Hobonia 1988-3 juli by Heemkring Hoghescote

Verantwoordelijke uitgever

tijdschrift

P. Arren Bredabaan 849

AFGIFTE KANTOOR

2170 Wuustwezel

KAPELLEN 1

17e JAARGANG 1988 J

-AUGUSTUS-SEPTEMBER

� i!

s .

/±° ( eit+ F, •

l •

rW.II.II I,,I , r,�II'�.Il�ill'I

�firf�1 II I I I IIIIII IL� �4l

� • • \��

, u.

T � - ,

� . 41, _ _

�_ Ll�vc�Ërti 6 8

Ca. 6 0 j a a r geleden zag de K e r k s t r a a t t e Kapellen e r z ó u i t . A c h t e r de " s c h a r e s l i e p " staat de p a s t o r i e u i t 1771 e n gans achteraan h e r k e n t m e n de S t . -Jakobskerk. Tekening : André Mariën

INHOUD : Samenstelling b e s t u u r Hobonia

b l z . 136

De Lijkwade van T u r i j n ( 1 5 )

R. Van H a e l s t b l z .

K e r k e l i j k e H e r a l d i e k :De wapens van de bisschoppen van Antwerpen - 4 . Johannes Miraeus

J. Goolenaerts b l z . 153

Kastelen i n Vlaanderen :Laken

P. A r r e n

b l z .

137

158

Bezoekuren k a s t e e l Montaigle t e Falaën

b l z . 183

Wondermooie muziek op h e t k a s t e e l F r u i t h o f t e Boechout

b l z . 185

Antwerpenaars i n de Raad van Brabant ( 3 ) Door de P o s t e r i j e n opgelegde reklame

J. Goolenaerts b l z . 187 b l z . 191

- 135 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 135

HOBON IA

KULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR:

V o o r z i t t e r : R a y m o n d ROELANDS, V i n u s a k k e r 2 4 , ( k o n t a k t a d r e s ) 2 0 8 0 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.18.88 Sekretaris:

P a u l ARREN, B r e d a b a a n 8 4 9 , 2170 W u u s t w e z e l tel. 663.13.31

Schatbewaarder: H a r r y DE SITTER, V i n u s a k k e r 6 0 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : L u c PEETERS, V i r u s a k k e r 7 4 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.75.95

LIDGELD: 3 5 0 F p e r j a a r v o o r g e z i n s b i j d r a g e ; t e s t o r t e n op r e k e n i n g n r . 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 8

- 136

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 136

De Lijkwade van Turijn deel 1 5 a

In h e t v o o r g a a n d e h o o f d s t u k w e r d d e " l i j k w a d e v a n L i e r " v e r noemd. D i t s c h i l d e r i j i s w e i n i g g e k e n d e n w o r d t b e w a a r d i n d e archieven van de St.Gummaruskerk van L i e r. Volgens k u n s t k e n n e r s i s h e t w e r k g e m a a k t i n h e t b e g i n v a n d e XVIde e e u w, h e t i s w a a r s c h i j n l i j k h e t w e r k v a n d e V l a a m s e s c h i l der B e r n a r d Va n O r l e y. D i t b l i j k t u i t d e r e k e n i n g e n v a n M a r g a retha van Oostenrijk. I n 1521 o n t v i n g de s c h i l d e r een bedrag van 40 p h i l i p p u s v o o r d e v o l g e n d e w e r k e n 1 0 p h i l i p p u s v o o r e e n "Afbeelding van Maria-Martha" (bestemd voor h e t k l o o s t e r der Annonciaden t e Brugge), 1 0 p h i l i p p u s v o o r e e n s c h i l d e r i j bestemd voor d e k e i z e r, 1 0 p h i l i p p u s v o o r " u n S a i n t Suaire p e i n t s u r d u t a f f e t a s b l a n c " , e n 1 0 p h i l i p p u s v o o r e n k e l e aangename d i e n s t e n . (Uittreksel d e r rekeningen v a n p r i n s e s Margaretha v a n Oostenr i j k , bijgehouden door Jean d e Marnix, bewaard i n d e archieven van R i j s e l ) . *

Het s c h i l d e r i j i s u i t g e v o e r d o p w i t t e t a f f e t a s ( k a t o e n ) e n m e e t 1,47 X 0 , 3 3 m e t e r . H e t i s d u i d e l i j k e e n k o p i e v a n d e l i j k w a d e , nu b e w a a r d i n T u r i j n , m a a r i n d e X V I d e e e u w v e r e e r d i n C h a m b é r y. V o l g e n s d e t e k s t e n v o o r k o m e n d e o p d e l i j k w a d e v a n L i e r , zijn d e afmetingen " h e t e x a c t e derde v a n d e l i j k w a d e v a n Chambéry", d a a r vereerd i n 1516. Nauwkeurige metingen tonen aan d a t dit n i e t v o l l e d i g waar i s . Maar a n d e r z i j d s i s d e l e n g t e van d e lijkwade van Chambéry ( T u r i j n ) b l i j k b a a r ook n i e t a l t i j d d e z e l f de! Z o i s d e l i j k w a d e t i j d e n s d e u i t s t a l l i n g v a n 1 8 9 8 k o r t e r g e worden! A r t h u r L o t h s c h r e e f i n z i j n b o e k " L e s p o r t r a i t s d e N . S . Jésus-Christ" h i e r o v e r " Q u a n d a u x p i e d s , i l s e p e r d e n t

- 137 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 137

Links - De l i j k w a d e van L i e r (St.-Gummaruskerk L i e r ) . Rechts - De l i j k w a d e van Xenobregas ( N a t . Museum voor Oude Kunst - Lissabon ) - F o t o ' s J . LEYSEN

- 138 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 138

des c ô t é s d a n s l e b a s d ' é t o f f e q u i a v a i t p u s e t r o u v e r u n p e u trop courte". ( Wa t de voeten b e t r e f t : deze gaan v e r l o r e n i n d e onderste b o o r d v a n d e s t o f d i e w e l e e n s t e k o r t k a n geweest z i j n ) . Wanneer m e n d e l i j k w a d e v a n T u r i j n v e r g e l i j k t m e t d e k o p i e , n u bewaard i n C h a m b é r y, d a n i s e r i n d e r d a a d e e n v e r s c h i l i n a f m e tingen. D e l i j k w a d e v a n T u r i j n h e e f t d e afmetingen 4 , 3 6 X 1,10 meter. D e i n 1 8 9 8 g e f o t o g r a f e e r d e l i j k w a d e d a a r e n t e g e n t o o n t e n kel e e n s t u k v a n 4 , 2 X 1 , 1 m e t e r. Wa a r s c h i j n l i j k werd a a n d e beide u i t e i n d e n e e n s t r o o k v a n c i r c a 8 c e n t i m e t e r o m g e l e g d . Hierdoor werd een k l e i n gedeelte v a n d e u i t e r s t e d e l e n v a n d e voeten aan h e t oog o n t t r o k k e n . De a f b e e l d i n g v a n "gulden r e g e l s v a 1/8ste v a n d e t o s c h i l d e r i j gemaakt Dürer.

d e l i j k w a d e v a n L i e r i s gemaakt volgens d e n d e p o r t r e t s c h i l d e r k u n s t " h e t h o o f d i s t a l e l i c h a a m s l e n g t e . W a a r s c h i j n l i j k i s h e t met de fameuze " p o r t r e t -machine" van Albrecht

Deze s c h i l d e r w a s e e n w a r e " b r o o d s c h i l d e r " e n l e v e r d e " p a s s i e taferelen" aan de lopende band. Het gebruik van de p o r t r e t - a u t o maat i s w a a r s c h i j n l i j k d e r e d e n w a a r o m d e l i j k w a d e v a n L i e r " h e t derde d e e l v a n d e l i j k w a d e v a n Chambéry" i s . Va n O r l e y , h o f s c h i l d e r v a n M a r g a r e t h a v a n O o s t e n r i j k , h a d g e e n gebrek a a n b e s t e l l i n g e n . W a a r s c h i j n l i j k g a f h i j d e b e s t e l l i n g van " u n S a i n c t S u a i r e " , h e m o p g e d r a g e n d o o r M a r g a r e t h a i n 1 5 1 6 , door a a n z i j n v r i e n d D ü r e r , g e s p e c i a l i s e e r d i n p a s s i e t a f e r e len. D u r e r maakte e r z i c h gemakkelijk v a n a f . Men meent z e l f s dat h i j gewoon een c a l q u e g e b r u i k t e om de l i j k w a d e v a n L i e r t e maken! M e n v e r o n d e r s t e l t d i t , o m d a t o p d e l i j k w a d e v a n L i e r e n kele groepen punten voorkomen, d i e o p voor- e n a c h t e r z i j d e symmetrisch g e p l a a t s t z i j n . O p deze w i j z e stemmen v o o r - e n a c h t e r kant z e e r goed met e l k a a r overeen. Dat d e a f b e e l d i n g e n m i n d e r v e r z o r g d z i j n , d a n n o r m a a l b i j D u r e r het g e v a l , i s w a a r s c h i j n l i j k v e r o o r z a a k t d o o r h e t f e i t d a t d e afbeelding o p h e t o r i g i n e e l model i n f e i t e e e n n a g a t i e f b e e l d is. E e n b e g r i p d a t D u r e r e n z i j n t i j d g e n o t e n n i e t kenden. H e t geheel l a a t e e n w a z i g e i n d r u k , a l i s d e a f b e e l d i n g t o c h i e t s scherper d a n o p d e l i j k w a d e van T u r i j n , waar men a l l e e n tussen bepaalde afstanden een wat d u i d e l i j k beeld k r i j g t . Vo o r h e t v o r men v a n d e f i g u u r w e r d s l e c h t s é é n k l e u r g e b r u i k t : e e n r o o d bruine waterverf, waaraan e i w i t (volgens Venetiaans recept) was toegevoegd. D e k l e u r v e r s c h i l l e n werden bekomen d o o r d e v e r f i n meerdere l a g e n o v e r e l k a a r t e l e g g e n . H i e r d o o r t o n e n d e u i t e i n den a l s n e u s , s c h o u d e r s , e n z . e e n d o n k e r d e r k l e u r . D e w o n d e n zijn e e r d e r onnauwkeurig aangegeven m e t r o d e v e r f . H e t f e l l e rood o n t s i e r t h e t v l u c h t i g e b e e l d . M a a r o o k d a t i s m o g e l i j k t e wijten aan h e t o r i g i n e e l model. Wanneer we h e t r e l a a s l e z e n v a n Corneille Z a n t v l i e t , d e B e n e d i c t i j n e r monnik d i e de u i t s t a l l i n g van d e l i j k w a d e i n 1 4 4 9 i n C h i m a y b e s c h r e e f , d a n b l i j k t i m m e r s

- 139 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 139

dat d e

rode wonden o p

het

o r i g i n e e l voorkwamen.

Zantvliet schreef l e t t e r l i j k : "tamquam ex recentibus vulneribus rubore sanguinolento i n t i c t i " ( V e r t a l i n g a l s o f h i j ( o f z i j ) tengevolge van de verse wonden met d e rode k l e u r van h e t b l o e d geverfd was ( o f waren).) In z i j n r e l a a s h e r h a a l t h i j d e z e o p m e r k i n g n o g m a a l s : " p e d e s e t manus e t l a t u s v i d e b a n t u r r u b o r e s a n g u i n o l e n t o i n t i c t i " ( V e r t a ling : " Z i j n voeten, z i j n handen, e n z i j n z i j d e schenen met d e rode k l e u r v a n h e t b l o e d g e v e r f d " ) . Op d e l i j k w a d e v a n L i e r k o m e n d e d u i d e l i j k e s p o r e n v a n van 1 5 3 2 n i e t v o o r : e r i s g e e n w a t e r s c h a d e , w e l e n k e l e ke s c h r o e i p l e k k e n , v a n e e n b r a n d v 6 6 r 1 5 3 2 , w a a r v a n e c op h e d e n g e e n b e w i j s g e v o n d e n i s . H e t i s d u s d u i d e l i j k pie v a n L i e r i s g e s c h i l d e r d tussen 1516 en 1532.

de brand m o g e l i j h t e r t o t : d e k o -

De S t . G u m m a r u s k e r k t e L i e r , b e z i t e e n p r a c h t i g e r e e k s g l a s r a m e n , geplaatst t e r gelegenheid van het " B l i j d e Intrede" van de hertog van B r a b a n t ( k e i z e r K a r e l ) . O p h e t v i e r d e g l a s r a a m ( l i n k s ) s t a a t een a f b e e l d i n g v a n M a r g a r e t h a v a n O o s t e n r i j k , w a a r o p d e z e d e "lijkwade v a n L i e r " i n h a a r handen houdt; q u i donna l a s u a i r e " (die de l i j k w a d e schonk)(Ref.A.Thiery). Op d e L i e r s e k o p i e k o m t e e n k o r t t e k e n i n g v o o r , d i e z e k e r n i e t s t r o o k t m e t d e w i j z e waarop D 체 r e r o f Van O r l e y hun werken t e k e n den.

u Monogram A. D 체 r e r

M o n o g r a m Lijkwade Lier

To c h v e r m e l d t e e n d o k u m e n t , g e c a t a l o g e e r d l i j k : " R e l i e k e n en Memorie-1652".

" K A -132/48"

l e t t e r -

1째 c o p y v a n d e l i j k w a d e v a n T u r i j n d o o r A . D 체 r e r , w e l k e g e b r u i k t werd om d e s o l d a t e n , w e l k e d e a b d i j a a n v i e l e n , t e v e r d r i j v e n o o k gebruikt i n de Grote Kerk tegen een bezetene. Er z i j n h e e l w a t a f w i j k i n g e n t u s s e n b e i d e " l i j k w a d e n " . W a a r i n Turijn de k l e i n s t e wonden met een p i j n l i j k e nauwkeurigheid z i j n afgebeeld, m e r k t men i n L i e r p r a k t i s c h n i e t s van de geselwonden of d e doornenkroon. D e nagelwonden z i j n i n L i e r afgebeeld d o o r de h a n d p a l m , d e l a n s s t e e k s t a a t o p d e v e r k e e r d e p l a a t s , d e v o e ten l i g g e n o v e r e l k a a r , w a a r b i j d e t e n e n v a n d e r e c h t e r v o e t ( k i n d e r l i j k eenvoudig) afwijkend van de as van de voet afgebeeld zijn. Een f o u t d i e eraan d o e t t w i j f e l e n o f h i e r w e l e n meester

- 140

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 140

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden nu gebundeld en i n boekvorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden kleurfoto's en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s . Men k a n d i t b o e k b e k o m e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e . Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n bekomen w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . Remi Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

Christus - De Lijkwade "De V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j de 68 B 4, 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

- 141 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 141

als Dürer

o f

Van O r l e y aan

h e t

werk geweest

i s .

To c h z i j n e r v o l d o e n d e a a n w i j z i n g e n d a t D ü r e r d e z e l i j k w a d e g e schilderd h e e f t . I n 1521 bestelde h i j immers twee houten c y l i n ders, bekleed met zwart l e d e r. De l i j k w a d e van L i e r wordt i n een dergelijke c y l i n d e r bewaard. M o g e l i j k leverde Dürer i n deze c y linders twee lijkwaden a f . De eerste was bestemd voor Margaretha van O o s t e n r i j k . D e t w e e d e , d i e g e e n k o p i e w a s v a n d e e e r s t e , i s waarschijnlijk terechtgekomen i n het k l o o s t e r van Xenobregas, i n de n a b i j h e i d v a n L i s s a b o n ( P o r t u g a l ) . D a a r w a s e e n n i c h t v a n keizer Maximiliaan abdis. De " l i j k w a d e van Xenobregas" w o r d t n u bewaard i n h e t " N a t i o n a a l Museum v o o r Oude K u n s t " t e L i s s a b o n . Over d e z e " s u a i r e " s c h r e e f P. V i g n o n : " A L i s b o n n e , d a n s l a m a n i è re d o n t l e c o p i s t e a d i s p o s é l e s p i e d s , o n d o i t s i g n a l e r c e t t e i n f i d é l i t é : l e p e i n t r e , a u l i e u de l a i s s e r l e s p i e d s a l l o n g é s c8té d a n s l e u r p o s i t i o n normale, a c r u d e v o i r l e s c r o i s e r l ' u n sur l ' a u t r e " . ( I n Lissabon moet men opmerken d a t d e s c h i l d e r e e n onnauwkeurigheid beging : i n p l a a t s v a n d e voeten naast e l k a a r te l a t e n , h e e f t h i j gemeend z e k r u i s e l i n g s t e m o e t e n a f b e e l den"). ( Z o a l s op de kopie van L i e r. ) Deze w i j z e v a n v o o r s t e l l i n g n o e m d e m e n t o e n d e " V l a a m s e i n vloed". Praktisch a l l e Vlaamse k r u i s b e e l d e n t o n e n d e v o e t e n o v e r e l kaar. I n d e X V I d e e e u w w e r d e n v e e l Vlaamse k r u i s t a f e r e l e n g e vraagd d o o r Spaanse o f Portugese n o t a b e l e n . D e k o p i e bewaard i n Lissabon v e r t o o n t , z o a l s deze v a n L i e r , e n k e l e markante punten van o v e r e e n k o m s t m e t d e l i j k w a d e v a n T u r i j n : d e p o s i t i e v a n d e handen e n v o e t e n i s o n t e g e n s p r e k e l i j k o m g e k e e r d v o o r g e s t e l d eens t e m e e r w e r d g e e n r e k e n i n g g e h o u d e n m e t h e t f e i t d a t d e a f beelding op de lijkwade van T u r i j n een negatief i s . De s c h i l d e r ( s ) d i e d e k o p i e ë n v a n L i e r e n L i s s a b o n m a a k t e ( n ) schilderde(n) gewoon w a t z e zagen. H e t f e i t d a t o p twee v e r schillende k o p i ë n d e z e l f d e omkeringen voorkomen, l a a t t o e t e veronderstellen d a t ze door dezelfde kunstenaar vervaardigd werden. O f a l t h a n s i n d e z e l f d e a t e l i e r o f s c h o o l . Een b i j z o n d e r e a a n w i j z i n g d a t d e " l i j k w a d e v a n L i e r " h e t w e r k i s van D ü r e r , i s h e t f e i t d a t h e t g e l a a t g e l i j k e n i s v e r t o o n t m e t meerdere C h r i s t u s h o o f d e n , d o o r hem g e s c h i l d e r d . D u r e r g e b r u i k t e als model immers " h e t gelaat van de lijkwade van Abgar", o o k genoemd d e " l i j k w a d e v a n P é r o u s e " . L e e r l i n g e n v a n Q u i n t e n M a t s y s gebruikten deze v o o r s t e l l i n g b i j h e t schilderen van C h r i s t u s f i guren. De t e k s t e n d i e o p grond v a n b e w i j s , derd h e e f t , i n o p s c h i j n l i j k met d e liaan, t e schenken

d e " l i j k w a d e v a n L i e r " voorkomen geven e e n a a n d e v e r o n d e r t e l l i n g d a t Durer z e g e s c h i l d r a c h t v a n Margaretha v a n O o s t e n r i j k . Wa a r bedoeling z e a a n h a a r v a d e r, k e i z e r Maximi.

De L a t i j n s e

l u i d t

t e k s t

a l s

v o l g t

- 142

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 142

� �tafiául`hri(ii;páíe,n quacUtpur left ( Fi nut brifihun tpti▶xuenW 1ff Kip4te-

ínauuishaucr+¢rrame1Metuna. sous.*

`C�uip % n e a r d trctiorct�q�ote,¢ru� ewe.)Hiu W rb tn le ,•/c û ileaoetix t t4•mt��tU?Winne fiCett

(1) E x a n i m û C h r i s t i / p i u s i n q u a c o r p u s J e s u (2) A c r u c e d e p o s i t u m / i n v o l v e r a t i p s e J o s e p h (3) S i d o n i s h o c v e r e / s a l t e m e s t p a r s t e r t i a s i n d o n (4) ( Q u i p p e h o c / t e r m a j o r c o r p o r e J e s u s ) (5) H u i u s / q u é m o r t i s l e c t o r t e i n s t i g a t a c e r b e (6) Q u â p r o / t e m i s e r o p l a s m a t e s p o n t e t u l i t . Het v e r t a l e n v a n d e L a t i j n s e t e k s t i s n i e t z o e e n v o u d i g . G e l u k kig was d e h e e r J.Moretus z o w e l w i l l e n d ons een handje t o e t e steken. A l l e r e e r s t b r a c h t h i j w a t o r d e i n d e verwarde volgorde van d e z e " d a c t y l i s c h e h e x a m e t e r s " . Z o k w a m h i j t o t d e v o l g e n d e tekst. De l e t t e r l i j k e v e r t a l i n g s t a a t onder de L a t i j n s e t e k s t . (3) 1 . H o c v e r e s i n d o n : s a l t e m e s t p a r s t e r t i a s i n d o n i s . Dit i s w e r k e l i j k de lijkwade ; t e n minste i s h e t h e t derde d e e l v a n d e l i j k w a d e . (4) 2 . Q u i p p e I e s u s e r a t c o r p o r e t e r m a i o r h o c . Want d e g e s t a l t e v a n J e z u s w a s d r i e k e e r g r o t e r d a n d i t . (2) 3 . I n q u a i p s e p i o s I o s e p h i n v o l v e r a t . In d e w e l k e d e v r o m e J o z e f z e l f h a d i n g e w i k k e l d (1) 4 . C o r p u s exanimum d e p o s i t u m a c r u c e I e s u C h r i s t i . Het l e v e n l o o s v a n h e t k r u i s a f g e n o m e n l i c h a a m v a n J e z u s Christus. (5) 5 . H u i u s m o r t i s q u a e i n s t i g n a t a c e r b e t e l e c t o r . Va n d e z e d o o d d i e U l e z e r h e f t i g a a n s p o o r t . (6) 6 . Q u a t u l i t s p o n t e p r o t e m i s e r o p l a s m a t e . Die h i j v r i j w i l l i g l e e d v o o r U , e l l e n d i g s c h e p s e l .

Wanneer w e n a ken, d a n k o m t tenminste h e t drie k e e r g r o venloos v a n h gewikkeld.

h e t L a t i j n h e t Nederland men t o t de t e k s t : " D i t derde d e e l ervan, w a n t t e r dan d i t . D e vrome J o e t k r u i s afgenomen l i c h a

s i n goede orde rangschiki s w e r k e l i j k d e l i j k w a d e , de g e s t a l t e van Jezus was z e f h e e f t e r z e l f h e t l e a m v a n Jezus C h r i s t u s i n

Moge z i j n d o o d , d i e h i j v r i j w i l l i g l e e d , U l e z e r , ren d a t h i j v r i j w i l l i g v o o r U , e l l e n d i g s c h e p s e l ,

h e f t i g l e e d . "

aanspo-

De s t r u k t u u r v a n d e z e L a t i j n s e v e r s r e g e l s i s z e e r v e r w a r d . D e voorlaatste r e g e l b e g i n t met " H u i u s m o r t i s " . N a deze g e n i t i e f vorm k o m t g e e n h o o f d z i n . N a " i n s t i g a t " m o e t n o r m a a l e e n i n f i n i -

- 143 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 143

t i e f v o r m v o l g e n : t o t w a t w o r d t d e l e z e r a a n g e s p o o r d ? We k u n n e n er n a t u u r l i j k w e l b i j d e n k e n : t o t h e t " o v e r w e g e n v a n d e d o o d v a n Christus", maar i n werkelijkheid s t a a t d i t e r n i e t . Moderne l a t i n i s t e n a c h t e n h e t w o o r d q u 8 ( t w e e d e w o o r d o p d e vijfde r e g e l ) f o u t , m a a r i n f e i t e h e e f t h e t d e betekenis v a n QUAE. D e z i n t e k e n s z i j n s c h i j n b a a r w i l l e k e u r i g g e p l a a t s t , d e schuine s t r e p e n z i j n gewoon r u s t t e k e n s , z o a l s e e n komma, e n z e ker geen verssneden. De s t i j l v a n d e L a t i j n s e t e k s t d o e t v e r m o e d e n d a t h i e r P i r c h a e mer a a n h e t w e r k i s g e w e e s t . P i r c h a e m e r s c h r e e f p r a k t i s c h a l l e Latijnse t e k s t e n v o o r D ü r e r. Deze s p r a k e n l a s w e l e e r d e r g e brekkig L a t i j n , m a a r waagde z i c h n o o i t a a n h e t s c h r i j v e n v a n teksten. De verzen op de lijkwade van L i e r z i j n geschreven i n de karakteristieke s t i j l v a n Pirchaemer : " z e s l i j n i g v e r s , o n d e r deeld i n d r i e d i s t i c h o n e n ( t w e e r e g e l i g g e d i c h t ) . Een andere omschrijving i s de kombinatie i n eenzelfde v e r s van zes- e n v i j f voetige verzen. Deze L a t i j n s e t e k s t b e v i n d t z i c h t u s s e n d e b e i d e l i c h a a m s a f b e e l dingen. De tweede t e k s t , g e s t e l d i n Nürnberger d i a l e k t , v e e l v u l dig g e b r u i k t d o o r A l b r e c h t D ü r e r, i s geschreven langsheen é é n der l a n g e boorden.

Gf'NfGnfàM-lofR.1(incutÍ�oûPn(tntabInnmmn i nib gdist)bnb �nw:›tlinnerm�f•`�cxl e li c61eRbrit`f6‘tt jgaii�min�n�{�nbQClílin�iµt3clA{Í.1n

bi(stw%wntoltb%e¢nncilrtog criuiS Gtmod3m!'„Zdf•l% ralt ç1ubm¢uubutil.Ó) etnaejtitd1e‘.û

Der S u n G o t t e s J h e s u s C r i s t u s u n s e r e r l o s e r . Ist nach seinê p i t e r n t o d i n a i n r a i n tûch gelegt Und p e g r a b ë w o r d s . I n w b l h e m e r a u s gotlicher k r a f t d i s e r g s t a l t g l e i c h sein mentschlichê Bildung hat gelassen. Diss h a i l i g t û c h w i r t a l l e j a r a u f nachste t a g nach I n u e r ó c r u s i s z û Camerach i n Saphoy g e z a i g t u n d m i t a n d a c h t a c h wunderzaichê wurck& gesechen ZC. ( L e t t e r l i j k overgenomen van de l i j k w a d e -kopie i n L i e r ) . Vertaling : De Zoon Gods, Jezus Christus onze Verlosser, werd zijn p i j n l i j k e dood, begraven i n een z u i v e r e l i j k w a d e , w a a door g o d d e l i j k e k r a c h t , d e a f d r u k v a n z i j n m e n s e l i j k l i c h a a m gebleven. D i t l i n n e n wordt e l k j a a r d e dag n a h e t f e e s t van Kruisvinding u i t g e s t a l d i n Chambéry i n Savoie, w a a r men h e t

na r i n i s d e i n

—1 4 4 —

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 144

vroomheid en midden mirakuleuze werken aanschouwt. Ta a l k u n d i g e n h e b b e n a a n g e t o o n d d a t h e t N ü r n b e r g e r d i a l e k t u i t d e XVIde e e u w o v e r e e n s t e m t m e t d e a f w i j k i n g e n i n d e z e t e k s t : " s u n = sohn, p i t e r n = b i t t e r , pegraben = begraben, walhem = welchen. Het g e b r u i k v a n d e l e t t e r p i . p . v . b , k a n m e n t e r u g v i n d e n o p meerdere w e r k e n v a n D ü r e r . H e t b e s t e v o o r b e e l d i s h e t p o r t r e t van B e r n a r d V a n O r l e y , b e w a a r d i n K g l . G e m á l d e n g a l e r i e - D r e s d e n . Va n O r l e y h o u d t z i j n n a a m k a a r t j e i n d e l i n k e r h a n d : z i j n v o o r naam i s g e d e e l t e l i j k t e l e z e n a l s " p e r n h " . B i j g a a n d e r e k o n s t r u k tie t o o n t d i t d u i d e l i j k . D e b e s t e aanduidingen z i j n e c h t e r d e plaatsnamen Camerach v o o r Chambéry en Saphoy v o o r Savoie. O p v a l lend i s d a t d e D u i t s e t e k s t i n proza geschreven i s .

Rekonstruktie tekst op schilderij Bernard Van Orley (Dürer) nu in het Kgl. Gemaldengalerie Dresden.

Het v o o r k o m e n v a n e e n D u i t s e t e k s t o p e e n w e r k v a n B e r n a r d Va n Orley i s a l l e e n t e v e r k l a r e n , d o o r aan t e nemen, d a t h e t bestemd was a l s e e n p e r s o o n l i j k g e s c h e n k a a n e e n D u i t s t a l i g p e r s o o n , waarschijnlijk keizer Maximilaan van Oostenrijk. Op t e merken i s echter d a t Dürer meerdere s t a a t s i e - p o r t r e t t e n van k e i z e r Maximiliaan schilderde, met L a t i j n s e legende. Deze overleed e c h t e r i n 1519, v o o r d a t h e t s c h i l d e r i j g e l e v e r d e n b e t a a l d w e r d . W a a r s c h i j n l i j k schonk Margaretha v a n O o s t e n r i j k d e " l i j k w a d e " a a n haar v e r t r o u w e l i n g A n t o i n e d e L a l a i n g , d i e e e n g r o t e v e r e r i n g had v o o r d e " l i j k w a d e v a n C h a m b é r y " . U i t d e v o r i g e h o o f d s t u k k e n weten w e h o e d e g r a a f d e L a l a i n g g e t u i g e w a s v a n d e u i t s t a l l i n g in Bourg-en-Bresse. Deze g i f t k a n M a r g a r e t h a e c h t e r n i e t g e d a a n h e b b e n v 6 ó r 1 5 2 3 want b i j d e v e r h u i s v a n h a a r h o f h o u d i n g n a a r B r u s s e l v e r m e l d t het i n v e n t a r i s d u i d e l i j k een Suaire. - I t e m : l e en t o i l l e .

p o r t r a i t u r e

�-.„ e p e e '

Sainct

I f i s , M

Suaire

e�,.,p � . . . -

f ; ' % b ! f ,.

Nostre Seigneur

F l u e

f e t e

,�Qf,,

� Vertaling . I t e m : h e t p o r t r e t van de H e i l i g e Lijkwade van Onze Heer, g e s c h i l d e r d o p d o e k . Bron : L e s 5 0 0 C o l b e r t s - 1 2 8 - F o l i o 7 9 ( M . F. 3 2 7 8 7 ) B i b l i o -

- 145

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 145

thèque ( P a r i s - F r a n k r i j k ) . Uit h e t a r c h i e f van n o t a r i s Berckmans, u i waard i n h e t s t a d s a r c h i e f v a n L i e r , w e t e n stuck" i n h e t Cisterciënzerklooster van Na komen. D i t k l o o s t e r l a g e v e n b u i t e n L i e r , oever v a n de k l e i n e Nethe.

d e j a r e n 1700, b e we hoe een "weerdig zareth t e r e c h t i s g e langsheen de l i n k e r

h -

"Nazareth ( b y L i e r ) Cistencernonnen". "In dese abdye wordt bewaard een weerdigh s t u c k d a t i s t e weten een d e r d e d e e l v a n d e n d o e c k o f t e c l e e d t d a e r J o s e p h v a n A r i m a teën i n w o n d t h e t l i c h a e m v a n o n s Salighmaekers, d o e n h i j v a n het c r u y s gedaen was, h e t i s eenen langhen doeck maer smal ende schijnt t e wesen catoen en i s wat bruynachtig, h e t tweede s t u c k wordt bewaert t o t Cambry i n Savooiën en s e y t n i e t waer h e t derde bewaert w o r d t . In h e t j a a r 1 5 1 6 i s e r t o t weerdigh s t u c k schenkende a l s

Nazareth eenen g r o o t present."

To e v o e g i n g . " I k h e r i n n e r m i j g e l e z e n t e den G e u z e n t i j d 1 5 8 0 t o t 1 5 8 2 , t o e n h e t door d e benden w e r d b e d r e i g d , e e n e n non d scapulier verborgen had e n zoo den v i j a n rechtsomkeer maakte en h e t k l o o s t e r met v

g r a e f

geweest

d i t

hebben d a t , i k meen i n k l o o s t e r v a n Nazareth ezen doeck achter haren d t e gemoet g i n g welke rede l i e t . "

De t e k s t a a n g e h a a l d d o o r n o t a r i s B e r c k m a n s i s w a a r s c h i j n l i j k overgenomen u i t d e "Gedenckwaerdighe M e m o r i e v a n 1 4 2 5 t o t e n d e met h e t j a e r 1 5 8 2 . G e t r o c k e n u y t v e r s c h e y d e g e l o o f g e v e n d e Alloude e n d e A u t e n t i q e S c h r i f t e n . U y t d e r e k e n i n g h e n e n d e Choeiren d e r S t a d t e n d e P r o c i e K e r c k e v a n L i e r " . D e z e k r o n i e k was h e t w e r k v a n J o n k e r R i c h a r d u s v a n G r a e z e n , b u r g e m e e s t e r v a n Lier, overleden i n 1621. I n h e t stadsarchief van L i e r z i j n meerdere v e r s i e s v a n onbekene a u t e u r s . Wanneer w i j d e g e s c h i e d e n i s r a a d p l e g e n d a n b l i j k t i n d e r d a a d d a t de g e u z e n o p 3 m a a r t 1 5 7 9 h e t k l o o s t e r v a n N a z a r e t h h e b b e n o v e r vallen e n i n brand gestoken. Om onverklaarbare redenen s t o p t e n ze p l o t s h u n m o o r d d a d i g b e d r i j f e n l i e t e n d e n o n n e n o n g e m o e i d . Zo b l e e f h e t k l o o s t e r g r o t e n d e e l s g e s p a a r d . W a s h e t " p a l l a d i u m van E d e s s a " n o g w e r k z a a m ? D e t e k s t v a n n o t a r i s B e r c k m a n s i s niet v o l l e d i g j u i s t e n t o o n t aan hoe v o o r z i c h t i g men moet z i j n met d e i n t e r p r e t a t i e v a n a r c h i e v e n . N o t a r i s B e r c k m a n s k e n d e waarschijnlijk s l e c h t L a t i j n e n v e r t a a l d e f o u t i e f " S a l t e m e s t pars t e r t i a s i n d o n " a l s " e n s e y t n i e t w a e r h e t d e r d e b e w a e r t wordt". D e w e r k e l i j k e betekenis i s d r i e m a a l g r o t e r d a n deze afbeelding. Ook d e datum 1516 k l o p t n i e t , d i t i s de besteldatum, e e n b i z a r r e g e w o o n t e v a n B e r n a r d Va n O r l e y , d i e s t e e d s z i j n werken o p d e z e o n g e w o n e w i j z e d a t e e r d e . H e t s c h i l d e r i j k w a m eerst k l a a r i n 1521.

- 146

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 146

Ook o v e r d e " l sies. I n Sindo en l i j k w a d e k e n kele gedeelten

i j k w a d e v a n L i e r " bestaan n a t u u r l i j k andere v e r n ( a p r i l -nummer 1 9 7 6 ) s c h r e e f d e M e c h e l s e d r u k k e r n e r J e f Leysen h i e r o v e r een a r t i k e l . We nemen e n van z i j n t e k s t l e t t e r l i j k over.

" F. d e M é l y v e r m e l d t t w e e s c h i l d e r i j e n d i e i n o p d r a c h t v a n K e i z e r Maximiliaan v a n O o s t e n r i j k vervaardigd z i j n n a a r d e doeken v a n Tu r i j n , d i e z i c h toenmaals nog i n Chambéry bevonden. Eén van d i e kopieën werd geschonken aan z i j n d o c h t e r, Margareta v a n Oostenr i j k , d e regentes van de Nederlanden, d i e v e r b l e e f i n Mechelen. Het i s d e z e k o p i e d i e z i c h n u i n d e S t . G u m m a r u s k e r k v a n L i e r b e vindt. D e tweede k o p i e u i t g e v o e r d d o o r e e n andere kunstenaar, maar r o n d d e z e l f d e t i j d , o n g e v e e r i n 1 5 1 6 e n d u s v ó ó r d e b r a n d , werd g e s c h o n k e n a a n d e n i c h t v a n d e K e i z e r , a a n D o n a E l e o n o r a , overste van h e t Franciscanessenklooster van Xenobregas i n Portugal. K u n s t w e r k , d a t bewaard w o r d t i n h e t N a t i o n a a l Museum v o o r Oude K u n s t i n L i s s a b o n . De k o p i e v a n L i e r w a s g e m a a k t i n C h a m b é r y i n 1 5 1 6 d o o r e e n D u i t se s c h i l d e r . D e d a t u m i s v a n h e t h o o g s t e b e l a n g , w a n t d i e g e tuigt d a t de kopie i s gemaakt nog v ó ó r de brand van 1532 d i e de kapel v a n d e h e r t o g e n v a n Sovoie i n Chambéry h a d g e t e i s t e r d , waar d e h e i l i g e d o e k , d i e l a t e r i n T u r i j n z o u t e r e c h t k o m e n , toenmaals was bewaard. De s c h i l d e r v a n d e k o p i e h e gezien, e n wat ons d a a r b i j b van v i e r r o d e v l e k k e n d i e v vier rechts van de voorzijde de r u g z i j d e .

e f t a l l e s weergegeven wat h i j h e e f t i j z o n d e r i n t e r e s s e e r t , i s een groep i e r m a a l t e r u g k e e r t : v i e r l i n k s e n en v i e r vlekken l i n k s en rechts van

Deze i n t o t a a l z e s t i e n v l e k k e n k o m e n w e l d e g e l i j k v o o r o p d e doek, z o a l s d i e n u i n T u r i j n i s t e z i e n , m a a r d e v l e k k e n z i j n gaatjes geworden, e n d e v e r k l a r i n g d i e men e r v o o r o p g e e f t i s eenvoudigweg deze : h e t z i j n s c h r o e i p l e k k e n d a t e r e n d van v ó ó r de brand v a n Chambéry. Z o n d e r v e r d e r e u i t l e g o v e r d a t u m o f o o r zaak. M e n v e r o n d e r s t e l d e d a a r b i j d a t h e t h i e r g i n g om een o n g e lukkige z w a a i v a n e e n w i e r o o k v a t , w a a r d o o r g l o e i e n d e s t u k j e s houtskool o p d e d o e k zouden g e v a l l e n z i j n e n z o e e n r e e k s schroeiplekken zouden veroorzaakt hebben doorheen d e doek, d i e toen v o o r d e g e l e g e n h e i d , n l . t o e n h i j a l s a l t a a r k l e e d d i e n d e tijdens een r e l i g i e u z e d i e n s t , i n v i e r was geplooid." In h a a r v i s i o e n e n z a g A . E m m e r i c h h o e t i j d e n s d e k r u i bebloede n a g e l s e n d e doornenkroon o p d e l i j k w a d e den. H e t z i j n d e z e a c h t e r g e b l e v e n b l o e d v l e k k e n J.Leysen d u i d e l i j k t e z i e n z i j n o p de l i j k w a d e van verschillende kopieën i n I t a l i a a n s e musea, i n L i e r bewaard.

safneming d gelegd w e r d i e v o l g e n T u r i j n en o e n Lissabo

e s p n

Wetenschappelijk i s d a t n a t u u r l i j k n i e t aan t e tonen. De " v l e k ken" w o r d e n b e s c h o u w d a l s " s c h r o e i v l e k k e n v a n d e b r a n d v 6 6 r 1532". M a a r s i n d s h e t i n t e r n a t i o n a a l l i j k w a d e c o n g r e s t e T u r i j n

- 147 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 147

in 1978 b e s c h i k k e n w i j o v e r e e n v o o r o n s z e e r b e l a n g r i j ze i s g e m a a k t d o o r M . E v a n s , i s 4 0 X v e r g r o o t e n d r a a g t klaring "brandvlek van vbór 1532". Men t r e f t d i e f o t o a a r t i k e l s v a n K . F. W e a v e r i n " N a t i o n a l G e o g r a f i c M a g a z i V. M i l l e r e n D . Ly n n i n " N a t u u r e n Te c h n i e k " , e n t e n s l o t t boek v a n B . R a y e n I a n W i l s o n ( m a a r h i e r w e r d d e v e r k l a r vbór 1532" w e g g e l a t e n ) .

ke f o t o ; d e v e r an i n de ne", v a n e i n h e t i n g " v a n

Welnu, h e t i s d u i d e l i j k u i t d e f o t o v a n E v a n s o p t e m a k e n d a t die brandvlekken n a a s t d e g a a t j e s n i e t d o o r e e n b r a n d kunnen veroorzaakt z i j n en d a t h e t dus geen brandvlekken z i j n . D i t werd bevestigd d o o r d e Gentse geleerde p r o f . G.Raes, d i e r e e d s t o t het onderzoekingsteam van 1973 behoorde. I n een b r i e f aan de o n derzoekscommissie v a n T u r i j n , s c h r i j f t h i j : " H e t i s onmogelijk dat d i e v l e k e e n b r a n d v l e k i s . P r o e v e n hebben bewezen d a t e e n brandspoor z i c h n i e t k a n voordoen z o a l s o p d e d o e k b l i j k t t e zijn gebeurd, t e oordelen o p de f o t o van M.Evans. H e t i s immers onmogelijk d a t een brandspoor z i c h voordoet o p s l e c h t s één d e e l van e e n d r a a d e n s l e c h t s i n é é n r i c h t i n g v a n h e t w e e f s e l ; z o w e l de d r a d e n v a n d e s c h e r i n g a l s d i e v a n d e i n s l a g z o u d e n m o e t e n verschroeid z i j n met dezelfde i n t e n s i t e i t , e n d i t i s overduidel i j k n i e t h e t g e v a l . De v l e k l i j k t v e e l e e r v o o r t t e komen v a n een v l o e i s t o f z o a l s b v . b l o e d , d i e z i c h h e e f t v o o r t g e p l a n t v o l gens e e n aangewezen r i c h t i n g . " Zo b r e n g t e l k e n i e u w e p r o e f n e m i n g o n s e e n s t a p j e d i c h t e r b i j d e oplossing. E n i n w e r k e l i j k h e i d b l i j f t de l e e k nog meer verbaasd achter met z i j n t w i j f e l s . . . De F r a n s e R e v o l u t i e b e t e k e n d e h e t e i n d e v o o r h e t k l o o s t e r v a n Nazareth. De gebouwen werden aangeslagen e n aan l e k e n v e r k o c h t . De " l i j k w a d e v a n L i e r " w e r d e c h t e r d o o r v r o m e h a n d e n g e r e d e n voor d e s a n s - c u l o t t e n v e r b o r g e n . N a h e t v e r t r e k v a n d e F r a n s e n werd h e t d o e k b e w a a r d i n d e a r c h i e v e n v a n d e S t . G u m m a r u s k e r k v a n Lier, waar h e t z i c h nu nog bevindt. Recent w e r d e n d o o r d e h e e r J . L e y s e n n o g p r a c h t i g e f o t o ' s v a n d e "lijkwade van L i e r " genomen. De heer Leysen h e e f t d e geschiedenis v a n d e l i j k w a d e z e e r g r o n d i g bestudeerd. v e r m i t s h i j z e e r nauw b e t r o k k e n i s b i j d e " E m m e r i c h - v r i e n d e n " i s h e t l o g i s c h d a t hij de lijkwade van Tu r i j n van u i t een andere hoek beschouwt dan de t e o l o g e n , d o k t o r e n e n a n d e r e u n i v e r s i t a i r g e v o r m d e o n d e r z o e kers. N e t z o a l s T h e r e s e Neumann, h e e f t o o k A n n a - K a t a r i n a Emmerich v e l e v i s i o e n e n g e h a d , w a a r i n z i j h e t l i j d e n v a n J e z u s Christus a l s h e t ware l i j f e l i j k ondergaan h e e f t . Haar b e s c h r i j vingen z i j n z e e r a f w i j k e n d v a n d e t r a d i t i o n e l e o p v a t t i n g e n . Z o spreekt z i j v a n " d r i e doeken" waarop d e a f b e e l d i n g v a n J e z u s voorkomt. D e " l i j k w a d e v a n T u r i j n " i s één v a n d e z e doeken. Z o u notaris Berckmans d a t reeds i n 1700 geweten hebben? Dank a a n Lier.

L i c .

Ant.Hasenbroeckx,

a r c h i v a r i s

St.Gummaruskerk

t e

- 148 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 148

M r. J a c q u e s D e K e y z e r , Referenties

d i e

het

stadsarchief van

A.THIERY "Une c o p i e d u S u a i r e d e T u r i n " I m p r i m e r i e N O VA E T V E T E R A Een k o p i e v a n d e L i j k w a d e v a n T u r i j n (Lyrana 1 9 0 9 )

L i e r doorzocht.

i n

Lier

Nota Zorgvuldige s t u d i e e n o v e r l e g m e t a r c h i v a r i s s e n , L i c . H a s e n broeckx (St.Gummarus - L i e r ) , M r . L e n s ( S t a d s a r c h i v a r i s L i e r ) , M r. I n s t a l l e ( S t a d s a r c h i v a r i s M e c h e l e n ) , M r . D e K e y z e r ( S t a d s archief L i e r ) e n Mr. J e f Leysen (Mechelen) tonen aan d a t e r weinig h i s t o r i s c h e g r o n d i s , o m met z e k e r h e i d v a s t t e s t e l l e n , d a t de l i j k w a d e - k o p i e , b e w a a r d i n d e S t . G u m m a r u s k e r k v a n L i e r , w e r k is v a n A . D ü r e r. W a a r s c h i j n l i j k verkocht D ü r e r, t i j d e n s z i j n b e zoek a a n M a r g a r e t h a v a n O o s t e n r i j k , i n h a a r p a l e i s t e M e c h e l e n , een l i j k w a d e g e s c h i l d e r d d o o r e e n a n d e r k u n s t e n a a r . M o g e l i j k b e middelde B e r n a r d Va n O r l e y ( v r i e n d e n g a s t h e e r v a n D ü r e r ) b i j deze v e r k o o p .

Remi V a n H a e l s t

Detail glasraam n r. 4 - St.-Gummaruskerk L i e r. Kan. Thiery beschreef d i t glasraam a l s Margaretha van Oostenrijk " q u i donna l e suaire". Toch houdt Margaretha n i e t s i n haar handen. Zag kan. Thiery de zaken anders; voor de zware beschadigingen veroorzaakt door de beschieting van L i e r i n 1914 ?

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 149

Specialist uit Australië overgekomen

Kopie van lijkwade van Turijn te Lier Om vijf uur stipt aan de Sint-Gummaruskerk te Lier, U i t zo luidt de afspraak en de h. Van H a e l s t waarschuwt: « Kom niet te laat, want dan sta je voor gesloten deur. De koster moet de sakristie openen waar de lijkwade van Lier bewaard is ». De „Lijkwade van Lier» zoals de h. Van Haelst ze noemt, is een kopie van de beroemde lijkwade van Turijn. waarin het lichaam van Kristus zou zijn gewikkeld. Een afdruk van voor • en achterzijde van het lichaam tekent zich af op het doek, evenals bloedvlekken. geselslagen, nagels en de doornenkroon. Eeuwen is de lijkwade van Turijn als relikwie vereerd, in 1898 wekte ze verbazing toen het negatief van een foto heel duidelijk een verheven gelaat liet zien, nu bijna honderd jaar later onderwerpen specialisten over heel de wereld het linnendoek aan minutieus onderzoek om de echtheid ervan na te gaan. Kan de kopie van Lier bijdragen tot het onderzoek? Die vraag houdt alle specialisten bezig die verzamelen aan de SintGummaruskerk, n o g v ó ó r d e mooie klok de vijf uur nadert. Het is een merkwaardig gezelschap: onder hen de h. Van Haelst uit Antwerpen die naast zijn werk in een chemisch bedrijf een boek schrijft over de lijkwade van Turijn, de h. Jef Leysen, een Mechels meesterdrukker die ook a l heel wat publikaties op zijn naam heeft over dat tema. baron Va n der Straten-Waillet, voormalig ambassadeur die sinds hij te Turijn de lijkwade zag. hierover een uitgebreide dokumentatie heeft aangelegd en de h. Rex Morgan. die reeds twee boeken schreef over de lijkwade en voor zijn derde speciaal van Australië is overgekomen naar Lier, om de kopie te bekijken d i e volgens hem van groot historisch belang is.

Gesloten deur Gazet v a n A n t w e r p e n 23 -

- 85

Het is niet de eerste maal dat deze geboren Engelsman de Pallieterstad bezoekt. Hij is een wereldreiziger op zoek naar gegevens over de lijkwade. Z o stond h i j enkele jaren geleden voor deze zelfde kerk, maar de sakristie was gesloten en hij kon het voor hem zo belangrijke doek dus niet zien. Het museumstuk bleef voor kenners en voor het publiek verborgen, tenzij één enkele keer met de Sint-Gummaruskermis. Maar van dergelijke Vlaamse toestanden had de h. Morgan natuurlijk geen weet. Door d e tussenkomst van d e Vlaamse vrienden kon hij nu wel het doek bekijken en totograteren. H e t lag reeds netjes opgespeld in de sakristie. Het doek is veel kleiner dan men zou verwachten: ongeveer één derde van de lijkwade van Turijn. De tekening heeft een donkerder tint en i s minder wazig. D e schilder heeft gemeend een aantal korrekties te moeten aanbrengen. Z o zijn de benen bijvoorbeeld omgekeerd gekruist. Het werk vermeldt het jaartal 1516. In dat jaar moet het werk opgedragen z i j n a a n d e Vlaamse schilder Bernard Van Orlev door Margaretha van Oostennjk. Maar het kwam pas klaar in 1521. dat blijkt uit de rekeningen.

Van Dürer

De zogenaamde lijkwade van Lier is een kopie van de lijkwade van Turijn. Z e wordt bewaard in de sakristie van de Sint-Gummaruskerk te Lier.

In datzelfde jaar bestelde d e Duitse schilder Albrecht Durer. die toen in Antwerpen woonde. een houten cylinder voor het opbergen van zon doek. Toeval? De h. Van Haelst beweert dat d e kopie eigenlijk het werk is van Dürer. Daar zijn vele aanwijzin• gen voor. Zo staat er een tekst op in het Nürnbergs dialekt. De tekening van het hoofd lijkt op andere Kristushoofden van Dürer. Het is een achtste van de totale lichaamslengte e n i s waarschijnlijk ge-

- 150 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 150

maakt met de tameuze « portretmachine » van Dürer. D a t zou verklaren waarom het doek één derde is van de lijkwade van Turijn en bepaalde punten precies symmetrisch zijn aangebracht. Bloedvlekken Zeker is alleszins dat de. kopie dateert van vóór de brand in 1532, in de katedraal van Turijn, die sporen naliet op de oorspronkelijke lijkwade, merkt de h. Morgan op. Dat maakt de «Lijkwade van Lier « volgens de h. Morgan zeer interessant. De lijkwade van Turijn vertoont roestbruine vlekken. deze van de kopie van Lier rode. Dat wijst erop dat de schilder bloedvlekken heeft gezien op de lijkwade, die toen nog in Chambèry werd bewaard, en dat de roestbruine v l e k k e n d u s g e e n brandsporen zijn, aldus nog de h. Morgan. De lijkwade van Lier zal dus zci.cr . on plaats krijgen in zijn derde boek, dat volgend jaar verschijnt.

in de lijkwade van Turijn hoeft zo lang niet te wachten. Het werk van de h. Van Haelst zal deze winter verschijnen bij uitgeverij De Vlijt in Antwerpen. Het zal onthullende foton bevatten als ook het hele verhaal over de lijkwade van Turijn en deze van de kopie in Lier. De h. Van Haelst vertelt ons trouwens nog hoe het doek in Lier is terecht gekomen. Men neemt aan dat Margaretha van Oostenrijk de kopie aan haar vertrouweling Antoine de Lalaing schonk. Deze graaf had een grote verering voor de lijkwade. Hij zou het doek dan geschonken hebben aan het klooster van Nazareth even buiten. Lier. Dat heeft de h. Van Haelst

Geuzen verdreven Maar wie echt geïnteresseerd is

kunnen opmaken uit een archief van notaris Berckmans van Lier uit de jaren 1700. waarin de steller niet kan nalaten volgende anekdote te vermelden: '• fk herinner mil gelezen te hebben dat, ik meen in den Geuzentijd 11580 tot 1582; toen het klooster van Nazareth, door de benden werd bedreigd, enen non dezen doeck achter haren scapulier verborgen had en zoo den vijand tegemoet ging welke rechtsomkeer maakte en het klooster met vrede liet «. Ook een inventaris uit 1652 vermeldt dat de kopie werd gebruikt om soldaten die het klooster aanvielen te verdrijven, maar wat veel belangrij• ker is. daarin wordt ook A. Durer als de schilder genoemd. Toen het klooster in de vorige eeuw werd gesloten. kwam het doek uiteindelijk in de kerk van Sint-Gummarus t e L i e r terecht. waar h e t n o g a l t i j d bewaard wordt. Dc h. Van Haelst vindt het alleen spijtig dat e r niet meer wordt mee uitgepakt, want het is een zeldzaam stuk dat gerust mag worden getoond. H.VSJ.

tie:' _i Van l i n k s n a a r rechts: d e heren M o r g a n . Va n d e r Straten, Waillet• Va n Haelst en L e \ \en

- 151

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 151

Van onze redacteur

Rex Morgan

«Spoetnik van de Lijkwade» op doorreis in Antwerpen

Rex Morgan is een globetrotter, schrijver en journalist uit Australië die al verschillende exploten o p z'n actief heeft, ondermeer een expeditie naar het wrak van het door de Japanners getorpedeerde Britse vliegdekschip «Hermes» in de Golf van Bengalen. Sedert hij in 1978 in Turijn (Italië) h e t voorrecht kreeg de fameuze Lijkwade te zien, is hij fataal i n de ban geraakt v a n deze merkwaardige relikwie, waarin volgens de overlevering het gelaat van Christus is afgedrukt. Ondertussen heeft hij al twee boeken over de Lijkwade geschreven: « T h e Mystery o f the S h r o u d » e n « S h r o u d Guide», en heeft hij mee een rondreizende tentoonstelling opgezet waar bv in Hong-Kong een half miljoen bezoekers o p afkwamen. H i j staat internationaal bekend als top-expert inzake de Lijkwade van Turijn en vanwege zijn vele reizen wordt hij ook wel eens «de spoetnik van de Lijkwade » genoemd. Hij legt contacten en bemiddelt tussen onderzoekers overal ter wereld, mensen van de meest diverse wetenschappelijke disciplines zoals in ons land prof. Apers (UCL, scheikunde) e n p r o f . Raes ( R U G , textiel. Morgan zei ons dat hij dit werk doet omdat hij gefascineerd is door het voor d e wetenschap alsnog onverklaarbare karakter van de Lijkwade, maar dat religieuze bevlogenheid h e m vreemd is. Op doorreis in Antwerpen had Morgan gesprekken met Remi Van Haelst, auteur van het bij De Vlijt uitgegeven boek «Het

gelaat van Christus. De Lijkwade van Turijn ». Met Van Haelst bracht hij o.m., een bezoek aan het klooster van de minderbroeders t e Sint-Truiden d a t e e n merkwaardige tekening bezit uit 1692 die de uitstalling van de Lijkwade voorstelt v o o r p e l grims van het huis van Savoye. In Brugge legde Morgan contacten met pater Reuse, rector van d e Oecumenische Kapel, één van de initiatiefnemers van het Lijkwadegenootschap dat op 19 september officieel in Brugge wordt opgericht. H e t genootschap zal volgend j a a r i n 1 5 Vlaamse steden een rondreizende tentoonstelling organiseren, met als blikvanger een getrouwe reproductie op ware grootte van de Lijkwade. V o o r deze tentoonstelling zal Rex Morgan exclusief fotomateriaal ter beschikking stellen, ondermeer drie-dimensionale foto's er' andere documenten die met de nieuwste technieken zijn gemaakt, en die allerlei verborgen kenmerken van de Lijkwade aan het licht brengen. Info: Lijkwadegenootschap, Remi Van Haelst, Kerkstraat 68 B4, 2008 Antwerpen. (J.Vr.).

- 152 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 152

K E R K E L I J K E

H E R A L D I E K

W A P E N S

B I S S C H O P P E N

eiCiCA;Ceí;C i( A ; C � n S :

� C

V A N

� C á 4 i C � a é ,

D E

A N T W E R P E N

,, i C ; t � c i é , ae ;,.,.

ÁifA:CÁ�C�ë.iCèn ÁicAA:tn�A;trs:tÁi:� as:Cií:CM

4. J O H A N N E S M I R A E U S Op 6 j a n u a r i 1 5 6 0 w e r d t e B r u s s e l J a n L e M i r e g e b o r e n , d i e a l s Joannes M i r a e u s d e v i e r d e b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n z o u w o r d e n . De f a m i l i e L e M i r e w a s a f k o m s t i g v a n K a m e r i j k ( C a m b r a i ) e n vandaar i n B r a b a n t g e v e s t i g d . Zelf ook n i e t de e e r s t e de beste g i n g ze verwantschap aan met verschillende vooraanstaande f a m i l i e s . Een L e M i r e w a s o . a . h e e r v a n S t o c k e l e n a n d e r e l e d e n v a n d i e f a m i l i e bekleedden voorname p o s t e n t e B r u s s e l . De j o n g e J a n L e M i r e g i n g s t u d e r e n b i j d e B r o e d e r s v a n h e t Gemene L e v e n t e L e u v e n , d a a r n a t e D o u a i e n d o c e e r d e a l d a a r - op 26-jarige l e e f t i j d - klassieke talen. I n 1591 w a s h i j t e r u g t e B r u s s e l e n w e r d e r o p 2 9 a u g u s t u s van d a t j a a r p a s t o o r v a n S t . J a c o b o p d e n K O u d e n b e r g e n kanunnik van S t e . Goedele. Op 4 3 - j a r i g e l e e f t i j d w e r d J a n L e m i r e v o o r g e s t e l d a l s b i s schop v a n A n t w e r p e n , m a a r a a n v a n k e l i j k w a s h i j n i e t v a n p l a n d i t t e aanvaarden. U i t e i n d e l i j k besloot h i j d a n toch z i j n jawoord t e geven; o p 18 m a a r t 1 6 0 4 w e r d d e b e n o e m i n g b e k r a c h t i g d e n o p 3 0 m e i v a n dat j a a r werd h i j i n d e a a r t s b i s s c h o p p e l i j k e k e r k v a n Mechelen a l s b i s s c h o p Joannes Miraeus g e w i j d . Eén v a n z i j n e e r s t e v e r w e z e n l i j k i n g e n w a s h e t o p r i c h t e n - i n 1605 - v a n h e t A n t w e r p s b i s s c h o p p e l i j k s e m i n a r i e . D a a r t o e had h i j v a n h e t k a p i t t e l v a n O . L . V r o u w e e n e i g e n d o m g e k o c h t

- 153 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 153

anncs llrCU5 �,d)isschop van Arlrwerpeni604— 611 ru55cl 6-H560 tPrU55QI12I-IGiI. s

- 154 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 154

gelegen b i j d e G r o e n p l a a t s , i n d e 16de eeuw gekend a l s h e t "Hotel S i n t -Antonius". H e t diende a l s kanunnikhuis en l a g met z i j n g r o n d v e s t e n t e g e n d e r e f u g i e v a n S i n t - B e r n a r d . EĂŠn z i j n e r v o o r n a a m s t e m e d e w e r k e r s a a n d i t p r o j e k t w a s kanunnik d e l R i o . Z i j n b r o e r, d e g e l e e r d e Aubertus M i r a e u s , was z i j n s e k r e t a r i s . T e r l o o p s e v e n o p g e w e z e n d a t h e t A u b e r t Miraeus was d i e omstreeks d e z e l f d e p e r i o d e begon met d e a a n l e g van e e n b o e k e n v e r z a m e l i n g - t e n g e b r u i k e v a n h e t p u b l i e k i n d e bovenzalen v a n d e b e u r s . D i t was d e k i e m v a n d e h u i d i ge S t a d s b i b l i o t e e k . Aubert Miraeus was o o k geboren i n B r u s s e l , d e r t i e n j a a r n a z i j n b r o e r Johannes. I n j u n i 1599 begon z i j n v e r b l i j f t e Antwerpen w a a r h i j d e k e n e n c a t e c h i s t v a n d e h o o f d k e r k w a s . In 1610 h i e l d b i s s c h o p Miraeus t e Antwerpen een synode e n legde e r d e s t a t u t e n v a s t om o r d e i n d e l e v e n s w i j z e v a n d e geestelijken en de gelovigen t e brengen. U i t z i j n t i j d dat e e r t dan ook de Mechelse catechismus. EĂŠn v a n z i j n g r o o t s t e b e k o m m e r n i s s e n w a s d e z o r g v o o r a r m e n en n o o d l i j d e n d e n . Op v e r z o e k v a n z i j n a a r t s b i s s c h o p , M a t h i a s H o v i u s , s t e l d e Joannes M i r a e u s e e n o n d e r z o e k i n aangaande d e m i r a k e l e n d i e aan O . L . V r o u w v a n S c h e r p e n h e u v e l w e r d e n t o e g e s c h r e v e n , want d e k e r k was d a a r o m t r e n t w a t t e r u g h o u d e n d . In a a n s l u i t i n g met d i t onderzoek g a f h i j e e n geschiedenis u i t van h e t w o n d e r d a d i g e b e e l d . Met d e g e z o n d h e i d v a n b i s s c h o p M i r a e u s w a s h e t n i e t z o g o e d g e s t e l d ; n o g maar pas v i j f t i g j a a r oud v o e l d e h i j r e e d s d a t h i j d e tredmolen van h e t l e v e n n i e t l a n g meer zou v o l g e n . Op 3 j a n u a r i 1 6 11 m a a k t e h i j z i j n t e s t a m e n t , m a a r e n k e l e d a g e n l a t e r v e r t r o k h i j t o c h nog naar Brussel waar h i j d e h u w e l i j k s plechtigheid van de graaf van Hoogstraten zou bijwonen. Deze v e r p l a a t s i n g w e r d h e m e c h t e r f a t a a l ; h i j w e r d g e t r o f f e n door e e n b e r o e r t e d i e h i j n i e t meer t e b o v e n z o u komen. D e volgende dag o v e r l e e d h i j . Z i j n s t o f f e l i j k overschot werd naar Antwerpen overgebracht en i n d e k a t e d r a a l a l d a a r - n a a s t h e t h o o g a l t a a r - b i j g e z e t . Z i j n p r a a l g r a f , i n z w a r t marmer m e t l i g g e n d b e e l d i n w i t t e steen, w e r d i n 1613 v e r v a a r d i g d d o o r d e gebroeders C o l l y n de N o l e . Ti j d e n s h e t Franse Bewind i n 1797 w e r d d e graftombe v a n bisschop Miraeus, samen met d i e v a n nog andere Antwerpse bisschoppen, d o o r h e t C e n t r a l e Bestuur v e r k o c h t aan J . B . Adnet, e e n F r a n s koopman i n d r a n k e n , d i e g e h u i s v e s t was o p de h o e k v a n d e S c h o e n m a r k t e n d e G r o e n p l a a t s .

- 155 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 155

Zoals h o g e r a l gezegd was d e f a m i l i e L e M i r e v a n meer d a n g e wone a f k o m s t , z e z o u z e l f s v a n a d e l z i j n g e w e e s t w a n t o p 1 f e b r u a r i 1675 werd aan Bartholomeus L e M i r e opnieuw a d e l verleend " i n de stand van z i j n voorouders". Bartholomeus Le M i r e w a s g e h u w d m e t C a t h a r i n a W o u t e r s d e W e s t p h a l i e . De o u d e r s v a n b i s s c h o p M i r a e u s w a r e n W i l l e m L e M i r e e n J e a n n e Speeckaert. A l s g e n e a l o g i s c h e b i j z o n d e r h e i d mag n o g v e r m e l d w o r d e n d a t een n i c h t v a n d e b i s s c h o p , E l i s a b e t h L e M i r e , m o e d e r w e r d van d e l a t e r e b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n A u b e r t u s v a n d e n E e d e . De f a m i l i e L e M i r e v o e r d e e e n w a p e n v a n a z u u r ( b l a u w ) , e e n keper v a n z i l v e r , v e r g e z e l d v a n d r i e h a n d s p i e g e l s v a n ' t z e l f de m e t o m l i j s t i n g e n g r e e p v a n g o u d . Zo w e r d h e t o o k g e v o e r d d o o r d e b i s s c h o p m a a r d a n m e t d e g e b r u i k e l i j k e groene hoed e n aan i e d e r e z i j d e zes afhangende kwasten v a n ' t z e l f d e . D i t wapen i s a f g e b e e l d o p z i j n g e s c h i l d e r d p o r t r e t e n o p het k o o r g e s t o e l t e v a n d e O.L.Vrouwkerk v a n Antwerpen. D i t koorgestoelte werd i n 1799 v e r n i e l d maar i n 1839 t e r u g h e r steld. A l s l e u z e v o e r d e d e b i s s c h o p "FUTURE PROSPICE" ( = w e e s o p d e toekomst b e d a c h t ) . De f a m i l i e S p e e c k a e r t , w a a r u i t d e m o e d e r v a n b i s s c h o p M i r a e u s stamde, v o e r d e o p e e n r o o d s c h i l d e e n k r u i s v a n z i l v e r d a t in h e t h a r t beladen i s met een rood spoorrad en gekantonneerd w o r d t d o o r v i e r k r u i s j e s v a n z i l v e r . Ve r s c h i l l e n d e t a k k e n e c h t e r hebben d i t wapen g e b r o k e n maar wel m e t behoud v a n z i l v e r e n r o o d . Z o v o e r d e E n g e l b r e c h t Speeckaert ( g r o o t v a d e r v a n d e b i s s c h o p l a n g s moederszijde) op r o o d d r i e z i l v e r e n s c h u i n b a l k e n , e e n r o o d k a n t o n d a t b e laden i s met i n de v o e t d r i e s c h e l p e n v a n z i l v e r 2 : 1 , e n i n ' t hoofd een k l e i n s c h i l d j e , ingehoekt gedeeld van z i l v e r en r o o d v a n t i e n s t u k s ( w a t S w e e r t s z o u k u n n e n z i j n ) , d i t alles geflankeerd d o o r twee staven o f scepters van z i l v e r. Jos G o o l e n a e r t s BRONNEN EN VERWIJZINGEN : P r o f . d r . D e C l e r c q : " H e t Bisdom A n t w e r p e n 1 5 5 9 - 1 9 6 2 " - U i t g a v e De V l i j t , 1 9 6 2 Aug. T h y s : " H i s t o r i e k v a n s t r a t e n e n p l e i n e n v a n A n t w e r p e n " Gazet v a n A n t w e r p e n v a n j a n . - m e i 1 9 6 2 e n 1 7 e n 1 8 december 1977

- 156 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 156

Kan. F l . P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n " - n i e u w e u i t g a v e van d e e d i t i e 1 9 2 7 - 1 9 4 8 " G r a f - e n G e d e n k s c h r i f t e n v a n d e p r o v i n c i e A n t w e r p e n " - To m e I O . L . Vr o u w k e r k J.B. R i e t s t a p : " A r m o r i a l General" - R i e t s t a p g e e f t d e s p i e g e l s van h e t w a p e n L e M i r e z o n d e r h a n d g r e e p K i t s Nieuwenkamp : " E n c y c l o p e d i e van d e h e r a l d i e k " , E l s e v i e r pocket. I n de h e r a l d i e k i s de s p i e g e l h e t t e k e n van r e i n heid e n waarheid Baron Ryckman d e B e t z e n v i c o m t e d e J o n g h e d ' A r d o y e : " A r m o r i a l et Biographies des chanceliers e t c o n s e i l l e r s de Brabant" 4 volumes F. d e Cacamp : " G é n é a l o g i e S p e e c k a e r t " - 1 9 6 9 A. G o o v a e r t s : " G é n é a l o g i e de l a f a m i l i i e W o u t e r s d e W e s t p h a l i e "

- 157 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 157

Het K o n i n k l i j k P a l e i s van Laken z o a l s we h e t nu kunnen z i e n . Onder : een akwarel u i t 1786 van FranĂ§ois LefĂ¨bvre t o o n t h e t p a l e i s van Laken en de k o e t s van de goeverneur d e r O o s t e n r i j k s e Nederlanden.

- 158 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 158

kastelen in vlaanderen L

A K

E N

Laken w e r d v o o r d e e e r s t e m a a l v e r m e l d i n e e n a k t e u i t h e t j a a r 1080, w a a r i n s p r a k e w a s v a n d e h e e r v a n d i e p l a a t s : G i l b e r t d e L a c a . I n e e n d o k u m e n t u i t 1 0 9 9 kwam W a l t e r d e L a c e v o o r e n i n 1157 s c h r e e f m e n " L a c h e n " . I n 1331 - t i j d e n s d e r e g e r i n g v a n h e r t o g J a n I I I v a n B r a b a n t werd L a k e n b i j B r u s s e l g e v o e g d e n d i t v o o r m e e r d a n v i e r eeuwen. P a s i n 1 7 9 5 w e r d L a k e n e e n o n a f h a n k e l i j k e g e m e e n t e . I n 1 9 2 1 w e r d L a k e n - s a m e n m e t H a r e n e n N e d e r - O v e r -Heembeek opnieuw b i j B r u s s e l g e v o e g d , d i t m a a l d e f i n i t i e f . Het g r o n d g e b i e d d a t t h a n s h e t K o n i n k l i j k Domein v a n L a k e n v o r m t , behoorde e e r t i j d s t o t d e h e e r l i j k h e i d "Schoonenberg" ( B e a u m o n t ) , waarvan d e e e r s t e h e r e n t o t d e m a c h t i g e B r u s s e l s e p a t r i c i ë r s f a m i l i e C l u t i n c k behoorden. Een t a k v a n d e z e f a m i l i e v o e r d e d e n a a m L a p i d e o f Va n d e n s t e e n ( e ) en z i j b e z a t e n t e v e n s d e h e e r l i j k h e i d " S c h o o n e n b e r g " o n d e r Wa t e r m a a l . I n a p r i l 1 2 4 4 s t o n d A r n o l d d e L a p i d e - i n a a n w e z i g h e i d v a n H e n d r i k v a n L e v e d a l e , amman, e n t w e e B r u s s e l s e s c h e penen - d e r e c h t e n , d i e h i j b e z a t o p e e n d e e l d e r t i e n d e n t e Laken, a f a a n d e a b d i j v a n A f f l i g e m . De h e e r l i j k h e i d " S c h o o n e n b e r g " o n d e r L a k e n w a s n a d i e n n o g i n h e t b e z i t v a n o . a . d e f a m i l i e s v a n Hamme, H u j o e l , d e l a Samme, Doelmans, D r i n c k w a e r t , v a n A c h e l e n , Va n d e r b o r c h e n d e P o e d e r lé. Op 7 j u l i 1 7 5 7 v e r k o c h t F i l i p s - E u g e e n - J o z e f , g r a a f d ' O l m e n d e Poederlé h e t kasteeldomein aan P i e t e r -Jacob Meulenbergh e n diens echtgenote Anne-Marie Deneck, d i e h e t o p hun b e u r t - o p 2 0 m a a r t 1764 - d o o r s p e e l d e n a a n J o z e f - A n t o o n De Wa u t i e r de B e r e n ( o f B e r e n t ) , e e n i n g e z e t e n e v a n d e s t a d D o o r n i k . Jozef De Wa u t i e r, h e e r van Beren, e n z i j n echtgenote, ThérèseS o p h i e Ve r a n n e m a n , h a d d e n v e r s c h i l l e n d e k i n d e r e n w . o . e e n zoon W i l l e m D e W a u t i e r d i e l u i t e n a n t w a s i n h e t r e g i m e n t v a n hertog K a r e l v a n L o r r e i n e n . Deze z o o n was t e v e n s d e a u t e u r v a n

- 159 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 159

een w e r k o v e r B r u s s e l e n o m g e v i n g , d a t i n 1 8 1 0 w e r d u i t g e g e ven. De v o o r v a d e r l i j k e w o n i n g v a n d e h e r e n v a n S c h o o n e n b e r g w a s h e t k a s t e e l ' t G r o o t h o f . H e t w a s e e n i m p o s a n t v i e r k a n t g e b o u w, geflankeerd d o o r d r i e ronde torens en een v i e r d e t o r e n d i e i e t s h o g e r e n v i e r k a n t was. Een brede v i j f b o g i g e b r u g vormde de t o e g a n g t o t h e t g e h e e l d a t me:t w a t e r o m g e v e n w a s . B e h a l v e het oude k a s t e e l ' t G r o o t h o f b e s t o n d h e t domein Schoonenberg nog u i t e e n h o e v e m e t t a l r i j k e b i j g e b o u w e n ; e e n t u i n ; v i j v e r ; g r a c h t e n e n d i j k e n ; a l l e s samen 81 h a g r o o t . Wanneer B r u s s e l i n 1 7 4 6 d o o r d e l e g e r s v a n L o d e w i j k X V, k o ning van F r a n k r i j k ( i n o o r l o g met O o s t e n r i j k ) , o n d e r d e Franse maarschalk M a u r i t s v a n Saksen, b e l e g e r d werd, i n s t a l l e e r d e deze l a a t s t e z i j n h o o f d k w a r t i e r i n h e t k a s t e e l ' t G r o o t h o f . De w e i d e n r o n d o m h e t k a s t e e l w e r d e n v o l l e d i g a f g e g r a z e n d o o r het vee v a n h e t Franse l e g e r e n e n k e l e bijgebouwen o p h e t kasteeldomein werden d o o r d e s o l d a t e n beschadigd. In 1780 v o l g d e J o z e f I I ( 1 7 4 1 - 1 7 9 0 ) z i j n moeder - k e i z e r i n Maria- T h e r e s i a (1717-1780) - o p d e O o s t e n r i j k s e t r o o n o p . H i j stelde z i j n z u s t e r, a a r t s h e r t o g i n Maria- C h r i s t i n a van Oostenr i j k , e n h a a r gemaal p r i n s A l b e r t - C a s i m i r, h e r t o g van SaksenTe s c h e n , a a n t o t l a n d v o o g d e n ( o f g o e v e r n e u r s - g e n e r a a l ) v a n d e Oostenrijkse Nederlanden. Z i j kregen de beschikking o v e r h e t paleis aan h e t Koningsplein t e Brussel - d a t werd o p g e r i c h t door K a r e l v a n L o r r e i n e n - maar b i j h u n i n t r e k was d i t gebouw volop i n r e s t a u r a t i e d o o r a r c h i t e k t BarnabĂŠ Guimard. Va n u i t d e v e n s t e r s v a n h u n p a l e i s k o n d e n d e l a n d v o o g d e n g e nieten van h e t golvende landschap d a t Laken bood e n , aangetrokken door de schoonheid van d i e p l a a t s , b e s l o t e n z i j d a a r een n i e u w e r e s i d e n t i e t e b o u w e n . I n 1781 k o c h t e n z i j h e t d o m e i n Schoonenberg v a n J o z e f - A n t o i n e De W a u t i e r , h e e r v a n B e r e n , e n v o e g d e n , d o o r o p e e n v o l g e n d e aankopen, n o g e e n a a n t a l g r o n d e n a a n d i t e i g e n d o m t o e . Met d e b o u w v a n h e t n i e u w e l a n d h u i s ' S c h o o n e n b e r g " ( S c h e i n b e r g ) werd b e g o n n e n i n 1 7 8 2 e n d e e e r s t e s t e e n w e r d d a t j a a r g e l e g d op 1 4 d e c e m b e r. T w e e v o o r a a n s t a a n d e a r c h i t e k t e n w e r d e n b e l a s t met d e b o u w o p d r a c h t : L o u i s M o n t o y e r e n A n t o i n e P a y e n ( d e z e l a a t s t e meer v o o r de v e r f r a a i i n g ) maar h e t ontwerp van h e t p a l e i s z o u d o o r p r i n s A l b e r t v a n S a k s e n - Te s c h e n z e l f g e t e k e n d zijn. L o u i s - J o s e p h M o n t o y e r ( M a r i e m o n t 1 7 4 9 - Wenen 5 j u n i 1 8 1 1 ) , bouwde v e r s c h i l l e n d e p a l e i z e n ( o . a . d e b e r o e m d e " A l b e r t i n a " i n Wenen) e n w e r k t e ( s a m e n m e t d e F r a n s e a r c h i t e k t B a r n a b ĂŠ Guimard) a a n d e u r b a n i s a t i e v a n d e B r u s s e l s e p a r k w i j k . Antoine- M a r i e Payen s r . ( D o o r n i k 1749 - e i n d 18de eeuw) w a s d e

- 160 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 160

bouwer v a n e n k e l e k a s t e l e n , w . o . h e t k a s t e e l B e l v ĂŠ d Ă¨ r e t e L a k e n (de h u i d i g e v e r b l i j f p l a a t s v a n d e p r i n s e n v a n L u i k ) ; h e t j a c h t paviljoen "de Notelaer" ( i n opdracht van de hertog van Ursel) t e H i n g e n e - t h a n s Scheldemuseum - , e n z . Om d e b o u w v a n h e t p a l e i s t e L a k e n v a n n a b i j t e k u n n e n v o l g e n en d e - t o t b o u w w e r f h e r l e i d e - r e s i d e n t i e i n B r u s s e l t e o n t vluchten, v e s t i g d e n d e landvoogden z i c h i n de zomer v a n h e t j a a r 1782 i n h e t oude k a s t e e l ' t G r o o t h o f , i n de o n m i d d e l l i j k e omgeving v a n h e t n i e u w e k a s t e e l . I n 1 7 8 4 w a s h u n p a l e i s v o l t o o i d en k o n d e n d e l a n d v o o g d e n e r h u n i n t r e k n e m e n . Behalve h e t k a s t e e l bouwde M o n t o y e r - o p h e t n o o r d e l i j k e d e e l van h e t d o m e i n - n o g e e n o r a n j e r i e , s e r r e s e n e e n C h i n e s e t o r e n . Deze t o r e n , g e b o u w d n a a r h e t v o o r b e e l d v a n d e C h i n e s e t o r e n n a b i j h e t k a s t e e l v a n Kew i n E n g e l a n d , t e l d e e l f v e r d i e p i n g e n . Vanop d e c i r k e l v o r m i g e g a l e r i j - d i e d e t o r e n b e k r o o n d e - h a d men e e n p r a c h t i g v e r g e z i c h t e n z o u m e n - b i j h e l d e r w e e r - t o t Antwerpen kunnen z i e n hebben. A a n d e v o e t v a n d e C h i n e s e t o r e n van L a k e n s t o n d e n e e n p a g o d e e n , i n b l a u w e n w i t g e s t r e e p t e kuipen, oranjebomen. I n h e t k a s t e e l p a r k v a n Laken werden d o o r a r c h i t e k t M o n t o y e r, meerdere p a v i l j o e n e n o p g e r i c h t ; o . a . d e " Z o n n e t e m p e l " , m e t L o d e w i j k X V I - i n t e r i e u r ; d e " Te m p e l d e r V r i e n d s c h a p " ( l a t e r " Te m p e l v a n M a r s " g e n o e m d ) ; e n z . E r kwam o o k e e n m e n a g e r i e v o o r wilde d i e r e n , waarvan de grotvormige kooien i n een halve c i r kel werden opgesteld. Op 1 4 j u l i 1 7 8 9 b e s t o r m d e n F r a n s e R e v o l u t i o n a i r e n d e P a r i j s e B a s t i l l e , d i e met de grond werd gelijkgemaakt. Op 18 augustus brak i n L u i k een volksopstand u i t en o p 24 o k t o b e r 1789 maakten d e "Brabanders" z i c h meester van d e s t a d Tu r n h o u t , n a drie u u r s t r i j d tegen de Oostenrijkse troepen. Op d i t gevecht volgden nog andere : Gent, Brugge, B r u s s e l , Antwerpen. Op 18 november 1 7 8 9 w a r e n d e a a r t s h e r t o g e n v e r p l i c h t i j l i n g s d e N e d e r l a n d e n t e v e r l a t e n om t e o n t s n a p p e n a a n d e z e " B r a b a n t s e Omwenteling". D e B e l g i s c h e R e v o l u t i e l e e k t e s l a g e n maar de onderlinge onenigheid tussen de verschillende l e i d e r s en de v i j a n d i g h e i d v a n d e g r o t e mogendheden b r a c h t e n e e n s n e l l e ommekeer. Geholpen d o o r o . a . E n g e l s e , H o l l a n d s e e n P r u i s i s c h e t r o e p e n versloegen de O o s t e n r i j k e r s de opstandelingen b i j R o c h e f o r t , Assesse, G e n t , B r u g g e , e n z . D e O o s t e n r i j k e r s v e s t i g d e n z i c h op 2 n o v e m b e r 1 7 9 0 w e e r i n B r u s s e l e n , i n h e t b e g i n v a n h e t jaar 1791, betrokken de aartshertogen t e r u g hun p a l e i s i n Laken. De R e v o l u t i e w a s i n F r a n k r i j k w e l e e n s u k s e s g e w o r d e n , w a a r n a de G i r o n d i j n e n h e t a l s h u n t a a k z a g e n h u n b u u r v o l k e n t e b e -

- 161 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 161

v r i j d e n v a n vreemde o n d e r d r u k k i n g . O p hun a a n d r i n g e n v e r k l a a r de L o d e w i j k X V I - o p 2 0 a p r i l 1 7 9 2 - d e o o r l o g a a n F r a n s I I van O o s t e n r i j k . De k o n i n g v a n P r u i s e n e n d e p r i n s e n v a n h e t H e i l i g R i j k s t e u n den F r a n s I I e n v i e l e n g e z a m e n l i j k F r a n k r i j k b i n n e n . O p 2 0 september 1792 w e r d d i t a l l i a n t i e l e g e r t e Va l m y, i n A r g o n n e , verslagen d o o r d e Fransen. Op 28 o k t o b e r 1792 t r o k h e t Franse leger z e g e v i e r e n d B e l g i ë b i n n e n e n veegde, o p 6 november i n d e S l a g v a n Jemappes, d e O o s t e n r i j k e r s v a n d e k a a r t . Op 1 5 d e c e m b e r 1 7 9 2 b e s l i s t e d e N a t i o n a l e K o n v e n t i e - d i e d e "Gironde" had vervangen - t o t annexatie van B e l g i ë aan Frankrijk Kort nadat de Fransen België binnenvielen v e r l i e t e n de landvoogden o p n i e u w o n s l a n d . A l h e t m e u b i l a i r w e r d u i t h e t k a s t e e l van L a k e n v e r w i j d e r d . H e t p a l e i s w e r d d o o r d e F r a n s e n i n b e s l a g genomen e n i n g e r i c h t a l s m i l i t a i r h o s p i t a a l . Op 1 8 m a a r t 1 7 9 3 w e r d e n d e F r a n s e t r o e p e n i n N e e r w i n d e n v e r slagen d o o r F r e d e r i k , p r i n s v a n Saksen-Coburg- S a a l f e l d , e e n jongere b r o e r van k e i z e r Frans I I van O o s t e n r i j k . Meteen werd hij bevorderd t o t kapitein-generaal van de Oostenrijkse Nederlanden e n o p 2 5 m a a r t - n a e e n t r i o m f a n t e l i j k e i n t o c h t t e Brussel - nam h i j z i j n i n t r e k i n h e t p a l e i s v a n Laken, e n volgde d a a r z i j n t a n t e , a a r t s h e r t o g i n Maria- C h r i s t i n a van Oostenrijk, op. Op 2 6 j u n i 1 7 9 4 v e r s l o e g e n d e F r a n s e n ( t e F l e u r u s o n d e r g e n e raalJean-Baptiste Jourdan) andermaal de Oostenrijkers, waardoor het p a l e i s van Laken weer werd v e r l a t e n en door de Fransen bezet. Na d e n e d e r l a a g t e F l e u r u s w e r d e n d e O o s t e n r i j k e r s - o p 2 j u l i 1794 - n o g m a a l s v e r s l a g e n t e S e n e f f e e n v o l g d e h u n d e f i n i t i e ve n e d e r l a a g b i j S p r i m o n t , o p 1 8 s e p t e m b e r . Op 1 o k t o b e r 1 7 9 5 w e r d d e a n n e x a t i e v a n B e l g i ë b i j F r a n k r i j k bevestigd e n op 17 o k t o b e r 1797 z a l O o s t e n r i j k , d o o r a f t e zien van z i j n s o e v e r e i n i t e i t o v e r d i t l a n d , deze reeds b e staande s i t u a t i e b e v e s t i g e n . In augustus 1803 werd h e t domein "Sch3nberg", v e r d e e l d i n 21 l o t e n , o p e n b a a r v e r k o c h t . D e d e f i n i t i e v e t o e w i j z i n g v o n d plaats op 15 september 1803. L o t I b e h e l s d e : het g r o o t k a s t e e l ; t w e e a l s b e r g p l a a t s i n g e r i c h t e gebouwen; s t a l l i n g e n ; grot; waterval; bloementuin; h e t "Liefdeseiland"; d e tempel van M a r s ; h e t b o t e n h u i s ; d e o r a n j e r i e ; e n n o g a n d e r e g e b o u w e n , op e e n u i t g e s t r e k t d o m e i n v a n 2 7 h a . H e t l o t w e r d v o o r 220.810 F toegewezen a a n d e B r u s s e l s e h e e l m e e s t e r J e a n - B a p t i s t e Te r r a d e , w i e n s b e d o e l i n g h e t w a s h e t k a s t e e l e n d e b i j g e b o u w e n

- 162 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 162

te l a t e n slopen en de gerekupereerde m a t e r i a l e n met g r o t e winsten t e verkopen. Op de p l a a t s van h e t k a s t e e l zou de nieuwe e i g e n a a r e e n v i l l a i n I t a l i a a n s e s t i j l l a t e n o p r i c h t e n en e e n g e d e e l t e v a n h e t d o m e i n z o u h i j v e r k a v e l e n e n v e r k o p e n . Tijdens één z i j n e r bezoeken aan B r u s s e l r a a k t e Napoleon Bonaparte i n de ban van h e t prachtige p a l e i s . D h r. Doulcet-Pontécoulant, p r e f e k t van h e t Dijledepartement, kreeg de opdracht de s l o p i n g s w e r k e n a a n h e t k a s t e e l o n m i d d e l l i j k t e l a t e n s t o p zetten. Napoleon, E e r s t e K o n s u l , k o c h t i n 1804 h e t k a s t e e l domein a a n - a l s g i f t v o o r z i j n e c h t g e n o t e - v o o r e e n b e d r a g van 5 1 2 . 2 0 7 F . D a a r d o o r r e d d e h i j h e t k a s t e e l v a n d e t o t a l e o n d e r g a n g m a a r, j a m m e r g e n o e g , w a r e n t o e n r e e d s d e o r a n j e r i e en d e C h i n e s e t o r e n o n d e r d e m o k e r s l a g e n v a n d e s l o p e r s h a m e r s bezweken. De h e r s t e l l i n g s w e r k e n a a n h e t k a s t e e l v a n L a k e n w e r d e n u i t g e voerd o n d e r d e l e i d i n g v a n a r c h i t e k t G h i s l a i n -Joseph Henry (Dinant 20 mei 1754 - Brussel 8 f e b r u a r i 1820), bouwer van het k a s t e e l v a n Duras, e n z . Op 1 s e p t e m b e r 1 8 0 4 - k o r t n a h u n k r o n i n g - n a m e n k e i z e r N a poleon e n k e i z e r i n Joséphine v o o r d e e e r s t e maal hun i n t r e k in h e t k e i z e r l i j k p a l e i s van Laken, waarvan de h e r s t e l l i n g s werken n o g a a n d e g a n g w a r e n . P a s i n 1806 was h e t p a l e i s z o goed a l s v o l l e d i g i n o r d e . Napoleon B o n a p a r t e ( A j a c c i o 1 5 a u g u s t u s 1769 - S i n t - H e l e n a 5 mei 1821) was h e t tweede van a c h t k i n d e r e n van C a r l o Bonaparte (1746-1785) e n van M a r i a - L a e t i t i a Romalino (1750-1836). Op 9 m a a r t 1 7 9 6 h u w d e N a p o l e o n m e t J o s é p h i n e Ta s c h e r d e l a P a g e r i e , weduwe v a n A l e x a n d e r, b u r g g r a a f d e B e a u h a r n a i s (Martinique 28 mei 1760 - P a r i j s , g e g u i l l o t i n e e r d , 2 3 j u n i 1794). Joséphine d e Beauharnais b r a c h t u i t h a a r e e r s t e h u w e l i j k d r i e k i n d e r e n mee, d i e d o o r Napoleon werden aangenomen: - Eugène d e Beauharnais ( P a r i j s 3 september chen 2 1 f e b r u a r i 1 8 2 4 ) ;

1781 - M ü n -

- Hortense de Beauharnais (1783-1837), d i e i n h e t h u w e l i j k trad met Lodewijk Bonaparte (1778-1846), een jongere broer van Napoleon; e n - Stephanie de Beauharnais (1789-1860). Lodewijk Bonaparte werd door z i j n b r o e r Napoleon uitgeroepen t o t koning van Holland. Op d o o r r e i s n a a r z i j n nieuwe v a d e r land v e r b l e e f h i j , o p 15 j u n i 1806, m e t z i j n echtgenote, koningin Hortense, e n hun kinderen, o p h e t p a l e i s van Laken. Een j a a r l a t e r w a s h e t k o n i n k l i j k e c h t p a a r o p n i e u w o p h e t

- 163 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 163

Boven : h e t kasteeldomein t i j d e n s h e t O o s t e n r i j k s bewind ( f r a g m e n t ) Onder : I n h e t k a s t e e l " ' t Groothof" verbleven de O o s t e n r i j k s e goeverneurs t o t de bouw van h e t k a s t e e l van Laken v o l t o o i d was. " ' t Groothof" werd i n 1828 v o l l e d i g afgebroken.

- 164 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 164

paleis nadat hun oudste zoon, Napoleon-Karel (1802-1807), i n Den H a a g o v e r l e d e n w a s a a n d e k r o e p . Op 1 4 M e i 1 8 0 7 i n s t a l l e e r d e k e i z e r i n J o s é p h i n e z i c h o p n i e u w in Laken en t i j d e n s h a a r v e r b l i j f zorgde z i j v o o r u i t b r e i d i n g van d e h o v i n g e n e n s e r r e s . Toen d e k e i z e r i n 1 8 0 9 J o s é p h i n e v e r s t o o t t e o n t n a m h i j h a a r het p a l e i s van Laken i n r u i l v o o r h e t Elysée t e P a r i j s . E x k e i z e r i n Joséphine v e s t i g d e z i c h e c h t e r, m e t h a a r hofdames, i n h e t k a s t e e l Malmaison a a n d e S e i n e ( t h a n s Napoleonmuseum), waar z e - o p 3 0 m e i 1 8 1 4 - z o u o v e r l i j d e n . In 1810 w e r d Napoleon v a d e r v a n een n a t u u r l i j k e z o o n , A l e x a n d e r Wa l e w s k i , w i e n s m o e d e r , M a r i a W a l e w s k a , s e d e r t 1 8 0 7 z i j n m i n nares w a s . Op 1 a p r i l 1 8 1 0 h e r t r o u w d e N a p o l e o n m e t M a r i e - L o u i s e , a a r t s h e r t o g i n v a n O o s t e n r i j k ( W e n e n 1 2 d e c e m b e r 1 7 9 1 - Rome 1 7 december 1 8 4 7 ) , d o c h t e r v a n F r a n s I I J o z e f - K a r e l ( F l o r e n c e 12 f e b r u a r i 1 7 6 8 - We n e n 2 m a a r t 1 8 3 5 ) , R o o m s - D u i t s k e i z e r (1792-1806), k e i z e r v a n O o s t e n r i j k ( v a n a f 14 augustus 1 8 0 4 ) , enz. M a r i e - L o u i s e was e e n n i c h t v a n a a r t s h e r t o g i n M a r i a - C h r i s t i n a van O o s t e n r i j k , landvoogdes d e r Nederlanden. Op d o o r r e i s n a a r A n t w e r p e n ( o m d e v l o o t e n d e h a v e n t e i n s p e k teren) v e r b l e v e n Napoleon en Marie-Louise - o p 29 a p r i l van dat j a a r - o p h e t p a l e i s van Laken. Op 14 mei daaropvolgend was d e k e i z e r - v o o r d e l a a t s t e m a a l - i n L a k e n . H e t k e i z e r l i j k paleis bleef wel i n gebruik als gelegenheidsresidentie voor d e l e d e n v a n de k e i z e r l i j k e f a m i l i e , maar Napoleon z e l f werd e r n i e t m e e r g e z i e n . W e l v e r w i e r f d e k e i z e r m e e r d e r e gronden r o n d h e t k a s t e e l d o m e i n , d a t h i j w i s t u i t t e b r e i d e n tot 59 ha. Op 2 0 m a a r t 1 8 11 w e r d t e P a r i j s e e n z o o n g e b o r e n u i t h e t h u w e l i j k van Napoleon en Marie-Louise : Napolein I I Frans- K a r e l J o z e f , b i j g e n a a m d " l ' A i g l o n " ( h e t a d e l a a r s j o n g ) . Va n b i j z i j n g e b o o r t e k r o o n d e z i j n v a d e r h e m t o t k o n i n g v a n Rome e n l a t e r verwierf h i j nog andere t i t e l s , z o a l s d i e van hertog van R e i c h s t a d t ; h e r t o g v a n Parma, P i a c e n z a e n G u a s t e l l a ; e n z . N a p o l e o n I I z o u e c h t e r r e e d s o p 2 2 j u l i 1 8 3 2 t e Wenen o v e r l i j d e n aan de t e r i n g . Na z i j n n e d e r l a a g b i j L e i p z i g ( o k t o b e r 1 8 1 3 ) e n z i j n t r o o n s afstand i n Fontainebleau, w e r d Napoleon d o o r z i j n tegenstanders verbannen n a a r h e t e i l a n d E l b a . D a a r w i s t h i j e c h t e r t e ontsnappen e n l a n d d e - o p 1 m a a r t 1815 - n a b i j Cannes, m e t een l e g e r v a n 1 0 0 0 m a n . D o o r h e t o v e r l o p e n v a n h e m t e g e m o e t trekkende t r o e p e n werd z i j n troepenmacht steeds g r o t e r e n s t e r k e r. Op 20 m a a r t 1815 h i e l d h i j z i j n i n t o c h t i n P a r i j s ,

- 165 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 165

waar h i j o p n i e u w d e m a c h t g r e e p . O p 1 8 j u n i 1 8 1 5 w e r d e n d e Fransen d e f i n i t i e f v e r s l a g e n o p d e c a . 1 5 0 0 h a g r o t e v l a k t e die z i c h u i t s t r e k t e van Ohain en Plancenoit t o t Eigenbrakel en v a n d e S i n t - J a n s b e r g t o t V i e u x - G e n a p p e , e e n v e l d s l a g d i e " S l a g v a n W a t e r l o o " w o r d t genoemd o m d a t W e l l i n g t o n i n d a t plaatsje het bericht van z i j n overwinning dateerde. Napoleon B o n a p a r t e w e r d v e r o o r d e e l d t o t d e p o r t a t i e n a a r h e t eiland S i n t -Helena, waar h i j , o p 5 mei 1821, z o u o v e r l i j d e n aan m a a g k a n k e r, n a b i j n a z e s g r a u w e j a r e n v a n b a l l i n g s c h a p . Aan z i j n l a a t s t e w i l o m t e P a r i j s b e g r a v e n t e w o r d e n w e r d onder L o d e w i j k F i l i p s - v o l d a a n o p 1 5 december 1 8 4 0 . Z i j n s t o f f e l i j k o v e r s c h o t w e r d b i j g e z e t i n d e Dôme d e s I n v a l i d e s . D e s t o f f e l i j k e r e s t e n van z i j n énige e c h t e l i j k e zoon, Napoleon I I , hertog van Reichstadt, werd - op bevel van Adolf H i t l e r naar P a r i j s o v e r g e b r a c h t . Na d e d o o d v a n N a p o l e o n h u w d e e x - k e i z e r i n M a r i e - L o u i s e h a a r minnaar g e n e r a a l N e i p p e r g ( i n 1821) e n n a d i e n s o v e r l i j d e n hertrouwde z i j m e t g r a a f Bombelles ( i n 1 8 3 4 ) . Door h e t V e r d r a g v a n P a r i j s ( 3 0 m e i 1 8 1 4 ) w e r d B e l g i ë a a n F r a n k r i j k o n t t r o k k e n . Op 3 j u n i 1815 b e s l o o t h e t Kongres v a n Wenen t o t v e r e n i g i n g v a n B e l g i ë e n H o l l a n d o n d e r d e n a a m : " N e d e r l a n d e n " . V l a k v ô ô r d e s l a g v a n Q u a t r e - B r a s nam W i l l e m I bezit van de t r o o n van h e t Hollands-Belgische r i j k o f h e t k o n i n k r i j k d e r Nederlanden. O n m i d d e l l i j k na Waterloo werd de overdracht v a n B e l g i ë aan H o l l a n d nogmaals b e k r a c h t i g d . I n d e l o o p d e r j a r e n b l e e k d e z e gedwongen u n i e n i e t e r g g e slaagd t e z i j n . I n a l l e g r o t e s t e d e n v a n h e t l a n d i n s t a l l e e r den d e H o l l a n d e r s g a r n i z o e n e n e n a l l e h o g e a m b t e n i n B e l g i ë werden d o o r H o l l a n d e r s b e z e t . O p n i e u w w e r d o n s l a n d d o o r b e zetters onderdrukt en dat kon n i e t b l i j v e n duren. Toen N a p o l e o n I v a n h e t p o l i t i e k e t o n e e l v e r d w e e n b e h i e l d h e t p a l e i s v a n Laken z i j n o o r s p r o n k e l i j k e bestemming : r e s i d e n t i e van d e r e g e r e n d e v o r s t e n . Koning W i l l e m I k o n - d o o r e e n h e l e r e e k s aankopen - h e t k a s teeldomein van Laken a a n z i e n l i j k v e r g r o t e n t o t r u i m 79 h a . Hij v e r w i e r f i n 1828 h e t l a n d h u i s d a t aan j o n k e r de Vi s s c h e r de C e l l e s t o e b e h o o r d e e n o o k d e k a s t e e l h o e v e v a n b a r o n l e Roy d e G a n s e n d r i e s , a l s m e d e h e t k a s t e e l v a n b a n k i e r F r a n ç o i s J. Meelis, d a t t o t z o m e r v e r b l i j f werd i n g e r i c h t v o o r p r i n s Frederik. In 1828 werd h e t oude " c a s t e l " ' t Groothof v o l l e d i g afgebroken; het was - omdat h e t n i e t meer a l s woonst g e b r u i k t werd - v o l l e dig i n v e r v a l geraakt. Willem I F r e d e r i k , e r f e l i j k s o e v e r e i n v o r s t d e r Ve r e n i g d e N e -

- 166 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 166

derlanden; k o n i n g d e r Nederlanden; p r i n s v a n Oranje-Nassau; g r o o t h e r t o g v a n Luxemburg; v o r s t v a n F u l d a ; g r a a f v a n C o r v e y, Weingarten e n Dortmund; h e r t o g v a n L i m b u r g ; e n z . ( Wa s s e n a a r, Huis t e n Bosch, 2 4 a u g u s t u s 1772 - B e r l i j n , p a l e i s U n t e r d e n Linden, 1 2 december 1 8 4 3 ) , was een zoon v a n W i l l e m V Batavus, p r i n s v a n O r a n j e ; e r f s t a d h o u d e r d e r Ve r e n i g d e P r o v i n c i e s ; v o r s t v a n F u l d a ; g r a a f v a n Corvey; e n z . ( ' s Gravenhage 8 m a a r t 1748 - B r u n s w i j k 9 a p r i l 1 8 0 6 ) e n v a n F r e d e r i k a - S o p h i a - W i l h e l mina, p r i n s e s v a n P r u i s e n ( B e r l i j n 7 a u g u s t u s 1 7 5 4 - A p e l d o o r n , paleis h e t Loo, 9 j u n i 1820). Willem I huwde ( o p 1 o k t o b e r 1791 i n h e t k o n i n k l i j k s l o t v a n Berlijn) z i j n n i c h t Frederika-Louise-Wilhelmina, prinses van Pruisen (Potsdam 18 november 1774 - ' s Gravenhage, p a l e i s Noordeinde 1 2 o k t o b e r 1 8 3 7 ) , d o c h t e r v a n F r e d e r i k - W i l l e m I I , koning v a n P r u i s e n e n van F r e d e r i k a - L o u i s e , l a n d g r a v i n van Hessen- D a r m s t a d t . Na h e t o v e r l i j d e n v a n z i j n e e r s t e v r o u w - o p 1 2 o k t o b e r 1 8 3 7 hertrouwde Willem I ( t e B e r l i j n op 16 f e b r u a r i 1 8 4 1 ) , H e n r i c a (Henriette) Adriana-Ludovica-Flora, g r a v i n d'Oultremont de Wégimont, g r a v i n v a n N a s s a u , h o f d a m e v a n k o n i n g i n W i l h e l m i n a (1816-1837), e n z . ( M a a s t r i c h t 28 f e b r u a r i 1792 - Laurensberg b i j A k e n , k a s t e e l Rahe, 2 6 o k t o b e r 1864), d o c h t e r van F e r d i nand- L o u i s - F r a n ç o i s - M i c h e l , r i j k s g r a a f d ' O u l t r e m o n t d e W é g i mont ( 1 7 6 0 - 1 7 9 9 ) e n v a n J o h a n n a - S u s a n n a H a r t s i n c k ( 1 7 5 9 - 1 8 3 0 ) . Het e e r s t e h u w e l i j k v a n W i l l e m I l e v e r d e v i j f k i n d e r e n o p : - W i l l e m I I F r e d e r i k -George - L o d e w i j k ( D e n Haag 6 j u n i 1792 - T i l b u r g 1 7 m a a r t 1 8 4 9 ) , k o n i n g v a n N e d e r l a n d v a n 1840 t o t a a n z i j n d o o d ; - W i l l e m - F r e d e r i k - K a r e l ( B e r l i j n 28 f e b r u a r i 1797 W a s s e naar 8 s e p t e m b e r 1 8 8 1 ) ; - Wilhelmina-Frederica-Louise-Pauline-Charlotte ( B e r l i j n 1 m a a r t 1800 - F r e i e n w a l d e 22 december 1 8 0 6 ) ; - doodgeboren t e B e r l i j n op 30 augustus 1806; e n - Wilhelmina- F r e d e r i c a -Louise- C h a r l o t t e -Marianne ( B e r l i j n 9 m e i 1810 - Erbach, Rheingau, 2 9 mei 1 8 8 3 ) . Door d e g e e s t d r i f t b i j e e n u i t v o e r i n g v a n d e v r i j h e i d s g e z i n d e opera " L a M u e t t e d e P o r t i c i " ( H e t stomme m e i s j e v a n P o r t i c i ) van D a n i e l E s p r i t A u b e r ( 1 7 8 2 - 1 8 7 1 ) i n d e B r u s s e l s e M u n t s c h o u w burg o p 26 a u g u s t u s 1 8 3 0 , w e r d d e s t a r t gegeven v o o r d e d e f i n i t i e v e ondergang van h e t k o n i n k r i j k d e r Nederlanden. Opgewonden t o e s c h o u w e r s v e r l i e t e n - n o g v o o r h e t e i n d e v a n d e v o o r s t e l l i n g - de z a a l e n spoorden de Brusselaars aan t o t opstand. D e woedende m e n i g t e o v e r v i e l d e k a n t o r e n v a n h e t H o l landsgezinde dagblad " L e N a t i o n a l " , s t a k de woning van m i n i s t e r

- 167 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 167

Van Manen i n b r a n d e n g o o i d e d e r u i t e n i n v a n h e t g e r e c h t s h o f op d e K l e i n e Z a v e l . D e o r d e s t r i j d k r a c h t e n d e s e r t e e r d e n e n v e r s c h i l l e n d e eenheden l i e t e n z i c h g e w i l l i g d o o r d e o p s t a n d i g e menigte ontwapenen. D e b u r g e r w a c h t h e r s t e l d e d e o r d e e n e e n d e p u t a t i e v a n d e B e l g i s c h e s t e d e n w e r d n a a r Den Haag gezonden om b i j d e k o n i n g a a n t e d r i n g e n t o t " h e r s t e l d e r g r i e v e n " . Men e i s t e v o o r a l v r i j h e i d v a n d r u k p e r s ; g r o t e r e i n v l o e d v a n zuidelijke funktionarissen op het landsbestuur; m i n i s t e r i ë l e v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n ; e n z . I n h e t N o o r d e n s p r a k men e c h t e r onmiddellijk van " v e r r a d e r l i j k e m u i t e r i j " en Willem I weigerde de d e l e g a t i e t e o n t v a n g e n . Te v e n s z o n d h i j e e n g r o t e t r o e p e n macht - o n d e r h e t b e v e l v a n p r i n s F r e d e r i k - n a a r B r u s s e l o m een i n d r u k w e k k e n d e m a c h t s d e m o n s t r a t i e t e h o u d e n . M e t v i e r k o lonnes r u k t e n d e H o l l a n d e r s o p t e g e n v i e r B r u s s e l s e p o o r t e n (de L e u v e n s e , L a k e n s e , V l a a m s e e n S c h a a r b e e k s e p o o r t ) m a a r a l l é é n d e hoofdmacht, o n d e r g e n e r a a l Schuurman, g e l u k t e e r i n de s t a d b i n n e n t e d r i n g e n . Door v a s t b e r a d e n v r i j w i l l i g e r s o n d e r v u u r g e n o m e n , m o e s t e n d e Hollanders z i c h v e r s c h u i l e n i n h e t p a r k van Brussel, w a a r u i t ze t e v e r g e e f s t r a c h t t e n t e o n t k o m e n . H u l p t r o e p e n , d i e i n a l l e r i j l v a n u i t M a a s t r i c h t n a a r B r u s s e l werden gezonden, w e r den n a b i j L e u v e n t e r u g g e d r e v e n . N a v i e r d a g e n z w a r e s t r i j d wisten de o v e r b l i j v e n d e Hollandse t r o e p e n t e ontkomen u i t h e t Brusselse p a r k o p 27 s e p t e m b e r. Een o p 2 5 s e p t e m b e r g e v o r m d " V o o r l o p i g B e w i n d " r i e p o p v i e r oktober de Belgische Onafhankelijkheid u i t . V r i j w i l l i g e r s u i t Brussel, L u i k , e n andere steden, verspreidden z i c h over h e t Vlaamse l a n d e n v e r d r e v e n o v e r a l d e H o l l a n d s e t r o e p e n e n d e Hollandsgezinden, d i e e r i n geslaagd waren enkele c i t a d e l l e n ( w. o . d i e v a n A n t w e r p e n ) i n h u n m a c h t t e h o u d e n . K o n i n g W i l lem I o n t h i e l d z i c h v o o r l o p i g v a n g e w a p e n d o p t r e d e n e n d e e d een b e r o e p o p d e g r o t e m o g e n d h e d e n ( O o s t e n r i j k , F r a n k r i j k , Pruisen, G r o o t - B r i t t a n i ë e n R u s l a n d ) , d i e i n 1815 h e t K o n i n k r i j k d e r Nederlanden hadden t o t s t a n d g e b r a c h t . De " K o n f e r e n t i e v a n L o n d e n " e r k e n d e e c h t e r - o p 2 0 j a n u a r i 1831 - d e B e l g i s c h e o n a f h a n k e l i j k h e i d e n g a r a n d e e r d e h e t l a n d levenslange onschendbaarheid e n n e u t r a l i t e i t . Op 26 f e b r u a r i 1831, t i j d e n s e e n p l e c h t i g e z i t t i n g v a n h e t K o n g r e s , l e g d e Erasmus- L o u i s , b a r o n S u r l e t d e C h o k i e r ( 1 7 6 9 - 1 8 3 9 ) d e e e d van t r o u w a f a a n d e B e l g i s c h e g r o n d w e t b i j z i j n v e r k i e z i n g tot regent van België. Na e n i g z o e k e n z o u t e n s l o t t e e e n e r s t e k o n i n g v a n B e l g i ë g e vonden w o r d e n i n d e p e r s o o n v a n L e o p o l d , p r i n s v a n S a k s e n Coburg- G o t h a . De e e r s t e k o n i n g d e r B e l g e n , L e o p o l d - G e o r g - C h r i s t i a n - F r e d e r i k ,

- 168 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 168

hertog v a n Saksen; p r i n s v a n Saksen- C o b u r g - Gotha; e n z . , z a g het l e v e n s l i c h t i n Coburg, o p 16 december 1790, a l s negende kind v a n Franz- F r e d e r i k -Anton, heersend h e r t o g v a n SaksenCoburg- S a a l f e l d ( 1 7 5 0 - 1 8 0 6 ) , e n v a n A u g u s t a - K a r o l i n a - S o f i a , p r i n s e s v o n R e u s s ( 1 7 5 7 - 1 8 3 1 ) , ( d o c h t e r v a n H e n d r i k X X I V, graaf von Reuss-Ebersdorf). De a f k o m s t v a n L e o p o l d w a s n a t e g a a n t o t z i j n 3 3 s t e v o o r v a d e r, W i t i k i n d I , h e r t o g v a n S a k s e n ( c a . 7 4 0 - 8 0 7 ) d i e , k o r t vóbr z i j n o v e r l i j d e n , d e Vrede v a n S e l t s ondertekende t u s s e n hem v a n K a r e l d e G r o t e . Op j e u g d i g e l e e f t i j d n a m p r i n s L e o p o l d d i e n s t i n h e t R u s s i s c h e leger waar h i j d e graad van generaal-majoor d e r k a v a l e r i e bekwam. E é n v a n z i j n z u s t e r s , J u l i a - H e n r i e t t e - U l r i k a , h u w d e - o n d e r d e naam Anna-Feodorowna - m e t g r o o t h e r t o g K o n s t a n t i j n Cesarewitch, zoon van k e i z e r Paul I van Rusland (1779-1831), van w i e z e i n 1 8 2 0 z o u s c h e i d e n . G r o o t h e r t o g K o n s t a n t i j n z o u z i j n b r o e r, Alexander I , opvolgen, maar stond z i j n rechten op de t r o o n a f a a n z i j n j o n g e r e b r o e r N i k o l a s P a u l o w i t z ( ° 2 j u l i 1796), d i e k e i z e r v a n R u s l a n d w e r d o n d e r d e naam N i k o l a a s I . I n g e z e l s c h a p v a n z i j n o u d s t e b r o e r E r n e s t nam P r i n s L e o p o l d dienst i n h e t l e g e r van k e i z e r Alexander I van Rusland. H e t Russische l e g e r was o p d a t o g e n b l i k nog h e t é n i g e l e g e r o p het k o n t i n e n t d a t weerstand bood aan d e oprukkende Fransen. De F r a n s e k e i z e r l i j k e t r o e p e n d r o n g e n t o t i n h e t h a r t j e v a n Moskou d o o r e n d a a r w a a r n i e m a n d n o g i n s t a a t b l e e k d e o p m a r s van d i t g i g a n t i s c h l e g e r t e s t o p p e n kwamen d e n a t u u r e l e m e n t e n een h a n d j e h e l p e n . D e i j z i g e R u s s i s c h e w i n t e r e n d e m a s s a ' s sneeuw d e d e n d e v e r r a s t e F r a n s e n b e z w i j k e n . S l e c h t s e n k e l e duizenden, h a l f b e v r o r e n s o l d a t e n van h e t "Grande Armée" zouden h u n v a d e r l a n d w e e r z i e n . In d i v e r s e veldslagen had p r i n s Leopold z i c h b i j z o n d e r onderscheiden - a a n h e t h o o f d v a n z i j n manschappen - d o o r z i j n moedig o p t r e d e n e n t a k t i s c h d o o r z i c h t , w a t hem h o g e i n t e r n a tionale onderscheidingen opleverde. Na d e v a l v a n N a p o l e o n d e e d p r i n s L e o p o l d - a a n d e z i j d e v a n keizer Alexander I van Rusland - z i j n i n t r e d e i n de Franse h o o f d s t a d . O v e r a l w e r d d e j e u g d i g e h e l d g e p r e z e n om z i j n moed en s t e e d s s t o n d h i j - a l s b r i l j a n t k a v a l e r i e g e n e r a a l - i n de b e l a n g s t e l l i n g . Door z i e k t e v a n G e o r g e I I I , k o n i n g v a n E n g e l a n d , w e r d d i e n s oudste z o o n , p r i n s Georges- F r e d e r i k ( d e l a t e r e Engelse k o n i n g George I V ) r e g e n t b e n o e m d . P r i n s G e o r g e s b e s l i s t e i n 1 8 1 4 dat z i j n d o c h t e r, p r i n s e s C h a r l o t t e -Augusta ( ° 7 j a n u a r i 1796) zou h u w e n m e t d e p r i n s v a n O r a n j e , z o o n v a n W i l l e m I , p r i n s der Ve r e n i g d e P r o v i n c i e s . D e prinses v e r z e t t e z i c h e c h t e r k o r -

- 169 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 169

daat t e g e n d e z e b e s l i s s i n g e n v e r k l a a r d e a l l é é n d e man v a n h a a r keuze t e z u l l e n h u w e n . In maart 1816 werd p r i n s Leopold d o o r r e g e n t Georges n a a r Engeland o n t b o d e n . H i j w e r d t o t h e r t o g v a n K e n d a l l benoemd e n verkreeg d e Engelse n a t i o n a l i t e i t . Op 2 m e i 1816 huwde p r i n s Leopold m e t p r i n s e s C h a r l o t t e , v e r m o e d e l i j k e o p v o l g s t e r v a n koning George I V v a n Engeland. Kort nadat z e een dood k i n d j e t e r w e r e l d had g e b r a c h t o v e r l e e d prinses C h a r l o t t e - o p 6 november 1817 - n o g geen 22 j a a r oud. Prins Leopold b l e e f ontroostbaar a c h t e r op h e t landgoed Claremont, b i j Londen. In 1823 w e r d G r i e k e n l a n d - n a d r i e eeuwen d o o r d e Tu r k e n t e z i j n b e z e t - o n a f h a n k e l i j k . I n 1 8 2 5 kwam e e n G r i e k s e d e l e g a t i e de koningskroon aanbieden aan p r i n s Leopold, w a t e c h t e r op e e n j a m m e r l i j k e m i s l u k k i n g u i t l i e p . P r i n s L e o p o l d b l e e f n o g i n Engeland wonen w a a r z i j n z u s t e r , de h e r t o g i n v a n K e n t , m o e d e r w a s g e w o r d e n v a n e e n p r i n s e s j e , V i c t o r i a genaamd, d e l a t e r e k o n i n g i n v a n E n g e l a n d . Nadat m e n i n B e l g i ë d e o n a f h a n k e l i j k h e i d h a d u i t g e r o e p e n d i e n d e men u i t t e k i j k e n n a a r e e n v o r s t . E e r s t w e r d g e d a c h t aan d e h e r t o g v a n L e u c h t e n b e r g , z o o n v a n p r i n s E u g è n e d e B e a u harnais, maar h e t Frans goevernement v e r z e t t e z i c h t e g e n d i e keuze o m d a t d e h e r i n n e r i n g a a n d e k e i z e r n o g t é l e v e n d i g was. E e n v o l g e n d e k a n d i d a a t w a s d e h e r t o g v a n N e m o u r s , t w e e d e zoon v a n L o d e w i j k - F i l i p s , k o n i n g v a n F r a n k r i j k , m a a r o o k d i e k a n d i d a t u u r w e r d g e k e l d e r d . Te g e n d e n i e u w e k e u z e , a a r t s h e r t o g Karel v a n O o s t e n r i j k ( ° 1 7 7 1 ) , z o o n van k e i z e r Leopold I I e n k l e i n z o o n v a n k e i z e r i n M a r i a - T h e r e s i a , kwam e r - v o o r a l v a n u i t Engeland- eveneens v e r z e t . I n e i g e n l a n d werd o o k een k a n d i daat g e z o c h t e n gevonden i n d e persoon v a n p r i n s d e L i g n e , maar d e z e e m i n e n t e e d e l m a n d a n k t e v o o r d e e e r . I n d e naam v a n v i e r m i l j o e n v r i j e B e l g e n w e r d o p 4 j u n i 1831 de B e l g i s c h e k r o o n a a n g e b o d e n a a n p r i n s L e o p o l d v a n S a k s e n Coburg- G o t h a . H i j a a n v a a r d d e . Op 1 7 j u l i 1 8 3 1 v e r l i e t p r i n s L e o p o l d E n g e l a n d e n z e t t e - i n De P a n n e - v o e t o p B e l g i s c h e b o d e m . V i e r d a g e n l a t e r , o p 2 1 j u l i , l e g d e h i j d e g r o n d w e t t e l i j k e eed a f en werd - a l s Leopold I - d e e e r s t e k o n i n g van B e l g i ë . De datum van d e t r o o n s b e s t i j g i n g v a n k o n i n g L e o p o l d I - 21 j u l i - w e r d u i t g e r o e p e n t o t Nationale Feestdag van B e l g i ë . Toen d e H o l l a n d e r s o p n i e u w o n s l a n d b i n n e n v i e l e n ( d e z g n . Ti e n d a a g s e V e l d t o c h t ) w e r d e n z e o p 1 2 a u g u s t u s 1 8 3 1 t o t s t a a n gebracht n a b i j L e u v e n . D e s l a g was z e e r o n g e l i j k , w a n t t e g e n 60.000 g o e d g e t r a i n d e H o l l a n d s e m i l i t a i r e n - a a n g e v o e r d d o o r

- 170 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 170

Boven : d e e l f verdiepingen hoge Chinese t o r e n rond 1787 - naar een akwarel van François Lefèbvre. Deze t o r e n verdween v o l l e d i g . Onder : d e hoeve van h e t k a s t e e l van Laken naar een akwarel van François Lefèbvre ( B r u s s e l c a . 1762 - Deutsch-Wagram 1835). Deze hoeve, t h a n s k a s t e e l "Stuivenberg" d i e n t a l s v e r b l i j f p l a a t s v o o r de h u i d i g e p r i n s e n van L u i k .

- 171 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 171

de p r i n s e n W i l l e m - F r e d e r i k - G e o r g e s e n W i l l e m - F r e d e r i k - K a r e l van O r a n j e ; B e r n a r d , h e r t o g v a n S a k s e n - W e i m a r ; e n z . - s t o n d e n amper 2 0 . 0 0 0 n i e t g e t r a i n d e e n s l e c h t b e w a p e n d e B e l g e n . K o n i n g Leopold I z e t t e z i c h o n v e r v a a r d a a n h e t h o o f d v a n z i j n k l e i n e l e g e r e n , t e r w i j l d e k o g e l s hem om d e o r e n f l o t e n , v u u r d e h i j met o n g e l o o f l i j k e k o e l b l o e d i g h e i d z i j n m a n s c h a p p e n a a n , d i e met w a r e l e e u w e n m o e d d e H o l l a n d s e t r o e p e n t e l i j f g i n g e n . I n d i e b e s l i s s e n d e s l a g z a g men w e e r d e g r o t e s t r a t e e g a a n h e t werk, u i t d e t i j d t o e n h i j s t r e e d t e g e n d e F r a n s e t r o e p e n v a n Napoleon. D e v i j a n d was v e r r a s t d o o r z u l k e e n v e r w e e r e n moest z e l f s t e r r e i n p r i j s g e v e n . D e v o l g e n d e d a g kwam e e n F r a n s l e g e r , onder h e t b e v e l v a n m a a r s c h a l k G é r a r d , h e t k l e i n e B e l g i s c h e t e r h u l p en werden de H o l l a n d e r s v e r s l a g e n . I n 1831 kwam L e o p o l d s moeder h a a r z o o n , d e k o n i n g v a n B e l g i ë , bezoeken o p h e t p a l e i s v a n L a k e n . K o r t n a h a a r t e r u g k o m s t i n Coburg o v e r l e e d z i j - o p 1 6 n o v e m b e r 1 8 3 1 - o p 7 4 - j a r i g e leeftijd. Koning L e o p o l d I v a n B e l g i ë h e r t r o u w d e t e Compiègne ( F r a n k r i j k ) - o p 9 augustus 1832 - met p r i n s e s Louise-Marie-ThérèseCaroline- I s a b e l l a van Orléans (°Palermo 3 a p r i l 1812), dochter van L o d e w i j k - F i l i p s , k o n i n g v a n F r a n k r i j k ( 1 7 7 3 - 1 8 5 0 ) e n v a n Pl a r i e - E m i l i e , p r i n s e s v a n B o u r b o n - S i c i l i ë ( 1 7 8 2 - 1 8 6 6 ) , e e n dochter van Ferdinand I , k o n i n g d e r Beide- S i c i l i e n (1751-1825), waardoor h e t F r a n s e a n n e x i o n i s m e t i j d e l i j k w e r d a f g e z w a k t . Op 2 4 j u l i 1 8 3 3 w e r d e r b i j h e t B e l g i s c h v o r s t e n p a a r e e n p r i n s j e geboren d a t g e d o o p t w e r d a l s L o d e w i j k - F i l i p s - L e o p o l d - V i c t o r Ernest, p r i n s v a n B e l g i ë . D e B e l g i s c h e d y n a s t i e was v e r z e k e r d en h e t B e l g i s c h e v o l k v i e r d e f e e s t . H e l a a s s t i e r f h e t p r i n s j e reeds o p 1 6 m e i 1 8 3 4 . Op 9 a p r i l 1 8 3 5 w e r d d e g e b o o r t e g e v i e r d v a n L e o p o l d - L o d e w i j k F i l i p s -Marie- Vi c t o r, p r i n s van België, hertog van Brabant. Nog t w e e k i n d e r e n kwamen h e t k o n i n k l i j k g e z i n v e r g r o t e n : - p r i n s F i l i p s -Eugène- F e r d i n a n d - M a r i e -Clement- B o u d e w i j n Leopold-Georges, g r a a f v a n Vlaanderen ( L a k e n 24 m a a r t 1837 - B r u s s e l 1 7 n o v e m b e r 1 9 0 5 ) . H i j h u w d e o p 2 5 a p r i l 1867 M a r i a - L o u i s a - A l e x a n d r i n a - C a r o l i n a , p r i n s e s v a n Hohenzollern-Sigmaringen ( 1 7 november 1845 - 2 6 november 1912), d o c h t e r v a n K a r e l - A n t o o n - J o a c h i m , p r i n s v a n Hohenzollern-Sigmaringen, e n van p r i n s e s JoséphineF r e d e r i q u e - L o u i s e , g r o o t h e r t o g i n v a n Baden ( 1 8 1 3 - 1 9 0 0 ) , wiens m o e d e r, g r o o t h e r t o g i n S t e p h a n i e , g e b o r e n b u r g g r a v i n d e Beauharnais, d e a d o p t i e d o c h t e r v a n Napoleon Bonaparte was. I n h e t h u w e l i j k v a n d e g r a a f v a n V l a a n deren werden v i j f k i n d e r e n g e b o r e n : -- Boudewijn ( 3 j u n i 1869 - 23 j a n u a r i 1891);

- 172 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 172

H e n r i e t t e ( 3 0 november 1870 - 2 9 m a a r t 1 9 4 8 ) , huwde - o p 1 2 f e b r u a r i 1 8 9 6 - E m m a n u e l , p r i n s v a n O r l é a n s , h e r t o g v a n Ve n d ô m e , e n z . ( 1 8 j a n u a r i 1872 - 1 f e b r u a r i 1 9 3 1 ) ; Joséphine ( 3 0 november 1870 - 1 8 j a n u a r i 1 8 7 1 ) ; Joséphine ( 1 8 o k t o b e r 1872 - 6 j a n u a r i 1 9 3 4 ) , huwde - o p 2 8 m e i 1 8 9 4 - K a r e l , p r i n s v a n H o h e n z o l l e r n -Sigmaringen ( 1 september 1868 - 21 f e b r u ari 1919); en A l b e r t ( 8 a p r i l 1875 - 17 f e b r u a r i 1 9 3 4 ) . - prinses Marie-Charlotte-Amélie-Agustine-Victoria-Clementine-Leopoldine (Laken 7 j u n i 1840 - Meise, k a s t e e l van Boechout, 1 9 j a n u a r i 1 9 2 7 ) . Z i j huwde - o p 27 j u l i 1857 aartshertog Maximiliaan-Ferdinand-Jozef van Oostenrijk; neef v a n k e i z e r F e r d i n a n d I v a n O o s t e n r i j k e n b r o e r v a n aartshertog Franz-Jozef, d e l a t e r e k e i z e r van Oostenrijk en H o n g a r i j e . A a r t s h e r t o g M a x i m i l i a a n w e r d - o n d e r d e naam M a x i m i l i a a n I - k e i z e r v a n M e x i c o o p 1 0 a p r i l 1 8 6 4 . Hij werd i n Querétaro door opstandige r e b e l l e n , onder de l e i d i n g v a n p r e s i d e n t J u a r e z , g e v a n g e n genomen e n g e f u s i l j e e r d o p 19 j u n i 1867. Deze t r a g e d i e was e r d e o o r zaak v a n d a t e x - k e i z e r i n C h a r l o t t e k r a n k z i n n i g w e r d . Op 11 o k t o b e r 1 8 5 0 o v e r l e e d L o u i s e - M a r i e , d e e e r s t e k o n i n g i n van B e l g i ë , i n h e t p a l e i s v a n O o s t e n d e a a n d e k i n k h o e s t . Op 2 2 a u g u s t u s 1 8 5 3 h u w d e p r i n s L e o p o l d , o u d s t e z o o n v a n k o ning Leopold I , t e B r u s s e l , Maria-Hendrika.-Anna,aartshertogin van O o s t e n r i j k ( B o e d a p e s t 2 3 a u g u s t u s 1 8 3 6 - S p a 1 9 s e p t e m b e r 1902), d o c h t e r v a n J o z e f -Antoon- J a n , a a r t s h e r t o g v a n Oostenr i j k ; p a l t s g r a a f van Hongarije; e n z . (1776-1847), v i e r d e zoon van k e i z e r L e o p o l d I I v a n D u i t s l a n d ; k l e i n z o o n v a n M a r i a Theresia; e n z . e n van Maria-Dorothea-Wilhelmina-Carolina von Würtenmberg. D i t h u w e l i j k w e r d e e r s t v o l t r o k k e n - p e r p r o k u r a t i e - o p 1 0 a u g u s t u s 1 8 5 3 i n h e t k a s t e e l S c h ó n b r u n n i n We n e n . Prins Leopold van B e l g i ë werd vertegenwoordigd, i n de huwel i j k s p l e c h t i g h e i d , d o o r K a r e l -Lodewijk, a a r t s h e r t o g van Oost e n r i j k (1833-1896), een broer van de k e i z e r. Koning L e o p o l d I o v e r l e e d o p 1 0 december 1865 e n L e o p o l d I I besteeg d e B e l g i s c h e t r o o n o p 17 december v a n d a t z e l f d e j a a r . Koning L e o p o l d I I e n k o n i n g i n L a r i a - H e n d r i k a z o r g d e n v o o r vier kinderen: - Louise-Marie-Amelie ( B r u s s e l 18 f e b r u a r i 1858 - Wiesbaden 1 m a a r t 1 9 2 4 ) , h u w d e - o p 4 f e b r u a r i 1 8 7 5 - F e r d i nand- F i l i p s - M a r i e - A u g u s t - R a f a e l , h e r t o g v a n S a k s e n ; p r i n s v a n Saksen-Coburg-Gotha; v e l d m a a r s c h a l k i n h e t

- 173 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 173

Oostenrijks l e g e r , e n z . ( 2 8 m a a r t 1844 - 3 j u l i 1 9 2 1 ) , maar d i t h u w e l i j k w e r d i n 1 9 0 6 o n t b o n d e n ; - L e o p o l d , g r a a f v a n Henegouwen, h e r t o g v a n B r a b a n t ( 1 2 j u n i 1859 - 22 j a n u a r i 1 8 6 9 ) , v i e l t i j d e n s h e t s p e l in h e t water en overleed k o r t daarop aan longontsteking; - S t e f a n i e - C l o t i l d e -Hermine - M a r i e - C h a r l o t t e ( L a k e n 21 mei 1 8 6 4 - G y o r s z e n t m a r t o n , H o n g a r i j e , 2 3 a u g u s t u s 1945), huwde - o p 1 0 m e i 1881 - R u d o l f , a a r t s h e r t o g v a n Oostenrijk; kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, énige zoon v a n F r a n s - J o z e f I , k e i z e r v a n O o s t e n r i j k ; k o n i n g van H o n g a r i j e ; B o h e m e n ; D a l m a t i ë ; K r o a t i ë e n G a l i c i ë ; enz., e n van E l i s a b e t h ( " S i s s i " ) , h e r t o g i n van Beieren. Op 3 0 j a n u a r i 1 8 8 9 p l e e g d e R u d o l f - s a m e n m e t z i j n m i n n a res, b a r o n e s M a r i a v o n Ve t s e r a - i n M a y e r l i n g ( O o s t e n r i j k ) zelfmoord. P r i n s e s S t e f a n i e hertrouwde - o p 22 maart 1900 - E l e m e r , g r a a f L o n y a y d e N a g y L o n y a e n Va s a r o s Nameny ( + 1 9 4 6 ) ; e n - Clementine-Alberte-Marie-Leopoldine ( 3 0 j u l i 1872 8 m a a r t 1 9 5 5 ) , huwde - o p 14 november 1910 - V i c t o r Napoleon B o n a p a r t e ( P a r i j s 1 8 j u l i 1 8 6 2 - B r u s s e l 3 mei 1 9 2 6 ) , z o o n v a n J o z e f - N a p o l e o n B o n a p a r t e ( 1 8 2 2 1891) e n v a n C l o t i l d e v a n S a v o y e ( 1 8 4 3 - 1 9 1 1 ) . V i c t o r Napoleon was e e n k l e i n z o o n v a n Jerôme B o n a p a r t e ( 1 7 8 4 1860), d e j o n g s t e b r o e r v a n Napoleon B o n a p a r t e . Koning L e o p o l d I I v a n B e l g i ë o v e r l e e d i n L a k e n o p 1 7 december 1909. V e r m i t s h i j g e e n w e t t e l i j k e m a n n e l i j k e n a k o m e l i n g e n had w e r d d e t w e e d e z o o n ( d e o u d s t e w a s i n 1 8 9 1 o v e r l e d e n ) v a n z i j n broer F i l i p s , g r a a f van Vlaanderen, e n van Maria von Hohenzollern-Sigmaringen, p r i n s A l b e r t , o p 23 december 1909 de n i e u w e k o n i n g d e r B e l g e n . V o o r d e e e r s t e m a a l - s i n d s 1 8 3 0 gebeurde d e e e d a f l e g g i n g i n h e t F r a n s e n i n h e t N e d e r l a n d s . Albert-Leopold-Clement-Marie-Meinrad, kroonprins van België ( B r u s s e l 8 a p r i l 1 8 7 5 - M a r c h e - l e s -Dames 1 7 f e b r u a r i 1 9 3 4 ) , huwde - o p 2 o k t o b e r 1 9 0 0 - E l i s a b e t h - G a b r i e l l e - V a l e r i e - M a r i e , hertogin i n Beieren (Possenhofen 25 j u l i 1876 - B r u s s e l 23 november 1 9 6 5 ) , d e r d e d o c h t e r v a n K a r e l - T h e o d o o r , h e r t o g i n Beieren ( e e n bekend o o g a r t s ) , ( 9 augustus 1839 - 2 9 november 1909), e n v a n M a r i e - J o s é , i n f a n t e v a n P a r t u g a l , h e r t o g i n v a n Bregança; e n z . I n h e t h u w e l i j k v a n k o n i n g A l b e r t e n k o n i n g i n Elisabeth zagen d r i e k i n d e r e n h e t l e v e n s l i c h t : - Leopold-Filips-Karel-Albert-Meinrad-Hubertus-MarieMiguel, e r f p r i n s van B e l g i e ; h e r t o g van Brabant ( B r u s s e l 3 november 1901 - 2 5 s e p t e m b e r 1 9 8 3 ) ; - Karel-Theodoor-Hendrik-Antoon-Meinrad, p r i n s van België; graaf v a n Vlaanderen ( B r u s s e l 1 0 o k t o b e r 1903 - 1 j u n i

- 174 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 174

f.';� , f ' � � � 5 > `

F r. �,,� 4 " "

r 1 0

.�

Het K o n i n k l i j k Domein van Laken i n 1900

- 175 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 175

1983). O p 2 0 september 1944 w e r d h i j d o o r d e Ve r e n i g d e Kamers t o t r e g e n t v a n h e t k o n i n k r i j k g e k o z e n , d a a r k o n i n g Leopold I I z i c h - d o o r t o e d o e n v a n d e v i j a n d - i n d e o n m o g e l i j k h e i d bevond om t e r e g e r e n . P r i n s K a r e l l e g d e a l s r e g e n t d e g r o n d w e t t e l i j k e e e d a f o p 21 s e p t e m b e r 1944 e n v e r v u l d e z i j n t a a k - i n u i t e r s t m o e i l i j k e o m standigheden - t o t 20 j u l i 1950; - Marie-José-Charlotte-Sofie-Amelie-Henriette-Gabrielle (°Oostende 4 a u g u s t u s 1 9 0 6 ) , huwde, o p 8 j a n u a r i 1 9 3 0 , Umberto, p r i n s v a n S a v o y e , k r o o n p r i n s v a n I t a l i ë ( ° R a c c o g n i 1 5 s e p t e m b e r 1 9 0 4 ) . U m b e r t o I I N i c c o l ó - To m m a s o G i o v a n n i M a r i a , was de oudste zoon van V i c t o r - E m m a n u e l I I I (1869-1947), k o n i n g van I t a l i ë (1900-1946); k o n i n g v a n Albanië (1930-1943); k e i z e r van E t h i o p i ë (1936-1943); enz., e n van Helena van Montenegro. Op 9 mei 1946 werd Umberto, n a d e a b d i k a t i e v a n z i j n v a d e r , k o n i n g v a n I t a l i ë . B i j referendum van 2 j u n i 1946 s p r a k h e t I t a l i aanse v o l k z i c h i n m e e r d e r h e i d u i t v o o r e e n r e p u b l i e k en U m b e r t o m o e s t a f t r e d e n , w a a r n a h i j i n b a l l i n g s c h a p leefde i n P o r t u g a l . Na de v a l van de I t a l i a a n s e monarchie vestigde Marie-José z i c h i n Zwitserland met haar kinderen : Maria- P i a ( ° 2 4 september 1934); Victor-Emmanuel ( ° 1 2 f e b r u a r i 1 9 3 7 ) ; M a r i a - G a b r i e l l a ( ° 2 4 f e b r u a r i 1940) e n M a r i a - B e t r i c e ( ° 1 2 f e b r u a r i 1 9 4 3 ) . Koning A l b e r t I was e e n f e r v e n t b e r g b e k l i m m e r d i e i e d e r j a a r naar C o r t i n a d'Ampezzo o f n a a r d e O o s t e n r i j k s e o f Z w i t s e r s e Alpen t r o k , om e r z i j n f a v o r i e t e s p o r t t e beoefenen. E e n a l p i n i s t i s c h e o e f e n t o c h t e c h t e r - i n h e t B e l g i s c h e Marche- l e s Dames - k o s t t e h e m h e t l e v e n o p 1 7 f e b r u a r i 1 9 3 4 . Op 2 3 f e b r u a r i 1 9 3 4 w e r d d e o u d s t e z o o n v a n k o n i n g A l b e r t , Leopold, d e nieuwe k o n i n g v a n B e l g i ë . H i j huwde A s t r i d - S o p h i a L o u i s a - T h y r a , p r i n s e s v a n Zweden ( S t o c k h o l m 1 7 november 1905 Küssnacht 2 9 a u g u s t u s 1 9 3 5 ) , d o c h t e r v a n p r i n s K a r e l v a n Zwed e n ; een b r o e r v a n k o n i n g G u s t a a f V v a n Zweden ) e n v a n p r i n s e s I n g e b o r g v a n DenemarkenHet b u r g e r l i j k h u w e l i j k v o n d p l a a t s i n Stockholm o p 4 November 1926 e n , 1 0 november d a a r o p v o l g e n d , werd h e t k e r k e l i j k h u w e l i j k i n g e z e g e n d t e B r u s s e l . H e t h u w e l i j k v a n k o n i n g Leopold I I I e n k o n i n g i n A s t r i d werd gezegend met d r i e k i n d e r e n : - Josephine- C h a r l o t t e -Ingeborg-Elisabeth-Marie-José-Marg u e r i t e - A s t r i d ( ° B r u s s e l 11 o k t o b e r 1 9 2 7 ) , p r i n s e s v a n België; e n z . Z i j huwde - o p 9 a p r i l 1953 - g r o o t h e r t o g Jan v a n L u x e m b u r g ( ° k a s t e e l B e r g 5 j a n u a r i 1 9 2 1 ) , o u d s t e zoon v a n g r o o t h e r t o g i n C h a r l o t t e ( ° 1 8 9 6 ) e n v a n p r i n s F e l i x v a n B o u r b o n -Parma ( 1 8 9 3 - 1 9 7 0 ) . O p 1 2 november 1 9 6 4 volgde g r o o t h e r t o g J a n z i j n moeder o p , o p d e Luxemburgse

- 176 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 176

t r o o n . H e t Luxemburgse v o r s t e n p a a r z o r g d e v o o r v i j f k i n deren: Marie- A s t r i d ( ° 1 9 5 4 ) ; Hendrik, e r f p r i n s , ( ° 1 9 5 5 ) ; Jan ( ° 1 9 5 7 ) ; Margaretha, t w e e l i n g z u s t e r van Jan, ( ° 1 9 5 7 ) ; e n Willem ( ° 1 9 6 3 ) . - Boudewijn- A l b e r t - K a r e l -Leopold-Axel-Marie-Gustave ( ° B r u s sel 7 september 1930); e n - Albert-Felix-Humbert-Theodoor-Christaan-Eugeen-Maria (° B r u s s e l 6 j u n i 1 9 3 4 ) ; p r i n s v a n L u i k ; f r e g a t k a p i t e i n ; senator van rechtswege; v o o r z i t t e r van h e t Belgische Rode K r u i s ; v o o r z i t t e r v a n d e A l g e m e n e S p a a r - e n L i j f rentekas; e n z . H i j huwde - t e B r u s s e l o p 2 j u l i 1959 prinses Paola-Margherita-Maria-Antonia-Consiglia, R u f f o d i C a l a b r i a ( ° F o r t e d e i M a r n i 11 s e p t e m b e r 1 9 3 7 ) , d o c h t e r v a n w i j l e n p r i n s F u l c o R u f f o d i C a l a b r i a e n v a n donna Luisa G a z e l l i . H u n h u w e l i j k werd gezegend met d r i e kinderen: -- F i l i p s -Leopold-Lodewijk-Maria (°Brussel 15 a p r i l 1960); A s t r i d ( ° B r u s s e l 5 j u n i 1 9 6 2 ) , huwde - o p 22 september 1984 - a a r t s h e r t o g L o r e n z v a n O o s t e n rijk; en Laurens-Benedikt-Boudewijn-Maria ( ° B r u s s e l 19 oktober 1963). Koningin A s t r i d vond de dood - o p 29 augustus 1935 - b i j e e n auto-ongeval i n Küssnacht ( Z w i t s e r l a n d ) . K o n i n g L e o p o l d I I I h e r t r o u w d e ( k e r k e l i j k h u w e l i j k o p 11 s e p tember 1 9 4 1 ; b u r g e r l i j k h u w e l i j k o p 6 december 1 9 4 1 ) m e t M a r y L i l i a n B a e l s (°Londen 28 november 1 9 1 6 ) , d o c h t e r v a n H e n r i Baels, k a t h o l i e k volksvertegenwoordiger; d i v e r s e malen m i n i s t e r e n v a n a f 1933 goeverneur v a n de p r o v i n c i e West-Vlaanderen. Koning L e o p o l d I I I e n z i j n tweede e c h t g e n o t e , L i l i a n , p r i n s e s van R e t h y, z o r g d e n v o o r d r i e k i n d e r e n : - A l e x a n d e r -Emmanuel- H e n r y - A l b e r t - M a r i e - L e o p o l d ( ° B r u s sel 1 8 j u l i 1 9 4 2 ) , p r i n s v a n B e l g i ë ; - Maria-Christina-Daphne-Astrid-Elisabeth-Leopoldine (°Laken 6 f e b r u a r i 1 9 5 1 ) , p r i n s e s v a n B e l g i e ; e n - Maria-Esmeralda-Adelada-Liliane-Anne-Leopoldine (°Laken 3 0 s e p t e m b e r 1 9 5 6 ) , p r i n s e s v a n B e l g i ë .

- 177 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 177

Koning L e o p o l d I I I w e r d - o p 7 j u n i 1 9 4 4 - m e t z i j n g e z i n n a a r s l o t H i r s c h s t e i n , b i j Dresden, gevoerd e n op 7 maart 1945 naar S t r o b l , b i j S a l z b u r g , o v e r g e b r a c h t w a a r z e d o o r A m e r i kaanse s o l d a t e n b e v r i j d w e r d e n . I n v e r b a n d m e t d e p o l i t i e k e situatie i n België (de zgn. "Koningskwestie") werd z i j n terugkeer v e r h i n d e r d . H i j v e s t i g d e z i c h i n S a n k t -Wolfgang e n o p 30 s e p t e m b e r 1 9 4 5 i n P r é g n y , a a n h e t m e e r v a n G é n è v e , i n Z w i t s e r l a n d . O p 8 f e b r u a r i 1 9 5 0 s t e m d e d e t o e n m a l i g e CVP- L i b e rale meerderheid v o o r z i j n t e r u g k e e r. Op 12 maart daaropvolgend w e r d d e B e l g i s c h e b e v o l k i n g g e r a a d p l e e g d , d i e m e t 5 7 , 6 8 % j a -stemmen d e k o n i n g t e r u g o p d e t r o o n w i l d e , a l h o e w e l i n d e h o o f d s t a d e n d e Wa a l s e p r o v i n c i e s d e m e e r d e r h e i d z i c h t e g e n d i e t e r u g k e e r u i t s p r a k . O p 2 2 j u l i 1 9 5 0 kwam L e o p o l d I I I i n België aan, maar o n m i d d e l l i j k braken overal r e l l e n u i t , d i e in Grâce-Berleur z e l f s e n k e l e doden e i s t e n onder de b e t o g e r s . De r e g e r i n g w a s n i e t m e e r b i j m a c h t e d e o r d e t e h a n d h a v e n , waardoor d e k o n i n g b e s l o o t d e u i t o e f e n i n g v a n z i j n macht o v e r te dragen aan z i j n oudste zoon Boudewijn (1 augustus 1950). Op 1 6 j u l i 1 9 5 1 d e e d h i j v o o r g o e d a f s t a n d v a n d e t r o o n t e n gunste v a n Boudewijn, e v e n w e l m e t behoud v a n d e k o n i n g s t i t e l . De v o r s t t r o k z i c h t e r u g o p h e t k a s t e e l v a n L a k e n o m v a n a f 1960 h e t k a s t e e l v a n A r g e n t e u i l t e b e t r e k k e n . Koning B o u d e w i j n I t o o n d e z i c h v o l l e d i g opgewassen t e g e n d e hem v r o e g t i j d i g opgelegde k o n s t i t u t i o n e l e t a a k en slaagde e r i n de monarchie d o o r d e k r i s i s h e e n t e h e l p e n . O p 1 5 december 1960 huwde h i j t e B r u s s e l d o n n a F a b i o l a F e r n a n d a M a r i a d e l a s V i c t o r i a s A n t o n i a A d e l a d e d e M o r a y A r a g o n ( ° M a d r i d 11 j u n i 1928), d o c h t e r v a n w i j l e n d o n G o n z a l o , g r a a f d e Mora y F e r n a n dez e n v a n d o n n a B l a n c a A r a g o n y C a r i l l o . Koningin F a b i o l a s p r e e k t v l o t Spaans, F r a n s , E n g e l s , I t a l i a a n s , Duits e n Nederlands e n van haar hand verscheen een s p r o o k j e s bundel d i e z i j o o k g e d e e l t e l i j k v a n i l l u s t r a t i e s v o o r z a g . Va n "Los d o c e c u e n t o s m a r a v i l l o s o s " z a g , n a a s t e e n F r a n s e , E n g e l s e en D u i t s e v e r s i e , e e n N e d e r l a n d s e e d i t i e , o n d e r d e t i t e l " D e Tw a a l f w o n d e r e S p r o o k j e s " , h e t l i c h t i n e e n v e r t a l i n g v a n L i a Timmermans. Het k a s t e e l d o m e i n v a n L a k e n w a s - v a n a f k o n i n g L e o p o l d I nog v e r g r o o t . O p 1 9 j u l i 1 8 3 1 n a m d e e e r s t e B e l g i s c h e k o n i n g z i j i n t r e k i n h e t p a l e i s , d a t behoorde t o t de s t a a t s d o t a t i e van o n z e v o r s t e n . Vóbr h e t k a s t e e l s t r e k t e z i c h e e n g r o o t g r a s p e r k u i t e n d a a r i n l i e t Leopold I een g r o t e v i j v e r , met f o n t e i n , aanleggen. Door v e r s c h i l l e n d e aankopen ( o . a . d e 14de eeuwse w a t e r m o l e n v a n Te r Camme; h e t l a n d h u i s v a n d o k t e r C a r s w e l l ; e n z . ) w e r d h e t domein u i t g e b r e i d t o t 9 0 h a . V l a k b i j h e t k a s t e e l d o m e i n w e r d i n 1850 d e k o n i n k l i j k e k a z e r n e gebouwd, d i e r u i m t e bood a a n een k o m p a g n i e i n f a n t e r i e e n e e n e s k a d r o n r u i t e r i j , t e n d i e n s t e van h e t k o n i n k l i j k k a s t e e l .

- 178 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 178

C H A T E A U N O Y A L. O E

L A E r ( E N

Plait d o t P r z r l v / l t tit , r r .

o,errs„,. 1-1 . i i 1

�

��.

_ _ � J r r • e l e l n:

HET KONINKLIJK PALEIS NA DE BRAND VAN 1890. 1. I n g a n g s v e s t i b u l e 2. G r o t e rotonde 3. K l e i n a l t a a r 4. E e t z a a l 5. S c h i l d e r i j e n g a l e r i j 6. Rubenssalon 7. M i l l e t s a l o n 8. Modern s a l o n 9. Voorkamer 10. Rood s a l o n 11. K l e i n e eetkamer 12. Werkkamer Leopold I I I 13. B i b l i o t e e k 14. Z u i l e n s a l o n

- 179 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 179

Koning L e o p o l d I I z e t t e h e t w e r k v a n z i j n v o o r g a n g e r s v o o r t e n v e r g r o o t t e e v e n e e n s h e t d o m e i n . Te v e n s l i e t h i j o p d e K a u w e n b e r g t e L a k e n e e n 4 2 h a g r o o t p a r k a a n l e g g e n , r o n d o m h e t monument voor k o n i n g L e o p o l d I . I n 1867 k o c h t L e o p o l d I I h e t k a s t e e l domein C o e n s b e r g v a n M r . D e v i s e n e e n d o m e i n , m e t l a n d h u i s , van E u g Ă¨ n e A n s p a c h , b r o e r v a n d e B r u s s e l s e b u r g e m e e s t e r . G a a n deweg k o c h t d e k o n i n g a l l e e i g e n d o m m e n r o n d h e t k a s t e e l o p van e e n v i j f t i g t a l e i g e n a a r s e n s c h o n k z e a a n d e S t a a t . I n 1903 w e r d d e k o n i n k l i j k e d o t a t i e a a n v a a r d e n b e d r o e g d e o p p e r v l a k t e v a n h e t kasteeldomein r u i m 186 h a . Enorme w e r k e n w e r d e n u i t g e v o e r d , o n d e r d e l e i d i n g v a n d e F r a n s e landschapsarchitekt L a i n ĂŠ , t e n e i n d e mooie perspektieven en u i t z i c h t p u n t e n t e s c h e p p e n . E r kwamen t w e e g r o t e e n e n k e l e kleinere v i j v e r s ; fonteinen, watervallen; enz. In 1877 b e l a s t t e d e k o n i n g a r c h i t e k t B a l a t een a a n t a l s e r r e s t e bouwen v o o r e x o t i s c h e bloemen e n p l a n t e n . D e e e r s t e s e r r e die ontstond, d e zgn. w i n t e r t u i n , was een rotonde van 57 m d i a m e t e r, w a a r v a n d e k o e p e l r u s t o p w i t s t e n e n D o r i s c h e z u i l e n . Andere s e r r e s w e r d e n n o g g e b o u w d d o o r a r c h i t e k t M a q u e t e n d e kweekserres werden a f g e w e r k t i n 1902. Op 1 j a n u a r i 1 8 9 0 v e r w o e s t t e e e n g e w e l d i g e b r a n d e e n g e d e e l t e van h e t p a l e i s v a n L a k e n . D e g o e v e r n a n t e v a n p r i n s e s C l e m e n t i n e , OmĂŠrine D r a n c o u r t , v o n d d e d o o d i n d e v l a m m e n b i j e e n p o g i n g nog e n k e l e z a k e n u i t h a a r k a m e r t e r e d d e n . P a s n a v i e r d a g e n konden h a a r s t o f f e l i j k e r e s t e n g e b o r g e n w o r d e n . I n d e z e b r a n d bleven v e l e w a a r d e v o l l e kunstzaken, w . o . e e n p o r t r e t van G a l l a i t ; e e n p o r t r e t d o o r A n t o o n Va n D y c k ; t w e e d o e k e n v a n Leys; e n z . D e r e s t a u r a t i e v a n h e t p a l e i s w e r d o n m i d d e l l i j k a a n gevat, o n d e r de l e i d i n g van a r c h i t e k t A . B a l a t , maar zou v i e r v o l l e j a r e n i n b e s l a g nemen. Op d e p u i n e n v a n d e v r o e g e r e a n t i - c h a m b r e e n d e v e r t r e k k e n v a n de k e i z e r i n ( a c h t e r a f b e t r o k k e n d o o r d e k o n i n g i n d e r N e d e r landen e n d o o r k o n i n g i n L o u i s e - M a r i e ) l i e t L e o p o l d I I e e n nieuwe g a l e r i j b o u w e n . H e t p a l e i s w e r d h e r b o u w d z o a l s h e t w a s o n t w o r p e n d o o r d e h e r t o g v a n S a k s e n - Te s c h e n . A l l e e n l i e t d e koning l a n g s b e i d e z i j d e n v a n h e t gebouw t w e e k l e i n e , a c h t hoekige p a v i l j o e n e n bouwen, m e t h e t k a s t e e l verbonden d o o r een v a n v e n s t e r s v o o r z i e n e g a l e r i j , g e v o r m d d o o r e e n d u b b e l e r i j v a n v i e r kolommen. Tijdens z i j n bezoek aan d e t e n t o o n s t e l l i n g van P a r i j s - i n 1900 - w e r d d e a a n d a c h t v a n d e k o n i n g g e t r o k k e n d o o r e e n J a panse t o r e n v a n v i j f v e r d i e p i n g e n . H i j o n t b o o d d e F r a n s e a r c h i t e k t M a r c e l n a a r B r u s s e l e n v e r z o c h t hem e e n g e l i j k a a r d i g e t o r e n t e bouwen n a b i j h e t p a l e i s . D e bouwwerken werden a a n gevat o p 2 5 a u g u s t u s 1901 e n d e t o r e n was v o l t o o i d o p 1 5 N o vember 1 9 0 4 .

- 180 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 180

Nabij d e s e r r e s l i e t Leopold I I nog een palmenpaviljoen o p r i c h t e n i n 1880, w a a r i n h i j i n a l l e r u s t kon werken. I n 1905 werd d i t p a v i l j o e n a a n z i e n l i j k v e r g r o o t d o o r a r c h i t e k t C h a r l e s G i r a u l t . I n d i t p a v i l j o e n zou de koning o v e r l i j d e n op 17 d e cember 1 9 0 9 . Onder d e l e i d i n g v a n d e F r a n s e a r c h i t e k t C h a r l e s G i r a u l t , b o u wer v a n o . a . h e t " P e t i t - P a l a i s " o p d e C h a m p s - E l y s ĂŠ e s t e P a r i j s , w e r d h e t p a l e i s v a n Laken v e r g r o o t met t w e e monumentale z i j v l e u g e l s . I n m a a r t 1902 w e r d e n d e werkzaamheden a a n g e v a t en w e r d b e g o n n e n m e t h e t s l o p e n v a n d e b i j g e b o u w e n , p a v i l j o e nen e n s t a l l i n n e n u i t d e t i j d d e r a a r t s h e r t o g e n e n d e - o n d e r Leopold I gebouwde - k o n i n k l i j k e K a z e r n e . H i e r n a begonnen meer dan 7 0 0 m e t s e r s , s t e e n h o u w e r s , e n z . m e t d e k o n s t r u k t i e v a n d e linkervleugel, d i e o . a . de kapel en de s t a l l i n g e n omvatte. Na precies v i j f t i e n maanden stond d i t gedeelte onder dak en werd begonnen m e t d e b o u w v a n d e r e c h t e r v l e u g e l , w a a r v a n h e t b u i t e n werk i n 1908 v o l t o o i d w a s . T i j d e n s d e w e r k e n a a n d e b i n n e n d e k o r a t i e o v e r l e e d L e o p o l d I I . H e t was i n een domein d a t meer weg had van e e n b o u w p l a a t s d a n v a n e e n p a l e i s d a t k o n i n g A l b e r t e n k o n i n g i n E l i s a b e t h h u n i n t r e k namen. I n 1913 was h e t g r o o t s e werk v o l t o o i d e n l a t e r w e r d e n n o g d e " E r e g a l e r i j " e n d e g r o t e trap naar het park voltooid. Onder i m p u l s v a n k o n i n g i n E l i s a b e t h w e r d i n 1 9 2 9 e e n o p e n l u c h t t e a t e r gebouwd. S i n d s d i e n o n d e r g i n g h e t k a s t e e l d o m e i n v a n Laken g e e n n o e m e n s w a a r d i g e v e r a n d e r i n g e n m e e r . Het k o n i n k l i j k p a l e i s t e L a k e n , r e s i d e n t i e v a n o n s v o r s t e n p a a r , is n i e t t o e g a n k e l i j k . Wel worden - i e d e r j a a r i n de l e n t e de k o n i n k l i j k e s e r r e s o p e n g e s t e l d v o o r b e z o e k e r s . E n d i e z i j n een b e z o e k o v e r w a a r d ! Paul A r r e n

Zicht op de voorgevel van h e t p a l e i s naar een p r e n t van Goetgebuer (1827)

- 181 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 181

BRONNEN A. & P . Y p e r s e l e d e S t r i h o u : " L a k e n - e e n h u i s v o o r k e i z e r e n koning" - 1970 T. d e l a K e t h u l l e d e R y h o v e : " G e s c h i e d e n i s v a n h e t K o n i n k l i j k Domein v a n L a k e n " i n : " D e W o o n s t e d e d o o r d e e e u w e n h e e n " j u n i 1970 - n r . 6 A. C o s y n : " L a e k e n , a n c i e n e t m o d e r n e " - 1 9 0 4 A. C o s y n : " L e s o r i g i n i d u d o m a i n e d e S c h o o n e n b e r g à L a e k e n " in : "Annales de l a Société royale d'Archéologie de Bruxelles" - o m e XXXII - 1926 A. W a u t e r s : " H i s t o i r e d e s e n v i r o n s d e B r u x e l l e s " - 1 8 5 5 Tome I I - b l z . 3 7 9 G. D e W a u t i e r : " R e m a r q u e s c u r i e u s e s e t p e u c o n n u e s s u r l a v i l l e de B r u x e l l e s e t s u r s e s e n v i r o n s " - 1 8 2 0 T. A r o n s o n : " D e C o b u r g s v a n B e l g i ë " - 1 9 7 0 J. B a t a i l l e & P. S e y d o u x : "Châteaux e t manoirs d u B r a b a n t " b l z . 1 7 E. P o u m o n : " L e s C h â t e a u x d u B r a b a n t " - 1 9 4 9 - b i z . 1 1 R. V a n d e n H a u t e : " L a k e n i n o u d e p r e n t k a a r t e n " - U i t g a v e Z a l t b o m m e l C. M e r t e n s : " C h â t e a u x d e B e l g i q u e " - 1 9 5 4 - V o l . I I De C l o e t : " C h â t e a u x e t monumentSdes P a y s - B a s " - To m e I I

- nr. 45

A. M a b i l l e : " L e s e n v i r o n s d e B r u x e l l e s " - b l z . 4 5 G.H. D u m o n t : " B u r c h t e n e n K a s t e l e n v a n B e l g i ë " - H i s t o r i a d e e l IV - 1 9 7 3 - b l z . 8 "De m o o i s t e k a s t e l e n v a n B e l g i ë " - U i t g a v e R e a d e r ' s D i g e s t 1984 - b l z . 1 0 P. J . G o e t g h e b u e r : " C h o i x d e s m o n u m e n t s , é d i f i c e s e t m o n u m e n t s l e s p l u s r e m a r q u a b l e s d u Royaume d e P a y s - B a s " A. S c h a y e s : " L ' H i s t o i r e d e l ' a r c h i t e c t u r e e n B e l g i q u e " J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " - 1 9 6 6 - b l z . 4 4 4 J. Va n O v e r s t r a e t e n & J . G e r i t s : " G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1985 - b l z . 2 2 1 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n a a r d r i j k s k u n d i g w o o r d e n b o e k d e r B e l g i s c h e g e m e e n t e n " - 1 9 3 9 - d e e l I - b l z . 2 11 "Nassau e n O r a n j e i n d e N e d e r l a n d s e g e s c h i e d e n i s " - U i t g a v e A.W. S i j t h o f f - 1 9 7 9 T i l l y Marievoet:"Standbeelden i n Brussel" i n : Brabant" - t i j d s c h r i f t v a n d e To e r i s t i s c h e F e d e r a t i e B r a b a n t e . v. a .

- 182 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 182

De g e s c h i e d e n i s v a n d e i m p o s a n t e k a s t e e l r u ï n e v a n M o n t a i g l e - i n het Naamse p l a a t s j e F a l a ë n - v e r s c h e e n i n HOBONIA 1 9 8 7 - 2 e v e n a l s i n h e t k a s t e l e n a l b u m " VA N KASTEEL NAAR KASTEEL" d e e l 2 . Voor d e i n s t a n d h o u d i n g v a n d e z e i n d r u k w e k k e n d e r u ï n e ( é é n d e r merkwaardigste e n b e l a n g r i j k s t e r u ï n e s van ons land) werden heroïsche inspanningen geleverd door een groep p a r t i k u l i e r e n , d i e zich samenspanden t o t de v e r e n i g i n g " L e s Amis de M o n t a i g l e " . Onafgebroken s t e k e n d e z e mensen v o l l e d i g b e l a n g e l o o s h e t grootste d e e l v a n h u n v r i j e t i j d i n d i t enorme werk, waardoor Montaigle voor h e t nageslacht kan bewaard worden. Dit j a a r werd h e t bezoeken van d e r u ï n e gemakkelijker gemaakt; tevens werd aan d e belangstellenden een goed g e d e t a i l l e e r d e b e schrijving ( i n d e Franse, Nederlandse, Engelse o f D u i t s e t a a l ) overhandigd, d i e e e n o p t i m a l e v e r k e n n i n g v a n d e middeleeuwse versterking - en de onmiddellijke omgeving - mogelijk maakt. Montaigle, d i c h t b i j Dinant gelegen, k a n h e t h e l e j a a r door b e zocht w o r d e n . D e k a s t e e l r u ï n e l i g t r e c h t s v a n d e w e g N 9 7 1 (Sosoye - Y v o i r ) e n h e t g e m a k k e l i j k s t p a r k e e r t m e n d e w a g e n i n de o m g e v i n g v a n d e b r u g o v e r d e M o l i g n é e , i n h e t g e h u c h t M a r teau. V a n d a a r u i t w a n d e l t m e n - k o m f o r t a b e l o v e r e e n s m a l l e zandweg - t o t a a n d e r u ï n e .

- 183

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 183

OPENINGSUREN - van

a p r i l

t o t

j u n i

e n van september t o t november

- zaterdagen : 1 4 - zon- & feestdage om 1 4 h 3 0 e n 1 6 h ; - weekdagen : o p a -

j u l i

- 17h n : 10h30 - 18h (begeleiding d u u r minimum 1 u u r ) . anvraag

door

g i d s

augustus - d a g e l i j k s v a n 16h e n 1 7 h 3 0 )

- v a n december t o t - o p

PRIJZEN ( =

10h30

1 9 h

(bezoek

met

g i d s

om 14h30;

maart

aanvraag

bijdrage

voor

de restauratiewerken)

- volwassenen : BEF 75 (BEF 60 voor groepen) - kinderen ( - 1 4 j a a r ) : BEF 40 (BEF 30 voor groepen)

INLICHTINGEN - 081/22.37.98 J de M o n t a i g l e " - 082/69.95.85 : - 083/69.96.07 : - 071/79.97.09 :

a c q u e s

Beckman,

v o o r z i t t e r

" L e s

Amis

r u ï n e Montaigle C.Behiels, g i d s Mme. Genard

U s t e u n t d e "Vrienden v a n Montaigle" i n hun belangeloos werk, door a a n t e s l u i t e n b i j deze v e r e n i g i n g . Men k a n l i d w o r d t d o o r s t o r t i n g v a n minimum BEF 300 ( p e r j a a r ) o p rekeningnummer 000-0934537-39 van • L e s A m i s d e M o n t a i g l e Rue d e B o m e l 7 5 5000 Namur Behalve e e n d r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t ( w a a r i n wetenswaardigheden o v e r d e g e s c h i e d e n i s v a n h e t k a s t e e l , d e v o r d e r i n g e n i n d e restauratiewerken, d e v o n d s t e n t i j d e n s d e opgravingen, e n z . ) krijgen a l l e leden van de vereniging g r a t i s toegang t o t d e k a s teelruïne e n genieten hun meegebrachte f a m i l i e l e d e n o f vrienden van d e k o r t i n g v o o r g r o e p e n . We k u n n e n a l l e e n m a a r d e g r o o t s t e b e w o n d e r i n g o p b r e n g e n v o o r d e vereniging "Les Amis de Montaigle" en hen steunen i n hun opzet.

- 184

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 184

Kutcd YQUITHOY WONDERMOOIE MUZIEK OP H E T KASTEEL FRUITHOF T E SOECHOUT Om d e m i n n a a r v a n k l a s s i e k e m u z i e k , o n g e r e p t e n a t u u r e n f e e s t e l i j k eten d e kans t e b i e d e n deze p a s s i e s t e kombineren, werden ook n u weer e e n r e e k s a p e r i t i e f k o n c e r t e n v o o r z i e n i n h e t k a s t e e l F r u i t h o f . Vo o r d e z e d a g e n w o r d t e e n s p e c i a a l d e g u s t a t i e m e n u v o o r z i e n e n v o o r wie a l l e e n v a n d e m u z i e k w i l g e n i e t e n : deze k o n c e r t e n z i j n g r a t i s . Wel z i j n d e p l a a t s e n b e p e r k t e n i s v o o r a f i n s c h r i j v e n n o o d z a k e l i j k . Te v e n s m a g e e n n i e u w i n i t i a t i e f b e g r o e t w o r d e n w a n t o p 1 6 n o v e m b e r en o p 1 6 d e c e m b e r e . k . b r e n g t h e t "CANDLELIGHT T R I O " l i c h t k l a s s i e ke, r o m a n t i s c h e n o p e r e t t e k l a n k e n . M e l o d i e ë n u i t g r o o t m o e d e r s t i j d op p i a n o - v i o o l e n c e l l o z u l l e n e e n f e e s t e l i j k e o p l u i s t e r i n g vormen v o o r e e n a v o n d j e u i t . O o k h i e r v o o r i s r e s e r v a t i e g e w e n s t . Momenteel s t e l l e n o o k t w e e k u n s t e n a a r s h u n w e r k e n t e n t o o n i n h e t kasteel F r u i t h o f . D o r a Standaert (°Antwerpen 1944) i s v e r t e g e n woordigd d o o r e e n s e l e k t i e k e r a m i e k voorwerpen t e r w i j l F r a n k De M u l d e r ( ° A n t w e r p e n 11 n o v e m b e r 1 9 4 2 ) e e n a a n t a l l i c h t v o e t i g e e n zonnige a k w a r e l l e n v o o r s t e l t .

- 185 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 185

APERITIEFKONCERTEN PROGAMMA 1 9 8 8 - ' 8 9 9 o k t . Annemie e n B a r t Cromheke-Neuhard ( h a r p e n d w a r s f l u i t ) 13 n o v . W i m B r i o e n ( g i t a a r ) 11 d e c . " T r i o P a s s p a r t o u t " - R a d D e G r o o t e , R a p h a ë l M i j s b e r g e n e n An E n g e l s 8 jan. Peter Ickx (altus) 5 f e b . " L e p l a i s i r des dames" 12 m r t . S t e f a n G h y s e l s e n A n n Va n d e n B o r r e ( h a r p e n f l u i t ) * * * * * RESERVATIE Restaurant Kasteel F r u i t h o f - F r u i t h o f l a a n 1 5 - 2530 Boechout Te l . n r . 4 5 5 . 0 7 . 6 7 Uw g a s t h e e r B e r t O n z e a s t a a t i n v o o r : * een v r i e n d e l i j k e , s t i j l v o l l e s e r v i c e . * een u i t z o n d e r l i j k e keuken met a l l e bereidingen à l a minute klaargemaakt d o o r meesterkok E . A u t r i q u e . * i n het prachtige kader van het h i s t o r i s c h kasteel F r u i t h o f , gelegen i n een p a r a d i j s e l i j k l a n d s c h a p .

,.1,�,.�I��Y�t'.i,,á

�},IMt.�

•

Ir•f14� �

3so.r/�

- 186 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 186

A N T W E R P E N A A R S IN D E R A A D V A N B R A B A N T „

„

; : S ;: * ' „

„

` ; i- * ;� s: ' ; .

3 F I L I P VEUSELS In een v o r i g e a f l e v e r i n g w e r d gezegd d a t don Juan van Oostenr i j k i n 1578 e e n n i e u w e Raad v a n B r a b a n t h a d o p g e r i c h t d i e zetelde t e Leuven. Onder de aangestelde leden waren enkele geboren Antwerpenaars t e v e r m e l d e n ; d e e e r s t e , A n t o o n d e l R i o w e r d r e e d s b e s p r o k e n e n d e t w e e d e genoemde was F i l i p Ve u s e l s . F i l i p Ve u s e l s w e r d g e b o r e n t e Antwerpen a l s z o o n v a n F i l i p Ve u s e l s , h e e r v a n P a d e n b o r c h , o n t v a n g e r d e r d o m e i n e n v o o r het k w a r t i e r B r u s s e l , e n z . , e n van Emerantia S t e r c k . Va d e r V e u s e l s w a s t w e e j a a r v d b r z i j n h u w e l i j k , i n n o v e m b e r 1536, d o o r b r i e v e n v a n k e i z e r K a r e l V i n d e a d e l s t a n d v e r heven. Emerantia S t e r c k , e c h t g e n o t e v a n F i l i p Ve u s e l s , w a s e e n dochter van Geeraerd S t e r c k , h e e r van Hooftvunder t e Deurne, en v a n J o a n n a v a n R o y e , z i j n e e r s t e v r o u w ( v o l g e n s S t o c k mans : G e s c h i e d e n i s v a n D e u r n e ) o f v a n J o s i n a v a n D a e l e , z i j n t w e e d e v r o u w ( v o l g e n s b a r o n Ryckman d e B e t z e n b u r g g r a a f de J o n g h e d ' A r d o y e . E m e r a n t i a S t e r c k ( w a a r s c h i j n l i j k h a a r naam i n d a c h t i g ) , b r a c h t zomaar e v e n t j e s 2 1 k i n d e r e n t e r w e r e l d , z o d a t F i l i p V e u s e l s j r . nog verschillende broers en zusters had ( 1 ) . De g r o o t o u d e r s v a n F i l i p V e u s e l s j r . w a r e n A u g u s t V e u s e l s e n Ida v a n L i e r e ( e e n d o c h t e r v a n J a n v a n L i e r e , h e e r v a n Ranst en v a n B a r b a r a v a n d e r B o r c h ) . De g e b o o r t e d a t u m v a n F i l i p V e u s e l s i s n i e t v e r m e l d ; i n 1 5 7 5 was h i j o u d s c h e p e n v a n A n t w e r p e n e n d o c t o r i n d e r e c h t e n .

- 187 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 187

/tecuaca.

TEKENING : J O S GOOLENAERTS

- 188 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 188

In 1578 werd h i j , samen met d e andere Antwerpenaars ( d e l R i o , de A y a l a e n B a t s o n ) a a n g e s t e l d a l s r a a d s l i d i n d e n i e u w g e s t i c h t e Raad v a n B r a b a n t . B u i t e n d e z e f u n k t i e s t o n d Ve u s e l s o o k i n v o o r d e z o r g v a n de A n t w e r p s e k l o o s t e r s e n k e r k e n . Na d e v a l v a n A n t w e r p e n i n 1 5 8 5 - e n m e t A l e x a n d e r F a r n e s e als landvoogd - begonnen d e g e e s t e l i j k e o r d e n z i c h s t i l a a n terug i n de stad t e vestigen. De e e r s t e n i e u w e k l o o s t e r o r d e d i e t e A n t w e r p e n kwam w a s d i e van d e K a p u c i e n e n ( 2 ) . Nu w a s e r b i j d e R o d e P o o r t e e n h u i s m e t e e n g r o o t l e d i g e r f te k o o p e n Ve u s e l s w e r d d o o r Farnese b e l a s t m e t d e aankoop ervan. I n 1586 werd d e koop b e s l o t e n v o o r 13.000 g u l d e n e n door d e landvoogd a a n d e Kapucienen geschonken, d i e e r e e n k e r k e n e e n k l o o s t e r bouwden ( 3 ) . Op 2 j a n u a r i 1 6 1 6 d e e d F i l i p V e u s e l s a f s t a n d v a n z i j n f u n k t i e maar w e l b e h i e l d h i j d e t i t e l e n d e b e z o l d i g i n g v a n r a a d s h e e r . Te v e n s o n t v i n g h i j e e n l e v e r i n g h o u t e n k o l e n a l s pensioen. In de " G r a f - en Gedenkschriften van de Provincie Antwerpen" deel k l o o s t e r s , b e v i n d t z i c h h e t volgend g e d e n k s c h r i f t van het k l o o s t e r d e r Kapucienen, z o n d e r evenwel d e p l a a t s t e v e r m e l d e n ( To m e V I , b l z . 7 7 ) : ANTVERPIA CATHOL. R E L I G . L I B E R TAT I R E S T I T. PHILIPPUS I I HISPP. R E X A C B E L G . DOMINUS PP. CAPPUCCINIS ORD. B . FRANCISCI A. S S . A P O S T. P I O EJUS POSTULATU I N B E L G . M I S S I S PRIMUM HOC COENOBIUM F . J . CURANTE PHILIPPO VEUSELIO C O N S I L . R E G I O ANNO DOMINI M . D . L X X X V I . „

„ � _. _„ „

„

Van d e v e r s c h i l l e n d e b r o e r s e n z u s s e n v a n F i l i p V e u s e l s z i j n o.a. v e r m e l d : - Emerantia Ve u s e l s , vrouwe v a n Padenborch ( o n d e r G r i m b e r g e n ) , d i e huwde m e t J a n d e Romré, h e e r v a n F r a i p o n t ; - B e r n a r d Ve u s e l s , r i d d e r e n v o o r z i t t e r v a n d e Rekenkamer v a n B r a b a n t i n 1 5 8 3 ;

- 189 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 189

- G o d f r i e d Ve u s e l s , k e r k e l i j k r a a d s h e e r a a n d e G r o t e Raad v a n M e c h e l e n e n g r o o t p r o v o o s t v a n S i n t - S e r v a a s te M a a s t r i c h t . H i j s t i e r f o p 7 december 1592; - W i l l e m Ve u s e l s , d e k e n v a n d e k o l l e g i a l e k e r k S i n t Pieters t e U t r e c h t , waar h i j v e r v o l g d werd door de k e t t e r s . I n 1585 was h i j k a n u n n i k v a n d e k a t e d r a a l van A n t w e r p e n e n nam a l s d u s d a n i g o n t s l a g i n 1 5 9 9 . In 1593 was h i j , e v e n a l s z i j n b r o e r G o d f r i e d , k e r k e l i j k r a a d s h e e r a a n d e G r o t e Raad v a n Mechelen. - J e a n n e V e u s e l s , h u w d e L i b e r t v a n Hamme, r i d d e r , r a a d s heer e n algemeen o n t v a n g e r v a n d e domeinen t e B r u s s e l ; en - A n t o i n e t t e Ve u s e l s , d i e g e e s t e l i j k e werd i n d e a b d i j van Te r k a m e r e n . F i l i p Ve u s e l s z e l f s t i e r f i n 1 6 2 2 . De f a m i l i e V e u s e l s w e r d g e a d e l d i n 1 5 3 6 e n v o e r d e e e n w a p e n van k e e l ( = r o o d ) , d r i e k e l k e n v a n g o u d 2 - 1 , e e n s c h i l d h o o f d van g o u d m e t e e n u i t k o m e n d e z w a r t e a d e l a a r m e t r o d e t o n g . Sommige a f b e e l d i n g e n g e v e n d e k e l k e n m e t e e n d e k s e l , a n d e r e z o n d e r. O o k d i e n t o p g e m e r k t d a t h e t w a p e n V e u s e l s , d a t v o o r komt o p e e n g l a s r a a m i n d e O . L . V . k e r k t e A n t w e r p e n , e e n s c h i l d v a n a z u u r (=blauw) h e e f t met d e gouden k e l k e n . Toen B e r n a r d V e u s e l s , z o o n v a n F i l i p , i n 1 5 9 0 r i d d e r b e n o e m d werd, b r a c h t h i j e e n k l e i n e w i j z i g i n g a a n d e f i g u r e n v a n het v a d e r l i j k wapen. D e k e l k e n werden d r i e r o n d e d o o s j e s met gebombeerd d e k s e l e n i n d e w a p e n b e s c h r i j v i n g " b o f t e d e Madeleine" genoemd.(4) BRONNEN : 1. J . B . S t o c k m a n s : " G e s c h i e d e n i s D e u r n e - B o r g e r h o u t " - d e e l I I I - kastelen en lusthoven, b l z . 166 2. K a n . F l . P r i m s : G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n " , v e r n i e u w d e uitgave u i t 1982 v a n d e e d i t i e 1927-1948, T. V I b b l z . 567 3. H e r c k e n r o d e : " N o b i l i a i r e Pays B a s e t d u C o m t ĂŠ d e B o u r g o g n e " 4. B a r o n d e R y c k m a n d e B e t z & b u r g g r a a f d e J o n g h e d ' A r d o y e : "Armorial e t Biographies des Chanceliers e t Conseillers de B r a b a n t " To m e I , I I , I I I e n I V .

Jos G o o l e n a e r t s

- 190 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 190

D O O R DEPOSTERIJENOPGELEGDE REKLAME

LM Electro

L I M O N c.v.

Elektriciteit en verlichting

Vo o r d e e l e k t r i c i t e i t e n d e v e r l i c h t i n g v o o r U w w o n i n g , b u r e e l o f b e d r i j f s l e c h t s e e n a d r e s : E l e c t r o LUTON c . v . De t o e p a s s i n g v a n m o d e r n e e l e k t r o n i c a i n d e v e r l i c h t i n g i s voor o n s g e e n g e h e i m . Gratis informatie en bestek :

Raymond ROELANDS Vinusakker 2 4 , 2080 Hoogboom K a p e l l e n tel. 664.75.95

B.T.W. Nr. 429.491.650

Luc P e e t e r s Vinusakker 7 4 , 2080 Hoogboom K a p e l l e n e

H.R.A. 253.347

664.18.88

B a n k r e k .

068-2039097-87

- 1 91 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 191

MET HET OOG OP... MORGEN!

if]

ftXWO$;bUÎSpOSL Laat d1ucht voor U wenken

fl.D uos) Merellaan 57 B-2080 Kapellen (Mariaburg) Tel. 03/665.08.64 Fax. 03/665.34.96

P. V. B.A.

Advies, ontwerp, uitvoering, service van — Buispostsystemen — Rallypostsystemen

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 192

%et* 0

�i ` " �

Zee

v o o � ,,

u e � o

�

. oog�e �n er 't

e ' e n , Va�1 �. syste a ddetektle Cus�g

��ak SR,edin9 --W e e °ntrO�e Storin9 �-�Oe9an9 ��at�e -(iidCe9 e m e n } � lnter�onen�°eksyst � � � pers°n systemen � � � OP°ep � `‘1, � �

\'‘3 P n

a n

\wc

g 2�a0 � e. 03G y Mercllaan 5 p F a x

l e1.03i03586a _

a0 G 5 ç11 �6 2�Fax

PAeccl1aai`�' A ‘3,20e 1L-10'11F��'�'qa 6 \3-20i10�G S��rJfi

��'��

11aan 5? F a x 03 �,1r.cp;11f,t;�c)3 GA

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 193

R E C H T V A A R D I G I N G

In h e t v o r i g e Hobonia-nummer w e r d e n e n k e l e p u b l i c i t a i r e a d v e r t e n t i e s opgenomen e n v e r s c h i l l e n d e o n z e r l e z e r s z u l l e n m i s s c h i e n wel r a a r opgekeken hebben v a n d e h o o f d i n g : "DOOR D E P O S T E R I J E N O P G E L E G D E R E K L A M E " In d e b e g i n p e r i o d e v a n H o b o n i a ( " t h e e a r l y d a y s " ) w e r d e n i n o n s t i j d s c h r i f t ook reeds reklameteksten verwerkt, e n d i t om de hoge kosten - d i e z u l k een u i t g a v e meebrengt - een b e e t j e t e helpen dragen. Na e n k e l e j a r e n b e s l o o t h e t b e s van o n s t i j d s c h r i f t - d a t t e n s l o dig t i j d s c h r i f t , e n geen commerc vooruit zou gaan, mochten we d i e

t u u r v a n Hobonia d a t d e inhoud t t e t o c h een kultureel-heemkuniëel b l a d i s - e r k w a l i t a t i e f op reklame kunnen weglaten.

Maar h o e d a n " d e k a s " e n d u s h e t H o b o n i a - t i j d s c h r i f t i n houden?! D a a r h e e f t H o b o n i a h a r d v o o r g e k n o k t ( e n d o e t d i t wens n o g a l t i j d ) ! Aanvankelijk - d a t weten onze ouwe-getrouwe leden we d e g r o o t s t e m o e i t e g e h a d o m h e t h o o f d b o v e n w a Te l k e n s w e e r w e r d e n n i e u w e a k t i v i t e i t e n b e d a c h t e zet, o . a . : tentoonstellingen, d i a - en filmavonden handelsbeurzen en Kerstmarkten, e n z .

l e v e n t r o u -

b e s t - hebben ter t e houden. n o p touw g e , deelname aan

Gaandeweg, e n d a n k z i j d e s p o n t a n e o p k o m s t e n d e e l n a m e a a n d i e a k t i v i t e i t e n d o o r o n z e l e d e n , k o n d e n w e m e t f i e r h e i d e e n kultureel-heemkundig t i j d s c h r i f t aanbieden z o n d e r commerciële p u b l i c i t e i t . Wat b l i j k t

Hiervoor worden we g e s t r a f t

! ! !

Bij h e t v e r s c h i j n e n van h e t e e r s t e Hobonia-nummer v a n 1988 werd dit door de P o s t e r i j e n n i e t meer aanvaard a l s t i j d s c h r i f t omdat . . . e r gé€n commerciële reklame i n voorkomt ! ! ! Voortaan k u n n e n we d u s n i e t meer g e n i e t e n v a n h e t g u n s t t a r i e f e n dient o n s t i j d s c h r i f t verzonden t e worden a l s drukwerk, t e n z i j we t e r u g . . . j a w e l . Het v e r z e n d e n a a n h e t p o s t t a r i e f v a n d r u k w e r k b e t e k e n t v o o r o n s een e k s t r a d u i k i n o n z e " s c h a t k i s t " e n v o o r o n z e p e n n i n g m e e s t e r slapeloze nachten. Dus h e b b e n w e

de Hobonianummers

a l s

t i j d s c h r i f t

t e

kunnen

- 194 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 194

POS N

Regie der Posterijen Gewestelijke Directie Antwerpen - Commerciële D'enst

De 7eer 7.1a7mond _ oola..:lCls Vinu.salü{er 2/.. LOC)'C+rr�_T....,.. i 17��11.�_1

Uw brief van

ref ertes

Onze refertes

B i j l a g e n

88/ 1 7 . 5

CD2/ S 2 5

"='o üonia"

Betreft : e r k e n n i n g a l s t i j d s c h r i f t : - t i t e l :

- p e r i o d i c i t e i t : driemaandelijks Mevrouw, M i j n h e e r,

I n antwoord o p uw v r a a g t o t e r k e n n i n g v a n uw p u b l i k a t i e a l s t i j d s c h r i f t , s p i j t h e t m i j U t e moeten melden d a t d e door U voorgelegde p u b l i k a t i e n i e t kan worden verzonden aan h e t t a r i e f van de t i j d s c h r i f t e n , o m w i l l e v a n de op d e b i j l a g e v e r m e l d e r e d e n ( e n ) . De p u b l i k a t i e d i e n t v o o r l o p i g verzonden t e worden aan h e t t a r i e f van de drukwerken. Het s t a a t U e c h t e r v r i j , e e n nieuwe aanvraag, v e r g e z e l d van een p u b l i k a t i e d i e v o l d o e t a a n d e b i j g e v o e g d e reglementering, i n t e dienen. Met d e m �De wd Gewestel �

ste hoogachting, Directeur van P o s t e r i j e n ,

. S'EI,TINCg

Pellkaanstraat 12-14, 2018 Antwerpen, tel. : 03 - 234 06 10 toest : 130-131-132

- 195 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 195

blijven v e r s t u r e n - moeten z w i c h t e n e n hebben w e e e n aantal r e k l a m e t e k s t e n opgenomen . . . N i k s a a n t e doen!

b e p e r k t

Wel v i n d e n w e h e t v r e e m d d a t e e n t i j d s c h r i f t , d a t l e t t e r l i j k u i t p u i l t v a n d i v e r s e reklameteksten ( t o e r e i k e n d o m h e t h e l e t i j d s c h r i f t t e financieren) b i j d e Posterijen bovendien van een gunsttarief kan genieten en d a t een t i j d s c h r i f t - d a t n i e t door reklame g e s t e u n d w o r d t - b u i t e n d i t g u n s t t a r i e f ( e n meteen b u i ten d e b o o t ) v a l t . Nu z i j n o n z e P o s t e r i j e n u i t e r a a r d e e n i n s t e l l i n g in d i t w e r e l d j e i s d e l o g i k a w e l e e n s meer z o e k !

van de

Staat

Paul A r r e n

Betreft : onregelmatig t i j d s c h r i f t : - t i t e l - periodiciteit :

LLie :e.....:cleliji_s

De v a s t g e s t e l d e onregelmatigheden worden h i e r n a opgesomd : ( z i e a a n d u i d i n g met k r u i s j e ) : de t i t e l - de p e r i o d i c i t e i t ( v b . m a a n d e l i j k s ) e n / o f d e datum v a n v e r schijnen komt(en) n i e t v o o r op h e t t i t e l b l a d o f op d e omslag ; de naam en h e t a d r e s v a n d e v e r a n t w o o r d e l i j k e u i t g e v e r ( i n B e l g i e ) werd n i e t aangebracht ; de u i t g a v e b e v a t onvoldoende a r t i k e l s v a n algemene i n f o r m a t i e ( g e e n 30 v a n de t o t a l e b e d r u k t e o p p e r v l a k t e ) ;

de u i t g a v e b e v a t n i e t t e n m i n s t e d r i e v e r s c h i l l e n d e p u b l i c i t e i t e n van v e r s c h i l l e n d e conmierciale f i r m a , s , m e t u i t s l u i t i n g v a n d e u i t gever o f d e d r u k k e r ; ( s l e c h t s 66n p u b l i c i t e i t op b l z 3ĂĄ) het b e t r e f t h i e r een u i t g a v e met commerciĂŤel d o e l w e l k e n o o i t a l s t i j d s c h r i f t k a n verzonden worden. de p u b l i k a t i e b e v a t u i t s l u i t e n d / m e r e n d e e l d b e r i c h t g e v i n g v o o r d e geinteresseerden i n de a k t i v i t e i t e n v a n d e u i t g e v e r o f v e r e n i g i n g en b e v a t d e r h a l v e geen/onvoldoende a r t i k e l s v a n algemene i n f o r m a t i e om a l s t i j d s c h r i f t t e kunnen verzonden worden. de p u b l i k a t i e b e v a t e e n o n r e g e l m a t i g b i j v o e g s e l , z o d a t op de ganse zending h e t d r u k w e r k t a r i e f v a n t o e p a s s i n g i s .

- 196 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 3 - juli 1988 - p. 196