n D e s m a n e t w e r d toen d e t i t e l v a n b u r g g r a a f t o e g e k e n d . Karel-Jozef Desmanet was i n 1813 i n h e t tweede regiment l i j wacht v a n Napoleon e n s t r e e d m e t h e t F r a n s e l e g e r t e W a t e r l o Zodoende s t o n d h i j i n d e z e v e l d s l a g t e g e n o v e r z i j n t o e k o m s t i schoonbroer, A u g u s t , g r a a f v a n d e r M e e r e , d i e o n d e r W e l l i n g t streed. Karel-Jozef, lem I ; l i d v senator v o o r magnaat, d i e rage e n B a u s

b u r g g r a a f Desmanet d e Biesme, kamerheer v a n an h e t Nationaal Kongres; volksvertegenwoordig Namen v a n 1831 t o t 1 8 5 9 ; w a s e e n g r o o t s t e e n o . a . d e steenkoolmijnen van Marcinelle, B r a y, sait bezat, 2000 ha groot.

Het e c h t p a a r D e s m a n e t d e zorgde v o o r v i e r k i n d e r e n

Biesme-van

d e r

Meere

d e

f o g o

. e n

W i l er en koolMau-

Cruyshautem,

- L o u i s e , g e b o r e n t e B r u s s e l i n 1825 e n overleden i n 1891, h u w d e i n 1 8 4 8 A r m a n d , g r a a f v a n d e n S t e e n d e Jehay ( 1 8 11 - 1 8 8 8 ) , z o o n v a n K a r e l , b a r o n v a n den S t e e n de J e h a y ( 1 7 8 1 - 1 8 4 6 ) e n v a n C h a r l o t t e , g r a v i n d e Grumsel d ' E m a e l ( 1 7 8 8 - 1 8 5 5 ) ; - H e n r i e t t e , g e b o r e n t e Kruishoutem i n 1 8 2 7 , b l e e f ongehuwd; - J u l i e , geboren t e Brussel i n 1829 en daar overleden i n 1913, b l e e f e v e n e e n s o n g e h u w d ; e n - F r e d e r i k , t e K r u i s h o u t e m g e b o r e n i n 1 8 3 1 , h u w d e Elisabeth Bernardacki, a f k o m s t i g u i t St.Petersburg haar v a d e r w a s v a n G r i e k s e a f k o m s t m a a r v e r k r e e g d e Russische n a t i o n a l i t e i t .

- 125 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 125

Het w a s J u l i e , b u r g g r a v i n D e s m a n e t d e B i e s m e , d i e h e t k a s t e e l d o mein A y s h o v e , e v e n a l s v e r s c h i l l e n d e g o e d e r e n o n d e r B e v e r e - O u d e naarde, E i n e , Isnes-bij-Namen e n z . e r f d e . De n i e u w e k a s t e e l v r o u w e , b u r g g r a v i n J u l i e , d e e d v e e l v o o r d e a r men e n w e z e n , w a t h a a r e c h t e r n i e t d o o r i e d e r e e n i n d a n k a f g e n o men w e r d . H e t g i n g z e l f s z o v e r , d a t h a a r f a m i l i e l e d e n d e s c h e n kingen d i e z i j deed g i n g e n aanvechten e n stappen ondernamen om haar o n d e r k u r a t e l e t e s t e l l e n ( d . i . h a a r h e t v r i j e b e h e e r v a n haar g o e d e r e n o n t n e m e n ) . Z i j o v e r l e e d t e B r u s s e l o p 2 0 f e b r u a r i 1913 e n h a d t e s t a m e n t a i r b e s l i s t d a t G a b r i ë l P i e r s d e R a v e s c h o o t het k a s t e e l m e t 4 2 h a mocht aankopen. Te v e n s h a d z i j m a r k i e z i n Cordon S a l l i e r d e l a To u r - D e s m a n e t d e B i e s m e a l s h a a r é n i g e e r f gename a a n g e d u i d , z o d a t d e g o e d e r e n e n h e t k a s t e e l g e s p l i t s t werden. Gabriël P i e r s de Raveschoot (1870-1916), zoon van Polydoor Piers de R a v e s c h o o t ( 1 8 3 0 - 1 8 7 2 ) e n v a n M a r i e - C o l e t a S u r m o n t d e V o l s berghe ( 1 8 2 9 - 1 9 0 2 ) , w o o n d e o p h e t k a s t e e l v a n A y s h o v e s i n d s 1903; i n 1 9 1 3 w e r d h e t d o o r a a n k o o p z i j n e i g e n d o m . H i j huwde i n 1 9 0 0 m e t E l i s a b e t h Vergauwen ( 1 8 7 5 - 1 9 6 3 ) , d o c h t e r van E r n e s t V e r g a u w e n ( 1 8 4 7 - 1 9 1 5 ) e n v a n I s a b e l l a V e r a n n e m a n (1850-1898). Hun d o c h t e r , R o s i n e P i e r s Ayshove, b l e e f ongehuwd. S van K r u i s h o u t e m e n w a s z i ken. Z i j bewoonde h e t k a s 1973.

de Raveschoot, geboren o p het kaste teeds was z i j begaan met d e inwone j b e d r i j v i n g i n a l l e parochiale w e t e e l t o t aan h a a r dood, o p 1 5 a p r

el rs r i l

In 1 9 7 6 k o c h t C a r l v a n M a r c k e ( ° 1 9 3 9 ) h e t v e r l a t e n k a s t e e l , d a t reeds i n v e r v a l l e n t o e s t a n d verkeerde. De nieuwe eigenaar s p a a r de k o s t e n n o c h m o e i t e o m A y s h o v e t e r e d d e n . Het K a s t e e l Het k a s t e e l v a n A y s h o v e m o e t i n d e 1 3 d e e e u w a l e e n b e l a n g r i j k gebouw g e w e e s t z i j n , v e r m i t s e r i n 1 2 5 2 s p r a k e i s v a n e e n e i g e n kapel w a a r i n , o p v e r z o e k v a n D a n i e l d e M a s k e l i n e s ( v a n Machelen), d e mis werd opgedragen. In d e b u r c h t ( " h e t s t e e r c k e t o t C r u y s h a u t e een v e i l i g o n d e r k o m e n i n g e v a l v a n o n r a a d , dienstoorlogen. Van d i t oude s l o t komt nog de g r a v u r e b i j S a n d e r u s , n l . d e p o o r t m e t toegang t o t h e t l u s t h o f moest beschermen.

m) vond de bevolking b v. t i j d e n s de godseen fragment voor o p twee t o r e n s , d i e d e

Het k a s t e e l w e r d h e r b o u w d i n h e t b e g i n v a n d e 1 7 d e e e u w . M o n seigneur A . T r i e s t kwam i n 1634 d e huiskapel w i j d e n , z o d a t Ay s hove w a a r s c h i j n l i j k i n d a t j a a r a l v o l t o o i d w a s . D e w e r k e n a a n het k a s t e e l werden w a a r s c h i j n l i j k g e s t a r t d o o r G a b r i ë l d e Jauche (+1579), v e r d e r g e z e t d o o r z i j n z o o n , J a n I I d e Jauche ( + 1 6 2 2 ) , en v o l t o o i d o n d e r d i e n s z o o n , K a r e l d e J a u c h e ( + 1 6 5 2 ) .

- 126

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 126

De o u d s t geboren, zoon v a n in 1 6 2 9 zelf.

e zoon van K a r e l , maar datzelfde j a Karel, F i l i p s , de geboren " i n domo

J a n d e Jauche, w e r d i n 1628 t e Gent a r i n Kruishoutem begraven. De tweede l a t e r e graaf de Jauche-Mastaing, werd j u x t a castrum" - dus, o p h e t k a s t e e l

Later werden nog veranderingen uitgevoerd door Willem-Jozef van der Meere ( 1 7 4 3 ) e n d o o r d i e n s o p v o l g e r e n v e r r e n e e f , F i l i p s Norbert (1704-1795), maar Ayshove b l e e f geheel i n t a k t . Het k a s t e e l h e e f t e e n r e c h t h o e k i g g hoek g e f l a n k e e r d d o o r e e n v i e r k a n t e dekt met een indrukwekkend leistenen torens nog een e k s t r a achthoekige ve spitsen met ui-vormige bollen worden

rondplan e n w o r d t o p e l k e t o r e n . H e t gebouw wordt b e schilddak, t e r w i j l de hoekrdieping bezitten, d i e door getopt.

Het g e b o u w w e r d o p g e t r o k k e n i n b a k s t e e n , m a a r e r w e r d z a n d s t e e n gebruikt voor d i e gedeelten, waarvan h e t architektonisch belang diende geaksentueerd t e worden. In h e t k a s t e e l - m e t b e p l e i s t e r d e p l a f o n d s - z i e t m e n f r a a i e meubelen, w a n d t a p i j t e n u i t D o o r n i k e n Aubusson, n a a s t e e n g r o o t aantal mooie s c h i l d e r i j e n e n waardevolle s n u i s t e r i j e n . De kapel heeft glasramen met heraldische f i g u r e n e n de kelders, m e t hoge gewelven, hebben brede gordelbogen. De v r o e g e r e s t bouw m e t d r i e een l a g e v e r d i ton m e t r o c a i l

a l l i n g e n dateren u i t 1750; h e t i s een s i e r l i j k geronde boogpoorten e n twee z i j v l e u g e l s . H e t h e e f t eping met een mansardedak, e n een driehoekig f r o n l e v e n s t e r.

De m i d d e l e e u w s e p o o r t , z o a l s z e v o o r k o m t b i j S a n d e r u s , w e r d v e r vangen d o o r e e n k l a s s i c i s t i s c h p o o r t g e b o u w. E e n i j s k e l d e r i s e r ook n o g t e v i n d e n , d i e z i t v e r b o r g e n o n d e r d e s t r u i k e n e n d e heesters van h e t park. En v a n p a r k g e s p r o k e n ; h e t k a s t e e l - t e m i d d e n v a n r e c h t h o e k i g e slotgrachten - wordt omringd d o o r een p r a c h t i g Engels p a r k van 13 h a , m e t t a l r i j k e e e u w e n o u d e b o m e n - v o o r a l b e u k e n . D e e i l a n d jes i n de g r o t e v i j v e r geven aan h e t geheel een b i j z o n d e r romantisch k a r a k t e r e n z i j n een geschikte broedplaats v o o r t a l r i j k e eenden. Ayshove i s i n p r i v a a t b e z i t e n n i e t t o e g a n k e l i j k v o o r bezoekers. H e t k a s t e e l k a n w e l vanop de openbare weg waargenomen w o r den. Paul A r r e n

- 127

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 127

BRONNEN : C. Van Marcke : " D e H e e r l i j k h e i d Ayshove (1227-1622) & Het Graafschap K r u i s houtem (1670-1880)" - Uitgegeven t e r gelegenheid van h e t 3 5 0 - j a r i g bestaan van h e t k a s t e e l van Kruishoutem Dr. J . Goeminne :"Genealogie en Blazoenen van de Heren van Ayshove-Kruishoutem" - 1221-1957 Sanderus : " Ve r h e e r l y k t Vlaandre" - 1735 - d e e l I I - b l z . 4 8 E.Dhanens :"Kruishoutem" i n : " K a s t e l e n van B e l g i ë " - Uitgave Desoer - 1967 blz. 134 N. Kerckaert : " H e t Kasteel Ayshove t e Kruishoutem" i n :"Oost-Vlaanderen" t i j d s c h r i f t van de To e r i s t i s c h e Federatie "Kruishoutem" - Vlaamse To e r i s t i s c h e B i b l i o t e e k n r . 11 "Kruishoutem" i n : " D e Woonstede door de eeuwen heen" - speciaal nummer :"Onze Kastelen" - maart 1971 - b l z . 9 0 Gravin M.-C. d ' U r s e l : " D e Geschidenis van B e l g i ë beleefd i n 50 k a s t e l e n " 1971 - b l z . 51 "Het k a s t e e l van Kruishoutem" - i n een mapje, uitgegeven door h e t Commissar i a a t Generaal v o o r Toerisme - 1971 - Nch.27 "25 j a a r VTB-VAB t e Kruishoutem" i n : " D e A u t o t o e r i s t " J r g . 3 2 n r . 6 J. d e G h e l l i n c k d'Elseghem : " I n Memoriam : M e j . Rosine P i e r s de Raveschoot" in : " D e Woonstede door de eeuwen heen" - j u n i 1973 - b l z . 6 5 E. Poumon :"Châteaux de Belgique - Châteaux de Flandre" - 1957 - b l z . 3 6 M. De Smet : " G i d s voor de Vlaamse Ardennen" - 1972 - b l z . 11 5 "Merveilles des Châteaux de Flandres - P i c a r d i e - A r t o i s - Hainaut" - Uitgave Hachette - 1973 - b l z . 123 Baron de Troostembergh : " R é c u e i l de Tableaux de Q u a r t i e r s de Noblesse des Familles Belges" - 1913 - Tome I I - b l z . 618 Baron de Ryckman de Betz & Vicomte de Jonghe d'Ardoye : " R é c u a i l de Tableaux de Q u a r t i e r s de Noblesse des Familles Belges" - 1914-1948 - 1948 - b l z . 303 "High L i f e de Belgique" - 1977 - b l z . 755 J. Van Overstraeten :"VAB-Gids voor Vlaanderen" - 1960 - b l z . 439 J. Van Overstraeten & J . G e r i t s : " G i d s voor Vlaanderen" - 1985 - b l z . 527 E. d e Seyn :"Geschied- en A a r d r i j k s k u n d i g woordenboek d e r Belgische Gemeenten" - 1939 - d e e l I - b l z . 691 "De Mooiste Kastelen van B e l g i ë " - Uitgave Reader's Digest - 1985 - b l z . 200 E. Warlop : " D e Vlaamse A d e l voor 1300" - 1968 - deel I I - n r s . 8 6 , 137, e n z . G.H. Dumont : "Burcht en en Kastelen van B e l g i ë " - Uitgave A r t i s - H i s t o r i a deel 6 - 1975 - b l z . 2 5 Comte R. d e Liedekerke : " L a maison de Gavre e t de Liedekerke - Les Rasses" Baron de Ryckman de Betz & Vicomte de Jonghe d"Ardoye: " A r m o r i a l e t B i o graphies des Chanceliers e t C o n s e i l l e r s de Brabant" - Tome I I - b l z . 278 e . v. a .

- 128 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 128

K U L T U U R

MET DE KLEINST MOGELIJKE

Eind 1 9 8 5 w a r e n e r i n N e d e r l a n d 4 3 . 1 2 3 w e t t e l i j k beschermde m o numenten e n A m s t e r d a m a l l é é n h a d h i e r i n e e n a a n d e e l v a n 6 . 8 2 1 "geklasseerde" gebouwen. Het b e d r a g v o o r s u b s i d i e s v o o r w e r k e n a a n b e s c h e r m d e m o n u m e n t e n bedroeg i n N e d e r l a n d , v o o r h e t j a a r 1978, B E F. 8 6 1 m i l j o e n . I n 1985 w a s d i t b e d r a g m e e r d a n v e r d u b b e l d , n l . B E F 1 . 9 0 6 m i l j o e n (of b i j n a 2 m i l j a r d ! ) . Dit c i j f e r m a t e r i a a l b e w i j s t voldoende d a t men i n Nederland kultuurpatrimonium naar waarde weet t e schatten en d a t moet t gejuicht worden. H e t i s tevens een algemene tendens - ook i n andere l a n d e n - om a l w a t waarde h e e f t t e behouden v o o r l i e t geslacht. G e l u k k i g maar, w a n t e r i s i n de l o o p d e r t i j d e n a l noeg w a a r d e v o l s n a a r d e b l i k s e m g e g a a n .

h e t o e d e nage-

Om i n a a n m e r k i n g t e k o m e n v o o r b e s c h e r m i n g m o e t e n m o n u m e n t e n i n Nederland m i n s t e n s honderd j a a r o u d z i j n , w a t meebrengt d a t d e modernere a r c h i t e k t u u r ( a r t -nouveau, a r t d e c o , e n z . ) t e r e c e n t is om r e e d s "geklasseerd" t e worden. O p d i t o g e n b l i k wordt w e l gedokterd aan deze toestand, waardoor - i n d e toekomst - i e d e r g e b o u w, o n g e a c h t d e o u d e r d o m , k a n o p g e n o m e n w o r d e n a l s m o n u m e n t . In e i g e n l a n d s t a a t men o p d a t v l a k a l e e n h e l e s t a p v e r d e r . E r is i n B e l g i ë n a m e l i j k g e e n ouderdomsgrens b e p a a l d , z o d a t i n principe, e l k bestaand gebouw een p l a a t s j e kan k r i j g e n tussen de monumenten. Dit p o s i t i e f p u n t w o r d t v o l l e d i g t e n i e t gedaan wanneer w e d e vergelijking g a a n v e r d e r t r e k k e n . I n Vlaanderen w a r e n e r e i n d 1985 e e n s c h a m e l e 3 . 8 9 4 g e b o u w e n a l s m o n u m e n t o p g e n o m e n e n v o o r het h e l e l a n d kwamen we a a n e e n t o t a a l v a n 5 . 8 0 2 monumenten. I n Amsterdam a l l e e n a l z o u d e n e r d u s 1 . 0 0 0 monumenten m e e r z i j n d a n in geheel B e l g i ë !

- 129 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 129

Wanneer w e w e t e n d a t A m s t e r d a m e e n k l e i n v i s s e r s d o r p j e w a s i n d e periode d a t Antwerpen z i c h v o l o p i n d e "gouden eeuw" wentelde, geeft d a t w e l bedenkingen. E n Brugge s t o n d - a l meer dan e e n eeuw v r o e g e r - i n t e r n a t i o n a a l b e k e n d a l s e e n v o o r a a n s t a a n d h a n delscentrum, w a t u i t e r a a r d een gunstige i n v l o e d had o p de bouwwerken i n d i e s t a d . N i e t v o o r n i e t s h a d B r u g g e d e naam " V e n e t i ë van h e t N o o r d e n " ! N o c h t a n s k o n B r u g g e - v o o r h e t j a a r 1 9 8 5 maar p r a t g a a n o p 1 5 9 b e s c h e r m d e m o n u m e n t e n , e e n b e s c h a m e n d klein a a n t a l , v o o r a l a l s men bedenkt d a t Brugge w e l i n z i j n g e heel z o u moeten beschermd worden. Ook w a t d e s u b s i d i e s Vlaanderen werd e r i n getrokken voor werken nog s l e c h t s B E F 4 4 7 , 9 ne - d e N e d e r l a n d s e s voor h e t Vlaamse l a n d

b e t r e f t s l a a n w e e e n p o v e r f i g u u r . V o o r 1978 een bedrag van BEF 736,8 m i l j o e n u i t aan beschermde monumenten. I n 1985 was d a t miljoen. Daar waar i n dezelfde t i j d s p a n u b s i d i e s meer dan verdubbelden, werden z e nagenoeg gehalveerd!

Als k l a p o p d e v u u r p i j l k o m t d a a r n o g b i j d a t d e k l a s s e r i n g v a n een g e b o u w a l s m o n u m e n t n o g g e e n z e k e r h e i d g e e f t v o o r h e t b e h o u d ervan. D i t g e l d t eveneens v o o r d e beschermde landschappen. R e gelmatig worden e r inbreuken gepleegd en worden middelen gezocht om d e b e s c h e r m i n g t e o m z e i l e n - w a n n e e r d a t i n é é n o f a n d e r e kraam t e p a s k o m t . Het k e r k p l e i n v a n Hoogboom w e r d b e s c h e r m d a l s 1 9 d e e e u w s d o r p s zicht. Deze k l a s s e r i n g mag evenwel opgeheven worden wanneer e r ingegrepen w o r d t t e n v o o r d e l e v a n h e t "algemeen n u t " . E n onder zo'n "algemeen n u t " v e r s t a a t men b v . d e o p r i c h t i n g v a n b e j a a r denflats, w a a r d o o r verregaande w i j z i g i n g e n a a n h e t landschap toegelaten worden! To e n b e s l i s t w e r d o p h e t b e s c h e r m d e k a s t e e l d o m e i n C l e y d a e l - o n der A a r t s e l a a r - e e n g o l f t e r r e i n a a n t e l e g g e n , w e r d d o o r d e m i nister van Nederlandse K u l t u u r h e t l i c h t o p groen gezet om hon derden o u d e bomen u i t h e t k a s t e e l p a r k t e r o o i e n , w a a r d o o r h e als landschap "geklasseerde" p a r k t o t a a l o n t w r i c h t werd.

Een g e l i j k a a r d i g e v e r m i n k i n g z a g e n w e g e b e u r e n b i j h e t a l s landschap beschermde - k a s t e e l d o m e i n B o s s e n s t e i n o n d e r B r o e chem. E v e n e e n s v o o r d e a a n l e g v a n e e n g o l f t e r r e i n w e r d a a n d i t landschap o n h e r s t e l b a r e schade aangebracht, m e t u i t e r a a r d w e e r de g o e d k e u r i n g v a n h e t M i n i s t e r i e v a n K u l t u u r . We z o u d e n n o g v e l e v o o r b e e l d e n k u n n e n a a n h a l e n m a a r k o m e n s t e e d s tot dezelfde slotsom : w a t h e e f t klassering nog voor z i n ? Een a a n v r a a g t o t b e s c h e r m i n g v a n e e n g e b o u w o f l a n d s c h a p d i e n t op e e n o f f i c i e e l v a s t g e s t e l d e w i j z e t e g e b e u r e n . D e k o s t e n v o o r de s a m e n s t e l l i n g v a n z o ' n l i j v i g d o s s i e r k u n n e n z d h o o g o p l o p e n , dat men a l g e m a k k e l i j k hoge bedragen ( s o m s z e l f s i n d e m i l j o e nen) m o e t n e e r t e l l e n o m e e n a a n v r a a g o p w e t t e l i j k e w i j z e o p t e stellen. Eénmaal h e t d o s s i e r binnen moet men wachten o p h e t r e -

- 130 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 130

sultaat en

d a t

kan

lange

t i j d

aanslepen.

Bij K . B . v a n 2 8 november 1987 b e s l i s t e o n s M i n i s t e r i e v a n K u l tuur d a t a l l e ingediende aanvragen, d i e v b รณ r 31 december 1987 niet waren behandeld, n i e t i g werden v e r k l a a r d . D e betrokkenen mochten o p n i e u w b e g i n n e n m e t h e t s a m e n s t e l l e n v a n e e n d o s s i e r tot aanvraag voor bescherming en opnieuw de hoge kosten b e t a l e n die d a t meebrengt. Zou van een nog

het n i e t b e t e r z i j n de hele bollenwinkel, d i e het M i n i s t e r i e Kultuur u i t e i n d e l i j k i s , o p t e doeken en h e t personeel ervan r o n d l e i d i n g t e l a t e n maken i n h e t buitenland? - kunnen z e wat l e r e n !

Maar j a

misschien

z i j n

z e l f s

daartoe

n i e t

bereid!

Paul A r r e n

Castell um Cleydael Kasteel " C l e y d a e l " o n d e r A a r t s e l a a r ( v r i j o v e r g e t e k e n d n a a r LeRoy ) Met g o e d k e u r i n g v a n h e t M i n i s t e r i e v a n K u l t u u r w e r d e n - i n h e t " g e k l a s s e e r d e " p a r k - h o n d e r d e n o u d e bomen g e r o o i d v o o r d e a a n l e g van e e n g o l f t e r r e i n .

- 131 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 131

D O O R DEPOSTERIJENOPGELEGDE REKLAME

LMElectro LUMON cv. Electriciteit en verlichting

Vo o r d e e l e k t r i c i t e i t e n d e v e r l i c h t i n g v o o r U w w o n i n g , b u r e e l o f b e d r i j f s l e c h t s e e n a d r e s : E l e c t r o LUMON c . v . De t o e p a s s i n g v a n m o d e r n e e l e k t r o n i c a i n d e v e r l i c h t i n g i s voor o n s g e e n geheim. Gratis informatie en bestek :

R a y m o n d ROELANDS Vinusakker 2 4 , 2080 H o o g b o o m K a p e l l e n tel. 664.75.95

B.T.W. Nr. 429.491.650

Luc P e e t e r s Vinusakker 7 4 , 2080 Hoogboom K a p e l l e n e

253.347

664.18.88

Ban krek. 068-2039097-87

- 132 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 132

MET HET OOG OP... MORGEN!

m•Dc_buispost_ r=�� Laat dèAû ht voor U weel n

DELOS

Merellaan 57 B•2080 Kapellen (Mariaburg) Tel. 03/665.08.64 Fax. 03/665.34.96

P. V. B.A.

Advies, ontwerp, uitvoering, service van — Buispostsystemen — Rallypostsystemen

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 133

i3 r`

�t

een

Uder v°° v a 1 ite n ;'\10v.-sste ánddetekt‘e 1 G `� b �

� 1 � �Cust g

�

�n Caa�`s5neld'n9

5 ‘ . ° °Q5 n t r � � e ' �oegang �rat�e " ildregis e m e n te��on�e2oeksys t —`pes eP ystemen "'�� ppr�� t; � i . ' A

2).2e � !�G5 ` �fT � •

�)

Mc1c�3!GgS.�b� -F1� 6 a

Sc 555.3�ti �6 x0�1 o

Kzvçllcn

5-� 4Actc11`an tr4 6� F a �2�8�K�I��,ctc,.1+,`. U'.�f�'t'S�. �1 �3j,rtC111�n5�GA _ 4a�0�!��Or�

Hobonia - 17de jaargang - nr. 2 - april 1988 - p. 134