Hobonia 1988-4 oktober

Verantwoordelijke uitgever P. Arren Bredabaan 849 2170 Wuustwezel

D r i e m a a n d e l i j k s

17e JAARGANG 1988

AFGIFTEKANTOOR KAPELLEN 1

O

tijdschrift

K

T

O

B

E

R

- NOVEMBER - DECEMBER

� t

Het e e r s t e s c h o o l t j e v a n H o o g b o o m , g e z i e n v a n u i t e e n h o e k j e van h e t d o m e i n " D e O u d e G r a c h t " - T e k e n i n g : A n d r ĂŠ M a r i e n

INHOUD : Samenstelling Bestuur Hobonia K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : De wapens van de bisschoppen van Antwerpen - 5 . Johannes Malderus De Lijkwade van T u r i j n ( 1 6 ) Antwerpenaars i n de Raad van Brabant ( 4 ) Gregorius de Ay a l a Van Kasteel n a a r K a s t e e l , Boekbespreking Kastelen i n Vlaanderen : P u t t e A l i c e Nahon Iedereen maakt a l eens een f a u t : p e r s p a r e l t j e s Door de P o s t e r i j e n opgelegde reklame !

Inhoudsopgave 1988 - Jaargang 17

b l z . 198 J. Goolenaerts b l z . 199 R. Van H a e l s t b l z . 204 J. J. P. P. P.

Goolenaerts Gerits Arren Arren Arren

blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz.

215 220 221 230 240 244 247

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 197

HOBON IA

KULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR:

V o o r z i t t e r : R a y m o n d ROELANDS, V i n u s a k k e r 2 4 , ( k o n t a k t a d r e s ) 2 0 8 0 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.18.88 Sekretaris:

P a u l ARREN, B r e d a b a a n 8 4 9 , 2170 W u u s t w e z e l tel. 663.13.31

Schatbewaarder: H a r r y DE SITTER, V i n u s a k k e r 6 0 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : L u c PEETERS, V i n u s a k k e r 7 4 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.75.95

LIDGELD: 3 5 0 F p e r j a a r v o o r g e z i n s b i j d r a g e ; t e s t o r t e n op r e k e n i n g n r . 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 8

- 198 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 198

K E R K E L I J K E * J * i \ I \ I 1 i♦ i \ I \ i v n I \ I \

DE

* '' * ' I\ *

W A P E N S

B I S S C H O P P E N n''trS:CJ,�tÁiC/,iC4,Á�(ÁiCáí:: n

H E R A L D I E K I\ I\ n i \ I\ I\ i\ I\ I\ n I\

V A N

V A N

* ', i\ '/v *

D E

A N T W E R P E N

� O N ; C e s i C e s P t Á ; C e é ; C I é , � t � : t � w : ( � � C r i f Á i C Á : C M

5. J O H A N N E S M A L D c R U S Het b e g i n v a n d e 1 7 d e e e u w z a g e r v o o r A n t w e r p e n n i e t . r o o s k l e u r i g u i t ; d e handel was t o t a a l i n v e r v a l ; d e Scheldekaaien l a g e n v e r l a t e n e n o p d e b e u r s was h e t ongewoon s t i l . D e meeste vreemde kooplieden waren verdwenen.

Ook v o o r d e K e r k e n h e t B i s d o m w a s h e t e e n s l e c h t e p e r i o d e , d e bisdommen w a r e n a r m , e r w a s e e n t e k o r t a a n p r i e s t e r s e n o p v e l e plaatsen beschikten de kerken slechts over t i n n e n kelken.

Om h e t n i j p e n d e p r i e s t e r t e k o r t z o v e e l m o g e l i j k t e v e r h e l p e n waren d e b i s s c h o p p e n v e r p l i c h t j o n g e l i e d e n t o t h e t p r i e s t e r schap t e a a n v a a r d e n d i e " m i n u s i n s t r u c t i i n t h e o l o g i a " w a r e n .

Onder d e z e o m s t a n d i g h e d e n w e r d - i n 1 6 11 - h e t b i s d o m A n t w e r p e n opgedragen a a n J a n v a n M a l d e r e n . O p 1 0 f e b r u a r i v a n d a t j a a r werd h i j b e n o e m d ; o p 5 m e i w e r d z i j n b e n o e m i n g d o o r p a u s P a u lus V b e k r a c h t i g d en op 7 augustus werd h i j t e Antwerpen a l s bisschop Johannes Malderus g e w i j d .

De n i e u w e A n t w e r p s e b i s s c h o p w a s e e n m a n u i t h e t P a j o t t e n l a n d ; h i j w a s g e b o r e n t e S i n t - P i e t e r s -Leeuw o p 21 a u g u s t u s 1563 a l s zoon v a n Z e g e r v a n M a l d e r e n e n v a n E l i s a b e t h W a l r a v e n s .

De j o n g e v a n M a l d e r e n s t u d e e r d e t e B r u s s e l , D o u a i e n L e u v e n e n i n d e z e l a a t s t e u n i v e r s i t e i t b e h a a l d e h i j - o p 31 a u g u s t u s 1594 het d o c t o r a a t i n de Godgeleerdheid. ( 1 ) Hij p u b l i c e e r d e v e r s c h i l l e n d e werken o . a . e e n k l e i n e catechismus in h e t Nederlands; L a t i j n s e s c h r i f t e n tegen de Protestanten; een s t u d i e o v e r h e t s a k r a m e n t d e r b i e c h t e n L a t i j n s e t e o l o g i s c h e meditaties.

- 199 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 199

- 200 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 200

Een J a n v a n M a l d e r e n m a a k t e i n 1 5 7 2 a l s d e k e n e e n v e r s l a g v a n z i j n bezoek a a n d e k e r k v a n S i n t - P i e t e r s -Leeuw maar d a t k a n m o e i l i j k de l a t e r e bisschop geweest z i j n - misschien wel een naast f a m i l i e l i d . ( 2 ) B i s s c h o p M a l d e r u s w a s v o o r a l bekommerd om d e v o r m i n g v a n j o n g e p r i e s t e r s . H e t door z i j n voorganger g e s t i c h t b i s s c h o p p e l i j k seminarie begunstigde h i j met een b i b l i o t e e k en bracht deze onder i n een n i e u w l o k a a l .

Het was o o k o p a a n m o e d i g i n g v a n d e b i s s c h o p d a t i n 1618 d o o r d e J e z u ĂŻ e t e n d e b r o e d e r s c h a p v a n d e H . C a r o l u s Boromeus g e s t i c h t werd. D e l e d e n moesten z i c h b e z i g houden m e t d e zondagsscholen die t e r u g v e r p l i c h t gemaakt werden v o o r k i n d e r e n van 5 t o t 15 j a a r d i e d e gewone s c h o o l o p d e weekdagen n i e t konden v o l g e n . ( 3 ) De b i s s c h o p b r a c h t h e r l e v i n g i n h e t g o d s d i e n s t i g l e v e n , d e p a s toors moesten e r v o o r zorgen d a t d e k i n d e r e n binnen de d r i e d a gen n a h u n g e b o o r t e w e r d e n g e d o o p t .

I n 1615 maakte h i j h e t H . Vo r m s e l v e r p l i c h t e n d v o o r w i e i n h e t huwelijk wilde treden.

In h e t z e l f d e j a a r g i n g h i j , n a overleg met h e t k a p i t e l , o v e r t o t d e s p l i t s i n g v a n de O.L.Vrouw-parochie, z o d a t v a n dan a f e r een O . L . V . - z u i d e n e e n O . L . V . - n o o r d w a s , i e d e r m e t e e n e i g e n d o o p r e g i s t e r. ( 4 ) In 1615 w e r d o o k d e e e r s t e s t e e n g e l e g d v o o r d e bouw v a n d e S i n t A u g u s t i n u s k e r k , d i e i n 1621 d o o r b i s s c h o p M a l d e r u s w e r d i n g e w i j d .

Op 7 m a a r t 1 6 2 2 b e v o n d b i s s c h o p M a l d e r u s z i c h t e B r u s s e l o m e r i n d e S i n t e - G u d u l e k e r k d e b e g r a f e n i s b i j t e wonen v a n a a r t s h e r t o g Albrecht.

Als v u r i g v e r e e r d e r v a n d e H . Maagd g a f h i j a a n deken d e l R i o d e g o e d k e u r i n g om m e t P. P. R u b e n s e e n k o n t r a k t t e t e k e n e n v o o r h e t s c h i l d e r e n v a n e e n a l t a a r s t u k d a t d e h e m e l v a a r t v a n O.L.Vrouw moest v o o r s t e l l e n ; i n 1 6 2 6 w e r d d i t g e p l a a t s t .

Ondertussen was d e gezondheid v a n d e b i s s c h o p e r e c h t e r n i e t o p v o o r u i t g e g a a n - i n t e g e n d e e l - z i j n zwakke b o r s t maakte hem h e t prediken onmogelijk en h i j was nodig aan r u s t t o e .

D e s t i j d s had Johannes v a n Malderen t e Leuven een z e k e r e Dionys C h r i s t o f f e l s l e r e n kennen d i e l a t e r nog bisschop van Brugge werd.

Nadien hebben z e e l k a a r n o g e e n s o n t m o e t o p e e n c o n c i l i e t e Mechelen e n t o e n m o e t v a n M a l d e r e n a l o v e r z i j n g e z o n d h e i d h e b ben g e k l a a g d e n l a t e n v e r s t a a n d a t h i j u i t z a g n a a r e e n v e r b l i j f buiten de stad.

De o u d e r s v a n C h r i s t o f f e l s h a d d e n o p h e t K i e l e e n h o e v e g e k o c h t en d e z e t o t e e n s p e e l h o f l a t e n v e r b o u w e n . D e f a m i l i e C h r i s t o f f e l s was b e r e i d om d i t b u i t e n v e r b l i j f a a n b i s s c h o p M a l d e r u s t e verkopen, e n deze l i e t z i c h n i e t l a n g pramen. D a a r o n d e r de

- 201 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 201

bomen v a n B e e r s c h o t ( B e r n e s c o t ) z o u h i j d e n o d i g e r u s t v i n d e n om t e m e d i t e r e n e n t e s c h r i j v e n .

D i t h o f v a n p l a i s a n t i e was g e l e g e n i n d e hoek van d e h u i d i g e Boomsesteenweg e n d e V I I d e O l y m p i a d e l a a n ( d e J a n d e V o s l e i w e r d l a t e r dwars d o o r de gronden van h e t goed getrokken) e n h e t b l e e f gekend o n d e r d e b e n a m i n g " B i s s c h o p p e n h o f " . L a t e r z o u h e t n o g dienst doen a l s jeugdherberg. ( 5 ) Na t w e e ĂŤ n t w i n t i g j a a r e p i s k o p a a t w a s b i s s c h o p M a l d e r u s a a n h e t einde v a n z i j n k r a c h t e n . H i j s t i e r f t e A n t w e r p e n o p 21 o k t o b e r 1633 e n w e r d b e g r a v e n i n h e t k o o r v a n d e A n t w e r p s e k a t e d r a a l .

Zijn graftombe met l i g g e n d beeld onderging h e t z e l f d e l o t a l s d a t van z i j n v o o r g a n g e r . T i j d e n s d e F r a n s e o v e r h e e r s i n g w e r d h e t verkocht aan een Frans b u r g e r d i e t e Antwerpen handel d r e e f . ( 6 ) Zijn speelhof op het K i e l had de bisschop b i j testament overgemaakt a a n z i j n b r o e r L a u r e i s , d i e i n 1 6 4 1 o n g e h u w d o v e r l e e d .

De f a m i l i e v a n M a l d e r e n u i t S i n t - P i e t e r s - L e e u w v o e r d e e e n w a p e n van a z u u r ( = b l a u w ) m e t e e n k o r e n w a n v a n g o u d .

Zoals d a t w e l m e e r g e b e u r t i n d e h e r a l d i e k m o e t men soms e e n w e i n i g g o o c h e l e n m e t d e n a a m s p e l l i n g . A l s men d a n i n M a l d e r e n het woord "maalder" w i l z i e n dan komt d i t i n verband met de w a p e n f i g u u r, d e k o r e n w a n .

De f a m i l i e W a l r a v e n s - w a a r u i t d e m o e d e r v a n d e b i s s c h o p s t a m d e voerde e e n w a p e n f i g u u r d a t eveneens o p d e naam k a n z i n s p e l e n , n l . o p z i l v e r een zwarte r a a f met opslaande v l e u g e l s .

Nog e e n g e b r u i k d a t i n d e h e r a l d i e k v e e l v o o r k o m t i s h e t o p n e men v a n h e t m o e d e r w a p e n i n h e t v a d e r w a p e n d o o r h e t s c h i l d t e vierendelen.

Aldus v o e r d e b i s s c h o p M a l d e r u s e e n g e v i e r e n d e e l d wapen waarvan het 1 s t e e n 4de k w a r t i e r v a n a z u u r, e e n korenwan van goud e n h e t 2de e n 3 d e k w a r t i e r v a n z i l v e r , e e n o p s l a a n d e r a a f v a n s a b e l (=zwart).

D i t wapen g e t o p t m e t e e n g r o e n e hoed m e t l a n g s w e e r s z i j d e n z e s afhangende k w a s t e n v a n ' t z e l f d e , z o a l s d a t g e b r u i k e l i j k i s v o o r een b i s s c h o p .

A l s w a p e n s p r e u k v o e r d e h i j " AT T E N D I T I B I E T DOCTRINA" ( l e t o p uzelf en de l e e r ) .

I n d e g r a f s c h r i f t e n v a n O . L . V. A n t w e r p e n ( b l z . 7 2 ) i s e e n H e n r i cus W a l r a v e n s v e r m e l d a l s " p r o t o n o t a r i s a p o s t o l i c " o v e r l e d e n i n 1649. Z o n d e r t w i j f e l i s d i t d e z e l f d e a l s d e H e n r i c u s Walraven, kanunnik van de k a t e d r a a l , p r e s i d e n t van h e t b i s s c h o p p e l i j k seminarie van A n t w e r p e n , d i e i n 1644 t e W i l r i j k e e n g o e d k o c h t , " Ve n k e l s c h o t " genaamd. H i j w a s g e b o r e n t e S i n t - P i e t e r s -Leeuw e n een n e e f v a n b i s s c h o p v a n M a l d e r e n .

Jos G o o l e n a e r t s

- 202 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 202

BRONNEN : 1. " A n t w e r p s e B i s s c h o p p e n V I I " i n " G a z e t v a n A n t w e r p e n " 6 . 2 . ' 6 2 2. " P a j o t t e n l a n d " - J a a r b o e k 1 9 7 1 v a n d e K u l t u r e l e K r i n g " A n d r e a s Masius".

3. z e l f d e a l s 1 4. K a n . F 1 . P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n " d e e l 5 - b l z . 4 2 0 5. K a n . F l . P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n h e t K i e l " - 1 9 3 8 , b l z .

64, 7 0 , 1 2 3 , 1 2 4 6. A u g . T h y s : " S t r a t e n v a n A n t w e r p e n " - b l z . 5 8 De a f b e e l d i n g v a n d e g r a f t o m b e v a n J o h a n n e s M a l d e r u s k o m t v o o r i n h e t w e r k " T h é â t r e S a c r é d u B r a b a n t " v a n b a r o n J . L e R o y.

Prof. D r . C . De C l e r c q : " H e t Bisdom Antwerpen" - 1959-1962, Uitgave De V l i j t .

Kan. F l . P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n W i l r i j k " - u i t g a v e 1 9 5 2 P r o f . R . Va n Passen : " G e s c h i e d e n i s v a n W i l r i j k " - U i t g a v e 1982 M e r t e n s e n T o r f s : " G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n " - To m e I V , V , V I & V I I Het w a p e n v a n d e b i s s c h o p i s t e z i e n i n h e t k o o r g e s t o e l t e v a n de O . L . V r o u w k a t e d r a a l t e A n t w e r p e n .

- 203 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 203

Bisschop Carolus Borromeus komt na zijn vierdaagse bedevaart aan de poorten van Turijn (10 october 1578). Hij wordt plechtig ontvangen door Emanuel-Philibert hertog van Savoye en diens zoon Karel-Emanuel. (Schilderij G.P. Recchi Kerk van St. Carolus-Turijn)

.46

�5

L.

In 1966 maakte de Britse fotograaf Leo VALA deze driedimensionele foto's van het gelaat op de lijkwade.

Aan de hand van de brandschade, veroorzaakt door het smeltende zilver in 1532, heeft men de manier, waarop de lijkwade opgevouwen lag in het koffer, kunnen rekonstrueren. De lijkwade was ACHT EN VEERTIG maal gevouwen. Bovenstaande foto's tonen de genummerde vlakken.

Beeldhouwwerk door Ricci, aan de hand van de gelaatsafdrukken op de lijkwade.

- 204 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 204

De lijkwade van Turijn deel 16

Op 4 d e c e m b e r 1 5 3 2 b r a k b r a n d u i t i n d e " S a i n t e C h a p e l l e d u Saint S u a i r e " . De vlammenzee g r e e p g r e t i g om z i c h heen. H e t v e l e houtwerk was e e n gemakkelijke p r o o i . E r was geen b l u s s e n a a n .

Het h o o f d a l t a a r e n d e p r a c h t i g e g l a s r a m e n g i n g e n v e r l o r e n i n h e t vuur. O o k d e l i j k w a d e g e r a a k t e d o o r vlammen o m s i n g e l d . G o e d e raad was d u u r . H o e z o u men a a n d e v i e r s l e u t e l s g e r a k e n , o m d e zware a f s l u i t i n g e n t e o p e n e n ?

Een r a a d s m a n v a n d e h e r t o g e n t w e e F r a n c i s c a n e r m o n n i k e n w a a g d e n zich i n d e vlammen. M e t een zware voorhamer sloegen z e d e a f sluitingen s t u k en gelukten e r i n h e t z i l v e r e n s c h r i j n i n v e i l i g heid t e b r e n g e n . D a t w a s n i e t s t e v r o e g !

H e t p r a c h t i g e schrijn, geschonken d o o r Margaretha v a n O o s t e n r i j k , w a s r e e d s half gesmolten. To e n men h e t d e k s e l opende, l a g d e opgevouwen lijkwade t e smeulen. Haastige h e l p e r s vonden n i e t b e t e r dan z e met e e n emmer w a t e r t e o v e r g i e t e n .

To t e e n i e d e r s v e r b a z i n g w a s d e l i j k w a d e s l e c h t s l i c h t b e s c h a d i g d door d e vlammen e n de h i t t e . Op verscheidene p l a a t s e n waren echter d r u p p e l s gesmolten z i l v e r d o o r h e t l i n n e n heen gedrongen.

Door d e r e k o n s t r u k t i e v a n d e b r a n d g a t e n , w e e t m e n n u , d a t d e lijkwade i n a c h t e n v e e r t i g l a g e n opgevouwen l a g . G e l u k k i g b l e e f de " h e i l i g e a f b e e l d i n g v a n J e z u s C h r i s t u s " o n b e s c h a d i g d . E r w a s praktisch geen schroeischade. Bijgaande f o t o g e e f t een d u i d e l i j k beeld v a n d e m a n i e r w a a r o p d e l i j k w a d e e e r t i j d s opgevouwen werd.

Uit l a t e r onderzoek i s gebleken d a t e r o p d e l i j k w a d e sporen voorkomen v a n b r a n d s c h a d e , d i e v รณ รณ r 1 5 3 2 o n t s t o n d . G e e n e n k e l e kroniek maakt v a n een d e r g e l i j k i n c i d e n t m e l d i n g . We l k a n men de

- 205 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 205

sporen e r v a n opmerken, wanneer men d e " k l e i n e l i j k w a d e " , bewaard in d e St.Gummaruskerk v a n L i e r ( B e l g i ë ) , n a u w k e u r i g b e s t u d e e r t .

De b r a n d v a n 1 5 3 2 i s i n f e i t e e e n d o o r s l a g g e v e n d a r g u m e n t i n dispuut o v e r de echtheid van d e l i j k w a d e . Rekonstruktie v a n brand h e e f t aangetoond d a t i n de z i l v e r e n s c h r i j n d o o r de war van s m e l t e n d z i l v e r ( 9 6 1 ° ) d e g e d e e l t e l i j k e v e r b r a n d i n g , w e g zuurstoftekort, van het l i n n e n gebeurt b i j c i r c a 800°C.

h e t d e mte ens

Bij d e z e temperatuur v e r k l e u r e n a l l e pigmenten o p b a s i s v a n ijzeroxide. D i t i s o p de l i j k w a d e zeker n i e t h e t g e v a l . Na h e t incident l e e k de l i j k w a d e wel van de aardbol verdwenen. De g e k ste g e r u c h t e n d e d e n d e r o n d e . D e l i j k w a d e z o u t o t a a l v e r n i e l d zijn. Hertogin Béatrice van Portugal zou de k e r k i n brand gestoken h e b b e n e n d e l i j k w a d e o n t v r e e m d ; z e z o u z e m e e n a a r S p a n j e genomen h e b b e n ! K a r e l I I I , h e r t o g v a n S a v o i e , w a s n i e t w e i n i g ontzet t o e n h i j vernam hoe de kostbare r e l i k w i e van de l i j k w a d e bijna verloren was gegaan. H i j g a f opdracht z e voorlopig i n h e t C l a r i s s e n k l o o s t e r S t . C l a i r e - e n - V i l l e , g e s t i c h t d o o r Yo l a n d e v a n Frankrijk, t e bewaren.

De o n r u s t Rome. N i e m du p a y s " ( stellingen ruchten u i

inzake d e to and w i s t hoe s c h i l d van h deden d e ro t de "eerste

estand van de l i j k w a d e deinde u i t t o t i n h e t met de kostbare r e l i e k , " l e b o u c l i e r e t land) g e s t e l d was. De gekste verondernde. I e d e r e e n h a d z i j n e i g e n z e g j e . G e hand" deden de ronde.

Uiteindelijk verbrak de hertog van Savoie, n a b i j n a twee j a r e n , het s t i l z w i j g e n . Uitgerekend met de dwingende vraag, om de l i j k wade h e t s t a t u u t v a n " e c h t e r e l i k w i e m e t v o l l e a f l a a t " t o e t e kennen.

De n i e t a f g e v e n d e v r a a g v a n d e h e r t o g v a n S a v o i e , o m d e v e r e r i n g van d e l i j k w a d e m e t e e n v o l l e a f l a a t t e b e d e n k e n , w a s n a t u u r l i j k een h a n d i g e p o g i n g o m Rome i m p l i c i e t t o t e e n o f f i c i ë l e e r k e n n i n g te d w i n g e n .

Na p a u s J u l i u s I I , b l e v e n a l l e a a n v r a g e n t o t h e t b e k o m e n v a n e e n "volle a f l a a t " e c h t e r v r u c h t e l o o s . Rome b l e e f v o o r z i c h t i g e n wimpelde d e p o g i n g e n v a n d e h e r t o g , o n d a n k s d e s t e u n v a n d e plaatselijke g e e s t e l i j k h e i d , steeds voorzichtig a f . Z e l f s de o f ficiële l i t u r g i s c h e feestdag van 4 mei bleek geen doorslaand a r gument o m d e l i j k w a d e a l s e e n e c h t e r e l i k w i e t e e r k e n n e n .

De t w i j f e l e n d e afremmen.

houding

v a n Rome k o n

echter

de

volksdevotie

n i e t

In d i e d a g e n w a s d e v e r e r i n g v a n d e l i j k w a d e d o o r g e d r o n g e n in d e z i e l v a n d e eenvoudige volksmens, o o k a l k r e e g deze d e likwie s l e c h t s zelden van n a b i j t e zien. I n f e i t e maakten de maaklijkwaden v e e l meer i n d r u k dan d e e c h t e , w a a r o p men a l l na l a n g k i j k e n e e n v a g e i n d r u k v a n e e n m e n s e l i j k l i c h a a m k o n derscheiden.

t o t r e nae e n on-

- 206 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 206

Paus C l e m e n s V I I v a n Rome w e n s t e n i e t o v e r 6 € n n a c h t i j s t e g a a n en h u l d i g d e d e g e w o n e v o o r z i c h t i g h e i d v a n R o m e i n d e r g e l i j k e z e ken. De a f l a a t w e r d t o e g e k e n d .

In z i j n b u l " U r p i e c r e d i t u r " ( o p d a t h e t v r o m e z o u g e l o o f d w o r den), u i t g e g e v e n i n 1533, s c h r e e f d e paus : " d a t h i j d e a f l a a t verleende, n i e t aan diegenen d i e de l i j k w a d e vereren a l s ware ze de e c h t e l i j k w a d e v a n J e z u s C h r i s t u s , m a a r w e l a a n d i e g e n e n d i e mediteerden o v e r h e t l i j d e n v a n J e z u s C h r i s t u s e n v o o r a l o v e r zijn dood en begrafenis".

De a a n d a c h t v a n d e p a u s w a s o p d e l i j k w a d e g e v e s t i g d , e n o o k i n Rome m a a k t e m e n z i c h z o r g e n o v e r w a t e r n u e i g e n l i j k g e b e u r d w a s tijdens de brand i n de Sainte Chapelle.

In 1 5 3 4 z o n d d e p a u s e e n a f g e v a a r d i g d e n a a r Chambéry om, i n z i j n naam, d e f e i t e n t e o n d e r z o e k e n e n k l a a r h e i d t e b r e n g e n i n d e duistere zaak.

Begin a p r i l 1 5 3 4 k w a m k a r d i n a a l - l e g a a t L o u i s Rome i n C h a m b é r y t o e .

d e Gorrevod

u i t

Hij ondervroeg a l w i e hem i e t s kon v e r t e l l e n o v e r d e gebeurtenissen, e n nam z i j n i n t r e k i n h e t Clarissenklooster w a a r d e lijkwade i n a l l e s t i l t e bewaard werd.

Een c o m m i s s i e w e r d b e n o e m d e n g i n g o p 1 5 a p r i l o v e r t o t e e n " o f f i c i ë l e e r k e n n i n g " . De hertog stemde met tegenzin t o e e n L o u i s de G o r r e v o d , s a m e n m e t d r i e b i s s c h o p p e n e n a c h t n o t a b e l e n , d i e de l i j k w a d e k e n d e n , o n d e r z o c h t e n d e z e i n h e t C l a r i s s e n k l o o s t e r .

Hun b e v i n d i n g e n w a r e n p o s i t i e f : d i t d o e k , d a t v o o r h e n o p e e n grote t a f e l l a g u i t g e s p r e i d , was de " S a i n t e S u a i r e " .

Men b e s l o o t t o e n d e n o d i g e h e r s t e l l i n g e n u i t t e v o e r e n , o m d e sporen v a n d e b r a n d i n d e " S a i n t e C h a p e l l e " u i t t e w i s s e n .

Op 1 6 a p r i l k w a m h e r t o g K a r e l , s a m e n m e t L o u i s d ' E s t a v a y e r , b i s schop v a n B e l l e y , i n h e t k l o o s t e r t o e . D e h e r t o g z o u p e r s o o n l i j k de h e r s t e l l i n g s w e r k z a a m h e d e n v o l g e n .

De h e r s t e l l i n g e n w e r d e n o p e e n b i j z o n d e r p l e c h t i g e m a n i e r u i t g e voerd. E e n b i j z o n d e r e d e l e g a t i e v a n d r i e ë n t w i n t i g notabelen e n geestelijken, verklaarden zonder enige terughoudendheid, d a t deze l i j k w a d e d e " e c h t e l i j k w a d e , b e w a a r d i n d e S t . C h a p e l l e " i s .

Hun v e r k l a r i n g e n w e r d e n g e n o t e e r d d o o r e e n " a p o s t o l i s c h e n o t a ris".

Het w a s v e r b o d e n , o p s t r a f v a n e x c o m m u n i c a t i e , d e l i j k w a d e a a n te r a k e n . Niemand waagde h e t d a n o o k h e t d o e k v a n n a b i j t e b e studeren.

- 207 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 207

Abdis L o u i s heden o p z i beginnen, m nunniken en

e d e G i n g i s nam de l e i d i c h . Wanneer a l l e s k l a a r ocht niemand, b u i t e n de de pauselijke legaat i n

n g wa zus de

der hers s om d e ters, d e kapel b l

tellingswerkzaamwerkzaamheden t e hertog, twee k a i j v e n .

De l e g a a t w e e s d e z u s t e r s o p h u n " g o d d e l i j k e o p d r a c h t " , l i e t h e n het " C o n f i t e o r " b i d d e n e n g a f t o e n e e n algemene a b s o l u t i e . Z o konden d e z u s t e r s " g e h e e l g e z u i v e r d " a a n h u n t a a k b e g i n n e n .

Nauwgezet w e r d e n d e n o d i g e s t u k j e s s t o f o v e r d e b e s c h a d i g d e plaatsen genaaid. Op de achterzijde werd een rode z i j d e n voering bevestigd. Z o a l s men n u nog kan z i e n , waren de z u s t e r s d i e d a g blijkbaar w a t v e r s t r o o i d . . . W i e weet welke p r a c h t i g e s t a a l t j e s van n a a i k u n s t t e p r o n k s t a a n o p k o s t b a r e k e r k g e w a d e n , k a n n i e t begrijpen hoe de lijkwade zo amateuristisch hersteld werd !

Als men n u d e l i j k w a d e b e k i j k t , z a l men z e k e r e e r s t d i e r e e k s lapjes, werk van de eerbiedwaardige zusters Clarissen, opmerken!

Waarschijnlijk waren d e z u s t e r s t e z e e r bewogen, z o a l s moge blijken u i t een b r i e f van één van hen : "Wij o n d e r h i e l d e n o n s doorlopend m e t God, b e k e k e n t e l k e n s o p nieuw d e bloedende wonden o p z i j n l i c h a a m , waarvan d e a f d r u k k e n verschenen o p deze H e i l i g e L i j k w a d e . . . W i j z a g e n d e s p o r e n v a n zijn b l e e k g e l a a t , o v e r d e k t met kwetsuren, h e t g o d d e l i j k hoofd doorboord met g r o t e n doornen w a a r u i t beken b l o e d o v e r h e t v o o r hoofd w a r e n g e s t r o o m d , d i e i n v e r s c h i l l e n d e v e r t a k k i n g e n v e r spreid, h e t linnen overdekten met h e t k o s t e l i j k s t e "pourpre" t e r wereld".

Eindelijk was h e t o g e n b l i k daar, waarop gans Chambéry a l j a r e n wachtte o p 5 m e i 1534 werd d e l i j k w a d e p l e c h t i g d o o r h e r t o g Karel I I I opgehaald u i t h e t C l a r i s s e n k l o o s t e r. T i j d e n s d e o v e r handiging zegde d e a b d i s d i e p bewogen " W i j b l i j v e n d e arme weeskinderen van Diegene d i e o n s gezegend h e e f t , d o o r o n s , d o o r Zijn h e i l i g e afbeelding, t e bezoeken".

De h e r t o g o n t v i n g d e h e r s t e l d e l i j k w a d e e n d r o e g z e i n t r i o m f door d e p r a c h t i g v e r s i e r d e s t r a t e n v a n C h a m b é r y. D e h u i z e n w a r e n met t a p i j t e n b e h a n g e n , f e e s t e l i j k l u i d d e n a l l e k e r k k l o k k e n , e n de m e n i g t e z o n g u i t v o l l e b o r s t d e h y m n e " J e s u s , n o s t r a R e d e m p tio". Va n o p h e t "hoge k a s t e e l " w e r d d e l i j k w a d e uitgehangen, opdat i e d e r e e n m e t e i g e n o g e n k o n z i e n , d a t " l e B o u c l i e r d u pays" ( h e t s c h i l d v a n h e t l a n d ) n i e t v e r n i e l d o f g e s t o l e n w a s , maar w e l d e g e l i j k t e r u g i n C h a m b é r y b e w a a r d w e r d .

Inmiddels was de " S a i n t e Chapelle" h e r s t e l d . S p i j t i g genoeg was het p r a c h t i g e glasraam "grande v e r r i è r e d u S a i n t Suayre" v o o r goed v e r l o r e n g e g a a n . D e g l a s r a m e n w e r d e n e e r s t i n 1 5 3 7 h e r s t e l d en s t e l d e n t o e n t a f e r e l e n u i t d e p a s s i e v a n O n s H e e r v o o r . D e toeloop van pelgrims was enorm. Ontelbaren verdrongen z i c h i n de s t r a t e n v a n C h a m b é r y, o m n a l a n g a a n s c h u i v e n t o e g a n g t e k r i j g e n tot de Sainte-Chapelle. Daar konden ze met eigen ogen een g l i m p

- 208 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 208

opvangen v a n " d e z o w o n d e r b a a r g e r e d d e l i j k w a d e , w a a r i n chaam v a n O n s H e e r J e z u s C h r i s t u s g e l e g e n h a d . . . " .

In v e l e s t r e k e n b e s t o n d b e l a n g s t e l l i n g v o o r d e steden e n dorpen vroegen om een t e n t o o n s t e l l i n binnen hun muren. Z o h o o p t e men h e t " p a l l a d i u m ndone" o v e r d e s t a d t e b r e n g e n , a l s s c h u t s e n g e ziekten en natuurrampen.

Het h o o g t e p u n t dragen v a n d e plein. Volgens altaar uitgesp

h e t

l i -

l i j k w a d e . Ta l l o z e g van d e l i j k w a d e van de Sancta S i l tegen de v i j a n d ,

van d e r g e l i j k e u i t s t a l l i n g e n was h e t i n processie l i j k w a d e e n d e openbare zegening o p h e t m a r k t de gewoonte werd de lijkwade dan telkens over een reid o f van een toren gehangen.

Hoe d e z e r u w e b e h a n d e l i n g e n g e e n b l i j v e n d e s c h a d e a a n hebben t o e g e b r a c h t i s o n v e r k l a a r b a a r .

h e t

r e l i e k

Niet t o e v a l l i g k o o s men v o o r deze " u i t s t a l l i n g e n " p l a a t s e n i n het I t a l i a a n s e a c h t e r l a n d . D e F r a n s e t r o e p e n l a g e n immers d r e i gend d i c h t t e g e n C h a m b ĂŠ r y e n d e t o e s t a n d w a s m e e r d a n o n z e k e r .

Zo z w i e r f d e l i j k w a d e d o o r h e e n h e e l P i e m o n t , w a a r z e o p t a l r i j k e plaatsen t e r aanbidding werd u i t g e s t e l d . Bijzondere p l e c h t i g h e den g r e p e n p l a a t s i n g r o t e s t e d e n a l s M i l a a n , T u r i j n e n N i c e .

Daar w e r d d e l i j k w a d e a a n d e " B e l l a n d a - t o r e n " u i t g e h a n g e n .

De h e r t o g v a n S a v o i e b e s l o o t t o e n , u i t v o o r z o r g , d e l i j k w a d e u i t de o m l o o p t e h a l e n . I n h e t g r o o t s t e g e h e i m w e r d z e o n d e r g e b r a c h t in d e schatkamer v a n d e S t . E u s e b i u s k a t e d r a a l v a n V e r c e l l i . W e i nigen kenden h e t geheim en niemand mocht de s c h u i l p l a a t s benaderen. De Franse troepen r u k t e n e c h t e r s n e l l e r o p dan voorzien, e n weldra stonden z e v o o r d e muren v a n V e r c e l l i . Goede r a a d w a s duur. Men k o n a l l e e n maar hopen d a t d e Fransen g e e n w e e t hadden van w a t e r i n d e s c h a t k a m e r v a n d e k a t e d r a a l v e r b o r g e n w a s .

Op 1 8 n o v e m b e r 1 5 5 3 v i e l d e s t a d i n h a n d e n v a n d e z e g e v i e r e n d e Fransen. Omdat d e s t a d z i c h n i e t zonder weerstand onvoorwaardel i j k had overgegeven moest ze de t r a d i t i o n e l e d r i e -daagse brandschattingen ondergaan... i e t s w a t o o k w e l z o u gebeurd z i j n b i j een o n v o o r w a a r d e l i j k e o v e r g a v e !

I n d i e t i j d was de plundering een s o o r t s o l d i j .

De F r a n s e n t r o k k e n b r a n d e n d , s t e l e n d e n m o o r d e n d d o o r d e s t r a t e n van d e s t a d . O o k d e k a t e d r a a l v i e l a a n h u n b l i n d e v e r n i e l z u c h t ten o f f e r . A l l e s w a t n i e t t e zwaar o f t e h e e t was werd o p s t r a a t gesleept en verkwanseld. De r e s t v i e l aan het vuur t e n p r o o i .

Kanunnik Costa, a a n w i e n s zorgen de "Sydoine" toevertrouwd was, was e c h t e r o p z i j n h o e d e . H i j h a d , t e g e n d e v o o r s c h r i f t e n i n , e n in h e t g r o o t s t e g e h e i m , d e l i j k w a d e u i t h a a r s c h u i l p l a a t s g e haald en z e i n z i j n e i g e n h u i s verborgen. Na de p l u n d e r i n g z o c h t men t e v e r g e e f s n a a r d e l i j k w a d e , d i e m e t k a n u n n i k C o s t a a l s v a n de a a r d b o l v e r d w e n e n w a s . Z e l f s d e b i s s c h o p w i s t v a n n i e t s . M e n was e r z e k e r v a n d a t d e l i j k w a d e o p ĂŠ ĂŠ n d e r v e l e b r a n d s t a p e l s

- 209 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 209

terechtgekomen was.

Kanunnik C o s t a zweeg a l s Fransen v e r t r o k k e n waren.

Bij h e t rug op.

einde van de

vermoord

e n

vijandelijkheden

wachtte

g e d u l d i g

dook de kanunnik

t o t

d e

p l o t s

t e -

De f e e s t v r e u g d e s t e e g t e n t o p , t o e n h i j i n v o l l e e u f o r i e d e lijkwade van op z i j n balkon a l s een feestvlag u i t h i n g . De bevolking van V e r c e l l i was u i t z i n n i g v a n vreugde. Men was d o o r h e t dolle heen, e n de l i j k w a d e werd i n t r i o m f naar de katedraal t e ruggebracht. Kanunnik Costa was de h e l d van de dag. Maar de h e r tog v a n S a v o i e v o r d e r d e z i j n b e z i t o p . . . Ondanks h e t v e r z e t v a n de b e v o l k i n g v a n V e r c e l l i e n d e p l e i d o o i e n v a n k a n u n n i k C o s t a , die z i c h a l s "redder van de l i j k w a d e " opwierp, verdween de l i j k wade u i t V e r c e l l i e n g i n g z e o p n i e u w n a a r d e S a i n t e C h a p e l l e i n C h a m b ĂŠ r y.

De p a t e r s F r a n c i s c a n e n n a m e n d e z o r g o v e r d e l i j k w a d e o p z i c h e n bewaarden z e i n d e s a k r i s t i e v a n d e k e r k v a n d e H . M a r i a v a n Egypte. O p 4 j u n i 1561 w e r d d e "Sydoine" i n p l e c h t i g e p r o c e s s i e opnieuw n a a r d e " S a i n t e C h a p e l l e d u S a i n t e S u a i r e " g e b r a c h t .

Duizenden g e l o v i g e n v e r g e z e l d e n d e b a l d a k i j n o p h a a r t o c h t .

Trompetten s c h a l d e n , o n t e l b a r e k a a r s e n e n f a k k e l s b r a n d d e n tijdens de plechtige processie.

Met v e e l v e r t o o n w e r d d e Sainte Chapelle. De hertog king deelachtig z o u z i j n i werd v o o r h e t e e r s t s i n d s de l i j k w a d e g e o r g a n i z e e r d .

l i j k w a d e opnieuw g e ĂŻ n s t a l l e e r d i n d e van Savoie wenste d a t de ganse bevoln de feestvreugde, e n o p 15 augustus l a n g een openbare t e n t o o n s t e l l i n g van

Va n h e i n d e e n v e r k w a m e n d u i z e n d e n o p b e d e v a a r t n a a r C h a m b ĂŠ r y .

De l i j k w a d e w e r d n a d e t e n t o o n s t e l l i n g o p g e b o r g e n i n e e n n i e u w e brandvrije i j z e r e n k o f f e r . Deze v e r v i n g h e t z i l v e r e n s c h r i j n , geschonken d o o r M a r g a r e t h a v a n O o s t e n r i j k , v e r n i e l d t i j d e n s d e brand van 1532.

Hoezeer d e h e r t o g v a n S a v o i e e n z i j n f a m i l i e v e r k n o c h t w a r e n a a n de e r e d i e n s t v a n d e H . L i j k w a d e m o g e b l i j k e n u i t e n k e l e b l a d z i j den u i t e e n " C o d i c e " , d i e n u n o g i n d e a r c h i e v e n v a n h e t h u i s van S a v o i e b e r u s t .

Dit " L i b r o d i P r e g h i e r e " ( 2 5 ongenummerde b l dragen a a n M a r g a r e t h a v a n F r a n k r i j k , h e r t o g i "dall'umilissimo e t fedelissimo s e r v i t o r e e t Duch..." (haar nederige en trouwe dienaar en

adzijden) i s opgen v a n Savoie, d o o r vassalo C r i s t o f o r o v a z a l . . . ) .

Op d e d e r d e b l a d z i j d e s t a a t e e n m i n i a t u u r , w a a r o p d e l i j k w a d e getoond w o r d t i n h a a r v o l l e l e n g t e , opengehouden d o o r d r i e b i s -

- 210

-

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 210

schoppen. D a a r n a a s t nis" (Gebed v a n d e van w a a r d e v o l l e g e g uit de t i j d van her een u n i e k d o k u m e n t , ge k l e u r e n .

s t a a t d e t e k H.Lijkwade). evens o v e r d e tog P h i l i b e r t r i j k e l i j k ver

s t van een " O r a t i o Sacre SydoDeze " c o d i c e " b e v a t e e n s c h a t geschiedenis van d e l i j k w a d e , en hertogin Margaretha. H e t i s sierd en uitgevoerd i n p r a c h t i -

In 1 5 6 6 w e r d d e h e r t o g v a n Nemours d e n i e u w e t i t e l v o e r d e r v a n het h u i s van Savoie. Z i j n i n h u l d i g i n g werd o p g e l u i s t e r d door een openbare u i t s t a l l i n g v a n d e l i j k w a d e i n Annecy. De p l e c h t i g h e d e n werden b i j g e w o o n d d o o r d e m o e d e r v a n é é n d e r g r o o t s t e b e w o n d e raars v a n d e l i j k w a d e . Franciscus van Sales, d i e l a t e r h e i l i g zou v e r k l a a r d w o r d e n . D e h e r t o g v a n S a v o i e o o r d e e l d e d e t o e s t a n d in F r a n k r i j k t e g e v a a r l i j k , h i j w a s v a n p l a n d e l i j k w a d e u i t Chambéry o v e r t e b r e n g e n n a a r v e i l i g e r o o r d e n . W a a r b i j h e t p l a n , om T u r i j n t o t n i e u w e h o o f d s t a d v a n S a v o i e t e m a k e n , n a t u u r l i j k een g r o t e r o l s p e e l d e .

Dit p l a n l o k t e heel wat polemieken u i t . Chambéry g a f een kasstuk als d e v e r e r i n g v a n d e l i j k w a d e n i e t g r a a g u i t handen. H e r t o g Emmanuel-Philibert was echter een sluwe v o s . . . *

Hertog P h i l i b e r t drijven.

v a n

Savoie

*

*

was

*

*

*

v a s t

besloten

z i j n

w i l

d o o r

t e

Hij l u i s t e r d e s c h i j n b a a r g e w i l l i g n a a r d e dwingende smeekbeden van d e p l a a t s e l i j k e o v e r h e d e n . D i e t r o k k e n t e v r e d e n o v e r h e t antwoord van de h e r t o g n a a r h u i s .

Maar i n a l l e s t i l t e w e r d b e g i n s e p t e m b e r 1 5 7 8 d e l i j k w a d e u i t d e "Sainte Chapelle" weggehaald. Zonder d a t iemand onraad vermoedde verdween d e s c h a t u i t C h a m b é r y. D e h e r t o g h a d z i c h o p m o e i l i j k heden v o o r z i e n , w a n t d e k l e i n e s t o e t w e r d d o o r e e n e x t r a v e r sterkt m i l i t a i r escorte begeleid. De g e e s t e l i j k h e i d van Chambéry zweeg, o n d e r d r u k v a n d e h e r t o g .

Zo v e r n a m e n d e heid.

inwoners

van

de

s t a d

s l e c h t s

v e e l

l a t e r

de

waar-

In T u r i j n w a c h t t e m e n i n m i d d e l s m e t s p a n n i n g d e k o m s t v a n d e kostbare r e l i k w i e a f . Duizenden mensen stonden aan de s t a d s p o o r ten d e s t o e t o p t e wachten.

In h e t s t a d s a r c h i e f v a n T u r i j n , b e r u s t n u n o g e e n d o k u m e n t , g e dateerd 9 september 1578, waarin de schikkingen z i j n opgetekend, ten g e r i e v e v a n h e t " C o r p o D e c u r i a l e " , v o o r d e b e g e l e i d i n g v a n het " S a n S u d a r i o " v a n a f d e s t a d s p o o r t t o t a a n d e k a t e d r a a l v a n St.Johannes de Doper.

- 2 11 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 211

H ET GELAAT VAN KRISTUS DF LIJKWADEVANTURIJN

door Remi Van Haelst

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden n u gebundeld e n i n boekvorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden kleurfoto's en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s .

Men k a n d i t b o e k b e k o m e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e .

Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n bekomen w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . Remi Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

C h r i s t u s - De Lijkwade "De V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j de 68 B 4, 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

- 212 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 212

De b e v o l k i n g v a n T u r i j n o n t v i n g d e H . L i j k w a d e i n t r i o m f . W a a r s c h i j n l i j k h e e f t geen e n k e l v o r s t o o i t e e n d e r g e l i j k e " b l i j d e inkomst" k u n n e n v i e r e n . D e g e e s t e l i j k h e i d e n d e hoogwaardigheidsbekleders hadden hun beste beentje voorgezet. De H.Lijkwade werd m e t p r a c h t e n p r a a l , e n o n d e r e e n p l e c h t i g r i t u e e l i n o n t vangst genomen.

Va n a f d i t o g e n b l i k w e r d hoofdstad van Savoie.

Hertog P h i l i b e r t

had

z i j n

T u r i j n

s l a g

d e

g e e s t e l i j k e

w e r e l d l i j k e

thuisgehaald.

De i n w o n e r s v a n T u r i j n w a r e n d e k o n i n g t e het r i a n t e v o o r u i t z i c h t o p d e komst v a n ders...

De p o p u l a tere h e i l Antwerpen gaan n a a r

e n

r i j k , i n de wolken met d e t a l r i j k e bedevaar-

ire aartsbisschop van Milaan, Carolus Borromeus (de l a i g e a a n w i e n s nagedachtenis d e H.C.Borromeuskerk t e t o e g e w i j d i s ) d r u k t e d e wens u i t om o p bedevaart t e d e " S a n c t a S u a y r e " i n d e S a i n t e C h a p e l l e t e C h a m b é r y.

Dit a l s dankzegging voor de wonderbare redding van Milaan u i t de greep van d e " z w a r t e dood" ( d e p e s t ) . N a j a r e n k w e l l i n g l e e k d e gevreesde " g a d o o d " ( d e p e s t ) p l o t s verdwenen. De b i s s c h o p had persoonlijk l a n g d u r i g gebeden v o o r h e t h e i l v a n z i j n gelovigen en b e l o o f d d e v e r r e p e l g r i m s t o c h t t e v o e t a f t e l e g g e n a l s z i j n bede v e r h o o r d w e r d . D e t o c h t v a n M i l a a n n a a r C h a m b é r y w a s e e n hele o n d e r n e m i n g d o o r d e A l p e n . Om d e b i s s c h o p t e r w i l l e t e z i j n besloot de hertog van Savoie handig i n t e spelen o p de publieke opinie : h i j g a f opdracht de l i j k w a d e t i j d e l i j k wat d i c h t e r b i j Milaan t e bewaren. To e v a l l i g t e T u r i j n . I n Chambéry had men d a a r geen o r e n n a a r , m a a r d e g e e s t e l i j k h e i d z a t w e l i n e e n m o e i l i j k parket. Ook a l vreesde men d a t de l i j k w a d e n o o i t t e r u g i n Chambéry zou komen. De h e r t o g toonde z i c h echter zo bezorgd over h e t welzijn v a n bisschop Borromeus, d a t z e l f s d e meest wantrouwige mensen i n C h a m b é r y h u n t o n g a c h t e r h u n t a n d e n h i e l d e n . Z o w e r d de l a n g e b e d e v a a r t t o c h t v a n C a r o l u s B o r r o m e u s , z e e r t e g e n z i j n wil i n , beperkt t o t een vierdaagse voettocht.

Ondertussen was C a r o l u s In d e k o e l e h e r f s t d a g e n baar o n d e r d e t o e j u i c h i n de w e g k w a m e n b e g r o e t e n ke h u l p e n l e g d e t o t d e De t o c h t

duurde

v i e r

Borromeus aan z i j n bedevaart begonnen. s t a p t e h i j gezwind v e r d e r. Onverstoorgen van de v e l e duizenden d i e hem l a n g s en aanmoedigen. De bisschop weigerde e l l a a t s t e kilometer op eigen kracht a f .

dagen.

Doodvermoeid, z i j n v o e t e n bloedend i n z i j n mer b i d d e n d e b i s s c h o p a a n d e s t a d s p o o r t v 1578). H i j w e r d p l e c h t i g b e g r o e t d o o r h e r t zoon C a r l o . D e s c h i l d e r G . P. R e c c h i h e e f t d

- 213

sc an og i t

hoenen, kwam de i m T u r i j n ( 1 9 oktober P h i l i b e r t e n d i e n s t a f e r e e l vereeuwigd

-

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 213

in een s c h i l d e r i j , d a t men n u nog i n de " C h i e s a d i S . C a r l o " ( T u r i j n ) k a n bewonderen. De s c h i l d e r vereeuwigde bisschop Borromeus met e e n h e i l i g e n k r o o n t j e , e n d e k n i e l e n d e h e r t o g z e g e n e n d . M a a r bisschop Borromeus was n i e t gekomen t e r e r e v a n d e h e r t o g v a n Savoie e n weigerde z i j n t o c h t t e o n d e r b r e k e n . Ondanks z i j n p i j n l i j k e voeten sukkelde h i j zonder oponthoud v o o r t , n a a r d e k a t e draal, waar de SS.Sindone vereerd werd. H i j bad 40 uren voor de lijkwade. D a t paste n i e t i n h e t kader d a t de h e r t o g van Savoie zich van dze "bedevaart" gemaakt had. En bisschop Borromeus werd vriendelijk, d o c h m e t s t e r k e aandrang v e r z o c h t , e e n p l e c h t i g e openbare u i t s t a l l i n g , o p h e t g r o t e p l e i n , v o o r h e t h e r t o g e l i j k paleis, v o o r t e z i t t e n .

Het n i e u w s d a t d e p o p u l a i r e b i s s c h o p d e l i j k w a d e o p e n b a a r a a n het v o l k z o u t o n e n verwekte g r o t e g e e s t d r i f t b i j d e p l a a t s e l i j k e bevolking. En de hertog maakte een goede b e u r t !

Het m a r k t p l e i n z a g z w a r t v a n h e t v o l k . G e e n p l a a t s j e b l e e f o n bezet. Boven op het podium werd de lijkwade door n i e t minder dan tien bisschoppen open gehouden. P l e c h t i g zegende Carolus B o r r o meus d e m e n i g t e m e t d e l i j k w a d e . V o l g e n s d e l e g e n d e s t e e g e e n geur v a n h e i l i g h e i d omhoog. V e l e n w a r e n t o t t r a n e n t o e o n t r o e r d . E e n e t s v a n G i o v a n n i Te m p e s t a v e r e e u w i g d e d e z e p l e c h t i g e u i t s t a l l i n g van de l i j k w a d e door de l a t e r e H e i l i g e Carolus B o r romeus ( S t a d s a r c h i e f T u r i j n ) .

Bisschop Carolus Borromeus ondernam r e g e l m a t i g pelgrimstochten naar h e t " O r t o e d e l S a n t o S e p o l c r o " ( O o r d v a n h e t H e i l i g G r a f ) op d e " h e i l i g e b e r g v a n V a r a l l o " . D i t h e i l i g d o m w a s e e n k o p i e van d e H . G r a f k e r k i n J e r u z a l e m . Om d e b i s s c h o p t e r w i l l e t e z i j n gaf d e h e r t o g v a n S a v o i e o p d r a c h t i n d e k e r k een k o p i e v a n d e lijkwade t e p l a a t s e n . H i e r v o o r z o u men e e n s p e c i a l e k a p e l b o u wen. Z o k o n d e b i s s c h o p n a a r h a r t e l u s t m e d i t e r e n , i n h e t a a n schijn van z i j n g e l i e f d e l i j k w a d e . Maar bisschop Borromeus z o u nooit d e z e l i j k w a d e , g e s c h i l d e r d d o o r G.B.Fassola, z i e n . H i j s t i e r f i n 1584... amper 26 j a a r oud.

Remi V a n H a e l s t

Herdenkingszegel van de plechtige uitstalling van de Lijkwade door bisschop Carlo Borromeus, op 12 october 1578. Kopergravure van Giovanni Tempesta. (Stadsarchief Turijn)

r I L \ ' I : R I S S I \ 1 0 RITRATTr) D E I . : - r , \ 11 \ . 1 ) . \ k 1 C ) C i r ' a

�.

� �(,. � F, �•1..y:���f r,1.� . . � � � ;�_t.l�c . á.��

I

�� 4 ";! � • i i i f . � � t ` _ ; . t y , � , � � � ( •

'

�

.

�

<

'

�..--p.."-";-----).1 -

v /

�

-

�

�

'

i - - + - - - �

F �

y -

-

--a .

� 1

`�Y^'�� 1 ` - - -

!

` _

Y

� -

;

• :

4

�,�����:.���.,�;� _� � � _ 1 4. _>!----�� ; _---4. -��---�

�

` - s r - - - - a t - - - - � �� .

,`��

411,1) II, �;OS•TItO ›.1L\�'A"I'ORE GIf SV t FII:IST O_ ��. �,.�...:

- 214 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 214

A N T W E R P E N A A R S IN D E R A A D V A N B R A B A N T

4 GREGORIUS D E AYALA Gregorius d e A y a l a d i e (samen met d e l R i o , Ve u s e l s e n Batson) d o o r don J u a n v a n O o s t e n r i j k i n 1 5 7 8 t o t r a a d s h e e r i n d e n i e u w e R a a d van B r a b a n t benoemd w a s , w e r d g e b o r e n t e A n t w e r p e n w a a r z i j n voorouders z i c h v a n u i t h e t Spaanse Burgos g e v e s t i g d hadden m e t het i n z i c h t een l a k e n f a b r i e k t e s t i c h t e n d i e e c h t e r n i e t t o t b l o e i kwam.

Va n a f d e t w e e d e h e l f t v a n d e 1 6 d e e e u w t r e f t m e n l e d e n v a n d e f a m i l i e d e A y a l a d i e a a n z i e n l i j k e ambten bekleedden, z o w e l i n de s t e d e l i j k e a l s i n d e c e n t r a l e a d m i n i s t r a t i e . ( 1 ) Wanneer j u i s t d e A y a l a ' s z i c h t e A n t w e r p e n v e s t i g d e n w e t e n w e n i e t , m a a r d a t z e t o t d e voorname a d e l behoorden b l i j k t u i t h e t f e i t d a t e e n F r a n c i s c a d e A y a l a gezelschapsdame was v a n Johanna van C a s t i l i ĂŤ t o e n d e z e l a a t s t e i n , 1 4 9 6 t e L i e r h u w d e m e t F i l i p s d e Schone ( 2 ) .

Gregorius d e A y a l a was e e n zoon v a n Diego d e A y a l a e n v a n Agnes de R e n i a l m e ( 3 ) .

Z i j n o u d e r s w a r e n i n 1552 e i g e n a a r v a n h e t gekende g o e d Vo r d e n s t e i n t e Schoten d a t a l s i n d s 1538 aan deze f a m i l i e behoorde.

Diego d e A y a l a h a d Vo r d e n s t e i n g e k o c h t v a n z i j n n e v e n e n n i c h t , kinderen van z i j n b r o e r - ook Gregorius geheten - d i e rond 1551 o v e r l e d e n w a s .

Uit h e t h u w e l i j k de Ayala - d e Renialme waren d e r t i e n kinderen gesproten - v o l g e n s sommigen z e l f s w e l n e g e n t i e n - maar waarvan

- 215 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 215

Sctt\ a a - 216 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 216

enkelen v r o e g s t i e r v e n .

R a a d s h e e r G r e g o r i u s kwam d u s u i t e e n t a l r i j k k r o o s t e n w a s i n f e i t e gedurende e e n t i j d m e t z i j n b r o e r s e n z u s t e r s samen e i g e n a a r v a n Vo r d e n s t e i n .

Over z i j n b e d r i j v i g h e d e n i n d e R a a d i s n i e t v e e l t e v e r n e m e n ; h i j legde z i j n f u n k t i e n e e r i n 1616 e n werd é é n v a n d e agenten v a n de k o n i n g a a n h e t h o f v a n Rome w a a r h i j g r o t e d i e n s t e n v e r l e e n d e t i j d e n s de besprekingen betreffende h e t s t i c h t e n van nieuwe b i s dommen i n d e N e d e r l a n d e n .

Gregorius d e A y a l a was gehuwd m e t N i c o l e B e u c k e l a e r s d e C a t e r nisse, é n i g e dochter van Corneel Beuckelaers, heer van Herp, en v a n M a g d a l e n a v a n E t t e n .

Zij hadden twee zonen : Grogorius - z o a l s z i j n vader - werd a u d i t e u r v a n d e k o n i n g e n huwde Anna v a n d e n B e r c h e , t e r w i j l d e a n d e re z o o n , J a c o b , k a p i t e i n w e r d i n d i e n s t v a n d e k o n i n g e n huwde met A n n a S u y s .

B a l t h a s a r, e e n b r o e r v a n d e r a a d s h e e r, w e r d algemeen a u d i t e u r van d e k r i j g s l i e d e n i n d e N e d e r l a n d e n t i j d e n s h e t b e h e e r v a n d e p r i n s v a n Parma e n d a a r n a l i d v a n d e G r o t e Raad.

P h i l i p , e e n andere b r o e r, was i n 1585 schepen v a n Antwerpen en r a a d s p e n s i o n a r i s ; d a a r n a w a s h i j a m b a s s a d e u r b i j H e n d r i k I V van F r a n k r i j k g e d u r e n d e z e s j a a r e n t e n s l o t t e r a a d b i j d e f i n a n ciën van de aartshertogen ( 4 ) .

Gregorius d e A y a l a s t i e r f o p 12 m e i 1616; z i j n echtgenote was reeds o v e r l e d e n o p 5 a u g u s t u s 1 6 0 5 , e n b e i d e n werden b e g r a v e n bij d e Recoletten t e Brussel waar z i c h h e t volgende g r a f s c h r i f t b e v i n d t , d a t r e e d s gemaakt werd b i j h e t o v e r l i j d e n v a n d e v r o u w, want v o o r G r e g o r i u s w e r d d e s t e r f t e d a t u m n i e t b i j g e w e r k t .

HIER LEGHT BEGRAVEN HEER GREGORIUS D E AYA L A RAED ORD. VA N BRABANT STERFT DEN MET SYNE HUYSVROUWE JOUFe NICOLE BEUCKELAERS VA N CALCKRAS E N STERFT DEN 5 A U G . 1 6 0 5

* *

*

*

*

*

De o u d e r s v a n G r e g o r i u s w e r d e n b e g r a v e n i n h e t k l o o s t e r d e r Minderbroeders t e Antwerpen.

De S p a a n s e a f k o m s t v a n d e A y a l a i s r e e d s d u i d e l i j k t e m e r k e n aan h e t w a p e n d a t g e v i e r e n d e e l d i s e n v o o r z i e n v a n e e n z o o m o f boord, e e n kenmerk e i g e n a a n v e l e Spaanse wapens ( w a t e c h t e r n i e t w i l z e g g e n d a t i e d e r wapen m e t e e n b o o r d e e n Spaans wapen moet z i j n ) .

Het s c h i l d i s - z o a l s g e z e g d - g e v i e r e n d e e l d w a a r v a n h e t 1 s t e

- 217 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 217

kwartier gepaald van z i l v e r en zwart van acht stuks (=Palencia); het 2de van z i l v e r , t w e e zwarte, gaande wolven, d e ene boven de andere ( = A y a l a ) ; h e t 3 d e v a n g o u d t w e e z w a r t e b a l k e n e n h e t v i e r de v a n s a b e l ( o f z w a r t ) m e t v i j f z i l v e r e n b e s a n t e n o f p e n n i n g e n ; geplaatst i n schuinkruis, w a t Rodrigues i s .

De w o l f i s e e n f i g u u r d i e m e n d i k w i j l i n S p a a n s e w a p e n s a a n t r e f t .

Een h e r a l d i s c h e p e n n i n g i s g e w o o n e e n e f f e n r o n d s c h i j f j e d a t wanneer h e t i n k l e u r i s e n d a n o p m e t a a l m o e t s t a a n , k o e k g e n o e m d wordt.

Rond h e t g e h e l e s c h i l d k o m t e e n z o o m v a n k e e l ( = r o o d ) , b e l a d e n met a c h t S i n t - A n d r i e s k r u i s j e s . A l s h e l m t e k e n o p d e g e k r o o n d e helm, d e k o p e n h a l s v a n e e n z w a r t e w o l f .

We w e t e n d a t e e n g e v i e r e n d e e l d w a p e n i n d e m e e s t e g e v a l l e n o n t s t a a t d o o r e r a a n v e r w a n t e f a m i l i e s i n o p t e nemen e n l o g i s c h e r w i j z e v e r t o o n t h e t e e r s t e k w a r t i e r d a n h e t stamwapen, m a a r d i t was h i e r n i e t h e t g e v a l .

Sommige b r o n n e n g e v e n a l s 1 s t e k w a r t i e r i n d e r d a a d d e t w e e w o l v e n van d e A y a l a e n d a n h e t g e p a a l d v o o r P a l e n c i a .

We h e b b e n h i e r i n d e r d a a d t e d o e n m e t e e n g e s u b s t i t u e e r d w a e p e n ; d . i . e e n wapen d a t w o r d t overgenomen d o o r e e n a n d e r e f a m i l i e .

De g r o o t v a d e r v a n r a a d s h e e r G r e g o r i u s d e A y a l a w a s J u a n o f J e a n Rodriguez d e P a l e n c i a e n gehuwd m e t E l v i r a P e s q u e r a .

De m o e d e r v a n d e z e P a l e n c i a w a s A g n e s d e A y a l a e n m i s s c h i e n d e l a a t s t e v a n h a a r g e s l a c h t . H o e d a n o o k , J e a n d e P a l e n c i a nam d e naam e n h e t w a p e n v a n z i j n m o e d e r o v e r e n v o e r d e h e t m e t h e t zijne i n een gevierendeeld s c h i l d . Op deze manier z i j n de twee manieren v a n o p s t e l l e n v a n h e t e e r s t e k w a r t i e r b e i d e n t e v e r a n t woorden.

Wat b e t r e f t h e t w a p e n v a n N i c o l e B e u c k e l a e r s ( e c h t g e n o t e n v a n G r e g o r i u s d e A y a l a ) , z o u d e n w e d u r v e n aannemen d a t z e t o t d e f a m i l i e behoorde d i e e e n wapen v o e r d e v a n s a b e l m e t i n d e v o e t e e n antiek molenijzer en i n h e t hoofd twee ronde schilden (Beuckel a a r s ) , a l l e s van z i l v e r . D i t i s e c h t e r onder voorbehoud.

Op e e n g l a s r a a m i n d e k a t e d r a a l v a n A n t w e r p e n w a s h e t z e l f d e w a p e n a f g e b e e l d m a a r m e t d a a r b i j n o g e e n k e p e r . O o k J . R . d e Te r w a g n e - i n z i j n F a m . n o b . p a t r. a n c . - g e e f t h e t z e l f d e wapen a a n .

Jos G o o l e n a e r t s VERWIJZ INGEN 1. R . B a e t e n s : " S c h o t e n , G e s c h i e d e n i s v a n e e n t w e e l u i k " - U i t g a v e Gemeentebestuur - 1 9 8 2 - b l z . 1 0 1 2. R . d ' H u l s t : " M a r i a g e d e P h i l i p p e l e B e a u a v e c J e a n n e d e C a s t i l l e " - U i t g a v e 1958 - b l z . 2 7

- 218 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 218

3. A n d r . v a n V a l c k e n i s s e : G ĂŠ n ĂŠ a l o g i e d e R e n i a l m e " h a n d s c h r i f t Stadsarchief Antwerpen 4. P . G e n a r d : " A n t w e r p s A r c h i e v e n b l a d " - b l z . 3 9 6 Baron d e Ryckman d e B e t z & v i c o m t e d e J o n g h e d ' A r d o y e : " A r m o r i a l et biographies des chanceliers e t c o n s e i l l e r s de Brababt" Tome I , I I , I I I e n I V .

Over d e f a m i l i e d e A y a l a z i e o o k : J. G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i e k r o n d Vo r d e n s t e i n " i n " S c o t " , t i j d s c h r i f t van de Schotense heemkring, 1981.

- 219 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 219

ONS H E E M Tweemaandelijks tijdschrift van het Verbond voor Heemkunde v.z.w.

Redaktie: Groenstraat 56, 3588 Eksel

Slachtmaand / november 1988

Jaargang 42, nr. 6

Van en voor onze leden P. ARREN, Van kasteel tot kasteel, dln. I en II, Kapellen, 1985-1987, 303 en 298 blz., ill. Per deel: 1.350 fr. ( + 100 fr. verzendkosten), te storten op rekening 408-0030561-71 van Kulturele Heemkring «Hobonia», Kapellen-Hoogboom.

De jongste tijd wordt de markt overspoeld met allerhande kijk- en leesboeken, waarin het illustratiemateriaal doorgaans het hoofdaandeel kreeg. Uitzondering op die trend maakt de boekenreeks Van kasteel tot kasteel, die door de Kapellenaar Paul Arren werd samengesteld en door de Kulturele Heemkring «Hobonia» van Kapellen-Hoogboom zeer verzorgd werd uitgegeven. In deze reeks naslagwerken, waarvan er tot nog toe twee verschenen, heeft het tekstgedeelte ruimschoots de bovenhand. de auteur heeft van zijn publikaties allereerst leesboeken willen maken. Geboeid door de talrijke aanwezigheid van kastelen in het land, door hun historische verschijning en doorgaans mooie landschappelijke omgeving, ging Paul Arren op zoek naar de geschiedenis van die kastelen en hun bewoners door de eeuwen heen. Zijn jarenlang speurwerk in algemene naslagwerken, gespecialiseerde studies, tijdschriftartikels en andere uitgaven werd aangevuld met systematisch veldwerk «van kasteel naar kasteel». Zo ontstond geleidelijk een reeks historische overzichten betref-

- 220

tende de kastelen in Vlaanderen en Wallonië, want het onderzoek had (heeft) betrekking op het hele land. De verworven kennis werd verwerkt in spreekbeurten en in maandelijkse bijdragen in het personeelsblad van de firma Petrochim, het petrochemisch bedrijf waar Paul Arren tewerkgesteld is. Op aandringen van zijn naaste omgeving en van «Hobonia» werd dan besloten aan de hand van de kasteelbeschrijvingen albums samen te stellen. In het eerste boek kwamen 42 kastelen aan bod, in het tweede zijn er dat 43. Voor elk kasteel is een vrij uitvoerige bijdrage opgenomen, die van enkele illustraties is voorzien. De lezer maakt niet alleen kennis met het verleden van het kasteel en zijn eigenaars, maar hij krijgt ook een inzicht in de lokale en regionale geschiedenis, die mede door de aanwezigheid van het kasteel en zijn bewoners werd bepaald. Gedrukt op de persen van de St.-Norbertusdrukkerij van Tongerlo, zijn de kasteelboeken van Paul Arren niet enkel interessante, maar bovendien ook zeer mooie boeken. Ze zijn genaaid en gebonden in een wijnrode omslag, met gouddruk op voor- en achterzijde.

Een fraaie realisatie, waarvoor zowel de auteur als de drukkerij en «Hobonia» oprechte gelukwensen verdienen.

J. Gerits.

-

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 220

kastelen in vlaanderen

P U

T

T E

Putte, a a n de r a n d van d e Antwerpse Zuiderkempen, l i g t 2 7 , 5 km van A n t w e r p e n e n 1 1 , 5 k m v a n M e c h e l e n v e r w i j d e r d .

Met d e g e m e e n t e f u s i e v a n 1 9 7 7 w e r d B e e r z e l b i j P u t t e g e v o e g d . O p "Groot- P u t t e " , d a t een o p p e r v l a k t e b e s t r i j k t van c a . 3 9 k m â&#x20AC;&#x2DC; , l e ven b i j n a 1 4 . 0 0 0 i n w o n e r s .

Putte l i g t i n d e Mechelse g r o e n t e n s t r e e k ; e n t u i n b o u w, boomkwek e r i j e n en bloementeelt geven een eigen u i t z i c h t aan h e t dorpslandschap.

De d r i e h o e k i g e n e o g o t i s c h e S i n t - N i k l a a s k e r k , i n h e t c e n t r u m v a n de g e m e e n t e , w e r d i n 1 8 9 1 - 1 8 9 4 o p g e r i c h t n a a r p l a n n e n v a n a r c h i t e k t L e o n a r d Blomme. D e z e k e r k h e r b e r g t n o g v e r s c h i l l e n d e i n t e r e s s a n t e v o o r w e r p e n u i t d e 1 6 d e e e u w, w . o . v i e r k l a s s i c i s t i s c h e b i e c h t s t o e l e n ; b e e l d e n v a n O.L.Vrouw e n d e H . W i v i n a ; d a l m a t i e k met b o r d u u r s e l ; k e r k m e e s t e r s b a n k ; e n z . , t e r w i j l h e t h o o f d a l t a a r , de t w e e z i j a l t a r e n e n d e k o m m u n i e b a n k u i t h e t e i n d e v a n d e 19de e e u w s t a m m e n .

I n P u t t e v i n d t m e n t a l v a n m e r k w a a r d i g e h o e v e n u i t d e 1 8 d e e e u w, o.a. d e Latoenehoeve i n de K a a s l e i ; d e Kleinschranshoeve i n de Bredestraat; d e Pitsemburghoeve i n de Vo g e l s t r a a t ; e n z .

I n o o r s p r o n g w a s P u t t e e e n F r a n k i s c h e n e d e r z e t t i n g i n h e t Wa v e r woud, e e n u i t g e s t r e k t b o s d a t r e e d s o p 1 3 s e p t e m b e r 1 0 0 8 , i n e e n akte v a n k e i z e r H e n d r i k I I , v e r m e l d w e r d . P u t t e e n omgeving was i n d i e t i j d een woest g e b i e d , w a a r o n t o e g a n k e l i j k e moerassen e n dichte bossen e l k a a r afwisselden.

I n 1 2 6 5 s p r a k m e n o v e r d r i e " W a v e r d o r p e n " : Onze- L i e v e - V r o u w - W a v e r, S i n t - K a t e l i j n e - W a v e r e n S i n t - N i k l a a s - Wa v e r. D e z e l a a t s t e p l a a t s w e r d l a t e r a l s P u t t e - S i n t - N i k l a a s v e r m e l d om n o g l a t e r

- 221 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 221

alleen a l s P u t t e t e worden aangeduid.

M o g e l i j k h e e f t P u t t e z i j n naam t e d a n k e n a a n z i j n b e t r e k k e l i j k lage l i g g i n g , e e n andere m o g e l i j k h e i d i s d a t een g r o n d b e z i t t e r z i j n naam a a n z i j n w o o n p l a a t s g a f . V a n d e ( n ) P u t t e ( n ) i s e e n v r i j v e e l v o o r k o m e n d e n a a m i n d e Kempen e n A r n o l d u s d e P u t e o ( A r n o l d van d e P u t t e ) w a s o . a . s c h e p e n v a n d e s t a d M e c h e l e n i n 1 3 1 0 .

Tijdens h e t oude r é g i m e was P u t t e een h e e r l i j k h e i d d i e d e e l u i t maakte v a n h e t L a n d v a n ' A r k e l , é é n d e r z e v e n k w a r t i e r e n v a n h e t markgraafschap Antwerpen. I n 1238 was Wouter B e r t h o u t , h e e r v a n Grimbergen, e n z . , i n h e t b e z i t v a n d e h e e r l i j k h e i d P u t t e , d i e hij i n leen h i e l d van de hertog van Brabant.

L o d e w i j k I I B e r t h o u t , z o o n v a n L o d e w i j k I e n v a n S o p h i e v a n G a v e r, verkocht i n 1296 h e t t i e n d e r e c h t " i n p a r o c h i a B e a t i N i c o l a i i n Wa v r i a " ( z o a l s P u t t e t o e n n o g h e e t t e ) a a n d e kommandeur v a n d e ridderorde van Pitsemberg t e Mechelen.

In d e 14de eeuw g i n g d e h e e r l i j k h e i d P u t t e o v e r i n d e handen van h e t h e r t o g e l i j k h u i s v a n G e l r e ( G e l d e r l a n d ) e n d e k l e i n d o c h t e r van Reinoud I I van Gelre b r a c h t de h e e r l i j k h e i d o v e r aan haar e c h t g e n o o t J a n , h e e r v a n A r k e l .

Jan v a n A r k e l d r o e g h e t L a n d v a n M e c h e l e n ( w a a r t o e P u t t e b e h o o r d e ) o v e r a a n J a n v a n We s e m a e l , m i t s h e t v a n d e B r a b a n t s e h e r t o g i n leen t e houden.

Op 3 m a a r t 1 5 6 0 k o c h t P e t r u s v a n D a l e , k a n u n n i k v a n d e O . L . V r o u w kerk t e Antwerpen, d e h e e r l i j k h e d e n van P u t t e , B e e r z e l e n Berl a a r, waarvan h i j o p 6 o k t o b e r 1562 h e t v e r h e f deed v o o r h e t feodaal h o f van Mechelen.

Kanunnik v a n D a l e , d e k e n v a n h e t C o l l e g i a a l K a p i t t e l v a n A a l s t ; heer v a n G e s t e l ; e n z . , w a s e e n g e f o r t u n e e r d g e e s t e l i j k e e n d e s t i c h t e r - i n 1569 - v a n h e t befaamde " C o l l e g e v a n D a l e " ( o o k c o l l e g e v a n A a l s t o f A n t w e r p e n genoemd) a a n d e A l m a M a t e r , o f universiteit van Leuven.

Petrus van Dale, e e n zoon van A r n o l d van Dale, h e e r van Zuydland; s t a d s t h e s a u r i e r van Antwerpen, e n z . , e n van G e r t r u d i s Te i r l i n c k , o v e r l e e d t e Antwerpen i n 1582.

Op 2 5 a p r i l 1 5 8 3 n a m W a l t e r v a n O r t e n , r a a d s h e e r , b e z i t v a n d e h e e r l i j k h e d e n P u t t e , B e e r z e l , B e r l a a r , e n z . , namens d e e r f g e n a men v a n D a l e .

Op 2 6 m a a r t 1 5 8 8 w e r d A n n a S t e r c k , b a r o n e s v a n G r i m b e r g e n , v r o u w e van S t a b r o e k , e n z . , i n h e t b e z i t g e s t e l d v a n d e h e e r l i j k h e i d Putte en Beerzel, met de hoge, middele en l a g e rechtsmacht daaraan v e r b o n d e n .

Anna S t e r c k w a s e e n d o c h t e r v a n G e e r a a r d S t e r c k ( + 2 9 s e p t e m b e r 1564), h e e r v a n B u ( s ) q u o i i n A r t e s i ë , Wijnegem, C a s t e r l e , H o o f t v u n d e r, N i e l d e r b r o e c k e n B o u t e r s e m . G e e r a a r d S t e r c k w e r d d o o r

- 222 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 222

k e i z e r K a r e l V t o t r i d d e r g e s l a g e n e n d i e v o r s t benoemde h e m tevens t o t z i j n geheim r a a d s h e e r e n t o t algemeen o n t v a n g e r d e r domeinen i n h e t k w a r t i e r v a n A n t w e r p e n .

Geeraard S t e r c k huwde J o a n n a v a n Roye d i e o p 1 0 o k t o b e r 1 5 2 7 overleed. H i j hertrouwde met de s c h a t r i j k e Jozina van Dale (+ 1 7 m a a r t 1 5 8 0 ) , d o c h t e r v a n A r n o l d v a n D a l e ( h e e r v a n L i l l o , Stabroek, Berendrecht, Grevenbroeck, Zuydland, e n z . ; o n t v a n g e r der s t a d Antwerpen; kapelmeester van de S i n t - N i k l a a s k a p e l ; s c h a t bewaarder v a n d e O . L . Vr o u w k e r k ; e n z . ) e n v a n J o z i n a Te r r e l i n c x (of G e r t r u d i s Te i r l i n c k ) .

Ridder Geeraard S t e r c k had d r i e k i n d e r e n : bij z i j n eerste vrouw: - G o d f r i e d , r i d d e r ; amman v a n A n t w e r p e n ; r e n t m e e s t e r - g e n e r a a l d e r f i n a n c i ĂŤ n ; h e e r v a n H o o f t v u n d e r, Boutersem, Stabroek, e n z . , gehuwd met C o r n e l i a d'Oudhoorn v a n Sonneveld; e n Emerantia, huwde i n 1538 P h i l i p Vu e s e l s , h e e r v a n Paddenborg; r e n t m e e s t e r van h e t k w a r t i e r van B r u s s e l ; e n z . ; - e n u i t z i j n tweede h u w e l i j k : -Anna, g e h u w d m e t F e r r y d e G l y m e s , b a r o n v a n G r i m b e r g e n .

Jozina van Dale, tweede vrouw van r i d d e r Geeraard, was een dochter van Arnold van Dale, d i e door keizer Karel V i n de adelstand werd v e r h e v e n e n e e n z u s t e r v a n P a u l u s v a n D a l e , r i d d e r , h e e r van L i l l o , e n z . , d i e s c h a t r i j k w e r d d o o r g r o t e k o l o n i a l e t r a n s a k t i e s , voornamelijk naar de Canarische eilanden. J o z i n a van Dale had n o g e e n z u s t e r , H i l d e g o n d a , d i e h u w d e m e t J a n v a n H e r t s b e k e , en h a a r o u d s t e b r o e r w a s k a n u n n i k P e t r u s v a n D a l e , h e e r v a n Gestel, enz.

Anna S t e r c k , d o c h t e r v a n G e e r a a r d , w e r d d u s i n 1 5 8 8 d e v o l g e n d e vrouwe v a n P u t t e . Z i j h u w d e o p 1 9 o k t o b e r 1 5 4 8 - i n d e g r o t e feestzaal van het kasteel Hooftvunderhof (thans Sterckshof) o n der Deurne - F e r r y de Glymes, gezegd d e Berghes, b a r o n van Grimbergen; h e e r v a n Buggenhout, L i e z e l e , M a l d e r e n , L i p p e l o , Sempst, Weerde, e n z . , z o o n v a n G e o r g e s d e G l y m e s , h e e r v a n G r i m b e r g e n , Rode, e n z . , e n v a n P h i l i p p i n a T s e r c l a e s , w e d u w e v a n A n t o o n v a n Ranst.

F e r r y d e Glymes ( + 5 m a a r t 1603) e n Anna S t e r c k ( 5 m a a r t 1605) hadden 1 4 k i n d e r e n , w a a r o n d e r a c h t z o n e n . V i e r z o n e n s t i e r v e n op j e u g d i g e l e e f t i j d e n d e a n d e r e z o n e n v e r z a a k t e n a a n h u n n a a m de G l y m e s e n n o e m d e n z i c h d e f i n i t i e f d e B e r g h e s ( v a n B e r g e n ) .

Deze z o n e n w a r e n : - Jacob, r i d d e r , b a r o n van Grimbergen, e n z . ; - J o r i s , heer van Stabroek;

- 223 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 223

- G e r a r d , h e e r v a n Stabroek ( n a d e dood v a n J o r i s ) , huwde Anna v a n H a l m a l e ; e n - Willem, kanunnik; schatbewaarder van de katedraal van L u i k ; deken v a n h e t k a p i t t e l ; b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n i n 1 5 9 8 ; a a r t s b i s s c h o p v a n K a m e r i j k i n 1601 t o t a a n z i j n d o o d o p 2 7 a p r i l 1 6 11 ; e n z .

A l s e r f g e n a a m v a n z i j n m o e d e r, A n n a S t e r c k , w e r d J a c o b d e B e r g h e s - o p 25 o k t o b e r 1606 - a a n g e s t e l d a l s b a r o n van Grimbergen; heer v a n P u t t e , B e e r z e l , e n z .

Jacob d e B e r g h e s h a d g e e n r e c h t s t r e e k s e e r f g e n a m e n . I n 1624 schonk h i j d e b a r o n i e v a n G r i m b e r g e n a a n z i j n n e e f G o d f r i e d d e Berghes, d i e t o t g r a a f v a n Grimbergen w e r d u i t g e r o e p e n . D e h e e r l i j k h e i d Putte verkocht h i j aan de hertogelijke schatkist en op 6 a p r i l 1 6 5 0 k o c h t D i e d e r i k ( o o k T h i e r r y e n T h e o d o r u s ) v a n der Nath, h e e r van G e s t e l , e n z . , v o o r een bedrag van 67.400 ponden g r o o t V l a a m s , d e h e e r l i j k h e d e n O n z e - L i e v e - V r o u w - W a v e r, B e r l a a r, P u t t e , S c h r i e k e n G r o o t l o , waarvan h i j h e t v e r h e f deed op 9 j u l i 1 6 5 0 . M e t d e z e - a a n e l k a a r g r e n z e n d e - h e e r l i j k h e d e n bekwam h i j t e v e n s d e h o g e , m i d d e l e e n l a g e r e c h t s m a c h t o v e r d i e plaatsen; h e t p l a n t r e c h t l a n g s d e wegen; h e t r e c h t o p d e v l u c h t der v o g e k l s ; d e v i s s e r i j e n d e j a c h t ; h e t r e c h t o p a l l e k r i m i nele en b u r g e r l i j k e boeten; d e verbeurdverklaarde goederen van bastaarden, heksen en tovenaars; e n z .

D i e d e r i k v a n d e r N a t h bekwam i n 1 6 5 5 d e t i t e l v a n g r a a f v a n h e t H e i l i g K e i z e r r i j k maar r a a k t e k o r t daarop i n f i n a n c i ĂŤ l e m o e i l i j k h e d e n . Om z i j n s c h u l d e i s e r s t e k u n n e n b e t a l e n z a g h i j z i c h g e n o o d zaakt een d e e l v a n z i j n b e z i t t i n g e n t e verkopen. To t h e t g e d e e l te van h e t h e e r l i j k b e z i t , waarvan D i e d e r i k van d e r Nath afstand deed, b e h o o r d e n d e h e e r l i j k h e d e n P u t t e , S c h r i e k e n G r o o t l o . D e z e h e e r l i j k h e d e n werden g e z a m e n l i j k v o o r d e som v a n 2 0 . 2 4 0 B r a b a n t s e gulden g e k o c h t d o o r A n t o n i u s - F e r d i n a n d u s v a n Broeckhoven ( o f Brouchoven), r i d d e r .

Deze e d e l m a n , g e b o r e n u i t e e n v o o r a a n s t a a n d e s c h e p e n f a m i l i e u i t 's-Hertogenbosch, was h e e r van Riethoven; s c h o u t van L i e r ; b u r gemeester v a n B r u s s e l ; e n z . D o o r p a t e n t b r i e v e n , v e r l e e n d d o o r F i l i p s I V, koning van Spanje, gedateerd 4 a p r i l 1664, werd Anton i u s v a n Broeckhoven v e r h e v e n t o t b a r o n , w a a r d o o r P u t t e e e n b a r o nie werd.

Op 5 s e p t e m b e r 1 6 6 4 n a d e n i e u w e h e e r b e z i t v a n z i j n p a s v e r w o r ven h e e r l i j k h e d e n e n v a n a f d i e t i j d z u l l e n a l l e a k t e n v a n P u t t e spreken o v e r d e " H e e r l y c k h e y t ende b a r o n n i e v a n P u t t e " e n d e heer v a n d e p l a a t s z a l w o r d e n b e t i t e l d a l s " H e e r e n d e b a r o n v a n Putte".

Antonius Ferdinandus, b a r o n van Brouchoven, b a r o n van P u t t e , Schriek, G r o o t l o , e n z . , h a d - u i t z i j n h u w e l i j k met Maria de

- 224 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 224

Caluart, gezegd de S a s s i g n i e s , d o c h t e r van Jacques d e C a l u a r t , r i d d e r , r a a d s h e e r i n d e G r o t e Raad v a n Mechelen, e n z . - d r i e kinderen - J a n -Jacobus, d i e v o l g t ; - Jan- B a p t i s t , h e e r van Schriek en Grootlo vanaf 1687; e n - Gommarine-Hélène, d i e i n 1685 huwde m e t J a n - P i e t e r C h r i s t y n .

Jan- J a c o b u s , b a r o n v a n B r o e c k h o v e n , " t h e s a u r i e r " v a n d e s t a d B r u s s e l , h e e r v a n R i e t h o v e n , L i n g h e m , F o n t a i n e s , Paddegem, e n z . , werd o p 5 a p r i l 1 6 8 7 h e e r e n b a r o n v a n P u t t e e n , n a d e d o o d van z i j n b r o e r J a n - B a p t i s t , h e e r v a n S c h r i e k e n G r o o t l o i n 1 7 0 1 .

In h e t z e l f d e j a a r waarin h i j deze l a a t s t e h e e r l i j k h e d e n verkreeg stond h i j z e a f a a n z i j n z u s t e r Gommarine-Hélène.

Na h e t o v e r l i j d e n v a n J a n - J a c o b u s v a n Broeckhoven g i n g d e t i t e l van h e e r e n b a r o n v a n P u t t e , o p 1 3 d e c e m b e r 1 7 1 0 , o v e r o p z i j n oudste z o o n J o a n n e s - A n t o n i u s . N a d e dood v a n z i j n oom, J a n Pieter C h r i s t y n e r f d e h i j eveneens de h e e r l i j k h e d e n S c h r i e k en Grootlo, waardoor h e t v o l l e d i g e b e z i t van de grootvader (en e e r s t e b a r o n v a n P u t t e ) w e e r i n d e z e l f d e h a n d samenkwam.

Joannes-Antonius, b a r o n van Broeckhoven,had geen k i n d e r e n en stelde, p e r testament van 9 a p r i l 1713, z i j n t a n t e , Marie- C l a i re- L o u i s e d e R i e t w i j c k , weduwe v a n J a n - B a p t i s t v a n Broeckhoven, aan a l s u n i v e r s e l e e r f g e n a m e v a n a l z i j n g o e d e r e n e n t i t e l s .

Op 1 0 f e b r u a r i 1 7 1 8 d e e d d e d o u a i r i è r e v a n Broeckhoven h e t v e r h e f van d i e h e e r l i j k h e d e n , d i e z i j i n h a a r b e z i t h i e l d t o t a a n haar d o o d , t e B r u s s e l o p 2 4 a p r i l 1 7 3 9 .

Maria-Magdalena v a n Broeckhoven(°1698), e r f d o c h t e r v a n J a n B a p t i s t van Broeckhoven en van M a r i e - C l a i r e de R i e t w i j c k , é n i g e o v e r l e v e n d e v a n d e z e t a k d e r f a m i l i e v a n Broeckhoven w a s d e volgende b e z i t s t e r v a n d e b a r o n i e P u t t e . Z i j huwde - o p 1 j u n i 1725 - K a r e l - L o d e w i j k v a n d e r S t e g h e n , d r o s s a a r d v a n B r a b a n t , enz., d i e op 28 j u n i 1727 reeds i n h e t b e z i t werd g e s t e l d van de h e e r l i j k h e d e n S c h r i e k e n G r o o t l o .

Karel- L o d e w i j k v a n d e r Steghen was e e n z o o n v a n J a n - A d o l f v a n der Steghen, g r o o t d r o s s a a r d v a n B r a b a n t , d i e - o p 30 j a n u a r i 1690 - d o o r K a r e l I I , k o n i n g v a n S p a n j e - t o t g r a a f w e r d v e r h e ven. D e g r o o t d r o s s a a r d was e e n z o o n v a n F i l i p s v a n d e r S t e g h e n , schepen e n " t h e s a u r i e r " v a n B r u s s e l , w i e n s v a d e r , J a n v a n d e r Steghen, p r e s i d e n t was v a n h e t Rekenhof v a n B r a b a n t . J a n v a n der Steghen, o p z i j n b e u r t , was e e n zoon v a n N i k o l a a s v a n d e r Steghen, b u r g e m e e s t e r v a n ' s -Hertogenbosch.

Filips-Norbertus van d e r Steghen ( ° B r u s s e l 7 mei 1726), zoon van K a r e l - L o d e w i j k e n M a r i a - M a g d a l e n a v a n B r o e c k h o v e n , e r f d e i n 1739, n a d e d o o d v a n z i j n g r o o t m o e d e r , M a r i e - C l a i r e - L o u i s e d e

- 225 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 225

de R i e t w y c k , d e b a r o n i e v a n P u t t e . V a n z i j n g r o o t v a d e r , J a n Adolf van d e r Steghen, e r f d e h i j d e g r a f e l i j k e t i t e l .

Filips-Norbertus, g r a a f van d e r Steghen; b a r o n van P u t t e ; h e e r van S c h r i e k , G r o o t l o , ' s - G o r t t e r s , e n z . ; s c h e p e n v a n L e u v e n ; enz., huwde - o p 22 december 1753 - M a r i e - F r a n ç o i s e , b a r o n e s d e Gruutere, e n u i t d i t h u w e l i j k s p r o t e n v i j f t i e n k i n d e r e n , w a a r onder: - Jozef-Frans- F i l i p s , g r a a f van d e r Steghen; advokaat i n de Soevereine Raad v a n B r a b a n t ; b u r g e m e e s t e r v a n B r u s s e l ; enz.; - Gaspar-Jozef-Maria, g r a a f van d e r Steghen de P u t t e , s t a m vader v a n h e t g e s l a c h t d e r g r a v e n v a n d e r Steghen d e P u t t e ; en - J o z e f - C o n s t a n t i n u s - F i l i p s , g r a a f van d e r Steghen de Schrieck, heer v a n S c h r i e k e n G r o o t l o .

Na d e d o o d v a n z i j n e c h t g e n o t e h e r t r o u w d e F i l i p s - N o r b e r t u s , graaf van d e r Steghen, m e t Thérèse-Françoise Bols d'Arendonk.

Door d i v e r s e a a n k o p e n ( o . a . h e t g o e d Te n B e r g e o n d e r G r i m b e r g e n ; eigendommen o n d e r S c h r i e k , K e e r b e r g e n , G r o o t l o , P u t t e , B e e r z e l , enz.) w i s t de g r a a f z i j n reeds a a n z i e n l i j k b e z i t nog g e v o e l i g u i t t e b r e i d e n . Onder de Franse R e v o l u t i e werden e c h t e r a l l e heerlijke t i t e l s , b e z i t t i n g e n en rechten afgeschaft, zodat Filips-Norbertus, g r a a f van d e r Steghen, d e l a a t s t e heer en baron van P u t t e w a s .

Behalve d e h e r e n e n baronnen v a n P u t t e ( d i e , b u i t e n d e h e e r l i j k heid, o o k de rechtsmacht i n de d r i e graden bezaten), waren e r nog a n d e r e , k l e i n e r e h e r e n . D a t k o n d e n e i g e n a a r s z i j n v a n e e n k a s t e e l d o m e i n , e e n omwaterd g o e d o f e e n h o e v e , d i e soms e e n g r o n d gebied i n l e e n hadden met d e daaraan verbonden r e c h t e n , l a a t h o f of z e l f s een k l e i n e r e rechtbank.

Een g e d e e l t e v a n d e " t i e n d e n " v a n P u t t e , t o e b e h o r e n d a a n G i l l e s I I B e r t h o u t , w e r d i n 1235 geschonken aan d e r i d d e r s v a n P i t s e m burg, d i e r e e d s e n k e l e grondschenkingen hadden ontvangen i n die h e e r l i j k h e i d . I n 1296 k o c h t e n d e r i d d e r s v a n Pitsemburg alle tienden onder Putte, d i e Lodewijk I I Berthout, h e e r v a n Keerbergen, e n z . , i n d i e p l a a t s b e z a t , v a n hem a f . I n h e t b e g i n van d e 1 4 d e e e u w kwamen n o g a n d e r e s c h e n k i n g e n o f a a n k o p e n onder P u t t e h e t b e z i t v a n d e r i d d e r s v a n P i t s e m b u r g v e r g r o t e n .

Maar w i e w a r e n d e z e " R i d d e r s v a n P i t s e m b u r g " e i g e n l i j k ?

Z i j waren l e d e n van een g e e s t e l i j k e o r d e u i t d e Middeleeuwen, u i t d e t i j d d e r K r u i s t o c h t e n . I n 11 9 0 w e r d d e o r d e g e s t i c h t b i j de b e l e g e r i n g v a n A k k o , t o e n r i j k e k o o p l i e d e n , v n l . u i t D u i t s land a f k o m s t i g , e e n v e l d h o s p i t a a l i n r i c h t t e n v o o r h u n gewonde l a n d g e n o t e n . D e z e g e e s t e l i j k e r i d d e r o r d e , d e Te u t o o n s e o f D u i t s e

- 226 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 226

Orde " a a n v a n k e l i j k " O r d o S a n c t a e M a r i a e T h e u t o n i c o r u m H i e r o s o l y m i t a n i " geheten) mocht z i c h onafgebroken verheugen i n een pauselijke welwillendheid, waardoor de leden speciale beschermingen e n v o o r r e c h t e n b e k w a m e n .

De " h o s p i t a a l r i d d e r s " l e e f d e n i n k l o o s t e r g e m e e n s c h p o n d e r d e r e g e l v a n S i n t - A u g u s t i n u s e n , n a a s t d e O r d e n d e r Te m p e l i e r s e n Johannieters, waren z i j d e b e l a n g r i j k s t e g e e s t e l i j k e r i d d e r orde.

De z e t e l v a n d e D u i t s e O r d e t e M e c h e l e n w e r d , r o n d 1 1 9 8 , g e b o u w d aan d e D i j l e , n a b i j d e F o n t e i n b r u g ( t h a n s K o n i n k l i j k A t e n e u m ) .

Deze v e s t i g i n g w a s a f h a n k e l i j k v a n d e L a n d s k o m m a n d e r i j v a n Koblenz ( D u i t s l a n d ) e n h e t h o o f d v a n d e gemeenschap - m e t d e t i t e l v a n "kommandeur" - w e r d m e e s t a l gekozen u i t l e d e n v a n de D u i t s e a d e l . A l l e a n d e r e k o m m a n d e r i j e n v a n d e D u i t s e O r d e i n d e Nederlanden, h i n g e n a f v a n d e Landkommanderij v a n A l d e n Biesen t e R i j k h o v e n ( B i l z e n ) i n L i m b u r g , z o d a t d e Mechelse kommanderij w e l e e n u i t z o n d e r i n g mag genoemd w o r d e n .

De k o m m a n d e r i j v a n P i t s e m b u r g i n M e c h e l e n o n t s t o n d o p g r o n d e n d i e e e r t i j d s eigendom w a r e n v a n e e n o u d e f a m i l i e , S p i t s genaamd.

De r i d d e r l i j k e f a m i l i e S p i t s b o u w d e o p h a a r g r o n d e e n k a s t e e l , " S p i t s e n b o r c h " genaamd, w a t l a t e r d e v e s t i g i n g " P i t s e n b u r g " werd.

Het monumentale p o o r t g e b o u w v a n d e k o m m a n d e r i j v a n P i t s e m b u r g te Mechelen ( a f g e b r o k e n i n 1836) was een p r a c h t i g werk van de gekende k u n s t e n a a r L u c a s F a y d ' h e r b e .

De p r a a l v a n d e M e c h e l s e k o m m a n d e r i j w a s g e k e n d e n h e t i s n i e t verwonderlijk d a t hooggeplaatste personen ( b . v. k a r d i n a a l Granv e l l e ; K a r e l - A l e x a n d e r v a n L o r r e i n e n ; L o d e w i j k XV v a n F r a n k r i j k ; aartbisschop de Roquelaure; e . a . ) i n Pitsemburg overnachtten of e r een t i j d l a n g v e r b l i j f h i e l d e n .

Wanneer e r g e e n " k r i j g e r t j e " t e s p e l e n w a s h i e l d e n d e O r d e ridders z i c h onledig met de j a c h t , waarin ze evenzeer uitblonken.

H e t u i t g e s t r e k t e Wa v e r w o u d - i n d e o m g e v i n g v a n M e c h e l e n - b o o d hen d a a r v o o r m o g e l i j k h e d e n t e o v e r . D i e j a c h t p a r t i j e n v i e l e n z e l f s ze) i n h u n s m a a k d a t z i j i n 1 7 4 8 , v l a k b i j d e S i n t - N i k l a a s kerk v a n P u t t e , e e n j a c h t s l o t bouwden, om n o g d i c h t e r b i j h u n jachtgronden t e z i j n .

Vo o r d e b o u w v a n d i t " h u y s v a n p l a i s a n t i e " w e r d b e r o e p g e d a a n op n i e m a n d m i n d e r d a n J a n - P i e t e r v a n B a u r s c h e i t d e J o n g e , i n onze k o n t r e i e n ĂŠ ĂŠ n d e r b e l a n g r i j k s t e b o u w m e e s t e r s u i t d i e t i j d .

Jan- P i e t e r v a n B a u r s c h e i t d e J o n g e ( A n t w e r p e n 2 7 a p r i l 1 6 9 9 aldaar 10 september 1768) was een zoon van beeldhouwer-architekt Jan- P i e t e r v a n B a u r s c h e i t d e O u d e r e ( W o r m e r s d o r f i n W e s t f a l e n 1669 - A n t w e r p e n 1 7 2 8 ) .

- 227 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 227

De f a m i l i e v a n B a u r s c h e i t w o o n d e i n h e t z g n . " R e u z e n h u i s " i n d e Antwerpse M a t t e s t r a a t , b i n n e n d e oude b u r c h t m u u r o f e e r s t e omw a l l i n g . D e M a t t e s t r a a t kwam u i t o p h e t B u r c h t p l e i n , w a a r d e eerste Antwerpse k e r k werd opgetrokken, d e Sint-Walburgiskerk, die a l s l a a t s t e r u s t p l a a t s zou dienen voor vader en zoon van B a u r s c h e i t . H e t " R e u z e n h u i s " w e r d r o n d 1284 gebouwd v o o r r e k e ning van de D u i t s e r i d d e r s v a n Koblenz.

Jan- P i e t e r v a n B a u r s c h e i t d e J o n g e h e e f t b i j z o n d e r v e e l g e bouwd. I n A n t w e r p e n o n t w i e r p h i j h e t z g n . h u i s d e F r a u l a i n d e K e i z e r s t r a a t . D i t h o t e l w e r d n a d e Tw e e d e W e r e l d o o r l o g a f g e b r o ken, m a a r d e p r a c h t i g e v o o r g e v e l - i n r o c a i l l e s t i j l - w e r d h e r o p g e r i c h t a a n d e W a p p e r, a a n d e z i j k a n t v a n h e t v o o r m a l i g K o n i n k l i j k P a l e i s ( t h a n s I . C . C . ) , eveneens een k r e a t i e van van Baurscheit.

Jan- P i e t e r v a n B a u r s c h e i t w a s o . a . o o k d e b o u w e r v a n h e t z g n .

"Huys O s t e r r i e t h " a a n d e M e i r t e A n t w e r p e n ; h e t p r a c h t i g e s t a d huis v a n L i e r ; d e k a s t e l e n Boeckenberg i n Deurne e n Z o r g v l i e t i n Hoboken, e v e n a l s d e verbouwing a a n h e t g r o o t k a s t e e l v a n 's-Gravenwezel; n a a s t t a l r i j k e p a t r i c i ë r s h u i z e n i n V l i s s i n g e n , Middelburg, Den Haag, Antwerpen, e n z .

De r i d d e r s v a n P i b s e m h u r g k o n d e n n i e t l a n g g e n i e t e n v a n h u n j a c h t s l o t i n P u t t e . Onder d e Franse R e v o l u t i e werden a l hun b e z i t t i n g e n aangeslagen e n a l s " N a t i o n a a l Goed" v e r k o c h t t e n voordele van de Franse s c h a t k i s t .

Het " h u i s v a n p l a i s a n t i e " t e P u t t e w e r d e i g e n d o m v a n n o t a r i s Dionysius B o r r é , d i e i n 1797 d o o r d e Fransen a l s openbaar n o t a r i s werd a a n g e s t e l d e n d i e " a g e n t m u n i c i p a l e " w a s i n d e g e m e e n t e .

Van t o e n a f w e r d h e t j a c h t s l o t v a n d e D u i t s e r i d d e r s v a n P i t s e m burg e e n t i j d l a n g " h e t n o t a r i s h u i s " genoemd, w a n t o o k J a n - B a p t i s t Borré, zoon van Dionysius, was n o t a r i s . Na de f a m i l i e Borré g i n g het j a c h t s l o t o v e r i n h e t b e z i t van de n o t a r i s f a m i l i e Mertens.

H e t j a c h t k a s t e e l b l e e f i n p a r t i k u l i e r b e z i t t o t n a d e Tw e e d e Wereldoorlog. D e o o r s p r o n k e l i j k e r i n g g r a c h t werd gedempt e n grote d e l e n van h e t omliggende p a r k werden v e r k a v e l d .

Het g e m e e n t e b e s t u u r v a n P u t t e k o c h t h e t j a c h t s l o t a a n e n nam h e t - n a d e n o o d z a k e l i j k e aanpassingswerken- i n d i e n s t a l s g e m e e n t e huis, f u n k t i e d i e h e t nog steeds b e z i t .

Het k a s t e e l v a n P u t t e i s e e r d e r b e s c h e i d e n v a n omvang e n z e e r sober v a n s t i j l . H e t maakt e c h t e r d o o r z i j n u i t e r s t e v e n w i c h t i g e volume-kompositie - e i g e n aan van Baurscheit - een o v e r w e l d i gende i n d r u k .

Paul A r r e n

- 228 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 228

BRONNEN Kan. d r . M . A . N a u w e l a e r t s : " P u t t e i n h e t L a n d v a n M e c h e l e n " - 1 9 6 6 F. T o r f s : " V a n P u t s e m e n s e n e n d i n g e n " G. A e r t z e n : " H e t G e m e e n t e h u i s v a n P u t t e " i n : " D e A u t o t o e r i s t " M. K o c k e n : " G i d s v o o r O u d - M e c h e l e n " - 1 9 8 1 - b l z . 3 8 1 , 4 2 1 , e n z .

W. V a n G e l d e r : " T o e r i s t i s c h W e g w i j s i n H e e r l i j k h e i d M e c h e l e n Va a r t l a n d - R u p e l s t r e e k - K l e i n - B r a b a n t " - b l z . 9 7 J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " - 1 9 6 6 - b l z . 6 4 5 J. Va n O v e r s t r a e t e n & J . G e r i t s : " G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1985 - b l z . 8 0 7 E. d e S e y n : " G e s c h i e d - e n a a r d r i j k s k u n d i g w o o r d e n b o e k d e r B e l g i s c h e Gemeenten" - 1 9 3 9 - d e e l I I - b l z . 11 0 1 "Vade-Mecum d o o r h e e n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " - U i t g a v e T . F . P . A . blz. 168 J. T h . d e R a a d t : " L e s Seigneurs d e P u t t e , d e S c h r i e c k e t d e G r o o t l o " i n : " D e N a v o r s c h e r " - To m e X X X I X , 1 8 3 9 J h r . A . P . A . E l i a s v a n S t a b r o u c k : " P o l d e r e n Kempen - B i j d r a g e n t o t de Geschiedenis van Stabroeck" - BLZ. 4 6 J. G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i e k o p h i s t o r i s c h e g r a f s t e n e n t e Deurne" i n : " H e t Gemeentenieuws D e u r n e " - 2 2 f e b r u a r i 1968 e . v. a .

nu nu isl1 00 11N Nil 111111111011

�R

- 229 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 229

- OEZ -

i f i t

R I � � F

� : 4 ▶ i m

Tx�ifi+ - ^ F l i � � 4 �a*i# ei

k

�

e

\-efs+t��`iN}•il�V� �él��;ra,�♦c..,��#w�t�.��tit?���v4lC.�ri��4�.vs..��..CÁ

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 230

ALICc NAHON Op 1 6 a u g u s t u s 1 8 9 6 z a g A l i c e N a h o n h e t l e v e n s l i c h t t e A n t w e r pen, G r o t e M a r k t 5 8 , a l s d e r d e k i n d i n e e n g e z i n v a n e l f k i n d e ren. H a a r v a d e r, G e r a r d -Leo Nahon, stamde u i t e e n o u d F r a n s Hugenotengeslacht d a t was uitgeweken n a a r Wa l l o n i ĂŤ e n z i c h l a t e r i n H o l l a n d v e s t i g d e . G e r a r d Nahon z e l f w e r d i n 1867 g e b o ren i n A l p h e n aan d e R i j n .

De m o e d e r v a n A l i c e N a h o n , J u l i a G i j s e m a n s , w a s e e n d o c h t e r v a n een b e k e n d e b o o m k w e k e r s f a m i l i e t e P u t t e ( M e c h e l e n ) . I n 1 8 0 2 kwam J a n - B a p t i s t G i j s e m a n s , g e h u w d m e t J o a n n a v a n R o y u i t B e r l a a r, v a n h e t P u t s e gehucht " d e Zoeteweide" ( d e Soetewey ! ) , naar h e t d o r p s c e n t r u m w a a r h i j e i g e n a a r e n h e r b e r g i e r w e r d v a n de a f s p a n n i n g " t K a s t e e l t j e v a n N a m e n " , h e r b e r g e n g a s t e n v e r b l i j f . Deze afspanning, a a n v a n k e l i j k een h a l t e v o o r koetsen en "sjezen", met "sjeeshuis", brede stallingen en hooizolders - l a t e r een h a l t e v a n de stoomtram o p de l i j n Mechelen- H e i s t - o p den-Berg - s t o n d e r r e e d s i n d e O o s t e n r i j k s e t i j d .

Jan- B a p t i s t G i j s e m a n s w a s d e z o o n v a n P e t r u s G i j s e m a n s ( P u t t e ca. 1 7 3 0 â&#x20AC;&#x201D; 1806), d i e m e t z i j n v r o u w - C a t h a r i n a B l a n c k a e r t s een k l e i n e h o f s t e d e u i t b a a t t e o p d e " Z o e t e w e i d e " . P e t r u s G i j s e mans w a s d e b e t o v e r g r o o t v a d e r v a n J u l i a G i j s e m a n s ( 1 8 7 0 - 1 9 4 . 3 ) , moeder v a n A l i c e N a h o n .

Remi G i j s e m a n s ( " R e m i v a n ' t K a s t e e l t j e " ) ( 1 8 1 4 - 1 8 8 6 ) , z o o n van h e r b e r g i e r J a n - B a p t i s t , s t o n d m e t z i j n z o o n H e n r i i n 1 8 6 7 , in h e t b e v o l k i n g s r e g i s t e r van P u t t e , opgeschreven a l s "boomkweker".

Henri(cus) Gijsemans - bekend a l s "Heinke van ' t K a s t e e l t j e " werd t e M e c h e l e n g e b o r e n e n h u w d e m e t d e P u t s e M a r i a - C o n s t a n t i a Schoovaerts, t e l g u i t e e n bekende f a m i l i e t e P u t t e . D i t e c h t paar k r e e g t i e n k i n d e r e n waarvan e r t w e e a l s k i n d s t i e r v e n .

Er w a r e n v i e r z o n e n :Edmond ( o f " M o n v a n H e i n k e s " ) , " p i k e u r " b i j de P r o v i n c i a l e D i e n s t ; D e n i s , p o l i t i e a g e n t t e S c h a a r b e e k ; Edward ( " W a r r e v a n H e i n k e s ) , d i e d e v a d e r l i j k e b o o m - e n r o z e n -

- 231 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 231

kwekerij v o o r t z e t t e e n Georges, d i e na z i j n h u w e l i j k n a a r Z u i d Frankrijk t r o k , waar h i j een bloeiende "pépinière" (boomkwekerij) stichtte t e Villers-Bretonneux.

B i j d e d o c h t e r s t e l d e men J u l i a , m o e d e r v a n A l c e , d e e e r s t e landbouw- e n h u i s h o u d k u n d i g g e d i p l o m e e r d e v a n d e gemeente; MArie ( " t a n t e M i e k e " ) , d i e ongehuwd b l e e f e n n a d e d o o d v a n haar o u d e r s i n 1906 " b a z i n " w e r d v a n d e d r u k bezochte h e r b e r g ; Stefanie en Pauline.

K o r t n a d e g e b o o r t e v a n A l i c e v e s t i g d e h e t g e z i n Nahon z i c h t e M o r t s e l - w a a r z i j e e n w o n i n g b e t r o k k e n a a n d e Oude Baan en w a a r A l i c e h a a r e e r s t e o n d e r w i j s g e n o o t . V a d e r N a h o n w a s werkzaam a l s p r o k u r a t i e h o u d e r a a n d e N e d e r l a n d s e B o e k h a n d e l en b r a c h t r e g e l m a t i g b o e k e n n a a r h u i s , d i e m e t g r e t i g h e i d gelezen w e r d e n . Ti j d e n s h a a r j e u g d b r a c h t A l i c e Nahon m e e s t a l haar v a k a n t i e s d o o r t e P u t t e b i j h a a r t a n t e M i e k e ( h a a r m e t e r Maria-Franciska Gijsemans),kasteleines van ' t K a s t e e l t j e van Namen, a a n d e B e e r z e l h o e k . B i j é é n v a n h a a r l a t e r e v e r b l i j v e n werd z i j g e t r o f f e n d o o r e e n k l e u r i g t a f e r e e l t j e : d e k i n d e r e n van d e w i j k " Z o e t e w e i d e " d i e n a a r d e P u t s e d o r p s s c h o o l " k l o e f e r den". Z e s c h r e e f h i e r o v e r h e t bekende g e d i c h t "De Kinderen van d e S o e t e w e y " , d a t z e i n 1 9 1 7 n a a r d e d i c h t e r - a k t i v i s t W i l l e m G i j s e l s s t u u r d e . D e z e nam h e t o p 1 5 a p r i l 1 9 1 7 o p i n z i j n t i j d s c h r i f t "Vlaamsch Leven" e n d a t was h e t e e r s t e g e d i c h t van A l i c e N a h o n d a t g e p u b l i c e e r d w e r d .

I n 1 9 11 g i n g A l i c e s t u d e r e n a a n d e L a n d b o u w h o g e s c h o o l t e Overijse, waar ze ook haar eerste gelegenheidsgedichtjes schreef. Na h e t beëindigen van haar studies t e Overijse (met grote o n d e r s c h e i d i n g ) , k e e r d e z i j i n 1913 n a a r Antwerpen t e r u g en w e r d l e e r l i n g - v e r p l e e g s t e r i n h e t S t u y v e n b e r g g a s t h u i s v a n haar g e b o o r t e s t a d .

In oktober 1914, b i j d e b e s c h i e t i n g van Antwerpen, v a t t e z i j kou i n d e k i l l e k e l d e r s v a n h e t h o s p i t a a l t o e n z i j d e z i e k e n h i e l p v e r z o r g e n . H a a r gezondheid was g e k n a k t e n d i e z o u z i c h nietmeer h e r s t e l l e n .

Het v e r b l i j f i n e e n s a n a t o r i u m w e r d n o o d z a k e l i j k g e a c h t e n ondertussen v o l g d e z i j t e k e n l e s s e n aan d e Antwerpse Akademie en e e n k u r s u s l e t t e r k u n d e o n d e r d e d i c h t e r P o l d e M o n t .

In maart 1915 z o c h t z i j h e r s t e l i n h e t sanatorium Joostens t e S i n t - A n t o n i u s - B r e c h t . P a s i n d e l e n t e 1917 nam z i j h a a r i n t r e k i n h e t S i n t - J o z e f i n s t i t u u t t e Te s s e n d e r l o , e e n s o o r t r u s t h u i s voor b e j a a r d e n , waarvan één v l e u g e l voorbehouden b l e e f v o o r o n g e n e e s l i j k e z e k e n . I n d e z e a f d e l i n g w e r d A l i c e Nahon o n d e r gebracht.

Haar v e r b l i j f i n Te s s e n d e r l o b e t e k e n d e e e n w a r e k a l v a r i e v o o r h a a r. Z u s t e r s e n d o k t e r s i n d i e i n s t e l l i n g o v e r t u i g d e n h a a r ervan d a t z e T. B . C . h a d e n v r o e g z o u s t e r v e n . I n d e s f e e r v a n d i t t r o o s t e l o o s s a n a t o r i u m , i n d e eenzaamheid v a n h a a r a k e l i g

- 232 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 232

v e r b l i j f , a f g e s l o t e n v a n d e b u i t e n w e r e l d e n vereenzaamd d o o r een o n g e n e e s l i j k e z i e k t e , e n v o o r a l m e t h e t b e s e f v a n e e n u i t zichtloze toekomst, situeerden z i c h haar eerste twee d i c h t bundels " Vo n d e l i n g s k e n s " ( 1 9 2 0 ) e n " O p Z a c h t e Vo o i z e k e n s " ( 1 9 2 1 ) .

Van m e e t a f k e n d e n b e i d e b u n d e l s e e n o n g e w o n e b i j v a l - o o k i n Nederland.

Toen e e n l a n g e r v e r b l i j f i n Te s s e n d e r l o o n m o g e l i j k w e r d , d o o r de o p r i c h t i n g v a n f a b r i e k e n i n d e o m g e v i n g , v e r l i e t A l i c e N a h o n op 9 d e c e m b e r 1 9 2 2 h e t s a n a t o r i u m . F i n a n c i e e l g e h o l p e n d o r vele v r i e n d e n e n bewonderaars, v o l g d e A l i c e i n 1923 e e n h e r stelkuur i n Z w i t s e r l a n d . Te Luzern l u i d d e de diagnose van de befaamde l o n g s p e c i a l i s t d r . F r a n z E l m i g e r : k r o n i s c h e b r o n c h i t i s .

Nu b l e e k d a t a l d i e j a r e n d i e z i j h a d d o o r g e b r a c h t i n h e t sanatorium - e n d i e z i j z e l f a l s " v e r l o r e n j a r e n " beschouwde e i g e n l i j k n i e t n o d i g g e w e e s t w a r e n e n d a t d e w i j z e w a a r o p men haar a l s " o n g e n e e s l i j k z i e k e " h a d behandeld v o l l e d i g v e r k e e r d was g e w e e s t . I n w e r k e l i j k h e i d h a d m e n h a a r - d o o r e e n v e r k e e r d e diagnose t e s t e l l e n - p a s e c h t z i e k gemaakt !

V e r t w i j f e l d o p z o e k n a a r g e n e z i n g begon A l i c e Nahon e e n z w e r f t o c h t d o o r E u r o p a . N a e n k e l e weken aan h e t Vierwoudstedenmeer v e r t r o k z i j i n m a a r t 1923 n a a r h e t I t a l i a a n s e N e r v i . Va n d a a r u i t t r o k z i j n a a r R o q u e f o r t i n de Landes - i n h e t zuidwesten v a n F r a n k r i j k - e n keerde, o v e r P a r i j s , weer naar Antwerpen.

Eennieuwe g e n e e s k u n d i g e b e h a n d e l i n g i n Den H a a g , e e n k u u r t e Mondorf-les-Bains, v e r z o r g i n g i n de v i l l a van een geneesheer te Ronheide, b r a c h t e n de verhoopte genezing n i e t .

In 1927 w e r d z i j b i b l i o t e k a r e s s e aan d e S t e d e l i j k e Vo l k s b o e k e r i j t e M e c h e l e n . D e v o c h t i g e oude gebouwen e n d e s t o f f i g e o m g e v i n g hadden e e n s l e c h t e i n v l o e d o p h a a r g e z o n d h e i d e n z i j z a g z i c h genoodzaakt o n t s l a g t e nemen. O p d a t o g e n b l i k bewoonde z i j d e kapelwoning v a n h e t middeleeuwse k a s t e e l K a n t e k r o o i i n M o r t s e l , waar z e v i j f j a a r v e r b l e e f .

I n 1928 v e r s c h e e n h a a r d e r d e b u n d e l , "Schaduw" genaamd.

De l a a t s t e j a r e n v a n h a a r l e v e n b e w o o n d e A l i c e N a h o n e e n g e z e l l i g bemeubeld appartement i n h e t centrum v a n Antwerpen, d e Carnotstraat.

In de w i n t e r van 1932-'33 werd z i j e r n s t i g z i e k en moest, v a n a f j a n u a r i 1933, voorgoed h e t bed houden. De k o o r t s e n de h o e s t putten haar levenskrachten v o l l e d i g u i t , haar h a r t verzwakte z i e n d e r o g e n e n o p 21 m e i 1 9 3 3 o v e r l e e d z i j , n a d a t p a t e r S t r a c k e haar d e l a a t s t e sakramenten h a d t o e g e d i e n d .

In 1936 verscheen de bundel " M a a r t - a p r i l " , w a a r i n jeugsdgedichten e n n a g e l a t e n v e r z e n werden opgenomen, v e r z a m e l d e n v a n biografische bijzonderheden v o o r z i e n door Renaat Korten.

De g e d i c h t e n v a n A l i c e N a h o n w e r d e n o p g e n o m e n i n h o n d e r d e n t i j d s c h r i f t e n e n haar bundels werden t i e n t a l e n malen h e r d r u k t .

- 233 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 233

B i j h a a r dood waren 3 5 . 0 0 0 eksemplaren v a n " Vo n d e l i n g s k e n s " en 2 8 . 0 0 0 e k s e m p l a r e n v a n " O p Z a c h t e V o o i z e k e n s " v e r k o c h t , e e n enorme o p l a g e v o o r p o ë z i e . E e n d e e l v a n h a a r w e r k w e r d v e r t a a l d in h e t Frans, Engels, Hongaars, D u i t s , Spaans, e n z . , t e r w i j l lovende a r t i k e l e n o v e r h a a r verschenen i n B e l g i ë , N e d e r l a n d , Zuid-Afrika, I n d i ë , enz. Op verschillende van haar gedichten werd m u z i e k g e z e t , a l l e s s a m e n m e e r d a n 3 0 0 l i e d e r e n v a n k o m p o n i s t e n z o a l s F l o r P e e t e r s , L o d e w i j k D e V o c h t , J e f Va n H o o f , J u l e s B o r r e m a n s , A r t h u r Meulemans ( a l l e e n a l m e t 8 7 k o m p o s i t i e s ) enz.

Onder h a a r b e w o n d e r a a r s t e l d e z i j v e l e g r o t e n a m e n : M a r n i x G i j s e n , G e r a r d Wa l s c h a p , M a r t i n B e v e r s l u i s , I s r a ë l Q u e r i d o , Emmanuel d e B o m , F i l i p d e P i l l e c i j n , J o h a n d e M a e g t , L o d e Baekelmans, J a n G r a u l s , M a u r i t s S a b b e , e n n o g z o v e l e a n d e r e n .

I n 1922 o n t v i n g A l i c e Nahon d e l e t t e r k u n d i g e p r i j s v a n d e P r o v i n c i e Antwerpen. Op 6 mei 1972 werd aan haar geboortehuis o p de A n t w e r p s e G r o t e M a r k t e e n b r o n z e n g e d e n k p l a a t a a n g e b r a c h t .

De p l a a t , w a a r o p d e t e k s t : " I n d i t h u i s w e r d o p 1 6 a u g u s t u s 1896 d e V l a a m s e d i c h t e r e s A l i c e N a h o n g e b o r e n " w e r d o n t h u l d door burgemeester Lode Craeybeckx, i n aanwezigheid v a n o . a .

Gerard Wa l s c h a p e n M a r n i x G i j s e n .

Ve r s c h e i d e n e m a l e n w e r d A l i c e N a h o n h e r d a c h t i n P u t t e ; i n 1 9 4 8 , b i j d e 25ste verjaardag van haar o v e r l i j d e n ; i n 1966, b i j d e v i e r i n g van 700 j a a r P u t t e ; i n 1969, t o e n - o p 28 j u n i - een gedenkplaat werd o n t h u l d e n i n 1983, b i j d e v i j f t i g s t e v e r j a a r dag v a n h a a r d o o d .

De g e d i c h t e n v a n A l i c e N a h o n w a r e n e e n v o u d i g , k r i s t a l h e l d e r van t a a l e n u i t e r m a t e g e v o e l i g e n zangerig. Z i j b r a c h t v e r t r o o s ting voor velen d i e s t i l , verborgen l e e d droegen.

De z e s j a a r d i e d e d i c h t e r e s i n h e t s a n a t o r i u m d o o r b r a c h t noemde z e h a a r " v e r l o r e n j a r e n " . D i t i s - v o o r o n z e l i t e r a t u u r n i e t w a a r g e b l e k e n , w a n t i n Te s s e n d e r l o s c h r e e f z i j d e o n t r o e rende v e r z e n d i e d e h a r t e n v a n d u i z e n d e n l e z e r s v e r o v e r d e n .

A l i c e Nahon w e r d b e g r a v e n o p h e t S c h o o n s e l h o f e n o p h a a r g r a f zerk s t a a t een t e k s t u i t h a a r bundel "Schaduw" : " GOD MOET M I J GEREN Z I E N "

Laatste rustplaats van Alice Nahon op her Schoonseihot.

- 234 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 234

DEKINDERENVAN"DE SOETEWEY" Ze t r e k k e n t e r s c h o l e t e n h a l l e v e r a c h t , _ Het dorpje l i g t v e r van ' t gehucht Om ' t e v e n , o f l i e f e l i j k ' t z o n n e k e l a c h t , Vo o r w i n d n o c h v o o r r e g e n b e d u c h t .

Met b l a u w - b a a i e n r o k s k e n s De b l i n k e n d e b l o k s k e n s Van ' s z a t e r d a g s v e r s g e v e r n i s t , Zo t r e k k e n z e z w i j g e n d De k o p p e k e n s n i j g e n d , Door r e g e n , d o o r s n e e u w o f d o o r m i s t ; Dan s p r e k e n d i e b o e r e n g e s p e e l k e n s g e e n w o o r d , De g r o t e r e n t r e k k e n d e k l e i n e r e n v o o r t .

"Klikkerdeklakker", z o kloefren de r i j e n Op b l o k s k e n s v o o r b i j l a n g s d e g r a u w e k a s s e i e n .

Op g r o o t m o e d e r s n e u s d o e k , m e t k o p s p e l d g e h e c h t En k l e u r i g m e t b l o e m e n b e s t i k t , De s t r o g e l e h a r e n , h e e l s t e v i g g e v l e c h t , Met v u u r r o d e l i n t j e s g e s t r i k t ; Bol- r o d e g e z i c h t j e s En o g e n a l s l i c h t j e s , De h a n d e k e n s f r i s e n g e z o n d ; Hoe l i e f e n h o e g e k j e s Die b o e r e n e b e k j e s Met k o f f i e r a n d e k e n s r o n d ; Zo s t a p p e n z e f i e r a l s w a r e n z e r i j k !

Hun n e u s d o e k j e s l e e p t m e t z ' n t i p p e n d o o r ' t s l i j k , "Klikkerdeklakker", z o k l o e f ' r e n de r i j e n Op b l o k s k e n s v o o r b i j l a n g s d e g r a u w e k a s s e i e n .

Des z o m e r s d a n l o p e n d e j o n g e n s v o o r o p ; Ze k n a b b e l e n a a n r a a p o f a a n p e e , De m e i s k e n s d i e z e g g e n h u n l e s s e n l u i d o p , De k l e i n t j e s d i e z e g g e n z e m e e .

Soms d o e n z e h u n b l o k j e s En l i c h t g r i j z e s o k j e s Aan ' t o u d e k a p e l l e k e n u i t , Dan k l i n k t l a n g s d e w e g e n Het j o e l e n u t e g e n En ' t p l i f - p l e f f e n d v o e t j e s - g e l u i d . . .

Maar z i e n z e i n h e t d e u r g a t h u n m o e d e r k e s t a a n Gauw s c h i e t e n z e s o k j e s e n b l o k j e s w e e r a a n .

"Klikkerdeklakker"..., z o k l o e f ' r e n de r i j e n Op b l o k s k e n s v o o r b i j l a n g s d e g r a u w e k a s s e i e n .

- 235 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 235

AVOfVDLI EDEKE11S I Des a v o n d w o r d e n m i j n g e p e i n z e n Een hoface v a n g e h e i m e n i s . . . .

Waar b l o e m e n n a a r h e t w e s t e n w i j z e n , Waar i e d r e V o g e l s l a p e n i s .

Des a v o n d s w o r d t d e w e r e l d k l e n e r En d i c h t e r a l l e v e r v e r l e ê n . . . .

Die eenzaam z i j n , w o r d e n a l l e n e r , En d i e b e m i n n e n , m e e r b i j e e n .

Des a v o n d s w e e g t e r o p m i j n z w i j g e n Die schone m e n s e l i j k e p i j n . . .

De d r a n g e e n i n n i g w o o r d t e k r i j g e n En z e l f v o o r i e m a n d l i e f t e z i j n .

II Daar l i g t e r b a r m e n i n d e a v o n d een g o e d h e i d d i e g e e n g r e n z e n w e e t ; Wie ' s a v o n d s g e e f t z i j n h e r t , z i j n h a n d e n , Ve r g e e t z o g o e d z i j n e i g e n l e e d .

Daar l i g t v e r g i f f e n i s i n d e a v o n d . . . , O g i j , d i e ' k ' s morgens h e b g e h a a t , Ik v o e l , d a t g i j t e r schemer- u r e , Weer s c h o o n d o o r m i j n g e d a c h t e n g a a t .

En l i e f d e l i f t e r i n d e a v o n d , Zoveel, d a t i k d e wrede man, Die ' t s c h o o n s t e v a n m i j n droom o n t w i j d d e Des a v o n d s w e e r b e m i n n e n k a n .

III ' t I s goed i n ' t eigen h e r t t e k i j k e n Nog e v e n v b ó r h e t s l a p e n g a a n Of i k v a n d a g e r a a d t o t a v o n d Geen e n k e l h e r t h e b z e e r g e d a a n ; Of i k g e e n o g e n h e b d o e n s c h r e i e n , Geen weemoed o p e e n w e z e n l e i ; Of i k a a n l i e f d e l o z e m e n s e n Een w o o r d e k e v a n l i e f d e z e i .

En v i n d i k i n h e t h u i s m i j n s h e r t e n , dat i k één d r o e f n i s genas, Dat i k m i j n a r m e n h e b gewonden Romdom é é n h o o f d , d a t e e n z a a m w a s . . . . ; Dan v o e l i k , o p m i j n j o n g e l i p p e n , Die g o e d h e i d l i j k e e n a v o n d - z o e n . . . ' t I s goed i n ' t eigen h e r t t e k i j k e n en z ó z ' n o g e n t o e t e d o e n .

- 236 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 236

0• BLIJF NIET.AANME DENKEN O, b l i j f n i e t a a n me d e n k e n . . . .

O, b l i j f n i e t v a n me d r o m e n . . . ; M'n h a n d j e k a n n i e t w e n k e n , M'n z i e l e k a n n i e t komen.

0, b l i j f me n i e t o n t m o e t e n ; M'n wegen g a a n v e r l o r e n . . . ; En ' k m a g u t o c h n i e t g r o e t e n Zo l a c h e n d a l s t e v o r e n .

Ge w e e t m ' n e e n z a a m l e v e n ; 0, b l i j f n i e t v o o r me k n i e l e n .

Hoe z a l i k o o i t u g e v e n M'n mondeke, m ' n z i e l e ?

O b l i j f me n i e t b e s t a r e n Met o g e n , m o e v a n s m a c h t e n !

Ik weet a l zoveel j a r e n ' t Ve r l a n g e n v a n uw n a c h t e n .

Al w a t i k Ge w e e t . .

Nu i s m ' n Wa a r i n g e

u bewaarde, . h e t v i e l aan stukken; h a r t een gaarde, n i e t s moogt plukken.

M'n l i e d i s w e e k v a n weeën Hoe z o u d t g e b i j m e r u s t e n ?

M'n z i e l i s a l s e e n z e e ë , 'n Zeeë z o n d e r k u s t e n . . .

O, En Ik Ik

b l i j f n i e t v o o r me l e v e n zacht . . . e n hunkrend vragen . . ! z o u . . . i k z o u me g e v e n . . . , kan ' t n i e t langer dragen.

- 237 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 237

VONDELINGSKENS ' k Vo n d z ' i n V l a a n d e r e n , w a a r g e e n h a n d Zegent d ' i d e a l e n Waar m e n , a l s e e n v r e e m d e , b a n t D'eigen zoete t a l e . ' k Vo n d z e , w a a r g e e n z a c h t e s t e m Door m ' n z u c h t e n s t r e e l d e . . . ; ' k Vo n d z e v e r , h e e l v e r v a n h e m , Ve r v a n a l l e w e e l d e .

In 't In 't

' t v e r t e l l e n van wat wind R i t s ' l e n van de hagen . . . . de k i j k e r s van een k i n d . .

Scheem'ren van de dagen . .

....; ; ..; ..

' k Vo n d z ' i n ' t e i g e n s t i l g e d a c h t . .

In w a t bloemen-zegen . . . . ; ' k Vo n d z e , s p e l e n d l a n g s d e g r a c h t Van v e r l a t e n w e g e n . . . .

Zoudt g e w e e l d e v r a g e n t o c h Van d i e s c h a a m ' l e d i n g s k e n s ' t Z i j n geen r i j k e k i n d ' r e n ' t Z i j n maar vondelingskens

•

•

•

•

I

och,

GODMOETMIJGEREN ZIEN God z e i d a t i k e e n l i e d e k e n m o e s t m a k e n Ik z e i d a t i k n i e t kon.

Hij l ê e m i j n w e i f e l -hand e n w i l d e b i j me b l i j v e n zoals e e n moeder d o e t d i e k i n d e k e l e e r t s c h r i j v e n en ' t l i e d b e g o n .

En ' t l i e d b e g o n t e g r o e i e n u i t m i j n h a n d e n l i j k u i t de m e i h e t g r a s ; nog v o o r i k a a n d i e wasdom b l o e i e n z a a d k o n w e n s e n stond h e e l m i j n h e r t e r i j p v a n l i e k e r e v o o r d e mensen zodat i k d i c h t e r was.

Zodat i k d i c h t e r w e r d d o o r Gods g e n a d e , ik, d i e zoo zerp van z i e l , geen w i j z e d i n g e n w i s t , g e e n w e e l d e w o o r d v a n b o e k e n Hoe h e e f t m i j n L i e v e n H e e r m i j , a r m e , u i t g a a n z o e k e n voor z i j n muzieken s t i e l ? 'k En weet, maar tussen i e d e r melodieke waarmee ' k d e m e n s e n d i e n i s ' t woordeke "waarom " e e n s t i l l e , m a t t e s c h a k e l ; één a n t w o o r d w e e t i k m a a r o v e r d a t z o e t m i r a k e l : God m o e t m i j g e r e n z i e n .

- 238 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 238

MIZERIE- MENSEiV I Ik heb u l i e f , mizerie-mensen Die g e e n genoden w e r d t Van ' s l e v e n s b l i j f e s t i j n , Die t e o n v e r s c h i l l i g z i j t , o m i e m a n d k w a a d t e wensen.

Te b i t t e r o m n o g g o e d t e z i j n .

Ge z i j t e e n g o d s l a m p v a n l e k e r k e , In w i e r karmijnen h e r t Wat o l i e w o r d t g e d a a n , Te l u t t e l , o m i n v l a m m e n o p t e v l e r k e n , Te v e e l , o m e r v a n d o o d t e g a a n .

II Ik heb u l i e f , m ' n schamele armen, Ik weet u schijnbaar b l i j Tu s s e n d e m e n s e n g a a n , Te f i e r , o m g i e r g e g u n s t v a n m e n s e l i j k e r b a r m e n Te z w a k , o m h e e l a l l e e n t e s t a a n .

To c h z a l u w t r o t s m e n o o i t b e z e r e n , Mij, d i e van dichtebij Uw b l e k e w e z e n s k e n : Mij, d i e u i t i e d r e dag, u i t i e d e r u u r moet l e r e n , Dat i k e r e e n v a n d e uwen b e n .

In de voormalige afspanning "Het Kasteeltje van Namen'; Mechelbaan 476, Putte verbleef Alice Nahon bij haar tante Mieke

- 239 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 239

IEDEREEN MAAKT A L EENS EEN FAUT Let op de extra

De kinderen van God roeren zicht ,. _ . . . . . . . . . , . . , t . e + ,

,

, ,.�;c+f',umc'.'�1.fY'fci"s�}ç5+r-•Lf.S!:

in bediening

kg 4 2 0 Beenhesp

BENESTROFF Brie 60 % kg

3

4

.

MAREDSO S8 0

J E S U S Sala i zuiver v a r k e kg

Fijne kruiden kg

Nu ben Ik 58 J., en gepen.. Wive, vroeger naaister, din` het nog graag. ben ut welstelt. arb. eenn zk'nog kenti. heer tot ca. 65 j. graag KO wagen. Inlicht. SCHAKEL (LN-305) Ph 1,

■ INVALIDE (niet z'Chtbaa11. 60 laar, gehuwd, zoekt veendm, van 55 tot 751aar. voor 's namiddags

60V15S150/25. 10,

EDELSTAAL 18/10

ELECTRO en GAS

Br'Slanl tril

ROBUSTA

1

9.700-

1Kookpol 16 cm Kookpol 18 cm 1Kookpol 20 cm I Kookpol 22 cm 1Sleelpan 16 cm 1Braadpan 24 cm

Inh 1,9 I. Inh. 2,7 I. Inh. 3,6 I. Inh. 4,7 I. Inh. 1,5 I. �

240 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 240

Nog eens een echt Tiroler lachsukses : IS ME DAT VERSCHIETEN, MIJN BROEK IS WEG.

pN i n t

5CIIRICL( b w e is weg mit Josef Moosholzer Franz Muxeneder Elfie Zacharias

3. Service geclames die door het niet opvolgen van deze aanwijzingen ontstaan, kunnen niet geaccepteerd worden.

5 Platte VEnFBOnSTEtS

Slechts één adres :

STPCK 1000

Veldweg 46, ESSEN - 0 667.35.96

100 fr

Alle dagen open pook op zon- en feestdagen vanaf 10 uur tot 19 uur.

Zondags tot 17 uur. - Maandags geslote

- 241 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 241

VERKWIKKENDE MASSAGE !

�.�_�: -=-- -'i

SAUNA E C U A D O R

Kalmtheutsestwg. 7 5 . 2 0 8 0 K A P E L L E N - t e l . 6 6 6 . 7 1 . 0 5

Kantoor van Notaris

Jacques SPRINGER

j i t H e t sterkste w a p e n v a n d e nijlpaarden zijn h u n onderste hoektanden. D e grootste slagtand v a n e e n n i j l p a a r d tie o o i t w e r d gevonden, w a s 34,5 m e t e r lang.

Grob Maria 17, Tienen Publieke verkoop van het KLEIN KASTEEL VAN OVERLAER met vijver, park en wede, te Hoegeardan bij Tienen D”':utxn, jac e s SPRINGER, verblijvende te Tienen, Grote Markt 17, iel .,,,e ininstbiedende openbaar verkopen. r . . i � o n d e r Hogaarden brij Tienen i e r KLEIN

KASTEEL VAN OVERLAER TE K O O P : K i n d e r w a g e n .

Wegens stopzetting aktivi. telt. S t . Pietershofstraat 6

Mensen kwamen om i n de vlammenzee. sprongen zich uit de ramen te pletter-, of werden onder het puin begraven. Na lang zoeken waren er zondagmiddag veertien lijken geboren_

Silver Club

anuxEtiLE aRUSSEL PPI 1 Q GPol

NensueI paressam 10 tots par an vlaandblad Verschgnt 10 maai per maant

l'.en viertal stukken werden n u a l guur d i t j a a r vastgelegd. De vertaling is van de hand van Shakespeare-kennet — want ook van zijn t i j d - - W i l l y Courteaux.

- Eenzame man zoekt lieftallig meisje ± 4 0 jaar. Schrijven bureelblad o n d e r letters J E .

Alleen ernstige kandidaten Voor 2 weken.

eenhoek 15, St: nevens-Esse.

797

Zware stamboekvaars, beste exterieur, grote gestalte, goede melkorriziene, gedekt d o o r Urbanue o p 17131'80, z.w. Albert Blommaert, Corsele 35, Horebeke, tel. 055149.96.22.

713.0

rim!•rut:■■■■■biti■■:

• Vo o r al Uw hout ••■ 1 adres"—• ' ■ ▪ l J z e n v a r i Van den Broecke

- 242 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 242

STAD ANTWERPEN

District Ekeren KO valscheten.

-

O

ge m aweet a l

K q

OVERLIJDENS

g niet open

Lucia Leysen, zonder b eroep, weduwe van August Sloor.

p31455?� 62

p �

ç i 5ndhU<<FN��

Burgerlijke stand

41n°ti�garfn�eOrOGeOÓ'a,.+d sZY �� dec k e u k M a d Fgrere, Te l

Elise Ooms, gepensioneerde. weduwe van Henricus Janssens.

Constant Coulier, priester, ongehuwd` Frans D e Winter, gepensioneerde,

Als nieuw aanbod bij een bezoek aan het kasteeldomein krijgt de bezoeker nu ook toegang tot de zeventiende-eeuwse k e l d e r s waar foltering i te bezicht n zijn. Ûok dc gourgondische zaal werd aan-

Na de maaltijd zocht Farrow spoedig zijn kamer op, rookte een paar sigaretten en keek in zijn zakdoekjg naar enkele adressen van mensen, die hij voor zijn ouwe heer moest bezoeken. Tevens dacht hii aan de dochter van VRIJEN IN HET HOOI: Nu met

OPENBARE VERKOPING van de

BLOTE EIGENDOM

recept o m zelf l e doen: Ti e n s e s t r a a t 218 Leuven.

02 01e

Richard's v a d e r scheen d e J u s t t o t v e r d e r eten v e r g a a n t e zijn.

Hij schoof zijn bord vi';ta gaf zijn dochter een stillen wenk om de tafel op te h ff n.

Zij ston edn op.

Laurel en Hardy.

The Laurel-Hardy Murder Case. Amerikaanse ❑ In h e t f i e t s -China v a n komische film 11930), met Oliver Hardy, Stan Op de tentoonstelling • Holie.a.

Europa -inderdaad: Neder- Laurel Stan en Laurel melden zich aan het huis van day 1986 e in het Nederlandse land- w o r d e n j a a r l i j k s de voormalige Ebeneezer Laurel. Dit in ver900.000 fietsers gestolen. D e band met de te verdelen erfenis. Zij weten niet Utrecht, kunnen de bezoekers meeste worden van voor de dat er zich onder de aanwezigen enkele de- van een toch wel speciale atvoordeur, stations- o f bus- tektives bevinden, die de moord op Ebenee- traktie genieten. Men kan nahaltes gegapt. In de omgeving zer willen oplossen melijk ter plaatse een kursus van winkelketens, scholen, bergbeklimmenvolgen, met kroegen e n sportterreinen praktijklesen tegen een horiworden ook nogal wat tweezontale wand, d i e speciaal wielers ontvreemd. De « pikvoor dat doel gekonstrueerd Ken er nu van overtuigd dat het zo kers » houden niet van fietsen werd. Er staan overigens gidniet langer kon. Vier doden op zein weer en wind; ze zijn vooral sen ter beschikking. tussen mei en september akventien deelnemers aan bet W K , tief. dat was zelfs voor hen een beetje teveel van het goede. Na de Grote Op vrijdag 18 april om 20u, 40 J, w a a r d e v o l l e m a n , Prijs van Luik besloot de Nederlankomt de spektakuiaire kant van knap, groot (1,85 m), s l a n k de krijgssport aan bod. In de caZr. gd. gekleed. Pracht ver` a n t w, funktie. E n o r m intell. fetaria-van de sporthal heeft een en verstandig. O o k mensel., filmavond plaats. Ook zal trai1eed. en soepel. Gn. pretenner Freddy De Keukeleire, een ties.) Savoir-vivre. Z k t e e n w a r me, gevoel. vrouw. Ve r t r o u w e n van de weinige Belgische karateA N T W: Zurenborp herenh nu en resp. wederzijds. ophr e i g g e m k a m e r s ka die demonstraties geeft, de1.395.000 f r. B e r c h e m : E W 2 Bel R H E A ' S F a s t K o n t a k t zelfde avond een staaltje ten vzrd 5 4 s l k t u i n 1395.000 f r.

03.216.45.34 o f 03-238.07 B e r c h e m : 15W 2 v e r d 4 s l k beste geven. M e t b l o t e l i koen 995.000 fr.. tel: 234.12.84.

12 1•1 HH t 2f1- t«11n chaamsuiteinden zal hij loodzware stenen of hout in stukken hakken. Toegang gratis.

r� 1

Mensen die onze krant dagelijks lezen zullen het misschien moeilijk kunnen geloven, maar toch: ook wij maken al eens een faut. Z o kon u gisteren in deze krant lezen dat dinsdag

- 243 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 243

1

LM Electro LUMON c.v.

ELEKTRISCHE INSTALLATIES : - nieuwbouw - vernieuwing - herstellingen

VERLICHTING : Op n e t s p a n n i n g o f l a a g s p a n n i n g In w o n i n g , w i n k e l o f t u i n : - verkoop armaturen - advies en plaatsing

DOE HET ZELF : voor nieuwbouw o f v e r n i e u w i n g v a n Uw i n s t a l l a t i e : - b e s t e l Uw m a t e r i a a l b i j o n s - g r a t i s advies

Electro LUMON c.v.

Raymond ROELANDS Vinusakker 2 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 03/664.18.88

Luc PEETERS Vinusakker 7 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 03/664.75.95 - 244 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 244

MET HET OOG OP...

MORGEN l Ir.

buispost Laat ckAucht voor U_werken

n.D:u0s

Merellaan 57 B-2080 Kapellen (Mariaburg) Tel. 031665.08.64 Fax. 03/665.34.96

P.V. B.A.

Advies, ontwerp, uitvoering, service van — Buispostsystemen — Rallypostsystemen

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 245

� 6vgg!6oxe3-v9g1593�t 1 e q � e�pgpZ-4

u i. pXe� - v fl��cugfC.�a �,tiu W

1

\3W

ÿ�

g6�vE•5g9��apZ-9 ueüade�

v).113'sh_ e ��v���n�

d

e

e

l

/

e9

���� n

- 1e g e e � �11���

E3

fl

� daoad0 fl�VaU]a\S�üaUps)ad �a z_ o �s�1 Uawa�s - e‘9009-0\ - s!gaaP!��

n

15e0

a�óAStU,�5ao i

a1oa� s �oU � ! � S ��

�U!P!a����SqU! - ct Ua"

r

j

S

` �

a\��!a�apptá� eaps�s' e•en i iVa��1Z 1

C�M

loot.uaa

••aa

, S

,

.n

9

�•

ealc;e7)%

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 246

I N H O U D S O P G AV E 1 9 8 8 - J A A R G A N G 1 7

De H o o g b o o m s t e e n w e g r o n d 1 9 2 0 - T e k e n i n g

: André Mariën

R. A l a r d o t Antwerpen i n 1888 ( 1 ) K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : De wapens van de bisschoppen J. Goolenaerts van Antwerpen - 2 . L i v i n u s To r r e n t i u s H. De S i t t e r Kasverslag In Memoriam : J u l i a "Bonneke"Janssens Aanbevolen l e k t u u r : Antwerpen, d e vermaarde Koopmansstad R. Van H a e l s t De Lijkwade van T u r i j n ( 1 3 ) Antwerpenaars i n de Raad van Brabant : R . A s s e l i e r s J. Goolenaerts Vo o r s t e l l i n g boek "Van K a s t e e l naar K a s t e e l I I "

De H o o g b o o m s t w. t e r h o o g t e v a n " M o e d e r M e n n e k e n s "

blz.

3

blz. blz. blz.

13 18 19

blz. blz. blz.

23 45 64

- Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : De wapens van de bisschoppen van J. Goolenaerts Antwerpen - 3 . W i l l e m van Bergen R. Alardot Antwerpen i n 1888 ( 2 ) R. Van H a e l s t De Lijkwade van T u r i j n ( 1 4 ) J. Goolenaerts Antwerpenaars i n de Raad van Brabant : J. Scheyfve P. Arren Kastelen i n Vlaanderen : Kruishoutem P. Arren Kultuur met de k l e i n s t m o g e l i j k e " k " Door de P o s t e r i j e n opgelegde reklame !

blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz.

71 77 94 107 111 129 132

- 247 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 247

De K e r k s t r a a t t e Kapellen - Tekening André Mariën De Lijkwade van T u r i j n R .

K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : De wapens van de bisschoppen van Antwerpen - 4 . Johannes Miræus J . G o o l e Kastelen i n Vlaanderen : Laken P .

Bezoekuren k a s t e e l Montaigle i n Falaën b l Wondermooie muziek op h e t k a s t e e l F r u i t h o f i n Boechout Antwerpenaars i n de Raad van Brabant : F. Veusels J .

Door de P o s t e r i j e n opgelegde reklame ! b l

Van H a e l s t b l z . 137 n a e r t s blz.

Arren b l z . z . b l z .

Goolenaerts b l z . z .

153 158 183 185 187 191

De e e r s t e school van Hoogboom - Tekening André Mariën K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : De wapens van de bisschoppen van Antwerpen - 5 . Johannes Malderus De Lijkwade van T u r i j n ( 1 6 ) Antwerpenaars i n de Raad van Brabant:G. d e Ay a l a Kastelen i n Vlaanderen : P u t t e A l i c e Nahon Iedereen maaakt w e l eens een f a u t : p e r s p a r e l t j e s Door de p o s t e r i j e n opgelegde reklame !

J. R. J. P. P. P.

Goolenaerts Van H a e l s t Goolenaerts Arren Arren Arren

blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz.

199 204 215 221 230 240 244

- 248 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 4 - oktober 1988 - p. 248