Hobonia 1989-3-4 juli oktober

Verantwoordelijke uitgever P. Arren Bredabaan 849 2170 Wuustwezel

D r i e m a a n d e l i j k s

AFGIFTEKANTOOR KAPELLEN 1

tijdschrift

18e JAARGANG 1989 DUBBELNUMMER JULI - AUGUSTUS - SEPTEMBER OKTOBER - NOVEMBER - DECEMBER

V i l l a " D e n n e n d a l " o p d e Hoogboomsteenweg

.t..mîtek Q.,/i4/"7

Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

INHOUD Samenstelling Bestuur Hobonia Antwerpen i n 1889 ( v e r v o l g e n s l o t ) Antwerpenaars i n d e Raad v a n B r a b a n t ( 6 ) De f a m i l i e M a e s De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( 1 8 ) K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : D e wapens v a n d e bisschoppen v a n Antwerpen - 7 . Ambrosius Capello Door d e p o s t o p g e l e g d e r e k l a m e Van k a s t e e l n a a r k a s t e e l , t e n t o o n s t e l l i n g en p e r s v o o r s t e l l i n g Te r u g n a a r d e o u d e s t a l : T e e r f e e s t Inhoudsopgave j a a r g a n g 1 9

R. A l a r d o t

blz. 6 2 blz.

63

J. Goolenaerts R. Van H a e l s t

blz. blz.

82 90

J.

blz. blz.

102 108

blz. blz. blz.

114 138 146

Goolenaerts

H. De S i t t e r H. De S i t t e r

- 61 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 61

HOBON IA

KULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR:

V o o r z i t t e r : R a y m o n d ROELANDS, V i n u s a k k e r 2 4 , ( k o n t a k t a d r e s ) 2 0 8 0 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.18.88 Sekretaris:

P a u l ARREN, B r e d a b a a n 8 4 9 , 2170 W u u s t w e z e l tel. 663.13.31

Schatbewaarder: H a r r y DE SITTER, V i n u s a k k e r 6 0 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : L u c PEETERS, V i r u s a k k e r 7 4 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.75.95

LIDGELD: 3 5 0 F p e r j a a r v o o r g e z i n s b i j d r a g e ; t e s t o r t e n op r e k e n i n g n r . 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 8

- 62 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 62

ANTWERPEN I N

1 8 8 9

(wrwlg al slat) Antwerpen t r e k t voor b e t a l e n .

nijverheden

Op 6 s e p t e m b e r 1 8 8 9 , e v Corvilain, gelegen n a b i j later de Royerssluis z a l is bekend a l s kardoezenf lopige" werkplaats v o o r nen.

aan, maar moet

e r

d i t

j a a r

zwaar

t o l

e n v o o r 1 4 u u r , v l i e g t d e f a b r i e k v a n Austruweel ongeveer o p d e p l a a t s waar gegraven worden, de l u c h t i n . C o r v i l a i n abriek, maar i n f e i t e i s h e t een " v o o r h e t l e d i g e n van scherpe metalen p a t r o -

In h e t b e g i n v a n h e t j a a r h e e f t d e n i j v e r a a r F e r d i n a n d C o r v i l a i n 50 m i l j o e n k a r d o e z e n , o o r l o g s b u i t v a n d e S p a a n s e r e g e r i n g n a d e burgeroorlog a l d a a r, v o o r e e n p e u l s c h i l opgekocht. H i j wou z e laten demonteren om zodoende koper, l o o d van de kogels e n poeder te g e l d e t e m a k e n . H i j p l a a t s t e h e t g o e d j e i n e e n f i k t i e f d o u anedepĂ´t aan d e Steenborgerweertpolder, i n een houten b a r a k , d i e door d e s t a d Antwerpen t e r b e s c h i k k i n g was g e s t e l d . Alhoewel h e t terrein middenin de petroleumhaven l i g t , o p nauwelijks 7 5 meter van d e s t e d e l i j k e s t a p e l p l a a t s v o o r p e t r o l e u m t a n k s v a n H . R i e t h & Co, k r i j g t d e m a n t o c h t o e l a t i n g v a n d e S t a d o m n a a s t h e t d e p Ă´ t , in e e n n o g k l e i n e r e barak, m e t h e t ontladen van d e m u n i t i e t e beginnen.

In z i j n c o r r e s p o n d e n t i e h a d h i j h e t t o e n w e l o v e r h e t r e c u p e r e ren v a n k o p e r, l o o d , e n z . D i e " e n z . " w a s h e t p o e d e r, o f l i e v e r de d r i e s o o r t e n p o e d e r , d i e i n d e k a r d o e z e n s t a k e n . O m g e e n rechten t e moeten betalen, werden de kardoezen, n a het aftrekken van d e k o p p e n , w e e r i n h e t f i k t i e f d e p Ă´ t g e b r a c h t t o t z e k o n d e n worden g e l e d i g d e n h e t l o o d k o n w o r d e n g e s m o l t e n , d e h u l s g e plet. Vo o r r u w koper en l o o d moeten immers geen rechten betaald worden.

Voor d a t p l e t t e n w a s e r e e n s t o o m m a c h i n e , v o o r oven. A l l e s v l a k b i j d i e v o o r r a a d m u n i t i e e n l o s de n e g a t i e v e a d v i e z e n v a n d e n a b i j g e l e g e n o n d e r van H . R i e t h & C o , k a n h i j e r r u s t i g b e g i n n e n t e Pas w a n n e e r d e B e s t e wordt h i j v e r p l i c h t geldige t o e l a t i n g i s dige D e p u t a t i e h e e f t kardoezen geopend.

ndig h e t b e s h i j

h e t smelten een poeder! Ondanks nemingen, v o o r a l werken.

e Deputatie op de hoogte w e r k s t o p t e z e t t e n , t o l i s t . Zonder de t o e l a t i n g dan echter a l meer dan d

wordt g e s t e l d , t e r o v e r e e n van de Bestene h e l f t van d e

Om t o c h v e r d e r t e k u n n e n w e r k e n s c h e r m t h i j m e t d e t e w e r k s t e l ling. Op h e t ogenblik van de ramp werken e r inderdaad 54 vrouwen en m e i s j e s , e n 4 0 m a n n e n e n j o n g e r e n i n d e w e r k p l a a t s v a n C o r v i lain. Meestal kinderen, d i e b . v. v o o r h e t openen van de kardoezen 1 1 c e n t e n k r i j g e n p e r k i s t v a n d u i z e n d . D e b e t a l i n g p e r s t u k

- 63 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 63

Ameriktdok.

I{A'lTENDIJKWK.

Li — 1 I

Yetroo▶M e t h } • ' s hangxan. petrPolmRg •

1 1 1 1 1

• 411 � ('orvilaio'8 kardoezenmsdariju

•

Pompp ■ Marcellia 1300(i>!1 DOKKEN.

Baaain) aas.

Routhangaars

en Ruizen. r houtatapele.

• • H e r b e r g Is Conyolaxd.

Straat.

1o F •v Brazjliü "I r straat. ,� « . a a

>1

g

-.1

�■.■ uiz. e a ! „or; .11ie m: � Pq.

SCHELDE.

* 1 • r:

Situatieschets in "Het Handelsblad':

De plek van de explosie, op een modern havenplan. Corvilain bevond zich ongeveer waar nu de Royerssluis ligt.

- 64 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 64

moest d e ligheid.

s n e l h e i d

opdrijven;

h e t

was zeker

geen

f a k t o r

van

v e i -

De m e i s j e s , d i e m e t e e n k o p e r e n s t i f t h e t p o e d e r u i t d e g e o p e n d e hulzen moesten krabben, hadden een voorschoot om d e n e k gebonden; h e t u i t e i n d e v a n d i e s c h o r t was a a n d e t a f e l v a s t g e n a g e l d , om g e e n b u s k r u i d v e r l o r e n t e l a t e n g a a n .

Wanneer d e B e s t e n d i g e D e p u t a t i e e e n c o m m i s s i e t e r p l e k k e s t u u r t , wordt n a t u u r l i j k n i e t a l l e s g e t o o n d . E r w o r d t b e p a a l d d a t t e n hoogste 300 k g l o s poeder mag aanwezig z i j n . D a t e r i n h e t f i k t i e f e n t r e p Ă´ t honderdduizend kilogram poeder i n l o s s e , n o g v a n het s l a g h o e d j e v o o r z i e n e , kardoezen l i g t , w o r d t verzwegen. Vo o r die wederopslag was trouwens n o o i t d o o r d e t o l d i e n s t e n een v e r gunning gegeven. M a a r d e d o u a n i e r s v a n d i e n s t deden d e o g e n dicht; men had hen immers gezegd " d a t a l l e s i n orde was".

En d a n g e b e u r t h e t o n v o o r s t e l b a r e : b o v e n d e w e r k p l a a t s v a n C o r v i l a i n v e r s c h i j n t een steekvlam, gevolgd door een enorme e x p l o sie. Wegvliegende kardoezen o n t p l o ff e n i n een w i j d e s t r a a l rond de o n g e l u k s f a b r i e k ; p r a k t i s c h a l l e h u i z e n v a n A u s t r u w e e l z i j n vernield, d e petroleumtanks van H.Rieth & Co staan i n brand, i n de s t a d z e l f ( z e l f s t o t B e r c h e m e n M o r t s e l ) z i j n d u i z e n d e n r u i ten v e r b r i j z e l d , s c h o o r s t e n e n a f g e r u k t , dakpannen w e g g e s l i n g e r d , zelfs verzamelingen duur p o r s e l e i n v e r n i e l d . Aan de paviljoenen en a f d a k e n v a n h e t K o n i n k l i j k S t a p e l h u i s i s e n o r m e s c h a d e a a n g e bracht.

In d e l u c h t r i j s t e e n g r o t e w i t t e , v l o k k i g e e n d i c h t e p a d d e stoelwolk o p , d i e e n k e l e minuten l a t e r gevolgd w ordt d o o r e e n onmetelijke zwarte, ondoordringbare rookstreep, d i e a l s ' t ware ze m e t e e n r o u w k l e e d o v e r t r e k t e n a a n s t o n d s v e r d u i s t e r i n g v e r oorzaakt.

De s c h o k i s Vlissingen.

voelbaar

t o t

i n

L i e r,

Wetteren,

Laarne, Dendermonde,

Dadelijk na de o n t p l o f f i n g s n e l l e n a l l e overheden, h e t pompierskorps, a l de dokwerkers, een groot aantal inwoners, geneesheren, in a l l e r i j l n a a r h e t g e v a a r. H o e w e l nieuwe o n t p l o f f i n g e n g e vreesd worden e n o n d e r e e n h a g e l v a n o n t p l o ff e n d e kardoezen, deinst niemand van de moedige redders t e r u g .

Een h a r t v e r s c h e u r e n d e n plaats waar d e " f a b r i e k een o v e r g r o t e p u t , v e r s taal. De tanks van H.Ri kartonnen dozen.

Door d e s c h o k i s h ken i n g e s t o r t . D e de S t a d z o w a t e e n totale k o s t p r i j s v nield.

Al d e

r o n d

d e

a f g r i j s e l i j k schouwspel wacht hen. Op de " h e e f t gestaan, i s n i e t s meer o v e r dan omwoelde aarde en verwrongen stukken meet & Co z i j n v e r n i e l d , opengescheurd a l s

e t gebouw van de uitp pomp, e e n met stoom h a l f m i l j o e n h e e f t an h e t gemeentehuis

f a b r i e k

staande

woon-

ompmachine der droge dokaangedreven t u i g , d a t aan gekost ( e v e n v e e l a l s d e van Borgerhout!), i s v e r -

e n

werkhuizen

z i j n

i n g e -

- 65 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 65

stort.

Het

gehucht Austruweel

i s

s l e c h t s

nog een berg

puin.

Tw e e h u i z e n s t a a n i n v l a m n a a s t h e t u i t g e s t r e k t e b r a n d p u n t , g e vormd d o o r d e p e t r o l e u m d e p ô t s w a a r h e t v u u r w o e d t . V a n d e h e r berg "Congoland", b i j d e Austruweelse d i j k , s t a a n n o g e n k e l e e n paar gescheurde b o u w v a l l i g e muren r e c h t , e n e e n andere h e r b e r g , beneden a a n d e S c h e l d e d i j k , " D e Vo l m o l e n " genaamd, i s v o l k o m e n vernield. De bomen staan van hun bladeren beroofd door h e t o n t zaglijke kogelvuur, e n kilometers v e r worden kardoezen en kogels aangetroffen, t o t i n d e weiden i n d e b u u r t v a n h e t S i n t -Jansplein!

In e e n k r i n g v a n v e l e h o n d e r d e n m e t e r l i g t d e g r o n d b e z a a i d m e t nog o n g e s c h o n d e n , i n g e p a k t e o f v e r s p r e i d e k a r d o e z e n . H o p e n d e z e r kardoezen, d o o r d e o n t p l o f f i n g i n d e petroleumdepôts geworpen, barsten nu en dan l o s met geknal.

In d e i n g e s t o r t e gewonden, w a a r v a plaatsen l i g g e n armen e n b e n e n b brokken verbrand

huizen en onder de verstrooide puinen kermen de n v e l e n a f s c h u w e l i j k verminkt z i j n . O p t w i n t i g l i j k e n , d e énen v a n hun h o o f d , d e anderen v a n eroofd; sommigen z i j n s l e c h t s nog a f z i c h t e l i j k e en verkoold vlees.

" A f g r i j s e l i j k verminkte kinderen, meisjes en jongens, worden u i t de g r o n d o p g e g r a v e n , w a n t d e s c h o k h e e f t d e g r o n d o m g e w o e l d , z o danig d a t d e l i j k e n e n gewonden l e t t e r l i j k d i e n e n opgedolven t e worden. H i e r s t u k k e n a r m e n o f b e n e n , d a a r e e n s c h e d e l o f e e n hand, d a n e e n r o m p z o n d e r h o o f d . . . v e r s c h r i k k e l i j k ! v e r s c h r i k k e l i j k ! " z o g e t u i g t d e h e r b e r g i e r v a n "Congoland", d i e i n z i j n deur v a n h e t m i d d a g z o n n e t j e s t o n d t e g e n i e t e n e n z o a a n d e d o o d ontsnapte.

Men d r a a g t d e l i j k e n w e g o p p l a n k e n , o p l a d d e r s , o p k r u i w a g e n s waarvan men d e w i e l e n a f n e e m t omdat e r t u s s e n a l d a t p u i n n i e t te r i j d e n v a l t . R e d d e r s worden z é l f gewond d o o r n o g v o o r t d u r e n d ontploffende k o g e l s . Om 1 6 u u r moet h e t opgraven v a n doden e n gewonden, o p d e p l e k w a a r e e n s C o r v i l a i n s w e r k p l a a t s e n s t o n d e n , worden s t o p g e z e t ; d e b r a n d e n d e p e t r o l e u m t a n k s v a n R i e t h & C o e n de b r a n d e n d e p e t r o l e u m v a t e n i n d e s t a d s h a n g a r s v e r s p r e i d e n z o veel h i t t e d a t niemand nog i n de b u u r t kan komen.

Ondertussen worden d e doden e n gewonden n a a r d e z i e k e n h u i z e n i n In d e B e e l d e k e n s s t r a a t w i j s t e e n b l o e d s p o o r d e de s t a d gevoerd. de z i e k e n h u i de w a g e n s m e t d o d e n e n g e w o n d e n v o l g e n . I n weg d i e afgerukte ledematen, zonder h o o f d , zen l i g g e n lijken m e t h a l f De z a k k e n m e t zonder k l e r e n . rompen, a r m e n e n b e n e n , m e e s t a l l e vormeloze klompen niets d a n menselijke o v e r b l i j f s e l e n bevatten vlees en beenderen, ingewanden.

Vele s l a c h t o f f e r s z i j n g e w o n d d o o r d e k o g e l s , schrikkelijke hagelslag u i t de l u c h t v i e l e n .

Om t i e n u u r ' s a v o n d s z i j n e r z e s t i g Stuivenberg e n S t . -Elisabeth g e t e l d , niet meegerekend.

d i e

a l s

een

v e r -

doden i n d e ziekenhuizen d e a f z o n d e r l i j k e r e s t e n

- 66 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 66

De petroleumtanks van H. Rieth & Coin vlammen.

De paddestoelwolk.

Grafmonument voor de slachtoffers; het voetstuk bestaat uit blokken steen gevonden op de plaats van de ramp. F o t o : Al. Wenes

De slachtoffers van Corvilain in een gemeenschappelijke kuil op het Kielkerkhof.

- 67 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 67

De p l e k v a n d e r a m p t r e k t o n m i d d e l l i j k e e n m a s s a n i e u w s g i e r i g e n .

Dezelfde d a g nog voeren a l l e t r e i n e n d i e n a a r Antwerpen r i j d e n kijkers u i t de verre omtrek aan. De Sinjoren verdringen z i c h , a l dan n i e t o p v e i l i g e a f s t a n d , o m d a t " g r a t i s v u u r w e r k " t e a a n schouwen.

De z w a r t e r o o k w o l k d i e b o v e n d e p e t r o l e u m d o k k e n b l e e f h a n g e n , was i n d e d a g a l o n h e i l s p e l l e n d . g e d u r e n d e d e n a c h t i s h e t schouwspel h a l l u c i n a n t . W e l a t e n d e h e r b e r g i e r v a n "Congoland" weer a a n h e t w o o r d : "De v l a m g o l f t , s l a a t o p , s l a a t n e e r , v e r l i c h t d e s c h e p e n , d o k ken, h a n g a r s e n h e t w a t e r m e t e e n b l o e d r o d e g l o e d . D i e g l o e d i s bekroond d o o r e e n p i k z w a r t e , g o l v e n d e r o o k k o l o m , d i e a l s e e n overgroot monster i n de l u c h t en over de s t a d w e g d r i j f t . Nog a l t i j d rommelt e n dommelt d e brand, soms doormengd met g e k n e t t e r van g e k n a l , g e w i s k a r d o e z e n d i e r e c h t s e n l i n k s m e t d u i z e n d e n e n duizenden z i j n r o n d g e s l i n g e r d . S o m s b u l d e r t e n g o l f t i n d i e zwarte w o l k n o g e e n r e u s a c h t i g e v l a m ; z i j s l a a t v a n o n d e r o p , verbergt z i c h achter een deel van de wolk en komt boven t e v o o r schijn. D a a r k l e u r t z i j d e z w a r t e damp een o g e n b l i k met r o d e randen e n v e r d w i j n t i n d e g o l v i n g . " De v o l g e n d e d a g k a n h e t m e n s e l i j k l e e d v a n n a b i j w o r d e n a a n schouwd. B e g o e d e b u r g e r s u i t d e s t a d l a t e n z i c h t o t n a b i j d e plek v a n d e ramp r i j d e n . RuĂŻnes v a n bedrijfsgebouwen e n werkmanshuisjes worden m e t v e e l " O c h Gods" d o o r d e z e , o p s e n s a t i e beluste mensen bekeken. M e t w a t g e l u k k a n e r tussen h e t r o n d slingerend s c h r o o t n o g w e l ergens e e n hand, e e n b e e n o f e e n hoofd worden opgemerkt . . .

En z o a l s h e t p a s t b i j e e n d e r g e l i j k e " k e r m i s s f e e r " k a n m e n i n herberg " H e t Noordkasteel", b i j L.Pamels, t u s s e n p o t e n p i n t , vrouwen o n d e r e l k a a r , d e meest g r u w e l i j k e d e t a i l s m e t v e e l t r o t s tegen mekaar h o r e n afwegen e n o p b i e d e n .

De h e r b e r g i e r , w i e n s z a a k z w a a r i s g e t e i s t e r d , m a a r d i e h e t e r toch n o g b e t e r h e e f t afgebracht d a n d i e v a n "Congoland", d a t bijna t o t a a l van d e k a a r t i s geveegd, i s w a a r s c h i j n l i j k b l i j dank z i j e e n o v e r s c h o t a a n i n t a k t e s t o e l e n - d o o r e e n " g o e d e n tap" b i j a l z i j n tegenslag nog enkele franken binnen t e k r i j g e n .

Dagenlang n o g s t r o m e n o p s e n s a t i e b e l u s t e n i e u w s g i e r i g e n o p d e plaats van de ramp toe, z e l f s u i t F r a n k r i j k , D u i t s l a n d en Nederland. Duizenden toeschouwers volgen de soldaten van de Genie i n hun t r e u r i g w e r k : h e t o p s p o r e n v a n l i j k e n e n h e t w e g r u i m e n v a n puinen. Een v i j f t a l "wiegen" ( p r i m i t i e v e vorm van ambulance) e n de l i j k w a g e n v a n S t u i v e n b e r g s t a a n t e r p l a a t s e k l a a r o m m o g e l i j k e gewonden en m e n s e l i j k e r e s t e n a f t e voeren.

Zondag 8 s e p t e m b e r, t w e e d a g e n n a d e r a m p r e e d s , i s k o n i n g L e o pold I I op bezoek. H i j i s n i e t zozeer benieuwd de plaats van h e t onheil t e z i e n , d a n w e l d e gewonden i n d e k l i n i e k e n e n d e g e troffen f a m i l i e s t e gaan troosten.

Dezelfde dag worden,

v a n u i t

St.-Elisabethgasthuis,

d e

eerste

d o -

- 68 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 68

delijke s l a c h t o ff e r s begraven met groot eerbetoon; d e burgemeest e r e n a n d e r e p r o m i n e n t e n r i j d e n mee n a a r h e t K i e l k e r k h o f .

Nog e e n d a g l a t e r , ' s m a a n d a g s , o m d r i e u u r i n d e n a m i d d a g , w o r den 3 3 a n d e r e s l a c h t o f f e r s t e n g r a v e g e d r a g e n , e n d i n s d a g m o r gens, i n h e t v r o e g e m o r g e n u u r, v o l g e n n o g 11 k i s t e n met d e b r o k stukken van menselijke lichamen, d i e op h e t t e r r e i n van de ramp zijn gevonden, e n n i e t meer konden vereenzelvigd worden.

Deze e l f k i s t e n w o r d e n i n e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e k u i l n e e r g e l a ten. ( A l l e s l a c h t o f f e r s van de ramp van C o r v i l a i n werden begraven o p d e K i e l b e g r a a f p l a a t s . I n 1 9 1 7 ( d . i . a c h t t i e n j a a r n a d e feiten) k r i j g e n z e een grafmonument. L a t e r , b i j d e a f s c h a f f i n g van d e K i e l b e g r a a f p l a a t s , w o r d e n d e C o r v i l a i n - s l a c h t o f f e r s e n het gedenkteken o v e r g e b r a c h t n a a r d e b e g r a a f p l a a t s S c h o o n s e l h o f , park Z1, e r e l a a n vak 1 . ) Op 1 2 s e p t e m b e r w o r d t i n h e t g e t e i s t e r d e k e r k j e v a n A u s t r u w e e l door p a s t o o r T h e o d o o r M e r t e n s e e n m i s o p g e d r a g e n ; p a t e r H i l a rius, Guardiaan d e r Minderbroeders-Capucienen, s p r e e k t d e l i j k rede u i t d i e b e g i n t m e t d e woorden: " o p d i t t r e u r i g o o g e n b l i k , dat i k h i e r i n u w midden v e r s c h i j n , n a d e schade e n d e verwoesting, d o o r U geleden, met eigene oogen bestatigd t e hebben . . . " Het i s , z e l f s e e n w e e k n a d e o n t p l o f f i n g , m o e i l i j k o m h e t j u i s t e dodencijfer v a s t t e s t e l l e n . U i t e i n d e l i j k b l i j k t de ramp 95 d o den e n 6 2 g e w o n d e n t e h e b b e n g e k o s t .

Baas C o r v i l a i n z e l f b l i j f t o n g e d e e r d ; d e d a g v a n d e o n t p l o f f i n g was h i j i n P a r i j s . B i j z i j n t e r u g k e e r i n A n t w e r p e n w o r d t h i j , samen m e t z i j n i n g e n i e u r D e l a u n a y , i n h e c h t e n i s g e n o m e n . O p 1 4 november 1 8 8 9 komen b e i d e n v o o r d e r e c h t b a n k . H e t b l i j k t d a t z e zeer l i c h t z i n n i g m e t v e r g u n n i n g e n e n v o o r s c h r i f t e n z i j n o m g e sprongen. De v e r d e d i g e r s v a n C o r v i l a i n t r a c h t e n nog t e bewijzen dat e e n e e r s t e e x p l o s i e i n é é n v a n d e t a n k s v a n R i e t h & C o moet hebben p l a a t s g e h a d . H e t z a l e c h t e r w e i n i g b a t e n . O p 2 7 n o v e m b e r 1889 h o o r t d e 6 3 - j a r i g e C o r v i l a i n z i c h v e r o o r d e l e n w e g e n s : h e t plaatsen v a n e e n s t o o m t u i g zonder t o e l a t i n g , h e t bewerken v a n kardoezen zonder t o e l a t i n g , h e t v e r v o e r van poeder zonder t o e l a ting, de opslag hiervan zonder t o e l a t i n g i n het s c h i p Elevator.

Voor e e n e e r s t e o n g gedood, k r i j g t C o r v van 6 s e p t e m b e r k r i dezelfde f e i t e n zes

eval, w a a r b i j o i l a i n 6 maanden j g t h i j 4 j a a r maanden e n één

p 1 8 augustus e e n knaap werd gevangenisstraf, v o o r de ramp . Z i j n i n g e n i e u r k r i j g t v o o r j a a r.

Op d e d a g v a n d e u i t s p r a a k i s e r o p d e s t e u n l i j s t v o o r d e g e troffen f a m i l i e s a l 675.000 f r . ingeschreven, e e n a a n z i e n l i j k bedrag. H e t g e l d komt z o w e l u i t e i g e n l a n d a l s u i t h e t b u i t e n land. I n P a r i j s w o r d t o p 1 9 e n 2 0 o k t o b e r z e l f s e e n s p e c i a a l liefdadigheidsfeest georganiseerd i n h e t " P a l a i s de l ' I n d u s t r i e " aan d e C h a m p s E l y s é e s . D e r e u s e n d e r e u z i n v a n A n t w e r p e n , s a m e n met d e t u s s e n 1 7 1 4 e n 1 7 2 2 o n t s t a n e R e u s k e n s v a n B o r g e r h o u t , n e men i n P a r i j s d e e l a a n h e t f e e s t , i n g e r i c h t t e n v o o r d e l e v a n d e slachtoffers v a n d e ramp. H e t succes i s r e u s a c h t i g , m a a r h e t feest s l u i t met een d e f i c i t . D e f i c i t d a t door een t e P a r i j s v e r -

- 69 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 69

blijvende Antwerpenaar, bijgepast.

d e

h e e r

Werbrouck,

u i t

e i g e n

z a k

w ordt

Sommige N e d e r l a n d s e b l a d e n v e r s c h i j n e n m e t e e n b i j z o n d e r n u m m e r , dat v e r k o c h t w o r d t t e n behoeve v a n d e s l a c h t o f f e r s .

Het i s v o o r d e g e t r o f f e n f a m i l i e s e e n t r o o s t , d a t v a n kanten medeleven wordt b e t u i g d en h u l p wordt v e r l e e n d . *

*

z o v e e l

*

Karel d u Bois d e Vroylande, provincie-goeverneur van Antwerpen, overleden o p 3 0 december 1 8 8 8 , w o r d t begraven o p 3 j a n u a r i 1889. H i j i s s l e c h t s 9 maanden p r o v i n c i e - g o e v e r n e u r g e w e e s t , i n opvolging van de aftredende baron Pycke d'Idegem. K a r e l d u Bois de V r o y l a n d e w a s d e é é r s t e p r o v i n c i e - g o e v e r n e u r d i e o f f i c i e e l gebruik maakte van h e t Nederlands b i j d e opening van d e P r o v i n ciale Raad. B i j z i j n begrafenis s t a a n duizenden mensen i n d e sneeuw e n d e f e l l e k o u t e w a c h t e n o p d e b e g r a f e n i s s t o e t , w a a r i n onder meer gendarmes, b u r g e r w a c h t , r u i t e r i j , a r t i l l e r i e , j a g e r s verkenners m e t muziek op kop, h e t 1ste legioen, h e t 5de en 8 s t e l i n i e -regiment e n andere t r o e p e n v a n h e t garnizoen opstappen.

Va n a a n d e D e u r n e p o o r t w o r d t m e t m e e r d a n h o n d e r d r i j t u i g e n h e t s t o f f e l i j k overschot naar Wijnegem begeleid, waar h e t i n de f a miliekelder wordt b i j g e z e t .

Op 2 6 j a n u a r i 1 8 8 9 w o r d t vincie-goeverneur.

baron E.Osy de Zegwaart

de

nieuwe

p r o -

Nog e e n b e k e n d e f i g u u r d i e i n 1 8 8 9 o v e r l i j d t , F e r d i n a n d v a n d e r Ta e l e n , o u d - s c h e p e n v a n K o o p h a n d e l , S c h e e p v a a r t e n F i n a n c i ë n .

Hij w a s e e n k o p p i g d u r v e r e n m o d e r n i s a t o r. To e n h i j i n 1883 d e graanelevatoren w i l d e invoeren, kwamen d r i e d u i z e n d dokwerkers i n verzet tegen d i t plan, d a t z i j a l s broodroof aanzagen. Ingevolge deze v e r z e t a k t i e , d i e t o t e e n w a r e v o l k s o p s t a n d u i t g r o e i d e , n a m de s c h e p e n i n 1 8 8 4 o n t s l a g .

We h e r i n n e r e n o n s

h e t

l i e d j e

d a t

i n

1883 gezongen werd:

Nandje v a n d e r Ta e l e den d u v e l z a l ' m h a l e pakt ' m b i j z i j n v e l en t r e k t ' e m m e e n a a r

d ' h e l .

Hij s t e r f t o p 2 7 m a a r t 1889. H e e f t d e n d u v e l hem mee n a a r genomen, z o a l s z i j n t e g e n s t a n d e r s w i l d e n ?

d ' h e l

En o m d e r e e k s o v e r l i j d e n s v a n b e k e n d e f i g u r e n t e s l u i t e n : o p 4 mei 1 8 8 9 s t e r f t o p 8 0 - j a r i g e l e e f t i j d , i n h e t k r a n k z i n n i g e n g e sticht a a n d e S t . - R o c h u s s t r a a t , d e z o n d e r l i n g e v o l k s f i g u u r Scheerdijk, d i e z i c h z e l f steeds "Onderkoning v a n Belgenland e n momber v a n d e k i n d e r e n L e o p o l d " n o e m d e . S c h e e r d i j k w a s é é n v a n die r a r e t y p e n , d i e d e e l moeten uitmaken van de geschiedenis v a n Antwerpen.

Vóór e n k e l e

j a r e n

wandelde

h i j

s t a t i g ,

volkomen bewust

van

z i j n

- 70 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 70

Schepen Van der Taelen De Reuskens van Borgerhout

J. •

L.

`

,

♦

�

�

\

• .- , - . . - •�cs�+i�wts:�3w�r: :�`At�.�t = ' a a . _ ` ' :

Yachtclub linkeroever, 1889

- 71 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 71

hoge w a a r d i g h e i d , d o o r d e s t r a t e n v a n o n z e s t a d , d e b o r s t v e r sierd met a l l e r l e i "eretekens". H i j had e r van a l l e vorm en v a n alle g r o o t t e , i n b l i k , i n k o p e r, t i n , l o o d e n i j z e r . Een o u d scheel van een k e t e l was d e "Orde van de W i t t e O l i f a n t van B u l garije", koperen muntstukken waren d e verschillende onderscheidingen, hem p e r s o o n l i j k o p d e b o r s t g e s p e l d d o o r "Napoleon v a n Corsica z a l i g e r " ; h e t e r e k r u i s van "kommandant van l s t e k l a s van de l e g e r s v a n k o n i n g S a l o m o n v a n C o n s t a n t i n o p e l " w a s h e m " p l e c h t i g l i j k " overhandigd geworden; d e " k e i z e r van Sina" e n de " P r e sident van Rusland", a l l e n , a l l e n hadden hem "verdecoreerd" . . .

Op d e h e l e a a r d b o l w a s g e e n k e i z e r , k o n i n g o f p r e s i d e n t , o f d e z e had z i j n h o g e g u n s t e n a a n d e O n d e r k o n i n g v a n B e l g e n l a n d v e r l e e n d en h e m v e r e e r d m e t " m a d o l l e s " .

Het t o e k e n n e n v a n d e z e e r e t e k e n s g e b e u r d e t e l k e n s d o o r s p u i t e r s , die daarvoor soms e e n z a a l t j e huurden. Te r w i j l d e m i n i s t e r s e n afgezanten van een ingebeelde k e i z e r op de Onderkoning wachtten, werd d e z e d o o r e e n p a a r m u z i k a n t e n e n t r o m m e l s l a g e r s t h u i s a f g e haald. To e n h i j i n d e z a a l t r a d b a r s t t e een g e j u b e l v a n b e l a n g uit e n d e aanwezigen schaterden a l v a n p l e z i e r , i n afwachting van d e v e r d e r e g e b e u r t e n i s s e n .

Een l a n g e r e d e v o e r i n g w e r d a f g e l e z e n , w a a r i n i n ' t l a n g e n i n ' t breed de complimenten werden gedaan v a n Z i j n e E x c e l l e n t i e de Opper- S u l t a n v a n T u r k i j e . S c h e e r d i j k werd a a n g e z o c h t n a a r v o r e n t e treden e n o p d e e s t r a d e t t e t e klimmen, t e n e i n d e hem h e t g r o o t l i n t met e r e k r u i s o p d e g i l e t t e spelden. Maar ' t gebeurde dan dat men m e t b l i k s e m s n e l h e i d e e n g o r d e l m e t h a a k o n d e r d e a r m e n van d e g e f o p t e S c h e e r d i j k s l o e g e n e v e n s n e l w e r d h i j a a n e e n katrol opgetrokken. En daar h i n g nu de held van de avond t e bengelen, t o t u i t g e l a t e n vreugde van de grappenmakers.

Antwerpen neemt a f s c h e i d v a n S c h e e r d i j k , m a a r h e e f t e e n z o mogel i j k nog bekender v o l k s f i g u u r o m z i c h l u s t i g i n t e maken: Henricus Geley, b e t e r gekend a l s Z o t t e R i k , d i e d i t j a a r 35 w o r d t .

De A n t w e r p e n a a r h e e f te vermaken. Z o z i j n "stad d e r s t o e t e n " v van d e k u n s t k r i n g D e

t n o g t a l v a n andere mogelijkheden om z i c h e r de grote stoeten, waardoor we de erenaam erdienen. I n 1889 i s d a t d e Carnavalstoet Scalden.

De A n t w e r p s e C a r n a v a l i s e l k j a a r e e n g e b e u r t e n i s d i e h e t g a n s e land door ophef maakt. D e b e v o l k i n g stroomt d e s t r a a t o p i n d o l le u i t g e l a t e n h e i d , d a n s e n d , s p r i n g e n d , z i n g e n d , l a w a a i e n d m e t ratels e n t r o m p e t j e s . H e t c e n t r u m v a n d e volksvreugde i s d e Meir. D e p r e t m a k e r s b o m b a r d e r e n e l k a a r m e t b l a u w s e l , m e e l , r i j s t , r o t t e appelsienen en d i t o eieren, e n met keiharde pepernoten - e e n s p e c i a l i t e i t v a n d e o p d e h o e k v a n d e M e i r e n d e Huidevettersstraat gevestigde winkel van Moerinckx. Wie met een hoge h o e d o p s t r a a t d u r f t t e k o m e n i s h e m g e g a r a n d e e r d k w i j t . D e grote aantrekkelijkheid van Carnavaldag i s t e l k e n s d e Carnavalstoet o p d e M e i r e n i n de omliggende s t r a t e n . Verklede groepen beelden episodes u i t de Antwerpse geschiedenis u i t o f p a r o d i ĂŤ r e n een k w e s t i e v a n a k t u e e l b e l a n g .

- 72 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 72

Dit j a a r pakken d e Scalden u i t met d e groepen "De Noormannen", "Ons V o o r g e s l a c h t " e n " D y o n i s i u s f e e s t e n i n O u d - G r i e k e n l a n d " .

Een a n d e r e s t o e t t r e k t o p z a t e r d a g 2 2 j u n i 1 8 8 9 d e m a s s a a a n : Antwerpen o n t v a n g t Z i j n e M a j e s t e i t N a s i r - e d - D i n e , S j a h v a n P e r zië. De k e i z e r l i j k e t r e i n komt i n h e t Ooststation aan, i e t s n a vier u u r, d e Sjah wordt verwelkomd door de provincie-goeverneur, waarna h e t g e z e l s c h a p z i c h n a a r d e M e i r b e g e e f t . D e s t o e t w o r d t geopend d o o r e e n e s k a d r o n r u i t e r i j v a n d e B u r g e r w a c h t . N a a s t d e koets, w a a r i n d e S j a h gezeten i s , r i j d e n de generaals David e n Joly t e paard. Vanaf h e t Ooststation t o t aan h e t K o n i n k l i j k Paleis wordt een haag gevormd door soldaten en de Burgerwacht. ' s Avonds w o r d t i n h e t s t a d h u i s e e n g r o o t g a l a m a a l v o o r d e S j a h e n z i j n gevolg geserveerd. De voorgevel van het stadhuis i s sprookjesachtig met gasvlammen v e r l i c h t , v a n onder t o t boven i n de t o p van h e t t o r e n t j e . D e n i e u w e B r a b o - f o n t e i n i s i n v o l l e w e r k i n g e n in verschillende kleuren e l e k t r i s c h v e r l i c h t . Binnenin het s t a d huis baadt eveneens a l l e s i n h e t l i c h t . Op de bovengaanderij i s een s y m f o n i s c h o r k e s t o p g e s t e l d . I n d e L e y s z a a l i s e e n v o r s t e l i j k e troon met gouden z e t e l opgericht.

De S j a h k o m t 3 / 4 u u r t e l a a t a a n , l a a t z i c h k o r t r o n d l e i d e n de v e r s c h i l l e n d e z a l e n v a n h e t s t a d h u i s , t e k e n t m e t v e e l i n s p ning h e t Gulden Boek, w e i g e r t o p d e t r o o n p l a a t s t e nemen laat z i c h o n m i d d e l l i j k t e r u g n a a r h e t K o n i n k l i j k P a l e i s o p Meir brengen. D e meeste genodigden b l i j v e n nochtans t e r p l a a en d o e n z i c h t e g o e d a a n h e t p r e s t i g i e u z e d i n e r .

i n ane n d e t s e

Het m e n u : Potage crème d ' a s p e r g e s Croquettes de r i s de veau en b e l l e -vue Truites du Rhin, Génevoise Selles de mouton aux primeurs Canetons à l a Rouennaise Poularde braisées à l a Persane Chaufroix de homards Dindonneaux, l a i t u e romaine Paté d e bécasses t r u f f é e s Gâteau d u c h e s s e Glaces Fruits - dessert ( l e t t e r l i j k

overgenomen

u i t

Het Handelsblad van 24

j u n i

1889)

De S j a h b l i j f t e e n v o l l e w e e k i n A n t w e r p e n e n b l i j k t t o c h n o g veel genoegen t e beleven aan de voor hem georganiseerde f e s t i v i teiten. Z o bewondert h i j d e H e i l i g e Sakaraments-processie, h i j woont e e n m i l i t a i r f e e s t b i j i n h e t N i j v e r h e i d s p a l e i s , h i j n e e m t deel aan een banket, aangeboden door h e t p r o v i n c i e b e s t u u r i n h e t Paleis o p d e Schoenmarkt, d e e l t onderscheidingen u i t , maakt een Scheldetocht, enz.

In H e t H a n d e l s b l a d v a n 2 1 j u n i l e z e n w e : " T e r g e l e g e n h e i d v a n het b e z o e k v a n d e s h a h v a n P e r z i ë z a l e e n schepentocht o p d e Schelde i n g e r i c h t worden o p d i n s d a g 2 5 j u n i . Te n e i n d e d e o n g e -

- 73 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 73

vallen t e voorkomen, d i e e r overzetdienst tusschen Antwe van 2 t o t 5 u r e 4 5 . I n d i e n wordt afgezegd, z a l d e d i e n s zet. Vo o r e n n a gezegde u r e worden."

zouden kunnen plaats hebben, z a l de rpen en St.Anneken opgeschort worden d e s t o e t d o o r een onvoorzien g e v a l t a l s naar gewoonte worden voort g e n z a l d e d i e n s t desnoods verdubbeld

De S j a h k r i j g t o o k e e n b i j z o n d e r r i j k v u u r w e r k a a n g e b o d e n , b i j n a zo s c h i t t e r e n d a l s z i j n k l e d i n g , d i e g l i n s t e r t v a n d e e d e l s t e nen. E l k e k n o o p v a n z i j n t u n i e k i s e e n g r o t e b r i l j a n t , i n d e lenden d r a a g t h i j e e n gouden g o r d e l waarvan de gesp u i t b r i l j a n ten samengesteld i s , i n w i e r midden een smaragd z o g r o o t a l s e e n duivenei. Op de b o r s t aan een gouden k e t t i n g hangt een medaillon in d e v o r m v a n e e n h a r t , eveneens v o l l e d i g u i t b r i l j a n t e n b e staande, t e r w i j l z i j n a s t r a k a n -muts v e r s i e r d i s m e t e e n l e e u w van b r i l j a n t e n , v o e r e n d e i n d e k l a u w e e n s a b e l v a n s m a r a g d e n . D e gezamenlijke waarde van de k e i z e r l i j k e k l e d i n g wordt geschat o p vier m i l j o e n .

Op z a t e r d a g 2 9 j u n i 1 8 8 9 n e e m t d e S j a h a f s c h e i d v a n A n t w e r p e n .

Koning L e o p o l d I I k o m t h e m a a n h e t N o o r d e r t e r r a s u i t g e l e i d e doen. H e t l e g e r e n d e B u r g e r w a c h t z i j n a l w e e r t e r p l a a t s e . Te g e n half z e s v e r t r e k k e n d e t w e e k o n i n k l i j k e j a c h t e n "Osborne" e n "Victoria and A l b e r t " met d e Sjah aan boord naar Engeland. H e t fort van h e t Vlaams Hoofd vuurt een reeks saluutschoten a f .

Het b e z o e k v a n d e P e r z i s c h e v o r s t h e e f t a a n d e S t a d e e n h o o p geld gekost, maar ze h e e f t haar naam a l s g a s t v r i j e s t a d hoog gehouden. E n d e i n w o n e r s h e b b e n e r e e n s c h i t t e r e n d s p e k t a k e l b i j gekregen.

In H e t H a n d e l s b l a d v a n 2 5 bezoek v a n d e S j a h : "Brussel

z i e t

scheel

j u n i

1889

lezen we een

r e a k t i e

op

h e t

. . .

Wij z i e n h e t w e l , d e n i j d e n d e a f g u n s t s t e k e n i n d e B r u s s e l s c h e liberale dagbladen de punten d e r ooren op: Antwerpen neemt v o l gens h e t i n z i e n v a n d e n B r u s s e l e e r l a n g z a m e r h a n d d e p l a a t s v a n de h o o f d s t a d i n , w a n t h e t i s d à à r d a t m e n v o o r t a a n d e v r e e m d e souvereinen het d e f t i g s t e ontvangen kan."

Niet a l l e e n trekken.

"vreemde

souvereinen"

komen

i n

Antwerpen

a a n

h u n

Op a l l e w e r e l d z e e ë n b e r u c h t i s d e A n t w e r p s e R i e t d i j k . W e z i e n er, naast de proletarische bordelen (waarvan de minst s t e v i g gebouwde v e r n i e l d z i j n d o o r d e o n t p l o f f i n g v a n d e C o r v i l a i n ) , o o k luxueuze sexpaleizen d i e a l l e e n kunnen bezocht worden door k a p i taalkrachtigen w i e r, d o o r klasse, f a t s o e n e n eventuele r e c h t g e lovigheid opgelegde f r u s t r a t i e s , i n deze rosse b u u r t t e n o v e r vloede compensatie vinden. *

*

*

- 74 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 74

Volksvermaak e n v o l k s o n t w i k k e l i n g g a a n s a m e n : d e s c h o u w b u r g e n , de m u s i c - h a l l s e n d e c a f é - c h a n t a n t s s p e l e n e l k h u n r o l i n h e t leven van de s t e d e l i n g .

In 1 8 8 9 w o r d t naar de We r f " , vokaat meester van s p e k t a k e l Schouwburg.

d e a l l e r e e r s t e " een produkt van Van C a l s t e r ) e n w o r d t gelanceer

r e v u e " opgevoerd: " Va n d e S t a t i e Marc Grégoire (schuilnaam van adErnest Henrion. Deze nieuwe vorm d d o o r d e z e e r e r n s t i g e Vlaamse

In 1 8 8 9 k r i j g e n w e e r e e n s t a d s g e n o o t b i j : R e n é Ve r m a n d e r e , 3 2 jaar o u d , u i t K o r t r i j k weggepest w e g e n s z i j n u i t g e s p r o k e n Vlaamsgezindheid. H i j z a l b i j o n s o n m i d d e l l i j k naam maken a l s volksdichter en kluchtzanger. H i j i s spoedig bekend i n a l l e h e r bergen v a n d e s t a d , maar o o k k u l t u r e l e verenigingen nodigen hem u i t om hun f e e s t e n k l e u r b i j t e z e t t e n . E e n naam om i n h e t o o g te houden, Vermandere z a l i n 1895 é é n v a n d e b e s t e j o u r n a l i s t e n bij Gazet van Antwerpen worden.

Cinema b e s t a a t n o g n i e t . M a a r o p 6 o k t o b e r 1 8 8 9 s t e l t T h o m a s Edison i n New J e r s e y d e " K i n e t o s c o p e " v o o r , e e n k i j k k a s t d i e a l s voorloper kan beschouwd worden v a n d e f i l m t o e s t e l l e n d i e v a n a f 1895 z u l l e n o n t w i k k e l d w o r d e n . D e " K i n e t o s c o p e " i s b e s t e m d v o o r individueel g e b r u i k ; d e toeschouwer k i j k t l a n g s boven i n h e t t o e s t e l e n z i e t k o r t e , eenvoudige t a f e r e l e n bewegen op doorspoelende c e l l u l o ï d f i l m .

Dit

j a a r

z i j n

- op 9 a p 35 m m - f i op 2 1 j u een c i n e

reeds twee patenten aangevraagd:

r i l 1889 d o o r d e Amerikaan George Eastman v o o r z i j n l m ( t h a n s nog i n gebruik over de ganse wereld), e n n i 1889 d o o r d e Engelse u i t v i n d e r W.Friese-Greene v o o r matografische camera.

Voor K u n s t , m e t g r o t e K d a n , z o r g t o n z e s t a d s g e n o o t P e t e r Benoit. D e beroemde t o o n d i c h t e r h e e f t z i j n hoofdkwartier i n d e herberg "De Gekroonde Anker" a a n d e Melkmarkt. H i j houdt e r o p de d a g e n v a n z i j n g r o t e m u z i e k u i t v o e r i n g e n a l s e e n g r o t e s e i g neur o p e n t a f e l ; z i j n genodigden z i t t e n e r o p z i j n k o s t e n r o n d de f e e s t d i s . O p 2 j u n i 1 8 8 9 g e b e u r t d i t v o o r d e l a a t s t e m a a l , n a de e e r s t e u i t v o e r i n g v a n z i j n o r a t o r i u m " D e R i j n " . N a e e n k o n i n k l i j k maal r i j d t h e t gezelschap, i n open landauers, s t o e t s g e wijs naar de woning van de t e k s t d i c h t e r Jules De Geyter, aan de Venusstraat w a a r h e t f e e s t w o r d t v o o r t g e z e t i n d e s a l o n s e n i n de t u i n v a n d e d i c h t e r . P e t e r B e n o i t i s n o c h t a n s g e e n f u i f n u m mer. Z i j n o n v e r d r o t e n s t r i j d o m z i j n A n t w e r p s e M u z i e k s c h o o l t o t Conservatorium t e z i e n verheffen v e r g t v e e l van z i j n krachten.

Op 2 8 m a a r ge z i e k t e . den o m e r Royal A l b e nito.

t 1889 s t e r f t Enkele dagen d e u i t v o e r i n r t H a l l , b i j t

z i j n vader t e Wijnegem, n a een l a n g d u r i l a t e r , o p 3 a p r i l , moet P e t e r naar Long v a n z i j n o r a t o r i u m " L u c i f e r " , i n d e e wonen. H i j maakt de r e i s s t r i k t incog-

Op w o e n s d a g 9 m e i 1 8 8 9 v o l t o o i t P e t e r B e n o i t z i j n o r a t o r i u m " D e Rijn" ( o p t e k s t van Jules De Geyter) i n h e t huis van z i j n v r i e n d

- 75 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 75

Willem Mertens, d e waard u heeft plaats op 2 j u n i , t e r van d e " S o c i é t é d e M u s i q u e " hage, i n n o v e m b e r, o n d e r l e van d e t o o n d i c h t e r .

i t "De Gekroonde gelegenheid van en wordt heruitg i d i n g van N i c o l a

Anker". De première het 2 5 - j a r i g bestaan evoerd t e ' s -Gravenï e n i n aanwezigheid

Op 2 4 a p r i l h e e f t P e t e r B e n o i t h e t b e r o e m d e l i e d " M i j n M o e d e r spraak" v o l t o o i d . H i j s c h r e e f d i t o p een t e k s t van Klaus Groth die i n h e t A l t d i e t s c h was o v e r g e z e t d o o r D r. V. J . H a n s e n e n i n h e t Nederlands v e r t a a l d d o o r J u l i u s S a b b e . D e z e d i c h t e r z a l l a t e r ook e e n F r a n s e v e r s i e b e z o r g e n . D e e e r s t e u i t v o e r i n g h e e f t plaats o p 2 m e i 1889, t e r gelegenheid van een c o n c e r t t e r e r e van K l a u s G r o t h . H e t w o r d t g e z o n g e n d o o r M e v r o u w D e g i v e - L e d e l i e r. T i j d e n s d i t c o n c e r t s t a a t o o k h e t l i e d " H e t D i e t s c h e Bloed" o p h e t programma, d a t w e r d u i t g e v o e r d d o o r h e t Antwerps koor d e r Muziekschool onder l e i d i n g van H.Fontaine. Benevens d e ze p r a c h t i g e m u z i e k s c h r i j f t B e n o i t d i t j a a r o o k n o g e e n b r o chure "De Vlaamsche Muziekschool v a n Antwerpen" - d e e l 1 " , w a a r in h i j d e geschiedenis, d e i n r i c h t i n g e n d e toekomst v a n z i j n levenswerk s c h e t s t .

In G e n t o v e r l i j d t K a r e l M i r y , d i e " D e Vlaamse Leeuw" komponeerde op e e n t e k s t v a n d e s c h r i j v e r H i p p o l i e t V a n P e e n e u i t 1 8 4 5 .

Al w a t V l a a m s k l i n k t w o r d t d o o r d e h e e r s e n d e k l a s s e e n d e m e e s t e p o l i t i c i a l s minderwaardig en t e g e l i j k onvaderlands gedoodverfd.

In 1 8 8 9 r het l i t e r van h e t i zal g e e n vloed t é

i c h t e n August Vermeylen , L o d e w i j k a i r e t i j d s c h r i f t "Jong-Vlaanderen" n 1881 ontstane " L a Jeune Belgique l a n g l e v e n beschoren z i j n ; daarvo groot.

De Ra o p , a ". " J o or i s

edt e n anderen l s tegenhanger n g -Vlaanderen" d e Franse i n -

Een g r o t e V l a a m s e d i c h t e r a l s E m i l e V e r h a e r e n s c h r i j f t i n h e t Frans. I n o k t o b e r 1 8 8 9 o n t m o e t h i j M a r i e M a s s i n , z i j n l a t e r e vrouw, d i e h e m i n z i j n d e p r e s s i e v e p e r i o d e z a l o n d e r s t e u n e n e n hem z i j n e l a n e n z e l f v e r t r o u w e n z a l t e r u g g e v e n .

Een a n d e r e a u t e u r , J . B . v a n M o l , g e e f t i n 1 8 8 9 z i j n w e r k élus d'Anvers depuis 1830" u i t . Eveneens i n h e t Frans.

" L e s

Dan i s k a n u n n i k C . L o o t e n u i t e e n a n d e r h o u t g e s n e d e n . N a z i j n priesterwijding d u r f t h i j h e t aan, z i c h i n 1889 voor de Sorbonne aan t e b i e d e n o m d e d o c t o r s t i t e l t e v e r w e r v e n m e t e e n d i s e r t a t i e over " l e Poète n é e r l a n d a i s Vo n d e l " .

Véél v e r d e r w e g h e e f t e e n a n d e r e V l a m i n g g e s c h i e d e n i s g e m a a k t . op 1 5 a p r i l 1 8 8 9 s t e r f t o p M o l o k a i P a t e r D a m i a a n , J o z e f d e V e u s t e r. Geboren i n Tremelo i n 1840, n a a r Hawaii vertrokken i n 1863 waar h i j t o t p r i e s t e r w e r d g e w i j d i n 1 8 6 4 . N a n e g e n j a a r m i s s i e arbeid v e r t r o k h i j i n 1873 n a a r h e t melaatseneiland Molokai, waar h i j 1 8 8 5 z e l f d o o r d e v r e s e l i j k e z i e k t e w e r d a a n g e t a s t . H i j was n a a r H a w a i i v e r t r o k k e n i n d e p l a a t s v a n z i j n b r o e r , e n h i j meldde z i c h o o k v r i j w i l l i g v o o r h e t " e i l a n d d e r w a n h o o p " M o l o kai. H i j w i l d e b i j d e zieken hoop wekken i n een b e t e r l e v e n e n leerde z e h u n e l l e n d i g l o t o p d e z e a a r d e m e t b e r u s -

- 76 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 76

ting e n moed t e aanvaarden. D a a r b i j werd h andersdenkenden, e n o o k misprezen d o o r e i g gens z i j n g r o t e v e r d r a a g z a a m h e i d o p g o d s t e r f t op 15 a p r i l temidden van z i j n zieken

i j vaak gesteund door e n mede-broeders w e s d i e n s t i g v l a k . H i j .

* * * Elk j a a r v e r l i e s t Antwerpen een g r o t e s c h i l d e r. I n 1887 was d a t Nicaise d e K e y s e r, i n 1 8 8 8 H e n r i d e Braeckeleer, e n i n 1889 o v e r l i j d t i n Antwerpen Edward Dujardin, l e e r l i n g en navolger van G.Wappers, é é n d e r m a r k a n t s t e f i g u r e n u i t d e " A n t w e r p s e S c h o o l " in d e 1 9 d e e e u w, m e d e s t i c h t e r v a n h e t k u n s t t i j d s c h r i f t " D e Vlaamsche S c h o o l " e n l e r a a r aan d e Antwerpse Academie. N a a s t r e ligieuze e n h i s t o r i s c h e onderwerpen, b i j voorkeur op g r o o t f o r maat, m a a k t e h i j o o k o n t w e r p e n v o o r g l a s - i n - l o o d ramen e n smeedwerk, e n t r a d h i j o o k o p a l s i l l u s t r a t o r v a n boeken v a n H e n d r i k Conscience.

* * * De P e r s Dagbladen z i j n een g e n e r a t i e v e r s c h i j n s e l . Een h e l e r e e k s omstandigheden verhogen d e o n t s t a a n s - e n groeikansen v a n nieuwe d a g bladen.

In 1 8 8 4 o n t s t o n d e n " V o o r u i t " e n " L a L i b r e B e l g i q u e " , i n 1 8 8 5 " L e Peuple", i n 1887 "De Werker" e n "Le S o i r " , i n 1888 "Het Laatste Nieuws".

In d e D i e p e s t r a a t 1 4 6 w o r d t i n h e t l o k a a l " D e W e r k e r " i vrijdenkersbond "De Solidaire n" g e s t i c h t . I n hetzelfde Drukkerij E x c e l c i o r gevestigd, d i e i n 1889 "De S o c i a l geeft, h e t "Orgaan d e r Antwerpsche A f d e e l i n g d e r Werkl t i j " .

n l o i s ie

1889 de k a a l i s t " u i t denpar-

In 1 8 8 9 k r i j g t " V o o r u i t " h e t a a n d e s t o k m e t d e F r a n s e r e g e r i n g , en i n B e l g i ë w o r d t h e t d a g b l a d o o k v o o r t d u r e n d v e r v o l g d . I n v e r scheidene gemeenten w o r d t h e t d a g b l a d verboden e n h e t r e g e n t processen.

Arthur Goemaere i s s i n d s 1886 v o o r z i t t e r v a n d e B e l g i s c h e P e r s bond e n h o o f d r e d a k t e u r v a n d e m e e s t p r e s t i g i e u z e B e l g i s c h e k r a n t "Le P r é c u r s e u r " , u i t g e g e v e n i n A n t w e r p e n .

De l i b e r a l e j o u r n a l i s t , J a n A d r i a e n s e n , d i e i n 1 8 8 4 a l s h o o f d r e dakteur v a n " D e K l e i n e Gazet" a f t r a d , s c h r e e f t o e n e e n b r i e f naar J u l i u s De G e y t e r ( d e d i c h t e r d i e o . a . d e t e k s t e n maakt v o o r Peter B e n o i t ' s c a n t a t e s ) w a a r i n h i j zegde z o s n e l m o g e l i j k u i t Antwerpen weg t e w i l l e n , desnoods n a a r Tr a n s v a a l . J u l i u s De Geyter p o r t hem i n 1889 aan om z i j n v i j f j a a r oude voornemen t e n uitvoer t e brengen. J a n Adriaensen z a l z i c h inderdaad i n Pretoria g a a n v e s t i g e n , e n l a t e r d e Transvaalse medewerker v a n d e Antwerpse "Nieuwe Gazet" worden.

In 1 8 8 9

w o r d t Herman Vos

geboren,

d e

l a t e r e

hoofdredakteur

v a n

- 77 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 77

Peter Benoit Edison's "Kinetoscope"

Pater Damiaan Arthur Goemaere

- 78 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 78

"de S c h e l d e " 1947).

e n

s o c i a l i s t i s c h

p o l i t i k u s

( m i n i s t e r

v a n

1944

t o t

Op g e b i e d v a n b e d r i j f s p e r s s t a a t o n s l a n d i n 1 8 8 9 n o g n e r g e n s .

In Engeland, N e d e r l a n d e n D u i t s l a n d b e s t a a n r e e d s e n k e l e p e r s o neelsbladen v a n g r o t e b e d r i j v e n . I n Z w i t s e r l a n d z i j n e r r e e d s pogingen geweest o m d e r g e l i j k e b l a d e n o p t e r i c h t e n , o . a . i n 1840 d o o r d e S a n k t - G a l l e r p r o f e s s o r P e t e r S c h e i t l i n , d i e t o e n reeds h e t b e l a n g i n z a g v a n " h u i s t i j d s c h r i f t e n " a l s b a n d t u s s e n werkgevers e n werknemers. I n 1889 r i c h t e n Bazelse b e d r i j f s l e i ders z i c h s c h r i f t e l i j k t o t hun werknemers t i j d e n s e e n s t a k i n g . *

*

*

Nog n i e u w s o v e r d e h e l e w e r e l d .

Frankrijk Op 3 1 m a a r t 1 8 8 9 15 m e i 1 8 8 9 w o r d t opengesteld en op s t e l l i n g geopend, dienen.

wordt de E i f f de b i j n a 300 15 j u l i 1889 waarvoor d e

e l t o r e meter wordt E i f f e l

n i n P a r i j s ingehuldigd. Op hoge toren voor h e t publiek i n P a r i j s de Wereldtentoont o r e n a l s b l i k v a n g e r moest

Verenigde S t a t e n v a n Amerika - 22 a p r i l 1889: l a n d r u s h n a a r Oklahoma, d i e opengesteld wordt voor b l a n k e k o l o n i s t e n .

- 31 m e i 1 8 8 9 : d o o r b r a a k v a n e e n afdamming b i j Johntown, i n Pennsylvanië, w a a r b i j 2.209 doden.

- november 1889: Noord-Dakota a l s 3 9 s t e , Z u i d -Dakota a l s 40ste, Montana a l s 4 1 s t e e n Wa s h i n g t o n a l s 4 2 s t e s t a a t i n d e U n i e d e r U.S.A. opgenomen.

Afrika - 2 m e i 1889: v e r d r a g van U c c i a l l i t u s s e n I t a l i ë e n Abessinië, betreffende de v a s t s t e l l i n g der grenzen van E r i t r e a .

- 6 oktober 1889: d e Kilimandsjaro i n Kenya (6.010 meter) v o o r de e e r s t e m a a l b e k l o m m e n d o o r d e D u i t s e r s H a n s M e y e r e n L.Purtscheller.

3 november 1889: M e n e l i k I I t o t k e i z e r v a n E t h i o p i ë gekroond in de hoofdstad E n t o t t o .

De h o o f d b r o k v a n h e t n i e u w s u i t A f r i k a h e e f t r e c h t s t r e e k s m e t ons l a n d t e m a k e n . S i n d s 1 8 8 5 i s L e o p o l d I I k o n i n g v a n d e O n a f hankelijke Congo-staat. H i j h e e f t e r a l een p e r s o o n l i j k f o r t u i n in geïnvesteerd. H e t Belgische parlement i s e c h t e r w e i g e r i g om mee v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d t e d r a g e n , v o o r a l o p f i n a n c i ë e l v l a k .

De z a k e n l i e d e n b l i j k e n v o o r l o p i g g e e n g e l d t e r b e s c h i k k i n g t e hebben, d e K e r k g e e n m i s s i o n a r i s s e n , d e B e l g e n i n h e t a l g e m e e n geen b e l a n g s t e l l i n g . I n 1 8 8 9 w e r k e n e r i n C o n g o - s t a a t s l e c h t s 175 B e l g e n , e n 2 5 5 b l a n k e n u i t a n d e r e l a n d e n . I n 1 8 8 9 s t e m t h e t parlement e r v o o r h e t e e r s t i n t o e , d a t d e r e g e r i n g deelneemt aan d e b o u w v a n e e n s p o o r w e g i n d e o n b e v a a r b a r e C o n g o - d e l t a . O p 31 j u l i 1 8 8 9 w o r d t i n B r u s s e l d e " M a a t s c h a p p i j d e r S p o o r w e g e n i n

- 79

-

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 79

Congo" g e s t i c h t .

In n o v e m b e r 1 8 8 9 k o m t t e B r u s s e l e e n c o n f e r e n t i e v a n a f g e v a a r digden v a n d e Europese mogendheden b i j e e n om de s t r i j d t e g e n d e slavenhandel t e bespreken. D e c o n f e r e n t i e d r a a g t L e o p o l d I I , soeverein van Congo V r i j s t a a t , f o r m e e l o p z i c h daaraan t e w i j den, m e t a l s b e l o n i n g d e v i j f j a a r g e l e d e n i n B e r l i j n g e w e i g e r d e vergunning om i n v o e r r e c h t e n i n Congo t e h e f f e n .

Va n a f 1 8 9 2 z a l L e o p o l d I I d a a d w e r k e l i j k gen d e A r a b i s c h e s l a v e n h a n d e l a a r s .

beginnen met

a k t i e s

t e -

Intussen h e e f t Leopold I I p e r testament Congo V r i j s t a a t overgemaakt a a n B e l g i ë n a z i j n d o o d . D i t t e s t a m e n t , g e d a t e e r d 2 a u g u s tus 1889, i s v o o r d e n a t i e i n f e i t e e e n geschenk i n e e n o n b e paalde t o e k o m s t , e n waarvan h e t p a r l e m e n t d e waarde n i e t k a n schatten. Het l u i d t a l s v o l g t : "Wij L e o p o l d I I , k o n i n g d e r B e l g e n e n s o u v e r e Onafhankelijke Congo-staat, w i j w i l l e n aan o n vaderland d e vruchten overdragen van h e t werk met d e e d e l m o e d i g e e n t o e g e w e i d e s a m e n w e r k i n g Belgen, s i n d s v e l e j a r e n u i t v o e r e n i n h e t A continent.

Wij z i j n België de dustrie t stemt. Z o opend.

in v a n d s g e l i e f d a t w i j v a n v e l f r i k a a n s

e r v a n o v e r t u i g d o p d e z e w i j z e b i j t e dra onmisbare afzetmarkt voor z i j n economie en e waarborgen, tenminste wanneer h e t l a n d t worden v o o r z i j n k i n d e r e n ook nieuwe wegen

e d , e e

gen i n o e ge-

Door d i t t e s t a m e n t v e r k l a r e n w i j n a o n z e d o o d a a n B e l g i ë al onze souvereine r e c h t e n o p d e onafhankelijke Congostaat t e legeren en over t e dragen. Onze rechten werden erkend d o o r d e v e r k l a r i n g e n , c o n v e n t i e s e n verdragen d i e gesloten werden s i n d s 1884 t u s s e n de vreemde mogendheden enerzijds e n d e I n t e r n a t i o n a l e Congo-vereniging e n d e Onafhankelijke Congo-staat anderzijds. W i j dragen ook de goederen, r e c h t e n en voordelen, d i e aan deze s o u v e r e i n i t e i t verbonden z i j n , o v e r. " Het z a l d u s n o g t o t 1 9 0 8 , b i j een B e l g i s c h e k o l o n i e w o r d t .

Leopold

I I ' s

dood, duren

e e r Congo

* * * De r a m p v a n C o r v i l a i n , h e t t e s t a m e n t v a n L e o p o l d I I , a l h e t a n dere n i e u w s u i t 1 8 8 9 d a t w e b e s c h r e v e n h e b b e n , v e r z i n k t e c h t e r in h e t n i e t , v e r g e l e k e n b i j d e t r a g e d i e van M a y e r l i n g .

Aartshertog Rudolf, erfgenaam van de O o s t e n r i j k s -Hongaarse t r o o n en g e m a a l v a n d e B e l g i s c h e p r i n s e s S t é p h a n i e , i s o p 3 0 j a n u a r i dood g e v o n d e n i n h e t k e i z e r l i j k e j a c h t s l o t M a y e r l i n g .

Onmiddellijk na

h e t drama lezen we

i n

de

pers:

- 80 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 80

"Naar h e t s welke, hem Volgens a n d veroorzaakt

c h i j n t i s de p r i n s gestorven aan eene hartaderbreuk, g e t r o ff e n h e e f t , n a d a t h i j o p d e j a c h t was geweest. ere geruchten zou een e i g e n l i j k jachtongeval de dood hebben."

Maar d r i e d a g e n l a t e r w o r d t t o e g e g e v e n d a t h e t o m e e n d u b b e l e , passionele zelfmoord ging: d e p r i n s h e e f t zelfmoord gepleegd s a men m e t z i j n 1 7 - j a r i g e g e l i e f d e , b a r o n e s M a r y V e t s e r a .

We w i l l e n o p d e z e w e r e l d s c h o k k e n d e g e b e u r t e n i s i n M a y e r l i n g n i e t verder ingaan; daarvoor verwijzen we naar gespecialiseerde t i j d schriften.

R.Alardot

Een werk van Edward Dujardin : 'Albrecht en Isabella op bezoek in het atelier van Rubens"

Leopold II

- 81 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 81

'Ulan.

- 82 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 82

A N T W E R P E N A A R S IN D E R A A D V A N B R A B A N T „

:

;

„ „

„

„

;

:

- „;; .. „

„

„

„

„

„

„

;: - „

-6De f a m i l i e M a e s :

d r i e

De e e r s t e v e r m e l d i n g v a n e e n l i j k een overlijdensbericht.

l i d

generaties van

d e

r a a d s l i d

f a m i l i e

Maes

i s

e i g e n -

Jacob Maes, k r i j g s m a n v a n K a r e l d e S t o u t e , s n e u v e l d e i n d e s l a g b i j Nancy, d e h i s t o r i s c h e s l a g waar - z o a l s we g e l e e r d hebben ook d e h e r t o g z e l f a a n e e n r a m p z a l i g e i n d e k w a m . D a t w a s i n h e t jaar 1477.

Evenals z i j n v o r s t , w e r d J a c o b Maes b e g r a v e n i n d e O n z e - L i e v e Vrouwkerk t e B r u g g e , o n d e r e e n s t e e n v e r s i e r d met z i j n wapen.

In d i e z e l f d e p e r i o d e m o e t d e f a m i l i e Maes r e e d s t e A n t w e r p e n g e vestigd z i j n , v e r m i t s e e n A r n o l d Maes a l d a a r schepen was i n 1481-'82 e n i n 1483. I n welke r e l a t i e deze s t o n d met d e gesneuvelde Jacob i s n i e t vermeld, maar h i j was w e l een zoon van een Arnold. Schepen Maes h a d nog een b r o e r, P i e t e r , e n h e t was d e kleinzoon v a n deze l a a t s t e d i e h e t t o t r a a d s l i d i n d e Raad van Brabant zou brengen.

Jacob Maes, genoemd z o a l s z i j n beroemde v o o r v a d e r, w e r d t.e A n t werpen g e b o r e n a l s z o o n v a n J a n Maes e n v a n Gommarine v a n M e r l e , en w a s - z o a l s g e z e g d - e e n k l e i n z o o n v a n P i e t e r e n v a n A l e y d e Bloeme ( o f o o k B l o m m e ) .

Jacob d e e d s t u de b e n o e m i n g v Vervolgens b e h raad-pensionar

d i e s t an d e aalde is van

e Leuven, waar h i j k u n s t f a k u l t e i t aan h i j h e t d o k t o r a a t de s t a d Antwerpen.

i n 1526 e e r s t e werd b i j d e u n i v e r s i t e i t a l d a a r. i n d e r e c h t e n e n w e r d

Door p a t e n t b r i e v e n v a n 4 m e i 1 5 5 5 w e r d h i j w a c h t e n d r a a d s l i d b e noemd a a n d e R a a d v a n B r a b a n t , m e t r e c h t o p d e e e r s t v r i j k o m e n d e plaats. H e t duurde nog t o t o p 29 maart 1559 voor h i j daadwerke-

- 83 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 83

l i j k i n d e Hanneton.

r a a d

k o n

t r e d e n ,

d i t

i n

v e r v a n g i n g

v a n

r a a d s l i d

Bij d e troonsafstand v a n k e i z e r K a r e l was h e t Jacob Maes d i e door d e S t a t e n v a n h e t hertogdom b e l a s t w e r d m e t h e t b e a n t w o o r den v a n d e r e d e v a n d e k e i z e r .

Tijdens de periode tussen de e e r s t e vermelding van de gesneuvel de M a e s e n d e v e r m e l d i n g v a n h e t r a a d s l i d M a e s , w a s e r i n d e N e derlanden - e n o o k d a a r b u i t e n - e e n georganiseerde p o s t d i e n s tot s t a n d gekomen. H e t g e s l a c h t de Ta s s i s , u i t I t a l i ë a f k o m s t i g beheerde deze d i e n s t a l s " g r o o t m e e s t e r s d e r p o s t e r i j e n " .

t ,

De t w e e d e g r o o t m e e s t e r v a n d e i n t e r n a t i o n a l e p o s t d i e n s t e n w a s Jan- B a p t i s t d e T a s s i s . H i j w a s d u s a f k o m s t i g v a n I t a l i ë , m a a r i n 1510 h u w d e h i j t e M e c h e l e n e e n d o c h t e r u i t e e n v o o r n a a m H o l l a n d s geslacht, n . l . C h r i s t i n a v a n Wachtendonck, v r o u w e v a n Hemiksem.

Het h u w e l i j k v a n d e p o s t m e e s t e r w a s r e d e l i j k v r u c h t b a a r ; h e t l e verde v i e r zonen en evenveel d o c h t e r s o p .

Het w a s é é n v a n d i e d o c h t e r s , A l e y d e d e T a s s i s , d i e d e e c h t g e n o te w e r d v a n r a a d s l i d J a c o b Maes. N a a r h e t v o o r b e e l d v a n z i j n schoonvader zorgde Jacob eveneens v o o r een f l i n k e k r o o s t .

Hij s t i e r f o p 1 4 Goedelekerk t e B r s c h i j n l i j k op een nuskerk t e Leuven

december 1569 e n w e r d begraven i n d e S i n t u s s e l ( v o l g e n s e e n andere b r o n d i e w a a r vergissing berust - werd h i j i n de S i n t - M a r t i begraven).

Zoals d a t v o o r a n d e r e l e d e n v a n z i j n f a m i l i e gebeurde, z a l o o k op z i j n g r a f s t e e n z i j n w a p e n a f g e b e e l d g e w e e s t z i j n ; d a t z a g e r uit a l s v o l g t : " Va n s a b e l ( = z w a r t ) , t w e e v i j f b l a d b l o e m p j e s v a n z i l v e r m e t k n o p van g o u d , é é n i n ' t h o o f d v a n h e t t w e e d e k w a r t i e r e n é é n i n d e voet van h e t s c h i l d " , a l d u s b e g i n t de b e s c h r i j v i n g van d i t wapen b i j d e meeste a u t e u r s . M a a r men z o u evengoed - o f j u i s t e r - k u n nen z e g g e n . " d r i e v i j f b l a d b l o e m p j e s ( w a t d e s t a n d a a n t o o n t ) , maar h e t d e r d e i s v e r s c h o l e n a c h t e r e e n k a n t o n v a n g o u d , d a t b e laden i s met een dubbele schaaktoren van k e e l ( = r o o d ) " .

Over s c h a a k b o r d e n i n d e h e r a l d i e k i s e r v e r s c h i l v a n schaaktoren, z o a l s thans i n gebruik, w ordt meestal "b noemd, o m d a t h i j v o o r k o m t i n h e t w a p e n v a n d e f a Bemmel. H i j h e e f t e e n e n i g s z i n s a n d e r e v o r m d a n d i schaakspel.

mening emmel" m i l i e e u i t

Het w a p e n v a n d e f a m i l i e M a e s h e e f t a l s v e r d e r e v e r s i e r i n g een h e l m t e k e n , e e n v l u c h t v a n s a b e l , i e d e r e v l e u g e l b e l a d e n een v i j f b l a d u i t h e t w a p e n , d e h e l m k l e d e n z i l v e r e n s a b e l .

Volgens H e r c k e n r o d e w a r e n zeven k i n d e r e n .

e r

i n

h e t

h u w e l i j k

1. E n g e l b e r t , w a a r o v e r a a n s t o n d s m e e r ; 2. K a r e l , i n 1 5 9 0 d e k e n v a n d e k a t e d r a a l

J.Maes-de

van Antwerpen,

.

D e g e v a n h e t

nog met

Ta s s i s

i n

1607

- 84 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 84

3.

4.

5.

6.

7.

bisschop van I e p e r e n vervolgens i n 1610 bisschop van Gent.

Volgens d e V e g i a n o z o u h i j o o k n o g a a l m o e z e n i e r g e w e e s t z i j n van d e a a r t s h e r t o g e n A l b r e c h t e n I s a b e l l a e n z o u h i j t e G e n t gestorven z i j n op 21 mei 1612, 5 3 j a a r oud.

M a r i e , d i e huwde met P i e t e r van den Bosch, v o o r z i t t e r van de raad v a n Namen e n v e r v o l g e n s k a n s e l i e r v a n G e l d e r e n ; J a n - B a p t i s t , d i e t e r sprake komt na z i j n broer Engelbert; Jacob, gehuwd met Marie van Brecht; Gommarine, echtgenote van Willem de Salmier; e n F i l i p , g r i f f i e r a a n de s t a t e n van Brabant e n daarna v o o r z i t ter van de Rekenkamer van R i j s e l .

Volgens d e zien .

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Vegiano

z o u

deze

Engelbrecht; J a n -Baptist; F i l i p ; K a r e l ; Gommarine; M a r i e ; Margareta, e e r s t gehuwd Stembor, s c h e p e n v a n A n t 8. J a c q u e l i n e , e c h t g e n o t e v 9. J a c o b , g e h u w d m e t M a r i e 10.Louisa, r e l i g i e u s e b i j d

a f s t a m m i n g s l i j s t

er a l s

v o l g t

met N . Farendys en d a a r n a werpen; an Nic. d e Herde; van Brecht; e n Leuven. e Witte Zusters t e

met

u i t -

Nic.

Engelbert Maes ( o u d s t e z o o n v a n J a c o b Maes e n v a n A l e y d e d e Ta s s i s ) , z o u g e b o r e n z i j n i n 1 5 4 5 . Z i j n g r a f s c h r i f t i n d e S i n t Goedelekerk t e Brussel z e g t d a t h i j s t i e r f i n 1630, i n de ouderdom v a n 8 5 j a a r . H i j w a s r i d d e r , p e n s i o n a r i s v a n d e s t a d A n t w e r pen e n v o o r z i t t e r v a n d e p r i v ĂŠ - r a a d v a n d e N e d e r l a n d e n . H i j w a s gehuwd m e t P a u l i n e S c h o y t e , u i t e e n g e k e n d e A n t w e r p s e f a m i l i e .

Zij was de dochter van Paul Schoyte en van Adrienne Kets.

Het e c h t p a a r M a e s - S c h o y t e , d a t d r i e k i n d e r e n n a l i e t , w e r d i n d e Sinte-Madeleinekapel van de Sint-Goedelekerk t e Brussel begraven onder e e n g r a f s t e e n , v e r s i e r d met h u n wapens. D e S i n t e - M a d e l e i nekapel was z e e r oud, maar werd door Jan- B a p t i s t Maes, zoon van Engelbert, v o l l e d i g e n w e e l d e r i g g e r e s t a u r e e r d e n herbouwd.

Daarvoor l i e t h i j p e r t e s t a m e n t meerdere j a a r l i j k s e i n k o m s t e n na, w a t v o o r t g e z e t w e r d d o o r z i j n e r f g e n a m e n .

Met b e t r e k k i n g t o t d e R a a d v a n B r a b a n t m o e t e n w e d e d e r d e z o o n van J a c o b Maes e n v a n A l e y d e d e Ta s s i s v o l g e n , n . l . J a n - B a p t i s t .

In e e n v o r i g e b i j d r a g e w e r d g e z e g d d a t d e l e d e n v a n d e R a a d v a n Brabant t e Brussel moesten wonen, d a t was dus ook h e t g e v a l v o o r het e c h t p a a r Maes-de Ta s s i s . Nochtans moet d i t echtpaar a f e n toe t o c h n o g t e Antwerpen v e r b l e v e n hebben, v e r m i t s J a n - B a p t i s t (volgens h e t a r m o r i a l v a n Brabant) i n d e Scheldestad geboren werd. E e n j u i s t e geboortedatum w o r d t e c h t e r n i e t v e r m e l d .

Op 2 6 j a n u a r i 1 6 0 7 d e e d J a n - B a p t i s t , o o k v e r m e l d a l s M a s i u s , v e r h e f v o o r d e h e e r l i j k h e d e n B o u s v a l ; L a L o u x e n Te n h o v e n . I n 1574 w a s h i j f i s k a a l a d v o k a a t b e n o e m d a a n d e R a a d v a n B r a b a n t ,

- 85 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 85

als a d j u n k t van Jan-Baptist van Boisschot. I n 1579 werd h i j g e woon r a a d s l i d . I n 1 6 1 6 v e r z a a k t e h i j a a n z i j n a m b t v a n f i s k a a l advokaat, maar met behoud van d i t van raadsheer.

Zoals d a t i n d e Raad v a n B r a b a n t v e e l gebeurde huwde o o k J a n Baptist Maes met de dochter van een r a a d s l i d n . l . met Marie van Boisschot, d o c h t e r van voornoemde J a n - B a p t i s t van Boisschot.

De f a m i l i e v a n B o i s s c h o t w a s s i n d s 1 6 3 0 - e n d i t g e d u r e n d e e e n eeuw - h e e r v a n G r o o t - B i j g a a r d e n . B o v e n d e i n g a n g v a n h e t k a s t e e l a l d a a r z i e t men nog h e t wapen met d e d r i e m o l e n i j z e r s a f g e beeld. E e n b r o e r v a n M a r i e v a n B o i s s c h o t , F e r d i n a n d , w e r d i n 1626 k a n s e l i e r v a n B r a b a n t , h i j w a s d e t w e e d e h e e r v a n G r o o t Bijgaarden u i t de f a m i l i e .

Jan- B a p t i s t M a e s m a a k t e z i j n t e s t a m e n t o p 1 9 m e i 1 6 1 8 e n s t i e r f op 2 9 j u l i d a a r o p v o l g e n d . U i t z i j n h u w e l i j k m e t M a r i e v a n B o i s schot waren acht kinderen geboren, waaronder s l e c h t s d r i e zonen.

Eén d o c h t e r , M a r i e M a e s , h u w d e m e t M a t h i e u d e l a T o u r , m a a r w a s rond 1618 weduwe e n h e r t r o u w d e v ó ó r 1628 met R o b e r t Tu c h e r, b u r gemeester v a n Antwerpen.

Een mei ech ven

andere dochter, Catharina Maes, huwde 1617 - m e t Gerard v a n Brouchoven, h e e tpaar, waarvan h i j s t i e r f i n 1638 e n z i j i n h e t koor van de Sint-Gummaruskerk t e

Tw e e v a n d e z o n e n M a e s s t i e r v e n o n g e h u w d ; d e erfde de h e e r l i j k h e i d Bousval en anderen van

door kontrakt van 13 r v a n Bergeyck. D i t i n 1660, werd begraL i e r. overblijvende, z i j n vader.

Jan,

Jan M a e s w e r d g e b o r e n t e B r u s s e l o p 2 j a n u a r i 1 5 9 1 e n z o u d e derde g e n e r a t i e M a e s z i j n i n d e R a a d v a n B r a b a n t . H i j w e r d r a a d s l i d benoemd o p 4 j u l i 1625, i n v e r v a n g i n g van J . P. d e B e r t y.

Op 8 j a n u a r i 1 6 1 5 w a s h i j i n d e S i n t - G o e d e l e k e r k t e B r u s s e l g e huwd m e t A d r i e n n e A s s e l i e r s , d o c h t e r v a n W i l l e m A s s e l i e r s ( e v e n eens r a a d s h e e r ) e n z u s t e r v a n d e k a n s e l i e r v a n B r a b a n t , R o b e r t Asseliers. A d r i e n n e A s s e l i e r s , weduwe geworden v a n J a n Maes, ging een tweede h u w e l i j k aan en wel met Jan van Brouchoven, e e n zoon v a n h a a r s c h o o n z u s C a t h a r i n a M a e s d i e m e t G e r a r d v a n Brouchoven gehuwd was. ( V o o r d e f a m i l i e A s s e l i e r s i n d e Raad van Brabant - z i e " H o b o n i a " j a a r g a n g 1988 / j a n u a r i - f e b r u a r i maart b l z . 3 7 e n v o l g e n d e n . ) De v e r s c h i l l e n d e b r o n n e n z i j n n i e t e e n s l u i d e n d v o o r w a t d e g e boorte- e n h u w e l i j k s d a t a b e t r e f t . Voornoemde c i j f e r s z i j n v a n het a r m o r i a l v a n d e k a n s e l i e r s v a n B r a b a n t ; H e r c k e n r o d e g e e f t l i e f s t geen d a t a ; e n v o l g e n s d e Vegiano huwde J a n Maes i n 1 6 0 5 .

Volgens d e g e b o o r t e d a t u m v a n d e e e r s t e b r o n z o u h i j t o e n 1 4 j a a r oud g e w e e s t z i j n . Z i j n e e r s t e k i n d w e r d i n 1 6 0 7 g e d o o p t ( d e Vegiano), d e a n d e r e n v o l g e n d a n m e t e e n n o r m a l e t u s s e n p e r i o d e , zodat men g e n e i g d i s a a n t e nemen d a t h e t a r m o r i a l z i c h om t i e n jaar v e r g i s t , v o o r w a t d e geboorte- e n huwelijksdatum v a n J a n Maes b e t r e f t . W e v i n d e n 2 4 j a a r t o c h e e n m e e r g e p a s t e l e e f t i j d om t e t r o u w e n d a n 1 4 j a a r .

- 86 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 86

De V e g i a n o g e e f t g e e n o v e r l i j d e n s d a t u m v a n J a n M a e s , m a a r v o l gens h e t v o o r n o e m d e a r m o r i a l s t i e r f h i j o p 1 5 n o v e m b e r 1 6 5 2 e n werd h i j b e g r a v e n i n d e S i n t - G o e d e l e k e r k t e B r u s s e l .

Voor w a t d e k i n d e r e n u i t vermeldt Herckenrode twee gezegde a r m o r i a l g e e f t d i die g e e s t e l i j k e werd i n d tenslotte begint met .

h e t h u w e l i j k Maes-Asseliers b e t r e f t , dochters : Barbara en Anne-Marie. H e t e twee zussen n o g een b r o e r, W i l l e m , e orde van de Augustijnen. De Vegiano

1.

2.

3.

4.

W i l l e m , gedoopt op 29 december 1607; e n v e r v o l g t met K a r e l , gedoopt 3 december 1609; M a r i e - A n t o i n e t t e , g e d o o p t 21 m a a r t 1611; P a u l i n e , gedoopt 26 december 1612.

Karel e n z i j n twee zussen s t i e r v e n o p jeugdige l e e f t i j d e n werden m o g e l i j k daarom d o o r a n d e r e n n i e t v e r m e l d .

5. B a r b a r a , d o o r h a a r v a d e r v r o u w e v a n L o n g c h a m p s e n B o u s v a l , gedoopt o p 1 4 a u g u s t u s 1 6 1 5 e n i n 1 6 3 6 gehuwd m e t F i l i p d e Herzelles ( f a m i l i e w a a r u i t een bisschop van Antwerpen kwam).

F i l i p d e H e r z e l l e s was drossaard v a n Brabant e n b a l j u w van Waals B r a b a n t . E e n z o o n u i t d i t h u w e l i j k , W i l l e m - F i l i p , d e Herzelles, werd kanselier van Brabant; 6. A n n e - M a r i e , g e d o o p t i n 1 6 2 1 e n o v e r l e d e n i n 1 6 6 4 .

Va n a l d e z e k i n d e r e n w a s e r n i e t é é n d i e d e heer van Brabant zou v o o r t z e t t e n , o f t o c h ?!

t r a d i t i e

van

raads-

Dochter Anne-Marie huwde m e t G i l l e s - A l b e r t v a n M a l e , h e e r v a n Stockel, deze werd i n 1648 raadsheer van Brabant, i n vervanging van z i j n s c h o o n v a d e r d i e - t e z i j n e n v o o r d e l e - a f s t a n d v a n z i j n funktie gedaan had.

Hiermee z o u d e n we d e z e sluiten, ware h e t n i e t dische merkwaardigheid

b i j d r a g e o v e r d e f a m i l i e Maes kunnen b e d a t e r i e t s gebeurde d a t we a l s - h e r a l - n i e t onvermeld kunnen l a t e n .

Het o u d e h e r a l d i s c h e g e b r u i k o m , b i j h e t o v e r l i j d e n v a n e e n l van e e n a d e l l i j k e f a m i l i e , n a d e r o u w d i e n s t d i e n s w a p e n o p d o of o p p a n e e l g e s c h i l d e r d i n d e k e r k o p t e hangen, i s algeme gekend. H e t z i j n d e zogenaamde o b i ï t ' s o f rouwborden, d i e men sommige o u d e k e r k e n n o g a a n t r e f t .

i d ek en i n

In v e r b a n d m e t d e b e g r a f e n i s v a n e e n a d e l l i j k e man i s e r n o g e e n ander g e b r u i k , m a a r daarvan z i j n m i n d e r meldingen gekend, n . l . wanneer d e o v e r l e d e n e d e l a a t s t e m a n n e l i j k e n a k o m e l i n g v a n e e n a d e l l i j k geslacht was, w e r d z i j n wapen mét hem begraven.

Zulks gebeurde b i j K a r e l Maes, Maes e n v a n A l e y d e d e T a s s i s .

e e n

achterkleinzoon

v a n

J a c o b

Karel Maes was gehuwd met Anna van Caloen, maar s t i e r f i n 1706, zonder nakomelingen, a l s l a a t s t e v a n z i j n f a m i l i e . H i j w e r d b e graven i n de Onze-Lieve-Vrouwkerk t e S i n t - P i e t e r s b i j Gent ( d e z e kerk werd door de Fransen i n 1799 afgebroken). H e t was een merkwaardige p l e c h t i g h e i d . D e wapenkoning, L o d e w i j k v a n U r s e l , i n kleurige tabbaard, maakte h e t proces-verbaal w a a r u i t w e - v r i j

- 87 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 87

vertaald

-

ĂŠĂŠn en ander ontlenen

:

De 1 8 d e d a g v a n d e m a a n d d e c e m b e r v a n h e t j a a r 1 7 0 6 , ik, L o d e w i j k v a n U r s e l , h e r a u t e n wapenkoning v a n zijne m a j e s t e i t t e n t i t e l v a n d e p r o v i n c i e e n h e t graafschap V l a a n d e r e n , h e b b e g r a v e n m e t d e gebruikelijke p l e c h t i g h e d e n , h e t w a p e n v a n w i j l e n messire K a r e l M a e s , r i d d e r , h e e r v a n N o o r t v e l d e , meermaals e e r s t e s c h e p e n v a n d e s t a d G e n t . O v e r l e d e n in gezegde s t a d d e 16de v a n voornoemde maand, o u d 6 4 jaren, e n d i t i n tegenwoordigheid v a n verscheidene personen, h e r e n v a n o n d e r s c h e i d i n g , v e r w a n t e n e n anderen i n d e z e k e r k t e g e n w o o r d i g , i n h e t k o o r v o o r het g r o t e a l t a a r , a l s z i j n d e d e l a a t s t e v a n z i j n familie, v a n o u d t i j d s e e n d e r nobele e n r i d d e r l i j k e huizen v a n h e t hertogdom Brabant; h e t gezegde wapen bevestigd aan de k i s t van de overledene."

Dan v o l g t d e b e s c h r i j v i n g v a n h e t w a p e n , w a a r u i t b l i j k t d a t Karel Maes h e t wapen voerde met een l i c h t e w i j z i g i n g aan h e l m t e ken e n h e l m k l e d e n . H e t s c h i l d z e l f , h e t e i g e n l i j k e wapen, b l e e f zoals r e e d s h o g e r beschreven, m a a r d e h e l m k l e d e n w e r d e n i n plaats v a n z i l v e r e n z w a r t , g o u d e n z w a r t ; h e t z w a r t v o o r h e t veld e n h e t goud v o o r h e t kanton. H e t helmteken, e e n v i j f b l a d uit h e t wapen tussen e e n v l u c h t v a n z w a r t , maar omgekeerd t e n teken van u i t d o v i n g van h e t g e s l a c h t .

Na d r i e m a a l m e t l u i d e s t e m g e v r a a g d t e h e b b e n o f e r o n d e r d e aanwezigen iemand was d i e aanspraak z o u kunnen maken o p h e t w a pen e n n a d a t h i j d a a r o p g e e n e n k e l a n t w o o r d k r e e g , v e r k l a a r d e d e heraut d a t a l l e s genoteerd zou worden i n d e r e g i s t e r s v a n z i j n dienst e n , o p d a t niemand enige onwetendheid zou aanwenden, d e z e ter beschikking zouden z i j n van de erfgenamen van de overledene en v a n h e n d i e e n i g e b e l a n g s t e l l i n g z o u d e n h e b b e n . D a a r n a t e k e n de d e h e r a u t d e a k t e e n b e v e s t i g d e d a a r a a n z i j n z e g e l m e t z i j n wapen.

Het g e b r u i k o m w a p e n s c h i l d e n t e b e g r a v e n z o u v a n u i t D u i t s l a n d waar d i t r e e d s v e e l v r o e g e r b e s t o n d - n a a r o n z e s t r e k e n gekomen zijn.

In F r a n k r i j k d a a r e n t e g e n z i j n d e r g e l i j k e g e b r u i k e n n i e t g e k e n d , evenmin a l s d e gewoonte om o b i ĂŻ t ' s i n d e k e r k e n t e hangen..

Nochtans w e r d h e t wapen n i e t a l t i j d ( z o a l s b i j K a r e l Maes h e t geval was) o p de l i j k k i s t bevestigd, soms werd h e t met een z i l veren b i j l t j e s t u k g e s l a g e n e n d a n i n h e t g r a f geworpen. D i t stukslaan van h e t wapen met een z i l v e r e n b i j l t j e was s l e c h t s een symbolisch gebaar. Om d i t t e vergemakelijken w e r d h e t wapenschild reeds v a n t e v o r e n gebroken e n o p l i c h t h o u t bevestigd.

Vervolgens w e r d h e t o n d e r s t e b o v e n i n d e r o u w s t o e t meegedragen.

Er z i j n o o k v o o r b e e l d e n g e k e n d v a n g r a f s t e n e n w a a r o p h e t w a p e n van e e n m a n , d i e a l s l a a t s t e v a n z i j n g e s l a c h t s t i e r f , i n z i j n geheel e n omgekeerd was a f g e b e e l d .

- 88 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 88

BRONNEN : Baron d e Ryckman d e B e t z e n Vi c o m t e F e r n . d e Jonghe d ' A r d o y e : "Armorial e t b i o g r a p h i e s d e s c h a n c e l i e r s e t c o n s e i l l e r s d e Brabant" L. D e S c h e p p e r " T i j d s c h r i f t v o o r G e s c h i e d e n i s e n F o l k l o r e Provinciebestuur Antwerpen" 1956 Marc Va n d e r S y p t : " T i j d s c h r i f t d e r B e l g i s c h e P o s t e r i j e n " N r . 4 1975 Baron d e Herckenrode . " N o b i l i a i r e d e s Pays-Bas e t d u comté d e Bourgogne" - " G é n é a l o g i e Maes" de V e g i a n o : " N o b i l i a i r e d e s P a y s - B a s " "Annuaire de l a Noblesse Belge" 1878 - "Généalogie Maes"

Jos G o o l e n a e r t s

- 89 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 89

Kopie van de Heilige Lijkwade vervaardigd in 1652. Klooster van de Heilige Theresia en Jozef - Monti ai Ponti Rossi (Napels). Deze kopie werd ongetwijfeld door iemand anders geschilderd. De tekst in 't Latijn zegt: "Kopie met volledig dezelfde dimensies als deze van de zeer heilige lijkwade van Christus - die bewaard is in de Kathedraal van Turijn - waardevol gemaakt door kontakt met het origineel bij hand van de Aartsbisschop - in aanwezigheid van Zijne Koninklijke Hoogheid van Savoye - in het jaar onzes Heren 1652".

Kopie van de H. Lijkwade vervaardigd in 1646 Bewaard te Fabriano.

Het opschrift is gelijk aan de lijkwade uit 1643.

Het blijkt uit de details van de twee kopieĂŤn dat ze door dezelfde persoon geschilderd werden. Bemerk de brandschade uit 1532 en het ontbreken van de duimen.

- 90 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 90

De Lijkwade van Turijn deel 1 8

Namaak-Lijkwaden Er bestaan in West-Europa nog enkele relikwieën die, zoals de lijkwade van Turijn, in onmiddellijk kontakt met Jezus Christus geweest zijn. Volgens een studie van L. Evenos (1975) worden er niet minder dan veertigverschillende «authentieke lijkwaden» in de geschiedenis vermeld.

Zoals vele andere vorsten en hoogwaardigheidsbekleders, was keizer Karel de Grote blijkbaar een verwoed verzamelaar van relikwieën uit het Heilig Land. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij meerdere kostbare relieken in zijn schatkamer bewaarde.

Zo bezat hij : «een vlekkeloze lijkwade van kostbaar. linnen, waarin het allerheiligste lichaam van Onze Verlosser begraven was geweest». Deze «korte lijkwade» is waarschijnlijk dezelfde die Arculf, bisschop van Perigueux, tijdens een pelgrimstocht naar Jeruzalem, vereerd had. Bisschop Arculf beschreef deze lijkwade zonder lichaamsafdrukken als «ongeveer 8 voet (2,5 meter) lang ». Dè lijkwade van keizer Karel was van dezelfde lengte en eveneens zonder enige lichaamsafdruk. Karel de Kale, erfgenaam van keizer Karel, schonk de lijkwade aan het klooster St. Cornelius (Cqmpiègne). Vele groten der aarde kwamen in de loop der eeuwen hun opwachting maken en offerden belangrijke kunstschatten. Zo schonk koningin Mathilde, die ook verantwoordelijk was voor het beroemde «tapijt van Bayeux », een reliekschrijn om «deze wondre lijkwade van Jezus Christus» in te bewaren. Tijdens de Franse Revolutie werd deze lijkwade gespaard, maar in 1848 vernield door een grote brand.

In Cadouin (Périgord-Frankrijk) bewaart men nu nog altijd een, voor lange tijd als authentiek lijkwade beschouwde, lijkwade.

De relikwie werd door kruisvaarders in 1098 uit Antiochië meegebracht en aanvankelijk in Toulouse vereerd. Later kwam ze in Cadouin terecht. Op deze lijkwade komen geen duidelijke afdrukken voor. Dit is op alle andere «echte lijkwaden» het geval.

Meerdere Egyptische lijkwaden, die dateren uit de tijd van de farao's, vertonen alleen sporen veroorzaakt door de ontbinding of vochtverlies van het lijk. Alleen de lijkwade van Turijn vertoont duidelijke lichaamsafdrukken. Eeuwen lang is deze «lijkwade » van Cadouin als « de echte » beschouwd. De hoogste Franse kerkelijke autoriteiten steunden de cultus. In 1930 grepen

- 91 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 91

nog uitzonderlijke plechtigheden plaats, onder leiding van het Franse episcopaat. Meerdere bisschoppen kwamen hier naast aartsbisschop Verdier bidden en de relikwie vereren. In 1935 verrichte pater-jezuïet J. Francez onderzoekingen betreffende de authenticiteit der verschillende lijkwaden. Pater Francez deed zijn onderzoek met wetenschappelijke ernst. En zijn resultaten sloegen de wereld met verstomming...

De «lijkwade van Cadouin» was afgeboord met een reeks ornamenten. To t zijn grote verrassing ontdekte pater Francez een aantal «kufictekens », die bij vertaling een moslim-gebed bleken te zijn. Consternatie in katholieke middens, maar niemand kon loochenen dat de «lijkwade van Cadouin », een produkt was van een handig bedrieger uit de Xlde eeuw...

Ondanks de ontmaskering wordt de «ontluisterde lijkwade van Cadouin» nog altijd door talrijke gelovigen vereerd. Velen weigerden in die dagen te geloven, dat de « echte » lijkwade van Onze Heer namaak kan zijn!

Sinds de IXde eeuw bewaart men in de kathedraal van Oviedo (Spanje) een «sudarium» (zweetdoek) van 0,88 x 0,58 meter, dat volgens de overlevering afkomstig is uit het graf van Christus.

Recente onderzoekingen van Dr. Alan D. Whanger (Duke University - N. Carolina, Verenigde Staten) hebben aangetoond dat er op dit zweetdoek bloedsporen voorkomen, kennelijk afkomstig van een kontakt met het hoofd van een mens, die met een «doornenkroon» gemarteld is geworden. Niet minder dan 134 wonden vertonen een zeer goede overeenkomst met de afdrukken op de lijkwade van Turijn. Dit «sudarium» werd onmiddellijk na de kruisafneming over het hoofd van Jezus Christus gelegd, wat meteen verklaart waarom de bloedvlekken hier veel duidelijker zijn dan op de lijkwade van Turijn. Na de graflegging werd dit zweetdoek vervangen door de lijkwade, maar bleef in het graf achter. Dit volgens de toen geldende joodse gebruiken.

Dat een reliek als de lijkwade opriep tot het maken van kopieën is nauwelijks te verwonderen. Vele kunstenaars poogden een gelijkende lijkwade te vervaardigen. Hun pogingen kenden weinig of geen sukses. Geen wonder, als men weet dat men het beeld op de lijkwade in feite meer aanvoelt dan ziet.

In Italië zijn nog verschillende namaaklijkwaden bewaard gebleven. Enkele zijn zelfs op dezelfde grootte als de originele lijkwade gemaakt. Sommige dragen zelfs de vermelding : « Extractum ex originali ». D e oudste bekende lijkwade op groot formaat wordt bewaard in het klooster Carmelo di San Giuseppe-Moncalieri bij Turijn.

- 92 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 92

Naast het jaar 1643 is de symbolische knoop van de familie Savoye getekend.

De gewoonte om kopieën van de H. Lijkwade als souvenir te vervaardigen, even groot als het origineel, maar ook op kleiner formaat, was zeer verspreid.

De oudste van deze kopijen draagt de datum van 1516 en werd vervaardigd door de beroemde schilder Albert Dürer. (Bewaard in Lier België). Sommige hebben geen enkele aanwijzing en vandaar het gevaar, de naiveteit, de schelmenstreek ze om te wisselen of ze te laten doorgaan als niet handgemaakt, maar als resultaat van een mirakel.

Kopie van de H. Lijkwade vervaardigd in 1634.

Karmelietenklooster Sint Jozef - Moncalieri (Turijn). Deze kopie zou qua stijl aan dezelfde schilder kunnen toegewezen worden als de lijkwaden uit 1643 en 1646. Anderzijds is het geweten dat de eerbiedwaardige Maria Francesca van Savoie (1594-1656), lekenzuster van de orde van de H. Franciscus, "wegens de tedere devotie die ze toonde voor de H. Relikwie van de H. Lijkwade, het genoegen had er zelf kopieën van te maken die ze ten geschenke gaf aan hooggeplaatste kerkelijke personen of aan vooraanstaande kloosters".

- 93 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 93

Deze lijkwade dateert uit 1634 en heeft dezelfde afmetingen als de originele. De onbekende kunstenaar heeft zeer nadrukkelijk geprobeerd een zeer natuurgetrouwe kopie te maken. De afbeelding is veel scherper afgelijnd dan op het origineel. De duidelijke gelaatstrekken missen echter het aangrijpende van de vage afdrukken van de lijkwade bewaard in Turijn.

De wonden in pols en zijde zijn overdreven weergegeven, wat ook geldt voor de bloedsporen veroorzaakt door de doornenkroon.

De sporen van de brand van 1532 en de herstellingswerken van de zusters clarissen zijn zeer natuurgetrouw weergegeven, waarbij men rekening moet houden met latere reparaties uitgevoerd door bisschop Valfré.

Een namaaklijkwade uit 1643 wordt bewaard in privé-bezit te Rome. Ze draagt de symbolen van het huis Savoie en is een natuurgetrouwe kopie van de lijkwade. Ook hier zijn de afdrukken veel duidelijker maar minder aangrijpend dan op het origineel.

In een museum te Fabriano bewaart men een lijkwade uit 1646.

Hier heeft de kunstenaar niet de minste poging gedaan, het origineel te kopiëren. Hier is geen twijfel mogelijk : dit is een schilderij gemaakt zonderorigineel model. De schilder heeft waarschijnlijk de lijkwade of een gelijkende kopie vluchtig gezien en ze uit het hoofd nageschilderd.

Op het eerste gezicht zou men hetzelfde denken van een lijkwade uit 1652, bewaard in het klooster van de « SS Teresa e Giuseppe », gelegen in Monti ai Ponti Rossi, bij Napels (Italië).

Maar toch draagt het doek de Latijnse vermelding (vertaling) : «Kopie waarvan de afmetingen gelijk zijn aan de geheiligde lijkwade van Christus, bewaard in de Kathedraal van Turijn - afbeelding door aanraking met het origineel, ter beschikking gesteld door de aartsbisschop, in de aanwezigheid van zijn Hoogheid van Savoie, tijdens het jaar des Heren 1652». Dat «kontakt met het origineel » knoopt aan met de vroegere gewoonte een icoon «acheiropoietos» te maken, door aanraking met het model.

De eerbiedwaardige Maria Francesca van Savoie (1594-1656), lekenzuster van de orde van S. Franciscus, bekend voor haar «tedere devotie voor de H . Relikwie van de H. Lijkwade », maakte verschillende kopieën van de lijkwade, die ze ten geschenke gaf aan hooggeplaatste kerkelijke personen of aan vooraanstaande kloosters.

Bij deze kopieën komt meestal een jaartal voor, aangevuld met de symbolische knoop, merkteken van het huis van Savoie. *

*

*

*

*

- 94 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 94

Zo kwamen er vele, min of meer gelijkende, «lijkwaden» op de markt. Sommige hadden geen enkele aanwijzing, en zo ontstond er een ware chaos. Naïeve gelovigen werden bedrogen. Praktisch elke kopie werd voorgesteld alsof ze de «echte lijkwade » was.

Van vele nu verdwenen kopieën werd toen stellig beweerd, dat ze niet de vrucht van handenarbeid waren, maar wel degelijk mirakuleus tot stand gekomen waren. Vele «reizende tentoonstellingen» gebruikten dergelijke vervalsingen op hun zwerftochten langsheen vele kleine dorpjes.

Ook in de iconografie speelde de lijkwade toen een grote rol.

Talrijke iconen uit de periode zijn een exacte weergave van de gelaatstrekken, zoals deze op de authentieke lijkwade voorkomen. Ze gelijken dan ook bijna allen op het «gelaat van Laon », een icoon uit de XIIde eeuw, nu bewaard in de schatkamer van de kathedraal van Laon. Zoals met vele relieken en bedevaartsoorden ontstonden op talrijke plaatsen, waar men een al dan niet gelijkende kopie van de lijkwade bezat, plaatselijke vereringen.

Men stelde bitter weinig eisen aan dergelijke afbeeldingen ; al te gemakkelijk nam men aan, een echte «acheiropoietos» kopie voor ogen te hebben ! Meestal was de « kopie » niet eens in Turijn gemaakt.

Zo ontstonden in vele dorpjes omheen Turijn, en tot ver in Italië en Frankrijk, ware « volksdevoties ».

De «SS. Sindone» werd aanroepen als schutsengel tegen allerlei kwalen. Bijzonder tegen de pest leek het «palladio della SS. Sindone» heilzaam. Net zoals in de vroegste dagen van het christendom in Edessa, werden talloze mirakelen en andere wondere tekens aan de H. Lijkwade toegeschreven. Vele huismoeders baden dagelijks om bescherming voor hun gezin en hun bezittingen. * *

*

*

*

Ook in de Russische iconografie kan men duidelijk de oosterse invloed onderscheiden. De beroemde iconen van Neredica en Novgorod vertonen veel gelijkenis met «westerse iconen» zoals het « gelaat van Laon ».

Vanaf de vroege middeleeuwen tot circa begin van de XVde eeuw vertonen de « plascanica » (iconen naar het gelaat van Edessa) een «strenge Christus ». Later wordt d i t meer een « goede Christus ». Hetzelfde geldt v o o r d e « oplakivanie» (threnos-beweningstaferelen).

- 95 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 95

Een der bekendste iconografen was wel prinses Maria de Tver, derde vrouw van groothertog van Moskou, Simeon de Schitterende. Enkele van haar werken werden aan het Spassky-klooster in het Kremlin geschonken.

De beroemdste Russische icoon is wel de «azuur-blauwe plascanica », in 1458 door groothertog V. Vasil'evic aan aartsbisschop Eutimio geschonken. Het is het pronkstuk van de kathedraal S. Sofia van Novgorod.

Talrijke iconen uit de periode zijn een exacte weergave van de gelaatstrekken, zoals deze op de authentieke lijkwade voorkomen. Ze gelijken dan ook bijna allen op het «gelaat van Laon », een icoon uit de XIIde eeuw, nu bewaard in de schatkamer van de kathedraal van Laon. *

*

*

X

*

De verering van meerdere namaaklijkwaden had een negatieve invloed op de belangstelling voor de «echte» lijkwade in Turijn.

Steeds minder pelgrims trokken op bedevaart, en de lijkwade verdween geleidelijk uit de publieke belangstelling. Het liturgisch feest van de lijkwade (4 mei) werd van de kalender afgevoerd. Alleen bij bijzondere feesten of hoog bezoek werd de lijkwade nog uit haar veilige schuilplaats gehaald en boven op het prachtige altaar aan de gelovigen of genodigden getoond.

Steeds minder notabelen beklommen de prachtige trappen naar de «Cappëlla della SS. Sindone ».

Een zegel of ets van Giovenale Bogliette, uit 1761, toont echter aan dat bij de plaatselijke bevolking het geloof in het «palladium» van de lijkwade nog levendig was. Op de ets ziet men hoe engelen de lijkwade beschermend boven de muren van Turijn openhouden. Een tekst luidt (vertaling) : «De H. Lijkwade in de glorie der engelen en het eucharistisch mirakel, beschermheilige van Turijn en zijn bewoners ».

De «Confraternita della Santa Sindone» in Turijn stelde alles in het werk om de cultus van de lijkwade in stand te houden. In de loop der jaren hield ze zich ook bezig met caritatieve doelstellingen. Zo stichtte de « Broederschap van het Heilige Zweetdoek » in 1728 het « Spedale de' pazzerelli » (« Hospitaal der zottekens - letterlijke vertaling). In 1732 werd ten behoeve van dit hospitaal de Kerk « Chiesa del S. Sudario » (Kerk van het H. Zweetdoek), naar plannen van G.B. Botra, gebouwd. Deze kerk kende

- 96 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 96

geen grote publieke toeloop, want ook de patiënten van het hospitaal kwamen daar naar de mis...

De inrichting was zeer prachtig : een kunstvol marmeren altaar, met een indrukwekkende bronzen bovenstruktuur sierden de stemmige kerk. De « Confraternita » bekommerde zich ook om de onschuldige dochters van de militairen, getuige de oprichting in 1774 van een «Instituto Figlie dei Militari » (Instituut voor de dochters der militairen). Beide instellingen zijn sinds de vorige eeuw overgegaan in handen van het burgerlijk bestuur.

Rond 1775 verscheen in Italië een boekje van Pietraqua, getiteld «Luciô d'la Venezia» (Lucia van Venetië). Hierin beschrijft de auteur hoe «de uitstalling van de lijkwade in Turijn veel gelijkenis vertoonde met de opvoering van een «cabaret» langsheen de drukke caféterrassen van de oude stad. * *

*

*

*

De Franse Revolutie zette gans Europa op z'n kop. Alle gevestigde waarden leken plots van hun voetstuk te vallen. Mannen als Robespierre hadden het plots voor het zeggen. Een van zijn beschermelingen was Napoleon Bonaparte. Deze jonge, briljante militair veroverde voor de revolutionairen het sterk verdedigde Toulon. De val van Robespierre betekende foor de kleine Corsikaan echter niet het einde. Zijn naam staat met bloed geschreven op Vendémiaire IV (oktober 1795), toen hij de «royalisten» met zijn kanonnen van de Parijse straatstenen schoot.

Sindsdien kende iedereen Napoleon ! Hij werd bevorderd tot opperbevelhebber aan het Italiaanse front.

Meteen liep hij iedereen onder de voet. Nice werd veroverd, gans Savoie viel in Franse handen. De hertog moest vluchten, toen de vijand voor de poorten van Turijn stond. Hertog CarloEmmanuel vertrouwde op 9 december 1798 de «lijkwade van Turijn» toe aan de goede zorgen van de stad Turijn. De Franse troepen veroverden vlug gans Italië en plunderden heel wat kerken en paleizen. Overal werden enorme oorlogsschattingen opgelegd, en vele kunstschatten werden naar Parijs overgebracht.

Zo verdween een groot gedeelte van het pauselijk archief, en ook de reeks wandtapijten «De 10 akten der apostelen» viel de overwinnaars te beurt.

Veel relikwieën werden op de brandstapel geworpen, maar de

- 97 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 97

Kerk van de S. Sudario, Turijn.

Russisch 17de-eeuws voorbeeld van een acheiropoiettos-ikoon van Christus, voorstellende het zgn. mandylion, dat teruggaat op de Abgar-legende uit de 4de eeuw. Volgens dit verhaal drukte Christus zijn gelaatstrekken af op een doek (mandylion), waardoor de aan melaatsheid lijdende Abgar V Ukama van Edessa genezen werd. In tegenstelling tot dein het Westen bekende voorstelling van de "Zweetdoek van Veronica" vindt men tot op heden bij de uitbeelding van het mandylion nimmer een doornenkroon of bloeddruppels.

Russisch kruis uit het klooster van "het Inslapen van Maria" (*) te Rome. Helemaal bovenaan, het aangezicht van Christus uitkomend op de Wade, geflankeerd doortwee serafijnen.

In de schuine dwarsbalk: rechts de Tempel, links de Kerk.

- 98 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 98

«lijkwade van Turijn» ontsnapte eens te meer aan de vlammen.

Zorgzame handen hadden ze veilig verborgen, tot de storm geluwd was. Eens zelf aan het bewind voerde Napoleon een andere politiek dan zijn revolutionaire opdrachtgevers.

In 1804 kreeg de «Confraternita» een stevige ruggesteun van paus Pius VII. In die dagen zette Napoleon heel Europa op stelten. H i j drukte het verlangen uit, door de paus tot keizer gekroond te worden, en eiste dat de kerkvorst hiervoor naar Parijs zou komen. Dit gebeurde inderdaad : paus Pius VII kroonde Napoleon tot keizer, in de «Notre Dame» van Parijs. Tijdens zijn doortocht in Turijn drukte de paus de wens uit, de bescherming van de lijkwade af te smeken.

Dat hij het palladium van de lijkwade best kon gebruiken, bleek vlug ! Napoleon riep zichzelf uit tot keizer van Italië. Het begerig oog van Napoleon viel op de pauselijke bezittingen. Pius V I I dreigde met de ban van de roomse kerk. Maar Napoleon stoorde zich daar niet aan, en viel de pauselijke staten binnen. Hiervoor werd hij geëxcommuniceerd. In 1811 zou de «chiesa del Sudario» tot legerdepot omgebouwd worden. Hierbij gingen alle kunstschatten verloren. Na de vijandelijkheden werd de kerk in 1820 teruggegeven aan de eredienst. Men plaatste er een voorlopig houten altaar, dat dienst zou doen tot in 1961 ! Toen kreeg de kerk een nieuw hoofdaltaar. Boven dit altaar werd in de omlijsting, gebruikt voor de grote tentoonstellingen van de echte lijkwade in 1931 en 1933, een levensgrote reproduktie van de lijkwade geplaatst. Bij de inhuldiging van dit nieuwe altaar verklaarde een der sprekers : «Het aanschouwen van deze eenvoudige, doch natuurgetrouwe fotoreproduktie van dit heilige pand, vestigt de vrome aandacht van de ganse katholieke kerk op de Majesteit van Onze Goddelijke Meester, in de heerlijkheid van zijn lijdende en menselijke figuur, die ons nagelaten werd, gedrukt op zo'n mysterieuse wijze, op deze wade, die eens Zijn stoffelijk overschot omwikkelde ».

Wie dus nu in Turijn komt en de lijkwade op groot formaat wil zien, moet zich naar deze kerk begeven.

Paus Pius V I I werd uit zijn paleis gehaald en in Fontaineblau gevangen gezet. Napoleon stelde zich boven de paus !

Volgens vele historici heeft de pauselijke « banvloek » echter wel de ondergang van Napoleon veroorzaakt of bespoedigd ! Het was

- 99 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 99

het begin van het einde. Vele Franse katholieken steunden de «Franse afgod» niet meer onvoorwaardelijk. Het binnenlands verzet tegen d e «Minotaurus », zoals Metternich Napoleon steeds noemde, verzwakte de positie van de geweldenaar en het duurde niet lang meer of het spel was gespeeld.

Na de val van Napoleon keerde de paus terug naar Rome. Bij zijn terugreis hield hij halt in Turijn, om voer de lijkwade te danken voor de bescherming die hij genoten had.

Het duurde nog tot in 1842 voor iemand de lijkwade in het openbaar kon zien. De volgende gelegenheid deed zich voor in 1868.

Toen bezocht prinses Clothilde van Savoie Turijn en ze zou van de gelegenheid gebruik maken om een nieuwe «voering van rode zijde» aan te naaien. * *

*

*

*

In 1848 deed een Engelse dokter Stroud enkele summiere onderzoekingen aangaande de lijkwade, maar zijn besluiten brachten weinig klaarheid. Het huis van Savoie bleef echter altijd de zaak van de lijkwade getrouw. Vooral prinses Maria Apollonia Caterina Francesca zette zich in om de volkse devotie voor de lijkwade van Turijn levendig te houden.

In 1881 verscheen een boekje van Alfonso Rubbiani, getiteld «In de tijd van Jezus Christus ». De auteur behandelde daarin de geschiedenis van de lijkwade van toen deze in de Aya Sophia van Edessa vereerd werd, tot de St.-Janskathedraal van Turijn. * *

*

*

*

Plaatselijke erediensten In 1824 grepen belangrijke aanpassingen plaats in de organisatie van de Italiaanse kerkgemeenschap. Meerdere nieuwe bisdommen kwamen tot stand. De eerste bisschop van Massa werd monseigneur Francesco Maria Zoppi. Afkomstig uit Cannobio, bij Milaan (Piemont) was deze geestelijke goed bekend met de «lijkwade van Turijn ». In de kathedraal van Massa werd eertijds een «zeer oud kruisbeeld vereerd », dat in 1202 door Luni was weggehaald, toen de curiale zetel om reden van een heersende malaria-epidemie, naar Sarzana werd overgebracht.

De eredienst van dit wonderbare kruis werd in Massa in ere hersteld door Elisa Bacciocchi, zuster van Napoleon Bonaparte. In 1807 werd het kruis terug boven het hoofdaltaar van de kathedraal geplaatst.

- 100 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 100

Bisschop Zoppi poogde de godvrucht in zijn nieuw bisdom aan te wakkeren. Daarom liet hij een inventaris opmaken van de kerkelijke feesten. D i t boek, «Officia Sanctorum Novissima », verscheen in 1827. Op blz. 499 lezen we hoe tijdens de vasten elke vrijdag een bijzondere viering voorzien was, om de passie van Jezus Christus op een plechtige manier te gedenken, door « het vereren van de verschillende gereedschappen van de passie ».

De eerste vrijdag van de vasten werd de doornenkroon vereerd.

De tweede vrijdag de lans. De derde vrijdag : de Heilige Lijkwade.Vervolgens de «vijf wonden», het «heilig bloed» en tot slot «de droefenis van maagd Maria ».

Het was niet verwonderlijk dat monseigneur Zoppi de eredienst van de lijkwade nieuw leven inblies. Hij zelf was meerdere malen aanwezig geweest o p de indrukwekkende plechtigheden van Goede Vrijdag, in de St.-Janskatedraal van Turijn.

Zo kan men op blz. 253 van het « Officia Sanctorum Novissima » verschillende Hymnen vinden waarin de lijkwade vernoemd wordt.

De bijzondere eredienst van de Sacra Sindone werd erkend door Paus Leo XII, volgens een decreet van de « Sacra Congregazione dei Riti» op datum van 11 juli 1828.

Daarin wordt gestipuleerd hoe op elke vrijdag van de vasten «een gereedschap van de passie vereerd zal worden in de verschillende kerken van het diocees ». D e « eredienst van d e H. Lijkwade» in Massa verliep volgens de tradities, gebruikelijk in Piemont, waar in vele kerken de « Sacra Sindone » bijzonder vereerd werd.

In 1875 vermeldt een nota van het « Officia Propria », samengesteld door bisschop Tommasi, dat de eredienst van de lijkwade afneemt, ingevolge de problemen rond het huis van Savoie. In 1906 voerde bisschop Miniati een herziening door van de «verering van de gereedschappen van de passie », inbegrepen deze van de H. Lijkwade.

Paus Pius X keurde deze hervormingen goed, en zo verdween het «feest van de H. Lijkwade» in het diocees Apunia van de liturgische kalender. Zeer tot ongenoegen van de geestelijkheid in Massa, want er was altijd een grote belangstelling.

Toch vermeldt een kalender de erediensten uit 1917 duidelijk «dat in de, kathedraal van Massa elke vrijdag van de maand maart een « messa votiva della Passione » (votiefmis van de Passie) zal opgedragen worden aan het altaar van het mirakuleuze kruis ».

Van de eredienst van de H. Lijkwade was geen sprake meer.

Remi V a n H a e l s t

- 101

-

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 101

—Z O L —

•IeRiQacin . , 1 6 ) q 9/.91•_p10 h�L�1'PIN 4. 1651 Uèd.lam11.,IV o

9L91 - h591 UddJd(nlUV d O y S S I C I áL UI,JdL-'l SflISOi(iU1v

y p y, y 9 2 L . e u , u ,

Mdel eL)kb)«muel\ a�`a‘)�sa) opde' doysst.g uer` wdem

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 102

K E R K E L I J K E

H E R A L D n

DE BI

W A P E N S

S S C H O P P E N

n

. .

V A N

V A N

.

.

I E K . .

n

��

D E

A N T W E R P E N

iCiC;t � �� �iC�ëa;C�;C�iC n;:ẁ A �iCwiCíiCw;C�w:Cw:lw;tw-:Cw:t e:f�uCeiC 7. A M B R O S I U S C A P E L L O A l h o e w e l z i j n naam e e n v r e e m d e a f k o m s t l a a t v e r m o e d e n , w a s d e zevende b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n t o c h A n t w e r p e n a a r v a n g e b o o r t e .

Ambrosius C a p e l l o w e r d i n 1597 i n d e S c h e l d e s t a d g e b o r e n a l s z o o n van e e n I t a l i a a n s p a t r i c i ë r d i e i n d i e n s t v a n d e k o n i n g v a n S p a n j e i n o n z e s t r e k e n was t e r e c h t gekomen.

J o a n n e s - F r a n c i s c u s C a p e l l o huwde m e t M a r i a v a n B o x h o r n d i e a f komstig was v a n N o o r d - B r a b a n t e n , v o l g e n s M e r t e n s e n To r f s , u i t een a d e l l i j k e f a m i l i e s t a m d e .

We m o g e n a a n n e m e n d a t h e t e c h t p a a r C a p e l l o - v a n B o x h o r n i n d e S i n t - P a u l u s p a r o c h i e woonde, w a n t i n d e g r a f s c h r i f t e n v a n deze k e r k k o m t e e n wapen v o o r d a t g e d e e l d i s : 1 . C a p e l l o ; 2 . B o x h o r n .

Vo l g e n s s o m m i g e b r o n n e n z o u d e f a m i l i e B o x h o r n v a n D u i t s e o o r sprong z i j n e n a f k o m s t i g v a n b i j h e t meer v a n K o n s t a n z . ( 1 ) De f a m i l i e B o x h o r n v o e r d e e e n t a m e l i j k e i g e n a a r d i g w a p e n , n l . een s c h i l d e f f e n g o u d w a a r o p e e n k l e i n s c h i l d j e v a n a z u u r ( = b l a u w ) met e e n s c h i l d h o o f d v a n z i l v e r e n g e p l a a t s t i n d e s c h i l d v o e t ( v o l g e n s s o m m i g e n ) . B i j h e t genoemde wapen v a n S t . - P a u l u s s t a a t het s c h i l d j e i n h e t h a r t v a n h e t gouden s c h i l d d a t bovendien nog b e l a d e n i s m e t e e n k a n t o n v a n z i l v e r m e t r o d e s c h u i n b a l k .

Ambrosius C a p e l l o begon z i j n s t u d i e s t e Antwerpen a a n h e t C o l l e g e van d e P r e d i k h e r e n . To e n h i j a l d a a r o p s c h i t t e r e n d e w i j z e z i j n humaniorastudies b e ë i n d i g d e was h i j z e v e n t i e n j a a r .

H i j t r a d i n d e O r d e d e r P r e d i k h e r e n e n nam d e k l o o s t e r n a a m M a r i u s aan.

A l s z e e r i j v e r i g s t u d e n t w e r d h i j aangewezen om a a n d e u n i v e r s i t e i t v a n Salamanca z i j n s t u d i e s i n t e o l o g i e v o o r t t e z e t t e n .

- 103 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 103

Hij s t u d e e r d e o o k t e Douai e n t e Leuven waar h i j i n 1627 h e t doctoraat i n de godgeleerdheid behaalde.

In v e r s c h i l l e n d e k l o o s t e r s v a n z i j n Orde werd h i j o v e r s t e ; z o was h i j o . a . p r i o r v a n d e D o m i n i k a n e n t e M a a s t r i c h t , t e B r u s s e l en t e A n t w e r p e n . H i j r e i s d e i n F r a n k r i j k e n i n S p a n j e w a a r h i j i n k o n t a k t kwam m e t k o n i n g F i l i p s I V .

In 1644 werd C a p e l l o aangeduid v o o r d e b i s s c h o p s z e t e l v a n I e p e r.

Deze s t a d w a s e c h t e r n o g b e z e t d o o r d e F r a n s e n z o d a t d e i n b e z i t n a m e van d i e z e t e l n i e t d o o r g i n g .

Te n s l o t t e w e r d h i j b e n o e m d v o o r A n t w e r p e n ; o p 6 j u l i kwam d e pauselijke b e k r a c h t i g i n g en op 13 september werd h i j i n de A n t werpse k a t e d r a a l g e m i j t e r d .

Op 1 s e p t e m b e r 1 6 5 6 s t i c h t t e h i j e e n k o l l e g i a a l k a p i t t e l v a n kanunniken i n d e S t . - J a c o b s k e r k .

De g r o t e z o r g v a n M a r i u s - A m b r o s i u s C a p e l l o g i n g v o o r a l u i t n a a r de a r m e n .

De S c h e l d e w a s n o g s t e e d s g e s l o t e n e n d e e e n s z o g e k e n d e w e l v a a r t van A n t w e r p e n w a s i n v e r v a l .

Overal d r e i g d e e l l e n d e e n m i s e r i e , maar de bisschop h i e l p waar h i j k o n . D o o r h e t u i t d e l e n van aalmoezen aan d e n o o d l i j d e n d e n , die h i j z e l f g i n g bedelen, werd h i j z e e r g e l i e f d door h e t v o l k .

In 1657 deed don Juan van O o s t e n r i j k a l s landvoogd z i j n p l e c h t i g e i n t r e d e t e A n t w e r p e n e n h e t was b i s s c h o p C a p e l l o d i e hem welkom heette. Tussen 1 e n 5 o k t o b e r moest d e bisschop e c h t e r n a a r B r u s s e l v l u c h t e n wegens o p r o e r t e A n t w e r p e n ( 2 ) .

Ook w a s h i j b e k o m m e r d o m h e t g e e s t e l i j k w e l z i j n e n s t i c h t t e d a a r t o e nieuwe p a r o c h i e s ; o . a . i n 1 6 5 9 d e z e v a n S t . - L a u r e n t i u s ( h e t L e i e kwartier).

Onder h e t b e l e i d v a n z i j n v o o r g a n g e r w a s h e t z u i d e r p o r t a a l v a n de A n t w e r p s e k a t e d r a a l t o t s t a n d g e k o m e n . D o o r t o e d o e n v a n b i s schop C a p e l l o w e r d o o k h e t n o o r d e r p o r t a a l g e b o u w d . A a n d e V e n e rabelkapel schonk h i j e e n gouden k e l k met een diamant t e r waarde van 6 . 0 0 0 g u l d e n ( 3 ) .

Op 2 3 s e p t e m b e r 1 6 6 9 w a s b i s s c h o p C a p e l l o t e W i l r i j k o m e r i n de S t . - B a v o k e r k h e t H . V o r m s e l t o e t e d i e n e n . ' s A n d e r e n d a a g s wijdde h i j i n dezelfde kek h e t hoogaltaar van h e t H. K r u i s en sloot e r de r e l i k w i ĂŤ n i n van de h e i l i g e n Alexander en F a u s t i nus ( 4 ) .

Te r w i j l d e Franse l e g e r s n o g s t e e d s o n s l a n d o n v e i l i g maakten was d e b i s s c h o p i n t u s s e n 7 3 j a a r o u d g e w o r d e n e n z i e k . H i j m a a k t e de a r m e n v a n A n t w e r p e n t o t z i j n a l g e m e n e e r f g e n a m e n e n r i c h t t e een f o n d a t i e o p v o o r o u d e e n o n b e m i d d e l d e p r i e s t e r s .

Bisschop C a p e l l o s t i e r f o p 21 o k t o b e r 1676 e n w e r d b i j g e z e t i n de A n t w e r p s e k a t e d r a a l .

- 104 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 104

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 105 p

t A P I

M

I

R

O

1.1. V

I

D O . M A

d

I

V

r

D T M

N A ' l ' V , t

A •

M . D

Y C V t I .

Derr A•.

t;T OtD' VII R D I C ' P R O 1 , t . / ! V / A•.MDt.1[Ilj�

101

E X D I ; N O M I N A ' I . O r P R I : r , r l V I I ? : r I $ C O P V d A N ' I ' V E R P I . E

l'

`Immumw:.awmmlrrcmmmunuuuWuntrnnnnur.mwilmmmmammim>ouumitimt¢omm"nr011r . r , . _ , t : 1 - z r l u r n a n a g ® : o n z z c r s n r s u m a r l o z a c m :

D r i e j a a r n a d e d o o d v a n b i s s c h o p C a p e l l o kwam e r t e S c h i l d e een o u d r i d d e r g o e d t e k o o p , h e t " H o f t e n P u t t e " o f " P u t t e n h o f " dat nog aan de a b d i j v a n A f f l i g e m h a d toebehoord.

Met d e n a l a t e n s c h a p v a n d e b i s s c h o p k o c h t e n d e p r o v i s o r s v a n de s t i c h t i n g C a p e l l o d i t P u t t e n h o f d a t v e r b o u w d w e r d a l s t e h u i s voor oude o f z i e k e l i j k e p r i e s t e r s d i e hun t a a k n i e t meer aankonden, d u s g e h e e l n a a r d e z i n v a n d e o v e r l e d e n " b i s s c h o p d e r a r men". ( 5 ) .

Wie t h a n s v o o r d e i n g a n g s p o o r t v a n h e t P u t t e n h o f s t a a t z a l e r , boven d e p o o r t o p e n i n g , e e n s t e e n b e m e r k e n w a a r o p , b i j g o e d t o e k i j k e n , h e t wapen v a n d e b i s s c h o p t e o n d e r s c h e i d e n i s . H e t s c h i l d i s e c h t e r n i e t gebeeldhouwd o f verheven u i t g e w e r k t ( z o a l s d i t in d e r g e l i j k e g e v a l l e n meest gebeurt) maar werd eenvoudig i n een t ĂŠ z a c h t e s t e e n g e g r i f t w a a r d o o r h e t g r o t e n d e e l s v e r v a a g d werd d o o r w e e r s o m s t a n d i g h e d e n .

De s t e e n d a t e e r t w a a r s c h i j n l i j k u i t d e p e r i o d e v a n d e v e r b o u w i n g na d e a a n k o o p d o o r d e s t i c h t i n g C a p e l l o . To e n w a s h e t d e g e w o o n t e dat d e e i g e n a a r z i j n wapen b o v e n d e i n g a n g v a n z i j n eigendom l i e t aanbrengen; h i e r werd h e t dan g e p l a a t s t a l s h u l d e aan de w e l d o e n e r.

Een b e t e r u i t g e v o e r d e n n i e t d o o r d e t a n d d e s t i j d s a a n g e t a s t wapen v a n b i s s c h o p C a p e l l o k a n m e n z i e n o p h e t w i t m a r m e r e n g r a f monument v a n d e b i s s c h o p i n d e A n t w e r p s e k a t e d r a a l e n d a a r o p r u s t eveneens z i j n l i g b e e l d .

D i t grafmonument, u i t g e v o e r d d o o r A r t h u s Q u e l l i n ( b r o e r van de s c h i l d e r Erasmus Q u e l l i n ) i s h e t ĂŠ n i g e v a n d e Antwerpse b i s s c h o p pen d a t b e w a a r d i s g e b l e v e n . T i j d e n s d e F r a n s e o v e r h e e r s i n g w e r d e n vele k e r k i n t e r i e u r s verkocht. Kunstschilder Herreyns had de g r a f tombe v a n C a p e l l o e l d e r s l a t e n o n d e r b r e n g e n z o d a t d e z e k o n g e r e d worden e n b e w a a r d b l e e f . L a t e r , o n d e r p r e f e k t d ' H e r b o u v i l l e , werd z e d o o r d e z e m e t n o g a n d e r e k u n s t w e r k e n a a n d e k a t e d r a a l teruggeschonken. ( 6 ) .

Behalve i n d e k a t e d r a a l i s h e t wapen v a n d e b i s s c h o p o o k n o g t e zien i n h e t g e s t o e l t e van h e t k o l l e g i a a l k a p i t t e l van de S t . J a cobskerk. H e t werd d a a r aangebracht a l s h e r i n n e r i n g d a t de b i s schop o p 1 s e p t e m b e r 1 6 5 6 S t . J a c o b s t o t k o l l e g i a l e k e r k v e r h i e f .

Het w a p e n C a p e l l o i s v r i j e e n v o u d i g e n m e t e e n n i e t v e e l g e b r u i k t w a p e n f i g u u r, n l . e e n s c h i l d v a n z i l v e r w a a r o p e e n r o d e h o e d e n wel v a n h e t s o o r t d a t i n d e h e r a l d i e k e e n Jodenhoed genoemd w o r d t , v e r s i e r d . H e t i s een t a m e l i j k p l a t t e hoed e n g e l i j k t v e e l o p een k a r d i n a a l s h o e d ; h i j h e e f t t w e e a f h a n g e n d e k o o r d e n d i e d o o r een k n o o p z i t t e n d i e s c h i j n b a a r o p e n n e e r k a n g e s c h o v e n w o r d e n ( 7 ) .

Het k r u i s , d a t g e w o o n l i j k a c h t e r h e t b i s s c h o p s w a p e n s t a a t i s voor C a p e l l o h e t k r u i s v a n de D o m i n i c a n e r o r d e waartoe de bisschop behoorde.

Op z i j n p o r t r e t u i t d e v e r z a m e l i n g v a n d e k a t e d r a a l s t a a t h i j afgebeeld met z u l k een k r u i s tussen de v i n g e r s .

- 106 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 106

A l s l e u z e v o e r d e d e b i s s c h o p " O M N I A D E SUPER" = " A l l e s k o m t v a n boven".

Jos G o o l e n a e r t s VERWIJZINGEN : 1. B a r o n d e R y c k m a n d e B e t z : " A r m o r i a l e t B i o g r a p h i e s d e s C h a n c e l i e r s e t Conseillers de Brabant" G e n e a l o g i e B o x h o r n i n C o l o m a , To m e I , b l z . 1 1 8 e . v .

2. M e r t e n s e n T o r f s : " G e s c h i e d e n i s c a n A n t w e r p e n " - To m e V b l z . 4 8 2 3. i d . To m e I V b l z . 6 2 2 4. K a n . F l . P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n W i l r i j k " , U i t g a v e G e m e e n tebestuur 1952, b l z . 138 5. O v e r f o n d a t i e e n a a n k o o p P u t t e n h o f t e S c h i l d e ; n o t a ' s m e e g e d e e l d door E . H . D e W i n t e r, b e s t u u r d e r P u t t e n h o f 6. T h . V a n L e r i u s : " N o t r e Dame d ' A n v e r s " b l z . 2 4 7. V e r g e l i j k d e w a p e n s v a n d e f a m i l i e C a p e l l o e n v a r i a n t e n d i e eveneens e e n h o e d v o e r e n t e P r o v e n c e , V e n e t i ĂŤ , V e r o n a , F l o r e n c e en i n m i n d e r e m a t e t e L u g a n o e n Rome.

De f a m i l i e n a m e n z i j n d a n C a p e l l i s ; d e l C a p e l o ; C a p e l l o ; C a p e l l a r i . Z i e R i e t s t a p : A r m o r i a l General" b l z . 369 en Roland p l .

XX e n X X I Ve r d e r w e r d e n n o g g e r a a d p l e e g d : P r o f . D r . C . D e C l e r c q : " H e t B i s d o m Antwerpen 1 5 5 9 - 1 9 6 2 " - U i t g a v e De V l i j t , 1 9 6 2 ; Vlaamse S c h o o l : T i j d s c h r i f t v o o r k u n s t e n , l e t t e r e n , w e t e n s c h a p e n Oudheidkunde. J a a r g a n g 1867-1869, S t a d s b i b l i o t e e k A n t w e r p e n ; Gazet v a n A n t w e r p e n : " A n t w e r p s e b i s s c h o p p e n " f e b r u a r i 1 9 6 2 e n volgende: 1 7 e n 18 december 1977.

- 107 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 107

LM Electro

LUMON c.v.

ELEKTRISCHE INSTALLATIES : - nieuwbouw - vernieuwing - herstellingen

VERLICHTING : Op n e t s p a n n i n g o f l a a g s p a n n i n g In w o n i n g , w i n k e l o f t u i n : - verkoop armaturen - advies en plaatsing

DOE HET ZELF : voor nieuwbouw o f v e r n i e u w i n g v a n Uw i n s t a l l a t i e : - b e s t e l Uw m a t e r i a a l b i j o n s - g r a t i s advies

i

Electro L U M O N cv.

Raymond ROELANDS Vinusakker 2 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 03/664.18.88

Luc PEETERS Vinusakker 7 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 03/664.75.95 - 108 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 108

MET HET OOG OP...

MORGEN

n•Nutz) buispost __

Laat d1ucht voor U_werken

1

fl.D: 1,108 Merellaan 57 B-2080 Kapellen (Mariaburg) Tel. 03/665.08.64 Fax. 03/665.34.96

P V.13.A.

Advies, ontwerp, uitvoering, service van — Buispostsystemen - Rallypostsystemen

- 109 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 109

�FSv��� P� 44)tetetese

\ n l

e

r

i

p

e

t

5

4-10„%e eve �v 6n�et� � r 4-Defee

%sue

V 0

�

v

r

oog�e iC1

V e e u en4/iteut ,, o d , f e e l 14�� l v syste áeadeteKt,e

o

�

o

rust�g

4

1 �tZe���

G

� �aaKs�elain9 � S�oCin9 n t � e � e �-�oe9ar�9 • :\\‘cltegi‘st.rat‘e s t i e pers ep ystemen t o �

�

e m

f e

r

� � �

e �

Ó

�

i n Á �

�

( S V � e O u l

6

©; 1 � � e s u .

6

�

A���egei

8

6

�

� � 2aao�6 5e. n

F

a

x

p3

eel.rep36655 06 64 aoKapee � g�0p3j665 3llg 9 Merella�n� � �a6q Se1.03i66

44? Wee

P 0 0 4 . -2 6653 e 0 n I 1 a a n 5 F x031 A � Mece 665 n6 6Q .,� 031

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 110

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 111

-

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 112

De L i e v e n s k a p e l t e K a p e l l e n - T e k e n i n g : A n d r ĂŠ M a r i ĂŤ n

- 11 3 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 113

Hof van Rameien

«VAN KASTEEL NAAR KASTEEL» deel 3 Uitgave : Kulturele Fleemkring «HOBONIA»

- 11 4 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 114

V

A N --

-

K -

-

A S T E E L

N A A R

-

-

-

-

-

-

-

-

-

K -

-

A S T E E L -

-

-

-

-

d e e l

3

-

De l e z e r s d i e d e n k e n d a t z i j a n d e r m a a l e e n u i t g e b r e i d e beschrijving, e e n professionele c l i p o f e e n s e r i e argumenten waarom z i j d i t b o e k b e s l i s t m o e t e n a a n s c h a f f e n , gaan v o o r g e s c h o t e l d k r i j g e n , m o e t i k e c h t t e l e u r s t e l l e n .

Het n u v o l g e n d e a r t i k e l s l u i t d a a r o m d e o n b e t w i s t b a r e stelling n i e t u i t d a t het n i e t aanschaffen v a n d i t b o e k , ... e n z i j n twee oudere broertjes, e e n ongelooflijk g a t i n de c u l t u u r b e t e k e n t v a n e l k e e n d i e o o k m a a r e e n b e e t j e begaan i s m e t h e t w a a r d e r e n e n h e t v r i j w a r e n v a n w a t o n s klein landje aan " kastelenrijkdom " nog bezit o f b e z e t e n heeft. W e l l i c h t draagt deze boekenreeks dan ook b i j t o t h e t bewustmaken v a n o n z e l e i d i n g g e v e n d e t e n o r e n m . b . t . h e t beschermen v a n d e z e s c h a t a a n h i s t o r i s c h e m o n u m e n t e n . E r z i j n de l a a t s t e decennia a l g e n o e g w a a r d e v o l l e k a s t e l e n naar de b l i k s e m geholpen. D e g r o o t h e i d van e l k v o l k , v a n e l k l a n d i s t o c h maar t e r u g t e v i n d e n i n z i j n v e r l e d e n , z i j n gewoonten, z i j n kunstpatrimonium. N e r g e n s b e t e r dan i n oude k a s t e l e n k a n m e n a l d e z e z a k e n v o o r h e t n a g e s l a c h t bewaren. ... d u s d i t i s toch weer z o ' n " aanbevelingsartikel " ? ! ?

Forget i t !

Op d e n u v o l g e n d e b l a d z i j d e n k r i j g t U e e n b o n d i g r e l a a s v a n de o f f i c i ĂŤ l e p e r s v o o r s t e l l i n g v a n d i t b o e k , d e s p e c i a a l georganiseerde t e n t o o n s t e l l i n g , v a n wat voorafging e n w a t nog z o u v o l g e n . H e t l i g t i n d e b e d o e l i n g U e e n t r e f f e n d beeld op t e hangen v a n w a t e r a c h t e r d e s c h e r m e n v a n Hobonia g e p r e s t e e r d w o r d t b i j h e t organiseren v a n dergelijke manifestaties. Ve r g e e t daarom a l h e t v o o r g a a n d e en w e h e r b e g i n n e n :

OPENING VA N D E T E N TO O N S T E L L I N G K A S T E L E N I N

I D

E

P

R O V

I

N C

I E

A

N T

WE R P E N

"

e n PERSVOORSTELLING v a n V A N

K

A S T

E E L

N A A R

K A S T

E E L

i n h e t C u l t u r e e l C e n t r u m " D E OUDE PA S T O R I E " op z a t e r d a g 7 o k t o b e r 1 9 8 9 t e 1 5 u u r .

t e

-

DEEL 3

Kapellen

WAT VOORAFGING :

U even v l u g e e n b e e l d ophangen van wat a a n d e p u b l i k a t i e v a n e e n p r e s t i g i e u s b o e k a l s " VA N KASTEEL HAAR K A S T E E L " voorafgegaan i s , k a n o n m o g e l i j k . H e t z a l e l k e l e z e r

- 11 5 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 115

duidelijk z i j n dat d i t een bijzonder tijdrovend en onvoors t e l b a a r l a n g v e r s l a g z o u worden. To c h d u r f i k h e t a a n om U kort e e n beeld op t e hangen v a n w a t e r a a n i n t e n s e e n jarenlange volgehouden arbeid, a a n doorzettingsvermogen en spanningen o m t r e n t d e v o o r o p g e s t e l d e t i j d s l i m i e t b i j h e t verschijnen van d e r g e l i j k boekdeel, v e r w e r k t worden.

Zowat v i j f e n t w i n t i g j a a r g e l e d e n w e r d o n z e v r i e n d P Arren gegrepen door de "kastelenmicrobe". E e n a l l e d a a g s onschuldig k a s t e e l b e z o e k l i e t o p hem z o ' n i n d r u k n a d a t "er meer van wilde weten".

Zonder o v e r d r i j v e n mogen we n u g e r u s t s t e l l e n d a t h i j ondertussen inderdaad "meer van weet".

aul e n hij e r

Als j o n g e c i n e f i e l , w a n t d a t was h i j o p d a t o g e n b l i k , l i e t h i j h e t w i t t e doek v o o r wat h e t waard was e n g o o i d e z i c h hals over kop i n d e k a s t e l e n . H e t w a s n i e t e n k e l h e t u i t e r l i j k , h e t monumentaal g e b o u w d a t h e m a a n s p r a k . D e oorsprong, d e v e r s c h i l l e n d e bewoners e n d e i n t r i g e s r o n d elk van de verscheidene k a s t e l e n i n o n s l a n d d i e h i j bezocht, b o e i d e hem en z e t t e hem aan t o t z e e r diepgaand e n nauwgezet opzoekingswerk. H o e m e e r h i j z i c h i n d e z e m a t e r i e verdiepte, d e s t e meer geraakte h i j i n de ban.

Het r e s u l t a a t e e n k w a r t e e u w l a t e r i s d a n o o k v e r b l u f f e n d .

Aangezien d e meeste mensen s t e e d s aangesproken worden d o o r cijfers e n getallen e n d e z e gemakkelijker t o t d e verbeelding spreken dan ellenlange omschrijvingen, z o u h e t bijzonder relevant z i j n , hieromtrent en b i j b e n a d e r i n g een poging t o t opsomming t e maken.

De v o l g e n d e l i j s t s l a a t d a n o o k e n k e l o p d i e z a k e n d i e rechtstreeks met h e t opzoekingswerk en de v e l e p u b l i k a t i e s rond h e t k a s t e l e n t h e m a t e maken hebben.

De v o o r b i j e v i j f e n t w i n t i g j a a r w e r d e n e r j a a r l i j k s 5 0 . 0 0 0 k m verreden. A l s U z i c h r e a l i s e e r t d a t e r r u i m 2 0 0 0 k a s t e l e n in ons land z i j n ( o f waren) e n Paul deze a l l e n h e e f t w i l l e n s i t u e r e n e n opzoeken, d a n b e g r i j p j e b e s t d a t z o i e t s e n k e l kan d o o r e n d a n k z i j h e e l w a t k i l o m e t e r s t e v e r s l i n d e n .

Een g l o b a a l s o m m e t j e m a a k t d u s d a t e r i n d e z e p e r i o d e c i r c a 1.250.000 km verreden werden. N u hebben Paul e n Helga A r r e n b i j d e k e u z e v a n h u n wagens h e e l w a t g e l u k g e h a d e n z i j n zij gelukkig genoeg v a n ernstige ongevallen gespaard gebleven. Z o hebben z i j m e t d e m e e s t e v a n h u n a u t o ' s probleemloos meer d a n 2 0 0 . 0 0 0 km kunnen a f l e g g e n . K o m e n t e e l heeft de b l a u w e N i s s a n B l e u b i r d e r trouwens m e e r d a n 250.000 km zonder kleerscheuren, o p z i t t e n . ( . . . E e n b e e t j e sluikreklame past h i e r w e l . . . e n h e t i s w e l l i c h t n i e t toevallig dat er o o k andere Hobonia-bestuursleden v o o r dezelfde w a g e n gekozen h e b b e n ! ) Een v e r v e l e n d e uitzondering en een s l e c h t e herinnering b l i j f t echter de d i e f s t a l van h u n w a g e n t i j d e n s h u n v a k a n t i e i n h e t F r a n s e s t a d j e Carcasonne. ( L e e s H o b o n i a p e r i o d i e k : j a a r g a n g 1 4 - n r . 4 v a n december ' 8 5 ) D e s n e l l e r e k e n a a r s h e b b e n r e e d s k u n n e n v a s t s t e l l e n d a t e r , e n k e l e n a l l e e n t e n behoeve v a n d e k a s t e l e n in Belgie,door Paul e n H e l g a r u i m z e s wagens v e r s l e t e n werden. A a n l i t e r s b e n z i n e g a i k .ne n i e t w a g e n , m a a r d a t moet a l e v e n z e e r o m e e n u i t g e b r e i d p a r k v o l l e t a n k w a g e n s gaan.

- 116 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 116

Het a a n t a l r i j - u r e n b e r e k e n e n z o u o n s a l e v e n z e e r t e v e r leiden. F e i t i s a l l e s z i n s dat e r h i e r maanden o v e r a l l e Belgische wegen gereden w e r d , e e n e c h t e h a n d e l s r e i z i g e r evenarend.

Het b e z o e k e n v a n a l l e k a s t e l e n l e v e r d e i n d e m e e s t e g e v a l l e n w e l voldoende r e c h t s t r e e k s waarneembaar m a t e r i a a l op e n i n sommige g e v a l l e n w a s e r z e l f s e e n b o e i e n d c o n t a c t met d e k a s t e e l e i g e n a a r s e n / o f d e h u i d i g e b e w o n e r s . D e z e contacten leverden heel d i k w i j l s de nodige anekdotes op die rechtstreeks of onrechtstreeks i n r e l a t i e stonden m e t h e t kasteel i n kwestie. I n de meeste gevallen echter was e r b i j zo e e n k a s t e e l b e z o e k n i e t v e e l a a n e c h t h i s t o r i s c h e n e x a c t feitenmateriaal t e sprokkelen.

Zo w e r d P a u l d a n o o k s t i l a a n e e n v e r t r o u w d e b e z o e k e r v a n stedelijke en gemeentelijke archieven. Ook kerken m e t h u n doopregisters en kerkhoven waren e n z i j n n o g s t e e d s e e n dankbare i n f o r m a t i e b r o n .

In h e t g r o t e s t a d s a r c h i e f t e A n t w e r p e n i s P a u l e e n vertrouwd gezicht en i s trouwens een van d e w e i n i g e n d i e aan a l l e s t u k k e n k a n g e r a k e n . D e z e v r i j g e l e i d e i s h e m n a jaren van i n t e n s opzoekingswerk e n d e d a a r b i j h o r e n d e p u b l i k a t i e s v e r l e e n d door h e t stadsbestuur.

De u r e n e n d a g e n d i e h i j d a a r g e s l e t e n h e e f t i n z i j n v r i j e uurtjes z i j n n i e t t e t e l l e n e n z u l l e n o o k i n z i j n t o t a l i t e i t b e s t i n maanden u i t g e d r u k t worden.

Bij a l d i t opzoekingswerk h e e f t P a u l h e e l w a t p a r a t e kennis opgestoken en enig i n z i c h t gekregen i n h e t w e l e n wee v a n o n z e B e l g i s c h e a d e l .

Bovendien i s h i j h i e r d o o r een k e i g e w o r d e n i n h e t o n t c i j f e r e n van oude g e s c h r i f t e n en archiefstukken.

Ha e n k e l e j a r e n k w a m e n d e e e r s t e p u b l i k a t i e s . I n h e t bijzonder l i j v i g e en z e e r p r e s t i g i e u z e maandblad " I n f o magazine" v o o r h e t p e r s o n e e l v a n P e t r o c h i m - A n t w e r p e n verschenen z i j n e e r s t e " K a s t e l e n b e s c h r i j v i n g e n " . N o g s t e e d s presteert Paul h e t om maandelijks z i j n reeks i n d i t b l a d verder t e z e t t e n . E r verschenen dan ook reeds meer dan 2 0 0 honderd a r t i k e l s van z i j n h a n d . H i e r v o o r w o r d t h i j b i j de r e d a c t i e v a n d i t p e r s o n e e l s b l a d d a n o o k t e n z e e r s t e gewaardeerd.

Al d e z e p u b l i k a t i e s , a l l e opzoekingen e n a l l e o n d e r t u s s e n aangeschafte v a k l i t e r a t u u r zorgden e r v o o r d a t P a u l n i e t a l l e e n een enorm a r c h i e f a a n h e t opbouwen was e n d a t h i j een n i e t meer t e o v e r z i e n e massa c o p i j e n , f o t o ' s , k n i p s e l s en b o e k e n v e r g a a r d e . A l s t r o u w e k l a n t i n b i b l i o t h e k e n e n a r c h i e v e n kende h i j d e g e p a s t e s y s t e m a t i e k om v o o r z i c h z e l f een f e i l l o o s f u n c t i o n e r e n d k l a s s e m e n t o p t e bouwen.

Tienduizenden c o p i j e n , d u i z e n d e n l o s s e a r t i k e l s e n illustraties, massa's naslagwerk werden dusdanig gerangs c h i k t e n i n c a t a l o g i vermeld, d a t h i j i n een oogwenk a l l e s terugvindt w a t h i j o o k n a a r n o d i g k a n hebben. H e t r e s u l t a a t van d i t a l l e s i s v a n z e l f s p r e k e n d e e n m o d e l b u r e e l m e t meterslange rekken v o l n e t klasseermappen e n boeken.

Beroepshalve i s h e t o o k voor m i j b e l a n g r i j k e r een d e g e l i j k klassement o p n a t e houden om u i t a l l e p a p e r a s s e n t i j d i g wegwijs t e r a k e n . C o l l e g a ' s e n v r i e n d e n noemen m i j i n d e z e materie nog a l eens een p e r f e c t i o n n i s t o f maniak. . . . K o m ik echter b i j m i j n vriend Paul op z i j n bureel, dan v o e l i k ne i n h e t g e h e e l g e e n m a n i a k , i k v i n d n e d a n z e l f n o g e e n "kleine jongen", z o doeltreffend i s Pauls klasseerwerk.

- 11 7 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 117

In 1976 w o r d t P a u l b e s t u u r s l i d v a n Hobonia e n k r i j g t a l l e s nog e e n s t r o o m v e r s n e l l i n g . H o b o n i a h a d n u d e " g e k n i p t e m a n " om m e e h e t n o d i g e h e e m k u n d i g e o p z o e k i n g s w e r k t e v e r r i c h t e n , maar a n d e r z i j d s h a d P a u l n u o o k d e s t e u n v a n e e n v e r e n i g i n g die z i j n werk naar waarde w i s t t e s c h a t t e n , t e s t i m u l e r e n en, b i n n e n d e m o g e l i j k h e d e n d i e e r z i j n , o o k b i j t e s t a a n .

Er o n t s t o n d t r o u w e n s b i n n e n d e b e s t u u r s g r o e p a l v l u g e e n hechte vriendenkring. D a t Hobonia a l s heemkring daar ook wel bij vaart, mag b l i j k e n u i t het f e i t dat de bestuursgroep van toen nu, v e e r t i e n j a a r l a t e r, n o g steeds aan de s l a g i s .

Dank z i j o o k o n s H o b o n i a - p e r i o d i e k v e r s c h e n e n e r w e e r e c h t e kastelenbeschrijvingen onder de reeks " Kastelen i n V l a a n deren " . P a u l s werk kreeg n u meer e n m e e r l e z e r s , t e m e e r daar ons t i j d s c h r i f t a l s r u i l a b o n n e m e n t m e t v e l e a n d e r e heemkundige e n c u l t u r e l e v e r e n i g i n g e n , i n handen k w a m v a n een n o g r u i m e r e n g e i n t e r e s s e e r d p u b l i e k .

Paul, d i e o n d e r t u s s e n a l e e n e c h t e b o l l e b o o s w a s g e w o r d e n daar waar h e t g i n g o m a l w a t met " a d e l " t e m a k e n h e e f t , komt n u o o k i n c o n t a c t m e t d e h e e r J o s G o o l e n a e r t s . D e z e man is bijzonder beslagen i n de heraldiek en verstaat a l s g e e n ander d e k u n s t om z e l f s de meest i n g e w i k k e l d e w a p e n s c h i l d e n juist te situeren e n z e bovendien, volledig conform d e heraldische regels, n a t e tekenen.

Dat h e t o n m i d d e l l i j k k l i k t e e n d e samenwerking t u s s e n b e i d e heren s i n d s d i e n v o o r t r e f f e l i j k l o o p t , z a l n i e m a n d v e r wonderen. I n t e g e n d e e l , d e v e r s t a n d h o u d i n g t u s s e n J o s e n P a u l i s e r é é n v a n : " Waarom t r e f f e n w i j e l k a a r n u e e r s t , e n niet vele jaren eerder! " Onder d e v e l e n a a s t e m e d e w e r k e r s mogen w i j u i t e r a a r d d e h e e r André M a r i e n n i e t v e r g e t e n . T r o u w e H o b o n i a - l e z e r s w e t e n uiteraard dat André de vele prachtige pentekeningen verzorgt in ons periodiek. B i j v e l e teerfeestbezoekers p r i j k t e r trouwens reeds een o r i g i n e l e pentekening, a l s w i n s t v a n d e j a a r l i j k s e t o m b o l a , a a n d e wand i n d e huiskamer.

André i s P a u l s s c h o o n b r o e r e n v o e l t d a n o o k z e e r g o e d a a n wat P a u l w e n s t . D e s c h i t t e r e n d e p e n t e k e n i n g e n d i e d e schutbladen tooien, z i j n hiervoor h e t beste bewijs.

Paul m o e t o n d e r e e n g e l u k k i g g e s t e r n t e g e b o r e n z i j n om o p d e j u i s t e p l a a t s e n steeds de gepaste medewerkers t e o n t m o e t e n .

Tracht U eens i n t e b e e l d e n d a t U z e l f a l deze a r b e i d i n d e v r i j e u u r t j e s zou waar g e m a a k t h e b b e n o f o p z i j n m i n s t getracht hebben t e r e a l i s e r e n .

Indien U even zo een poging doet, g a a t U m e t e e n b e g r i j p e n welke r o l Helga, P a u l s echtgenote, h i e r i n g e s p e e l d h e e f t .

Vo o r H e l g a w a s P a u l n i e t d e s a a i e m a n d i e s t e e d s m a a r w e e r in b i b l i o t h e k e n e n a r c h i e v e n m o e s t g a a n rondsnuffelen, waarmee z i j e l k e v r i j e d a g m e e o p p a d m o e s t o m v a n h e t e n e naar h e t andere k a s t e e l t e h o t s e n e n d a a r dan weer een h e l e litanie v a n a d e l l i j k e t i t e l s e n verwantschappen m o e s t aanhoren. Heen, H e l g a ' s h o o f d i s n i e t o n t p l o f t ! I n t e g e n d e e l zij was a l d i e jaren lang een enthousiaste medewerker e n zonder haar s t e u n had Paul e r w e l l i c h t a l l a n g de b r u i a a n gegeven. V o o r a l b i j h e t t e r p e r s e komen v a n d i t d e r d e d e e l h e e f t z i j e r mee v o o r i n g e s t a a n d a t a l l e s n o g n e t t i j d i g k l a a r kwam.

- 11 8 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 118

Dm t o t e e n z e e r v e r z o r g d e b l a d s p i e g e l t e k o m e n e n d e spellingsfouten b i j d e eerste proefdruk t o t een minimum t e beperken, k r e e g Paul d e computer v a n d e d r u k k e r i j v a n d e a b d i j v a n To n g e r l o w a a r d e d r i e boeken g e d r u k t werden, t e r beschikking. A l s j e bovendien weet d a t P a u l n e t z e l f e e n P. C . h a d a a n g e s c h a f t , d a n b e g r i j p j e w e l d a t h e t e v e n w e n n e n was a a n d e z e , v o o r h e n n o g v r e e m d e , a p p a r a t u u r .

Helga s t o n d hem h i e r steeds t e r z i j d e , z e k e r a l s bleek d a t e r heel w a t v e r t r a g i n g i n h e t t i j d s c h e m a o p t r a d .

D e z e vertraging was dusdanig groot d a t d e j a a r l i j k s e v a k a n t i e geheel i n " Va n Kasteel n a a r Kasteel " o p g i n g en e r d i t m a a l geen v a k a n t i e i n I t a l i ĂŤ k o n doorgaan.

Bovendien hebben Paul e n Helga i n de h e e r F o n s G e b r u e r s zaakvoerder van de d r u k k e r i j i n d e a b d i j v a n To n g e r l o n i e t e n k e l e e n bekwaam vakman m a a r t e v e n s een e n t h o u s i a s t medewerker e n een goede v r i e n d mogen ervaren. F o n s G e b r u e en z i j n e c h t g e n o t e G r e e t z i j n o n d e r t u s s e n t r o u w e n s z e e geziene Hobonialeden i n t a l van a c t i v i t e i t e n .

, , e r s r

Va n h e t v o o r n e m e n b i j d e a a n v a n g v a n d i t a r t i k e l o m e e n "bondig" v e r s l a g t e maken van d e p l e c h t i g e opening van d e tentoonstelling e n d e p e r s v o o r s t e l l i n g v a n h e t d e r d e kastelen- boek, komt b l i j k b a a r n i e t v e e l i n huis.

Naar j a , i n e n k e l e l i j n e n w e e r g e v e n h o e 2 5 j a a r o p z o e kingswerk verlopen z i j n , i s onbegonnen w e r k . U i t e i n d e l i j k heb i k me o o k n u n o g moeten b e p e r k e n t o t e n k e l e m a r k a n t e gebeurtenissen.

De r e c h t s t r e e k s e v o o r b e r e i d i n g e n o p 7 e n 8 o k t o b e r k u n n e n dan o o k b o n d i g e r samengevat worden.

f o t o : H a r r y DE SITTER

- 11 9 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 119

Z AT E R D A G 7 O K T O B E R 1 9 8 9

-

9 . 0 0 UUR

Wat v e l e n o n d e r U w e l l i c h t n i e t w e t e n i s d a t H o b o n i a i n h e t nieuwe c u l t u r e l e c e n t r u m "De Oude p a s t o r i e " t e K a p e l l e n d e eerste tentoonstelling heeft georganiseerd. Nauwelijks e e n maand v o o r d i e n w e r d d e z e n i e u w e K a p e l s e c u l t u u r t e m p e l d o o r onze b u r g e m e e s t e r, J a c k y B u c h m a n n , e n d e gemeenschapsminister voor Cultuur, P a t r i c k D e W a e l , o f f i c i e e l v o o r geopend v e r k l a a r d . D e o u d e p a s t o r i e w e r d i n d e r d a a d o p e e n schitterende wijze gerestaureerd en d o o r t o e d o e n v a n d e heer E d d y B r u y n i n c k x , s c h e p e n v o o r c u l t u u r , - e n z i j n cultuurconsulente, Karina Hendrickx, v a n b i j z o n d e r f r a a i meubilair voorzien.

Hobonia was e r b i j d e p l a n n i n g , e e n als de kippen bij om i n d i t n i e u w e kunnen a f b i j t e n .

j a a r v o o r d i e n r e e d s , complex d e s p i t s t e

Zoals de k l e i n e t i t e l h i e r b o v e n r e e d s d o e t vermoeden, verzamelt h e t v o l t a l l i g e Hoboniabestuur om negen u u r i n "De Oude P a s t o r i e " o m d e n o d i g e v o o r b e r e i d i n g t e t r e f f e n o m Paul A r r e n s p e r s v e r s e ( l e e s c o r r e c t a . u . b . . . . e r staan twee " s " - s e n . ) p r o d u c t a a n h e t g r o t e p u b l i e k t e k u n n e n voorstellen. G e l i j k l o p e n d w o r d t e r e e n t e n t o o n s t e l l i n g ingericht onder het thema : I f KASTELEN I N D E PROVINCIE ANTWERPEN " .

Daar we v o o r h e t i n r i c h t e n v a n d e r g e l i j k e t e n t o o n s t e l l i n g e n al l a n g n i e t meer aan ons proefstuk z i j n , w a r e n we goed o p alles voorbereid. Bovendien was h e t voor ons toch w e l e e n hele ervaring i n e e n g e h e e l a a n g e p a s t k a d e r t e k u n n e n werken. D e v l a m z a t v a n b i j d e s t a r t d a n o o k i n d e p i j p .

Beurtelings snorden Helga en i k z e l f wel m e t o n z e J a p a n s e blauwe v o g e l doorheen K a p e l l e n om t o c h nog o p t e h a l e n w a t vergeten o f n i e t v o o r z i e n was. Bouwmarkt Van Ti c h e l e n w e r d even o n d e r d r u k g e z e t o m i n a l l e r i j l e v e n v l u g c i r c a 1 2 0 l a t j e s van l e n g t e t e maken e n b i j t e s c h a v e n . G e z i e n d e "hoogdringendheid" l i e t men i n h e t a t e l i e r inderdaad a l l e s vallen en werd e r stiekem voorgekropen. P r i m a s e r v i c e e n bijzonder gewaardeerd.(weerom sluikreklame!)

De k a l e , n o g m a a g d e l i j k e w a n d e n v a n d e t e n t o o n s t e l l i n g s lokalen werden stap voor s t a p aangekleed e n d e p r a c h t i g e verzameling kleurenreproducties v a n t a l v a n Antwerpse kastelen kregen hun p l a a t s aan de wand. Tu s s e n haakjes m a g hierbij vermeld worden dat de f o t o ' s ook het werk z i j n v a n Paul A r r e n . P a u l i s dus n i e t a l l e e n e e n f e r v e n t k a s t e l e n kenner maar tevens nog een knap f o t o g r a a f .

Dank z i j R i t a e n G u y Ve r v o o r t v a n o n z e Hoogboomse bloemisterij C... d a a r g a a t h i j w e e r ! ) tooien d e n o d i g e prachtige bloemstukken het geheel e n g e v e n e e n b i j z o n d e r f r i s t i n t j e aan de hele tentoonstelling.

De g e l u i d s i n s t a het ceremoniĂŤle receptie i s ook leeuwen n u maar

llatie wordt aangesloten, d e afspraken v o o r gedeelte worden nog e e n s doorgenomen, d e t o t i n de puntjes voorbereid . . . l a a t d e los! Wi j z i j n er klaar voor!

- 120 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 120

V l i j t i g e h a n d e n t o v e r e n de de o u d e p a s t o r i e o m t o t e e n schitterende tentoonstelling.

f o t o ' s : H a r r y DE SITTER

- 121 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 121

OPENINGSREDE DOOR MIA VERDONCK

Paul Arren is ĂŠĂŠn van die mannen die niet zo graag van zijn vrouw een das als verjaardagsgeschenk krijgt. Liever ziet hij zijn bibliotheek met een boek verrijken.

Zo liet h i j eens uitschijnen, enkele weken voor een verjaardag, d a t d e uitgave "Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen" van nut kon zijn om de juiste terminologie van de bouwkunst te kennen en voor de beschrijving van de kastelen.

U kunt zeker raden wat Paul van zijn vrouwtje als verjaardagsgeschenk ontving !

Tot z i j n aangename verrassing las h i j b i j d e bronvermelding o v e r d e inventaris van de kastelen Boechout, Edegem, Hoboken, Kapellen, Stabroek en Westmalle: Kulturele Heemkring "Hobonia", Paul Arren.

Dit gebeurde jaren geleden op een moment dat h i j weer een artikel aan het voorbereiden was o v e r kastelen, v o o r d e heemkring "Hobonia" t e Kapellen-Hoogboom.

Paul Arren is langzaam maar zeker een traditie aan het opbouwen. Om de twee jaar, i n de maand oktober, verwent h i j d e kasteelfanaten met een uitgave over hun geliefkoosd onderwerp: de Belgische kastelen.

Met zijn bekend enthousiasme beschrijft h i j i n d i t derde deel een 40-tal kastelen die her en der verspreid liggen over het ganse land.

Niet alle kastelen genieten grote vermaardheid o f een overbekendheid b i j de massa. Onbekend is onbemind. E n het i s juist hiervoor dat w i j Paul Arren moeten dankbaar zijn. H i j speelt als het ware ontdekkingsreiziger voor ons, i n ons eigen land. H i j gaat op zoek naar de verborgen hoekjes en kantjes e n m e t e e n engelengeduld noteert e n catalogeert h i j a l l e wetenswaardigheden, langzaam maar zeker.

Dank zij deze intensieve opzoekingen en onder andere de medewerking van kasteelheren en archivarissen kon dit derde deel "Van kasteel naar kasteel" verwezenlijkt worden.

- 122 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 122

Als voorbeeld v a n samenwerking, h u l p e n bezorgdheid v o o r een juiste situering, denk i k aan de kasteelheer van Kruishoutem. D e heer Karl van Marcke, gaf aan een doctor in de geschiedenis opdracht om de tekst over zijn kasteel nauwkeurig op zijn historische waarde kritisch te onderzoeken.

In Turnhout kon Paul Arren rekenen op de belangrijke assistentie van de stadsarchivaris, de heer Harry de Kok. Deze stadsarchivaris heeft zelf veel artikels gepubliceerd over zijn stad en omgeving.

Net zoals bij het uitgeven van de vorige edities ontving Paul de noodzakelijke hulp en waardering van de kasteeleigenaars voor het nazien en het verschaffen v a n d e nodige aanvullingen o v e r data v a n geboorten e n overlijden.

Op verzoek van bepaalde kasteelheren worden uit veiligheidsoverwegingen niet alle kunstschatten beschreven.

De computer werd bij Paul en Helga ingehaald om thuis het typewerk te verrichten. M e t natuurlijk i n het begin de nodige problemen van compatibiliteit, zoals een ander toetsenbord, andere lettertekens thuis dan op de drukkerij, enz.

Maar het prachtig eindresultaat d a t hier voorgesteld wordt, mag gezien worden.

Voor d e heraldische uitvoering kon Paul A r r e n rekenen o p d e kundige medewerking van Jos Goolenaerts en de pentekeningen op de schutbladen zijn ook nu uitgevoerd door AndrĂŠ MariĂŤn.

Zoals de voorgaande edities werd dit boek gedrukt o p de persen van de St.-Norbertusdrukkerij te Tongerlo en afgewerkt "con amore".

De publikatie "Van kasteel naar kasteel" is te bekomen bij de uitgever de Heemkring Hobonia te Kapellen-Hoogboom of bij Paul Arren.

Ik ben ervan overtuigd dat b i j elke kasteelliefhebber en bij elke boekenliefhebber dit schitterend boek op een ereplaats zal pronken.

Paul Arren, wij zijn allemaal fier over de geleverde prestatie en wensen je nog veel kasteelgenot toe !

7 oktober 1989

- 123 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 123

PERSVOORSTELLING e n O P E N I N G T E N TO O N S T E L L I N G

Omstreeks d r i e u u r i n d e namiddag l o o p t h e t k l e i n e z a a l t j e van " D e Oude P a s t o r i e " v o l m e t g e n o d i g d e n . D e z e g e n o d i g d e n bestonden i n de e e r s t e p l a a t s u i t onze e i g e n H o b o n i a l e d e n , een d e l e g a t i e namens h e t g e m e e n t e b e s t u u r e n v a n z e l f s p r e k e n d uit heel wat j o u r n a l i s t e n van de geschreven pers.

Aangezien i k z e l f , b e r o e p s h a l v e , t u s s e n d r i e e n v i e r u u r a f wezig was d o o r d a t e r e e n s c h o l e n v e l d l o o p i n h e t n a b i j gelegen p a r k gelopen werd e n o n z e P l a t a a n t j e s d a a r h u n schoolse k l e u r t j e s dienden t e verdedigen, i s wat n u v o l g t wel " v a n h o r e n z e g g e n ! " Een v o o r z i t t e r w a a r d i g o p e n t R a y m o n d R o e l a n d s d e z i t t i n g e n verwelkomt a l l e genodigden. K o r t s c h e t s t h i j d e e v o l u t i e van e e n e e r s t e s c h u c h t e r e k a s t e e l b e s p r e k i n g d o o r P a u l A r r e n tot de r e a l i s a t i e van het nieuwe boek - deel 3.

Aangezien h e t verwachte m u z i k a l e t r i o nog n i e t w a s k o m e n opduiken, w e r d d a n m e t e e n h e t w o o r d g e g e v e n a a n M i a Ve r d o n c k . H o b o n i a l e d e n d i e g e r e g e l d o p z o n d a g o c h t e n d m e t onze h e e m k r i n g mee o p s t a p g a a n t i j d e n s d e g e o r g a n i s e e r d e wandelingen, k e n n e n h a a r a l s e e n b i j z o n d e r vakbekwame, dynamische e n v o o r a l e n t h o u s i a s t e s t a d s g i d s . T y p e r e n d i s trouwens e l k e k e e r weer d a t nieuwe zondagochtendwandelaars meteen i n d e b a n z i j n v a n h a a r c h a r m e e n v o o r a l v a n h a a r intense gehechtheid aan haar S i n j o r e n s t a d . D a t i s n i e t s bijzonders; v e l e j a r e n t e r u g i s o n s d i t t r o u w e n s o o k overkomen . . . e n s i n d s d i e n w a n d e l t H o b o n i a e n k e l n o g m e t Mia! D a t z i j i n h e t m i l i e u v a n d e A n t w e r p s e s t a d s g i d s e n trouwens b i j z o n d e r g e w a a r d e e r d w o r d t , b e w i j s t h a a r drukbezette kalender. Stadswandelingen i n a l l e h o e k e n v a n de s t a d e n i n n i e t m i n d e r e m a t e " k r o e g e n t o c h t e n " b e h o r e n tot haar vaste repertorium. Bovendien h a a l d e z i j o n l a n g s ook v i a d e B R T- r a d i o d e p e r s , t o e n men h a a r e e n i n t e r v i e u w afnam m . b . t . d e r e e d s e e r d e r v e r m e l d e k r o e g e n t o c h t e n .

Hobonialeden d i e n u nog n i e t o v e r t u i g d z i j n , d i e n e n h o o g dringend d e eerstvolgende g e l e i d e s t a d s w a n d e l i n g o p zondagmorgen m e e t e maken. I k b e n e r v a n o v e r t u i g d d a t M i a U eveneens z a l i n p a l m e n en U n i e t z a l h u i s w a a r t s s t u r e n zonder een o p r e c h t " A n t w e r p s Kushandje."

Wellicht vraagt U z i c h a f o f i k U h i e r een pleidooi en e e n b i o g r a f i e v a n M i a Verdonck w i l aansmeren. N i e t s i s m i n d e r w a a r. M a a r w a t M i a V e r d o n c k a l s i n l e i d e n d s p r e k e r i s k o m e n v e r t e l l e n , h e b t U op de v o r i g e p a g i n a ' s reeds kunnen lezen.

In h e r h a l i n g v a l l e n zou van h e t goede t e v e e l z i j n . M a a r d e overtuiging waarmee z i j o o k d i t m a a l P a u l A r r e n s derde kastelenboek w i s t v o o r t e s t e l l e n , g e t u i g d e weerom van h a a r b i j z o n d e r nauwe band m e t o n z e c u l t u r e l e h e e m k r i n g . W i j waarderen h a a r dan o o k t e n z e e r s t e v o o r h e t f e i t d a t z i j zich speciaal v o o r deze gelegenheid andermaal h e e f t w i l l e n vrijmaken en z i c h gewoontegetrouw d e g e l i j k h e e f t v o o r bereid.

Hobonialeden w o r d e n n u a l v a s t u i t g e n o d i g d v o o r o n z e volgende s t a d s w a n d e l i n g , . . . m e t N i a Ve r d o n c k ! W i j b r e n g e n U t i j d i g op de hoogte!

- 124 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 124

Raymond R o e l a n d s n a m h e t r o e r o v e r e n d a n k t e M i a v o o r h a a r sfeervolle i n l e i d i n g . W a t n u gedaan . . . h e t muzikale intermezzo d a t ook nu voorzien w a s , k o n b i j g e b r e k a a n muzikanten n i e t plaatsvinden. Ve r v e l e n d was e c h t e r d a t d e muzikale o m l i j s t i n g v i a de u i t n o d i g i n g was bekend g e m a a k t .

"Doodzwijgen" k o n dus ook a l n i e t ! N i e t s b e t e r dan e e r l i j k opbiechten! " Geachte genodigden, normaal hadden w i j U n u graag o p w a t aangename m u z i e k v e r g a s t , m a a r z o n d e r muzikanten . . . . " S T O P . . . . k l o p , k l o p , z e e r v o o r z i c h t i g d r a a i t de d e u r open en schuchter s t e e k t W i l l y Meirsman h e t hoofd naar binnen. " . . . g a a t d i t n i e t , " v e r v o l g t Raymond. " M a a r w i j h e b b e n er wel! " A l l e ogen r i c h t t e n z i c h n a a r d e opendraaiende deur e n h e t g e z i n Meirsman komt, d e instrumenten r e e d s i n de h a n d , d e t e n t o o n s t e l l i n g s r u i m t e b i n n e n .

Ve r v e l e n d e a u t o f i l e s z i j n e e n a a n v a a r d b a r e v e r o n t s c h u l diging voor een t e laatkorren b i j d e r g e l i j k e gelegenheden.

Met b r i o w e r d e n e n k e l e s f e e r v o l l e n u m m e r s t e n g e h o r e gebracht, z o d a t niemand z i c h nog aan de onderbreking van de persvoorstelling, stoorde.

Namens h e t g e m e e n t e b e s t u u r f e l i c i t e e r d e s c h e p e n v o o r cultuur, E d d y B r u y n i n c k x , H o b o n i a v o o r z i j n f i j n e tentoonstelling en z i j n p r a c h t i g uitgegeven boek. P a u l Arren kreeg n i e t s dan l o f voor de geleverde inspanningen en het puike r e s u l t a a t . Schepen Bruyninckx w i s t bovendien zeer goed d e g r o t e w a a r d e v a n d e z e r e e k s boeken o v e r B e l g i s c h e kastelen i n t e schatten en onderstreepte dat de uitgave van dergelijke prestigieuze en waardevolle werken, s t e e d s d e culturele a c t i v i t e i t e n waardigheid v a n d e gemeente Kapellen, b u i t e n de gemeentegrenzen, t e n goede komt.

Aangezien e r a a n muzikanten geen nood was, z o r g d e n v a d e r , zoon e n d o c h t e r Meirsman nogmaals v o o r d e n o d i g e p a s s e n d e muzikale onderbreking.

A l s l a a t s t e s p r e k e r kwam P a u l A r r e n z e l f a a n d e b e u r t .

Z i j n dank ging naar schoonbroer AndrĂŠ M a r i e n d i e t e k e n d e voor de s c h u t b l a d i l l u s t r a t i e . J o s Goolenaerts werd eveneens gehuldigd en geprezen voor de f i j n e medewerking. D e drukker Fons G e b r u e r s e n d e v r i e n d e n v a n d e b e s t u u r s g r o e p v a n Hobonia w e r d e n o o k i n z i j n d a n k b e t u i g i n g b e t r o k k e n .

Geschenken w e r d e n d a n o o k u i t g e r e i k t e n H o b o n i a h i e l d e r a a n om o o k P a u l s e c h t g e n o t e , H e l g a , m e t e e n f l e u r i g b l o e m s t u k in deze dankbetuiging t e betrekken.

V o o r z i t t e r Raymond R o e l a n d s v e r k l a a r d e t e n s l o t t e d e t e n toonstelling " Kastelen i n de provincie Antwerpen " v o o r geopend e n meende d a t h e t s t i l a a n t i j d geworden was om h e t glas t e h e f f e n o p h e t succes van de ganse boekenreeks " Va n Kasteel naar Kasteel " e n vooral o p z i j n jongste t e l g , d e e l drie.

Bij een sprankelend glaasje schuimwijn of een l e k k e r g l a s f r i s d r a n k , a a n g e d i k t m e t e e n gamma h a r t i g e h a p j e s , w e r d e r nog l a n g e n u i t g e b r e i d d o o r d e g e n o d i g d e n n a g e k a a r t .

Het w a s d a n o o k o p h e t g e p a s t e m o m e n t d a t o n d e r g e t e k e n d e afwezige, h e t g e z e l s c h a p kwam vervoegen om n o g m e t v o l l e t e u g e n mee v a n d e v e r z o r g d e r e c e p t i e t e k u n n e n g e n i e t e n e n met v r i e n d e n e n k e n n i s s e n e e n g e z e l l i g b a b b e l t j e t e k u n n e n slaan.

- 125 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 125

TOESPRAAK DOOR PA U L ARREN

Beste Vr i e n d e n , In d e e e r s t e p l a a t s w i l l e n w e i e d e r e e n d a n k e n v o o r d e t a l r i j k e opkomst, ondanks h e t gure w e e r, om de v o o r s t e l l i n g van h e t derde deel v a n "Van K a s t e e l n a a r K a s t e e l " t e kunnen bijwonen.

Met g e n o e g e n s t e l l e n w e v a s t d a t e r v e r s c h i l l e n d e a a n afschrikken door de v e l zijn, d i e z i c h n i e t hebben l a t e n om n u b i j o n s t e k u n n e meters d i e z e moesten a f l e g g e n want we z i e n h i e r goede v r i e n d e n uit Eeklo, Machelen, e n zelfs d i e p u i t Nederland.

Te v e n s w i l l e n w e g r a a g i e d e r e e n d a n k e n v o o r h e t vertrouwen, w a n t a l l é é n d o o r u w voorintekening deze r e a l i s a t i e m o g e l i j k .

wezigen e kilon zijn, z , t o t

i n ons gestelde o p o n s boek i s

Een b o e k w e r k , z o a l s d a t w a t h i e r v a n d a a g w o r d t v o o r g e s t e l d , i s niet zomaar h e t w e r k s t u k j e v a n é é n man a l l e e n , w a n t d a t k a n niet! A a n deze u i t g a v e hebben - bewust o f onbewust - weer een groot a a n t a l mensen e n i n s t a n t i e s meegewerkt. B i j d e v o o r s t e l ling v a n h e t tweede d e e l hebben we a l l e medewerkers reeds met naam g e n o e m d e n , o m n i e t i n h e r h a l i n g t e v a l l e n , g a a n w e d a t vandaag n i e t o p n i e u w d o e n . W e l w i l l e n w e a l l e n d i e meewerkten langs d e z e weg g l o b a a l danken v o o r h u n i n z e t - h o e k l e i n o o k want a l l e h u l p was welkom.

In h e t b i j z o n d e r hadden we d e mensen v a n d e p e r s w i l l e n danken, voor de lovende k r i t i e k e n d i e z e gaan s c h r i j v e n . . . h e u , a l geschreven hebben o v e r onze boeken, w a n t d a t i s h e e l b e l a n g r i j k .

Te v e n s m o e t e n w e zetten e n d a t i Mariën. H i j maak te G e s t e l , t e k e n schutbladen van

onze rechtstreekse medewerkers i n de bloemetjes s i n d e e e r s t e p l a a t s m ' n schoonbroer A n d r é t e d e p r a c h t i g e t e k e n i n g v a n h e t H o f v a n Rameyen i n g d i e zowel d e f o l d e r s e n d e a f f i c h e s a l s d e d i t boek s i e r t .

Verder d a n k e n w e o n z e g o e i e v weinige, gespecialiseerde h e r medewerking. D e h e r a l d i e k o f schap, v o l l e d i g gebonden a a n

riend Jos Goolenaerts - één van de aldiekers i n ons land - voor z i j n wapenkunde i s e e n e k s a k t e w e t e n een h e l e r i t s speciale regels, z 6

- 126 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 126

moeilijk en beheerst n i e fektie, maar in de j u i s t e op e e n a r t i s tekende J o s en h e t r e s u l

u i t g e b r e i d d a t d e meesten e r l i e v e r a f b l i j v e n . J o s t a l l e e n a l l e regels van de heraldiek t o t i n de p e r b e z i t d a a r b i j ook nog de gave om a l l e wapenschilden verhoudingen en met de j u i s t e kleuren o f arceringen t i e k e w i j z e u i t t e beelden. S p e c i a a l v o o r d i t boek meer dan honderd blazoenen v a n a d e l l i j k e eigenaars t a a t i s gewoonweg s c h i t t e r e n d .

Last b u t n o t l e a s t m o e t i k z e k e r m ' n b e l a n g r i j k s t e medewerker danken e n d a t i s n o g a l t i j d H e l g a , m ' n e c h t g e n o t e . O n z e v r i e n den, d i e h e t w e r k v a n n a b i j v o l g d e n , k u n n e n g e r u s t v e r z e k e r e n dat H e l g a o o k a l h a a r v r i j e t i j d o p o f f e r d e om h e t b o e k t o t e e n goed e i n d e t e b r e n g e n . Z o h e e f t z e a l w e l e e n s o p g e m e r k t ( m a a r dat meent z e n i e t e c h t ) : " m ' n man h e e f t e e n hobby e n i k heb geen v r i j e t i j d meer" - maar daar komt h e t w e l o p neer. Helga was e r steeds b i j , v a n i n d e n beginne. Z e v e r t a a l d e m i j n k r a b b e l s i n een l e e s b a a r N e d e r l a n d ; z e t t e v r a a g t e k e n s i n d e t e k s t w a a r d i e niet z o d u i d e l i j k was, o f waar opheldering moest gegeven w o r den. Z e t i k t e o o k e e n g r o o t g e d e e l t e v a n d e t e k s t e n i n , t e k s t e n die z e n a l a s e n v e r b e t e r d e o p t i k - e n z e t f o u t e n . Te v e n s t r i p p e l de z e m e e n a a r a l l e k a s t e l e n e n w e r k t e z e m e e a a n d e i n t e r v i e u wen v a n d e k a s t e e l e i g e n a a r s ( e n h i e l p z e m e e b i j h e t l e e g m a k e n van d e w i j n k e l d e r s i n d e k a s t e l e n ) , e n z o m e e r . E e r l i j k w a a r zonder h a a r h u l p e n i n z e t zouden we n u n i e t h i e r s t a a n . H e t z o u nog v e e l m e e r t i j d g e v r a a g d h e b b e n o m u i t e i n d e l i j k e e n m i n d e r geslaagd w e r k v o o r t e s t e l l e n , a l s z i j n i e t v o o r 100% h a d meegewerkt.

En d a n p a s t h e t m i s s c h i e n o m o o k n o g i e t s t e z e g g e n o v e r k a s t e len, w a n t d i e vormen t e n s l o t t e t o c h de aanleiding t o t onze b i j eenkomst h i e r .

Het i s o n s a l m e e r m a a l s o p g e v a l l e n d a t o n z e m e n s e n - a l s z e o p reis z i j n i n h e t b u i t e n l a n d - k a s t e l e n bezoeken d i e z e o p hun reisweg tegenkomen . . . g r o o t g e l i j k . W e k u n n e n n o g v e r d e r gaan. E e n g r o o t a a n t a l mensen i s b e r e i d om e e n h e e l e i n d v a n d e geplande r e i s r o u t e a f t e w i j k e n o m e e n b e p a a l d k a s t e e l o p t e zoeken e n . . . d a t mag, waarom n i e t ! ? Maar a l s we n u aan d i e mensen, d i e b e r e i d z i j n om i n h e t b u i t e n l a n d v i j f t i g , z e s t i g , e n zelfs v e e l m é é r k i l o m e t e r s o m t e r i j d e n v o o r e e n b e p a a l d kasteel, a l s we aan d i e mensen vragen n a a r de k a s t e l e n i n e i g e n land - dan kennen z i j d i e n i e t ! Z e l f s de k a s t e l e n d i e z i c h i n de onmiddellijke omgeving van hun woning bevinden . . . d a a r kennen ze h e t b e s t a a n n i e t v a n , e n d à t z o u n i e t m o g e n ! D a t z o u n i e t m o gen!!

Wij moeten n i e t n a a r h kunnen d a t d o e n - h e t ook e e n s n a a r o n z e e i g gerust garanderen d a t

e t b u i t e n l a n d gaan om kas i s z e l f s aan t e bevelen en eksemplaren moeten k i j onze kastelen, a l s we de

t e l e n t e z i e n . We - maar we zouden k e n . We kunnen U v e r g e l i j k i n g ma-

ken, e r n o g n i e t z ó s l e c h t u i t k o m e n , i n t e g e n d e e l . W i j hebben en v e e l m e n s e n h e b b e n d a a r g e e n w e e t v a n , m a a r h e t i s e c h t - e e n groot a a n t a l k a s t e l e n d i e men o n s i n h e t b u i t e n l a n d gewoonweg benijdt. En i n v e e l van d i e kastelen bevinden z i c h de meest f a n t a s t i s c h e zaken, d e meest waardevolle verzamelingen, w a a r men i n het b u i t e n l a n d met o n t z a g o v e r s p r e e k t . M a a r onze mensen weten het n i e t , o n z e mensen kennen h e t n i e t ! Want h e t i s n e t a l s v o o r

- 127 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 127

rta

1. P a u l A r r e n d a n k t Andre M a r i ë n .

Raymond o v e r h a n d i g t P a u l A r r e n een geschenk.

3. P a u l o v e r h a n d i g t symbolisch h e t eerste exemplaar v o o r Hobonia.

4. O n z e s t a d s g i d s M i a Verdonck.

5. S f e e r v o l l e m u z i k a l e o m l i j s t i n g door h e t M e i r s m a n - t r i o .

f o t o ' s : M a r c GORREMAAS

�''

- 128 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 128

+w;t:.=

1. Raymond R o e l a n d s , v o o r z i t t e r .

2. P a u l A r r e n t e k e n t z i j n boeken.

3. P a u l A r r e n d a n k t h e t a a n w e z i g e publiek.

4. Raymond R o e l a n d s , P a u l A r r e n en J o s G o o l e n a e r t s .

5. H a r r y De S i t t e r d r i n k t o p h e t succes v a n d i t n i e u w e b o e k .

f o t o ' s : H a r r y DE SITTER e n L u c PEETERS - 129 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 129

vele andere zaken, o o k v o o r k a s t e l e n h e t g e v a l : g e e n s a n t i n eigen l a n d ; d a t hebben we a l d i k w i j l s genoeg ervaren. Sprekend over k a s t e l e n i s m e n e r a l o n m i d d e l l i j k m e t : " K a s t e l e n ! ? hier! ' t z a l weer w a t z i j n z e k e r ! " Want z o i s h e t d a t onze mensen r e a g e r e n : " K a s t e l e n ! ? - h e d d e d e k a s t e l e n v a n d e L o i r e a l gezien, manneke?". Z o z i j n o n z e mensen, o f : " L a n g s d e R i j n , joeng, d a a r v a l d e o v e r d e k a s t e l e n " . W e l j a , g e k u n t e r d a a r over g a a n v a l l e n , a l s g e d a a r b e h o e f t e a a n h e b t . M a a r h i e r k u n t ge o o k v a l l e n o v e r d e k a s t e l e n - g e m o e t z e a l l e e n m a a r w e t e n staan!

En d a n k o m e n w e m e t e e n t o t e e n v o l g e n d p u n t j e , d a t i s h e t a a n t a l kastelen d a t we b e z i t t e n . En h i e r i n gaan de meeste mensen gewoon de m i s t i n , w a n t h o e v e e l k a s t e l e n b e z i t t e n w e e i g e n l i j k ?

Er z i j n e e n g r o o t a a n t a l b o e k e n v e r s c h e n e n o v e r k a s t e l e n - e r komen e r z e l f s n o g a l t i j d b i j - e n a l s w e n u a l d i e b o e k e n o p een r i j t j e z e t t e n k o m e n w e m e t e e n t o t e e n e e r s t e v a s t s t e l l i n g : in a l d i e boeken d u i k e n e e n v i j f t i g t a l k a s t e l e n a l t i j d opnieuw op. To e g e g e v e n , h e t z i j n o n z e b e k e n d s t e k a s t e l e n : h e t k a s t e e l van G a a s b e e k , h e t k a s t e e l v a n B e e r s e l , h e t G r a v e n s t e e n t e G e n t , het S t e e n t e Antwerpen, d e k a s t e l e n v a n B o u i l l o n e n L a Roche iedereen k a n t z e , d i k w i j l s a l v a n kindsbeen a f . Z e vormen n o g a l t i j d h e t d o e l van e e n d a g t r i p o f e e n s c h o o l r e i s . A l s w e a l l e kastelen u i t d e bestaande boeken f i l t e r e n , h a l e n w e i n t o t a a l een d r i e h o n d e r d kastelen, v e r s p r e i d o v e r h e t h e l e l a n d . En dan zijn e r a l v e e l mensen d i e z e g g e n : " d r i e h o n d e r d k a s t e l e n ! - z ó veel, waar staan die overal?" Wel, driehonderd i s inderdaad n i e t weinig. Maar a l s we n u t e g e n d i e m e n s e n , d i e d r i e h o n d e r d k a s t e len v o o r geheel België a l v e e l vinden, v e r t e l l e n d a t e r a l l é é n in de p r o v i n c i e Antwerpen, vandaag de dag nog, méér dan driehonderd k a s t e l e n s t a a n , m a a r z e g e l o v e n h e t n i e t ! ' t I s nochtans zó. A l l é é n i n d e p r o v i n c i e A n t w e r p e n e n d a t i s n i e t o n z e sterkste kastelenprovincie - s t a a n e r n u nog meer dan driehonderd k a s t e l e n . I n h é é l h e t l a n d s t a a n e r , n u n o g , t w e e d u i z e n d kastelen. E n i k r e k e n h i e r geen k a s t e l e n b i j d i e ondertussen verdwenen z i j n ( o o k a l z i j n d i e n o g z ó b e l a n g r i j k g e w e e s t ) ; e n ik r e k e n h i e r o o k geen kastelen b i j d i e ondertussen t o t r u ï n e s vervallen z i j n ( o o k a l z i j n d i e n o g z ó romantisch). A l l é é n d e bestaande k a s t e l e n : méér dan tweeduizend!

En w a t b l i j k t e r d a n ? W e wegnet p e r v i e r k a n t e k i l o per v i e r k a n t e k i l o m e t e r, kastelen per vierkante ki een a n d e r v e r h a a l .

hebben n meter en maar ook lometer.

i e t a l l e e n h e t grootste spoorh e t uitgebreidste autowegennet de meeste ministers . . . h e u , J a , m i n i s t e r s ook, maar dat i s

Nergens t e r w e r e l d s t a a n e r z o v e e l k a s t e l e n a l s i n o n s l a n d , maar o n z e m e n s e n w e t e n h e t n i e t , o n z e m e n s e n k e n n e n z e n i e t . . .

Maar h e t z o u w e l p a s s e n i n d i e n w e w a t t r o t s e r z o u d e n z i j n o p o n s kastelen-patrimonium, immers, e n d a t mogen we m e t h o o f d l e t t e r s schrijven, o n z e k a s t e l e n z i j n t o c h m a a r é é n v a n d e w e i n i g overgebleven zichtbare getuigen van een groots verleden!

Ik dank U v o o r uw a a n d a c h t .

- 130 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 130

BA D E PERSVOORSTELLIHG :

G F s L

Fs2FsN

I

�1T i

K

R

A

N

T

Aankondigingsh/ad

PaulArren pakt uit metderde kastelenboek Kapellen - In het kultureel historische kader van de oude pastorie te Kapellen werd zaterdag het kersverse boek van Paul Arren voorgesteld.

Het gaat meer bepaald om het derde deel van «Van Kasteel naar Kasteel», waarin ook verscheidene kastelen van onze contreien aan bod komen.

Na de uitgave van «Van Kasteel naar kasteel» deel 1 en 2, heeft auteur Paul Arren (48) niet op zijn lauweren gerust. In deel 3 brengt hij opnieuw de geschiedenis en wetenswaardigheden v a n 40 kastelen in België, waaronder de kastelen van Bouil- gingen ook naar Jos Goole- goede vorm gegoten om te lon, Laken, Deurne, Bras- naerts en André Mariën die komen tot «Van Kasteel naar schaat (Mishaegen), Merk- resp. de heraldische uitvoe- Kasteel». sem (Roosendael), Schoten ring en de pentekeningen op (Villershof en Withof). Turn- de schutbladen voor hun re- De werken worden uitgegehout, Westmalle en Wilrijk kening namen. Deel 3 kon ven door de Hoogboomse (Steytelinck). Naar verluidt is slechts verwezenlijkt wor- Heemkring Hobonia, waarhij reeds ijverig bezig met de den dank zij de intensieve van Arren reeds jaren aktief redaktie van een vierde deel. opzoekingen en de mede- bestuurslid is. Zoals de voriIn zijn toespraak zei Arren werking van o.a. kasteelhe- ge edities werd ook deel 3 gedrukt op de persen van de dat wij Belgen vaak kastelen ren en archivarissen.

St.-Norbertusdrukkerij t e in het buitenland bezoeken, zonder de bouwwerken in ei- Het boek is een verzameling Tongerlo en afgewerkt «con gen land te kennen, en die van geschiedkundige baga- amore». zijn zeker ook de moeite ge : Paul Arren is een verwaard. België moet ten an- woed verzamelaar van alles De voorstelling van het nieudere niet onderdoen voor wat met kastelen te maken we boek werd extra luister zijn buurlanden, want telt zo- heeft en hij heeft reeds 25 bijgezet door de organizatie maar even 2000 kastelen. jaar gewerkt aan het verza- van een tentoonstelling onmelen van gegevens. D e der het motto «Kastelen in Verder richtte de auteur een jongste zes jaar heeft hij, de provincie Antwerpen». De speciaal woordje van dank naast vele publikaties in ver- moeite waard als men weet tot zijn vrouw Helga, die de schillende h e e m k u n d i g e dat Antwerpen alleen al ruim jongste 6 maanden even- tijdschriften, alle gegevens 300 kastelen rijk is. eens al haar vrije tijd opoffer- opnieuw nagezien, vervolle- De drie boekdelen van «Van de voor de realizatie van digd, verbeterd en in een Kasteel naar Kasteel» zijn teboekdeel Ill. Dankwoorden

gen 1.350 fr. te verkrijgen bij auteur Paul Arren, Bredabaan 849, te 2170 Wuustwezel (tel. 66313 31) of bij de voorzitter van Hobonia, Raymond Roelans, Vinusakker 24 t e 2080 Kapellen (tel.

66418 88). Alle boekdelen tellen circa 300 blz., zijn prima afgewerkt en verlucht met een 100-tal illustraties en herladische wapenschilden. Formaat 21 x 29,7 cm.

- 131 —

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 131

BEURSKRANT

Handelsbeurs

Paul Arrens derde grote kastelenboek KAPELLEN — Deel 3 van de prachtige boekenreeks «van kasteel naar kasteel» van de hand van Paul Arren en uitgegeven door heemkring Hobonia is beschikbaar. Ter gelegenheid van de voorstelling van het boek in het nieuw cultureel centrum de Oude Pastorij kon men een fototentoonstelling met beelden van de kastelen in de provincie Antwerpen bekijken. Tijdens de voorstelling van het kastelenboek werden de aanwezigen verwelkomd door voorzitter Raymond Roelands van Hobonia. Hij vertelde dat auteur Paul Arren het laatste half jaar al zijn vrije tijd heeft opgeofferd om zijn boek persklaar te maken. Voor zijn gepresteerde werk werd Arren met een attentie, een opbergbox voor computerschijven, bedacht. Stadsgids Mia Verdonck zei dat Paul Arren één van die mannen is die niet zo graag een das als verjaardagsgeschenk krijgt, liever ziet hij zijn bibliotheek met een boek verrijken. «Arren is een traditie aan het opbouwen. Om de twee jaar, in de maand oktober, verwent hij de kasteelfanaten met een uitgave over hun geliefkoosd onderwerp. Met zijn bekend enthousiasme beschrijft hij in het derde deel een veertigtal kastelen die her en der verspreid liggen over het land. Arren speelt ontdekkingsreiziger, hij gaat op zoek naar de verborgen hoekjes en kantjes en geduldig noteert en catalogeert hij alle wetenswaardigheiden. Dank zij deze intensieve opzoekingen en met de medewerking van kasteelheren en archivarissen konden de kastelenboeken verwezenlijkt worden. Op verzoek van bepaalde kasteelheren werden uit veiligheidsoverwegingen niet alle aanwezige kunstschatten beschreven.

Voor de heraldische uitvoering kon men rekenen op de medewerking van Jos Goolenaerts en de pentekeningen op de schutbladen werden uitgevoerd door André Marien», aldus Mia Verdonck.

Paul Arren zei dat men niet zelden in het buitenland kastelen gaat bezoeken. Meestal heeft men geen weet over de kastelenrijkdom die men in eigen land kan vinden. België beschikt over de meeste kastelen ter wereld. Men kan er nog meer dan 2.0(X) aantreffen waarvan er in de provincie Antwerpen 300 staan. Schepen van cultuur Eddy Bruyninckx sprak woorden van waardering en erkentelijkheid uit. Het derde kastelenboek schenkt aandacht aan kastelen zoals o.a. Ter Saksen in Beveren, Mishaegen in Brasschaat, het Boterlaarhof in Deurne, Broydenborg in Hoboken, Roosendael in Merksem, het Villershof en het Withof in Schoten, Steytelinck in Wilrijk en de kastelen van Merksem, Schilde, Westmalle en Turnhout. Wie een exemplaar van deel 3 van het kastelenboek wil bekomen kan contact opnemen met de auteur, Paul Arren, W 663.13.31, of met de uitgever, heemkring Hobonia, Raymond Roelands, W 664.18.88. Op de foto: auteur en kastelenkenner Paul Arren samen met Jos Goolenaerts, die voor de heraldische uitvoeringen zorgde, André Mariën, die de pentekeningen voor zijn rekening nam, en Raymond Roelands, voorzitter van heemkring Hobonia, de uitgever van het boek. I foto med.

- 132

DINSDAG 1 7 OKTOBER 1 9 8 9

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 132

OVA

Paul Arren stelde zijn nieuw kastelenboek voor KAPELLEN — I n het kulturecl historische kader van de oude pastorie te Kapellen werd zaterdag het kersverse bock van Paul Arren voorgesteld. Het gaat meer bepaald om het derde deel van „ Va n Kasteel naar Kasteel", waarin ook verscheidene kastelen van onze contreien aan bod komen.

Na de uitgave van .,Van Kasteel naar kasteel" deel 1 en 2, heelt auteur Paul Arren (48) niet op zijn lauweren gerust. In deel 3 brengt hij opnieuw de geschiedenis e n \vetensw•aardigheden van 40 kastelen i n Belgic, tyaarunder de kastelen an Bouillon, Laken, Deurne, 13ia„ohaat ( M i s h a e g c n ) , Merk,em ( Roosendael), Schoten (Villershof e n Withof), Turnhout. West malle en Wilrijk I SLevi elinck 1. Naar verluidt is hij reeds ijsmg bezig niet de redaktie van een vierde deel.

In zijn toespraak zei Arren dat wij Belgen vaak kastelen in het buitenland bezoeken, zonder de bouwwerken i n eigen land te kunnen, e n die zijn zeker ook de moeite waard. België moet ten andere niet onderdoen voor z i j n buurlanden, want t e l t z o m a a r e v e n 2000 kastelen. • Verder richtte de auteur een speciaal woordje van dank tot zijn vrouw Helga, die de jongste v maanden eveneens a l haar vrije tijd opofferde voor de rcalizatie van boekdeel 3. Dankwoorden gingen ook naar Jos Goolenaerts en André Marien die resp. de heraldische uitvoering en de pentekeningen op de schutbladen voor hun rekening namen. Deel 3 kon slechts verwezenlijkt worden dank zij de intensieve opzoekingen en de medewerking van o.a. kasteelheren en archivarissen.

Het boek is een verzameling van geschiedkundige bagage: Paul Arren is een verwoed verzamelaar van alles wat met kastelen t e maken heeft en hij heeft reeds 25 jaar gewerkt aan het verzamelen van gegevens.

De jongste zes jaar heeft hij, naast vele publikaties in verschillende heemkundige tijdschriüen, a l l e gegevens o p nieutv nagezien, vervolledigd,

verbeterd en in een goede vorm als men weet dat Antwerpen gegoten om te komen tot „Van alleen al ruim 300 kastelen rijk kasteel naar Kasteel". is.

Dc werken worden uitgegeDc drie boekdelen van „Van ven d o o r d e Hoogboomse Kasteel naar Kasteel" zijn tegen Heemkring Hobonia, waarvan 1.350 fr. te verkrijgen bij auteur Arren reeds jaren aktief be- Paul Arren, Bredabaan 849, te stuurslid is. Zoals de vorige t:di- 2170 W u u s t w e z e l ( t e l . tics werd ook deel 3 gedrukt op 663.13.31.) of bij de voorzitter de persen van de St.-Norbertus- van Hobonia, Raymond Roedrukkerij te Tongerlo en afge- lans, Vinusakker 24 te 2080 Kawerkt „con amore". pellen (tel. 664.18.88.). A l l e De voorstelling vin het nieu- boekdelen tellen circa 300 blz, we bock werd extra luister bij- zijn prima afgewerkt en vergezet door de organizatie van lucht niet een 100-tal illustraeen tentoonstelling under het ties en herladische wapenschilmotto „Kastelen in de provincie den. Formaat 21 x 29,7 cm.

(CDE) Antwerpen". De moeite waard

Paul Arren stelde in de Oude Pastorie zelf het derde deel van zijn boek „Van Kasteel naar Kasteel" voor. ( F o t o MGK)

- 133 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 133

wrr

1. K r i s t i n e , R a l f e n W i l l y Xeirsman.

2. L u c e n T i n a P e e t e r s 3. M i a Ve r d o n c k e n A n n De S i t t e r 4. G r e e t e n F o n s G e b r e u r s - e n M a r c e l e n A r t h u r De Vo s .

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 134

dal

Ă?v

• Aandachtige bezoekers: L u c i e n De C o r t e . G e r m a i n e e n Rene B u y s t , schepen v a n K a p e l l e n . A l l e boeken worden d o o r Paul z e l f g e h a n d t e k e n d . . Een e r n s t i g gesprek, ... o v e r kastelen ?

f o t o ' s : H a r r y DE SITTER

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 135

B OEKENHOEK VANKASTEEL NAAR KASTEELDEEL III Paul Arren is geen monnik, maar wat hij presteert is monnikenwerk. Kortelings verscheen immers het derde deel in de serie Nan Kasteel naar Kasteel', waarvan wij de eerste twee in deze kolommen reeds eerder besproken hebben.

De Nieuwe Gazet

Net als in de vorige twee delen komen een goede veertig kastelen aan de beurt, wat het totaal van olie besproken kleinoden op 128 brengt! Dat lijkt al een hele verzameling maar er zijn er in ons kleine landje nog een pak meer: Arren werkt al aan het vierde deel en beweert tot in een zeer gezegende leeftijd daarmee te kunnen voortdoen ... en hij is pas achtenveertig!

Grote historische preciesheid is het hoofdkenmerk van heemkundige Paul Arren, die elke bespreking illustreert met gravures en illustraties, heraldische gegevens en blazoenen en deze, waar het kan, aanvult met anekdotes en legenden.

'Van Kasteel naar Kasteel' (3) is andermaal een uitgave van de heemkundige kring Hobonia en werd gedrukt op de persen van de St. Norbertusdrukkerij in Tongerlo. Net als zijn voorgangers is het een keurig gebonden boek, formaat 21 x 30 cm.

Kampeertoerist 89/dec.

De stijve band is met wijnrood linnen overtrokken en met goud bedrukt. De gegevens zijn uitgespreid over 300 blz. stijf Macho-papier.

De schutbladen zijn bedrukt met een pentekening van André Marien, voorstellend het 'Hof van Rameyen' in Gestel en waarvan hierbij een verkleinde weergave.

Deze bibliofiele uitgave komt net op tijd om als eindejaarsgeschenk te kunnen aangeboden worden. Voor wie belang stelt in dit uniek aspekt van ons patrimonium: van de eerste twee delen zijn nog enkele exemplaren beschikbaar. Elk deel (ook dit derde) kost 1.350 BF (+ 100 BF port) en kan besteld worden bij de vereniging Hobonia, Bredabaan 849, 2170 Wuustwezel door storting op rek. 0011767840-91.

NAND VAN KEMPEN

Kastelenkenner Paul Arren KAPELLEN — De 48-jarige Paul Arren, actief bestuurslid van de heemkring Hobonia, is een verwoed navorser op het vlak van de geschiedenis van kastelen. Onlangs werd door Hobonia het derde deel «van kasteel naar kasteel» uitgebracht. Hierin werd door Arren de geschiedenis van veertig Belgische kastelen, verspreid over het hele land, samengebracht. In het kastelenalbum wordt door de auteur met grote preciesheid voor de geschiedkundige details, ieder kasteel ontleed van bij het ontstaan, of de eerste vermelding, tot op vandaag, met kronologische opgave van alle kasteeleigenaars.

Elk behandeld kasteel wordt afgebeeld door foto's, gravures en tekeningen, terwijl meer dan honderd heraldische blazoenen van de kasteeleigenaars de bibliofiele waarde van het boek nog vergroten. Paul Arren tekende anecdotes en legendes rond de kastelen op wat de al fascinerende wereld van de kastelen nog boeiender maakt. Wie belangstelling heeft voor alles wat met kastelen te maken heeft kan steeds contact opnemen met Paul Arren, Bredebaan 849, Wuustwezel, W 663.13.31 en wie meer informatie wil over de kastelenboeken uitgegeven door heemkring Hobonia kan terecht bij voorzitter Raymond Roelands, Vinusakker 24, Kapellen, l 664.18.88.

— M.W.E.

- 136 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 136

ZATERDAGAVOND - ZONDAG 7 e n 8 OKTOBER

Nadat d e m e e s t e g e n o d i g d e n d e w e g n a a r h u i s h a d d e n i n geslagen e n de t e n t o o n s t e l l i n g s u r e n waren v o o r b i j g e l o p e n , werd e r d o o r d e b e s t u u r s g r o e p v a n H o b o n i a b i j e e n l e k k e r e t e n t j e e n een goed g l a s w i j n nog t o t l a a t i n de nacht o v e r de v o o r b i j e g e b e u r t e n i s s e n d o o r g e p r a a t . P r e t t i g d a a r b i j w a s het c o n t a c t met onze oude H o b o n i a v r i e n d G e o r g e S p i t t a e l .

Oude e n t r o u w e H o b o n i a l e d e n k e n n e n d e z e m a n b e s l i s t n o g v a n z i j n schitterende diamontage o v e r s o l d a t e n g r a v e n v a n d e voorbije wereldoorlogen. George S p i t t a e l h e e f t trouwens ook rond d i t thema, t w e e s c h i t t e r e n d e werken u i t g e g e v e n .

Va n a f t i e n u u r ' s m o r g e n s w a r e n P a u l , R a y m o n d e n i k z e l f reeds t e r u g i n " D e Oude P a s t o r i e " e n k o n h e t p u b l i e k v r i j in e n u i t l o p e n o m v a n d e Antwerpse k a s t e l e n , v i a schitterende fotografische reproducties t e genieten.

Vo o r i n t e k e n a a r s v a n h e t d e r d e b o e k k o n d e n b o v e n d i e n m e t e e n hun n i e u w e x e m p l a a r k o m e n a f h a l e n .

De g a n s e d a g w a s h e t e e n k o m e n e n g a a n v a n e e n g e b o e i d publiek.

Na a c h t t i e n u u r v e r d w e e n d e r u s t e n d e s e r e n e a t m o s f e e r u i t de o u d e p a s t o r i e e n w e r d e r k o o r t s a c h t i g a f g e b r o k e n . A l l e s werd n e t j e s o p g e b o r g e n , b o e k e n e n p r e n t e n w e r d e n o p n i e u w verpakt o m v e i l i g v e r v o e r d t e k u n n e n w o r d e n . A l l e s geschiedde i n i j l t e m p o w a n t R a y m o n d b l e e f , d e H o b o n i a t r a d i t i e i n d a c h t i g , g r a a g t o t a a n de eindmeet meehelpen. Z o bijzonder i s dat nu ook weer n i e t , maar met d e wetenschap dat h i j n o g d e z e l f d e avond t i j d i g moest v e r t r e k k e n voor een zakenreis, w e r d e r s o l i d a i r f l i n k doorgewerkt.

Oef . . . e i n d goed, a l g o e d ! E n ' t w a s w e e r g o e d geweest!

I k k a n me v o o r s t e l l e n d a t e r o p d e i n t e r n a t i o n a l e t r e i n naar Amsterdam d i e avond minstens ĂŠ ĂŠ n p a s s a g i e r e e n u i l t j e heeft gevangen. M e d e r e i z i g e r s hebben dan b e s l i s t b i j d a t "slaapje" een gevoel van tevredenheid op het gelaat k u n n e n a f lezen.

Andere b e s t u u r s l e d e n t r o t s e e r d e n d e v e r m o e i d h e i d e n z o c h t e n een k n u s G r i e k s r e s t a u r a n t j e o p e n g e n o t e n k e n n e l i j k v a n d e voorbije twee geslaagde dagen en van een brede w a a i e r a a n griekse gerechten en een stevig glas Retsina. Jamas!(*)

Harry De S i t t e r

k.;AMAS = gezondheid (firieks)

- 137 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 137

T E R U G

N A A R

D E

O U D E

S

T A L !

Dit zou w e l e e n s d e t i t e l v a n e e n o f a n d e r stemmig kerstverhaal kunnen z i j n . Doch n i e t s i s minder waar!

Wat n u v o l g t i s e e n k o r t r e l a a s v a n e e n g e s l a a g d t e e r f e e s t .

Inderdaad, H o b o n i a i s na e e n t u s s e n p a u z e v a n a c h t j a a r terug naar z i j n oude s t a l getrokken. H e t w a s g e l e d e n v a n 1981 d a t e r n o g e e n t e e r f e e s t i n d e " D e n n e b u r g h o e v e " h a d plaatsgevonden. H e t terugkeren naar de s t a l h o e f j e d u s enkel f i g u u r l i j k t e lezen. H e t zou b i j d e Hoboniawerkgroep i n h e t g e h e e l n i e t opkomen om de Dennenburghoeve m e t e e n stal t e vergelijken. De t i j d d a t allerhande v e e beslag legde o p de n u z o f e e s t e l i j k e v e r t r e k k e n , b e h o o r t a l v e l e jaren t o t het verleden. N i e t t e m i n z a l h e t w e l a l e e n s voorkomen d a t d e o c h t e n d n a e e n u i t d e h a n d g e l o p e n f e e s t , de h o e v e t o c h t e r u g a a n v r o e g e r e , " b e e s t i g e " t i j d e n d o e t terugdenken. . . . M a a r d a t i s i e t s wat b i j Hobonia n i e t kan!

Met s t i j l v o l l e e n c u l t u r e e l m i n n e n d e l e d e n l i g t h e t v o o r d e hand d a t o n z e t e e r f e e s t e n s t e e d s w e e r t o t e e n w a r e happening, e e n g e z e l l i g t r e f f e n v a n v e l e v r i e n d e n e n kennissen, u i t g r o e i t .

Aangezien w i j v e l e j a r e n t e r u g o o i t e e n p i e k -opkomst v a n meer d a n 1 2 0 l e d e n h a d d e n v o o r o n s t e e r f e e s t , v e r h u i s d e n w e naar d e n o g mooiere z a a l v a n de " C a s t e l " t e P u t t e - K a p e l l e n .

S p i j t i g genoeg konden we d a a r s l e c h t s twee j a a r t e r e c h t . D e zaal k w a m i n h a n d e n v a n e e n n i e u w e u i t b a t e r e n d e huurcondities werden dusdanig ongunstig d a t w i j weerom naar een a n d e r e z a a l d i e n d e n u i t t e k i j k e n .

Dat w a s d e p e r i o d e d a t v e l e b e r e i d w i l l i g e h a n d e n u i t t a l van Hoogboomse v e r e n i g i n g e n d e o n s v e r t r o u w d e H a a s d a m i n een n i e u w k l e e d j e s t a k e n . H e t r e s u l t a a t v a n d e z e grootscheepse veranderingswerken k e n t i e d e r e e n e n m a g gerust g e z i e n worden.

Dat w a s d a n o o k d e r e d e n d a t e r d e v o o r b i j e j a r e n , e n v o o r Hobonia v o o r h e t e e r s t i n z i j n b e s t a a n , t e e r f e e s t e n d o o r g i n g e n i n D e n Haasdam.

Ondanks d e v a s t s t e l l i n g d a t o n z e t e e r f e e s t e n d a a r e v e n z e e r telkens weer t o t een waar succes uitgroeiden en w i j o p een vast k l i ĂŤ n t e e l van c i r c a 8 0 aanwezige l e d e n konden rekenen, hing e r s t e e d s een s f e e r v a n heimwee b i j d e o u d -gedienden naar d e oude Dennenburghoeve.

Het i s d a n o o k om d i e r e d e n d a t w i j i n d e b e s t u u r s g r o e p , ondanks d e d u u r d e r e h u u r k o s t e n , t e r u g g e o p t e e r d hebben v o o r de D e n n e n b u r g h o e v e . D e h e r i n n e r i n g e n a a n o n v e r g e t e l i j k e teerfeesten gaven u i t e i n d e l i j k de doorslag.

Nu h o p e n w i j m a a r d a t e r i n d e t o e k o m s t w e e r n i e t a l t e vlug " t e " v e e l v o l k komt opdagen. W i j w a r e n d i t j a a r met 7 8 leden, 9 0 t o t maximaal 1 0 0 l e d e n zouden n o g k u n n e n , m a a r i n d i e n e r o o i t weer meer gegadigden komen o p d a g e n , z o u d e n wij opnieuw voor problemen komen t e s t a a n , e n / o f l e d e n moeten w e i g e r e n . E n d a t i s h e t l a a t s t e w a a r a a n w i j d e n k e n !

Elk trouw Hobonialid l e e s t a l l i c h t ook "tussen de l i j n t j e s " en z a l a l v a s t b e g r e p e n h e b b e n d a t h e t b e l a n g r i j k i s v a n d e datum v o o r h e t v o l g e n d e t e e r f e e s t v l u g t e n o t e r e n e n a l s d e tijd r i j p is, t i j d i g i n te schrijven! * TEERFEEST 1990 -

i n d e DENNENBURGHOEVE - 1 7 NOVEMBER

*

- 138 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 138

Een v e r e n i g i n g d i e a a n h a a r 1 8 d e t e e r f e e s t i s , e n w a a r b i j de a c t i e v e w e r k g r o e p r e e d s J a r e n v r u c h t b a a r s a m e n w e r k t , l u k t e r i n om a l s geroutineerde f e e s t o r g a n i s a t o r e n i n e e n mum v a n t i j d d e v o o r t e b e r e i d e n z a k e n a f t e h a n d e l e n .

Het i s i n d e r d a a d z o d a t i n d e l o o p d e r j a r e n e l k z i j n e i g e n taken kent e n deze dan ook b l i n d e l i n g s u i t v o e r t . B o v e n d i e n op r e k e n e n d a t a l l e s , z o a l s kunnen d e a n d e r e n e r o o k verwacht wordt uitgevoerd. van Om 14 u u r w e r d e r v e r z a m e l i n g g e b l a z e n o m d e f e e s t z a a l Ons de D e n n e n b u r g h o e v e H o b o n i a - t e e r f e e s t w a a r d i g t e m a k e n . even e e n k l e i n e d e u k a l s enthousiasme k r e e g w e l we in b e d e n k e l i j k e t o e s t a n d verbemerkten d a t e r a a n d e , vooral t a f e l s i n d e l o o p d e r acht kerende, s t o e l e n e n met v o o r b i j e j a r e n n i e t s veranderd was. E e n t a f e l v i n d e n is gewoonweg o n m o g e l i j k .

De een o n b e r i s p e l i j k t a f e l b l a d ook g o e d d r a a i e n . O o k de zaken z u l l e n w e l l i c h t z ó daar w e l a a n e e n electrische i n s t a l l a t i e i s h i e r e n vernieuwing toe. P r e t t i g was a l l e s z i n s vast t e s t e l l e n d a t verkeerde. D a t i s alles wel i n v r i j zindelijke t o e s t a n d trouwens i e t s waar de u i t b a t e r " e r g aan houdt! " Niet gezeurd . . . e n nadat we gewoontegetrouw e l f k e e r m e t a l l e t a f e l s en s t o e l e n hadden gesjouwd, l u k t e h e t o n s o m een b e v r e d i g e n d e t a f e l i n d e l i n g t e r e a l i s e r e n .

Wij s c h o t e n dermate f l i n k o p d a t w e o m s t r e e k s h a l f v i j f naar h u i s t r o k k e n om ons beste pak aan t e t r e k k e n . �

= i `

� � � � au

� � ` `Mre � l m�a r _ � � � ���MINIM ilb� ! ` e a «Siftti

V

....mu.D.mw

m .

r■Dr.rr

i i i OM_ �

m 1 1 .

Mrw e m i t MR .

,

M P 1111111 w MU ame ima MIS M i l r MOM M i d i r w M O M �D ! +� D »

� � s � r r � r. � D me me

r

.�w�+n.wr �

M

�

i

I S M 111111 0 1 , 111 e l l i r n D R EOM ■ 11 r r a l i b i a i l I l i !

Man M O IMP I

w awe r

r� �

� r i � D y l n D M � � D , � a � , r D D • � � � � D » M U O M BIM � � Mae

—1 3 9 —

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 139

Omstreeks 1 8 u u r v e r s c h e e n i e d e r e e n t e r u g o p z i j n p a a s b e s t om d e l a a t s t e v o o r b e r e i d i n g e n t e t r e f f e n . D e t r a i t e u r u i t Zoersel verscheen ook t i j d i g op h e t appel. E r werd nu werk gemaakt v a n h e t o p s t e l l e n v a n h e t k o u d b u f f e t , d e uitgebreide broodtafel en het a p e r i t i e f .

Va n a f h a l f a c h t v e r s c h e n e n d e l e d e n e n j e k o n r e e d s v a n b i j de s t a r t v o e l e n : " H e t i s e r w e e r ! " Die a p a r t e s f e e r v a n d e Dennenburghoeve o v e r v a l t j e r e e d s van h e t moment d a t j e o v e r d e d r e m p e l s t a p t . I e d e r e e n l e e k dan o o k i n o p t i m a l e c o n d i t i e o m e r w e e r i e t s g r a n d i o o s v a n t e maken. H e t a p e r i t i e f , e e n mousserende w i t t e w i j n met e e n bijzonder g e f r u i t accent, b r a k het i j s helemaal.

Iedereen voelde bovendien aan d a t d i t e e r s t e a p e r i t i e f j e staande d i e n d e t e g e s c h i e d e n , z o d a t men d e " a n d e r e m e n s " ook e e n s k o n o n t m o e t e n v o o r a l e e r i n g r o e p j e s a a n t a f e l t e gaan. D e d a n s v l o e r g a f h i e r v o o r v o l d o e n d e r u i m t e e n e r werd d a n o o k d u c h t i g v a n g e d a c h t e n , d o o r d e d o r s t i g e n o o k van " g l a z e n " , g e w i s s e l d .

V i e a n d e r s d a n v o o r z i t t e r Raymond R o e l a n d s h e e t t e e l k e e n van h a r t e welkom. M u s i c F a s h i o n , d e o d s v e r t r o u w d e d i s c o bar v a n DJ M a r k L e r c h , d r a a i d e r e e d s z i j n e e r s t e s t e m m i g e m e l o d i e t j e s . H e t " z w a r e w e r k " z o u l a t e r komen!

(.0('fl (, ' I4

r i

/,‘

- 140 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 140

Zeer g e d i s c i p l i n e e r d werd e r t a f e l p e r t a f e l a a n g e s c h o v e n en w e r d i e d e r e e n r i j k e l i j k b e d i e n d v a n e e n m o o i e v a r i a t i e aan v i s g e r e c h t e n e n e r z i j d s , v a n v l e e s g e r e c h t e n a n d e r z i j d s .

Een u i t g e b r e i d e g r o e n t e n b a r , h a r t i g e s a u s j e s e n e e n s c h i t terende v a r i ĂŤ t e i t a a n b r o o d j e s z o r g d e n v o o r e e n w a a r smulfestijn.

Vo o r d e t w e e d e m a a l k o n d e n w i j o n z e t e v r e d e n h e i d u i t e n tegenover h e t personeel van " De Heidebloem " i n Z o e r s e l .

Zij hadden zich d u i d e l i j k a a n d e a f s p r a k e n gehouden e n iedereen kon naar h a r t e l u s t t o e tasten. T o t i n d e l a t e , (lees: v r o e g e ) , u u r t j e s bleven e r nog v o l d o e n d e g e r e c h t e n over z o d a t men h e t ganse t e e r f e e s t k o n b l i j v e n t o e t a s t e n .

Wij h e b b e n h e t o o i t a n d e r s g e w e t e n . . . W i e h e r i n n e r t z i c h nog o n s t w e e d e t e e r f e e s t i n De C a s t e l . N i e t d e h e l f t v a n d e aanwezige l e d e n h e e f t t o e n v a n a l l e g e r e c h t e n k u n n e n genieten. Verdraaid, z o i e t s vergeet j e n o o i t m e e r ! E n j e staat d a a r a l s b e s t u u r d a n h e l e m a a l machteloos.

Heidebloempjes u i t Zoersel: " J u l l i e b l i j v e n i n onze gouden gids genoteerd!" Dat i s zeker!

- 141 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 141

Wanneer d a n i e d e r e e n v o l d a a n e n t e v r e d e n i s , d a n k o m t d a a r t r a d i t i e g e t r o u w d e penningmeester weerom met z i j n tombolaloten zwaaien. Dank z i j Fons Gebruers kunnen wij onze leden trouwens s t e e d s op e e n bijzonder o r i g i n e l e en eigentijdse wijze aan de tombola l a t e n deelnemen.

Het mag e l k H o b o n i a l i d d u i d e l i j k z i j n d a t d e z e t o m b o l a e c h t een a b s o l u t e " m u s t " i s o m d e f i n a n c i ĂŤ l e e i n d j e s a a n elkaar t e kunnen knopen. W i j zouden z o n d e r t o m b o l a z o w a t 200 f r meer i n s c h r i j v i n g s g e l d moeten v r a g e n o m d e r g e l i j k e teerfeesten t e o r g a n i s e r e n . N a a r a a n g e z i e n w i j s t e e d s trachten d e k w a l i t e i t z o h o o g m o g e l i j k , d e p r i j s z o democratisch m o g e l i j k t e houden, k i e z e n w i j v o o r e e n tombola om de " g a a t j e s op t e v u l l e n ! " Bovendien i s h e t z o d a t w i j onze l e d e n d a a r b i j s t e e d s mooie en w a a r d e v o l l e , f u n c t i o n e l e p r i j z e n a a n b i e d e n . E n k e l e f l e s s e n w i j n en s t e r k e d r a n k komen i n e l k g e z i n v a n p a s .

Neem d a a r b i j d e h o o f d t r o f e e ĂŤ n : d e o r i g i n e l e p e n t e k e n i n g e n van d e h a n d v a n A n d r ĂŠ M a r i o n . H e t z i j n t e l k e n s d i e pentekeningen d i e i n de l o o p van het v o o r b i j e werkjaar h e t schutblad van ons p e r i o d i e k sierden, d i e v e r l o o t worden.

Het v a l t o n s t r o u w e n s o p d a t h e e l w a t l e d e n d a a r v e e l v o o r over hebben en dan ook g r e t i g l o t e n kopen.

Om d e n o o d z a a k v a n h e t i n r i c h t e n v a n d e r g e l i j k e t o m b o l a e n de s o l i d a i r e d e e l n a m e v a n a l l e a a n w e z i g e n n o g b e t e r t e onderstrepen, k a n i k a l s penningmeester U v e r k l a p p e n d a t wij d i t j a a r meer dan v i j f t i e n d u i z e n d f r a n k u i t de Hoboniakas dienden b i j t e passen o m h e t v o o r b i j e t e e r f e e s t t e organiseren. D a t i s dan ook de r e d e n w a a r o m w i j o o k d e volgende j a r e n op U b l i j v e n b e r o e p d o e n . W i j w a a r d e r e n a l l e s z i n s uw j a a r l i j k s e b i j d r a g e e n wensen d a t U , i n d i e n dat nog n i e t mocht g e l u k t z i j n , v r o e g o f l a a t ook m e t e e n van de mooie h o o f d p r i j z e n k u n t h u i s w a a r t s keren. E n h e t i s zo k l a a r a l s e e n k l o n t j e : " W i e w a a g t , d i e w i n t ! " . . . h e t omgekeerde i s e v e n z e e r e e n w a a r h e i d a l s e e n koe!

- 142 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 142

... E n wat gebeurt e r a l s e r g o e d g e g e t e n i s , a l s d e tombola a c h t e r de r u g i s en e r w i l nog niemand n a a r h u i s , wel . . . " d a n gaan d e poppen aan h e t dansen! " Mark L e r c h v e r s t a a t a l s d o o r w i n t e r d D J d e k u n s t o m e e n " r u s t i g e t r a g e " a f t e wisselen met een " f e l l e s n e l l e " , zodat i e d e r e e n n a a r h a r t e l u s t q u i c k kan steppen, j i v e n , walsen, tangowen, s i r t a k i ( e ) k e n , p o l k a ( k ) k e n e n lambadajen.

Veel commentaar h o e f i k h i e r n i e t b i j t e g e v e n . D e b e e l d e n spreken voor z i c h z e l f . Z o a l s reeds b i j d e aanvang v a n h e t teerfeest werd aangevoeld: " De p i t z a t e r weer i n ! P I H e t deed o n s t e r u g d e n k e n a a n d i e b i j z o n d e r s f e e r v o l l e f e e s t e n van weleer. Vr e e m d t o c h . . . l i g t h e t d a n t o c h a a n d e o m geving van de Dennenburghoeve, z i j n onze m e n s e n m i s s c h i e n u i t g e k e k e n o p onze Haasdam. W i e z a l h e t zeggen? Va s t s t a a t in i e d e r geval : D e Dennenburghoeve h e e f t " h e t ! "

- 143 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 143

- 144 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 144

Nadat d e k l o k d r i e u u r had g e s l a g e n , w e r d h e t b e e t j e b i j b e e t j e i e t w a t r u s t i g e r en b e g o n n e n d e l a a t s t e d e r m o h i k a n e n de w e g n a a r h u i s o p t e zoeken. D e z e s c h i j n b a r e r u s t w a s echter: s t i l t e v o o r de storm. Wa n t n a d a t w i j M a r k L e r c h bedankt hadden v o o r de prima s e r v i c e e n deze i n g e p a k t h a d , waren d e a l l e r l a a t s t e n nog n i e t v e r z a d i g d . H u n h o n g e r n a a r muziek e n dans was nog z o g r o o t , d a t e r prompt e e n l i c h t blauwe N i s s a n m e t d e g e l i j k e g e l u i d s i n s t a l l a t i e o p d e dansvloer werd getoverd, om toch nog voor de gepaste muziek te kunnen zorgen. Boze tongen beweren d a t deze e r nog l a n g h e e f t g e s t a a n , d a t men i n To n g e r l o o o k v a n w a n t e n w e e t , d a t Raymond, P a u l e n n o g i e m a n d - v a n w i e m i j d e n a a m momenteel o n t s n a p t - b i j g e b r e k a a n v r o u w e l i j k e d a n s p a r t n e r probleemloos met een s t o e l o v e r d e d a n s v l o e r g l e d e n e n huppelden a l s o f z i j d i t a l j a r e n z o gewend waren.

Hoe e i n d i g t d e z e t e e r f e e s t s t o r y ? J a , d a a r v r a a g j e m e w a t .

Met a l w a t j e n o g a a n e n e r g i e b e z i t , w o r d t e r t e r u g opgeruimd e n i n g e p a k t . Z e e r v r o e g i n de o c h t e n d k r u i p j e dan o n d e r d e w o l , m o e . . . m a a r t e v r e d e n ! ' t Was w e e r t o f !

Harry De S i t t e r f o t o ' s : M a r c e l De Vos

Via d e z e t w e e a r t i k e l s h e b b e n w i j t e r u g a a n g e k n o o p t m e t een o u d e t r a d i t i e i n o n s p e r i o d i e k . W i j z o u d e n h e t z e e r o p p r i j s s t e l l e n i n d i e n U ons eens een v e r s l a g over een van de meegemaakte a c t i v i t e i t e n k o n b e z o r g e n . N i e u w e l e d e n k u n n e n dan n o g b e t e r a a n v o e l e n h o e o n s v e r e n i g i n g s l e v e n z i c h manifesteert. U w relaas h o e f t daarom n i e t z o u i t g e b r e i d t e z i j n . E e n k o r t e i m p r e s s i e z o u ons r e e d s p l e z i e r doen.

Met d a n k v o o r u w m e d e w e r k i n g !

- 145 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 145

I N H O U D S O P G AV E 1 9 8 9 - J A A R G A N G 1 8 Te k e n i n g A . M a r i ĂŤ n B o e r d e r i j i n H o l l e w e g t e Hoogboom R. A l a r d o t Antwerpen i n 1889 ( 1 ) Antwerpenaars i n d e R a a d v a n B r a b a n t (5) J. Goolenaerts Gosimus B a t s o n R. V a n H a e l s t De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( 1 7 ) Kastelen i n Vlaanderen : Kruikenburg in P. A r r e n Te r n a t K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : D e w a p e n s v a n de bisschoppen van Antwerpen - 6 . Gas par J. G o o l e n a e r t s Nemius Va n e e n l i e d j e s b l a d : " D e w r a a k e n e r J o d i n " e n "Vrouwenogen" Aktiviteiten Door d e p o s t e r i j e n o p g e l e g d e r e k l a m e Speciale u i t g a v e t . g . v . Monumentendag 10 s e p t e m b e r 1 9 8 9 - S a m e n s t e l l e r

blz. blz. blz. blz.

1 3 21 25

blz.

3 5

b l z .

5 3

blz. blz. blz.

5 7 5 9 6 0

R.

Alardot

blz. blz. z .

6 1 6 2 6 3

J. R.

Goolenaerts b l z .

Va n H a e l s t b l z .

8 2 9 0

J.

Goolenaerts b l z . 102 blz. 108

R. R o e l a n d s

DUBBELNUMMER V i l l a " D e n n e n d a l " o p d e Hoogboomsteenweg Te k e n i n g : Samenstelling B e s t u u r Hobonia Antwerpen i n 1 8 8 9 ( v e r v o l g e n s l o t ) Antwerpenaars i n de Raad v a n Brabant ( 6 ) De f a m i l i e M a e s De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( 1 8 ) K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : D e wapens v a n d e bisschoppen van Antwerpen - 7 . Ambrosius Capello Door d e p o s t o p g e l e g d e r e k l a m e Va n K a s t e e l n a a r K a s t e e l Persvoorstelling, tentoonstelling, gelezen in de k r a n t , enz. - Samensteller H .

Te r u g n a a r d e o u d e s t a l : T e e r f e e s t Hobonia i n d e Denneburghoeve Samensteller Inhoudsopgave j a a r g a n g 1 9

89

b

A. M a r i ĂŤ n b

blz. 11 4

De S i t t e r

H. D e S i t t e r l

z

l

b l z . .

138 146

- 146 -

Hobonia - 18de jaargang - nr. 3 en 4 - juli en oktober 1989 - p. 146

-

-�>:�<