Hobonia 1989-1 januari by Heemkring Hoghescote

Verantwoordelijke uitgever P. Arren Bredabaan 849 2170 Wuustwezel

D r i e m a a n d e l i j k s

18e JAARGANG 1989

AFGIFTE KANTOOR KAPELLEN 1

tijdschrift

- FEBRUARI - MAART

B o e r d e r i j i n H o l l e w e g t e Hoogboom _ Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

INHOUD : Samenstelling Bestuur Hobonia

blz.

Antwerpen i n 1889

R. A l a r d o t

blz.

Antwerpenaars i n d e Raad v a n B r a b a n t ( 5 )

blz.

De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( 1 7 )

R. Van H a e l s t

blz.

Kastelen i n Vlaanderen : Kruikenburg ( Te r n a t )

Arren

blz.

K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : D e wapen v a n d e bisschoppen v a n Antwerpen - 6 . Gaspar Nemius

Goolenaerts

blz.

Van e e n l i e d j e s b l a d : " D e w r a a k e n e r J o d i n " e n " Vr o u w e n o o g e n "

b: z .

Aktiviteiten

blz.

Door d e P o s t e r i j e n o p g e l e g d e r e k l a m e !

blz.

Goolenaerts

- 1 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 1

HOBON IA

KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

BESTUUR:

V o o r z i t t e r : R a y m o n d ROELANDS, V i n u s a k k e r 2 4 , ( k o n t a k t a d r e s ) 2 0 8 0 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.18.88

Sekretaris:

P a u l ARREN, B r e d a b a a n 8 4 9 , 2170 W u u s t w e z e l tel. 663.13.31

Schatbewaarder: H a r r y DE SITTER, V i n u s a k k e r 6 0 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : L u c PEETERS, V i n u s a k k e r 7 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.75.95

LIDGELD: 3 5 0 F p e r j a a r v o o r g e z i n s b i j d r a g e ; t e s t o r t e n op r e k e n i n g n r . 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 6

- 2 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 2

ANTWERPEN I N

1 889

1889, h e t j a a r v a n " s t e e n k o o l e n i j z e r " , s p o o r w e g b o u w i n n i e u w e landen, f a b r i e k s b o u w alom A n t w e r p e n t e l t reeds méér dan 220.000 i n w o n e r s , e n h e t a a n t a l b l i j f t g e s t a d i g g r o e i e n . E r w o r d e n 60 % m é é r g e b o o r t e n d a n s t e r f g e v a l l e n g e n o t e e r d . O o k i s e r d e i n w i j k i n g van buitenmensen d i e aangetrokken z i j n door de g l i t t e r van de g r o o t s t a d . S o m m i g e i n w i j k e l i n g e n k o m e n e c h t e r t e g e n h u n z i n naar A n t w e r p e n wonen, n a m e l i j k d e o p d e b u i t e n wonende s t a a t s b e d i e n d e n , d i e v a n a f 11 j a n u a r i 1 8 8 9 v e r p l i c h t w o r d e n i n d e s t a d te wonen. G e l i j k t i j d i g met h e t i n w o n e r t a l g r o e i t d e i n h o u d v a n d e Stadskas; i n 1889 worden 28 m i l j o e n inkomsten geboekt t e g e n 20,7 m i l j o e n u i t g a v e n . Antwerpen b e g i n t o p a l l e g e b i e d z i j n k o n k u r r e n t e n R o t t e r d a m e n Hamburg v o o r b i j t e s t r e v e n . E r h e e r s t e e n e n o r m e b e d r i j v i g h e i d , d i e mee t e d a n k e n i s a a n e e n a a n t a l D u i t s e o n d e r n e m i n g e n d i e h u n stempel o p h e t z a k e n l e v e n d r u k k e n . N a a s t d i t k o s m o p o l i t i s c h e b l i j f t er t o c h n o g een p r o v i n c i a l e g e z e l l i g h e i d b e s t a a n . Ondanks s c h r i j nende s o c i a l e v e r s c h i l l e n h e e r s t t u s s e n d e A n t w e r p s e b e v o l k i n g , r i j k e b o u r g e o i s z o w e l a l s arme drommel, e e n h e c h t e gemeenschapszin die t o t u i t i n g komt i n de alom gebruikte l i j f s p r e u k "Antwerpen boven" ! N i e t v r e e m d d a a r a a n i s d e d y n a m i s c h e p o l i t i e k v a n L e o p o l d De W a e l , r e e d s 1 7 j a a r b u r g e m e e s t e r . Er w o r d t n o g s t e e d s f l i n k g e b o u w d i n A n t w e r p e n , m a a r e c h t g r o t e p r o j e k t e n s t a a n e r n i e t m e e r o p s t a p e l . H e t e n i g e w e r k v a n omvang i s h e t Museum v a n S c h o n e K u n s t e n , w a a r v a n d e b o u w w e r k e n g e s t a r t z i j n i n 1884 e n d a t v i r t u e e l k l a a r i s . H e t m a c h t i g e gebouw v e r t e genwoordigt t e Antwerpen de i e t s barokke v e r s i e van neoclassicisme zoals deze even vroeger verscheen i n h e t Brusselse K o n i n k l i j k e Museum v a n S c h o n e K u n s t e n , 1 8 7 6 - 1 8 8 0 . V o l g e n d j a a r w o r d t h e t museum ingehuldigd. A r c h i t e k t e n z i j n de thans 4 0 - j a r i g e J . J . Winders en de 3 6 - j a r i g e F . V a n D i j c k . Winders h e e f t a l beroemdheid i n A n t w e r p e n v e r w o r v e n d o o r t w e e o p v a l l e n d e w e r k e n : h e t 2 0 m e t e r h o g e monument " S c h e l d e V r i j " o p de M a r n i x p l a a t s , e n z i j n n e o r e n a i s s a n c i s t i s c h e w o n i n g " D e P a s s e r " i n de To l s t r a a t 8 5 . In h e t t i j d s c h r i f t " L a C o n s t r u c t i o n Moderne" j a a r g a n g 4 , 1 8 8 9 , wordt h e t h u i s "De Passer" v a n J . J . Winders u i t v o e r i g beschreven. Ook i n " L a R e n a i s s a n c e e n B e l g i q u e e t e n H o l l a n d e " , v i e r d e d e e l , uitgave 1889, s c h r i j f t a r c h i t e k t e n p u b l i c i s t Franz Ewerbeck u i t v o e r i g o v e r Winders' r e f u g i u m i n de To l s t r a a t . Nog e e n w e r k v a n e n i g e o m v a n g i s d e b o u w v a n d e S t . - W i l l i b r o r d u s kerk i n d e K e r k s t r a a t . D e bouw v a n d e k e r k e n h a a r 8 2 m e t e r hoge toren z a l n o g d u r e n t o t 1891. Bouwmeesters z i j n d e gebroeders Blomme.

- 3

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 3

A r c h i t e k t u u r t e k e n i n g v a n h e t Borgerhoutse Gemeentehuis G e b r. B l o m m e .

- 4 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 4

�._�.._

�

.i::Lekk. _�IU

�

IDV .11111111LU,NIMULIN ��R . � e ï ▶ �

l . � . � v�_ .�, � _ _ �

;

��'▶��

W e � � � , e !� � ; ., � • —��- �K . , .. t . ��

��

� � � 1alíTil�

„ `

�

D e t a i l v a n d e voorgevel v a n h e t Gemeentehuis v a n Borgerhout - a r c h i t e k t u u r t e k e n i n g G e b r. Blomme.

- 5

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 5

CENT ORIflIV BURGEMEESTER e n SCHEPENEN brengen ter hernis van het publiek, dat de Feesten ter gelegenheid d e r 1:111ULDIG1.'VG van het nieuw GEMEENTEHUIS, en die vastgesteld waren op Zondag 22, Maandag 23 en Zondag 29 September, verschoven zijn tot op ZONDAG 13, MAANDAG 14 en ZONDAG 20 OcroBER, uit hoofde der vreeselijke Ramp van 6 September, die onze Gemeente zoo zwaar getroffen heeft. Ilorgerhotu 14 September 1889. De Burgemeester,

BIJBEVEL : D e Secretaris,

L. 1OORHEN$1

F. V R O M A N .

GEMEENTEBORGEREOU c4<:=>--

DoInhuldigingvan'1nieuwboletus

HEEFT PLAATS O1' Z(1\I).1(: 1 3 4)CTOIBER 18811.

lIET VUURWERK

lIE F,FT P1..1.1TS O P 11.1.1\11.1G 1 4 OCTOBER. TEN 9 UREN.

ID S I 11��s�♦��{��.t�

HEEFT PLAATS U I ' ZONDAG ‘20OCT(II�ER, TEN 8 UREN. u • • r m

—

I J r n U . N e o . t J a ` > . u ` . T u n , b r v u e ó e e . . • . SS.

De b o v e n s t e a f f i c h e m e l d t h e t u i t s t e l v a n d e i n h u l d i g i n g s plechtigheid tengevolge van de ontploffingsramp van de k a r doezenfabriek C o r v i l a i n .

- 6 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 6

In B o r g e r h o u t w o r d t h e t nieuwe Gemeentehuis i n g e h u l d i g d , e e n meesterwerk i n Vlaamse n e o r e n a i s s a n c e s t i j l v a n d e z e l f d e gebroeders Blomme. K o s t p r i j s : m e e r d a n e e n h a l f m i l j o e n f r a n k . N a a s t h e t prachtige i n t e r i e u r en de oorspronkelijke beiaard van 35 klokken is ook de monstersteen aan de p u i s p e k t a k u l a i r ; deze steen weegt 40 t o n , h e e f t e e n l e n g t e v a n 1 4 , 1 0 m e t e r , e e n b r e e d t e v a n 1 , 4 5 m e t e r en een hoogte van 0 , 6 5 m e t e r, e n werd na d e We r e l d t e n t o o n s t e l l i n g v a n 1885 i n Antwerpen aan d e gemeente B o r g e r h o u t geschonken. Eveneens i n B o r g e r h o u t i s d e S i n t - J a n s k e r k b i j n a v o l t o o i d . H e t k e r k gebouw i s n e o r o m a a n s e n d u s é n i g i n B e l g i ë . D a t d e t o r e n " s l e c h t s " 74 m e t e r h o o g i s , i s t e w i j t e n a a n e e n m i l i t a i r e v e r o r d e n i n g : o m w i l le van de n a b i j e Brialmont-fortengordel mocht de t o r e n n i e t hoger worden. Het O o s t s t a t i o n i s i n v e r b o u w i n g ; v a n d e g e l e g e n h e i d w o r d t g e b r u i k gemaakt o m d e t e l e g r a a f l i j n o n d e r g r o n d s t e l e g g e n . Aan d e A n t w e r p s e k a t e d r a a l w o r d e n a l j a r e n l a n g r e s t a u r a t i e w e r k e n u i t g e v o e r d . O p 2 s e p t e m b e r 1889 s t e m t d e Gemeenteraad d e v o o r t z e t t i n g van de s u b s i d i e r i n g van de werken met 10.000 f r . p e r j a a r . Ook h e t S t e e n w o r d t h e r s t e l d e n v e r b o u w d . G u s t a a f R o y e r s , h o o f d ingenieur-bestuurder van de Dienst d e r Stadswerken ( n a a r w i e l a t e r de R o y e r s s l u i s z a l g e n o e m d w o r d e n ) , l e i d t d e w e r k e n , s a m e n m e t de a r c h i t e k t e n J . S c h a d d e e n F . T r u y m a n . Aan d e S c h e l d e k a a i e n w o r d e n o p 1 0 o k t o b e r 1 8 8 9 t w e e a f d a k e n , m e t i n t o t a a l 1 7 o v e r k a p p i n g e n , i n d i e n s t genomen t e r h o o g t e v a n d e Jordaenskaai e n de K o o l k a a i . Op h e t H e s s e n p l e i n w o r d t M a g a z i j n J u l i a o p g e r i c h t , é é n v a n d e v e l e pakhuizen d i e worden gebouwd i n g e v o l g e d e s p e k t a k u l a i r e u i t b r e i ding van de h a v e n t r a f i e k . De n i e u w e w i j k Z u r e n b o r g i s i n v o l l e o n t w i k k e l i n g . D e " S o c i é t é anonyme p o u r l a c o n s t r u c t i o n d e m a i s o n s b o u r g e o i s e s " i s o p d r a c h t gever v o o r d e bouw v a n d e h u i z e n i n d e C o g e l s - O s y b u u r t . Deze m a a t s c h a p p i j i s g e s t i c h t d o o r e e n k l e i n e g r o e p bouwondernemers v a n k a tolieke strekking. L o u i s Luyckx i s d i r e k t e u r. H i j onderscheidt zich van andere projektontwikkelaars. A c h t e r h e t zeer normale w i n s t b e j a g g a a t n o g e e n a n d e r e d i m e n s i e s c h u i l : d e d r a n g om i e t s t e maken m e t w a a r d i g h e i d , u i t l i e f d e v o o r z i j n s t a d , z i j n k w a r t i e r . De M a a t s c h a p p i j v a n B u r g e r s h u i z e n g e e f t d e a r c h i t e k t e n d e v r i j h e i d om h u n s t i j l e r u d i t i e t e b e w i j z e n . H e t e k l e k t i s m e v i e r t hoogtij. Buiten de nieuwe w i j k e n Zurenborg, Z u i d en Seefhoek, w o r d t ook i n het c e n t r u m v a n d e s t a d gebouwd. I n 1889 w o r d t b o u w t o e l a t i n g v e r leend v o o r d e h u i z e n K o r t e N i e u w s t r a a t 1 3 e n 3 4 . I n d e Reyndersstraat wordt h e t h u i s n r . 2 4 met dakkapellen verhoogd. Op de Z u i d e r p l a a t s ( B o l i v a r p l a a t s ) w o r d t h e t h u i s n r . 1 i n g e b r u i k genomen : boven d e z i j i n g a n g p r i j k t i n d e n e o k l a s s i c i s t i s c h e l i j s t g e v e l het j a a r t a l 1889.

- 7 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 7

Gemeentehuis Borgerhout.

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 8

In de Antwerpse D i e r e n t u i n o n t w e r p t Ch. S e r v a i s i n 1889 een r o t s achtige berenkuil. Charles Servais, tevens l i b e r a a l p o l i t i k u s en provincieraadslid, i s de vaste a r c h i t e k t van de Dierentuin. De b e r e n k u i l w o r d t z i j n l a a t s t e w e r k i n d e Z o o . O p z i j n a k t i e f staan r e e d s d e p r a c h t i g e E g y p t i s c h e t e m p e l ( 1 8 5 6 ) , k o f f i e h u i s e n o r a n g e r i e i n Moorse s t i j l ( 1 8 6 0 ) , g r o t e r o o f v o g e l v o l i è r e e n gebouw in Indische s t i j l voor antilopen (1861), roofdierengebouw (1876), r u i n e v a n e e n Romeins a q u a d u k t v o o r steenbokken ( 1 8 7 8 ) , k l e i n apengebouw ( 1 8 8 3 ) , M o o r s g e b o u w v o o r l o o p v o g e l s ( 1 8 8 5 ) e n B a b y l o nisch nijlpaardengebouw (1886). ( * ) Niet alleen dieren hoeven een komfortabele b e h u i z i n g t e hebben, o o k mensen m o g e n n i e t i n d e k o u b l i j v e n . H e t g e b r u i k v a n P e r k i n s - i n r i c h t i n g e n v o o r d e v e r w a r m i n g v a n g r o t e gebouwen w o r d t s i n d s e e n t i e n t a l j a r e n met sukses toegepast. Een Perkins- i n r i c h t i n g i s een s t e l s e l van c e n t r a l e verwarming door water op 6 a t o i n een v o l l e dig gesloten systeem met gemetselde s p i r a a l o v e n en v e i l i g h e i d s klep. I n 1889 w o r d t h e t systeem g e ï n s t a l l e e r d i n h e t Théâtre Royal F r a n ç a i s ( l a t e r e KNS) e n i n d e H a n d e l s b e u r s . M e e r d e r e s t a d s scholen, h e t s t a d h u i s , d e Rijksmiddelbare School P i j l s t r a a t , d e s t a d s b o e k e r i j , e n b i n n e n k o r t h e t n i e u w e Museum v o o r S c h o n e K u n s t e n worden e v e n e e n s m e t e e n P e r k i n s i n r i c h t i n g v e r w a r m d . Er w o r d t , s p i j t i g g e n o e g , n i e t a l l e e n gebouwd e n v e r b o u w d , m a a r ook a f g e b r o k e n . I n 1 8 8 9 w o r d t o p d e h o e k v a n d e P o m p s t r a a t e n d e St.-Andriesstraat h e t Hof van de Heer van Hoogstraten, p r i n s van Salm-Salm, g e s l o o p t . H e t p a l e i s w e r d i n d e 1 6 d e eeuw gebouwd o p de g r o n d e n v a n h e t v r o e g e r e k l o o s t e r d e r A u g u s t i j n e n . L a t e r w e r d het g e b r u i k t a l s gevangenis, d e b e r u c h t e Salm-Salmgevangenis, t o t de g e v a n c p n i s i n d e B e g i j n e n s t r a a t i n 1 857 w e r d i n g e b r u i k g e n o m e n , en : i e t v e r k e e r t t h a n s i n z u l k d a n i g e s t a a t d a t a f b r a a k v e r a n t w o o r d i s . Jammer I Aan d e B r a d e r i j s t r a a t z i j n s i n d s 1 8 8 6 v e r b r e d i n g s w e r k e n b e z i g ; d i e zijn d i t jaar voltooid. Op 1 9 a u g u s t u s 1 8 8 9 k r i j g t d e W i l l e m O g i e r p l a a t s h a a r n a a m ; n a a r de 1 7 d e e e u w s e b l i j s p e l d i c h t e r . H e t p l a a t s j e i s o n t s t a a n a a n d e samenkomst v a n d e K u i p e r s s t r a a t e n d e K a a s s t r a a t b i j h e t r e c h t trekken van de Scheldekaaien i n 1886. Hoge trappen l e i d e n naar de W i l l e m O g i e r p l a a t s . We z i e n h o e d e i n g a n g v a n h e t S t e e n e v e n e e n s op e e n h o o g t e l i g t ; w e l n u , b e i d e h o o g t e n s l o t e n e e r t i j d s o p e l k a a r aan, e n e r o n d e r d o o r l i e p d e l a g e r g e l e g e n s t r a a t P a l i n g b r u g , v a n het V l e e s h u i s n a a r d e Vi s m a r k t ( w a a r n u de v l o t b r u g l i g t ) . De p i t t o r e s k e o v e r b r u g g i n g e n h e t g a n s e s t a d s d e e l e r o m h e e n v e r d w e nen b i j d e r e c e n t e b o u w v a n d e S c h e l d e k a a i e n , h a n g a r s e n r i j w e g . In 1889 worden d e r u i e n v a n d e H u i d e v e t t e r s s t r a a t e n d e Lange (*)NvdR. Van S e r v a i s ' meesterwerken i n de Zoo bestaan a l l e e n nog de i n 1986 g e r e s taureerde Egyptische tempel, e e n d e e l van de g r o t e r o o f v o g e l v o l i è r e , e n h e t Moorse gebouw v o o r de loopvogels ( t h a n s g e b r u i k t v o o r de h u i s v e s t i n g van de okapi's).

- 9

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 9

G a s t h u i s s t r a a t gebouwd. Een K o n i n k l i j k B e s l u i t v a n 1 9 o k t o b e r 1 8 8 9 v o o r z i e t w i j z i g i n g e n aan d e r o o i l i j n v a n R o d e s t r a a t , O s s e n m a r k t , P r i n s e s s t r a a t ( v e r b r e d i n g ) , K e i z e r s t r a a t , S t . - J o r i s p o o r t s t r a a t , 1 7 e i r, L a n g e C l a r e n s t r a a t , V i a d u c t Dam e n B r e d e s t r a a t . E r k o m t o o k e e n v e r b r e d i n g a a n d e h o e k Dambruggestraat, V i a d u c s t r a a t e n D i j k s t r a a t . De B o e r h a a v e s t r a a t , n a b i j h e t n i e u w e S t u i v e n b e r g g a s t h u i s , g e o p e n d in 1878, w o r d t thans b i j K o n i n k l i j k B e s l u i t van 28 f e b r u a r i 1889 en C o l e g i a a l B e s l u i t v a n 2 1 o k t o b e r 1 8 8 9 v e r l e n g d t o t d e i n v e r h o ging aangelegde spoorweg n a a r Nederland. B i j C o l l e g i a a l B e s l u i t v a n 20 december 1889 w o r d t v o o r z i e n , t u s s e n de V e l d s t r a a t e n d e Va n H e l m o n t s t r a a t r e s p . O n d e r w i j s s t r a a t , t w e e nieuwe s t r a t e n a a n t e l e g g e n ; e e n N o e n s t r a a t e n e e n A v o n d s t r a a t . Deze p l a n n e n z u l l e n e c h t e r n o o i t d o o r g a a n . Op 2 d e c e m b e r 1 8 8 9 w o r d t d e d o o d l o p e n d e D e u r n e s t e e g g e o p e n d a a n de D e u r n e s t r a a t . B e i d e n a m e n z u l l e n l a t e r g e w i j z i g d w o r d e n i n Duinsteeg e n D u i n s t r a a t . We z i j n b e l a n d i n d e w i j k S e e f h o e k , e e n v o l k s w i j k o n t s t a a n r o n d 1870 e n Genoemd n a a r d e h e r b e r g " S e e f h o e k " , h o e k B e e l d e k e n s s t r a a t en P e s t h o f s t r a a t . D e b e g r a a f p l a a t s S t u i v e n b e r g i s s i n d s 1 8 7 5 n i e t meer i n g e b r u i k . Z e w o r d t g e l e i d e l i j k o n t r u i m d , e n t e g e n 1 8 9 5 z a l de v e r h u i z i n g n a a r h e t K i e l k e r k h o f v o l t o o i d z i j n . B i j C o l l e g i a a l B e s l u i t v a n 29 november 1889 k r i j g e n d e o n l a n g s geopende R u p e l s t r a a t e n D i j l e s t r a a t h u n naare, i n s a m e n h a n g m e t andere r i v i e r n a m e n i n d e h u u r t . B i j K o n i n k l i j k B e s l u i t v a n 21 november 1889 w o r d t broekstraat de parochie St.-Lambertus opgericht.

i n de Lange L o -

Een b o u w t o e l a t i n g v a n 1 8 8 9 v o o r z i e t d e o p r i c h t i n g Grote P i e t e r P o t s t r a a t 2 6 e n 2 8 .

van d e w o n i n g e n

B i j C o l l e g i a a l B e s l u i t v a n 15 november 1889 k r i j g t d e i n 1885 g e opende K r i j t s t r a a t h a a r d e f i n i t i e v e n a a m ( t u s s e n d e G u l d e n v l i e s s t r a a t e n d e s p o o r w e g n a a r B r u s s e l ) . Samen m e t d r i e a n d e r e s t r a ten z a l d e K r i j t s t r a a t l a t e r o v e r g e h e v e l d w o r d e n n a a r B e r c h e m (Wet v a n 9 m e i 1 91 2) . De v o r i g j a a r g e o p e n d e F a m i l i e s t r a a t w o r d t d o o r g e t r o k k e n t o t a a n de Va n H a l m a l e s t r a a t . D e i n 1 8 7 8 g e o p e n d e M a a t s t e e g w o r d t e v e n e e n s in 1889 doorgetrokken. Op 2 a u g u s t u s 1 8 8 9 s t e r f t S c h e p e n v a n O n d e r w i j s E v a r i s t A l l e w a e r t . Reeds d r i e w e k e n l a t e r w o r d t e e n s t r a a t n a a r z i j n n a a m o m g e d o o p t , namelijk d e i n 1880 o p d e gronden van h e t g e s l o o p t e Z u i d e r k a s t e e l geopende D u q u e s n o y s t r a a t d i e v o o r t a a n A l l e w a e r t s t r a a t z a l h e t e n . E v a r i s t A l l e w a e r t i s Schepen v a n O n d e r w i j s geweest v a n september 1872 ( e v e n l a n g a l s D e W a e l b u r g e m e e s t e r i s ) t o t a a n z i j n d o o d op 2 a u g u s t u s 1 8 8 9 . T i j d e n s z i j n a m b t s t e r m i j n , e n v o o r a l d o o r z i j n

- 10 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 10

-,--...mr+teweeffletefflietalltrel

ďż˝..

!erer n o o w l s m gehruik

Seht J3nsKerk, Berge rh

Egyptische tempel in de Zoo.

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 11

r u s t e l o z e a k t i v i t e i t , z i j n i n A n t w e r p e n t o t s t a n d gekomen : 1 3 Fróbelscholen; 5 kosteloze lagere scholen voor jongens en 8 v o o r meisjes; 1 3 scholen v o o r volwassenen; 3 betalende l a g e r e scholen voor m e i s j e s e n 2 v o o r j o n g e n s ; e n een h e l e r e e k s k o s t e l o z e avondleergangen v o o r E n g e l s , D u i t s , F r a n s , Nederlands, e n z . Schepen A l l e w a e r t w a s l i d v a n d e v r i j m e t s e l a a r s l o g e " L e s A m i s d u Commerce e t d e l a P e r s é v é r a n c e R é u n i s " . D i t v e r k l a a r t z i j n v o o r l i e f d e voor de door de k a t o l i e k e n zo verguisde onderwijsmetode van Friedrich Frobel. De l a a t s t e j a r e n s u k k e l d e S c h e p e n A l l e w a e r t m e t e e n l o n g k w a a l ; een l a n g d u r i g v e r b l i j f o p h e t p l a t t e l a n d b r a c h t n i e t h e t v e r h o o p t e h e r s t e l . H i j s t e r f t , n o g geen 54 j a a r oud, e n wordt op 6 augustus b u r g e r l i j k begraven. Z i j n dood b e t e k e n t meteen een d e f i n i t i e f e i n d punt a c h t e r een k o r t e maar g l a n s r i j k e p e r i o d e u i t d e g e s c h i e d e n i s van h e t A n t w e r p s e o n d e r w i j s . O p z i j n b e g r a f e n i s i s d e a f w e z i g h e i d van d e p r o v i n c i e g o e v e r n e u r e n h e t p r o v i n c i e b e s t u u r o p v a l l e n d . Menigeen h e r i n n e r t z i c h d e b u r g e r l i j k e b e g r a f e n i s v a n k u n s t s c h i l der Joseph L i e s i n 1865, t o e n h e t v o l t a l l i g e k a t o l i e k e schepencollege a f w e z i g b l e e f a l s t e k e n v a n a f k e u r i n g v o o r z o v e e l v r i j z i n n i g heid. Joseph L i e s werd t o e n i n de zogeheten "hondenhoek" v a n de begraafplaats Stuivenberg begraven. D a t i s thans n i e t h e t geval met E v a r i s t A l l e w a e r t , v e r m i t s b u r g e m e e s t e r L e o p o l d De Wa e l i n 1 8 7 4 d e ongewijde "hondenhoek" h e e f t a f g e s c h a f t . De l a a t s t e s t a d s s c h o o l d i e t i j d e n s A l l e w a e r t ' s l e v e n e n s c h e p e n ambtsperiode werd o p g e r i c h t i s d e j o n g e n s - e n m e i s j e s - s t a d s s c h o o l in de B r o u w e r i j s t r a a t ( K r u i k s t r a a t ) , geopend i n mei 1889. E v a r i s t A l l e w a e r t w o r d t o p 28 o k t o b e r 1889 a l s Schepen v a n Onderw i j s o p g e v o l g d d o o r J a n Va n R i j s w i j c k . Even t e r u g b l i k k e n . De W e t o p h e t l a g e r o n d e r w i j s v a n P . V a n H u m b e e c k , e e r s t e o n d e r w i j s m i n i s t e r , d e e d i n 1879 d e gemoederen l o s b a r s t e n . E l e m e n t a i r in de w e t was, d a t z e h e t i n i t i a t i e f t o t o p r i c h t i n g van scholen v o l l e d i g n a a r d e S t a a t t o e s p e e l d e e n h e t systeem v a n "aangenomen scholen" a f s c h a f t e . H i e r d o o r b r a k ook i n Antwerpen de " s c h o o l s t r i j d " los, w a a r b i j a a n b e i d e z i j d e n i j v e r i g nieuwe s c h o l e n werden o p g e r i c h t . Een a k t i v i t e i t waaraan E v a r i s t A l l e w a e r t a l z i j n k r a c h t e n wijdde, maar w a a r i n de t e g e n p a r t i j z i c h evenmin onbetuigd l i e t . Zo z i e n w e i n 1 8 8 9 h e t K a t o l i e k e O n d e r w i j s u i t p a k k e n m e t e n k e l e realisaties; - i n d e W e i l a n d s t r a a t (Dam) w o r d t e e n l a g e r e m e i s j e s s c h o o l geopend; - h e t S t . - J a n Berchmanscollege opent een l a g e r e a f d e l i n g i n de E v e r d i j s t r a a t 3 5 ( z a l i n 1 8 9 2 n a a r d e M e i r 3 6 v e r h u i z e n ) ; - h e t Aartsbisdom ontwerpt i n h e t S t . - J a n Berchmanscollege k l a s s e n v o o r Oude H u m a n i o r a , o p h e t z e l f d e a d r e s .

- 12 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 12

�t i

• _

��•—r...-

1.:0 ;; .�

�

!Trimly'

II � . ii.;;;;--.1

r_\FE A L A F - P u u s � r

ObAll

tgle 1 r t e m p ,

POO

.1011.11.

I • 11

�

De Mel. tusser, F.,ii,enstraat n=. Laege Cr.3rerftraat

—1 3 —

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 13

Het R i j k s o n d e r w i j s k o m t i n 1 8 8 9 e v e n e e n s i n h e t n i e u w s : g a s v e r l i c h t i n g wordt d i t j a a r geïnstalleerd i n de kostschool van h e t K o n i n k l i j k Ateneum e n i n d e N i j v e r h e i d s s t r a a t . Nog w a t n i e u w s v a n h e t A a r t s b i s d o m : Op 2 5 m a a r t 1 8 8 9 s c h r i j f t a a r t s b i s s c h o p M g r . G o o s s e n s e e n h e r d e r l i j k e b r i e f w a a r i n h i j z e g t " b e d r o e f d t e z i j n , t e moeten z i e n d a t de g o d s d i e n s t u i t h e t o p e n b a r e l a g e r e o n d e r w i j s v e r b a n n e n i s . . . . " Nog m a a r t w e e j a a r g e l e d e n , i n 1 8 8 7 , h e e f t M g r . G o o s s e n s e e n h e r derlijke b r i e f geschreven t e g e n h e t heidense g e b r u i k van bloemen en k r o n e n b i j l i j k p l e c h t i g h e d e n v a n g e l o v i g e n . Van 2 9 a p r i l t o t 1 m e i 1 8 8 9 h e e f t i n M e c h e l e n d e " a l g e m e n e v e r g a dering d e r k a t o l i e k e werkers v a n h e t Aartsbisdom Mechelen" p l a a t s . A a r t s b i s s c h o p M g r. Goossens, d i e h e t k o n g r e s v o o r z i t , k r i j g t b i j die gelegenheid van paus Leo X I I I een b r i e f waarin reeds de s o c i a l e ideeën v a n d i e n s w e r e l d b r i e f "Rerum Novarum" ( 1 8 9 1 ) o n t w i k k e l d worden. T i j d e n s h e t k o n g r e s w o r d e n d r i e o n d e r w e r p e n b e s p r o k e n : de g o d s d i e n s t i g e e n l i e f d a d i g e i n s t e l l i n g e n , h e t o n d e r w i j s e n d e d r u k p e r s , e n d e b e l a n g e n v a n d e a r b e i d e n d e k l a s s e . D e z e l f d e maand, op 2 4 m e i 1 8 8 9 , k r i j g t M g r . G o o s s e n s v a n d e p a u s n o g e e n à n d e r e brief, namelijk z i j n verheffing t o t kardinaal. De s o c i a l e b e w o g e n h e i d v a n d e K e r k i s , z o w o r d t g e z e g d , e e n r e a k t i e op, o f een gevolg v a n , d e opkomst v a n h e t s o c i a l i s m e d a t i n ons l a n d w o r d t v o o r g e b r a c h t d o o r d e B e l g i s c h e A r b e i d e r s p a r t i j . De s o c i a l e o n l u s t e n v a n 1 8 8 6 i n W a l l o n i ë h e b b e n o o k e e n g r o t e i n v l o e d o p d e s o c i a l e w e t g e v i n g . I n 1 8 8 7 kwamen e r w e t t e n o p d e ondernemingsraden, h e t v e r b o d om a r b e i d e r s i n n a t u r a t e b e t a l e n (het zogeheten " t r u c k s s y s t e e m " ) , d e onvervreemdbaarheid van d e s a l a r i s s e n , i n 1888 werd d e f u n k t i e v a n a r b e i d s i n s p e k t e u r geschepen. D i t j a a r komen e r v i e r w e t t e n : - 31 j u l i 1889 : w e t o p d e goedemannenraden. S t e m r e c h t k r i j g e n , naast de b e d r i j f s l e i d e r s , a l l e a r b e i d e r s boven de 25 j a a r d i e minstens 4 j a a r hun beroep u i t o e f e n e n ; - 3 a u g u s t u s 1889 : w e t o p d e arbeidswoningen. D e Algemene Spaarkas k r i j g t d e t o e l a t i n g om e e n d e e l v a n h a a r f o n d s e n te g e b r u i k e n v o o r l e n i n g e n v o o r bouw e n d e aankoop v a n s o c i a le woningen ; - 9 augustus 1889 : w e t b e t r e f f e n d e de beschermingskomiteiten voor d e werkmanswoningen; - 31 december 1889 : w e t o p vrouwen- e n k i n d e r a r b e i d . Werken i s voortaan verboden v o o r k i n d e r e n beneden d e 12 j a a r . N a c h t a r beid i s v e r b o d e n v o o r w i e g e e n 1 6 i s . Vrouwen k r i j g e n e e n v r i j e d a g p e r w e e k ; o n d e r g r o n d s e a r b e i d i n d e m i j n e n mag h e n n i e t meer worden opgelegd. Z e k r i j g e n ook 4 weken b e v a l l i n g s v e r l o f . We z i j n n o g h é é l v e r weg v a n d e 8 - u r e n d a g e n d e 48-urenweek. De n i e u w e m a a t r e g e l e n k o m e n v a n d e k a t o l i e k e r e g e r i n g B e e r n a e r t ,

- 14 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 14

misschien l i c h t j e s d a a r t o e aangespoord d o o r h e t groeiende maar nog machteloze s y n d i k a l i s m e . Op 1 4 j u l i 1 8 8 9 w o r d t i n P a r i j s h e t i n t e r n a t i o n a a l S o c i a l i s t i s c h Congres g e h o u d e n . H i e r o p w o r d t b e s l i s t , v a n a f v o l g e n d j a a r o p 1 m e i de D a g v a n h e t i n t e r n a t i o n a a l F e e s t v a n d e A r b e i d t e v i e r e n . D i t als h e r i n n e r i n g aan de t r a g i s c h e s t a k i n g s r e l l e n van 1 m e i 1886 i n Chicago. Even t e r h e r i n n e r i n g : i n 1884 was o p h e t 4de kongres van d e v a k b o n d e n h e t i n v o e r e n v a n d e a c h t u r e n d a g v o o r g e s t e l d . Streefdatum was 1 m e i 1 8 8 6 , e n d e p e r i o d e v a n twee j a a r werd a l s s t a k i n g s a a n z e g g i n g b e s c h o u w d . To e n o p 1 m e i 1 8 8 6 d e a c h t u r e n d a g nog n i e t t o e g e s t a a n w a s , b r a k e n i n C h i c a g o s t a k i n g e n u i t d i e b l o e d i g o n d e r d r u k t w e r d e n . E r v i e l e n 11 d o d e n e n 7 0 g e w o n d e n . 1889 b r e n g t s o c i a l e o n r u s t i n E n g e l a n d : v a n 1 5 a u g u s t u s t o t 1 6 september l i g t d e h a v e n v a n Londen s t i l i n g e v o l g e e e n g r o t e h a v e n staking. Te r u g n a a r A n t w e r p e n . Het o f f i c i ĂŤ l e d i e n s t b e t o o n i s i n h a n d e n v a n t w e e i n s t a n t i e s : het B u r e e l v a n Weldadigheid e n h e t Bestuur d e r B u r g e r l i j k e godshuizen d i e l a t e r z u l l e n samensmelten t o t Commissie v a n Openbare Onderstand. O p hun a k t i e f i n 1889 o n d e r meer : - 23 j u l i : opening van h e t nieuwe godshuis O . L . - Vr o u w - A l l a e r t Sint-Martinus i n de Vinkenstraat ; - o p r i c h t i n g v a n e e n s c h o e n m a k e r s a t e l i e r i n B o g a e r t s - To r f s ( B o g a e r t s - To r f s i s i n d i e n s t s i n d s 1 8 7 2 ) ; -deelname a a n d e W e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g t e P A r i j s , m e t p l a n n e n van d e werkmanswoningen ; - bouw van 7 h u i z e n i n d e S c h u t t e r s h o f s t r a a t , o p de t e r r e i n e n van h e t a f g e b r o k e n A l l a e r t s g o d s h u i s ; - verkoop van h e t h u i s i n de Korte Clarenstraat, waarin de apoteek was o n d e r g e b r a c h t ; - verbouwing t o t feestzaal van de Kapel i n de B l i n d e n s t r a a t ; - h e t g e s t i c h t B o g a e r t s - To r f s o n t v a n g t i n 1 8 8 9 t w e e l e g a t e n : 100.00 f r . v a n F. R o o s e n s , 2 5 . 0 0 0 f r . v a n J . Va n L e r i u s . Sociaal Antwerpen . . . . - o p stadskosten worden enkele behoeftigen n a a t h e t Pasteuri n s t i t u u t t e P a r i j s gezonden; - d e " B o n d d e r Ve r e n i g d e L i b e r a l e S t r i j d e r s v a n Z u r e n b o r g " o r g a n i s e e r t e e n k l e d i n g w e r k om d e b e h o e f t i g e k i n d e r e n v a n de 6 d e w i j k t e v o o r z i e n v a n h e t n o d i g e k l e e d s e l . D e z e B o n d l i g t aan de basis van de l a t e r e vzw " K o n i n k l i j k Kledingwerk voor Antwerpen's O f f i c i ĂŤ l e S c h o l e n " .

- 15 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 15

- 16 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 16

Proper Antwerpen . . . . Op 3 0 a u g u s t u s 1 8 8 9 k o o p t d e D i e n s t O p e n b a r e R e i n i g i n g e e n b e e r k u i l a a n i n Weerde. S i n d s 1881 w o r d e n s c h e p e n g e b r u i k t v o o r d e mestdienst; t o t 1884 gebeurde h e t togen van de beerschepen met paarden, s i n d s d i e n d o o r e e n t o o g b o o t . V o r i g j a a r z i j n 1 0 mestwagens aangeschaft v o o r v e r v o e r p e r spoorweg. Aan d e h a v e n w o r d t h e t s p o o r w e g n e t g e d u r i g u i t g e b r e i d . I n 1 8 8 9 worden n i e u w e s p o r e n o p d e O o s t k a a i v a n h e t K e m p i s c h D o k i n g e b r u i k genomen, e n e r w o r d e n n i e u w e s p o r e n g e l e g d o p d e O o s t - e n d e N o o r d kaai v a n h e t Asiadok , v e r d e r een v e r b i n d i n g met h e t " h o u t s t a t i o n " gelegen t e n noorden v a n h e t Houtdok e n n a a r d e O o s t k a a i K a t t e n d i j k dok, e n o p d e We s t k a a i v a n h e t K a t t e n d i j k d o k . Te r l o o p s : d e B e l g i s c h e S p o o r w e g e n k o m e n i n 1 8 8 9 o o k o p e e n m e e r spektakulaire manier i n h e t nieuws : d e b r u g van Groenendaal s t o r t in onder een s n e l t r e i n ; h e t ongeval e i s t 22 doden. L i j k e n en zwaargewonden w o r d e n g e p l u n d e r d d o o r t o e g e l o p e n b o e r e n . Buurtspoorwegen z i j n b l i j k b a a r m i n d e r g e v a a r l i j k . D e b u u r t t r a m van d e " S . A . T r a m w a y s d u N o r d d ' A n v e r s " r i j d t s i n d s 1 8 8 7 r e e d s van A n t w e r p e n t o t B r a s s c h a a t . V o r i g j a a r kwam e r d e l i j n M e r k s e m Ekeren-Wilmarsdonk-Oorderen-Blauwhoef-Lillo b i j . Op 1 a p r i l 1889 i s h e t d e b e u r t a a n d e l i j n M e r k s e m - S c h o t e n om f e e s t e l i j k t e w o r d e n ingereden. *

De h a v e n v a n A n t w e r p e n d o e t h e t b i j z o n d e r g o e d . I n 1 8 8 9 t e l l e n w e 4.356 aangekomen z e e s c h e p e n , d i e 3 , 2 m e t r i c t o n g o e d e r e n a a n v o e r e n en 1 , 2 m i l j o e n m . t . a f v o e r e n , o f e e n t o t a a l v a n 4 , 4 m i l j o e n m . t . Het a a n t a l aangekomen b i n n e n s c h e p e n b e l o o p t 2 9 . 0 0 0 , m e t 1 , 0 m i l joen m . t . aanvoer en 1 , 9 m i l j o e n m . t . a f v o e r, o f een t o t a a l van 2,9 m i l j o e n m e t r i c t o n . In a p r i l 1889 b e s l i s t d e Gemeenteraad t o t a a n s c h a f f i n g v a n e e n zevende s l e e p b o o t , m e t e e n t r e k k r a c h t v a n 1 . 4 0 0 k g o p d e h a a k . D e b e s t e l l i n g w o r d t toegewezen a a n De V i l l e C h Ă˘ t e l & C o . v o o r 3 1 . 3 5 0 f r . Op d e O o s t k a a i 2 9 w o r d e n v i e r o u d e v a k k e n v a n d e e r t s m a g a z i j n e n vervangen. A a n v a n g v a n d e werken 5 a u g u s t u s , v o l t o o i i n g 5 decemb e r, d e f i n i t i e v e o p l e v e r i n g 1 3 december 1 8 8 9 . E r w o r d t s n e l g e werkt, h i e r ! De f i r m a E . S a s s e , g e s t i c h t i n 1 8 3 7 , r i c h t e e n v a s t e s c h e e p v a a r t l i j n op Finland i n . Het n i e u w e s t o o m s c h i p " F r i e s l a n d " , v a n d e R e d S t a r L i n e , l o o p t o p 29 n o v e m b e r 1 8 8 9 o n z e h a v e n b i n n e n , h e t g r o o t s t e v a a r t u i g h i e r ooit gezien. De boot i s 145 meter l a n g . De k a j u i t e n z i j n i n g e r i c h t voor 224 p a s s a g i e r s 1 s t e k l a s e n 102 p a s s a g i e r s 2de k l a s , t e r w i j l in de v e r s c h i l l e n d e tussendekken slaapplaatsen voor 566 l a n d v e r h u i z e r s z i j n . D e scheepsbemanning i n b e g r e p e n kunnen 1 . 0 3 4 mensen aan b o o r d p l a a t s n e m e n .

- 17 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 17

Behalve d e p l a a t s d o o r d e z e 1 . 0 3 4 p e r s o n e n , m a c h i n e s e n k e t e l s ingenomen, h e e f t d e b o o t n o g a f z o n d e r l i j k e r u i m t e n v o o r 6 . 8 2 5 m 3 l a d i n g , 1 . 2 0 0 t o n k o l e n , 9 4 . 0 0 0 l i t e r z u i v e r w a t e r , 6 6 m3 r e i s g o e d en 11 m • ' p o s t v e r z e n d i n g e n ; d e v e r s c h i l l e n d e p r o v i a n d k a m e r s b e s l a a n een r u i m t e v a n 4 5 0 m i . De A n t w e r p s e p o l i t i e k o m t i n 1 8 8 9 n i e t i n h e t n i e u w s . Z e k r i j g e n w e l w e r k b i j : De G e m e e n t e r a a d v r a a g t d a t d e p o l i t i e z o u o p t r e d e n tegen ongemuilbande e n zwervende honden, e e n p l a a g d i e d e w e r e l d stad Antwerpen o n t s i e r t . Jack T h e R i p p e r , d e o n v a t b a r e moordenaar d i e s i n d s 31 a u g u s t u s 1 8 8 8 op d e m e e s t g r u w e l i j k e m a n i e r i n L o n d e n e e n a a n t a l p r o s t i t u é e s heeft vermoord, l a a t n i e t s meer van z i c h horen. De Antwerpse vrouwt j e s , d i e een t i j d l a n g i n p a n i e k ' s avonds d e s t r a a t n i e t meer o p d u r f d e n , w a g e n h e t n o g n i e t meteen w e e r b u i t e n t e komen n a z o n s ondergang. I n E n g e l a n d w o r d e n e n k e l e mensen e r v a n v e r d a c h t , J a c k The R i p p e r t e z i j n , z o o . a . d e s e k r e t a r i s v a n h e t L e g e r d e s H e i l s , de l i j f a r t s v a n k o n i n g i n V i c t o r i a , e e n d o k t e r S t a n l e y , e e n d o k t e r Ostrog, a d v o k a a t Montague D r u i t t - d i e z e v e n w e k e n n a d e l a a t s t e moord d e h a n d a a n z i c h z e l f s l o e g - j a , z e l f s d e B r i t s e p r e m i e r l o r d S a l i s b u r y. Vo o r a l l e v e i l i g h e i d w o r d t i n 1889 d e bekende vrouwenhater A a r o n Kosrnanski, e e n P o o l s e J o o d , i n e e n g e s t i c h t o p g e s l o t e n o m d a t h i j a l t i j d i n L o n d e n r o n d l o o p t m e t e e n mes Onze p o l i t i e w a a k t b e s c h e i d e n . Iedereen moet z i c h v e i l i g e n t h u i s v o e l e n i n Antwerpen. Onze s t a d t e l t r e e d s z e v e n k o n s u l a t e n : Denemarken, Ve r e n i g d e S t a t e n v a n Amerika, G r o o t - B r i t t a n n i ë , Z w i t s e r l a n d , F r a n k r i j k , G r i e k e n l a n d en A r g e n t i n i ë . I n 1 8 8 9 k r i j g t h e t " c o r p s c o n s u l a i r e " i n A n t w e r p e n voor h e t e e r s t e e n Deken. D e e e r k o m t t o e a a n M. d e C o u r s y - P e r r y, konsul-generaal van G r o o t - B r i t t a n n i ë , d e oudste van beroep, d i e h e t CC z a l v e r t e g e n w o o r d i g e n b i j o f f i c i ë l e g e l e g e n h e d e n . Wie z i c h i n A n t w e r p e n o o k m o e t e n t h u i s v o e l e n z i j n d e J o d e n . H e t b i j d e i n 1433 gebouwde S i n t - S a l v a t o r k a p e l i n d e G r o t e P i e t e r P o t s t r a a t behorende P i e t e r - P o t k l o o s t e r b e s t a a t a l l a n g n i e t m e e r. De k a p e l , d i e a l s i n d s 1 8 0 2 h a a r t o r e n k w i j t i s , d i e n t s i n d s 1 8 4 6 a l s o f f i c i ë l e s y n a g o g e v o o r d e I s r a ë l i t i s c h e gemeente i n Antwerpen. Onze s t a d i s z e e r g a s t v r i j v o o r J o o d s e m e d e b u r g e r s - e r f g e n a m e n van d e d o o r d e i n q u i s i t i e v e r d r e v e n S p a a n s e e n P o r t u g e s e M a r a n e n . De J o o d s e g e m e e n t e i s d r i n g e n d a a n e e n n i e u w e t e m p e l t o e : d i e z a l er b i n n e n v i e r j a a r komen i n d e B o u w m e e s t e r s t r a a t . Ook d e b e d r i j f s w e r e l d v o e l t z i c h t h u i s i n A n t w e r p e n . Zo d e N V D e B e u k e l a e r ' s F a b r i e k e n , L a n g e K i e v i t s t r a a t 1 2 7 , s i n d s 1869 d e é é r s t e b i s c u i t f a b r i e k i n B e l g i e , d i e i n 1 8 8 9 d e f a b r i k a g e van c h o k o l a d e b e g i n t . E d o u a r d D e B e u k e l a e r i s i n 1 8 6 5 O P 1 4 - j a r i g e l e e f t i j d u i t z i j n g e b o o r t e d o r p Hoevenen n a a r A n t w e r p e n gekomen als l e e r l i n g - b a k k e r i n de St.-Jacobsstraat.

- 18 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 18

. _.-

•

�

•

�-,,.� �. , , - . . ,

__;'iT`i •

4-4W-we

De Pieter Pot abdij, naar een gravure van J. Harrewijn. Alleen de kapel (vooraan, midden) bestaat nog.

- 19 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 19

In 1889 v e s t i g t een jongeman, L i e v e n Gevaert, z i c h i n de M o n t i g n y straat als fotograaf. H i j h e e f t als s p e c i a l i t e i t : f o t o ' s op porsel e i n . H e t a l l e r e e r s t e begin van een b e d r i j f d a t l a t e r i n Mortsel wereldallures z a l k r i j g e n . Niet a l l é vooruitstrevende j o n g e l u i bereiken i n België hun d o e l . Zo L e o B a e k e l a n d , d o c t o r i n d e w e t e n schappen, l e r a a r s c h e i k u n d e e n n a t u u r wetenschappen t e B r u g g e , s i n d s v o r i g jaar a s s i s t e n t van P r o f . Swarts aan de R i j k s u n i v e r s i t e i t t e G e n t . H i j s t e l t z i j n kandidatuur voor een l e e r stoel aan deze u n i v e r s i t e i t , maar een andere w o r d t i n z i j n p l a a t s benoemd. Deze o n t g o o c h e l i n g d o e t h e m b e s l u i t e n het l a n d t e v e r l a t e n en z i c h i n Amerika te v e s t i g e n . Op 8 augustus 1889 t r o u w t h i j i n Gent met C é l i n e Swarts, e n twee dagen l a t e r v e r t r e k k e n z e n a a r New Yo r k . België b e s e f t n i e t d a t h e t één van de beroemdste mannen v a n d e eeuw l a a t gaan. L e o B a e k e l a n d z a l i n d e r d a a d v e e l b e l a n g r i j k e u i t v i n d i n g e n o p z i j n naam s c h r i j v e n , o . a . d e n a a r hem genoemde k u n s t s t o f b a k e l i e t waarmee h i j d e d e u r naar h e t p l a s t i c t i j d p e r k z a l openen. Waarom h e e f t L e o h e t e e n s n i e t i n A n t w e r p e n g e p r o b e e r d ? Raymond A l a r d o t

(wordt v o o r t g e z e t )

- 20 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 20

ANTWERPENAARS IN D E R A A D V A N B R A B A N T J ' . �� % * . 1 . J , iC J . � . J . S : J í J , ï í J , n J , i í J , i í J . i : J . ï�í J . i C 4 i : J J ' �, n ) C i í :C�C�i�.:í � i í � í n � í n � í n � f n ï � i t S í � � ï � f n � C n � C n � C � . J í n ï � n � í � J í . í � i t i � i t a

5 ©OSIMUS BATSON Onder d e t a l r i j k e v r e e m d e l i n g e n d i e z i c h i n d e 1 6 d e e e u w t e A n t w e r p e n kwamen v e s t i g e n - a a n g e t r o k k e n d o o r d e w e l v a a r t v a n d e i n ternationale handel aldaar - z i j n e r velen d i e , ofwel voor hunzelf of v o o r h u n z o n e n , h u w e l i j k e n hebben aangegaan met d o c h t e r s v a n welstellende Antwerpse f a m i l i e s . Niet a l l e e n geraakten z i j o p d i e w i j z e ingeburgerd t e Antwerpen, maar b o v e n d i e n w i s t e n d e m e e s t e n o n d e r h e n b e l a n g r i j k e . p o s t e n t e betrekken. G e m a k k e l i j k h e i d s h a l v e w e r d d e s p e l l i n g v a n h u n vreemde naam e n i g s z i n s a a n g e p a s t a a n d e u i t s p r a a k v a n d e s t r e e k , e n soms p a s t e d i t zo w o n d e r w e l d a t d e v r e e m d e o o r s p r o n g v a n e e n b e p a a l d e n a a m e r n i e t meer i n t e h e r k e n n e n w a s . Zo b . v . e e n S c h i l l e r , u i t d e s t r e e k v a n N ü r n b e r g , t e A n t w e r p e n i n g e s c h r e v e n a l s S c h o l i e r s ; d e l a P o r t e w e r d Va n d e r P o o r t e n e n d e Beaurieu u i t F r a n k r i j k werd v a n Schoonbeke; om e r maar e n k e l e t e noemen. Minder t a l r i j k s c h i j n e n d e i n w i j k e l i n g e n v a n o v e r h e t Kanaal t e z i j n geweest. Ook m i n d e r g e m a k k e l i j k b l i j k e n h u n n a m e n a a n g e p a s t t e z i j n a a n onze t a a l k l a n k . I n d e g r a f s c h r i f t e n v a n d e S t . - J a k o b s k e r k t r e f t men e n k e l e namen aan v a n E n g e l s e e n S c h o t s e a f k o m s t . Te W i l r i j k w a s e r i n 1 6 0 9 e e n p a s t o o r M i d d l e t o n d i e , o m w i l l e v a n z i j n g e l o o f , v a n u i t Engeland n a a r Antwerpen was u i t g e w e k e n i n g e z e l s c h a p v a n z i j n m o e d e r. ( 1 ) M i s s c h i e n om d e z e l f d e r e d e n was e e n z e k e r e B a t s o n v a n u i t I e r l a n d naar A n t w e r p e n gekomen. Een z o o n v a n d e z e i n w i j k e l i n g , G o o s w i n o f G o s i m u s B a t s o n g e n a a m d , werd t e A n t w e r p e n g e b o r e n e n b r a c h t h e t t o t r a a d s h e e r e n f i s k a a l advokaat i n d e Raad v a n B r a b a n t , n a d i e n werd h i j z e l f s n o g algemeen p r o k u r e u r. Z i j n benoeming werd gedaan d o o r Don Juan v a n O o s t e n r i j k o p 19 j u l i

- 21 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 21

ciafson.

- 22 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 22

1578, i n d e a b d i j v a n O p l i n t e r , t o e n d e l a n d v o o g d d a a r e e n n i e u w e raad o p r i c h t t e , m e t z e t e l t e Leuven. Samen m e t B a t s o n w a r e n n o g d r i e a n d e r e A n t w e r p e n a a r s b e n o e m d : M a r t i n A n t . d e l R i o ; F i l i p Ve u s e l s e n G r e g o r i u s d e A y a l a . Twee j a a r l a t e r w e r d B a t s o n r e e d s o n t l a s t v a n z i j n f u n k t i e s e n w e r d op 7 j u n i 1 5 8 0 g e w o o n r a a d s l i d b e n o e m d . Gegevens o v e r d e f a m i l i e B a t s o n s c h i j n e n e e r d e r s c h a a r s t e z i j n ; toch i s e r d o o r k a n . F l o r i s P r i m s e e n Gosimus B a t s o n vernoemd d i e i n 1 5 9 7 k a n u n n i k was v a n O . L . V. t e A n t w e r p e n . H i j s t u d e e r d e t e München e n t e I n n s b r u c k ( 2 ) . G e l e t o p d e n a a m e n d e p e r i o d e z o u deze w e l d e z e l f d e p e r s o o n a l s h e t r a a d s l i d B a t s o n k u n n e n z i j n . Op 3 0 d e c e m b e r 1 6 0 0 d r o e g k a n u n n i k B a t s o n - i n n a a m v a n z i j n b i s schop - h e t v i e r j a a r l i j k s v e r s l a g v a n h e t b i s d o m o v e r a a n d e paus ( 2 ) . Raadslid Gosimus B a t s o n was gehuwd m e t C a t h a r i n a Vr a n c x , e e n d o c h t e r v a n August Vrancx e n v a n E l i s a b e t h B l a n c k a e r t s ; e n een k l e i n dochter van KArel Vrancx e n van M a t h i l d e B o l l e n . Op 2 6 m e i 1 5 9 1 w e r d B a t s o n w e d u w n a a r e n h e t i s n i e t u i t g e s l o t e n d a t h i j , n a d e d o o d v a n z i j n v r o u w, k a n u n n i k w e r d . We d e n k e n a a n soortgelijke gevallen zoals b . v. Jan de Gavarelle en Hendrik Hillewerve. Met e e n v r e e m d e a f k o m s t v o e r d e d e f a m i l i e B a t s o n d a n o o k e e n v o o r onze s t r e k e n m i n d e r g e b r u i k e l i j k w a p e n f i g u u r , n l . o p e e n s c h i l d van g o u d e e n z w a r t e v l e d e r m u i s m e t u i t g e s p r e i d e v l e u g e l s ; e e n s c h i l d hoofd v a n a z u u r, b e l a d e n met e e n gouden z o n , e n a l s helmteken een vleugel van de vledermuis. In de h e r a l d i e k i s een vleermuis h e t teken van l i s t en koelbloedigheid i n g e v a l v a n g e v a a r. In h e t v o l k s g e l o o f i s de vleermuis h e t s l a c h t o f f e r van de gedachte dat z e , o p schuur o f s t a l g e s p i j k e r d , heksen e n o n h e i l z o u kunnen afweren ( 3 ) . U i t h e t h u w e l i j k Batson - Vrancx zouden a c h t k i n d e r e n gesproten z i j n , volgens h e t a r m o r i a l v a n de k a n s e l i e r s van Brabant, maar d i t werk noemt s l e c h t s é é n k i n d m e t n a a m , n l . F i l i p B a t s o n , d i e i n 1 6 3 0 schepen v a n L e u v e n w a s e n t w e e m a a l h u w d e ; e e r s t m e t J a c o b i n a d e Laet e n n a h a a r met C a t h e r i n a L o o d t s . Kanunnik P r i m s maakt o o k m e l d i n g v a n R i c h a r d B a t s o n , d i e w a a r s c h i j n l i j k o o k e e n z o o n was v a n Gosimus B a t s o n . Ti j d e n s d e g o d s d i e n s t t r o e b e l e n i n 1566 h e e f t R i c h a r d Batson een t w a a l f t a l k l o o s t e r l i n g e n s c h u i l g e h o u d e n i n z i j n w o n i n g , genaamd "den s o e t e n naam J e s u s " , i n d e M i n d e r b r o e d e r s s t r a a t ( 2 ) . Gooswin B a t s o n s t i e r f o p 7 m a a r t 1 6 0 6 e n w e r d b e g r a v e n - b i j z i j n vrouw i n d e k e r k d e r R e c o l e t t e n t e B r u s s e l - o n d e r v o l g e n d g r a f -

- 23 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 23

schrift : MONUMENTUA9 D . A C M . GOS6+lINI B AT S O N J . U . L . E T R E G I A E M A J E S TAT I S C O N S I L I A R I I ORDINARI I N C O N S I L I O BRABANTIAE ET D . C AT H A R I N A V R A N C X EJUS D U L C I S S I M A E C O N J U G I S QUI I N H O R R I D A A E S TAT E t-1ARITO R E L E C T I S O C T O N I S L I B E P. I S

BRONNEN : 1. K a n . F 1 . P r i n s : " G e s c h i e d e n i s v a n W i l r i j k " tebestuur 1952

- U i t g a v e Gemeen-

2. K a n . F l . P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n " ( n i e u w e u i t g a v e 1982 v a n d e v r o e g e r e t e k s t e n 1 9 2 7 - 1 9 2 8 ) V I b , b l z . 4 2 1 3. K i t s N i e u w e n k a m p : " E n c y c l o p e d i e v a n d e H e r a l d i e k " pocket A . 3 7

Elsevier

J.B. R i e t s t a p : " A r m o r i a l Général" Baron d e Ryckman d e B e t z & b u r g g r a a f d e Jonghe D ' A r d o y e : " A r m o r i a l et Biographie des chanceliers e t c o n s e i l l e r s de Brabant" Tome I , b l z . 2 8 - 4 6 ; T o m e I I I , b l z . 6 5 0 - 6 5 5 , 6 5 7

Jos G o o l e n a e r t s

- 24 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 24

De Lijkwade van Turijn deel 17

DE VERERING VAN D E LIJKWADE I N , T U R I J N Zodra d e l i j k w a d e e e n v a s t o n d e r k o m e n h a d g e v o n d e n i n d e T u r i j n s e k a t e d r a a l S t . - J a n d e D o p e r, o p d e " P i a z z a San G i o v a n n i " , o n t s t o n d een z e e r d r u k k e b e d e v a a r t - a k t i v i t e i t . D a g e l i j k s kwamen g r o e p e n p e l grims v a n h e i n d e e n v e r n a a r T u r i j n , o m d e l i j k w a d e t e aanschouwen en t e v e r e r e n . Ta l r i j k e " C o n f r a t e r n i t a d e l S . S . S u d a r i o " werden g e s t i c h t . D e o u d s t e b r o e d e r s c h a p i s w e l d e z e v a n C h a m b ĂŠ r y, d i e d a t e e r t v a n 1 5 9 8 . O o k i n Rome, T u r i j n e n C i r i e b l o e i d e n d e r g e l i j k e b r o e d e r s c h a p p e n . N a a s t de k u l t u s v a n d e S . S i n d o n e h i e l d e n z e z i c h o o k b e z i g m e t K r i s t e l i j k e n a a s t e n l i e f d e e n goede werken. Ta l r i j k e vooraanstaanden waren l i d van d e z e i l l u s t e r e " C o n f r a t e r n i t a " . J a a r l i j k s werd een b i j z o n d e r e u i t s t a l l i n g van de l i j k w a d e gehouden. Dit op de vooravond van h e t l i t u r g i s c h f e e s t `!del 4 maggio" ( 4 m e i ) , de o f f i c i ĂŤ l e k e r k e l i j k e f e e s t d a g v a n d e S a n c t a S i n d o n . Z o w e r d e n d e verwachtingen van de h e r t o g van Savoie t e n v o l l e i n g e l o s t . Meteen gelaat van d e van d e

genoot T u r i j n ook van h e t magische " p a l l a d i u m " v a n h e t v a n Edessa. Z o v e r t e l t de legende hoe T u r i j n , n a h e t dragen l i j k w a d e i n processie door de s t r a t e n , p l o t s v e r l o s t werd pest.

Ve l e k u n s t e n a a r s v e r e e u w i g d e n d e l i j k w a d e . H e t b e r o e m d s t e s c h i l d e r i j waarop de l i j k w a d e i n t e g r a a l afgebeeld s t a a t i s van de hand van G i o v a n n i B a t t i s t a d e l l a R o v e r e . De g e h e c h t h e i d v a n d e f a m i l i e d e l l a R o v e r e a a n d e l i j k w a d e w a s n i e t z o t o e v a l l i g . H e t was immers o n d e r b i s s c h o p Domenicus d e l l a Rovere d a t d e k a t e d r a a l v a n T u r i j n gebouwd w e r d . D e b e z o r g d h e i d om d e z e k e r k i n h e t c e n t r u m v a n d e b e l a n g s t e l l i n g t e p l a a t s e n speelde w a a r s c h i j n l i j k w e l e e n r o l b i j d e e r k e n n i n g v a n d e l i j k wade a l s e e n " e e r b i e d w a a r d i g l i n n e n " .

- 25 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 25

Kathedraal St. J a n de Doper (Turijn) Voltooid in 1498, door bouwmeester Meo de Caprino, onder bisschop Domenicus delta Rovere. Gebouwd in de elegante Renaissance-stijl. De " c a m p a n i l e " (klokketoren) staat afzonderlijk, vbbr de kathedraal. De " c a m p a n i l e " werd in 1721 herbouwd door Filippo Juvarra. D e barokke dakkapel "Capella della S. S i n d o n e " dateert van 1694. Het prachtige barok-altaar waarin de lijkwade bewaard wordt.

"Capella della S. Sudario"(Benevagienna - Cuneo)

De lijkwade Herinnering aan de mirakuleuze verdwijning van de pest (Palazzo Madonna - Turijn).

- 26 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 26

De l i j k w a d e b l e e f e e n t w i s t p u n t i n d e h o o g s t e k e r k e l i j k e r e g i o nen, z o d a t h e t w e l v e r w o n d e r l i j k w a s , d a t z o v e e l b i s s c h o p p e n i n het openbaar hun v e r e r i n g v o o r de r e l i k w i e manifesteerden. I n T u r i j n m a a k t e men z i c h w e i n i g z o r g e n o v e r d e z e k e r k e l i j k e o n v e r z e t t e l i j k h e i d . De l i j k w a d e werd r e g e l m a t i g openbaar t e n t o o n gesteld, w a t t e l k e n s a a n l e i d i n g g a f t o t massale volksverhuizingen. Een d e r b e r o e m d s t e u i t s t a l l i n g e n g r e e p p l a a t s o p 4 m e i 1 6 1 3 . De l a t e r h e i l i g e F r a n c i s c u s v a n S a l e s , é é n d e r g r o o t s t e v e r e e r d e r s van d e l i j k w a d e , w a s o p n i e u w a a n w e z i g . O p h e t p o d i u m s t o n d e n m i n stens 8 bisschoppen. p l e c h t i g werd de l i j k w a d e ontvouwd. D e b i s schoppen h i e l d e n d e l i j k w a d e o p e n e n t o o n d e n z e a a n d e m e n i g t e , d i e , o p d e k n i e ë n gezonken, g e w i j d e gezangen. aanhief. Franciscus van Sales b l e e f één d e r meest f e r v e n ' v e r e e r d e r s van de S y d o i n e . R e g e l m a t i g e n b i j e l k e g e l e g e n h e i d w a s h i j p a r a a t o m de r e l i k w i e t e v e r e r e n .

De d e v o t i e v a n F r a n c i s c u s v a n S a l e s v o o r d e l i j k w a d e w a s i n d i e dagen w e l b e k e n d . T a l l o z e n v o l g d e n h e t v o o r b e e l d v a n d e z e " i n g e u r van h e i l i g h e i d l e v e n d e o u d e m a n " . Meerdere b i o g r a f e n v e r m e l d e n , i n h u n w e r k , d e g r o t e v e r e r i n g v a n Franciscus v o o r h e t " a l l e r h e i l i g s t e doek•waarin eens h e t lichaam van d e V e r l o s s e r g e l e g e n h a d " . Vo l g e n s d e t e k s t v a n M o n s e i g n e u r C a m u s , b i s s c h o p v a n B e l l e y , b e zat d e h e i l i g e " Ta l r i j k e k o p i ë n van de l i j k w a d e , z o w e l borduurwerk, als s c h i l d e r i j e n op hout en doek i n o l i e v e r f , e t s e n , m i n i a t u r e n , houtsnijwerk e n h a l f v e r h e v e n beeldhouwwerk. H i j p l a a t s t e o v e r a l a f b e e l d i n g e n v a n d e h e i l i g e r e l i k w i e : i n z i j n k a m e r, z i j n b i d p l a a t s , zijn studeervertrek, de kapel, i n a l l e zalen, galerijen, z i j n b r e v i e r. Kortom o v e r a l " ( v e r t a l i n g ) . De b e s c h o u w i n g e n v a n M o n s e i g n e u r Camus z i j n v a n z e e r g r o o t b e l a n g , want h i j w a s e e n g r o o t b e w o n d e r a a r e n p e r s o o n l i j k e v r i e n d v a n F r a n c i s c u s v a n S a l e s . ' M o n s e i g n e u r Camus w a s e e n " P a r i j s e n i e u w l i c h t e r " e n w e r d i n 1609 weggepromoveerd a l s b i s s c h o p n a a r h e t k l e i n e d i o c e e s B e l l e y, g r e n z e n d a a n h e t bisdom Genève, w a a r F r a n c i s c u s v a n S a l e s t o e n b i s s c h o p w a s . B e i d e mannen w e r d e n g o e d e v r i e n den. J a a r l i j k s g i n g e n z e samen o p r e t r a i t e . Camus w a s s c h r i j v e r v a n v r o m e r o m a n s , m a a r z i j n é n i g e w e r k d a t de t i j d h e e f t o v e r l e e f d i s w e l z i j n b o e k o v e r " l ' E s p r i t d u B i e n heureux F r a n ç o i s d e S a l e s " . We d a n k e n e r v e l e i n t i e m e e n soms o n bescheiden d e t a i l s o v e r F r a n c i s c u s v a n S a l e s a a n . Z o o v e r z i j n g e s c h i l l e n m e t d e " k l e i n e h e r t o g v a n S a v o i e " d i e hem e e n s e e n paspoort w e i g e r d e om i n P a r i j s t e gaan p r e k e n , o m reden d a t F r a n ciscus van Sales k o n t a k t onderhield met de protestanten.

- 27 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 27

F r a n c i s c u s was e e n z e e r v o o r u i t s t r e v e n d man) H i j w a s b i j z o n d e r a k t i e f i n d e opvang v a n " m o e i l i j k e " a d e l l i j k e j o n g e dames, w a a r voor h i j t r o u w e n s l a t e r d e " O r d e d e r V i s i t a t i e " z o u s t i c h t e n . Z i j n v r i e n d s c h a p m e t madame d e C h a n t a l w e k t e h e e l w a t r o d d e l p r a a t jes. De " h e i l i g e v r i e n d i n van de h e i l i g e bisschop" was i n d i e dagen het onderwerp van v e l e gesprekken. Wat h e m n a t u u r l i j k o o k i n o p s p r a a k b r a c h t a a n h e t h o f v a n d e h e r t o g van S a v o i e ! Deze h o o p t e d e b i s s c h o p v o o r z i j n e i g e n d o e l e i n d e n t e g e b r u i k e n , m a a r dat l u k t e n i e t . I n t e g e n d e e l ! F r a n c i s c u s b l e e f z i j n e i g e n weg g a a n en s t o o t t e d e h e r t o g h e r h a a l d e m a l e n v o o r h e t h o o f d . D e h e r t o g week v o o r n i e t s t e r u g . A l l e middelen waren goed, z e l f s s c h r i f t v e r v a l s i n g , leugens e n a c h terbakse middelen ! F r a n c i s c u s van Sales kreeg h e t zwaar t e v e r duren, maar weigerde h e t h o o f d t e b u i g e n . T o t d e h e r t o g z o n d e r overtuigend b e w i j s Jonas van Sales i n de gevangenis deed o p s l u i t e n . Franciscus vermoedde w e l d a t z i j n v e t e m e t d e h e r t o g d a a r i e t s mee t e m a k e n h a d e n h i j b e s l o o t p e r s o o n l i j k n a a r h e t h o f t e t r e k ken o m d e z a k e n r e c h t t e z e t t e n . D e z e - k n i e v a l w e k t e h e e l w a t b e roering i n de hogere kringen van Tu r i j n . De h e r t o g v a n S a v o i e b e s l o o t z i j n r i v a a l m e t d e g r o o t s t m o g e l i j k e eerbewijzen t e ontvangen. To e v a l l i g was e r j u i s t e e n p l e c h t i g e openbare u i t s t a l l i n g v a n d e l i j k w a d e v o o r z i e n . N o r m a a l w e r d d e z e plechtigheid voorgezeten door de p r i n s -kardinaal van Tu r i j n , monseigneur Borromeus. D e h e r t o g v e r p l i c h t t e d e k e r k v o r s t d e z e eer o v e r t e l a t e n aan b i s s c h o p F r a n c i s c u s v a n S a l e s . Deze w i s t n i e t w a t hem overkwam. D i t was h e t l a a t s t e d a t h i j v e r w a c h t h a d ! Franciscus v a n S a l e s d a n k t e o n t r o e r d , e n zegende d e menigte p e l grims d i e verzameld was o p h e t p l e i n v o o r d e S t . - J a n d e D o p e r katedraal van Tu r i j n . Na d e o p e n b a r e u i t s t a l l i n g w a s e r n o g e e n p l e c h t i g h e i d v o o r z i e n in de k a t e d r a a l . De ganse a d e l e n a l l e vooraanstaanden van T u r i j n waren i n d e e i v o l l e k a t e d r a a l v e r z a m e l d . F r a n c i s c u s v a n S a l e s bracht de l i j k w a d e t e r u g en k n i e l d e n e e r, om v o o r de r e l i k w i e t e bidden. Het w a s s n i k h e e t d i e d a g , e n d e n e d e r i g e b i s s c h o p z w e e t t e o v e r d a dig. Z o v i e l e n enkele zweetdruppels op h e t kostbare l i n n e n . D a t was v o l d o e n d e o m d e i j v e r z u c h t i g e , j e u g d i g e p r i n s - k a r d i n a a l F r e d e r i c u s Borromeus ( n e e f v a n d e H e i l i g e Carolus,Borromeus, t o e n n e t h e i l i g v e r k l a a r d ) i n woede t e d o e n u i t b a r s t e n o v e r e e n d e r g e l i j k e heiligschennis. Bedeesd a n t w o o r d d e d e g e k n i e l d = _ F r a n c i s c u s , k a l m e n b e d a a r d : "Onze V e r l o s s e r , d e h e e r J e z u s K r i s t u s , z a l w e l m i n d e r k l e i n z e r i g z i j n , d a t H i j z i c h zou opwinden o v e r h e t f e i t d a t s t e r f e l i j k zweet v e r m e n g d w o r d t m e t Z i j n g o d d e l i j k z w e e t e n d e s p o r e n v a n z i j n l i j d e n " . H e t i n c i d e n t verwekte heel wat deining. De hertog

- 28 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 28

v a n S a v o i e kwam t u s s e n b e i d e e n v r o e g F r a n c i s c u s i n d e k a t e d r a a l te p r e k e n , i n p l a a t s v a n d e p r i n s - k a r d i n a a l . Omdat d i t t e g e n d e gewoonte i n g i n g , w e i g e r d e F r a n c i s c u s a a n v a n k e l i j k , m a a r u i t e i n d e l i j k , gekleed met de purperen mantel van de p r i n s -kardinaal, besteeg h i j d e k a n s e l . *

De " v e r e r i n g v a n d e l i j k w a d e " w a s v o o r F r a n c i s c u s v a n S a l e s g e e n reden om a n d e r e r e l i k w i e ë n t e v e r o n a c h t z a m e n . Samen m e t " m a d e m o i selle de Chantal" bezocht de l a t e r e h e i l i g e en kerkleraar de konkurrentie. In d e S t . - S t e f a n u s k a t e d r a a l v a n Besançon g i n g F r a n c i s c u s o p e n b a a r b i d d e n , v o o r d e d a a r v e r e e r d e " e c h t e l i j k w a d e " . Om w e l k e godsdienstige reden d a t uitgerekend moest gebeuren i n aanwezigheid van de Franse koning Lodewijk XIV b l i j f t één d e r v e l e r a a d s e l s omheen d e z e i l l u s t e r e f i g u u r . W a a r s c h i j n l i j k l a g z i j n v o o r t durend g e h a s p e l m e t d e h e r t o g v a n S a v o i e a a n d e b a s i s v a n d e z e irriterende houding. *

I n h e t " C a s a d e G i o v a n n i " ( B e n e v a g i e n n a - C u e n o ) k a n men e e n s c h i l d e r i j z i e n waarop d e H . Maagd M a r i a , o m r i n g d d o o r e e n e n g e l e n d e heilige Franciscus van Sales, onder h e t teken van de H. Geest, de l i j k w a d e t e n t o o n s p r e i d e n . Meerdere d e r g e l i j k e k a p e l l e n e n g a s t v e r b l i j v e n w e r d e n o p g e r i c h t , h o o f d z a k e l i j k om d e v e l e p e l g r i m s o p weg n a a r T u r i j n o p t e v a n g e n en o n d e r d a k t e v e r l e n e n . *

In 1630 werd d e s t r e e k v a n Piemont e n Savoie g e t r o f f e n d o o m d e pest. Ook T u r i j n werd d o o r deze v e r s c h r i k k e l i j : e plaag b e d r e i g d . Zoals i n d e oude t i j d e n verzamelde d e b e v o l k i n g z i c h i n d e k a t e d r a a l v a n S t . - J a n e n b l e e f men d a g e n a a n é é n s t u k v o o r d e l i j k w a d e b i d d e n o:7 h u l p v a n b o v e n . Het " p a l l a d i u m " b l e e k n o g s t e e d s i n t a c t : i n T u r i j n b l e e f h e t a a n tal fatale gevallen zeer laag. Hoe d a n o o k , T u r i j n b l e e f g e s p a a r d . I n 1 6 3 2 w a s h e t g e v a a r d e f i n i t i e f b e z w o r e n e n o r g a n i s e e r d e men e e n p l e c h t i g e p r o c e s s i e om t e danken v o o r d e b e s c h e r m i n g . D u i z e n d e l kwamen n a a r T u r i j n , o m d e e l t e n e m e n a a n d e p l e c h t i g e u i t s t a l l i n g en processie van de lijkwade. De o f f e r b l o k k e n v a n d e k a t e d r a a l p u i l d e n u i t v a n d e e d e l m o e d i g e g i f t e n van de dankbare menigte.

- 29 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 29

T i j d e n s d e z e p r o c e s s i e d r o e g men o o k e e n " p e t i t s a i n c t s u a y r e d'or". Een a f b e e l d i n g v a n d e l i j k w a d e , p r a c h t i g v e r s i e r d m e t g o u d e n z i l v e r, omringd met edelstenen. D i t p r a c h t i g j u w e e l werd v o o r h e t e e r s t vernoemd a l s eigendom v a n madame B l a n c h e d e M o n t f e r r a t , h e r t o g i n v a n S a v o i e . H e t w e r d voor h a a r gemaakt d o o r L o u i s G a l l i e r , v o o r r e k e n i n g v a n h e r t o g Karel I I van Savoie. I n 1 6 9 7 was d i t p r o n k s t u k w a a r s c h i j n l i j k i n h e t b e z i t g e k o m e n van d e b r o e d e r s c h a p v a n d e H e i l i g e G e e s t u i t G a r i g n a n o . L a t e r verdween h e t s p o o r l o o s .

Het V a t i k a a n m o e s t g e l e i d e l i j k t o e g e v e n a a n d e s t e e d s g r o e i e n d e k u l t u s v a n d e l i j k w a d e v a n T u r i j n . To c h d u u r d e h e t n o g t o t i n 1670 v o o r a l e e r d a t d e " K o n g r e g a t i e d e r A f l a t e n " d e b e s l i s s i n g t r o f , waarbij d e pelgrilmstocht t e r ere van de S. Sindon, met een v o l l e a f l a a t b e d a c h t w e r d . Ondanks d e z e t o e g e v i n g , w e i g e r d e men i n Rome n o g a l t i j d d e a u t e n t i c i t e i t d e r l i j k w a d e t e e r k e n n e n . . . . Op 1 8 n o v e m b e r 1 6 7 0 d e e d d e K o n g r e g a t i e v o o r d e a f l a t e n u i t s p r a a k over d e v r a a g v a n " l a s é r é n i s s i m e M a r i e -Jeanne- M a r g u é r i t e d e S a v o i e " , t o t h e t bekomen v a n e e n v o l l e a f l a a t v o o r d e g e l o v i g e n d i e d e k e r k v a n S t . - J a n d e D o p e r, i n T u r i j n , b e z o c h t e n t i j d e n s een p l e c h t i g e u i t s t a l l i n g v a n d e l i j k w a d e . De H e i l i g e K o n g r e g a t i e k e n d e a l l e s w a t o v e r d i t " l i n g e v é n é r a b1e" ( e e r b i e d w a a r d i g l i n n e n ) g e z e g d was d o o r B a r o n i u s , S p o n d a n u s , Gualerius, Fernandus, P a l e o t t o , M a l l o n i o en Raynaldus. Het a n t w o o r d w a s z e e r behoudend : d e H . K o n g r e g a t i e v e r w e e s o p n i e u w n a a r d e b u l v a n p a u s C l e m e n s V I I v a n Rome, u i t h e t j a a r 1533. I n d e z e b u l " U t p i e c r e d i t a r " ( o p d a t h e t v r o m e z o u g e l o o f d worden) w a a r i n v e r m e l d s t a a t " d a t d e a f l a a t t o e g e k e n d w o r d t n i e t aan d i e g e n e n d i e d e r e l i k w i e v e r e r e n , a l s o f z e d e e c h t e l i j k w a d e van J e z u s K r i s t u s z o u z i j n , m a a r w e l . a a n d i e g e n e n d i e m e d i t e e r den o v e r h e t l i j d e n v a n J e z u s K r i s t u s e n b i j z o n d e r o v e r z i j n d o o d en b e g r a f e n i s " . Deze g e g e v e n s s t a a n v e r m e l d i n h e t g r o t e " B o e k d e r a f l a t e n " , g e schreven d o o r d e beroemde s c h r i j v e r Theodorus d i S a n t o S p i r i t o (Theodoor v a n d e H e i l i g e G e e s t ) . D i t b o e k b e s t a a t u i t t w e e f o l i o volumes e n b e h a n d e l t d e v e r s c h i l l e n d e a f l a t e n , v e r l e e n d a a n " e r kende r e l i k w i e ë n " , o o k d e z e w a a r a a n m i r a k e l e n w e r d e n t o e g e s c h r e v e n . U i t d r u k k e l i j k werd vermeld . " n e sedes a p o s t o l i c a inc,ulgentiarum concessione e a approbare v i d e a t u r " . Een h o u d i n g d i e d e K e r k g e t r o u w b l e e f g e d u r e n d e d e v o l g e n d e eeuwen. Het v e r l e n e n v a n d e a f l a a t w a s h e t g e v o l g v a n l a n g e e n m o e i l i j k e onderhandelingen t u s s e n d e h e r t o g v a n S a v o i e e n h e t Va t i k a a n o v e r

- 30 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 30

de p l a a t s w a a r m e n d e l i j k w a d e u i t e i n d e l i j k z o u b e w a r e n . T e n s l o t t e werd e e n o v e r e e n k o m s t g e s l o t e n : d e k a t e d r a a l v a n T u r i j n b l e e f het centrum van de e r e d i e n s t van de S. Sindon. De m e n s w i k t , m a a r . . . M i d d e n a l d a t t u m u l t e n o n d a n k s d e " v o l le a f l a a t " l i e p de b e l a n g s t e l l i n g voor de l i j k w a d e s t e r k terug. Steeds m i n d e r k a r a v a n e n p e l g r i m s t r o k k e n o v e r d e wegen n a a r T u r i j n . De k a t e d r a a l l a g e r m a a r v e r l a t e n b i j . De h e r t o g v a n S a v o i e b e s l o o t t o e n d e l i j k w a d e n i e t l a n g e r o p e n baar u i t t e s t a l l e n , e n g a f o p d r a c h t a a n d e g e n i a l e bouwmeester Guarino G u a r i n i , d e k o n i n k l i j k e k a p e l , b o v e n o p h e t d a k v a n de katedraal, i n t e r i c h t e n a l s v e r b l i j f p l a a t s voor de S. Sindone. De a r c h i t e k t l i e t h i e r v o o r e e n g e d e e l t e v a n h e t o o r s p r o n k e l i j k gebouw, w e r k v a n d e F l o r e n t i j n s e b o u w m e e s t e r M e o d a C a p r i n o , a f breken. Boven o p h e t a b s i s v a n d e k e r k , gebouwd i n d e z e e r p i t t o reske T u r i j n s e " s t i l e r i n a s c i m e n t o " l i e t G u a r i n i e e n pompeuze b a r o k k e k o e p e l - k a p e l o p r i c h t e n . A l l e s i n d u u r m a r m e r, o v e r l a d e n met p r a c h t i g b e e l d h o u w w e r k . D e s p i t s e k o e p e l t o r e n d e h o o g b o v e n het dak van de k a t e d r a a l u i t . De "Capella d e l t a S. Sindone" i s nog steeds e e n wonder v a n d e b a r o k . I n d e k e r k werd een s p e c i a a l dubbel- a l t a a r g e p l a a t s t , gebouwd d o o r A n t o n i o B e r t o l a , w a a r r u i m t e v o o r z i e n was om d e l i j k w a d e i n h a a r v o l l e l a a g t e t e n t o o n t e s p r e i den. N u p r i j k t h i e r e e n l e v e n s g r o t e k o p i e v a n d e l i j k w a d e , z o d a t de b e z o e k e r e e n i d e e h e e f t , h o e d e l i j k w a d e e r u i t z i e t . Het w e r k was k l a a r i n 1 6 9 4 . Van d e g e l e g e n h e i d w e r d g e b r u i k g e m a a k t o m d e l i j k w a d e e e n s g r o n dig t e restaureren. Bisschop Sebastiaan Va l f r é ( l a t e r h e i l i g v e r klaard) nam deze t a a k o p z i c h . M e t u i t e r s t e z o r g naaido h i j e e n zwart doek a l s v e r s t e r k i n g onder h e t doek e h v e r v i n g de v e r s l e t e n s t o f , d i e de Zusters C l a r i s s e n , n a de brand van 1532, hadden aangeb r a c h t . e i g e n a a r d i g genoeg moest d e amper 150 j a a r oude s t o f worden vervangen, t e r w i j l d e r e s t v a n d e l i j k w a d e geen s l e e t o f v e r o u d e r i n g v e r t o o n d e . H o e men d i t t o e n v e r k l a a r d e b l i j f t o o k n u n o g e e n r a a d s e l Op 1 j u n i 1 6 9 4 w e r d d e S . S i n d o n e p l e c h t i g o n d e r g e b r a c h t i n d e k o n i n k l i j k e kapel, n u o f f i c i e e l " C a p e l l a d e l l a S. Sindone", boven op h e t d a k v a n d e k a t e d r a a l S t . - J a n d e D o p e r, a a n d e " P i a z z a San G i o vanni" ( S t . - J a n s p l e i n ) t e T u r i j n . Daar berust de l i j k w a d e nu nog steeds. De p l e c h t i g h e i d w e r d g e l e i d d o o r k a r d i n a a l S e b a s t i a a n V a l f r é e n b i j g e w o o n d d o o r h e r t o g Amedeus d e S a v o i e e n h e r t o g i n A n n a v a n Orléans. I n een p r i v é - k o l l e k t i e t e O g l i a n c i o b e r u s t een s c h i l d e r i j die deze p l e c h t i g h e i d vereewigl.

Remi V a n H a e l s t

e -PÎ - 31 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 31

2e Heemkundige Boekenbeurs inrichter: Heemkring Ekeren mmv heem- en geschiedkundige verenigingen uit de Provincie Antwerpen

zaal Ekers Hof groot hagelkruis 6' ekeren

zon. 2 april'89 van 10 tot 18 u OOKHOBONIAZAL BIET EEN STANDAANWEZIG ZIJN OPDEZE HEEMKUNDIGE BOEKENBEURS DIE INGERICHTWORDTDOORDEHEEMKRINGVAN EKEREN

- 32 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 32

KRING VOOR HEEMKUNDE Merksem seenezaniaa,t Nieuwdnee5 1 2 9 / 3 3 2060 Menkeem

Merksem,

Beste V r i e n d e n , De K r i n g v o o r Heemkunde v a n Merksém v i e r t z i j n gouden j u b i l e u m e n b i j d i e g e l e g e n h e i d w o r d t "Merksem i n 1 0 0 0 z i c h t e n e n g e z i c h t e n " u i t g e g e v e n , w a a r o v e r U meer l e e s t i n b i j g a a n d e f o l d e r .

KRING V O O R H E E M K U N D E

Merksem Secne-taniaa-t Nieuwdnee5 1 2 9 / 3 3 2060 Menlz6em

fflerligem in 1000 Zitljten en

e3ttljten

Geachte Mevkouw, Heek, "Menkeem .tuineen n u e n t o e n " e n " Z o wa6 Menk6em" z i j n de . t i t e t e v a n d e boeken d i e d e Kn.ing voors Heemkunde v a n Menkeem i n 1979 e n 1983 t i e t v e n e h i j n e n . I n 1 9 8 9 b e 6 - t a a t o n z e venenu.ging v i j 5 .í.g jaap e n b i j d i e getegenhe.Ld vet4ch.í.jn.t: "- MERKSEM I N 1000 ZICHTEN EN GEZICHTEN" Een boefz waanaan Lou.C4 Va n Soom j a a p w e n k t e ! Deze pnach.tud..tgave z a t e e n . t e n u g b t i k z i j n o p w a t t e e ó de e n g n o e t d e i n o n z e gemeente o p d e t i j d v a n e e n men6enteven. Ongeveen d u i z e n d n i e t eenden g e p u b t i e e e n d e b o . t o ' 4 l a t e n U k e n n . t m a ken m e t d e t a t n i j k e b a c e t . t e n v a n d e v o o n b A j e 8 0 j a a n . Z e g e v e n U e e n o v e n z i c h t v a n t a t n i j k e v . eningen e n o p t o c h t e n e n t o n e n U d e Menkeemee 6 o t k t o n e . O p d e atibeetdLngen z i e t U z e k e n v e t e bekende g e z i c h t e n van peneonen d i e e e n n o t e p e e t d e n . í .n h e t openbaan t e v e n , o 6 U henken-t uw buiten, kennieeen e n 6 a m i t . eieden. - 33 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 33

Kent U o n z e gek,eaaaeekde- e n andene monumenten? Mekkaem b e z i t h e e l w a t a.tna.ten d i e e e n penaoonanaam d r a g e n , bv.Wuyt3L.ei,Wegge,s-tnaa.t, Lode Gey3en3.tkaa-t.W4 e e n w a t waken d e z e menaen?Van a.L d e z e pekaonen v i n d t U e e n 6 o -to e n enke.ee - t y p i o c h e b.Ljzondekheden. Op e e n ganae keeka buuk.t6o.to'4 z u L t U d e bekenden kunnen a a n w i j z e n en me-t k e n n i a a e n h e k i n n e k i n g e n kunnen o p h a l e n u i t d e vekvLogen j a p e n . Ook d e Mekkaemae n i j v e r h e i d k n i j g . t e e n pLaa-t-o -toebedeeLd.GeZîîu,s.tkeekd me-t 6 o . t o ' a v i n d t U e e n hoosda tuk g e w i j d a a n h e t k e e e n t e v e k e n i g i n g a Leven v a n d e .tach-tigek j a p e n . Het i a week e e n boek gewonden d a t k e g a m a t i g -tekug - t e n hand z a î genomen wonden e n n i e t a t t e e n z a l d i e n e n a.L- a i e k a a d v o o n een boekenkaa-t.Een b e t e n geachenk k u n t U z i e h z e Z 6 , e e n bami�ie�-d a� een v k i e n d ( i n ) n i e t geven.He-t i a e e n b o e k d a t a a n degene d i e h e t o n t vangt e e n b î i j v e n d e vkeugde z a l bezongen e n e e n h e n i n n e k i n g me-t z i c h meednaag.t a a n d e 4chenkek.Een vekjaakdagacadeau om v a n t e g e n i e t e n ! B i j o n z e v o r i g e boeken wend e n o p gewezen d a - t , g e z i e n d e hoge koa.ten v a n z o e e n Luxe-u-L-tgave, een L a -take hendnuk n -te-t t o t d e m a geQijkheden b e h o o k d e . Z i j d i e n i e t . t i j d i g b e - t e a d e n moea-ten L a -tek . t o t hun 4 p i j - t ekvaken d a t d e boeken u i t v e k k o c h - t w a k e n . I n d i e n U geZn-tekeaaeend z i j - t , c h n i J S d a n NU i n , d a n wond-t u w exempLaan g e k e e n v e e k d ! Enkele Te c h n i s c h e gegevena:Fonmaa-t 30X21, 5.Papiek maco b l i n k e n d . Gebonden - L u x e k a s -t m e t gaudopdnuk. Veksch- n i n g a d a . t u m : aug/aepzemben 1 9 8 9 De p r i j s v o o n w i e i n t e k e n t v b b k d APRIL+ bedkaag-t 9 7 5 6 k . Daakna k o t h e t boek 1250/4k.0 k u n t vook.cniekenen d o o k s-tok-ting o p rekening : 389.5300549.02 K R I N G VOOR HEEMKUNDE MERKSEM Naam e n adkea v a n d e vookin.tekenaaka wonden i n h e t boek opgenomen. In Mekksem woleden d e boeken g k a - t i s . t h u i s b e s t e L d . I n . t e k e n a a k a b u i t e n Mekkaem woleden v e t z u c h t 1 2 5 5 k . v o o n vekzendingskoa-ten b i j , t e 4 - t o m e n , andeka wonden z e a c h k i b t e L i j k 06 -teLe6oni4ch veuwi..tt.Lgd om h e t wenk -te komen abhaLen. Wij wensen U e e n plee-t-tige k e n n i s m a k i n g e n z e e k v e a genoegen me-t " MERKSEM I N 1000 ZICHTEN EN GEZICHTEN" h a k t e L i j k e gnoe-ten Louis Va n Soom W i t t y Van Ti c h e L . t aecne-tams voonzi.t-te-7.

- 34 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 34

kastelen in vlaanderen fragment u i t

•'‘��▶�, �-' - - ' - -

fr..i,ÿ +;çinile"-; _ � - - . - - - - � " " •

-------, . _ � ^ _ 1

�

• -.--� .

_ � _ � � v>---•+- y � ?

� _ . _ � : . _ _ _ _ „ _ ' • ` .

«VAN KASTEEL NAAR KASTEEL» deel 2 Uitgave : Kulturele Heemkring «HOBONIA» - 35 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 35

kuikenburg Het kasteel Cruyckenbourg (ook Kruikenburg, Cruquenbourg, enz.) vinden we in de Brabantse gemeente Ternat, op 14 km van Brussel. In de Vilde eeuw bezat de abdij van Nijvel reeds het dorp Wambeek, waarvan Ternat en Sint-Katherina-Lombeek zich in de XVIde eeuw zouden afscheiden om zelfstandige gemeenten te worden. Langzamerhand verloor de abdij van Nijvel, voornamelijk door het slechte beheer harer abdissen, de oppermacht en de rechten op vele van haar bezittingen. De machtige heren van Wesemael bezaten reeds in de XIIde eeuw verschillende goederen in Wambeek, Lennick en Goyck, die ze van de abdij van Nijvel verkregen hadden. Later maakte Arnout, heer van Wesemael, zich meester van de «wasfijnen» (d.i. de onbebouwde gronden) van Wambeek en Delle Natte (Ternat). Rond het jaar 1200 kwam ook de heerlijkheid van Cruyckenbourg, met het burchtslot en de gemeenten Wambeke, Lombeke en Ternat in het bezit van Arnout (of Arnou), heer van Wesemael. In 1238 werd hij opgevolgd door een andere Arnout, heer van Wesemael, die huwde met Maria, de oudste dochter van Iwaan de Monsereau en, na haar dood, hertrouwde met Beatricia van Breda. Uit zijn eerste huwelijk sproot Arnout, heer van Wesemael, en uit de tweede echtverbintenis werden Geeraert; Adelina, religieuze te Littré; en Frans, ridder-baanderheer, heer van Wieze, enz. (f1299), geboren. Arnout van Wesemael, uit het huwelijk van Arnout en Maria de Monsereau, had drie kinderen : Arnout, Margaretha en Maria. Deze Arnout had op zijn beurt twee zonen : Arnout en Willem I en uit het huwelijk van de oudste zoon, Arnout, sproten weer twee zonen : Willem II en Jan. Jan van Wesemael, kanunnik van Utrecht, werd na de dood van zijn broer, Willem II, heer van Wesemael, Westerloo, Falaix, zaakvoerder («advoué») van Duffel, maarschalk van Brabant, enz. Jan van Wesemael huwde met Ida, vrouwe van Ranst en van Berchem (weduwe van Jan van Liere, heer van Noorderwijck, enz.), die hij echter verstootte toen hun huwelijk kinderloos bleef. Hij hertrouwde, nog gedurende het leven van Ida, met Johanna de Beauffremont, die hem twee kinderen schonk : Johan en Johanna, echtgenote van Hendrik van Diest, heer van Rivière, enz. Jan van Wesemael (f1417), die o.a. in 1415, samen met zijn zoon Johan, de vrede tussen Brabant en Limburg ondertekende en zegelde, verkocht op 9 mei 1380, waarschijnlijk uit geldnood, de landen van Cruyckenbourg en Wambeke aan Everaert 't Serclaes. De heerlijkheid van Cruyckenbourg, met burcht, pachthoeve, watermolen en aanhorigheden, behield nochtans de naam van «Wesemael-laathof» en werd nog steeds in leen gehouden mits «12 kapoenen en 2 lovensche stuyvers». Nikolaes, ridder van hoge afkomst der S'leeuws te Brussel, leefde in de XIIIde eeuw. Zijn kleinzoon, Everaert 't Serclaes, huwde met Maria van Rode, en uit dit huwelijk sproten drie kinderen, waaronder Everaert 't Serclaes (°1320), ridder, heer van Wambeke, Bodegem, Ter Nath, enz., magistraat van de stad Brussel, enz., die de heerlijkheid van Cruyckenbourg aankocht. Vanaf 1380 zou het kasteeldomein Cruyckenbourg steeds door erfenis of aanhuwelijking worden overgedragen en niet meer verkocht worden tot in 1939. In 1356 trok Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, tegen Brabant op. Het Vlaamse leger overwon de Brabanders in de vermaarde Slag van Scheut, en overweldigde terzelfdertijd de stad Brussel. In de nacht van 24 op 25 oktober 1356 gelukte het Everaert 't Serclaes, en enkele gezellen, om ongezien, via ladders en koorden, de Brusselse stadsmuur te beklimmen aan de

- 36 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 36

plaats die «Warmoesbroec» of «den Meiboom» heette. 't Serclaes sloop door het nachtelijke Brussel tot op de marktplaats waar hij van het huis «De Sterre», de vergaderplaats der magistraten, de Vlaamse standaard afrukte en verscheurde. De weerbare Brusselaars werden door 't Serclaes en zijn vrienden gewekt, en, onder de leiding van Everaert, werd de Vlaamse bezetting van de stad onverhoeds aangevallen. De Vlamingen zochten hun heil in de vlucht of werden gedood, zodat de Brabantse hoofdplaats op korte tijd weer vrij was van belegeraars. De vreugde van de Brusselaars was onbeschrijflijk en 't Serclaes werd in triomf door de stad gedragen. Als beloning werd hij voor de rest van zijn leven tot eerste schepen van de stad uitgeroepen en voor zijn moed werd hij door Wenceslas, hertog van Brabant, tot ridder geslagen. Waarschijnlijk in het jaar 1357 huwde Everaert 't Serclaes met Elisabeth Vandermeeren. Dit huwelijk bleef echter kinderloos en, na de dood van zijn eerste vrouw, hertrouwde Everaert in 1365 met Beatricia d'Eessene, die hem verscheidene kinderen schonk. In 1380 kocht Everaert 't Serclaes dus het kasteel Cruyckenbourg, dat hij bewoonde en liet verfraaien. Om tot de dood van Everaert 't Serclaes te komen, moeten we eerst even afwijken. Johanna, zuster en erfgename van Geeraert, heer van Hornes (Hoorn), trouwde met Gibertus van Abcoude, één der machtigste leenheren van het bisdom Utrecht. Gibertus en Johanna hadden twee zonen en de jongste, Sweder van Abcoude, kreeg in 1354 het kasteel van Gaasbeek als erfdeel. Sweder van Abcoude trachtte zijn gezag en vermogen steeds maar te vergroten en kocht verschillende heerlijkheden en aanhorigheden rond Brussel op, of palmde ze gewoon in. Over het bezit van de kastelnij van Gaasbeek lokte hij verschillende twisten uit met de erfelijke eigenaars, de roemrijke familie de Hornes. In 1388 vroeg hij aan Johanna, hertogin van Brabant, hem een groot deel van de meierij van Rhode af te staan en daarin waren o.a. begrepen : Itterbeek, Crainhem, Sint-PietersWoluwe, Ukkel, Linkebeek, Watermaal, Bygaerden, Sint-Ulrics-Capelle, Ternath, en nog vele andere plaatsen. De Brusselaars zagen met vrees in hun hart het grondbezit van de gehate Sweder van Abcoude alsmaar toenemen en deden een beroep op hun eerste schepen. Everaert 't Serclaes begaf zich met zijn medebestuursleden naar de hertogin van Brabant en verzette zich daar krachtig tegen de plannen van de heer van Gaasbeek. Hij onderstreepte dat het aangroeien van Sweders macht een wezenlijk gevaar voor de rust van het land opleverde, zodat hertogin Johanna tenslotte de aanvraag van Sweder van de hand wees. Toen de heer van Gaasbeek dit nieuws vernam werd hij woedend, evenals zijn vrouw en onderhorigen, en zij beraamden een duivels plan om Everaert 't Serclaes met de dood te straffen. Op Witte Donderdag, 26 maart 1388, begaf 't Serclaes zich van Lennik naar Vlesenbeek, maar op die weg hadden Willem van Clèves (Kleef), bastaardzoon van Sweder van Abcoude, en Melys Uten Enghe, baljuw van Gaasbeek, zich als struikrovers verscholen. Toen Everaert alleen en ongewapend voorbijwandelde, besprongen zij de nietsvermoedende man en wierpen hem ten gronde. En hier laten we graag dr. Theofiel Poodt aan het woord (Geschiedenis van Ternath - blz. 99) : «Toen trok Willem eenen dolk uit zynen gordel en bedreigde Everaard bij den eersten weêrstand te doorsteken; de baljuw Melys haalde een puntig mes van onder zijnen mantel en terwijl de afgrijselijke monsters hunne knieën op het lijf van den ongelukkigen 't Serclaes deden wegen, hem handen en voeten vasthoudende, trok de baldadige Uten Enghe de tong van Everaard tusschen zijne vingeren en sneed ze af; een smartkreet weergalmde door het veld. Dit was nog niet voldoende, het wraakoffer had nog niet genoeg geleden !... nog eens zonken de knieën der wraakzuchtige moordenaars op het lichaam van den armen lijder terwijl de ziellooste van beiden hem eenen der voeten afsneed... Met welke wreede, koelbloedige voorbedachtheid moeten zij hun helsch plan overwogen hebben ? De twee deelen van het lichaam waarop de snoodaards hunne ellendige hartstochten botvierden zijn veelbeteekenend en duidelijk; zij hadden gezegd : uwe voeten droegen u voor de Hertogin en uwe tong vertolkte de ingeving om Zweders rekwest te doen afwijzen, en nu ! die lidmaten ontnemen wij u !»

- 37 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 37

Na het volbrengen van hun gruweldaad lieten de booswichten de ongelukkige - meer dood dan levend - achter en keerden terug naar het slot van Gaasbeek. Uit vrees voor de toorn van de heer van Gaasbeek durfde niet één landbouwer de martelaar ter hulp snellen. Jan de Stalle, deken van Hal, en zijn koster, Jan Coreman, vonden de zwaar verminkte ridder en brachten hem naar Brussel over. 't Serclaes werd op de Grote Markt, in het huis «De Ster» met de meeste zorg verpleegd, maar bezweek toch aan zijn verwondingen op 31 maart 1388. Bliksemsnel had de droeve tijding van zijn verminking de ronde in het Brusselse gedaan; de burgers bewapenden zich en trokken, onder de leiding van schout Nikolaes d'Ursene, tegen het kasteel van Gaasbeek op. De kasteelheer van Gaasbeek, Sweder van Abcoude, en enkele van zijn volgelingen, waaronder de twee moordenaars van 't Serclaes, namen de vlucht via een onderaardse gang in het kasteel. De vrouw van de heer van Gaasbeek, Anna van Leiningen, bleef in het kasteel achter en leidde onverschrokken de belegerden tegen de aanstormende Brusselaars. Op 22 april 1388, 27 dagen na de schanddaad op Everaert, slaagden de Brusselaars erin het kasteel in te nemen, dat ze onmiddellijk tot op de grond vernielden. Na het overlijden van Everaert 't Serclaes werd zijn volle neef, Jan 't Serclaes, uitgeroepen tot schepen van Brussel en de baan waar Everaert zo lafhartig werd aangerand werd «Quade Wegh» genoemd. Het merkwaardige werk «Brabantse Yeesten» van Willems vermeldt. o.a. : «Aldus dat her Everart Int jaer ons Heeren gheslegen waert van der Incarnacien dats waer XIIP ende LXXXVIII jaer op den witten donderdach Die XXVJ in Merte lach Ende hi sterf met groter clage Des dynsdaeghs in de Paesdage In Merte op den lesten dach Die int jaer ons Heeren lach XIIIe LXXX ende acte (1388) Na zijn gewelddadige dood werd Everaert, als kasteelheer van Ternat, opgevolgd door zijn zoon Everaert II 't Serclaes, ridder, heer van Wambeek, Lombeek, Ter Nath, Cruyckenbourg, enz., gunsteling van Jan IV, hertog van Brabant. Hij was gehuwd met Catherina Taye van Gaesbeke en werd op 3 april 1421, tijdens de inwendige beroerten, onthoofd. Zijn zoon, Everaert III 't Serclaes, heer van Wambeek, Ternath, Cruyckenbourg, enz., gehuwd met Anna-Elisabeth Van den Poele, volgde hem op en na diens dood was het zijn oudste zoon, Everaert IV 't Serclaes, die de volgende heer van Cruyckenbourg werd. Everaert IV 't Serclaes, heer van Ternath, Cruyckenbourg, enz., werd de «zwarte ridder» genoemd, wegens de zwarte wapenuitrusting die hij droeg omwille van de rampen die zijn familie hadden getroffen. Uit zijn huwelijk met Catherina van der Ryt sproot zijn zoon en opvolger Everaert V. Everaert V 't Serclaes, heer van Ternath, Cruyckenbourg, enz., huwde met Katherina Naegels. In het begin van de XVIde eeuw nam hij deel aan de oorlogen tegen de Geldersen en aan het beleg van Venlo. Zijn zoon, Philip 't Serclaes, sire van Cruyckenbourg, huwde met Margaretha 't Serclaes. Hij overleed echter zonder nakomelingen waarna Cruyckenbourg overging naar zijn jongere broer Frans 't Serclaes. Op 11 september 1548 bezochten Frans 't Serclaes, heer van Cruyckenbourg, en zijn jongere broer Everaert, met een gevolg van enkele dienstknechten de herberg «De Borch», op de weg van Brussel naar Leuven. Daar ontmoetten zij hun zuster Catherina 't Serclaes, vrouwe van Jan de Ghyn; hun nicht Elisabeth 't Serclaes; en onder andere nog een zekere Karel Loys, die een liefdesrelatie scheen te hebben met Catherina. Na er het avondmaal te hebben genoten sloeg

- 38 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 38

het hele gezelschap de weg naar Erps in. De broers 't Serclaes trokken onverwacht hun degens uit de schede en vielen Karel Loys, die met hun zuster Catherina een gesprek voerde, plotseling aan. De nietsvermoedende wandelaar kreeg enkele degensteken in de rug, waaraan hij kort daarop bezweek. De daders namen de vlucht, maar de tribunalen voerden onmiddellijk een rechtsgeding uit tegen de moordenaars. Meester Jehan Isabeau daagde hen om op 11 oktober te verschijnen in de grote zaal van de abdij van Nijvel, maar de edelheren 't Serclaes stuurden hun kat. Ze werden dan voor de Raad van Brabant gedaagd om op het Stadhuis te verschijnen, maar weer kwamen ze niet en hielden zich verscholen. Na twee herhaalde vermaningen werden ze door de Raad van Brabant tot eeuwigdurende verbanning veroordeeld; daarenboven werden al hun goederen in beslag genomen. Hun moeder, Catherina Naegels, behield hiervan slechts de tochtrechten. In mei 1550 kregen zij kwijtschelding van hun straf, mits een zware boete. Daartoe leenden zij op hun goederen 4.000 gulden, som die hun zuster Catherina en hun schoonbroer Jan de Ghyn, voorschoten teneinde hun oudste dochter, Maria de Ghyn, weer in het bezit te brengen van het aloude leengoed der familie 't Serclaes. Door het huwelijk van Maria de Ghyn met Karel de Fourneau kwamen, op 20 augustus 1562, de Fourneau's in het bezit van de heerlijkheid Cruyckenbourg. De aloude familie de Fourneau komt oorspronkelijk uit Normandië. Van al de edelgeslachten van het hertogdom Brabant, behoort de familie de Fourneau tot de aanzienlijksten, zowel door haar verwantschap als door haar hoge rang. De Fourneau's waren dappere krijgsmannen en hebben in verschillende legers de hoogste ambten bekleed; sommigen waren staatsmannen van groot aanzien, anderen waren ridders van de geduchte Orde van Malta, enz. Edward Fourneau, in het huwelijk verenigd met Joanne de Lenoncourt, verkreeg de waardigheid van «schenker» van Filips de Goede, uit hoofde van zijn trouwe diensten, per opene brieve op 17 december 1450. Na de dood van Filips de Goede, op 15 juni 1467, werd Edward Fourneau de beschermeling van Karel de Stoute. Edward Fourneau werd gedood in de merkwaardige

- 39 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 39

Slag van Nancy, op 5 januari 1477, waarin ook Karel de Stoute en bijna de gehele hoge adel van Vlaanderen en Boergondië het leven liet. Jan Fourneau, zoon van Edward, trouwde met Anna-Margaretha de Lannoy, dochter van de heer van Molenbaix. Hij was kamerheer van Karel de Stoute en in verschillende akten draagt hij de heerlijke bijnaam : «Le Grand Fourneau d'Avesnes». Simon Fourneau werd tot de hoge rang van kamerheer van de keizer verheven en tot driemaal toe (vóór de stad Tunis, te Ingolstadt en vóór de stad Wenen) tot de waardigheid van ridder geslagen. Simon Fourneau was een knap strateeg en stond aan de zijde van keizer Karel V in al diens veldtochten. In het jaar 1546 verkreeg Simon, van Paus Paulus III, de toelating om een capelrij in te richten in de parochiale kerk van Amougies. De pauselijke bulle die Simon Fourneau kreeg toegezonden, gaf hem en zijn afstammelingen het patronaat der rechten en voordelen van voormelde kapellanie. Simon Fourneau trad op 13 juni 1530 in het huwelijk met Maria de Baillet, dochter van Roland, heer van Tortequesne tegen Douai, en van Catherina van Vrekem, dochter van Jan van Vrekem en van Barbara de Keyzer. Maria de Baillet overleed in 1541, Simon de Fourneau in 1554, en beiden werden in de kerk van O.L.V.ten Zavel te Brussel begraven. Karel de Fourneau, zoon van Simon en van Maria de Baillet, was vaandrig - en later kapitein van een krijgsbende onder het bevel van de graaf van Boussu. Van 1579 tot 1582 was hij schepen en schatbewaarder van de stad Brussel. Op 20 augustus 1562 huwde hij met Maria de Ghyn (de Ghin of de Gheyn), vrouwe van Cruyckenbourg, Wambeke, Lombeeke, Ternath, Wesemaele-bij-Wambeke, enz., dochter van Jan de Ghyn (Tirools edelman, schatbewaarder van koningin Maria van Hongarije) en van Catherina 't Serclaes. Catherina 't Serclaes en Lucretia de Ghyn, respektievelijk moeder en zuster van Maria, deden afstand van al hun rechten op bovenvermelde plaatsen, zodat Karel de Fourneau, door zijn huwelijk, in het bezit kwam van al deze heerlijkheden. Karel de Fourneau overleed op 13 januari 1613, 72 jaar oud; zijn echtgenote, Maria de Ghyn, was toen reeds overleden op 18 december 1605, 51 jaar oud, en uit hun huwelijk waren 13 kinderen geboren : Jan de Fourneau, ridder, heer van Cruyckenbourg, Wambeke, Lombeek, Ternath, enz., heerlijkheden die zijn vader, Karel de Fourneau, hem op 3 februari 1597 - zijn huwelijksdag - toestond en als leengoed instelde. Hij was een buitengewoon begaafd man, werd 12 maal schepen en 5 maal schatbewaarder van Brussel, en in 1636 burgemeester van voornoemde stad. Op 8 april 1620 verleende koning Filips IV hem de ridderorde en later het hoog, middelbaar en lager gerecht van Ternath, Wambeek en Sinte-KatherinaLombeek. Hij huwde met Joanna-Françoise (oudste dochter van Antoon François, heer van Wodecq, Beaulieu, Everbecq, enz., en van Ludovica Du Jardin) erfgename van de heerlijkheid Wodecq. Uit dit huwelijk sproot één zoon, Karel-Antoon de Fourneau, heer van Wodecq, overleden op 26 oktober 1659. Jan de Fourneau trad in een tweede huwelijk met Josina de Vriendt, dochter van Maximiliaan de Vriendt, geheimschrijver der stad Gent, en van Josina Vyts. Het kontrakt werd verleden te Gent op 1 maart 1605. Jossina de Vriendt overleed op 16 juli 1609 en liet twee dochters na : Maximiliana, kloosterzuster bij de Annonciaden te Brugge, geboren in 1607, geprofest op 2 juli 1629 en Anna, gestorven op 15-jarige leeftijd. Jan de Fourneau verbond zich in een derde huwelijk, per kontrakt verleden op 16 juni 1610, met Anna van der Thommen, dochter van Lodewijk van der Thommen, heer van Linden, Wilsele, enz., weduwe van Beernaard Streignaert, alias Karel, heer van Huldenberghe, Onze-Lieve-Vrouw-Waver, Bonheyden, enz. Op 17 september 1632 overleed Anna van der Thommen, waarna Jan de Fourneau een vierde huwelijk aanging, per akte van 5 juni 1635, met Barbara van der Eycken, dochter van Joost, heer van Rivieren, Ganshoren, enz., en van Barbara de Mol. Jan de Fourneau overleed op 20 juli 1649. Zijn vierde echtgenote overleefde hem maar enkele maanden, zij stierf op 19 september 1649, beiden werden te Ternat begraven; Theodoor de Fourneau, heer van Sint-Ulriks-Kapelle (t14 februari 1634); Catherina de Fourneau, huwde per kontrakt te Brussel verleden op 9 juli 1587, Karel de Lalaing, heer van Santberghe, Mouillière, enz., zoon van Jakob de Lalaing, ridder, heer

- 40 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 40

Gravure voor baron Le Roy (1696). van Santberghe, MouilliĂ¨re, Beauvolers, enz., en van Maria d'Enghien, vrouwe van Santberghe. Catherina overleed op 4 mei 1648, haar echtgenoot, Karel de Lalaing, was haar reeds in het graf voorafgegaan op 2 april 1632; - Karel de Fourneau werd te Brussel geboren, in de Sinte-Goedele-kerk gedoopt en als ridder-kloosterbroeder van de Maltaorde aangenomen. Zijn proeven van adeldom werden te Frankrijk in 1586 aanvaard en de bulle van aanneming in de Orde van Malta dagtekent van 7 april 1587. Karel ondernam verschillende riddertochten (caravanes) tegen de Muzelmannen en stierf te Malta, in mei 1593; - Maria de Fourneau trad, per kontrakt van 28 november 1590, in het huwelijk met Jan de Vilhain, heer van Verlaine, schepen van Durbuy, enz., zoon van Nikolaas de Vilhain, heer van Verlaine en eveneens schepen van Durbuy; - Margaretha de Fourneau huwde op 11 juli 1607 met don August Samaniego, edelman en schildknaap van de aartshertogen Albrecht en Isabella, zoon van don Juan Samaniego en dona Beatricia de Fries y Bracamonte; Charlotta de Fourneau werd de gade van Felix Majone, kapitein in dienst van Zijne Katholieke Majesteit. Per testament, verleden te Brussel op 13 juni 1634, maakte zij haar man ĂŠnige erfgenaam van al haar bezittingen; - Jakob de Fourneau, kapitein van een groep voetvolk Waalse soldaten werd, samen met de bijzonderste leden van de toenmalige adel, aangewezen om de inhuldiging bij te wonen van de aartshertogen Albrecht en Isabella. Op 19 juni 1605 werd hij te Brussel onthoofd; - Adriaan de Fourneau, heer van Habbeeke, kanunnik van Bergen-op-Zoom, vanaf 6 augustus 1607 kanunnik van Nijvel, werd later prior van zijn kapittel. Hij deed afstand van al zijn rechten op de nalatenschap van zijn vader, ten voordele van zijn broer, Theodoor de Fourneau, op 10 mei 1618. Hij overleed op 22 maart 1654 en werd te Ternat begraven; Anna de Fourneau werd de echtgenote van Jan Pasteels, heer van Oplinter. Per testament van 1 juli 1635 liet zij al haar onroerende goederen over aan haar nichten Anna en Francisca de Lalaing, dochters van Karel de Lalaing, heer van Santberghe, en haar zuster Catherina de Fourneau; - Frans de Fourneau werd kloosterling te Groenendaal; na zijn dood werd hij te Leuven begraven; - Lucretia-Scholastica de Fourneau, trad als non in het klooster van Grooten-Bijgaarden, waar zij op 6 augustus 1607 geprofest werd. Later werd zij kloostermoeder en in 1641 tot de 29ste abdis van dit klooster verheven, ambt dat zij behield tot aan haar dood, in 1664; en - Everaert de Fourneau werd heer van Habbeke, na de dood van zijn broers. Hij was in Spaanse krijgsdienst en vermaakte, per testament van 30 maart 1619, al zijn goederen aan zijn broer Theodoor de Fourneau. Hij overleed op 21 juli 1660 en werd te Ternat begraven. De tweede zoon van deze 13 kinderen, Theodoor de Fourneau, heer van Cruyckenbourg, Sint-Ulriks-Kapelle, enz., licentiaat in de rechten, schepen van Brussel van 1597 tot 1599, werd raadsman van de Hoge Raad van Brabant benoemd op 24 december 1602 en oefende eveneens

- 41 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 41

het ambt uit van onderkanselier. Op 15 augustus 1626 schonk koning Filips IV hem de ridderorde. Op 25 september 1598 trad hij te Brussel in het huwelijk met Maria Maes, dochter van Philip Maes, heer van Bodeghem, Ophem, enz.. raadsheer en griffier der Staten van Brabant, later voorzitter van de Rekenkamer te Rijsel. en van Francisca de Foccant. Op 28 juni 1605 trad Theodoor de Fourneau in een tweede huwelijk met Anna Perremans, weduwe van Jan de Zeune, ontvanger der Staten van Brabant, dochter van Gillis Perremans, sekretaris van de Raad van Brabant en van Anna van Aelst. Na de dood van zijn tweede echtgenote, hertrouwde Theodoor de Fourneau op 26 december 1618 te Mechelen met Joanna de Rovelasca, vrouwe van Ranst en Milleghem, weduwe van Jakob van Varick, raadsheer bij de Hoge Raad van Mechelen, dochter van Jakob de Rovelasca en van Isabella van Kesselt. Theodoor de Fourneau en Joanna de Rovelasca maakten op 18 mei 1619 een «testament conjonctif» (= echtverbintenistestament) waarin Joanna verlangde dat haar stiefzoon een huwelijk zou aangaan met haar nicht Isabella van Berchem, dochter van Hendrik van Berchem en haar zuster Isabella de Rovelasca. Joanna de Rovelasca overleed in augustus 1628 en op 28 oktober 1630 stapte Theodoor de Fourneau te Aken voor de vierde maal in het huwelijksbootje en de uitverkorene was ditmaal Elisabeth Berthout de Belven, vrouwe van Vranckenborch, weduwe van Frans van Merode van Houffalize, dochter van Theodoor Berthout de Belven, schepen van het gerechtshof van Aken (échevin de siège). Op 20 oktober 1617 kocht Theodoor de Fourneau van Philippe de l'Espinoy de heerlijkheid van Sint-Ulriks-Kapelle, en maakte er, op 6 november van hetzelfde jaar. een leenroerig goed van. Theodoor de Fourneau stierf op 14 februari 1634; een zerksteen, in de buitenmuur van de kerk van Sint-Ulriks-Kapelle aangebracht, draagt als opschrift : «Icy gist Messire Theodore de Fourneau, Chir. seig' de la Chapelle, Ranst, & c. fits de Charles, esquier, seign' de Cruyckenbourg» Op de steen bemerkt men de edelkwartieren van Fourneau, Lannoy, Baillet, Vreckem, Ghyn. Berchem, 't Serclaes en Van der Ryt. Theodoor de Fourneau staat er op afgebeeld als 17de eeuwse ridder, met volle wapenuitrusting, wapenrok en Spaanse halskraag; in het bovenste deel zijn twee engelen gebeiteld, fakkels en doodshoofden dragende, evenals een wimpel waarboven het wapenschild van de overledene met het opschrift : «pellit et repellit». Het is dus heel waarschijnlijk dat Theodoor de Fourneau in deze kerk begraven werd en niet, zoals b.v. baron de Stein d'Altenstein in zijn werk «Annuaire de la Noblesse de la Belgique» schrijft, in de kerk van Ternat bijgezet werd. Uit het eerste huwelijk van Theodoor de Fourneau met Maria Maes, sproot Philip-Frans de Fourneau, die de eerste graaf werd van Cruyckenbourg. Philip-Frans de Fourneau (t19 maart 1666 te Ternat), een edelman onder aartshertog Albrecht, begaf zich in 1623, op voorspraak van aartshertogin Isabella - Albrechts weduwe - naar het Spaanse hof te Madrid om er in 's konings dienst te treden. Op 20 augustus 1624 werd hij ridder van Sint-Jakob, deed later een retraite in het Augustijnenklooster te Brussel, waar hij op 17 mei 1626 zijn geloften aflegde in de handen van prior Michaël Beydaels. Toen hij later wilde huwen was hij dus verplicht daar toelating voor te vragen, die hij van de koning op 4 september 1629 verkreeg. Op 7 juli 1643 werd hij door keizer Ferdinand tot baron van het Heilig Rijk benoemd, werd op 14 maart 1650 baron van Sint-Ulriks-Kapelle en op 23 oktober 1662 graaf van Cruyckenbourg, waarvan hij het verhef deed op 9 januari 1663. Samen met zijn volle neef, Karel-Antoon de Fourneau, heer van Cruyckenbourg, Wambeke, Lombeke, Ternath, Wodecq, Everbecq, enz., ridder in de Orde van Malta, enz., zoon van Jan de Fourneau en Joanna François, stichtte Philip-Frans op 22 december 1633 een majoraat of eerstgeboorterecht, in de vorm van een familieverband («pacta conventa»). Na de dood van Karel-Antoon, op 25 oktober 1659, vielen al deze bezittingen, alsmede de pachthoeven van Marcquebreuq tegen Geraardsbergen, het Hof Cruyckenbourg in de Lange Ridderstraat te Brussel, d e landerijen van Ten Broecke onder Sint-Ulriks-Kapelle, d e pachthoeven van Bodeghem en van Sierenbeeck, de heerlijkheden en landerijen van Wildere, Ranst en Milleghem, de heerlijkheid en landerijen van Wocq of Wodecq, met hoog, middelbaar en laag gerecht, enz., volledig aan Philip-Frans de Fourneau. Per kontrakt van 20 april 1629, voor de schepenen van de stad Antwerpen, huwde Philip-Frans de Fourneau met Isabella van Berchem, vrouwe

- 42 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 42

van Ranst en Milleghem, dochter van wijlen Hendrik van Berchem, heer van Berchem en Tongelaar, en van Isabella de Rovelasca, de zuster van zijn stiefmoeder, en op diezelfde dag deed Isabella afstand van de heerlijkheid van Wildere onder Kampenhout ten voordele van haar schoonzoon. De graaf van Cruyckenbourg overleed op 18 maart 1666 en uit zijn huwelijk met Isabella van Berchem waren tien kinderen gesproten : - Philip-Theodoor de Fourneau, die volgt; - Hendrik-Frans de Fourneau, baron van Sint-Ulriks-Kapelle, enz. Hij diende in het leger van Filips, koning van Spanje; werd sergeant-majoor op 1 juli 1654 van een krijgsbende van driehonderd man voetvolk, en voerde vanaf 2 november 1690 het bevel over een afdeling Waalse soldaten, onder markgraaf de Gastanaga. Op 5 augustus 1673 huwde hij te Gent met Catherina-Francisca de Gheusere, gedoopt op 30 maart 1634, dochter van Geerhard de Gheusere en van Joanna van der Gucht, vrouwe van Luchtbier. Na de dood van zijn eerste vrouw trad hij in een tweede huwelijk met Dona Anna-Genoveva-Dorothea de Sarasa, weduwe van don Philip de Ximenez. Hij had slechts één dochter uit zijn eerste huwelijk : Anna-Angelina-Hendrika-Albertina de Fourneau (f1715), te Gent gedoopt op 13 juni 1678. Zij huwde te Gent op 20 augustus 1695 met haar volle neef Philip-Frans de Fourneau en na diens dood verbond zij zich te Brussel in een tweede echt, op 26 september 1710, met Jan-Jakob, markgraaf Devenish d'Athlone, luitenant-veldmaarschalk, gouwheer van Kortrijk, enz., zoon van Willem Devenish d'Athlone en van Eleonara O'Conner Roe; - Karel-Jan de Fourneau, geboren te Brussel op 15 maart 1635, werd op 21 februari 1652 kanunnik van het Sint-Servaaskapittel te Maastricht, kapelaan van de Koninklijke bidplaats te Brussel, licentiaat in de rechten (1658); koorkanunnik (chanoine gradué) van de O.L. Vrouwkerk te Antwerpen op 24 oktober 1661; priester gewijd in 1666; opperpriester van het bisdom in 1676; aartsdiaken in 1678 en daarna vicaris-generaal sede vacante. Hij overleed te Antwerpen op 15 januari 1693; - Barbara-Jakoba de Fourneau, huwde te Brussel op 16 september 1682 met Philip-Hendrik de Steenhuys, heer van de baronie van Hernen, van Schrevelduyncapelle, van Bekensteyn, enz. (°Bekensteyn 16 oktober 1635-(kasteel van Hernen 1 oktober 1690). Zij overleed kinderloos op 19 februari 1705 en werd in de kerk van Kampenhout bijgezet; - Catherina-Anna de Fourneau, overleed ongehuwd te Wildere op 13 juni 1706; - Everaart de Fourneau, gedoopt in de Brusselse Sint-Niklaaskerk op 30 juni 1641, werd edelknaap van de grootmeester der Maltaorde en in 1655 als ridder van Malta in die orde opgenomen. Hij was kommandeur van Villedieu in Normandië en van Castre in de Nederlanden. Een bulle van Adriaen de Wignacourt benoemde hem op 25 juli 1690 tot grootmeester in de Orde van Malta; - Frans-Philip de Fourneau, geboren te Brussel op 17 september 1644, en in de SintNiklaaskerk aldaar gedoopt, werd kapelaan van de kerk van Bouchout. Als plaatsvervanger van zijn broer werd hij later kanunnik van het kapittel van Sint-Servaas te Maastricht, waar hij, op 24 februari 1697, overleed; - Ignatius de Fourneau, kapitein van een krijgsbende van honderd kurassiers op 21 maart 1674; sergeant-majoor van de afdeling ruiters van graaf de Mastaing; kampmeester op 25 december 1687; sergeant-majoor van een afdeling dragonders te voet en buksschieters te paard op 14 april 1691; veldoverste en kampmeester van een afdeling ruiters op 25 augustus 1693. Hij onderscheidde zich in talrijke veldslagen : o.a. in de oorlog tegen Portugal te Galicië; tijdens de belegering van Chasteroy in 1677; in de verdediging van de steden Gent en Bergen, waar hij gewond werd door een stuk bom; maar vooral in de slag van Neerwinden (29 juli 1693) in de provincie Luik. In de laatste jaren van zijn leven werd hem nog de post van algemeen opzichter der ruiterij toevertrouwd. Hij overleed in 1704; - Isabella de Fourneau, vrouwe van Wambeke, stierf op 4 november 1722 te Wilderen, in de leeftijd van 73 jaar; en - Marie-Antonia de Fourneau, overleed op jeugdige leeftijd in 1666.

- 43 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 43

Van deze tien kinderen is het de oudste zoon, Philip-Theodoor de Fourneau die de volgende kasteelheer werd van Cruyckenbourg. Philip-Theodoor de Fourneau, graaf van Cruyckenbourg (verhef op 22 mei 1666), baron van Sint-Ulriks-Kapelle en van het Heilig Rijk, heer van Ternath, Lombeke, Wambeke, Ranst, Milleghem, Wildere, Vichte, enz., eerste erfelijk maarschalk van Vlaanderen, lid van de Edelstaat van Brabant, kapitein van een krijgsbende van honderd kurassiers op 1 juli 1654; sergeant-majoor der ruiterij op 2 juni 1657; kampmeester van een afdeling van twintig krijgsbenden voetvolk op 16 mei 1667, enz. Per kontrakt van 23 april 1653, en met toelating van Rome, trouwde hij te Antwerpen met zijn nicht Maria-Anna van Berchem, dochter van Hendrik van Berchem en van Maria de Tassis. In 1671 kocht hij nog de heerlijkheden van Wodecq en Everbecq en op 21 augustus 1666 verkochten hij en zijn moeder, Isabella van Berchem, het kasteel van Sint-Ulriks-Kapelle, met aanhorigheden en lusthof, aan Kristoffel Hannosset, ridder, algemeen ontvanger der domeinen van het kwartier van Brussel, enz. Zijn echtgenote, Maria-Anna van Berchem overleed reeds op 13 maart 1663 en werd in de parochiale kerk van Berchem bij Antwerpen, onder een prachtige grafzerk, begraven. Uit hun huwelijk werden vijf kinderen geboren : - Philip-Frans de Fourneau, die volgt; - Theodoor-Hendrik-Jozef de Fourneau, heer van Wodecq, enz., trad op 15 maart 1681 in de krijgsdienst. Hij werd vaandrig benoemd op 23 maart 1681; kapitein van een krijgsbende kurassiers op 6 oktober 1688; luitenant-kolonel van het regiment van de graaf de Ribeaucourt op 20 december 1702; kolonel van een afdeling kurassiers op 20 mei 1705; enz. Zijn eerste vrouw overleed op 10 december 1699; zijn tweede vrouw, Dorothea de Sarassa, op 22 augustus 1718, en beiden werden te Ternat begraven. Hijzelf overleed te Ternat op 24 maart 1724; door zijn testament van 17 maart 1689 had hij zijn broer, Philip-Frans, als zijn universele erfgenaam aangesteld; - Karel-Antoon de Fourneau, geboren op 23 december 1658, werd reeds op 1 mei 1666 opgenomen als ridder (!) in de Orde van Malta. Hij trad in soldatendienst bij de krijgsbende van zijn oom Ignatius de Fourneau en werd vaandrig benoemd op 12 oktober 1678. Hij deed zijn proeven in de Maltaorde voor de grote priorij van Frankrijk, die hem er akte van gaf op 13 november 1681. Door magistrale bulle van 4 maart 1683 werd hij algemeen gezant van de Orde van Malta in de Nederlanden en het Land van Luik. Later werd hij nog grootprior van Champagne en kommandeur van La Bracque. Hij overleed te Brussel op 28 februari 1729 en werd op 1 maart in de kerk van Ternat begraven. Zijn onwettige dochter, Katrien de Fourneau, huwde met Sebastiaan de Heze, griffier van Ternat; - Florentinus-Romanus de Fourneau, vaandrig en, sinds 17 oktober 1688, kapitein van een afdeling Spaanse kurassiers, sneuvelde op 30 juni 1703 in de slag van Ekeren bij Antwerpen; en - Barbara-Antonia de Fourneau, huwde met Joris de Steenhuys, heer van Aerdt, zoon van Godefried de Steenhuys en van Theodora Vygh. Zij overleed in 1726. Van deze vijf kinderen is het de oudste zoon, Philip-Frans de Fourneau, die de volgende graaf werd van Cruyckenbourg. Philip-Frans de Fourneau, graaf van Cruyckenbourg, vrijheer van Capelle; baron van het Heilig Rijk, eerste erfelijke maarschalk van Vlaanderen; heer van Ternath, Wambeke, Lombeke, Berchem, Ranst, Milleghem, Vichte, enz., werd te Berchem gedoopt op 14 september 1655. Hij was, sinds 30 maart 1676, kapitein van een bende ruiterij en werd in 1705 toegelaten tot de Edel-Staat van Brabant. Hij huwde te Gent, na toelating van Paus Innocentius XII, op 20 augustus 1695 met zijn direkte nicht, Anna-Angelina-Hendrika-Albertina de Fourneau. Philip-Frans de Fourneau overleed in 1706 en had, uit zijn huwelijk met zijn nicht, vier kinderen : - Philip-Theodoor-Frans de Fourneau, die volgt; - Angelina-Hendrika de Fourneau, overleden op 27 augustus 1728, en te Ternat begraven; - Hendrik-Theodoor de Fourneau, overleed op 14 mei 1761 en werd te Ternat begraven; en - Elisabeth-Catherina de Fourneau, trad op 28 mei 1729 in het huwelijk met Albrecht-

- 44 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 44

� f ' MNYYWY4�IY�YWIi�IVrWIIlY1'WwY�W�rwu�,_.1:°. �

'IVJ -LSkU qrAteenurnlheocioordrePourneae ie S int , U/nhscapelle. Jozef de Rifflart, markgraaf van lttre, heer van Sint-Martens-Tongeren en Thibermont, zoon van Leopoldus-Ignatius-Ferdinandus de Rifflart en van Dorothea de Vooght, alias de Gryze. Philip-Theodoor-Frans de Fourneau werd de volgende graaf van Cruyckenbourg, waarvan hij het leenverhef deed op 18 februari 1707. Door een brief van Hendrik IV, koning van Frankrijk, aan zijn vader gericht, werd de naam van het kasteeldomein verfranst en leest men vanaf die tijd regelmatig «Cruquembourg». Hij werd te Brussel geboren, gedoopt in de Sint-Niklaaskerk op 23 september 1696, en trad op 21 februari 1716 te Mechelen in het huwelijk met Maria-Theresia-Carolina de Brouchoven de Bergeyck, dochter van Jan van Brouchoven, graaf van Bergeyck, oppertoezichter van het geldwezen, raadsheer van de Staten-Raad van Vlaanderen en der Nederlanden, enz., en van Livina-Maria de Beer. Philip-Theodoor-Frans de Fourneau, werd in hoedanigheid van eerste maarschalk (premier maréchal héréditaire) van Vlaanderen, afgevaardigd bij de inhuldiging van keizer Karel VI (als graaf van Vlaanderen) te Gent op 10 oktober 1717, en werd op 11 april 1720 in de Edelstaat van Brabant opgenomen. Hij overleed in de maand mei 1724 en werd te Ternat begraven. Zijn weduwe, Maria-Theresia-Carolina de Brouchoven de Bergeyck, trad in 1731 in een tweede huwelijk met Andreas, graaf van Licques (j-Mechelen 8 oktober 1752) en overleed te Brussel op 7 april 1763 in de parochie van Finister. Zij had van haar eerste gemaal, Philip-Theodoor de Fourneau, vijf kinderen : - Hendrik-Jozef-Philip-Ghislenus de Fourneau, die volgt; - Jan-Baptist-Frans-Ghislenus de Fourneau, werd te Mechelen geboren en aldaar gedoopt in de kerk van Sint-Pieter op 4 oktober 1718. Hij werd vaandrig van de Waalse garden in dienst van Spanje op 1 oktober 1741 en onderluitenant bij de grenadiers op 16 juni 1745. Hij overleed ongehuwd te Brussel op 2 januari 1785 en werd op 4 januari te Ternat begraven;

- 45 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 45

De titel van graaf van Fourneau van Cruyckenbourg en van Vichte, werd erkend onder het bestuur der Nederlanden en is alléén overdraagbaar van vader op eerstgeboren zoon; de overige afstammelingen voeren de titel van baron of barones. Van de zeven hiervoor opgesomde kinderen is het de derde dochter, Paulina-Albertina-Maria Ghislena de Fourneau die na de dood van haar moeder, haar intrek nam op het kasteel van Cruyckenbourg. Zij was te Brussel geboren op 12 januari 1831 en trad in 1866 in het huwelijk met Camillus-Emmanuel-Karel-Ghislenus, graaf van Lichtervelde (Gent 24 maart 1824-1901), zoon van Theodorus-Edward-Ghislenus de Lichtervelde (1792-1834) en van Clementia-Joanna de Kerchove d'Ousselghem (1802-1826). Het was het tweede huwelijk van Camillus-EmanuelKarel-Ghislenus want hij was reeds weduwnaar van Elfrieda-Justina-Hendrika de Vaernewyck d'Angest, geboren op het kasteel van Diepenbeek onder Lovendegem op 8 maart 1823 en overleden in 1859 (dochter van Karel-Constantinus-Maria-Bavo-Coleta-Ghislenus, burggraaf van Vaernewyck, Angest, enz. (1767-1835) en van Josephina-Adelaïda-Rosalia de Baillet (17821869)) die hem twee kinderen had geschonken : - Ida-Maria-Josephina-Ghislena, geboren te Gent op 25 april 1847 en overleden te Berlare op 26 november 1849; en - Gontran-Ernest-Desiderius-Aloisius-Ghislenus, geboren te Gent op 17 december 1849 en overleden in 1905. Hij huwde in 1876 met Margaretha, gravin de Spangen (1853-1922). Uit het huwelijk van Camillus-Emmanuel-Karel-Ghislenus, graaf van Lichtervelde met Paulina-Albertina-Maria-Ghislena de Fourneau sproten drie kinderen : - Graaf Theobald, in 1868; - Gravin Maria, in 1869; en - Graaf Albrecht, in 1872, die in 1909 huwde met Maria de Failly (1872-1918). De erfgenamen van de graaf van Lichtervelde verkochten het kasteeldomein van Cruyckenbourg, met 15 ha, in 1938 aan de Broeders der Kristelijke Scholen. De Orde der Broeders van de Kristelijke Scholen (FSC = Fratres Scholarium Christianorum) werd in 1682 gesticht, door de H.Jean-Baptist de la Salle te Reims. De kongregatie wijdt zich aan de opvoeding van de jeugd en geeft basis-, middelbaar- en hoger onderwijs, alsmede technisch en vakonderwijs. Zij is verspreid over de gehele wereld (in 71 landen); het Generalaat bevindt zich, sinds 1937, te Rome en de eerste vestiging in ons land dateert uit 1793. In 1950 werd het kasteel Cruyckenbourg door de Orde der Broeders van de Kristelijke Scholen ingericht tot een omvangrijke kostschool en het geheel werd onder hun handen keurig gerestaureerd. De salons van de adellijke heren van weleer werden omgevormd tot klaslokalen en op het domein werd een voetbalplein aangelegd en een sporthal opgericht. Intussen werd het internaat in deze school afgeschaft. Men kan het kasteel van Cruyckenbourg bereiken via een prachtige dreef welke het waterslot met de kerk verbindt. Deze dreef werd «geklasseerd» als landschap op 14 juli 1943. Men mag ongestoord tot aan het kasteel wandelen - waarvan de ooster- en noordervleugel op 12 juli 1951 opgenomen werden in de lijst der beschermde monumenten - en een blik werpen op het domein dat als landschap «geklasseerd» werd op 5 december 1962.

- 46 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 46

REEDS BEHANDELDE KASTELEN CLEYDAEL ( A a r t s e l a a r )

Jrg.

4 - 1975

nr.

REIGERSHOF ( B e r e n d r e c h t )

Jrg.

6 - 1977

nr.

VELTWYCKHOF ( E k e r e n )

Jrg.

6 - 1977

nr.

GELMELSLOT ( H o o g s t r a t e n )

Jrg.

7 - 1978

nr.

KLAVERBLAD ( W i l r i j k )

Jrg.

7 - 1978

nr.

WYNENDAELE ( T o r h o u t )

Jrg.

7 - 1978

nr.

DE R E N E S S E ( O o s t m a l l e )

Jrg.

8 - 1979

nr.

VAN D E R S T R AT E N W A I L L E T ( W e s t m a l l e )

Jrg.

8 - 1979

nr.

KANTEKROOI ( M o r t s e l )

Jrg.

8 - 1979

nr.

BOUCHOUT ( M e i s e )

Jrg.

8 - 1979

nr.

HET S T E E N ( A n t w e r p e n )

Jrg.

9 - 1980

nr.

DE MERODE ( W E S T E R L O )

Jrg.

9 - 1980

nr.

DE R I B E A U C O U RT ( P E R K )

Jrg.

9 - 1980

nr.

BOECKENBERG ( D e u r n e )

Jrg.

9 - 1980

nr.

BEAULIEU ( M a c h e l e n )

Jrg.

- 1981

nr.

MARKENTOREN ( Z i c h e m )

Jrg.

- 1981

nr.

RAVENHOF ( S t a b r o e k )

Jrg.

- 1981

nr.

TER E L S T ( D u f f e l )

Jrg.

- 1981

nr.

TER L I N D E N ( E d e g e m )

Jrg.

- 1982

nr.

VREDENBORG ( B o e c h o u t )

Jrg.

- 1982

nr.

STARRENHOF ( K a p e l l e n )

Jrg.

- 1982

nr.

ALDEN B I E S E N ( R i j k h o v e n )

Jrg.

- 1982

nr.

TER B E K E ( W i l r i j k )

Jrg.

12 : - 1 9 8 3

nr.

WISSEKERKE ( B a z e l )

Jrg.

- 1983

nr.

CORTEWALLE ( B e v e r e n - W a a s )

Jrg.

- 1983

nr.

TER S A K S E N ( B e v e r e n - W a a s )

Jrg.

- 1983

nr.

TER W E L L E ( B e v e r e n - W a a s )

Jrg.

- 1984

nr.

VORDENSTEIN ( S c h o t e n )

Jrg.

- 1984

nr.

AMERLOO ( S c h o t e n )

Jrg.

- 1984

nr.

PRINSENKASTEEL ( G r i m b e r g e n )

Jrg.

- 1984

nr.

TER H A M ( S t e e n o k k e r z e e l )

Jrg.

- 1985

nr.

- 47 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 47

HULGENRODE ( W o m m e l g e m )

Jrg.

- 1985

nr.

MARGA ( D i e g e m )

Jrg.

- 1985

nr.

MEDISTER ( K a p e l l e n )

Jrg.

- 1985

nr.

ISQUE ( O v e r i j s e )

Jrg.

- 1986

nr.

BROECHEMHOF ( B r o e c h e m )

Jrg.

- 1986

nr.

HEMIKSEMHOF ( H e m i k s e m )

Jrg.

- 1986

nr.

GROOT K A S T E E L ( ' s - G r a v e n w e z e l )

Jrg.

- 1986

nr.

BOTERLAERHOF ( D e u r n e )

Jrg.

- 1987

nr.

MONTAIGLE ( F a l a Ã« n )

Jrg.

- 1987

nr.

RUMBEKE

Jrg.

- 1987

nr.

GESTELHOF ( G e s t e l )

Jrg.

- 1987

nr.

MISHAEGEN ( B r a s s c h a a t )

Jrg.

- 1988

nr.

KRUISHOUTEM

Jrg.

- 1988

nr.

KONINKLIJK PA L E I S ( L a k e n )

Jrg.

- 1988

nr.

PUTTE

Jrg.

- 1988

nr.

KRUIKENBURG ( T e r n a t )

Jrg.

- 1989

nr.

f F : h N , ^ " f .

1 1 < I

l i d

v i l l l

('nir(Il1cinh1)iirp.

!laai

'cl) PIriril uit x v i j "

- 48 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 48

Hof van Rameien

BESCHIKBAAR VA N A F OKTOBER 1 9 8 9 :

«VAN KASTEEL NAAR KASTEEL» deel 3 Uitgave : Kulturele Heemkring «HOBONIA»

- 49 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 49

BEHANDELDE KASTELEN IN DEEL 3 BEERSEL BEVEREN (TER SAKSEN) BEVERST (SCHOONBEEK) BOIS-DE-LESSINES (LESTRIVERIE) BOOISCHOT (TER LAKEN)

MONTIGNIES-SUR-ROC NIEL RETIE (DUFOUR) SCHILDE SCHOTEN (VILLERSHOF)

BOUILLON BRASSCHAAT (MISHAEGEN) CAMBRON CASTEAU DEURNE (BOTERLAARHOF) ECAUSSINES-LALAING FALLAIS FUMAL GESTEL (RAMEIEN) HEKS HOBOKEN (BROYDENBORG) HOEPERTINGEN

SCHOTEN (WITHOF) SENEFFE SINT-PIETERS-RODE (HORST) SINT-ULRIKS-KAPELLE (DE LA MOTTE) SOIRON STEENOKKERZEEL (TER HAM) THY-LE-CHATEAU TURNHOUT VOORMEZELE (ELZENWALLE) WEMMEL WESTERLO (NIEUW KASTEEL) WESTMALLE WILRIJK (STEYTELINCK) WULVERINGHEM (BEAUVOORDE) ZUIENKERKE (KLEIHEM)

HUIZINGEN (BEAULIEU) KRUISHOUTEM LAKEN (KONINKLIJK PALEIS) MERKSEM (ROOSENDAEL)

�

Hoe bestellen Door storting of overschrijving van het overeenstemmend bedrag op rekening nr. 0 0 1 - 1 7 6 7 8 4 0 - 9 1 t . n . v. HOBONIA - Bredabaan 849 - 2170 WUUSTWEZEL Ofwel : b i j de auteur, Paul Arren, Bredabaan 849 - B - 2 1 7 0 Wuustwezel - Te l . 03/663.13.31 Ofwel : b i j de uitgever, Hobonia, p / a Raymond Roelands (voorzitter) Vinusakker 24 - B - 2 0 8 0 Kapellen - Te l . 03/664.18.88

- 50

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 50

Paul Arren (Â° Boom 8 mei 1941), aktief bestuurslid van de heemkring " H o b o n i a " t e K a p e l l e n -Hoogboom, v e r w o e d navorser als het om o.a. heemkunde, maar vooral als het om de geschiedenis van kastelen gaat, schrijver van talrijke volks- e n h e e m k u n d i g e a r t i k e l s i n v e r s c h i l l e n d e t i j d schriften, auteur van "Van Kasteel naar Kasteel" deel 1 e n deel 2, heeft niet op zijn lauweren gerust ! Deel 3 in de reeks "Van Kasteel naar Kasteel" is beschikbaar vanaf oktober 1989. Hierin is de geschiedenis van 40 Belgische kastelen - verspreid over het hele land - samengebracht. Ook in dit kastelenalbum wordt, met grote preciesheid voor x , F d e geschiedkundige details, ieder kasteel ontleed van bij het ontstaan (of de eerste vermelding) tot op vandaag, met kronologische opgave van alle kasteeleigenaars. Elk behandeld kasteel wordt afgebeeld door foto's, gravures of tekeningen, terwijl meer dan honderd heraldische blazoenen van de kasteeleigenaars de bibliofiele waarde van het boek nog vergroten. Anekdotes en legendes komen ook bij deze kastelen aan bod, wat de al fascinerende wereld van onze kastelen nog boeiender maakt. Voeg hierbij nog dat dit zeer verzorgd en artistiek uitgevoerd werk geschreven werd in een vlotte leesstijl, dan ligt het voor de hand dat dit boek in geen enkele boekenkast mag ontbreken.

Kostprijs * Bij voorintekening : TOT 31 JULI 1989 hebt u de kans om in te tekenen aan 950,- F (+ evtl. 100 F verzendingskosten). - BOVENDIEN WORDT UW NAAM DAN VERMELD IN HET BOEK. - D e voorintekening is geldig van zodra de betaling in ons bezit is. Wie geen verzendingskosten betaalde zal verwittigd worden wanneer het boek ter beschikking is.

* Na 31 juli 1989 : - 1 . 3 5 0 F (+ evtl. 100 F verzendingskosten)

- 51

ďż˝

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 51

�

REEDS BEHANDELDE KASTELEN Deel 1

Deel 2

AARTSELAAR (SOLHOF) ANTWERPEN (STEEN) LES AWIRS (AIGREMONT) BAZEL (WISSEKERKE) BERCHEM (DEN BRAND) BERCHEM (MIDDELHEIM) BEVEREN (CORTEWALLE) BRASSCHAAT (DE MIK) BOECHOUT (VREDENBORG) DEURNE (BOECKENBERG) DEURNE (TER RIVIEREN) DILBEEK (DE VIRON) DUFFEL (TER ELST) EDEGEM (TER LINDEN) EKEREN (VELTWYCKHOF) FRONVILLE (DEULIN) FRANC-WARET GRIMBERGEN (PRINSENKASTEEL) HABAY-LA-NEUVE (LE PONT D'OYE) HAM-SUR-HEURE HAVRE HEMIKSEM (HEMIKSEMHOF) HEVERLEE (ARENBERG) HINGENE (D'URSEL) HOBOKEN (ZORGVLIET) HOOGSTRATEN (GELMELSLOT) KAPELLEN (STARRENHOF) LOPPEM MERKSEM (BOUCKENBORGH) MOORSEL (WATERKASTEEL) MORTSEL (KANTEKROOI) OOSTMALLE (DE RENESSE) POEKE SCHOTEN (AMERLOO) THEUX (FRANCHIMONT) TORHOUT (WYNENDAELE) VIEUXVILLE (LOGNE) VOLLEZELE (STEENHAULT) WAULSORT (FREIJR) WILRIJK (KLAVERBLAD) WOMMELGEM (SELSAETEN) ZICHEM (MARKENTOREN)

AARTSELAAR (DE BUERSTEDE) ANNEVOIE-ROUILLON (ANNEVOIE) ANTWERPEN (KONINKLIJK PALEIS) BEAUMONT BEERNEM (BULSKAMP) BERENDRECHT (REIGERSHOF) BEVEREN (TER WELLE) BINCHE BOECHOUT (FRUITHOF) BOUVIGNES (CRÈVECŒUR) BRASSCHAAT (BELLENHOF) BROECHEM (BROECHEMHOF) DEURNE (ZWARTE AREND) DIEGEM (MARGA) DURAS DURBUY EKEREN (DE BIST) FALAËN (MONTAIGLE) GESTEL (GESTELHOF) HEMIKSEM (MONNIKENHOF) LAARNE LA HULPE (SOLVAY) MACHELEN (BEAULIEU ) MODAVE OELEGEM (VRIESELHOF) OVERIJSE (ISQUE) PERK (DE RIBAUCOURT) RANST (DOGGENHOUT) RANST (ZEVENBERGEN) REET (LAARHOF) RIJKHOVEN (ALDE BIEZEN) ROBERTVILLE (REINHARDSTEIN) RUMBEKE SCHOTEN (DE LIST) 'S-GRAVENWEZEL (GROOT KASTEEL) SINT-ULRIKS-KAPELLE (NIEUWERMOLEN) SOMBREFFE STABROEK (RAVENHOF) TERNAT (KRUIKENBURG) VORST (MEERLAER) WESTERLO (DE MERODE) WILRIJK (TER BEKE) WOMMELGEM (HULGENRODE)

�

- 52 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 52

K E R K E L I J K E �I�� IC I

) r � •�

• .

��'�

•� •� •� •�

• .

DE BI

• .

J .

iC `

• � I� itC • .

H E R A L D I E K .

W A P E N S

S S C H O P P E N

_ .I•

V A N

�

„ J.

• � ` • . I� �f I )IC� •� • �

• .

J•

• . � i C � •�

�. •.

•

• .

, C

D E

A N T W E R P E N

J•J' J • J . `l' J • J••.AnAXAi�Á)�AnAnAnAiCXiC� J•J•J• I.t. I I. I..t• J.J.J•.VJ..I• � t . .� J.J�J•J•J�.I•J•.I• �K .I. AXAi:A•.Aií�n�iC�ii�iC�iC�n AiC�iC�nln AnAnAnAn

6. G A S PA R N E M I US Z i j n e i g e n l i j k e n a a m w a s G a s p a r Va n d e n B o s c h ; h i j w e r d t e ' s H e r togenbosch i n 1587 g e b o r e n i n een e e n v o u d i g g e z i n . Na i n D o u a i t e h e b b e n g e s t u d e e r d w e r d h i j p a s t o o r t e W e r v i k . In 1613 was h i j t e r u g i n Douai e n werd d a a r , v i e r j a a r l a t e r , d o c t o r in de godgeleerdheid e n h o o g l e r a a r. Op 2 3 j u n i 1 6 3 4 w e r d h i j a a n g e d u i d a l s b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n ; d e benoeming v a n e e n n i e u w e b i s s c h o p h a d e n i g s z i n s v e r t r a g i n g o p g e l o p e n door h e t o v e r l i j d e n v a n a a r t s h e r t o g i n I s a b e l l a . Paus U r b a n u s V I I b e k r a c h t i g d e d e b e n o e m i n g o p 1 2 f e b r u a r i 1 6 3 5 e n , op 2 2 j u l i v a n d a t z e l f d e j a a r , w e r d G a s p a r Va n d e n B o s c h g e w i j d als b i s s c h o p Nemius. A l s w a p e n s p r e u k nam h i j d e z e l f d e a l s d i e v a n z i j n v o o r g a n g e r, b i s schop M a l d e r u s , " l e t o p u z e l f e n o p d e l e e r " . Z i j n wapen z e l f was : g e d e e l d ; 1 . v a n g o u d , e e n z w a r t e l e e u w m e t rode t o n g e n n a g e l s e n g e k r o o n d v a n ' t z e l f d e ; 2 . d o o r s n e d e n v a n rood e n z i l v e r , o p r o o d t w e e m o l e n i j z e r s v a n z i l v e r ( f i g u u r e i o e n aan d e s t r e e k v a n ' s H e r t o g e n b o s c h ) , o p z i l v e r ( h e t o n d e r s t e d e e l ) een r o d e s t e r m e t a c h t p u n t e n . Het w a p e n , z o a l s h i e r b o v e n b e s c h r e v e n , i s o o k z i c h t b a a r o p e e n g l a s r a a m o p d e b o v e n v e r d i e p i n g v a n h e t museum M a y e r v a n d e n B e r g h te Antwerpen ( m a a r d e l e e u w s t a a t o p d i t wapen w e l omgekeerd; t . t . z . naar d e d e e l l i j n g e r i c h t ) . Eén d e r e e r s t e s t a p p e n d i e d e n i e u w e b i s s c h o p d e e d w a s t r a c h t e n vrede t e brengen i n d e e i g e n r a n g e n . Zo g e l u k t e h e t h e m e e n v e r z o e n i n g t o t s t a n d t e b r e n g e n m e t d é Sint-Bernardsabdij, d i e z i c h steeds tegen h e t gezag van de bisschoppen h a d v e r z e t .

- 53 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 53

Çaspr flrnus óçbisschopvanAgCwgrpen 1635'-1652,. o1SK1'sHerl'o�ev�bo5 K a t e u k \667.

- 54 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 54

In 1636 werd d e b e v o l k i n g ondermijnd d o o r b e s m e t t e l i j k e z i e k t e n . De b i s s c h o p z a g z i c h g e n o o d z a a k t z i j n s e m i n a r i e t e s l u i t e n w e g e n s de h e e r s e n d e p e s t . T a l r i j k e g e e s t e l i j k e n s t i e r v a n a a n d i e k w a a l , opgedaan b i j d e v e r z o r g i n g v a n d e z i e k e n . De o n d e r v i n d i n g d i e h i j a l s p a s t o o r t e W e r v i k h a d o p g e d a a n t e n n u t t e makend, g i n g z i j n e e r s t e z o r g n a a r z i j n p a s t o o r s e n o n d e r p a s t o o r s . Nemius s p o o r d e z i j n p r i e s t e r s t o t m e e r g o d s v r u c h t a a n . De w e e r s l a g b l e e f n i e t u i t b i j h e t v o l k ; i n d e p a r o c h i e s k w a m m e n meer e n m e e r n a d e r t o t h e t H . S a k r a m e n t e n b r a k d e g e w o o n t e v a n d e algemene Kommunie o p d e e e r s t e z o n d a g o v e r a l d o o r . In 1640 woonde b i s s c h o p Nemius d e e e u w f e e s t v i e r i n g v a n d e J e z u ï e t e n b i j e n i n d a t z e l f d e j a a r was h i j o o k aanwezig b i j d e u i t v a a r t v a n P i e t e r Pauwel Rubens. Met d e V r e d e v a n M u n s t e r i n 1 6 4 8 w e r d o n s l a n d a a n H o l l a n d o p g e o ff e r d ; d e Schelde werd g e s l o t e n met h e t gevolg d a t h e t markiezaat B e r g e n - o p -Zoom e n d e b a r o n i e v a n B r e d a v o o r h e t b i s d o m v e r l o r e n gingen. Vo o r d e K e r k b r a k e r e e n p e r i o d e v a n o n d e r d r u k k i n g a a n . In 1648 v e r k o c h t d e b i s s c h o p h e t vroegere buitengoed van Malderus, het Bisschoppenhof o p Beerschot aan de Jezuïeten, m e t de bepaling dat e r een k a p e l moest o p g e r i c h t worden v o o r de k i n d e r e n van d i e wijk. Op 2 4 a u g u s t u s 1 6 4 9 , n a 1 4 j a a r b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n t e z i j n g e weest, w e r d Nemius d o o r h e t k a p i t t e l t o t a a r t s b i s s c h o p v a n K a m e r i j k verkozen. Op 1 d e c e m b e r 1 6 5 1 w e r d z i j n b e n o e m i n g d o o r p a u s I n n o c e n t i u s X b e k r a c h t i g d e n o p 2 4 m a a r t 1652 v e r l i e t Nemius z i j n bisdom A n t w e r pen. Op 2 2 n o v e m b e r 1 6 6 7 s t i e r f h i j t e K a m e r i j k ( C a m b r a i ) e n w e r d d a a r , in de " l ' E g l i s e M é t r o p o l i t a i n " begraven. Z i j n p o r t r e t , g e s c h i l d e r d d o o r Erasmus Q u e l l i n , b e v i n d t z i c h t h a n s i n h e t K o n i n k l i j k Museum v o o r S c h o n e K u n s t e n t e A n t w e r p e n . o o r s p r o n k e l i j k kwam d i t d o e k u i t d e A n t w e r p s e k a t e d r a a l . A l s h e r a l d i s c h e b i j z o n d e r h e i d z i j v e r m e l d d a t a a n h e t wapen Nemius, als aartsbisschop, e e n s c h i l d h o o f d toegevoegd werd - van goud, beladen met een z w a r t e a d e l a a r, m e t d a a r overheen een b a r e n s t e e l met d r i e h a n g e r s . Jos G o o l e n a e r t s

- 55 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 55

BRONNEN : Prof. d r . C . D e C l e r c q : " H e t Bisdom Antwerpen 1559-1962" Uitgave De V l i j t - 1962 Vlaamse S c h o o l : T i j d s c h r i f t v o o r k u n s t e n , l e t t e r e n , w e t e n s c h a p en o u d h e i d k u n d e - J r g . 1 8 6 7 - 1 8 6 9 ( S t a d s b i b l i o t e e k A n t w e r p e n B. 1 0 9 3 0 I V 6 Museum v a n S c h o n e K u n s t e n t e A n t w e r p e n : B e s c h r i j v e n d e ] c a t a l o g u s oude m e e s t e r s Gazet v a n A n t w e r p e n : D e A n t w e r p s e B i s s c h o p p e n - 8 f e b r u a r i 1 9 6 2 Vo l g e n s h e t " A r m o r i a l " v a n R i e t s t a p i s d e e l 1 v a n h e t w a p e n N e m i u s , t e r w i j l h e t d e e l 2 h e t wapen Lendock z o u z i j n . Jos G o o l e n a e r t s

Nem+uSehISSCho) Ant'wcrpcn gaspar

- 56 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 56

De Wraak ener Jodin Zangw.: ÂŤ Aan het strand stil en verlaten Âť. Tekst : Karel Laurys.

I Hoogboom, E k e r e n e n o m s t r e k e n werd i n o p s c h u d d i n g g e b r a c h t , door d e misdaad z o v e r m e t e l ongehoord e n v o o r b e d a c h t . Een g e n e e s h e e r w e r d g e r o e p e n b i j h e t z i e k b e d v a n e e n v r o u w. To e n h i j d a a r w a s a a n g e k o m e n , om t e d o e n z i j n p l i c h t a l g a u w werd h i j p l o t s ' l i n g n e e r g e k o g e l d door e e n w r a a k z u c h t i g e hand d i e z i c h z e l f d a n wou v e r g e v e n door h a a r m o o r d l u s t overmand.

2 Een J o d i n v a n l i c h t e z e d e n , doorkruiste statiekwartier om t e z o e k e n h a a r g e n o e g e n , in w e l l u s t en i n p l e z i e r en z o w e r d z e d a n b e d r o g e n deed a a n e n g e l m a k e r i j betichte v a l s e l i j k een dokter en d a a r l i e t z i j ' t n o g n i e t b i j . ' t P l a n was i n h a a r opgekomen om d e n a r g e l o z e n m a n naar e e n z i e k b e d d o e n t e komen en z o l u k t ' t d u i v e l s p l a n .

- 57 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 57

3 Argeloos i s h i j g e v a l l e n als s l a c h t o f f e r van z i j n p l i c h t , Elkeen z a l d a n o o k b e s e f f e n de s m a r t e n d e n r o u w w e l l i c h t , van d i e v r o u w e n b e i d e k i n d e r e n die achtergebleven z i j n wie z a l e r h u n t r a n e n s t e l p e n ? ' t H a r t b r e e k t me v a n l e e d e n p i j n . Immer z a l m e n h e m g e d e n k e n Hij d i e v i e l a l s martelaar van z i j n p l i c h t e n n a a s t e n l i e f d e d o o r e e n l a f f e m o o r d e n a a r. n

i. i i

i �

ni. Jn � , i iC �J . n �

VROUaJENOOGEN Te k s t e n m u z i e k : B o b S c h o l t e Dieper dan de sprookjeswereld Helder dan h e t schoonst k r i s t e l Zwijgen kunnen z i j u zweren Wat g e e n t a a l g e t u i g e n z a l . Wat j i j i n j a r e n n i e t w o u v e r k l a r e n Ogen d i e z w i j g e n n i e t . Wat i k n e r g e n s k o n e r v a r e n Eind'lijk mij een b l i k verried. REFREIN Zoet geheim v a n j e h a r t Is i n d i e ogen t e l e z e n Spreken meer w a a r h e i d d a n w o o r d e n . Zeggen w a t o r e n n o o i t h o o r d e n . Zij h e t vreugd, z i j h e t smart. Slechts u i t j e b l i k s p r e e k t j e wezen. S p i e g e l d e r t r o u w v a n man e n v r o u w Spreken : " I k h o u v a n j o u " .

- 58 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 58

A K T I V I T E I T E N De v o l g e n d e a k t i v i t e i t e n l i g g e n r e e d s v a s t e n k a n u i n u w a g e n d a noteren. A l l e leden k r i j g e n nog een p e r s o o n l i j k e u i t n o d i g i n g voor iedere a k t i v i t e i t . Z a t e r d a g 11 m a a r t : W o r s t e b r o o d a v o n d m e t j a a r l i j k e a l g e m e n e l e d e n vergadering en bestuursverkiezing. V r i j d a g 2 4 m a a r t : C o g e l s - O s y l e i ; a a n d e h a n d v a n d i a ' s e n kanmentaar d o o r A l e x E l a u t e n ; J a n P o s s e m i e r s ( d e a u t e u r s van h e t o n l a n g s verschenen w e r k : " O p wandel d o o r d e b e l l e ĂŠpoque") k r i j g e n we een o v e r z i c h t v a n h e t o n t s t a a n v a n d e w i j k " Z u r e n b o r g " . V r i j d a g 7 a p r i l : To n e e l : " D e R a t v a n S i n t - A n d r i e s " i n h e t Zeemanshuis t e Antwerpen Zondag 2 3 a p r i l : S t a d s b e z o e k a a n G e n t o . l . v . e e n p l a a t s e l i j k e gids. Zondag 4 j u n i : W a n d e l i n g i n O u d - A n t w e r p e n o n d e r l e i d i n g v a n M i a Ve r d o n c k . W e b e z o e k e n h e t F a l c o n p l e i n e n o m g e v i n g e n w i p p e n ook e v e n b i n n e n i n h e t k l e i n s t e museum v a n A n t w e r p e n : H e t Brouwershuis. Zaterdag 7 o k t o b e r : V o o r s t e l l i n g v a n h e t b o e k " Va n K a s t e e l n a a r K a s t e e l 3 " m e t e e n k l e i n e f o t o t e n t o o n s t e l l i n g o v e r. B e l g i s c h e kastelen. Zondag 8 o k t o b e r : v e r v o l g t e n t o o n s t e l l i n g v a n 7 / 1 0 . Zondag 1 5 o k t o b e r : W a n d e l i n g i n O u d - A n t w e r p e n o n d e r l e i d i n g v a n Mia V e r d o n c k . Z a t e r d a g 11 n o v e m b e r : T e e r f e e s t i n d e " D e n n e n b u r g h o e v e " t e K a pellen. â&#x20AC;˘ Vr i j d a g 1 7 november : f i l m -

o f dia-avond.

Z a t e r d a g 2 d e c e m b e r : S i n t - N i k l a a s s t o e t d o o r Hoogboom i n s a m e n w e r k i n g m e t a l l e Hoogboomse v e r e n i g i n g e n . Zaterdag 1 6 e n Zondag 17 december : K e r s t m a r k t t e Brasschaat - D r i e hoek. 24 f e b r u a r i 1 9 9 0 : W o r s t e b r o o d a v o n d e n : a l g e m e n e v e r g a d e r i n g . 3 november 1990 : Te e r f e e s t i n d e Dennenburghoeve t e K a p e l l e n Andere a k t i v i t e i t e n - d i e h i e r e v e n t u e e l n o g moeten t u s s e n g e v o e g d worden - z i j n n o g i n v o o r b e r e i d i n g , m a a r d a t h o o r t u n o g w e l t i j d i g .

- 59 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 59

LM Electro LUMON cv.

ELEKTRISCHE INSTALLATIES - nieuwbouw - vernieuwing - herstellingen

VERLICHTING : Op n e t s p a n n i n g o f l a a g s p a n n i n g In w o n i n g , w i n k e l o f t u i n : - verkoop armaturen - advies en plaatsing

DOE HET ZELF : voor nieuwbouw o f v e r n i e u w i n g v a n Uw i n s t a l l a t i e : - b e s t e l Uw m a t e r i a a l b i j o n s - g r a t i s advies

Electro LUMON c v. Raymond ROELANDS Vinusakker 2 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 03/664.18.88

Luc PEETERS Vinusakker 7 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 03/664.75.95

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 60

471teue � V � � �� n � V eits �� ll n „ R _ . i . , � � 4Detea� e e e e , é � L �$41(fouteNt' �A �,.� v ex-est. '�� n � � � �` K v� �,L� P / � _ � e � s� a � } � �

� � tn

�

; �

�

�o41(f•ut•A �� C �� ;

�

elte

v e��°°t .. �,°,,a . Z,tten�W,�sYste stele ,,�{ rust�g � �

een oogl

�

G� aaks�eidin9 Stocin9 K ntCoie loe9an9 t�at�e .�i�dce9`s ie s t e m e s á ��i} i n t e � � O � e�Zoe�é� � � � n � Pe�s ePsyste � � �P�o p � �

41440.

�

n �

�

(

�

e �

v Á ��

��

�

�P+

/ � � ��

p �

e 0 e b t s i t e t e � e� �

�

e 1n �t Ze

)

K2Pe: _8,Zp8 j6(,5r . � �5� F a x p3 3 665 pa 6Q e l l e t + M le. 03,665.0664 6 2p9� K 53q �6 Fax p36 M e t c \ 1 a a � �pb6g ..22,3113/%62'59,3\4c;

�o 6 K�pL1\c� �c1.031665.

Zp8 A g6

`_ � � � M c r t , l l a a � ` 5�6� . Fax p3665 3. y � 1 1 c 1,;..n� . . t . �(13166� �8

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 61

MET HET OOG OP... MORGEN !

r n.crlos Merellaan 57 B-2080 Kapellen (Mariaburg) Tel. 03/665.08.64 Fax. 03/665.34.96

P.V.B.A.

Advies, ontwerp, uitvoering, service van — Buispostsystemen — Rallypostsystemen

Hobonia - 18de jaargang - nr. 1 - januari 1989 - p. 62