Hobonia 1990-3 juli by Heemkring Hoghescote

Verantwoordelijke uitgever

Driemaandelijks tijdschrift

P. Arren Bredabaan 849 2990 Wuustwezel

19Â° JAARGANG - 1990 juli - augustus - september Afgiftekantoor Kapellen 1

C _ (/'•. i

r auv�•�e4'% `fi'

, �.. „Nee..

,Ze 'r /

ç✓� � r l p � �

' i " / r

. .<._

�▶!fa�•

� � r . . = � , ; � � ;,-��.��`"'�`▶▶�

: r ' -

�

i�

î� 1":..."'-e, �`�t��

i w!,

e - � - � , � - � . : , ,.� -.� � �' ,■ r'�� -

�}� t̀á i �� ' ., �� - •: •-;�

:��•� <

—

-� � � � � � � s:<

.�� iiri�,. � ' •y / � . '1:•.7y:f./�/f�—� íf(11Y�1.� � � / ^ •

. .

.-- '

t � v

. x

•

1 �� •

_ r � � • � ^ � . � � r

1 )

f r

�

� z . _ - .

� J � - # � ' . . t ' . � �

;

�

=�-�� De D e n n e b u r g h o e v e t e K a p e l l e n

. /90

- Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

INHOUD : Samenstelling Bestuur Hobonia Antwerpen i n 1890 ( d e e l 2 ) Antwerpenaars i n d e Raad v a n B r a b a n t ( 8 ) Laureis B i e l Kroniek van Kapellen : P a c h t e r Jan K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : D e wapens v a n d e bisschoppen van Antwerpen - 9 . J a n van B e u g h e m In Memoriam : J o h n L u n d s t r ë m In Memoriam : b a r o n e s M i g u e l i n e O s y de Z e g w a a r t De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( 2 0 ) Door d e P o s t e r i j e n o p g e l e g d e r e k l a m e

R. A l a r d o t

blz. blz.

58 59

J. G o o l e n a e r t s b l z . R. R o e l a n d s b l z .

7 5 7 9

J. G o o l e n a e r t s b l z . R. R o e l a n d s b l z .

8 5 89

�b l z . R. V a n H a e l s t b l z . blz.

92 93 103

- 57 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 57

HOBON IA

KULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR VOORZITTER (kontaktadres)

: 9

Raymond ROELANDS, Vinuskker 24, 0 Hoogboom - Kapellen tel. 664.18.18

SECRETARIS

: Paul ARREN, Bredabaan 849, 2990 Wuustwezel tel. 663.13.31

PENNINGMEESTER

: Harry DE SITTER, Vinusakker 60, 2950 Hoogboom - Kapellen tel. 664.80.33

LIDGELD

: 350 F per jaar voor gezinsbijdrage; te storten op rekening nr. 220-0375733-88

- 58 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 58

ANTWERPEN I N

1890

Handel, n i j v e r h e i d e n landbouw Antwerpen i s h e t h o o f d - d e p o t v a n p e t r o l e u m v o o r g a n s E u r o p a g e worden. Z o w a t 1 / 3 v a n d e g e h e l e p r o d u k t i e v a n d e Ve r e n i g d e S t a ten van Amerika komt naar Antwerpen! Rotterdam i s n o c h t a n s g o e d o p weg om Antwerpen t e o n t t r o n e n o p het g e b i e d v a n p e t r o l e u m o p s l a g . Vo o r l o p e r o p d a t g e b i e d i s d e firma Pakhuismeesteren, d i e tanks verhuurt aan de p e t r o l e u m f i r ma's d i e z i c h i n R o t t e r d a m komen v e s t i g e n . S u c c e s r i j k e n i j v e r h e den i n A n t w e r p e n z i j n o o k : r i j s t p e l l e r i j e n , d i s t i l l e e r d e r i j e n (in 1890 b e g i n t J.Neefs i n de Koepoortstraat een jeneverstoker i j ) , sigarenfabrieken, de "bougie"-fabriek, de stijfselfabrikatie, de diamantnijverheid . . . Over d e z e l a a t s t e s c h r i j f t G . B e e t e m é i n 1 8 9 0 : " . . . e r b e s t a a n vijfentwintig grote s l i j p e r i j e n en een v i j f t i e n t a l minder belangrijke; z i j leveren arbeid aan 2000 t o t 2500 werklieden, z o klievers a l s s n i j d e r s en s l i j p e r s . Voorts wordt e r een zeer aanzienlijke handel gedreven i n diamanten voor ene waarde d i e men n i e t vermag t e s c h a t t e n . Deze handel i s grotendeels i n de handen v a n d e z o n e n I s r a ë l s" . De D i a m a n t C l u b i s g e v e s t i g d a a n d e Q u i n t e n M a t s i j s l e i 1 0 . V o o r z i t t e r i s Aug. Lehrfeld. In 1 8 9 0 v i n d t d e A n t w e r p e n a a r L e y t e n d e e e r s t e d i a m a n t s l i j p m a chine met m o t o r u i t . Nog een u i t v i n d i n g v a n e i g e n bodem: d e c e l luloïdrollen d i e , i n d e fotografie, v a n a f 1890 h e t breekbare glas vervangen. De f o t o g r a f i e i s d e f i n i t i e f b i n n e n ieders b e r e i k gekomen, d a n k z i j d e u i t v i n d i n g d o o r o n z e l a n d g e n o o t Va n M o r c k hoven. Wie o o k d e w i n d i n d e z e i l e n h e e f t i s d e " G r a n d B a z a r d u B o n Marché", v i j f j a a r g e l e d e n d o o r Franse z a k e n l u i o p g e r i c h t o p d e Groenplaats. N a e e n e e r s t e v e r g r o t i n g w o r d t i n 1 8 9 0 o o k d e eerste v e r d i e p i n g a l s v e r k o o p s r u i m t e aangewend e n z i j n e r n u o o k kleine meubelen, kunstbloemen, gravures, e l e c t r i c i t e i t s b e n o d i g d heden(!) e n a r t i k e l e n u i t Japan en China t e v e r k r i j g e n . Antwerpen l e e f t a l s h e t w a r e i n e e n r o e s v a n w e l v a a r t . Maar w i e over d e s t a d s g r e n z e n h e e n k i j k t , k a n d e g e v o l g e n z i e n v a n d e heersende l a n d b o u w k r i s i s . De i n v o e r v a n g o e d k o p e g r a n e n u i t A m e r i k a h e e f t d e i n l a n d s e graanprijzen scherp doen dalen. Daarna z i j n de p r i j z e n van de veeteeltprodukten ingestort. Voor de boeren i s h e t een t i j d van zwaar l a b e u r v o o r e e n k a r i g l o o n .

- 59 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 59

De r e g e r i n g p r o m o v e e r t b e t e r l a n d b o u w o n d e r w i j s , v e r s p r e i d i n g v a n de w e t e n s c h a p p e l i j k e t e e l t m e t h o d e s , k o n t r o l e o p d e l a n d b o u w p r o dukten. D e boeren z e l f organiseren z i c h . I n 1887 i s i n H e i s t Goor d o o r E . H . J a n - F e r d i n a n d M e l l a e r t s r e e d s e e n e e r s t e p a r o chiale "boerengilde" opgericht, met a l s doel de boeren t e organiseren en zo hun s i t u a t i e professioneel en economisch t e verbeteren. Op 1 0 j u l i 1 8 9 0 s t i c h t p r i e s t e r M e l l a e r t s s a m e n m e t J o z e f H e l l e putte e n Frans Schollaert i n Leuven de "Belgische Boerenbond", als overkoepelende o r g a n i s a t i e van de reeds bestaande b o e r e n g i l des. Z i j w i l l e n v a n m e e t a f a a n s o c i a l e e n c o m m e r c i ë l e g r o e p s vorming e n c o o p e r a t i e hand i n hand z i e n gaan e n d i t o p een k r i s telijke basis. B l i j k b a a r staan n i e t alleen de belangen van de boerenstand o p h e t s p e l , m a a r o o k d i e v a n d e K e r k e n v a n d e katholieke p a r t i j d i e bovenal beducht z i j n voor h e t " s o c i a l i s tisch gevaar".

Politiek Te g e n d e o p k o m s t v a n h e t s o c i a l i s t i s c h s y n d i c a l i s m e w o r d t o o k ge(re)ageerd door d e Katholieke Werkliedenbond van Gent, d i e i n 1890 d e K a t o e n b e w e r k e r s b o n d e n d e a n d e r e a n t i - s o c i a l i s t i s c h e vakverenigingen i n l i j f t , d e basis leggend van de k r i s t e l i j k e a r beidersbeweging i n ons l a n d . En e v e n e e n s i n 1 8 9 0 w o r d t i n B r u s s e l d e e e r s t e k r i s t e l i j k g e ï n spireerde o r g a n i s a t i e v o o r bedienden o p g e r i c h t : h e t "Algemeen Syndikaat v a n R e i z i g e r s , K l e r k e n e n Patroons" ( v o o r l o p e r v a n d e LBC-NVK). In 1 8 9 0 b e s t a a t d e B e l g i s c h e W e r k l i e d e n p a r t i j v i j f j a a r e n o v e r l i j d t o p 4 8 - j a r i g e l e e f t i j d h a a r g r o t e k o p l o p e r Cesar De Paepe. De V l a a m s e a r t s C e s a r D e P a e p e h e e f t z i c h r e e d s i n 1 8 6 5 a a n g e sloten b i j d e "Eerste Internationale", een organisatie van a l l e r l e i sociaal-opstandigen, waarvan Marx en Bakoenin de bekendste w a r e n . Hij i s é é n v a n d e e e r s t e voorvechters v o o r h e t algemene k i e s recht. Daarmee s t a a t z i j n Belgische We r k l i e d e n p a r t i j nochtans niet meer alleen; d e Brusselse advokaat Paul Janson, r a d i k a l e l i b e r a a l , s t r e e f t eveneens v o o r algemeen k i e s r e c h t . Op 1 1 a p r i l e n 1 0 a u g u s t u s 1 8 9 0 h e b b e n i n B r u s s e l m a s s a b e t o g i n gen p l a a t s v o o r h e t v e r w e r v e n v a n a l g e m e e n s t e m r e c h t . De k a t h o l i e k e r e g e r i n g a a n v a a r d t n o g d i t z e l f d e j a a r e ` e n v o o r s t e l van P a u l J a n s o n o m d e m o g e l i j k h e i d v a n g r o n d w e t s h e r z i e n i n g i n overweging t e nemen. Maar n o g j a r e n l a n g z a l h e t algemeen s t e m recht afgewezen worden. De B e l g i s c h e W e r k l i e d e n b o n d i j v e r t o o k v o o r d e a l g e m e e n v e r plichte legerdienst, dus de afschaffing v a n de " l o t i n g " . Wie b i j de l o t i n g e e n s l e c h t n u m m e r t r e k t , i s v e r o o r d e e l d t o t d r i e à

- 60 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 60

Stoomrijstpellerij P Eisen, Brouwersvliet

Paul Janson

Cesar De Paepe

- 61 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 61

vier j a a r legerdienst. Het i s wel mogelijk zich van deze legerdienst v r i j t e kopen, door h e t aanstellen van een plaatsvervang e r. Te g e n g e l d , u i t e r a a r d . E e n u i t w e g v o o r z o n e n v a n g o e d e n huize. Geen wonder d a t d e l o t i n g i n d e volksmond " b l o e d w e t " wordt g e h e t e n , e e n b e d e n k i n g d i e w e t e r u g v i n d e n i n h e t L o t e l i n g s l i e d van 1890, o p de w i j z e van La Madelon: "De l o t i n g i s e r w e e r , w e z u l l e n d e z e n k e e r Naar ' t S t a d h u i s o p m a r c h e e r e n , Omdat d e w e t ' t g e b i e d t , m a a r d e z e m a a l toch n i e t Zonder t e p r o t e s t e r e n . Refrein Weg m e t d e b l o e d w e t e n d e n s l a v e n b a n d 't I s een schande voor ons l a n d Sa v r i e n d e n l o t e l i n g e n p r o t e s t e e r m e t o n s Ve r a c h t e n w i j d e w e t t e n v a n d e g e l d b a r o n s Wij moeten hen beschermen met geweer e n lood Te r w i j l o n s b r o e d e r s v a l l e n d e n hongersnood Verfoeien w i j d e n d r u k e n h e t s o l d a t e n j u k Wij d i e v a n a l l e r e c h t e n Altijd verstoken z i j n t e r w i j l het l u i venijn Ons m a a r a a n z i e t a l s k n e c h t e n . Gij t r o t s c h e n b u r g e r s t a n d met gansch uw vaderland Hebben w i j n i e t s t e m a k e n , Uw s c h a t t e n g e l d e n g o e d , v a n d e arme b l o e d Kunt g i j m a a r z e l f b e w a k e n . Geef o n s g e w e e r e n d o l k , w i j z u l l e n v o o r h e t volk Ons e i g e n b l o e d v e r g i e t e n Wij k i e z e n l i e v e r ' t g r a f , d a n h a r t e l o o s e n l a f Op o n z e b r o e d e r s t e s c h i e t e n . " Het l a a t s t e z i n n e t j e z i n s p e e l t o p h e t f e i t d a t h e t l e g e r g e w a penderhand moet o p t r e d e n b i j d e b e t e u g e l i n g v a n s t a k i n g e n . De K e r k e n d e k a t h o l i e k e p a r t i j r e a g e r e n h e f t i g o p a l w a t u i t d e socialistische hoek komt. Bisschop F a i c t van Brugge zegt o p 20 mei 1 8 9 0 o n d e r m e e r : "De s o c i a l i s t e n w i l l e n a l l e m e n s e n t e r u g b r e n g e n t o t een s t a a t v a n v o l s t r e k t e g e l i j k h e i d , e n v e r k l a r e n daarom d e o o r l o g a a n d e h u i d i g e m a a t s c h a p p e l i j k e o r de e n a a n e l k e v o r m v a n g e e s t e l i j k o v e r w i c h t ; z i j haten e n b e n i j d e n d e r i j k e n e n m i s p r i j z e n a l l e g e zag. D a a r z i j g o e d w e t e n d a t d e K e r k v a n C h r i s t u s steeds d e b e h o e d s t e r i s geweest e n z a l b l i j v e n v a n de g e r e c h t i g h e i d e n d e d o o r G o d g e w i l d e o r d e , v e r -

- 62 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 62

" EL BARDO " Voorgevel

�

;

�

� - � - - - - : "

.�. i

�ert��

MEETING IN EL BARDO DeMeeting voor grondwet herziening door de Vooruitstrevende Kringen belegd had veel volk gelokt. Onze Vriend Hardyns endeheerRens voerden erhet woord, zij werdengeestdriftiq toegejuicht enhunnetoehoorders hingen hen met degrootsteaandachtgedurendemeerdantweeuren aan de lippen. Eenwensch voorAlgemeenStemrecht, zonder eenigebeperking, werd metalgemeen stemmen doorde Vergadering bekrachtigd. De Werker, 27 Juli 1890

Zaal "El Bardo'; St. Jacobsmarkt

OpAlgemeneVergadering der Sigarenmakers is eraangenomenvan opEerste Mei, niet te werken om den arbeidersfeestdag te vieren tot het bekomenvan den achturen arbeidsdag De Werker, 30 Maart 1890

WERKSTAKING DER SIGAARMAKERS VAN L. TINCHANT

Dezestaking is, zooafsiederweet, ontstaan door demoedwilligheid van den meester, die met geweldsigaren wilde doenmaken van tabak die daarvoor niet geschiktwasen,opdenkoop toe, gooed vond de jongens, die klachten daarover indienden, door te zenden als onbekwamen. Gelukkig wetendeSigaarmakersgezeffen,wat de wederkeerighieidvanhenvereischt,enhebben zij eeneweerstandskans, die onderdestevigste van het land magtellen. Zij zullen L. Tinchant wel tot reden, tot eerlijkheid weten te dwingen. De Werker, 19 Januari 1890

—6 3 —

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 63

volgen z i j d e bedienaars v a n d e K e r k a l s h u n v o o r naamste v i j a n d e n . W a t d e s t a k e r s b e t r e f t : d e z e z e n delingen ĂŠ n s l a c h t o f f e r s v a n d e s o c i a l i s t e n hebben volledig aan de voorschriften van h e t geloof en zeden v e r z a a k t ; z i j v e r l a n g e n d e w e t v o o r t e s c h r i j v e n aan h u n p a t r o o n s e n m e e s t e r s ; d o o r v e r e n i g i n g e n w i l len z i j z e l f m e t h a l s s t a r r i g h e i d , t e g e n d e p a t r o o n s in, h e t loon en de arbeidsduur bepalen . . . " Kardinaal Goossens s p r e e k t o p d e Algemene Vergadering v a n h e t Algemeen C o n g r e s t e r e r e v a n h e t H . S a k r a m e n t o p 2 0 a u g u s t u s 1 8 9 0 over " d i e r e g e l m a t i g t e r u g k e r e n d e v o l k s o m w e n t e l i n g e n , d i e d e maatschappij beroeren en haar d r e i g e n omver t e s m i j t e n " . In h e t k a t h o l i e k d a g b l a d " H e t L a n d " v a n 2 0 d e c e m b e r 1 8 9 0 s t a a t een o p r o e p a a n d e b o u r g e o i s i e o m h e n t e w i j z e n o p h u n p l i c h t h u n lakeien, knechten, koetsiers, meiden, enz. t e beletten liberale en s o c i a l i s t i s c h e d a g b l a d e n t e l e z e n . . . In z i j n p a u s e l i j k e e n c y c l i e k " S a p i e n t a e C h r i s t i a n a e " v a n 1 0 j a nuari 1890 betreffende d e p l i c h t e n v a n d e k r i s t e l i j k e burgers heeft Leo X I I I h e t minder kategoriek gezegd. Op d e S o c i a l i slist, voorta meeste g r o t e den, maar d e stil.

stische Internationale i n Parijs vorig jaar i s bean 1 mei als Feest van de Arbeid t e vieren. I n de Belgische steden worden d e feestelijkheden verboarbeiders leggen op 1 mei 1890 h e t werk voor 1 dag

De r e g e r i n g w i l t o c h o p e e n o f a n d e r e m a n i e r s o c i a a l o p t r e d e n : op 2 1 j u l i 1 8 9 0 v e r s c h i j n t d e W e t t o t o p r i c h t i n g v a n e e n V o o r b e hoedsfonds v o o r s l a c h t o f f e r s v a n w e r k o n g e v a l l e n . Maar d e b i j d r a ge v a n d e S t a a t i s b e l a c h e l i j k k l e i n .

Het g e s c h r e v e n woord Dagbladen z i j n e e n g e n e r a t i e v e r s c h i j n s e l . Een h e l e r e e k s o m s t a n digheden v e r h o g e n d e o n t s t a a n s - e n g r o e i k a n s e n v a n n i e u w e d a g bladen. In 1 8 8 4 o n t s t o n d e n " V o o r u i t " e n " L a L i b r e B e l g i q u e " , i n 1 8 8 5 " L e Peuple, i n 1887 " D e Werker" e n " L e S o i r " , i n 1888 " H e t L a a t s t e Nieuws". O p 9 november 1890 z i e n we e e n n i e u w k a t h o l i e k d a g b l a d verschijnen: " H e t Vo l k " i n Gent. I n Antwerpen ontstaat i n 1890 een t i j d s c h r i f t : " M a r n i x v a n S i n t - A l d e g o n d e " , o r g a a n v a n d e A n t werpse v r i j m e t s e l a a r s . De s t a d b e z i t t w e e s o o r t e n b i b l i o t h e k e n : d e S t a d s b i b l i o t h e e k m e t bijna 50.000 boeken, e n d e Openbare B i b l i o t h e e k met meer d a n 15.000 b o e k e n . D e S t a d s b i b l i o t h e e k , z o p a s g e v e s t i g d i n d e v r o e gere S o d a l i t e i t v a n d e J e z u ĂŻ e t e n o p h e t H e n d r i k C o n s c i e n c e p l e i n , draagt i n 1890 h a a r v e r z a m e l i n g " M e r t e n s e n Verbruggen" o v e r a a n het n i e u w geopende Museum v a n Oudheden i n h e t S t e e n . Op 9 a u g u s t u s 1 8 9 0 w o r d e n o p h e t s t a d h u i s d e l e d e n v a n d e " B o e k -

- 64 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 64

wezendag" o n t v a n g e n . Op 9 o k t o b e r 1 8 9 0 de l e d e n v a n h e t gevangenen e n v e r l in d i t h o o f d s t u k , werp: d e k i n d e r e n .

i s e r nbg een ontvangst ten stadhuize, n l . van I n t e r n a t i o n a a l Congres voor de bescherming van aten kinderen. D i t hoort weliswaar n i e t thuis maar het brengt ons wel naar een nieuw onder-

Onderwijs Er h e e r s t n o g s t e e d s e e n n a u w m e t d e p o l i t i e k s a m e n g a a n d e schoolstrijd. Aan de o f f i c i ë l e ( l e e s : l i b e r a l e ) scholen besteedt Antwerpen h a n d e n v o l g e l d . Vo o r a l h e t F r b b e l o n d e r w i j s w o r d t i n d e watten gelegd. Alexis Sluys, d i r e k t e u r van de Brusselse normaalschool, l e g t i n 1890 g e t u i g e n i s a f v a n z i j n b e w o n d e r i n g v o o r d e A n t w e r p s e k i n dertuinen, d i e reeds meer dan vierduizend ingeschreven kleuters tellen. E l k jaar bezoekt h i j met z i j n normalisten een kleuterschool i n Antwerpen, e n d i t j a a r s c h r i j f t h i j ( w e v e r t a l e n ) : " Antwerpen d a t , d a n k z i j h e t verstandige i n i t i a t i e f en d e b e w o n d e r e n s w a a r d i g e i n z e t v a n E v a r i s t A l l e waert, t h a n s misschien h e t mooiste geheel v a n F r b belscholen van Europa b e z i t ' . De k a t h o l i e k e b e w a a r s c h o l e n v a n d e " S o c i é t é d ' é c o l e s g a r d i e n n e s d'Anvers" e n d e " S o c i é t é pour l a f o n d a t i o n d e crèches", d i e i n 1877 n o g m e e r d a n d r i e d u i z e n d k l e u t e r s t e l d e n , z i j n - v o o r a l door g e b r e k a a n f i n a n c i ë l e m i d d e l e n - t e r u g g e s c h r o e f d t o t 1 (één) b e w a a r s c h o o l m e t s l e c h t s e e n p a a r h o n d e r d k l e u t e r s . In 1 8 9 0 t r a c h t e e n k a t h o l i e k d a m e s c o m i t é d a a r i e t s a a n t é d o e n : ze s t i c h t e n e e n k i n d e r k r i b b e a a n d e B e g i j n e n s t r a a t , d i e z a l g e l e i d w o r d e n d o o r d e Z u s t e r s M a r i c o l e n v a n Wa a s m u n s t e r. Het o f f i c i e e l o n d e r w i j s grootse r e a l i s a t i e s .

i n

Antwerpen p a k t

j a a r l i j k s

u i t

met

Ingevolge d e groeiende b e v o l k i n g s d i c h t h e i d v a n d e w i j k Seefhoek maken w e i n 1 8 9 0 d e o p e n i n g m e e v a n d e j o n g e n s s c h o o l V i o l e t straat 1 5 e n d e meisjesschool Lange Beeldekensstraat 258. Ook dit j a a r i s e e n s t e d e l i j k e jongensschool geopend i n d e D e Vr i è r e s t r a a t 9 - 11 - 1 3 , e n een kursus v o o r h o u t - e n marmerschilderen i n g e r i c h t i n d e S t e d e l i j k e N i j v e r h e i d s s c h o o l , B l i n d e n s t r a a t 15/2. Direkteur v a n deze school i s A . A l t e n r a t h , l e r a a r mechanica. Voorzitter i s Leopold De Wael: d e burgemeester i s v o o r z i t t e r o f ere- v o o r z i t t e r van p r a k t i s c h a l l e o f f i c i ë l e i n s t e l l i n g e n , z o w e l liefdadige als kulturele. Intussen w o r d t de l a a t s t e hand gelegd aan de bouw van h e t Stedel i j k I n s t i t u u t v o o r H o g e r e Te c h n i s c h e S t u d i ë n , P a a r d e m a r k t 9 4 . Ingebruikstelling volgend jaar.

- 65 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 65

Dit a l l e s i s t e danken aan E v a r i s t A l l e w a e r t , schepen van onderwijs van 1872 t o t 1889. Ti j d e n s z i j n bijzonder aktieve ambtstermijn werden 13 scholen v o o r l a g e r onderwijs opgericht e n evenveel k l e u t e r t u i n e n . A l l e w a e r t o v e r l e e d v o r i g j a a r , e n g a a t d e geschiedenis i n a l s d e grondlegger v a n h e t Frbbelonderwijs t e Antwerpen. Hij verdient uiteraard een gedenkteken.

Gedenktekens In 1890 w o r d t Antwerpen twee gedenktekens r i j k e r : - de buste van de 17de-eeuwse d i c h t e r Willem O g i e r, d o o r L . D u puis, o p de O g i e r p l a a t s ; - het gedenkteken voor E v a r i s t Allewaert, d o o r Frans J o r i s , i n het S t a d s p a r k . Op z o n d a g 2 8 s e p t e m b e r 1 8 9 0 w o r d t i n h e t S t a d s p a r k , o p i n i t i a tief van h e t s t e d e l i j k onderwijzend personeel, h e t standbeeld voor d e v o r i g j a a r o v e r l e d e n schepen E v a r i s t A l l e w a e r t o n t h u l d . Het m o n u m e n t i s h e t w e r k v a n F r a n s J o r i s , d i e o o k d e b e e l d e n v a n Victor Driessens, Hendrik Conscience e n Frans d e C o r t o p z i j n aktief heeft e n l a t e r ook d i e van baron Dhanis, Lodewijk van Bercken e n L e o p o l d De Wa e l . H e t b e e l d b e s t a a t u i t h e t b o r s t b e e l d van s c h e p e n A l l e w a e r t , m e t a a n d e v o e t v a n d e a r d u i n e n z u i l e e n meisje d a t hem e e n p a l m t a k a a n r e i k t e n e e n j o n g e t j e d a t e e n bloemenkrans n e e r l e g t . D e t w e e k i n d e r f i g u r e n z i j n i n s t e e n g e beiteld, maar z u l l e n l a t e r i n brons gegoten worden. Aan d e i n h u l d i g i n g v a n h e t g e d e n k t e k e n n a m e n t w i n t i g d u i z e n d k i n deren v a n h e t S t e d e l i j k O n d e r w i j s d e e l , a l s o o k d e t a m b o e r s e n het 2 d e l e g i o e n v a n d e G a r d e C i v i q u e , d e r u i t e r i j , d e j a g e r s verkenners, e n t i e n muziekkorpsen! Schepen J a n Va n R i j s w i j c k , opvolger van E v a r i s t A l l e w a e r t , houdt de gelegenheidstoespraak. De i n h u l d i g i n g v a n h e t b o r s t b e e l d v a n W i l l e m O g i e r , o p 1 4 s e p tember 1890, i s m e t e v e n v e e l l u i s t e r gepaard gegaan. A a n d e o p tocht hebben v i j f t i g kunstverenigingen deelgenomen, waaronder toneelkringen u i t Brussel e n Tienen, d e tamboers van d e Garde Civique en v e r s c h i l l e n d e muziekmaatschappijen. B i j d e o n t h u l l i n g van h e t b o r s t b e e l d i s h e t w o o r d g e v o e r d d o o r g e m e e n t e r a a d s l i d Frans G i t t e n s , s c h e p e n J a n Va n R i j s w i j c k e n d i c h t e r P o l d e M o n t . De S i n j o r e n w o r d e n w e r k e l i j k v e r w e n d m e t f e e s t e n e n o p t o c h t e n . Jaarlijks, sinds 1885, t r e k t ook een grootse Lichtstoet door de stad, t e r gelegenheid van de gemeentefeesten i n augustus. Een f e e s t o p s p o r t i e f g e b i e d : i n 1 8 9 0 v i e r t d e R o y a l A n t w e r p Football C l u c haar t i e n d e verjaardag. "Den Antwerp" i s i n 1880 gesticht a l s eerste voetbalploeg van h e t land. Z e z a l dus w e l haar e r e t i t e l " G r e a t O l d " v e r d i e n e n .

- 66 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 66

Standbeeld Evarist Allewaert

Weeskinderen bij de inhuldiging van het monument Evarist Allewaert.

- 67 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 67

Kunst e n k l e i n k u n s t , l e v e n e n dood In h e t plaats:

buitenland hebben regelmatig premières

v a n

o p e r a ' s

- op 17 mei 1890 d e première van "Cavalleria Rusticana", van P i e t r o M a s c a g n i , t e Rome; - o p 4 november 1890 d e première van " P r i n s I g o r " , v a n Alexander Borodin, t e S i n t -Petersburg; - o p 19 december d e première van "Pique Dame", v a n P e t e r Ts j a i kowski, t e S i n t -Petersburg. In Antwerpen geen premières i n 1890, w e l e e n s t a k i n g : d e m u z i kanten v a n d e F r a n s e Opera l e g g e n h e t w e r k n e e r. R e s u l t a a t : z e worden a f g e d a n k t e n s t a a n o p s t r a a t . E d w a r d K e u r v e l s , k a p e l m e e s t e r i n de Vlaamse Schouwburg, neemt de werkloze muzikanten onder de a r m e n z a l m e t h e n d e b a s i s l e g g e n v o o r d e o p r i c h t i n g v a n d e Vlaamse O p e r a i n 1 8 9 3 . Edward K e u r v e l s i s e e n f e l l e a a n h a n g e r v a n P e t e r B e n o i t e n steunt d i e n s r a d i c a l i s m e w a t b e t r e f t d e é é n t a l i g h e i d v a n z i j n werken i n h e t V l a a m s e l a n d . Peter B e n o i t ' s gezondheid l a a t v e e l t e wensen o v e r . H i j komponeert i n 1890 n i e t s bijzonders, maar d i r i g e e r t op verschillende plaatsen: "Requiem" v a n M o z a r t i n d e C e r c l e A r t i s t i q u e - op 10 maart het te Antwerpen; - o p 5 j u n i e e n a a n t a l k o o r w e r k e n en o o k " M i j n M o e d e r s p r a a k " i n dezelfde z a a l ; - i n a u g u s t u s e n september z i j n " R u b e n s c a n t a t e " i n A n t w e r p e n e n Rotterdam; - op 18 september "Charlotte Corday" i n Antwerpen; - i n november "De Rijn" i n ' s Gravenhage; - d e " 8 s t e S i m f o n i e " v a n B e e t h o v e n i n A n t w e r p e n ; en - o p 2 0 d e c e m b e r d e " 6 d e S i m f o n i e " v a n B e e t h o v e n en e n k e l e k o o r werken, z o a l s h e t " A v e Ve r u m " v a n M o z a r t . Naast h e t l y r i s c h e Café-chantants.

h e t gesproken toneel

De n u 2 5 - j a r i g e S u s V a n A e Ossenmarkt, o o g s t suksessen tje" i n d e Kammenstraat e n Zilversmidstraat, d a t h i j zak" d o o p t .

z i j n

e r

ook nog de

rschot, gekend koepletzanger van de o . a . i n het lokaal "Het Meulesteenopent een eigen café-concert i n de hoe paradoxaal ook - " I n den Droog-

Een a n d e r e j o n g e n v a n h e t s c h i p p e r s k w a r t i e r , F r a n s L a m o e n , i s n u v e e r t i e n j a a r e n e e n t i j d l a n g u i t b e s t e e d n a a r Boom, w a a r h i j v a n een z w a r e z i e k t e g e n e e s t , m a a r g e b e t e n w o r d t d o o r d e m i k r o o b v a n het c a f é - c h a n t a n t . H i j w o r d t één v a n onze bekendste zangers. Een K o r t r i j k z a a n , R e n é V e r m a n d e r e , i s v o r i g j a a r n a a r A n t w e r p e n komen w o n e n , i n z i j n g e b o o r t e s t a d w e g g e p e s t o m w i l l e v a n z i j n

- 68

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 68

Willem Ogier Karel Verlat, zelfportret

Vincent Van Gogh, de kerk van Auvers-sur-Oise, 1890.

- 69 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 69

Vlaamsgezindheid. H i j v u l t d e r e e k s Antwerpse volkszangers a a n en z a l l a t e r c a r r i è r e m a k e n a l s j o u r n a l i s t b i j d e " G a z e t v a n Antwerpen". In d e S i n t - R o c h u s s t r a a t w o r d t o p 2 6 d e c e m b e r 1 8 9 0 I s i d o o r S w o l f s geboren. H i j z a l een romance-zanger van formaat worden.

* * * Elk j a a r v e r l i e s t Antwerpen een g r o t e s c h i l d e r. I n 1887 was d a t Nicaise De Keyser, i n 1888 H e n r i De Braeckeleer, i n 1889 Edward Dujardin. D i t j a a r v e r l i e z e n we K a r e l Ve r l a t . Michiel-Karel Ve r l a t , geboren i n 1824, kwam a l s v e e r t i e n j a r i g e terecht i n h e t a t e l i e r van Nicaise De Keyser i n h e t Vleeshuis, werd e e r s t g e s c h i e d k u n d i g s c h i l d e r - n a d i e n d i e r e n s c h i l d e r e n p o r t r e t t i s t . H i j werkte van 1850 t o t 1869 i n P a r i j s , v a n 1869 t o t 1 8 7 4 i n Weimar, v a n 1 8 7 5 t o t 1 8 7 7 i n P a l e s t i n a . I n 1 8 7 7 keerde h i j n a a r Antwerpen t e r u g a l s p r o f e s s o r a a n d e Academie e n werd i n 1 8 8 5 b e s t u u r d e r v a n d e z e a c h t b a r e i n s t e l l i n g . Hij k r e e g i n 1884 opdracht om d r i e s c h i l d e r i j e n v o o r d e t r a p zaal v a n h e t S t a d h u i s t e maken. D o o r e e n aanslepende o n e n i g h e i d met h e t s t a d s b e s t u u r v o l t o o i d e h i j s l e c h t s é é n v a n d e d r i e b e stelde werken en geraakte e r g overspannen met beroerte e n v e r lamming a l s g e v o l g . H i j o v e r l i j d t o p 2 3 o k t o b e r 1 8 9 0 i n d e M u t saertstraat 29. Aan d e z e , o v e r i g e n s z e e r b e k w a m e , k u n s t e n a a r h e e f t A n t w e r p e n h e t te danken d a t j o n g e " b u i t e n s p o r i g e " s t u d e n t e n a l s V i n c e n t Va n Gogh d e A c a d e m i e v e r l a t e n e n e e n e i g e n w e g z o e k e n . Op d e b e g r a f e n i s v a n K a r e l V e r l a t , o p 2 7 o k t o b e r 1 8 9 0 o p h e t K i e l k e r k h o f , z i j n - ondanks aanhoudende k i l l e regen - a l l e n o t a belen van Antwerpen aanwezig, o . a . burgemeester Leopold De Wael, schepenen e n g e m e e n t e r a a d s l e d e n , d e b e s t u u r r a a d v a n d e K o n i n k l i j k e Academie v a n B e l g i ë , d e Kommissie v a n Monumenten, h e t A c a demisch K o r p s v a n A n t w e r p e n e n a f g e v a a r d i g d e n v a n d e C e r c l e A r tistique. Heel w a t m i n d e r o p h e f m a a k t d e d o o d v a n o n z e o u d - s t a d s g e n o o t Vincent Va n Gogh, o p 3 7 - j a r i g e l e e f t i j d , i n A u v e r s - s u r - O i s e o p 29 j u l i 1 8 9 0 . Vincent i s beginnen s c h i l d e r e n n a een r e e k s m i s l u k t e pogingen om met z i j n m e d e m e n s e n t e c o m m u n i c e r e n . A l s z e e r o n r u s t i g e f i g u u r , die e r h a r t s t o c h t e l i j k naar verlangde z i j n emoties door t e geven aan a n d e r e n , w e r d h i j " g e k v a n k l e u r e n " . N a z i j n H o l l a n d s e p e riode, d i e a a n s l o o t b i j h e t r e a l i s m e , kwam V i n c e n t n a a r A n t w e r pen w a a r h i j v a n n o v e m b e r 1 8 8 5 t o t e i n d f e b r u a r i 1 8 8 6 w o o n d e i n de L a n g e B e e l d e k e n s s t r a a t 2 2 4 , i n d e k a t h e d r a a l d e k l e u r e n v a n Rubens g i n g b e s t u d e r e n e n d o o r d i r e c t e u r K a r e l V e r l a t u i t d e Academie w e r d b u i t e n g e w e r k t a l s o n w e l k o m e n i e u w l i c h t e r . Z i j n kleurenpalet was i n Antwerpen l i c h t e r geworden e n z i j n t o e t s v r i j e r, maar h e t i s pas i n Z u i d - F r a n k r i j k , i n 1888 e n 1889, d a t zijn werkzaamheid e e n hoogtepunt b e r e i k t e . I n z i j n s t r a l e n d e

- 70 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 70

Provençaalse landschappen z i j n de k l e u r e n u i t e r m a t e h e v i g . Tijdens d e l a a t s t e maanden v a n z i j n l e v e n d r e e f h i . j z i j n s t i j l nog m e e r t o t h e t u i t e r s t e . H i j s t e r f t a l s e e n a r m e d r o m m e l , o n bewust v a n h e t f e i t d a t v o o r z i j n w e r k e n , e e n eeuw l a t e r , f a b e l a c h t i g e sommen z u l l e n b e t a a l d w o r d e n e n d a t h i j a l s r e c h t s t r e e k se v o o r l o p e r z a l b e s c h o u w d w o r d e n v a n d e f a u v i s t e n , h e t e x p r e s sionisme e n h e t a b s t r a c t e expressionisme. De A n t w e r p s e k u n s t s c h i l d e r , H e n r i V a n d e V e l d e , o u d - l e e r l i n g v a n Karel Ve r l a t , s i n d s v o r i g j a a r geïntroduceerd i n de avantgardistische k u n s t k r i n g "Les V i n g t " , waarvan o . a . James Ensor, Georges Minne, A u g u s t e R o d i n e n J e f Lambeaux d e e l u i t m a k e n , m a a k t p o i n t i l l i s t i s c h e meesterwerkjes, z o a l s i n 1890 "De Ve r t e l s t e r " . Dit j a a r organiseren "Les Vi n g t " hun eerste tentoonstelling, i n Brussel. T i j d e n s deze t e n t o o n s t e l l i n g w o r d t h e t s c h i l d e r i j " D e Rode W i n g e r d ' v a n V i n c e n t V a n G o g h v e r k o c h t v o o r 4 0 0 f r . - h e t e e r s t e e n é n i g e w e r k v a n Va n Gogh d a t t i j d e n s z i j n l e v e n i s v e r kocht. Antwerpen v e r l i e s t

i n 1890 nog twee kunstenaars:

- Willem L i n n i g J r . , p l a s t i s c h kunstenaar, d i e geruime t i j d i n de K o r t e B i s s c h o p s t r a a t w o o n d e ( d e z e s t r a a t w o r d t i n 1 9 0 7 n a a r hem g e h e t e n ) e n - o p 7 1 - j a r i g e l e e f t i j d L . E . G i f e , d e bouwmeester v a n d e S i n t Jozefkerk (aan het Stadspark, 1864). In 1 8 9 0 o v e r l i j d t o o k - m a a r d a t v a l t b u i t e n o n s A n t w e r p s k a d e r - de Luikenaar César Franck, o p r i c h t e r van "Jeune Ecole Française" e n h e r s t e l l e r i n F r a n k r i j k é n i n B e l g i ë v a n d e " z u i v e r e " m u ziek, d i e was verwaarloosd door de " o p e r a comique". Nu w e t o c h o v e r o n z e s t a d s g r e n z e n h e e n g a a n k i j k e n , k u n n e n w e meteen i n h e t k o r t v e r m e l d e n w a t e r i n 1 8 9 0 e l d e r s a l l e m a a l g e beurt. Op 1 j a n u a r i w o r d t h e t k o n i n k l i j k k a s t e e l v a n L a k e n d o o r b r a n d verwoest. P r i n s e s Clementina, l i e v e l i n g s d o c h t e r van Leopold I I , ontsnapt op h e t n i p p e r t j e , maar gouvernante Drancourt komt i n de vlammen o m .

1890 w e r e l d w i j d In Nederland v o l g t p r i n s e s Wilhelmina h a a r overleden v a d e r, W i l lem I I I , o p a l s k o n i n g i n d e r N e d e r l a n d e n , o n d e r r e g e n t s c h a p v a n haar m o e d e r, z e z a l i n 1 8 9 8 g e k r o o n d w o r d e n . In F r a n k r i j k , t e A r m a i n v i l l i e r s , v l i e g t C l é m e n t A d e r m e t z i j n motorvliegtuig voor de éérste maal . . . a l i s h e t maar 20 cm hoog e n 5 0 m e t e r v e r . In D u i t s l a n d w o r d t k a n s e l i e r B i s m a r c k d o o r k e i z e r W i l h e l m ontslagen; deze wordt opgevolgd door Georg von C a p r i v i .

- 71

I I

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 71

In S c h o t l a n d w o r d t , t e Edinburgh, d e F o r t h B r i d g e geopend: 2 . 5 3 0 meter l a n g , m e t t w e e overspanningen v a n 518 m e t e r. Vo o r d e J a p a n s e k u s t v e r g a a t - d o o r b r a n d Ertogrul, w a a r b i j 540 doden v a l l e n .

h e t Turkse f r e g a t

Doden o o k i n d e V e r e n i g d e S t a t e n v a n A m e r i k a . O p heeft t e Auburn d e a l l e r e e r s t e t e r e c h t s t e l l i n g trische s t o e l p l a a t s . Moordenaar Joseph William een g r u w e l i j k e d o o d . T h o m a s E d i s o n p r o t e s t e e r t t e van t e c h n i s c h e o n k u n d e " .

6 augustus 1890 door d e e l e c Kimmler s t e r f t gen d i t "bewijs

In 1 8 9 0 w o r d e n I d a h o e n W y o m i n g o p g e n o m e n a l s staat i n de Unie der U.S.A.

43ste

e n

44ste

In d e c e m b e r w o r d e n d o o r h e t l e g e r S i t t i n g B u l l e n z i j n S i o u x - i n dianen - o o k vrouwen e n k i n d e r e n - uitgemoord; h i j z e l f t e S t a n d i n g R o c k , z i j n v o l k i n Wounded K n e e , i n Z u i d - D a k o t a . In A f r i k a w o r d t i n 1 8 9 0 f l i n k

w a t gerommeld.

Zanzibar e n Oeganda worden B r i t s e p r o t e c t o r a t e n . voor k r i j g t D u i t s l a n d h e t e i l a n d H e l g o l a n d .

I n

r u i l

daar-

Eritrea w o r d t een I t a l i a a n s e k o l o n i e e n Soedan w o r d t e e n Franse kolonie. Zuid-Rhodesië w o r d t e e n B r i t s e k o l o n i e , n a d o o r t r o e p e n v a n Cecil John Rhodes, diamantmagnaat v a n K i m b e r l e y, t e z i j n b e z e t . Eveneens i n 1 8 9 0 w o r d t C e c i l J o h n R h o d e s E e r s t e M i n i s t e r Kaapkolonie. H i j i s een f e l l e tegenstander van Paul Kruge sident van h e t onafhankelijke Transvaal; een vijandschap 1899 z a l l e i d e n t o t e e n d r i e j a a r d u r e n d e o o r l o g t u s s e n vaal en G r o o t - B r i t t a n n i ë .

van de r, p r e die i n Trans-

Het A f r i k a a n s e p r i v é - k o n i n k r i j k v a n o n z e v o r s t , L e o p o l d I I , z a l in 1901 eigendom w o r d e n v a n B e l g i ë . D i t v o o r s t e l w o r d t i n j u l i 1890 d o o r h e t P a r l e m e n t i n B r u s s e l a a n v a a r d . Te g e l i j k w o r d t o p d e C o n f e r e n t i e i n B r u s s e l e e n a k t e o n d e r t e k e n d betreffende d e b e s t r i j d i n g van de slavenhandel i n A f r i k a en de vaststelling van de rechten der inlanders. Onder d e z e h u m a n i t a i r e v l a g g a a t d e o n t s l u i t i n g v a n C o n g o o n v e r minderd v o o r t . Camille-Aimé C o q u i l h a t , s i n d s 1880 i n d i e n s t b i j d e A s s o c i a t i o n Internationale A f r i c a i n e , v e r t r e k t op 25 maart 1890 voor de d e r de m a a l v a n u i t A n t w e r p e n n a a r C o n g o . H i j w a s e r r e e d s i n 1 8 8 2 met S t a n l e y e n i n 1 8 8 6 s t r e e d h i j e r t e g e n d e s l a v e n h a n d e l a a r s . Koning L e o p o l d I I benoemt hem i n 1890 t o t v i c e - g o e v e r n e u r v a n d e Onafhankelijke Congostaat. De E n g e l s e o n t d e k k i n g s r e i z i g e r , H e n r i M o r t o n S t a n l e y , b r e n g t o p 25 a p r i l 1 8 9 0 e e n o f f i c i e e l b e z o e k a a n A n t w e r p e n . V e e l h u i z e n

- 72 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 72

z i j n b e v l a g d e n d e k l o k k e n l u i d e n . P r o v i n c i e g o e v e r n e u r O s y, b u r gemeester L e o p o l d De Wael, a l l e schepenen e n gemeenteraadsleden, zijn o p p o s t om d e man t e begroeten d i e e r z o g r o t e mate t o e b i j d r a a g t om onze toekomstige Congo- k o l o n i e t e o n t s l u i t e n . 's Avonds w o r d t hem i n d e " C e r c l e A r t i s t i q u e " e n s c h i t t e r e n d banket aangeboden, waaraan tweehonderd genodigden deelnemen. Na d e z e b l i k o p 1 8 9 0 w e r e l d w i j d , z i j n w e d u s t e r u g i n A n t w e r p e n beland, ons v e r t r e k - en eindpunt. H e t c i r k e l t j e i s rond. Spreken we a f

i n 1991, v o o r een t e r u g b l i k op 1891? R. A l a r d o t

Henry Morton Stanley

- 73

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 73

- Léo Moulin : Grote figuren uit België - Kan. Dr. J. Muyldermans: Zijne Eminentie Kar-R. Binnemans & G. Van Cauwenbergh : Ons Ant- dinaal Petr. Lamb. Goossens - De Nieuwe Gazet: diverse nummers werpen - M. Bollen : De Buurtspoorwegen in de provincie - Paktank: A century of bulk liquid handling -Dr. Guido Peeters: België, een Verhaal over Land Antwerpen (Polderheem) en Volk - Chronijke van Antwerpen 1880-1895 • - René Dalemans : 100 Jaar plastische kunsten in - Dr. K.C. Peeters: Het Steen te Antwerpen - Kan. Floris Prims: Antwerpen door de eeuwen België (Artis-Historia) heen - W.J. de Kock: Geskiedenis van Suid-Afrika - Kan. Floris Prims: Geschiedenis van Antwerpen, - A. de Lattin : Sinjorenstad deel X, le boek - Karel Devocht: De Seefhoek van Toen - R.C.F. Dhondt & G. Hochepied: België 1830- - Kan. Floris Prims: De littekens van Antwerpen - David Richard: Puzzel u slim 1980 - Dienst voor Werken der Stad Antwerpen : Een - P. Schepens: Antwerpse standbeelden - P. Schepens: Antwerpse gedenkplaten eeuw openbare werken te Antwerpen, deel 1 - Robert Flagothier: 75 ans de luttes sociales et - J. Sprangers: Onder en rond De Peperbus - Stad Antwerpen : Een stad groeit politiques à travers l'affiche (1886-1960/61) - Stad Antwerpen: Katalogus 1830-1980 - Gazet van Antwerpen : diverse nummers - Stad Antwerpen: Katalogus 1860-1960 - Bart Goovaerts: Antwerpse poortjes - Stad Antwerpen : SPQA, beknopte gids voor het - Albert Himler: 100 jaar Amerikadok - Albert Himler: Het Zuiderpershuis en de zeven Stadhuis - De Standaard : diverse nummers andere hydraulische stations in Antwerpen - Het Laatste Nieuws: diverse nummers - L. Theo Van Looij: Verworpen Antwerpen - Het Laatste Nieuws: Kroniek van een eeuw - Dr. Leen Van Molle : Aan de vooravond van "100 - Lekturama: Dwalen door Antwerpen " jaar Boerenbond" - Livre d'Adresses de la Ville d'Anvers, 17e édition, - Dr. Leen Van Molle: Katholieken en landbouw 1890 - Jack Verstappen : Volksleven rond Antwerpse -Antwerpse Vereniging voor Bodem- en Groton- caféchantants derzoek : 'n Propere Tijd? door P. Maclot & W. Pot- - De Werker: jaargang 1890. tier - George Van Cauwenbergh: Gids voor Oud-Fr. Mertens : Geïllustreerde inventaris, Karel Verlat- Antwerpen zaal, Kon. Mij voor Dierkunde van Antwerpen - George Van Cauwenbergh : Gids voor Antwer- Ministerie van Nationale Opvoeding en Neder- pen tussen leien en singel landse Cultuur: Bouwen door de eeuwen heen, - Dr. Henk Van Daele: Fróbel en Allewaert delen 3na en 3nb - Paul Vandebuerie : Peter Benoit op de voet - J. Moens: Hoe een stukje Borgerweertpolder gevolgd wandelbos werd - R. Vande Weghe : Geschiedenis van de Ant- August Monet: Dat is allemaal gebeurd werpse Straatnamen BRONNEN

- 74 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 74

A N T W E R P E N A A R S IN D E R A A D V A N B R A B A N T 1\.1�♦ i\ �lí Î í / ♦\ J/ í �lí1�\.1�Î\I . l\í /%\ . Î ♦í Î\ /Î. I\. %í ♦.1`i�I'1,� \ I\I �♦ \ �\�% �Î\ líI Î\ .lí♦Îí ♦/ Î\ \ �I\♦/\ / 1 �I.

� í

. I .

� l í

J .

�

I �

� I �

1 . �4

%í •lí .I.

� .

i ,

8 LAUREIS B I E L De S i n t - J a c o b s k e r k v a n A n t w e r p e n h e r b e r g t e e n w a r e r i j k d o m a a n heraldische monumenten e n g r a f s t e n e n . I n d e 16de e n 1 7 d e eeuw was z i j d a n o o k d è k e r k b i j u i t s t e k w a a r d e v o o r n a m e f a m i l i e s begraven werden. De m e e s t e b e z o e k e r s g a a n i n d e z e k e r k g e w o o n l i j k r e c h t s t r e e k s langs d e z u i d e r -kooromgang n a a r d e Rubenskapel o m d e b e g r a a f plaats van d e g r o t e s c h i l d e r t e z i e n ; maar alvorens d i e t e bereiken komt men e e r s t nog v o o r b i j v e r s c h i l l e n d e k a p e l l e n e n monumenten, d i e m i s s c h i e n w e l m i n d e r gekend maar daarom n i e t m i n der merkwaardig z i j n . Op e n k e l e p a s s e n v a n d e R u b e n s k a p e l b e v i n d t z i c h d e k a p e l v a n d e Heilige Ivo, patroon van de rechtsgeleerden, advokaten en notarissen. Deze kapel werd g e s t i c h t i n 1636 door Laureis B i e l , één van d e b e k w a a m s t e r e c h t s g e l e e r d e n v a n z i j n t i j d . O p 1 1 o k t o b e r 1622 w a s h i j a d v o k a a t b e n o e m d a a n d e R a a d v a n B r a b a n t , a l s e r e ambtenaar z o n d e r wedde. Hij was gehuwd met Catharina d e Gavarelle, dochter van de v e r maarde J a n d e G a v a r e l l e , g r i f f i e r v a n d e l a k e n h a l l e , s t a d s s e k r e t a r i s , a d m i r a a l e n l i d van de Opperste Raad van de Nederlanden. In 1 6 1 4 h a d L a u r e i s B i e l , s a m e n zo p r a c h t i g e m a a r t o e n r e e d s v Deurne g e k o c h t . ( 1 ) I n 1 6 2 5 k o c h t hof, eveneens t e Deurne en beter

m e t z i j n schoonvader, h e t e e n s ervallen kasteel G a l l i f o r t t e h i j ook nog het kasteel Arendsgekend a l s de Zwarte Arend.

Als k a s t e e l h e e r v e r d e d i g d e h i j d i k w i j l s d e belangen v a n d e i n w o ners v a n D e u r n e . Z o v e r w e e t h i j o . a . de, d r o s s a a r d d a t d e z e d e zetboeken h a d v e r a n d e r d z o n d e r d e g r o t e e i g e n a a r s t e r a a d p l e gen. De t o e n m a l i g e h e e r v a n Deurne - o f d r o s s a a r d -generaal - Jan van N e v e l e , l i e t g e e n g e l e g e n h e i d v o o r b i j g a a n o m u i t z i j n p o s t zoveel m o g e l i j k p r o f i j t t e h a l e n . Meer d a n eens was h e t d e Raad van B r a b a n t d i e u i t s p r a a k i n d e g e s c h i l l e n m o e s t d o e n e n L a u r e i s

- 75 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 75

;

, r -r- r ÿ r•-' � r�.� i��. � �

(�

_J.&r >Nmu',a

e - 76 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 76

Biel verdedigde telkens van d e d r o s s a a r d .

z i j n medeburgers tegen d e schraapzucht

In 1 6 3 0 w e r d - m e t g o e d k e u r i n g v a n d e b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n de b r o e d e r s c h a p v a n d e H e i l i g e I v o g e s t i c h t . D e a d v o k a t e n h a d d e n vroeger r e e d s e e n beroep gedaan o p h e t stadsbestuur van Antwerpen o m e e n d e r g e l i j k g e n o o t s c h a p o p t e r i c h t e n , t e n e i n d e b e h o e f tige ambtsbroeders t e helpen, maar een v o l l e d i g sukses was d a t niet geworden. De l e d e n v a n d e n i e u w e s t i c h t i n g v a n 1 6 3 0 w a r e n v e r p l i c h t d e j a a r l i j k s e mis b i j t e wonen, d i e werd opgedragen aan h e t h o o f d altaar van Beggaarden. I n 1636 zou de broederschap een eigen kapel k r i j g e n e n w e l i n de kooromgang van de S i n t - J a c o b s k e r k . ( 2 ) Het w a s r a a d s h e e r L a u r e i s B i e l d i e d e k o s t e n v o o r b o u w e n i n r i c h t i n g van d e k a p e l v o o r z i j n rekening nam; i n 1638 w e r d z e ingewijd. Enkele j a r e n l a t e r, i n 1641, s t i e r f Laureis B i e l en werd - o p 1 9 d e c e m b e r v a n d a t z e l f d e j a a r - i n d e d o o r h e m g e stichte kapel begraven. Z i j n grafsteen werd versierd met z i j n wapen e n d i t v a n z i j n e c h t g e n o t e . Het w a p e n B i e l k a n o n d e r d e s p r e k e n d e w a p e n s g e r a n g s c h i k t w o r den: o p e e n s c h i l d v a n a z u u r ( b l a u w ) d r i e b i j l e n v a n z i l v e r e n geplaatst 2 - 1 , d e normale stand; a l s helmteken een v l u c h t van z i l v e r en azuur met daartussen een uitkomende arm met i n de hand een b i j l u i t h e t w a p e n . Het w a p e n d e G a v a r e l l e , v o o r z i j n e c h t g e n o t e , i s m i n d e r e e n v o u dig. Het s c h i l d i s gevierendeeld: l s t e en 4de kwartier z i j n rood met e e n r o z e t a k m e t b l a a d j e s e n d r i e b l o e m e n g e h e e l v a n g o u d ; het 2 d e e n 3 d e k w a r t i e r z i j n v a n a z u u r m e t e e n omgekeerde k e p e r van g o u d , i n ' t h o o f d v e r g e z e l d v a n z e v e n b e s a n t e n o f p e n n i n g e n van ' t z e l f d e e n g e p l a a t s t 4 - 2 - 1 . H e t h e l m t e k e n i s e e n v l u c h t van g o u d m e t d a a r t u s s e n e e n u i t k o m e n d e a r m m e t r o d e m o u w e n i n de h a n d e e n t a k u i t h e t w a p e n . H i e r b i j d i e n t g e z e g d d a t d e z e blazoenering volgens h e t diploma van de wapenheraut Hervart i s . Een h a n d s c h r i f t , b e r u s t e n d i n d e S i n t - J a c o b s k e r k , g e e f t d e k l e u ren omgekeerd, t . t . z . 1 e n 4 z i j n d a n b l a u w e n 3 e n 4 r o o d , v o o r het o v e r i g e b l i j f t a l l e s h e t z e l f d e . ( 3 ) Uit h e t h u w e l i j k dochter vermeld:

B i e l -de Gavarelle worden t w e e zonen

e n

een

1. J a n - J a c o b B i e l , d i e h u w d e m e t M a r i e T h o l l i n c ( d o c h t e r v a n Frans T h o l l i n c e n v a n I s a b e l l a G o e s ) ; 2. M a r i e B i e l , d i e e c h t g e n o t e w e r d v a n H e n d r i k S c h o t t i , s c h a t bewaarder v a n d e Orde v a n h e t Gulden V l i e s ; e n 3. O t h o n B i e l , d e z e w e r d , z o a l s z i j n v a d e r , r e c h t s g e l e e r d e e n kwam e e r s t a l s a d v o k a a t i n d e R a a d v a n B r a b a n t , w a a r h i j o p 29 a p r i l 1 6 4 8 r a a d s l i d b e n o e m d w e r d i n v e r v a n g i n g v a n A u r e l i u s - A u g u s t i n v a n Male o f M a l i n e u s , eveneens Antwerpenaar. Vroeger w e r d r e e d s g e z e g d d a t benoemde r a a d s l e d e n z i c h t e B r u s sel moesten v e s t i g e n . Othon B i e l huwde a l d a a r, o p 13 j u l i 1655 in de Sint-Goedelekerk, met Isabella-Hyppolite de Schott, gezegd

- 77 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 77

Schotti. Deze e c h t g e n o t e w a s e e n d o c h t e r v a n H e n d r i k S c h o t t i , d i e m e t M a r i e B i e l - d e z u s t e r v a n Othon - gehuwd was, z o d a t daardoor een eigenaardig familieverband ontstond: h i j huwde met z i j n n i c h t , maar z i j n z u s t e r w a s z i j n s c h o o n m o e d e r . V o o r d i t h u w e l i j k h a d Othon B i e l e e n p a u s e l i j k e v e r g u n n i n g g e k r e g e n t o t d e e e r s t e e n tweede g r a a d v a n b l o e d v e r w a n t s c h a p . Buiten raadsheer was Othon B i e l r i d d e r i n d e C h r i s t u s -orde e n heer v a n B o u w e l . I n 1656 k o c h t h i j d e h e e r l i j k h e i d Wuest-Wesel; het k a s t e e l G a l l i f o r t t e Deurne w a s overgegaan o p z i j n b r o e r Jan- J a c o b . V a n O t h o n B i e l z i j n g e e n a f s t a m m e l i n g e n v e r m e l d , d e reden d a a r v o o r i s m i s s c h i e n t e z o e k e n i n h e t f e i t d a t h i j v r i j kort na z i j n h u w e l i j k overleed, n . l . i n 1656. Genealogische gegevens o v e r d e f a m i l i e B i e l z i j n e e r d e r s c h a a r s , de g e k e n d e g e n e a l o g e n s c h i j n e n z i c h m e t d e z e f a m i l i e n o g n i e t bezig gehouden t e hebben. De b r o e r v a n O t h o n B i e l , J a n - J a c o b , h a d w e l e e n z o o n , F r a n s Marie. Deze e r f d e , h e t d o o r z i j n o u d e r s gerestaureerde k a s t e e l , Gallifort. I n de, door z i j n grootvader gestichte, kapel i n de Sint-Jacobskerk l i e t h i j d o o r beeldhouwer P e t r u s Scheemaeckers een w i t m a r m e r e n a n t e p e d i u m m a k e n w a a r o p , a a n d e z i j k a n t , n o g maals h e t wapen B i e l w e r d a f g e b e e l d . Dit wapen was i n t u s s e n , t e n gunste van Frans, o f misschien reeds van O t h o n , e n i g s z i n s v e r a n d e r d w a t b e t r e f t d e v e r s i e r i n g e n . H e t schild i s gehouden d o o r twee k r i j g e r s , m e t over hun u i t r u s t i n g een r o d e t u n i e k m e t g o u d a f g e b o o r d , d e z e v a n d e x t r e ( l i n k s v o o r de a a n s c h o u w e r ) m e t e e n b i j l r u s t e n d o p d e g r o n d , d e a n d e r e ( s e nestre) met een knots - eveneens steunend op de grond. De wrong van d e h e l m i s v e r v a n g e n d o o r e e n k r o o n , w a a r u i t a l s h e l m t e k e n één d e r k r i j g e r s , m e t - i n d e r e c h t e r h a n d o p g e h e v e n - é é n v a n d e bijlen u i t het wapen.(4) Zo z i e t m e n e e n s t e m e e r h o e e e n e e n v o u d i g w a p e n , d o o r l a t e r e adel- e r k e n n i n g , t o t een w e e l d e r i g blazoen kan u i t g r o e i e n . Jos G o o l e n a e r t s

BRONNEN & V E R W I J Z I N G E N 1. J . B . S t o c k m a n s : G e s c h i e d e n i s D e u r n e - B o r g e r h o u t - d e e l I I I blz. 148 2. B a r t G o o v a e r t s : B r o e d e r s c h a p S i n t - I v o v i e r t 3 5 0 - j a r i g j u b i l e um - G a z e t v a n A n t w e r p e n 1 7 e n 1 8 m e i 1 9 8 0 . 3. G r a f - e n G e d e n k s c h r i f t e n v a n d e p r o v i n c i e A n t w e r p e n - d e e l Sint-Jacobskerk b l z . 55 4. Z e l f d e a l s 3 - Va s t e l l i n g e n t e r plaatse i n de Sint-Jacobskerk - B a r o n d e Ryckmans d e B e t z e n b u r g g r a a f d e Jonghe d ' A r d o y e : Armorial e t b i o g r a p h i e d e s c h a n c e l i e r s d e B r a b a n t - T . I blz. 29-30 - T. I I I b l z . 738-739-796-797-809

- 78 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 78

KRONIEK VAN KAPELLEN "Aan mijne toekomende Lezers..." Met deze titel vangen wij een nieuwe bijdrage aan in ons tijdschrift HOBONIA. Dank zij een spontaan gebaar van Dhr Mutsaers, een inwoner uit De Oude Gracht, kregen wij enkele jaargangen ter inzage van een tijdschrift uit 1867. "Pachter Jan" zag het levenslicht in Kapellen. Het was een tijdschrift dat zich tot doel stelde om alle informatie, met betrekking tot de landbouw, aan de lezers mede te delen. Het blad zou ook trachten al de beraadslagingen van de gemeente-administratie zo getrouw mogelijk weer te geven. Dat het krantje een duidelijke voorkeur gaf aan landbouwnieuws, blijkt uit de titel die het meekreeg : "PACHTER JAN". Het werd dan ook uitgegeven door de familie van Baas Jan, een welstellende Kapelse landbouwersfamilie. "Pachter Jan" zal in de komende afleveringen van HOBONIA telkens zijn nieuwtjes aan ons mededelen. We geven U de teksten zoals ze vanaf februari 1867 in Kapellen verschenen.

- 79 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 79

PACHTER JAN

Verschijnt den tweeden Zondag van iedere maand. Abonnementsprijs :1 FRANC per jaar, op voorhand te betalen. Men abonneert zich bij A . FONTAINE drukker, Kleine Dries 28, Antwerpen.

VAN

CAPPELLEN.

Het goed verspreiden, het kwaad tegenwerken is de plicht van ieder welpeizend man. PACHTER JAN.

PRO SPE GTEs. a Eene gazet ! » riep ik uit. a En waarom niet ? Ik zal er mijn verstand in steken, en spreek borg dat geen onzer zonen zal ten achter blijven ! a Trien had uitgesproken en ik peisde in mijn zelve : 't is waar, mijn wijf heeft verstand voor tien ; ik zal haren raad volgen, dan in alle geval ben ik reeds van haren zaag al', want ieder die getrouwd is weet wat het is als eene vrouw zich iets in haar hoofd heeft gesteld, en dat de man het niet wil uitvoeren. Zie daar aan welk toeval ik mijn bestaan als groote gazet te danken heb. Eerst en vooral verklaar ik op mijne eer, dat men nooit iets i n Pachter Jan zal tegenkomen, strijdig aan godsdienst en goede zeden; deze twee punten zijn ten allen tijde in mijn huishouden geëerbiedigd geweest, en moeten door ieder ordentelijk man geëerbiedigd worden. Nogtans moeten mijne toekomende lezers hier niet uit afleiden, dat ik een overdreven katholiek ben ; neen, ik zal mijne zinspreuk aan het hoofd van het blad geplaatst,getrouw blijven, e n hoe eerbiedwaardig de persoon zoude zijn, waaruit het kwaad voortkomt, zelfs al ware hij tresorier van een kerkfabriek, zal hij niet gespaard worden. Aan alle nieuwe wetten, besluiten, uitvindingen of ander nieuws den land bouw betreffende, zal er in Pachter Jan eene plaats verleend worden. Verder zal Pachter Jan getrouw al de beraadslagingen door onze gemeente-administratie te nemen, letterlijk mede deelen, e n hij zal zelfs eenen blik werpen, op hetgene door onze gemeente-overheden tijdens liet afgeloopen jaar gedaan is ; — dit geeft Pachter Jan de overtuiging dat al de Burgemeesters en Schepenen der omliggende gemeenten zijne bestendige lezers zullen worden, want waarlijk liet mag gezegd worden: onze gemeenteraad, met een kleine uitzondering, mag als een model aanzien worden — dank aan onze hooge dignitarissen! Doch hier van genoeg voor het oogenblik ; het geval zal zich later wel'vootdoen, om hier verdere uitbreiding aan te geven. Ziedaar, mijne toekomende lezers, mijne geloofsbelijdenis ; wie dezelve aanstaat en goedkeurt, z e t zijne deur voor mij open !

Cappellen 14 Januari 1867.

Aan mijne toekomende Lezers. Al d e groote gazetten en tijdschriften hebben het g e bruik aangenomen, alvorens in de wereld te treden, eene geloofsbelijdenis te doen, dat is te zeggen het publiek bekend te maken,wat zij zullen zijn en welk princiep zij zullen verdedigen. Ik wil van dit gebruik niet afwijken, en zal dan ook mijne toekomende lezers,alvorens bij hun binnen te treden, onderrichten, hoc ik op de wereld geraakt ben en welken kost ik hen in 't vervolg zal opdienen. Vooreerst zal ik zeggen, dat Pachter Jan den tweeden zondag van iedere maand, dus twaalfmaal per jaar, een bezoek bij zijne lezers zal komen afleggen, en dat men hem hiervoor, ten einde zijne reiskosten te dekken, eenen frank per jaar en op voorhand moet betalen. Wie deze som in geld o f posttimbers aan den drukker A. FONTAINE, Kleine Driesch N° 28 te Antwerpen laat toekomen, zal regelmatig 's maandelijks vast met zijn bezoek vereerd worden. Mijn huishouden bestaat uit Baas Jan, Trien mijn wijf en onze drij zonen Koben, Peer en Klaas. Zooals het meest overal en dan ook in onze gemeente bestaat, heeft de vrouw een pijp van de broek aan, en dus ook het heure in te brengen, als er kwestie is van groote en belangrijke zaken. liet is dan ook aan haar dat Pachter Jan zijne verschijning te danken heeft. Op het einde van verleden jaar zat ik met mijn Trien aan het ketelvuur, en we klapten over weér en wind, toen eensklaps mijn wijf,, met hare gewoonlijke welsprekendheid mij zegde : a Baas Jan, wij, die hier te Cappellen zoo een vernufte familie uitmaken, gij,die verstand hebt voor tien, en ik verduiveld niet minder, en ieder van onze drij zonen voor vijf , zouden wij ons leven verslijten in zaaien en maaien, zonder verder gebruik te maken van al dat verstand, waar de natuur ons mede bevoordeeld heeft ? Baas, dit zou wraak bij God roepen, en wij zouden daarvoor na onzen dood moeten boeten. Mij dunkt dat wij verplicht zijn ons verstand aan onze medeburgers mede te deelen, e n om hier aan te voldoen, bestaat er maar een middel, dat is in onze belangrijke gemeente eene gazet. uit te geven ! >,

PACHTER JAN. Aetw. — Drukkerij A. FosrAIne es Cs. Cev..ene Kleine Drieseli 28.

- 80

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 80

Lappellen,

Verschijnt de van g iedere maand. Abonnementsprijs :1 FRANC per jaar. op voorhand te betalen. Men abonneert zich bij A. FONTAINE en Cu. GEVAERT, KleineDries, Antw.

VAN

CAPPELLEN.

fiti, jde i n t r o n i s t r a n V O U W H É a l s W u r gemeester onzer Gemeente. • De Komedie was tegen vier ure aangezegd ; om half vier verliet het nieuw Burgemeesterke zijné woning, sloop nevens de huizen af, zooals n'en hond die n'en bufstek,gestolen heeft, en begaf zich naar het hof van zijnen kameraad De Posson. Deze ontving hem, zooals de wellevendheid zulks eischt, overeenkomstig zijnen hoogen rang, en samen begaven zij zich op dezelfde wijze als 't Burgemeesterke zijne woning verlaten had,naar de standplaats, van den ijzerén weg. Aldaar gekomen, snapten zij beiden den bureau van den chef der statie binnen. Omtrent vier ure kwam het rijtuig van den beer De Posson, opgekampt en afgewasschen, voor de statie aan ; het zelve was met twee zwarte paarden .bespannen, het eene:- tüebehoorende aan • den• eigenaar van, het rijtuig, en,het andere aan Tiestje Wouters, pachter van . den heer Biart. Het schijnt dat deze laatste, op welke wijze dan ook, in den stoet wilde vertegenwoordigd zijn, en dat hij daarom zijnen boer had bevolen, zijn paard nevens dat van den heer De Posson in te spannen. Wonderlijke en aardige representatie! Een tweede rijtuig, ook met twee paarden bespannen, hij den koetsverhuurder Stevens besteld, nam plaats achter het eerste ; een weinig later kwam de eene langs hier en de andere langs daar, stillekens op de statieplaats aan. Of de heer De Posson zag, dat de bijzondersten der gemeente en de goede burgers geen deel aan de komedie namen, en hij met zijnen vriend doctor Kwaytan, den intiemen van Vouwké, geheel alleen stond of om andere redens — liet niet gevoeglijk vond den deftigen stoet te volgen — weet ik niet; hij nam een plaats, vertrok naar de stad, en lapte zijne twee vrienden hwaytan en Vouwké op. De gordijn werd dan geheven, de eerste akteur, schepenen Bastyns, kwam op de planken en nam het woord. Hij sprak zoo onduidelijk, dat i k hem niet goed verstaan kon, het kwam omtrent op het volgende uit : « Burgemeester Heerschap, uit naam van het Cappels-Collegie, want ik ben den eersten Schepen, zooals ge weet, koom ik u hier aan de statie verwelkomen ; ik meende het aan uw huis te doen, maar men zegde mij daar, dat gij omtrent drij kwartiers geleden waart uitgegaan en dat gij hij den chef der static ons allen afwachtte. Ik moet u dan uit naam van het Col legie zeggen, dat wij ten vollen miel n genoegen nemen, en wij ons wel met u vereerd 8

F e b r u a r i

1 S67.

Het goed verspreiden, het kwaad tegenwerken is de plicht van ieder welpeizend man. • PA C H T E R JAN.

denken te zijn, want gij zijt n'en fellen kadé ! Toch zou ik u raden alles te doen wat uwe boezemvrienden doctor Kwaytan en de Posson gebiéden, want zonder die twee mannen, kunde ge nog geene vlieg van uwen neus knippen. Ge weet, we hebben reeds drij oudhurgemeesters in onze gemeente, en indien gij de voorspraak van die twee kameraden kwaamt te verliezen, kunt gij van dan a f rekenen , dat gij binnen d r i j jaren de vierde oudburgemeester zult worden !!! Ja, ziet maar eens o m , doctor Kwaytan, houd voet bij stek, hij staat ginder achter, gij kont het hem zelfs vragen indien gij dit wilt.... i k weet waarlijk niet waarom i k u dit allemaal zeg, want gij weet het zoo goed als.ik.... Zijn er nog liefhebbers om het woord te nemen ?ik heb gezegd, en sta het volgeerne af.' Leve ons Burgermeesterke ! Leve a l die hem geholpen hebben om dit te worden ! Allen riepen bravó'! bravo ! ja leve ons Burgérmeesterke !! De' heer Segers, sedert eenige dagen armmeester benoemd, kon zijn stilzwijgen niet kroppen en sprak niet duidelijker dan de eerste redenaár; ik bevond mij dus in 't zelve geval. e Vriendje Vouwké,in naam van den armen, heil en zegen! Ik ben ten uiterst tevreden dat gij Burgemeester geworden zijt, en nog -veel meer tevreden, dat gij mij armmeester hebt benoemd ; zoo men mij verzekerd heeft, schol het niet veel of gij vaarde, zooals ik de eerste maal gevaren ben, wanneer gij met uwé boezemvrienden doctor hwaytan en p e Posson mij tot armmeester benoemde, i k mocht ééns met dé schaal in de kerk rondgaan en poef ik was armmeester af! De beeren van de deputatie van Antwerpen hadden u intusschen verzocht de wet nate zien ; het is waar,ge kende toen de wetten ook nog niet. D• hwaytan die geheel zijn leven pillen gemaakt had maar geen wetten, was daar niet beter in ervaren. De heer De Posson, die advokaat is en dit had moeten weten, had er niet aan gepeist, anders had het er beter uit gezien, en zoude ik dat affront niet gehad hebben ; doch dit is allemaal niemendalle, ik vergeef het u alle drij, 't is genoeg dat ik het nu ben, en ik neem deze gelegenheid waar om u voor die benoeming te bedanken ; i k beloof op mijnen toer, in bet saisoén van de boschsneppen op u te zullen denken, — leve meer dan drij jaren ons zoo verdienstelijk Burgemeester (leerschap, en heerke Lambrechts ook, die hem ons heeft opgedischt ! n Dit discours werd met een levendig handgeklap ontvangen. Allen riepen, ja ja, lang leve ons Burgemeester Heerschap en zijnen kameraad heerke Lambrechts van Hoboken ! _Eindelijk kwam de zoon van den oudburgemeester Hoe-

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 81

al te best kon verstaan, want het meisje was fel aangedaan, gaerts, 'als l i d v a n deli handboog, en leesde de:•volgende voor een zoo hoog personaadje het woord te moeten voeren. redevoering : tY,: Zij sprak. p an v#hül ' t;üidevetterij, schoenmakerij,...BtitgeRA11e aardigts `-Burgemeester Heerschap, meesterachap en i k ;weet niet wat; maar'' eindigde met 'Le Zie;?tïier staat voor u eenen handboog die tegenwoordig zeggen als he'erke Vouwké 'zoo voorríit bleef gaan, dat zij niet geen.phbliek karakter meer heeft, maar die daarom niet te wist.. waar. hij.zou eindigen, dat hij reeds den ouden Burgemin altijd voor n'zal staan in der eeuwigheid der eeuwiglieden... meester van-het Gemeentehuis gezet had, hij weldra CommisDaarop riepen er eenige omstaanders Amen. . sionnaris van het Arrondissement zou kunnen worden, en Houd uwen snater, riep er een stem, denkt ge, dat ge hier misschien, God weet, P y k e n heer uit het Gouvernent zou in den Rozenkrans zijt, ezels !... jagen, om zijne plaats in te nemen. D i t alles gebeurde hij het Neen. gaat de spreker voort, de handboog is geenen kerkrijtuig daar Vouwké inzat, want het zoude tegen de waardigheid uil,'tis n'en liberalen boog die..., enfin n'en boog, die vandaag van eenen Burgemeester gezondigd geweest zijn, indien hij eenen grondplicht komt vervullen, vol erkentenis, geleid door zich gewaardigd had voor eerie herberg u i t zijn rijtuig te een diep gevoel, vol eerbied voor devrijegrondstelsels; vorst, stappen. ministers, gouverneurs , distriktkommissarissen en patata-ti De glazen werden volgeschonken, en na dat ieder die een patata-ta... ik weet niet recht meer wat ik zeg, en waarom ik glas gekregen had, het zelve had geledigd, hernam de stoet hier van pataten moet klappen, maar het komt er ook zoo op dezelfde statige wijze als te voren zijnen gang,en begaf zichnauw niet op aan.(Algemeenetoejuichingen).Vervolg uwe polina bet Gemeentehuis. — Daar stapte de nieuwe Burgemeester tieke loopbaan, dat is de weg die naar het hof van De Posson en als n'en satan uit het rijtuig en klom de trappen op. —Doctor de woning van doctor Kwaytan loopt; blijf aan uw verledene Kwaytan deed de fonctie van huissier, en deed dit met zoo getrouw, dat is vergeet uw viool niet, ' t kan. te pas komen ! veel gratie, als of hij jaren lang bij eenen tandentrekker of denkt op het toekomende, want gij hangt af van den algetneekwakzalver in dienst geweest was ; h i j stond aan de deur van nen zin der inwoners ; de laatste maal schol het maar vier het Gemeentehuis en deed niet dan roepen:Vrienden,vrienden, a vijf stemmen, of men deed u wandelen gaan, en als ge u komt bij, het Gemeentehuis staat heden voor ieder open, ons niet goed gedraagt, zoudt ge die vier of vijf stemmen wel nieuw Burgermeesterschap zal het woord voeren, h i j zal kunnen verliezen, en dan danste ge met klank aan de deur — spreken en zeggen dat hij een rechtschapen, braaf, eerlijk en ik was begonnen met Edelen handboog. ordentelijk man is, en als h i j dit zelf zegt, i s er niet aan te Men riepvan alle kanten : scheid er maar nit,hiervan genoeg ; twijfelen; komt bij vrienden, zijt niet verlegen, klimt de trappen en allen riepen leve Gilles, schoolmeester van Putte !— Velen maar op, gij zult het u niet beklagen. wisten niet wat dit wilde zeggen, maar ik heb later vernomen, In alle zijn •geroep werd hij als i n eens door den bliksem dat die heer de vader is van dit schoon handbogen discours. getroffen, h i j zweeg, werd bleek, en viel bijna in onmacht ; Nadat al die welsprekende redevoeringen afgeleien waren, niemand w i s r er de reden van ; maar h i j deed dezelve geraakte eindelijk de stoet in beweging. Vier leden van den onmiddellijk kennen ; men had den drapeau vergeten op den handboog openden denzelve, gevolgd door acht leden van de toren te hijschen en de klokken te doen luiden. Hij gebood blekke harmonie, anderhalven man van de Bie gold, en nog zoo onmiddellijk aan den koster hier voor te zorgen, en op een, veel van St-Sebastiaan, met de XXXIIII maakten de stoet uit. twee, d r i j begon de groote klok zich te laten hooren ; de Deze laatste speelde pasredoublés om van gaan te loopen : drapeau liet zich wachten, want het was niet mogelijk te daarna kwam de voituur van den, heer De Posson ; i n dezelve gelijker tijd het klokzeel in beweging te brengen en op den waren Vouwké, doctor Kwaytan en de twee Schepen geplaatst; toren te klimmen, d i t vond onze slimme doctor ook alzoo, in het tweede rijtuig bevonden zich De Bock en Tiestje Wouen riep onzen brigadier veldwachter om in de bres,te Springen, ters, twee raadsleden. • en eenige minuten later wapperde de vlag, z o a l s i n alle Drij. raadsheeren ontbraken aan den appèl, De Posson als groote omstandigheden, op den toren. — Op bet geraas van reeds gezegd is, was naar de stad vertrokken, en had zijne twee doctor Kwaytan waren e r eenige personen het dorpshuis vrienden doctor Kwaytan en Vouwké opgelapt; de beer Robert binnen gegaan en daar moest het spel eindigen. Geelhand en de Schutter hadden goed gevonden, zooals de Vouwké in eenen grooten zetelstoel geplaatst, trok verscheiheer de Posson, geheel de eer alleen aan doctor Kwayton te dene malen langs twee kanten met zijnen knevel, richtte zich laten wedervaren. De stoet ging dan statig vooruit lot aan de op en sprak met Bene ciceroniale welsprekendheid liet volgende herberg den Bonten Os ; op eenmaal klonk het woord halt, en pal stond de stoet, juist of hij samengesteld was uit gardediscours uit : Mannen, en gij bijzonderlijk mijn boezemvriend Kwaycivikken. Eenige leden der XXXIIII zegden: eh wel,ge ziet dat tan, gij die alleen, om zoo te zeggen den moed gehad hebt, onze President Vouwké weet wat ons toekomt, het was ook den stoet tot hier te vergezellen, ik bedank u allen voor de wel wat verre om in eens van de statie naar het gemeentehuis te uitstekende eer die ge mij heden komt te bewijzen ; nooit gaan, hij gaat ons hier met een borrel tracteeren. Maar hoe van mijn leven, al bleef i k zelf racer dan Brij jaren Burgegroot was eenieders verwondering, drij maagden, als lieve meester van Cappellen, zal ik dien dag vcrgetcn.Waarlijk moet vrouwemeisjes, op hun zondags gekleed, kwamen buiten, ik bekennen dat er veel personen in liet dorp beter geschikt Roos uit den horten Os met een papier in d e hand, en de waren, om tot de waardigheid van Burgemeester geroepen te twee andere, ieder met een cabaret, waarop vier roomers worden, i k weet dan ook dat i k die benoeming aan de geplaatst waren , a l schooner gepaleerd met roozen e n consideratie die ik onder u geniet niet verschuldigd ben, en strikken dan over veertien dagen de zwaren os te Antwerpen. ook niet aan mijne kennissen, rechtuit gezegd, i k zoude mede — Alvorens de roomers vol wijn te schenken, sprak Roos aan den steert der kandidaten moeten geplaatst geweest zijn, ;. het Burgemeester Heerschap eenige woorden toe, die ik niet --. 8 2 —

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 82

war

maar ik heb den liberalen uitgehangen en ware diensten aan de liberali: associatie bewezen, Pachter Jan zal die later wel te .blákke brengen, al doe ik dat heden niet, en ik laat hem get rné' dat postje over, want ge weet, eigen lof stinkt; eb wel, dat is alles wat ik voor mij had.—Heerke Lambrechts, aan wie ik mijne benoeming te danken heb, had niet meer titels om kommissionnaris van het arrondissement genoemd te worden. Dit ventje had een boekje in 't licht gegeven, tegen de meetingen, daar hij eerst een der oprapers van was. De eerste proef van d i t boekje was geteekend : Houdt dei: dief, maar eer 't afgedrukt was, deed heerke Lambrechts het woord houdt den dief, dat niets i n zijne oogen beteekende, doorkrabben en zette er zijnen naam in de plaats, dacht zelfs dat hij er den schrijver van was, en werd commissionnaris genoemd. Vooi gedaan i s na geleerd, heerke Lambrechts en ik, zijn vogels van eender veêren. Wa t verder mijne konkurrenten aangaat, deze zijn zoo verre gegaan dal ze mijne consideratie, deftigheid, deugdzaamheid en bekwaamheid i n twijfel hebben durven trekken, ja ik zoude nog meer kunnen zeggen, maar uit medelijden met die lasteraars zal ik maar zwijgen. I k had die, even zoo goed als mijn voorzaat, een proces voor laster kunnen aandoen, maar daar heb i k mijnen buik a l van vol. I k zie met even veel verachting op hen als zij op mij. Nu weet ge o p welke wijze i k uwen meester geworden ben ; ik zal trachten het te blijven en ge zult van mij niet te klagen hebben. Bravo i bravo ! bravo ! klonk het nu overal en ieder die er tegenwoordig was keerde stillekens naar zijne woning terug, en d e groote plechtigheid , w a a r h e t Voorlooperke van Antwerpen met zoo veel ophef had van gesproken , was afgeloopen, Des avonds vond men hier en daar een huiske, waar een keerske op het v enster stond te flikkeren. KLAAS.

kollegas en de provinciale overheden hartelijk bedankt voor de bewijzen van toegenegenheid en achting, hem ter dezer gelegenheid gedaan. De menigte heeft zich bij dit gevoel van erkentelijkheid aangesloten en de herhaalde kreten van leve de Koning! en leve de Burgemeester ! hebben wêerklonken,gemengd met degenen van leve liet ministerie! leve het goevernement ! Niemand ontbrak aan den oproep, want behalve hetgene wij komen t e zeggen, had M. Vouwé, in zijne hoedanigheid van Schepene, bewijzen van zijne administratieve bekwaamheden gegeven, en het was onmogelijk zijne benoeming tot den post van Burgemeester niet als eene wezentlijke weldaad voor de gemeente te beschouwen. Ook sluit gansch de gemeente zich aan bij de wenschen, zaturdag door den Raad uitgedrukt, en hoopt stellig dat de Burgemeester nooit de zinspreuk zijner bestuurders zal vergeten : Vrijheid, beschaving en vooruitgang, en dat onder zijn b e stuur, Lappellen op den eersten rang van de liberale gemeenten der provintie zal blijven. D

Gemeenteraad. Den 12 januari i s onze nieuwe Gemeenteraad voor de eerste maal vergaderd geweest ; de heeren De Posson, Robert Geelhand en De Schutter waren afwezig ; de twee laatste uit oorzaak van onpasselijkheid. — De heeren Kennis, Wouters en Bastyns hebben op die Seance den eed in handen van den Burgemeester afgelegd, — en verders is er niets beslist. Den 25 januari i s onze Gemeenteraad andermaal bijeen geweest ; d e Burgemeester heeft het voorstel gedaan om aan het Gouvernement de volgende maatregelen te vragen : 1' Uitbreiding aan alle belgische gemeentens der voorschriften thans in gebruik in de grensgemeenten, aangaande de veeziekte. 2° Verbod van invoer van vee komende van Pruisen, alwaar de ziekte heerscht. 3° Verbod van invoer van verkens komende van Pruisen, uit rede dat deze met trichinen besmet zijn. Dit voorstel i s aangenomen en de zitting werd gesloten. De raad was tegen verleden donderdag bijeengeroepen ; Pachter Jan is te laat onderricht geweest om in dit nummer mede te deeien wat er beslist is.

•-••.'uceeac, c,s:zEx.^a+.--

Pachter Jan laat bier een artikel volgen, overgezet uit het fransch Voortooperke van 15 januari laatstleden, o m aan onze burgerij te doen zien, wat dat men die groote gazetten somtijds op de mouw speet, en aan heerke Lambrechts en Pycken heer somtijds voor komptante penningen voortelt. Pachter Jan zal een bezoek hij d i e twee heeren afleggen en dan zullen z i j kunnen zien wat er hier al omgegaan is met die blijde inkomst.

De gelukzalige drijling Kwaytan, Voawké en Posson, heeft goed gevonden den heer Robert Geellhand niet op te roepen om die zitting bij te wonen, e n hein als demissionnaris t e bcschouti‘en, zich grondende op artikel 2 der wet van 1 juli 1860, welke luidt als volgt : a De raadsleden welke na twee uitnoodigingen te heb'ien ontvangen, ten einde den eed a f te leggen, zonder wettige redens hieraan niet voldoen, zullen beschouwd worden als ontslaggevers.'D Pachter Jan is van gevoelen, (lat de gelukzalige drijling, alweer buiten den waard rekent, daar,bij (le eerste oproeping, de beer Robert Geelhand den raad heeft doen verwittigen, dat hij belet was, hetgeen dan ook in het proces-verbaal dier zitting, zooals dit behoorde, is opgenomen geworden. De drij heerschappen zullen waarschijnlijk niet weten, d a l de heeren der bestendige deputatie, en niet heerke Lamiireehts, hier over moeten beslissen, e n dat het voor die heeren geene

aOnze gemeente had zaturdag een feestelijk aanzien genomen. Zij had de installatie te vieren van haren Gemeenteraad en van baren Burgemeester M . Leopold Vouwé, en wilde haren eersten magistraat op eene schitterende wijze ontvangen. Hetgeen aan deze betooging een indrukwekkend karakter gaf, was de versiering niet der straten en huizen van het dorp, evenmin als de groote toeloop van volk, maar wel het gevoel dat de buitenlieden bezielde. Verontwaardigd over de laffe lasteringen 't1•aarvan M.Vouwé van vege zijne tegenstrevers het voorwerp was, en over de afschuwelijke middelen die zij hadden gebruikt om hem als mensch en als burger te schandvlekken, wilden zij door het' betuigen hunner vreugde, d e herstelling schitterend maken. M. de Burgemeester zelve heeft i n de zeer weerdige en zeer liberate redevoering, die hij tot den Raad heeft gericht, de beteekenis zijner benoeming doen uitsehijnen ; h i j heeft zijne

—8 3

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 83

voldoende reden zal zijn, dat men zich geerne van een deftig raadslid; welk den drijling in den weg loopt, zoude ontmaken, om den geest der wet onder den voet te trappen, en zulk een raadslid als ontslaggever t e beschouwen. Pachter Jan verwacht voor alle drij eenen neus van anderhalf el. PEER. Vader, waarom heeft doctor Kwaytan bij den heer De Posson eenige aardige mannen i n den raad gezet, en waarom heeft hij zich zoo veel moeite gegeven om er den heer Robert Geelhand uit te houden ? PACHTER JAN. Wel jongen, weet ge dat niet, om zeker van zijne benoeming van Burgemeester te zijn. D e heer Robert Geelhand, die een deftig man is, goeden en vasten ingezetene onzer gemeente, en die alleen meer administratieve kennissen bezit dan al (le leden, die heden den raad uitmaken, had dus alle aanspraak op het Burgemeesterschap ; hij moest dan ook kost wat kost aan de eene zijde gesteld worden. De Posson is ook een deftig man,bekwaam,maar'nen Waal die onze taal noch spreekt noch verstaat en kan dus geen Burgemeester spelen. Vouwké dat manneken, scheen aan onzen geleerden doctor te algemeen bekend , e n hij was overtuigd, zoo hij peisde, dat de beer Minister Van den Peerenboom op geen der wijzen in dat heerke hout zoude gevonden hebben o m eenen burgemeester van te maken ; onder de overige leden zijn er brave en ordentelijke menschen, maar volgens het gedacht van onzen doctor,zonder genoegzame geleerdheid en dus ook geen hout om Burgemeesters uit te kappen ; h i j was dan ook zeker van zijn stuk, en met alzoo den raad samen t e stellen , kon .er buiten hem niemand Burgemeester zijn ; ziedaar Peer, waarom onze doctor alzoo gehandeld heeft. PEER, Maar, maar I!! dat wist ik niet dat Kwaytan geerne meester der burgers van Cappellen zoude geweest zijn; ik heb hem altijd voor zoo een braaf, eenvoudig, wijs en needrig ventje versleten , waar dat toch de hoogmoed niet komt nestelen !!! Hoe geleerd en verstandig dat hij is, heeft hij ditmaal dubbel zonder den waard gerekend, want de beer Robert Geelhand zetelt i n den raad, en Vouwké is Burgemeester; arme doctor, had gij mij raad gevraagd, ik eenvoudig boerenkind, had u gezegd : houd u u i t dien vuilen boel, en laat dat aan den heer van het blouwbof over ; maar wat pretentie van mij, te willen dat er een geleerde doctor aan iemand als ik zonde raad vragen ; neem het niet kwalijk heer doctor, maar laat mij toe n te beklagen, ja ik heb medelijden niet u, want ik beken volgeerne dal gij n'en gooien snul zijt, en niet verdient dat men met u spele. � - - - Va n alles zeul. Doctor Kwaytan gaf op onze laatste Gemeentekiezing aan eenen dronken kiezer, die zijn brielje verloren had, in de zaal zelve, een ander. De heeren De Posson en Robert Geelhand maakten deel van het bureel ; de eerste dit ziende, zegde aan onzen zedigen doctor: cela ne COH»ient pas, dat betaamt niet ; de heer Robert was stelliger en zegde:dat mag niet zijn._lmaij! antwoordde onze- slimme doctor , g i j moet allebei stekeblind zijn, als ge niet ziet dat hij mij een brielje vraagt, en mijne alom bekende milddadigheid om den kranke hij le staan, belet m i j hem zijne vraag te weigeren. Vouwké zag alles wei

na en sprak geen woord, maar peisde in zich zelven : alle middelen zijn goed ; laat mijnen boezemvriend maar betijen, h i j draagt de zelve pluimen als ik. Het is een stem gewonnen ; de Thienenaars zijn zoo teêrgevoelig niet, al te goed is half zut, en al te teêrgevoelig half beest. - Vouwké het burgemeesterke, heeft op den slag van zijne blijde inkomst,aan eenigearme menschen een brood uitgedeeld met twee keerskens. om des avonds te verlichten ; was dit somtijds nog van het brood, voortkomstig van het Concert dat de XXXIIII den dertienden November 1865 in voordeel van den armen gegeven hebben, en waarvan men eenige bronden in October laatsleden heeft rondgedeeld ? — Doctor Kwaytan gaf denzelfden dag vier keerskens aan den Koster en vier aan den Suisse,om 's avonds te verlichten. Zeg • nu nog dat de tresorier van het kerkfabriek en de kameraad • van Vouwké op een keerske ziet !!! — Mijnheer Segers is dezen keer voor goed armmeester benoemd. W i j wenschen de arme van Cappellen proficiat met dien keus. Pachter Jan bedankt het publiek voorden goeden bijvalvan zijne onderneming, hij ook zal met Nieuwjaar, hetgeen hij over heeft van zijne reiskosten, in brood aan den armen uitdeelen, want hij wilt er geene winst aan doen. — Het vet verken in de stad woog dit jaar 344 k°' en kwam uit den stal van Bouwens-Van Dammen teLoo-Christi,bij Gent; de vette os woog 1150 kilos en kwam uit den stal van den landbouwer Vervaert, te Eecloo ; liet vet kalf, daar de eerste prijs is aan toegekend, kwam uit den stal van pachter H. Devart, te Lokeren ; het is de zeventiende eerste prijs die deze landbouwer te Antwerpen wint. Dit wil nog iets zeggen. In de maatschappij St-Jan, voor den os niet boven de 720 kilos, kwam de vetste u i t den stal van den heer Ullens, van Schooten. W i j wenschen ons kanton geluk met deze eer en hopen dat hetzelve het toekomende jaar beter z a l bedeeld zijn. —Al heeft doctor Kwaytan, met de blijde inkomst, zijn huis verlicht,toch hebben de heer Pastoor en het overgroote gedeelte (ier particulieren en burgerij er anders over gedacht.Daar stond 't Burgemeester Heerschap in den donker. — Het schijnt dat twee dagen nadat liet voorstel van 't Burgemeester Heerschap i n de zitting van 25 januari Il, was aangenomen, Vouwké n'en eigenhandigen brief van heerke Lambrechts heeft ontvangen, waarbij hij hem, in naam van den heer Minister Van den Peerenboom, bedankt voor het helder gedacht vervat i n d i t voorstel , (loch dat de heer Minister hem aanraadt zich maar niet de bijzondere belangen der gemeente bezig te houden, en de belangen van algemeen nut over te laten aan welke ambtenaars welke daar voor aangesteld enlbetaald worden. Al is 't dat de Minister dien raad geeft, heeft hij niettemin gebruik gemaakt.van (lat schoon en goed gedacht, want in de zitting van verleden dinsdag heeft h i j gezegd dat h i j de strengste maatregels zal nemen om de veeziekte tegen te gaan. H i j vergeet e r bij te voegen dat dit gedacht hem door Vouwké van Cappellen is ingeblazen, handelt als u f het uit hem zelfs komt, en steekt die pluim op zijne muts ; l i e t oud spreekwoord is alweer toepasselijk : l i e t peerd dat (le haver verdient, krijgt dezelve gewoonlijk niet. 4rllw.

—

D r u k k e r i j A . F O N TA I N E EN C u . f , : c a r : r ï , f i t e i n e l l r i e s e b 2 8 .

- 8

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 84

K E R K E L I J K E

H E R A L D I E K

e*�4qq*e*e* eqqsYe;ceqq****44*e1c*14****ic**N44*p DE W A P E N S B I S S C H O P P E N

V A N

D E

A N T W E R P E N

e*e *e*e *;f *Ii*If/cR*Iç*e*e*e*eq*IF*IF*e*e*If,re*e*pce*IF*If*.e*e*e*e

9.JAN V A N B E U G H E M Juist een j a a r en zes dagen na h e t overlijden van bisschop van den E e d e n , w e r d t e B r u s s e l e e n n i e u w e b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n g e wijd. Deze n e g e n d e b i s s c h o p w a s J o h a n n e s - F e r d i n a n d u s v a n B e u g h e m , e e n zoon u i t e e n B r u s s e l s e p a t r i c i ë r s f a m i l i e e n g e b o r e n o p 1 4 m a a r t 1630. Zoals z i j n voorgangers d o o r l i e p h i j d e t r a d i t i o n e l e s t u d i e s e n werd t e L e u v e n l i c e n t i a a t i n b e i d e r e c h t e n . O p 4 m a a r t 1 6 6 2 w a s hij kanunnik van Sint-Goedele t e Brussel en enkele jaren l a t e r, meer b e p a a l d o p 6 m a a r t 1 6 7 3 , w a s h i j d e k e n v a n h e t k a p i t t e l a l daar.(1) Reeds a l s d e k e n w i s t h i j z i c h t e v e r d e d i g e n t e g e n o n g e p a s t e k r i tiek. Z o had o . a . de "Antwerpse Gazette" van Le Poittevin de l a Croix reklame gemaakt v o o r h e t Brusselse blauwboek " L e R e v e i l d'Epimenide d e B r a b a n t " , e e n pamflet d a t d e draak s t a k met h e t manifest v a n d e Brusselse dekens, e n d a t b l i j k g a f v a n a n t i c l e r i c a l i s m e . Deken v a n Beughem r e a g e e r d e h i e r o p a l d a d e l i j k met een s n e d i g a n t w o o r d : " A n t i d o t e c o n t r e l e s o m n a m b u l i s m e " . ( 2 ) In 1 6 7 9 w e r d van d a t j a a r krachtigd e n wijding plaat

h i j b i s s c h o p van Antwerpen benoemd, o p 25 september werd d i e benoeming d o o r paus Innocentius X I b e o p 1 2 november h a d i n Sint-Goedele d e p l e c h t i g e s.

Bisschop v a n Beughem mocht z i c h verheugen i n e e n l a n g e p i s c o paat, a l l e s z i n s l a n g e r d a n z i j n voorganger. Gedurende t w i n t i g jaar was h i j een goed beheerder. H i j was e r z e l f s i n g e l u k t z i j n bisdom v a n h e t J a n s e n i s m e t e v r i j w a r e n , d i t v o o r a l o n d e r z i j n aartsbisschop Hubertus d e Precipiano, d i e een f e l bekamper v a n het Jansenisme was.(1) In 1 6 8 0 l e g d e b i s s c h o p v a n Beughem d e e e r s t e s t e e n v o o r d e h e r stellingswerken aan de Sint-Walburgiskerk op het Burchtplein t e Antwerpen.(3) I n d a t z e l f d e j a a r bepaalde h i j d e voorwaarden om

- 85 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 85

,San.feró.van 3eucm 9dbi55(hop n w r p e 9-1699. ,deb.tePrusse)163o t Antwerpen 109.

•

miiuimme

� :.-

.ett

I�Î��'r UTE FTCON5TRNTIA

- 86 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 86

ae p r i e s t e r w i j d i n g t e o n t v a n g e n e n g a f priesterlijk leven u i t .

h i j een programma van h e t

Nog i n d a t z e l f d e j a a r - b e g i n j u l i - b e z o c h t h i j B o r s b e e k v o o r een k e r k v i s i t a t i e , n o t e e r d e z o r g v u l d i g d e t o e s t a n d e n d i e n d e h e t H e i l i g Vormsel t o e a a n d e kommunikanten.(4) In 1 6 9 0 v o e r d e h i j e e n v e r s c h e r p t e c e n s u u r u i t o p d e b o e k e n e n het j a a r d a a r o p v e r b o o d h i j d a t d e b i j b e l o f d e Romaanse m i s s a a l in de v o l k s t a a l zou v e r t a a l d o f gelezen worden. In 1 6 9 1 t r o k e r e e n z o n d e r l i n g e p r o c e s s i e d o o r d e A n t w e r p s e straten. De toenmalige slotvoogd van de zuidercitadel, markies Pica d e Ve l a s c a , wou e e n b i j z o n d e r e p r o c e s s i e i n s t e l l e n , e e n z o genaamde " l i j k s t a a t s i e " , d i e o p G o e d e V r i j d a g z o u u i t g a a n o n d e r de b e n a m i n g " O . L . V r o u w v a n E e n z a a m h e i d " . D a a r t o e r i c h t t e h i j e e n verzoek t o t de bisschop van Antwerpen en zo gebeurde h e t dan d a t onder d e b e s c h e r m i n g v a n b i s s c h o p v a n Beughem e e n ongewone s t o e t door d e s t a d t r o k . Vo o r a a n g i n g e n t r o m m e l a a r s , t r o m p e t t e r s e n andere m u z i k a n t e n , d i e v o o r t d u r e n d e e n t r e u r t o o n s p e e l d e n . D e trommels w a r e n m e t z w a r t l a k e n o v e r t r o k k e n , m e t d a a r o p t e l k e n s de n a a m " J e z u s " . D e s l o t v o o g d d r o e g e e n g r o o t v a a n d e l m e t e e n rood k r u i s . A l l e p e r s o n a l i t e i t e n v a n A n t w e r p e n s t a p t e n m e e i n deze p r o c e s s i e e n d r o e g e n h u n w a p e n s c h i l d . A l d u s z o u h e t e e n kleurige optocht kunnen geweest z i j n , doch ook a l l e schilden waren m e t z w a r t l a k e n a f g e d e k t , e v e n a l s d e opstappenden z e l f d i e hun d e g e n o v e r d e g r o n d l i e t e n s l e p e n . ( 5 ) Vo o r h e t w a p e n v a n d e b i s s c h o p n e m e n w e e v e n d e s l u i e r v a n h e t schild, z o komt e r een mooi voorbeeld van heraldiek t e voorschijn. I n k l e u r z i e t h e t e r u i t a l s v o l g t : geschuinbalkt van goud e n a z u u r ( b l a u w ) v a n z e s s t u k s , e e n b o o r d o f z o o m v a n k e e l (rood) d i e beladen i s met a c h t v i j f b l a d b l o e m p j e s van z i l v e r . Z o als g e b r u i k e l i j k voor een bisschop, i s h e t s c h i l d getopt met een groene hoed e n t w a a l f afhangende kwasten v a n d e z e l f d e k l e u r ( z e s aan i e d e r e z i j d e v a n h e t s c h i l d ) . De f a m i l i e v a n B e u g h e m zijn, met a l s stamvader chitekt, d i e i n z i j n t i dat t h a n s d e e l u i t m a a k t

z o u o o r s p r o n k e l i j k v a n Bodeghem genoemd L o d e w i j k v a n Bodeghem, e e n vermaard a r j d eigenaar was van kasteel Stuyvenberg van h e t k o n i n k l i j k domein i n Laken.(6)

Volgens k a n u n n i k F l . P r i m s , i n z i j n g e s c h i e d e n i s (7), z o u d e v a d e r v a n b i s s c h o p v a n Beughem h e e r geweest z i j n . O o k M a x S e r v a i s s p r e e k t v a n e e n Beughem d i e h e e r w a s v a n O t t i g n i e s e n i n 1 6 8 7 h e e op-den-Bos w a s . ( 8 )

van Antwerpen van Ottignies Hyacinthe van r van Kapelle-

In 1 6 9 2 w e r d e r t u s s e n d e p a t e r s J e z u ĂŻ e t e n e n h e t d o r p s b e s t u u r van W i l r i j k e e n o v e r e e n k o m s t g e s l o t e n ' b e t r e f f e n d e v r o e g e r e g e schillen over h e t speelhof "Venkelschot", dat naar deze paters " J e z u i e t e n h o f " genoemd w e r d . H e t was b i s s c h o p v a n Beughem d i e d e belastingen van d i t h o f o p z i c h nam e n h e t a l s b u i t e n v e r b l i j f gebruikte.(9) Het t o e v a l

w i l

dat nog een ander

- 87

l i d

v a n d e f a m i l i e v a n Beughem

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 87

eigenaar w e r d v a n e e n s p e e l h o f t e W i l r i j k , a l was h e t d a n e e n hele t i j d l a t e r . I n 1752 w a s J a n - D o m e n i c u s - H y a c i n t h e v a n Beughem eigenaar v a n k a s t e e l K l a v e r b l a d . Na e e r s t schepen van Antwerpen geweest t e z i j n w a s h i j s c h o u t e n m a r k g r a a f v a n h e t L a n d v a n Ryen g e w o r d e n . ( 9 ) Bisschop v a n Beughem s t i e r f o p 1 9 m e i 1699 e n was 69 j a a r e n niet 7 9 , z o a l s sommige bronnen melden. H i j werd begraven i n d e Antwerpse k a t e d r a a l , w a a r men i n h e t g e s t o e l t e d e wapens v a n d e bisschoppen kan z i e n . De f a m i l i e v a n B e u g h e m v e r k r e e g m e e r d e r e m a l e n d i p l o m a s v a n adel-erkenning; i n 1756 k r e g e n z i j , d o o r k e i z e r i n M a r i a -Theresia, z e l f s de t i t e l van burggraaf.(10) Een b u r g g r a a f v a n B e u g h e m b e z a t i n d e 1 8 d e , a a n d e K e i z e r s t r a a t nr. 3 t e A n t w e r p e n , e e n h e r e n h u i s d a t h i j g e h e e l v e r f r a a i e n l i e t v e r f r a a i e n . ( 11 ) Jos G o o l e n a e r t s

BRONNEN : 1. P r . D r . d e C l e r c q : H e t b i s d o m A n t w e r p e n 1 5 5 9 - 1 9 6 2 - u i t g . " D e V l i j t " Antwerpen 1962 2. K a n . F 1 . P r i m s : G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n ( n i e u w e u i t g a v e 1982 v a n d e v r o e g e r e t e k s t e n 1 9 2 7 - 1 9 4 8 ) - V I I I b l z . 6 ) 3. A u g . T h y s : H i s t o r i e k v a n s t r a t e n e n p l e i n e n v a n A n t w e r p e n bl z. 1 2 0 4. K a n . F l o r . P r i m s : G e s c h i e d e n i s v a n B o r s b e e k - b l z . 6 8 5. M e r t e n s e n T o r f s : G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n - T . V I b l z . 5 2 3 6. B a r o n d e R y c k m a n d e B e t z e n b u r g g r a a f F e r n . d e J o n g h e d'Ardoye: A r m o r i a l e t b i o g r a p h i e s d e s C h a n c e l i e r s e t Conseillers de Brabant - T. I I I b l z . 630 7. K a n . F l o r . P r i m s : G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n ( n i e u w e u i t g a v e 1982) - V I B . b l z . 3 8 9 8. M a x S e r v a i s : W a p e n b o e k v a n d e p r o v i n c i ë n e n g e m e e n t e n v a n België - u i t g . Gemeentekrediet v a n B e l g i ë 1955 e n s u p p l . 1955-1968. 9. P r . R . V a n P a s s e n : G e s c h i e d e n i s v a n W i l r i j k u i t g . gemeentebest. 1982 10. B o n . d e R y c k m a n d e B e t z : A r m o r i a l g é n é r e l d e l a N o b l e s s e Belge 1941 11 . B a r t G o o v a e r t s : A n t w e r p s e p o o r t j e s - p o o r t n r . 3 2 - u i t g . Gazet v a n A n t w e r p e n 1 9 8 0

- 88

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 88

IN MEMORIAM John Lundström is niet meer... Op woensdag 2 5 j u l i 1990 overleed d e Antwerpse volkszanger John Lundström in het Sint-Bartholomeusziekenhuis te Merksem. Hij was 70 jaar. Reeds enige tijd was hij ziek. Als je naar de liedjes van deze volkszanger luistert, dan word je steeds een beetje wijzer. Je leert steeds een beter inzicht te krijgen in de mensen die naast je leven. John Lundström was immers een filosoof die zijn volk observeerde en ten voeten uit tekende in zijn zelfgemaakte liedjes. "Het moest vooral simpel zijn. Geen ingewikkelde begrippen. Enkel maar vertolken wat de gewone mens in de straat denkt en doet". En d a a r h a d d e volkskunstenaar J o h n Lundström zijn zegje over ... Als je met John Lundström praatte, dan kwam er een rust over U. Een rust die uitgestraald werd door het natuurlijk talent van deze volkse verteller. John had genoeg meegemaakt om het allemaal te weten. Hij kon er over meepraten omdat hij het allemaal van dichtbij gevolgd heeft. Hij was immers een man van het volk. John Lundström werd 70 jaar geleden geborenin het Antwerpse schipperskwartier. Zijn vader hield er een zeemanscafé. Daar bruiste het echte leven. John was de jongste van 17 kinderen en mocht daarom uit studeren gaan. Hij kwam uit de vakschool als publiciteitstekenaar. Maar zij n liefde ging eigenlijk naar de volkskunst, muziek en dans en dit is altijd zo gebleven. Net zoals zijn Zweedse vader die als muzikant de kermissen afliep. - 89 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 89

Spoedig werd hij de ideale jeugdleider die de jongeren zowel geestelijke, praktische en muzikale vorming meegaf. Hij bouwde met hen zelfgemaakte instrumenten, zong voor hen zijn sterk gerichte liedjes en stimuleerde hen om de fakkel van de volkskunst overal verder uit te dragen. "Ik heb mijn deel van de overdracht gedaan ..." John trok heel het Vlaamse land door om zijn liedjes te vertolken voor kinderen, jongeren en volwassenen. Als democratische auto-stopper reisde hij ook ver over onze grenzen om - met behulp van zijn gitaar - ons Vlaamse "eigen" muzikaal uit te strooien. Hij componeerde honderden liedjes waarin een boodschap nooit ontbrak. Vooral in "Liekes van bajons" haalde z i j n verknochtheid m e t Antwerpen de boventoon. A l die liederen werden gebundeld in talrijke boekjes die hij zelf illustreerde en die een basis waren voor vele beginnende volksgroepen. In zijn teksten was hij een wijze romanticus die echter vlijmscherp uit de hoek kon komen wanneer er onrecht werd gedaan. Vooral de afbraak van de oude huizen om "plaats te maken voor de dure sleeën van de magistraten" verwoordde hij in volkse protestsongs. John Lundström kenmerkte zich door een belangeloze scheppingsdrang, pacifistische doelstellingen, humane strekkingen en bescheiden streven naar een degelijke opleiding van zijn volk in haar eigen kunst. Nog een echte romantieker I Lundström was een rusteloze ziel. Hij ging altijd van her naar der, kon nooit neen zeggen en verbaasde er zich steeds over dat hij voor zijn optredens ook nog geld kreeg. Hij was daarbij een uiterst spiritueel man die vol ideeën stak. Hij was niet alleen zanger en liedjesschrijver, hij kende ook het Antwerse schipperskwartier als geen ander. Met deze kennis gidste hij ook vele groepen in "zijn" schipperskwartier. De tocht ging langs de bezienswaardigheden van het kwartier, langs "verdachte" bars, maakte kennis met volkse figuren en folklore. Niet-ingewijden leerden er het echte. Schipperskwartier kennen. - 90 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 90

Ook "kroegentochten" stonden op het programma van deze altijd-bezige man. Wanneer hij 's nachts door Antwerpen dwaalde om de deelnemers van de ene volkse café naar de andere te leiden dan ontbrak nooit de muzikale noot en een aangepast liedje. Wij kennen John Lundström van zijn optredens op de Kapelse dorpsdag, maar ook van zijn onvergetelijke bijdrage aan de HOBONIA tentoonstelling "Van Instrumentenbouwers en Spelemannen". Het is dank zij "den Djon" - zoals hij genoemd wilde worden - dat deze tentoonstelling uitgroeide tot een grandioos succes. Zelfs de BRT TV maakte een minutendurende reportage over deze instrumentenbouwers. Op onze schuchtere vraag om deel te nemen aan een levende tentoonstelling van "werkende" muziekinstrumentenbouwers, reageerde John met veel enthousiasme. Bovendien bood hij zijn medewerking gratis aan. Hij stond ons bij met raad en daad, met materiaal en ideeën. Hij was de ontwerper van onze affiche en dat zorgde ervoor dat onze manifestatie een blijvende herinnering werd.

VANINSTRUMENTENBOUWERSE NSPELEMANN ZONDAG 21 MAART 1982

Wij zullen hem steeds dankbaar blijven en zijn commentaar van toen willen wij nu eveneens gebruiken om zijn werk en zijn leven te typeren.

Bedankt "djon" dat wij U hebben mogen leren kennen en dat gij voor ons een vriend werd. Wij zullen U niet vlug vergeten. - 91 -

Raymond Roelands

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 91

FRANCOIS VA N H O O B R O U C K D • ASPRE AV E N U E D E

L A B E L E T T E 11

1970 W E Z E M B E E K

20 m a a r t 1 9 9 0

Mijnheer Roelandts Vo o r z i t t e r Hoogbamia Vinus A c h e r 2 4 2080 KAPELLEN

Te r a t t e n t i e v a n d e H e e r V o o r z i t t e r

Geachte H e e r ,

I k a c h t h e t m i j n p l i c h t U p i j n l i j k mede t e d e l e n d a t mijn t a n t Barones M i g u e l i n e Osy d e Zegwaart o p v r i j d a g 9 maart van een i n f a r c t overleden i s . Zij werd begraven i n h e t f a m i l i e g r a f i n h e t kerkhof van H o o g b o o m .

met a l l e h o o g a c h t i n g . ( " F. v a n H o o b r o u c k d ' A s p r e . * * * * * * * * * Migueline-Adrienne-Edouard-Ghislaine, barones Osy de Zegwaart (°Etterbeek 7 j a n u a r i 1912), was een d o c h t e r van Édouard-JosephMarie- A n t o i n e , b a r o n Osy d e Zegwaart ( B r a s s c h a a t 26 j a n u a r i 1885 Elsene 2 9 a u g u s t u s 1943) e n v a n M a r i e - H e n r i e t t e - G h i s l a i n e d e S e l l i e r s d e M o r a n v i l l e ( S i n t - G i l l e s 21 december 1885 - E l s e n e 13 j u n i 1 9 7 4 ) . *

- 92 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 92

�

k ( �� l i e( i ff� • r f ��1i1Aí i � 1" �

s .♦

, +

r., �,��, ��,��, + l � r ri.� ' ' � 1 � , � ; � { �

� p i�

t �� r�fl1rL

� , r � � � �+k� (

� � �a�� ,�

. . � } � h 1 a d�r"��. �� i#li�# Lr�Ik��lr� P.�I��a i Yr i e^a��.ltlt�� r I r�tF .

foficeftetle

IMP

C e t i i4./tit *4

,, ��fi ii �in� 9 1.� 0 9 1

,�� 1 pt.!

♦r�1�.�p��'f+� r��kr��+i�f i�F e

Deze - 3 2 b l z t e l l e n d e - b r o c h u r e k a n b e k o m e n w o r d e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F 5 0 , - o p PCR 0 0 0 - 0 4 2 2 1 9 1 - 4 7 t . a . v . R . V a n H a e l s t , K e r s t r a a t 68 - 2 0 0 8 ANTWERPEN - 93 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 93

- 94 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 94

De Lijkwade van Turijn DEEL 2 0

De geneeskunde en de lijkwade Tijdens een uitstalling in Turijn (1931) waren twee jonge geestelijken aanwezig : pater Rinaldi en priester Eugene Pacelli. Beiden zouden ze gans hun leven onder de indruk blijven van de afbeelding die ze op de lijkwade zagen. Pater Rinaldi zou een der grootste deskundigen worden in de « Sindonologie ». Priester Pacelli werd de latere paus Piux XII, een overtuigd vereerder van de lijkwade. Herhaalde malen zou hij tijdens zijn pontificaat de lijkwade vernoemen. Zo sprak hij over Turijn als «de stad van het Heilig Sacrament, waar de kostbare schat van de Heilige Lijkwade bewaard wordt, op dewelke de afbeelding van het lichaam en het aangezicht van Jezus Christus voorkomt ». Bij een andere gelegenheid verklaarde Pius XII : «Het is waarschijnlijk dat 'het heilig lichaam van Onze Heer, in het heilige graf, in deze lijkwade heeft gerust... ». Tijdens de uitstalling van 1931 kreeg de fotograaf G. Enrie opnieuw de uitzonderlijke toelating om foto's te maken van de lijkwade. Ditmaal kon de fotograaf gebruik maken van de verbeterde techniek, en zijn opnamen werden een groot succes. Zijn foto's waren natuurlijk veel scherper dan deze van Secondo Pia en vertoonden heel wat meer details. Zoals de reeks foto's van Pia, brachten ook de opnamen van Enrie een nieuw debat op gang. Gelukkig was men ditmaal zo verstandig geweest, elke bewerking, tijdens en na het nemen van de foto's, onder notarieel toe< Rekonstruktie der proeven van dokter Barbçt. Boven : Radiografische opnamen van een polsgewricht, doorboord met een grote nagel. Wanneer de nagel door de « holte van Destot » dringt wordt een zenuw overgesneden, waardoor de duim naar binnen trekt. Op de lijkwade zijn de duimen onzichtbaar. Onder :De dubbele positie van het lichaam van een gekruisigde tijdens zijn doodstrijd. Om aan de verstikking te ontkomen poogt hij steeds opnieuw zich op te richten. Latere onderzoekingen met zeer verfijnde toestellen toonden aan, dat de bloedstromen op de armen in overeenstemming zijn met deze opvattingen. Duidelijk kan men zien hoe het bloed van richting veranderde telkens de stervende doorzakte of zich oprichtte om de verstikking te voorkomen. - 95 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 95

zicht uit te voeren. Zo kon men bij voorbaat elke poging tot vervalsing uitsluiten, en de kritiek de mond snoeren. In 1933 werd, op vraag van paus Pius XI, een uitzonderlijke uit stalling van de lijkwade georganiseerd. Dit jaar was het immers 1900 jaar geleden, dat Jezus Christus de kruisdood gestorven was. De vraag van de paus was in tegenstelling met de houding van de kerk tegenover de lijkwade van Turijn. Wie de kerkelijke documenten en pauselijke uitspraken over de religieuze waarde van deze relikwie naast elkaar legt, zal immers zijn twijfels behouden. Het is dan goed, de middeleeuwse uitspraak «De ene bul vervangt de andere bul» in herinnering te houden. Ook al hebben sinds paus Sixtus IV meer dan 20 pauselijke uitspraken de waarde van de lijkwade van Turijn bevestigd. Maar zonder definitieve erkenning... Met de uitstalling, werd in de barokke zalen van het luisterrijke «Palazzo Madama» in Turijn, een unieke tentoonstelling gehouden. Praktisch alle belangrijke dokumenten en getuigenissen over de lijkwade werden daar tentoongesteld. Duizenden gelovigen en belangstellenden schoven in lange rijen aan, om deze rijkelijk gedocumenteerde verzameling te zien. Hoogtepunt van de tentoonstelling was natuurlijk het bezoek aan de St.-Jans kathedraal van Turijn. Daar stond, boven het altaar, de lijkwade in haar volle grootte, duidelijk zichtbaar voor iedereen te kijk. Ontelbaren knielden daar ontroerd neer, oog in oog met de « Vera Icon », deze « niet door mensenhanden gemaakte afbeelding van Jezus Christus ». Wachters in gala-uniform hielden discreet de wacht. De belangstelling was zo overrompelend, dat men besloot de lijkwade regelmatig aan de menigte te tonen.'Zoals Carolus Borromeus, droegen nu acht prelaten de in een zwaar kader gevatte lijkwade naar buiten. Van op het terras werd de lijkwade dan aan de dichte menigte getoond. Alle geluid verstomde. Een plechtige stilte daalde over het reusachtige plein. Een bisschop zegende dan de eerbiedig geknielde massa. Velen die nog twijfelden aan de «echtheid» van de lijkwade keerden uit Turijn terug met de stellige zekerheid dat ze «een teken van God gezien hadden, dat Hij welwillend aan zijn kerk nagelaten heeft ». yt J;G X :C *

Toevallig kreeg een Franse dokter, Barbet, de foto's van Enrie onder ogen, tijdens een voordracht van pater d'Armailhacq op de «Conférences Lannaec». Aanvankelijk sceptisch, geraakte Dr. Barbet begeesterd door het onderwerp. Hij begon een reeks doorgedreven onderzoekin-

- 96 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 96

gen, en bereikte prachtige resultaten door experimenten op lijken en ook op levende personen. Voor Dr. Barbet opende zich een nieuwe wereld : de werkelijkheid was zoveel eenvoudiger dan hij aanvankelijk gedacht had ! De gegevens die men via een eenvoudig onderzoek van de lijkwade kon verzamelen, werden steeds opnieuw door zijn experimenten bevestigd. Dr. Barbet heeft zijn proeven duidelijk beschreven, en iedereen kon ze naar believen aan de waarheid toetsen. Een voorbeeld was de proef met een pas geamputeerde voorarm. We laten Dr. Barbet aan het woord in zijn boek «Les cinq plaies du Christ» (Ed. Dillen-Issoudun). «Doorheen de palm van een pas geamputeerde hand heb ik een «passienagel» (vierkante nagel van 8 mm zijde) geslagen. De nagel drong door de «derde ruimte », in het hout van de balk. Aan de voorarm heb ik geleidelijk een gewicht gehangen van 40 kg, zijnde de helft van het normale lichaamsgewicht van een manspersoon van ongeveer 1,80 meter. Na 10 minuten was de wonde reeds opengescheurd tot op de uiterste grens van de middelhand. Toen heb ik het geheel lichtjes geschud, wat meteen de scheuring van de handpalm veroorzaakte. Alleen een dunne vleeslaag en de huid hielden nog stand. Een nieuwe kleine schok deed de huid tussen de vingers afscheuren, en de voorarm viel van de balk ». Een seminarist deed opmerken dat het gewicht, dat aan de nagel hing, functie was van de krachtenverdeling, volgens de hoek gevormd tussen de armen van de gekruisigde en de verticale as van de «patibulum ». Dr. Barbet berekende deze hoek, uit de richting van de bloedsporen, zichtbaar op de linkerarm. Hij vond een hoek van 65 graden. Voor een lichaamsgewicht van 80 kilogram gaf dit volgens de krachtenverdeling 80/2 x cos 65° 9 5 kilogram op elke nagel. Dr. Barbet herhaalde deze proef, maar sloeg toen de nagel op de plaats waar, volgens de sporen op de lijkwade, de kruisiging gebeurd was: doorheen de pols. Hij herhaalde deze proef minstens twaalf maal; telkens werd de plaats van de nagel lichtjes gewijzigd. Zondçr uitzondering drong de nagel telkens, zonder veel weerstand, door in de « holte van Destot ». Nu bleef de arm stevig aan de balk en de wonde scheurde niet open. Uit het onderzoek van de bloedsporen rond de wonde door de pols bleek dat het hier om een betrekkelijk kleine bloeding ging ; de nagel had geen belangrijke ader geraakt, zodat zich geen mogelijke dodelijke bloedstorting voordeed. Tijdens deze proeven kreeg Dr. Barbet ongewild het antwoord op de vraag waarom op de lijkwa-

- 97 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 97

de slechts vier vingers te zien zijn : telkens de nagel doorheen de holte van Destot ging, werd een zenuw geraakt, waardoor de duim zich naar binnen boog en zo in de handpalm verborgen bleef. Dr. Messina heeft deze proeven later nogmaals uitgevoerd en bevestigde wat Dr. Barbet had vastgesteld. Dr. Barbet was wat voorzichtiger dan zijn voorganger prof. Delage. H i j bleef strikt neutraal en sprak nooit over de mogelijkheid dat de lijkwade van Turijn ooit omheep het lichaam van Jezus Christus kon gewikkeld zijn... Zijn commentaar was echter duidelijk genoeg. « Geen enkel kunstenaar heeft ooit een kruistafereel geschilderd, waarop een naakte figuur voorkomt. Uit de sporen van de geseling kan men duidelijk vaststellen dat dijen, rug, borst, armen en benen volledig onbedekt waren tijdens de kruisdraging. Ik daag elke schilder uit, die geen chirurg is of fysiologische studies heeft gedaan, de bloeddruppels op de lijkwade na te maken ! Hoe zou een middeleeuws schilder er ooit aan gedacht hebben de wonden van de doornenkroon, op de achterzijde van de rechterslaap dieper af te beelden ? Deze diepere wonden zijn veroorzaakt door het stoten van het hoofd tegen de zware dwarsbalk, die de veroordeelde op de rechterschouder droeg ». Dr. Barbet bestudeerde ook nauwkeurig de nagelwonden doorheen de voeten. Uit de bloedsporen kon hij afleiden dat de linkervoet voor de rechter stond, iets wat op de meeste kruisbeelden net andersom afgebeeld is. Het centrum van de bloedstromen situeerde Dr. Barbet in een rechthoekig vlak, iets dichter bij de binnenrand van de linkervoet, en iets groter bij de buitenrand van de afdruk van de rechtervoet, direkt voor het gewricht van Lisfranc (gewricht tussen de v i j f middelvoetsbeenderen en de voetwortel - Latijn = articulatio tarsometatareae), in de as van de ruimte die de scheiding vormt van de tweede en de derde teen. Hoe middeleeuwse kunstenaars dergelijke details over het hoofd zagen, bewees een onbekende schilder, toen hij in 1516 de kopie van de originale lijkwade maakte voor Margaretha van Oostenrijk, nu bewaard in de St. Gummarus-kerkschat te Lier. Omdat niet alle tenen op de lijkwade zichtbaar zijn, verbeterde de schilder deze «fout », door de tenen van de rechtervoet, verborgen door de linkervoet, toch af te beelden. Hierdoor liggen deze tenen afwijkend van de as van de voet. Fout die ongewild getuigt van het ontbreken van elke kunstmatigheid bij de echte reliek ! Dokter Barbet analyseerde de foto's nauwkeurig, en bevestigde de besluiten van Delage en Vignon : de afdrukken op de lijkwade

- 98 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 98

van Turijn waren deze van een man die de kruisdood gestorven was. Zonder de minste twijfel lokaliseerde Dr. Barbet de plaats der verschillende wonden: de geseling, de lanssteek in de zijde, de wonden van de doornenkroon, de kneuzingen veroorzaakt door de verschillende valpartijen en het dragen van de zware dwarsbalk. Hij beschreef de lijkwade: «als een ongelooflijk echt document », zonder evenwel in de «fout» van zijn voorganger prof. Delage te hervallen. Barbet steunde nooit op religieuze bronnen ! Wel onderstreepte hij, dat het voor hem onverklaarbaar was, dat een linnen doek, dat met zekerheid vijf eeuwen oud was, nog dergelijk duidelijke afdrukken kon vertonen. Het leek wel alsof die afdrukken onuitwisbaar waren. De wetenschap stond voor een nieuw raadsel. Opnieuw werden allerlei proeven gedaan, om aan te tonen hoe dergelijke afdrukken eventueel ontstaan zijn. Latere proeven van Dr. J. Volckringer met planten bewezen de mogelijkheid, dat afdrukken op linnen door direct contact kunnen ontstaan. Zoals Colson in 1902, bereikte men benaderende resultaten, maar nu slaagde men er niet in de lijkwade te reproduceren. Uit de debatten over de resultaten van Dr. Barbet resulteerden enkele belangrijke gevolgtrekkingen. Meerdere details leken in tegenspraak met de teksten van de bijbel. Triomf voor de tegenstanders, het bewijs dat de lijkwade een vervalsing was ? Uit de geschiedenis weten we hoe de kruisiging verliep. Wanneer we Griekse bronnen raadplegen, dan lezen we duidelijk dat een veroordeelde «zijn kruis moest dragen ». In feite droeg de veroordeelde een soort juk, dat op de borst en schouders rustte. Het juk reikte tot circa 1,7 meter en de veroordeelde werd hieraan met gespreide armen gebonden. Gebogen onder dit juk, werd de gans naakte ongelukkige dan door de straten voortgejaagd door zijn meester of diens beul. Gans de weg werd de ter dood veroordeelde dan met de roede gegeseld. Jezus Christus werd volgens de kneuzingen op de lijkwade op een andere manier naar zijn ultieme martelplaats gevoerd. Christus droeg zijn «kruis» alleen figuurlijk ! In feite droeg hij het «patibulum,»(dwarsbalk). Door het verschil in kneuzingen tussen de beide schouders kon men besluiten dat Christus de circa 1,70 meter lange dwarsbalk, met een gewicht van om en bij de dertig kilogram, hoofdzakelijk op de rechterschouder heeft gedragen. Waarschijnlijk was zijn rechterarm omhoog tegen deze balk gebonden, terwijl het andere uiteinde aan de linker enkel bevestigd was. De diepe kneuzingen aan de knieën en het aangezicht bevestigen

- 99 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 99

Detail van de lijkwade. Duidelijk ziet men een nagelwonde door de pols. De tweede wonde ligt onder de bovenliggende hand verborgen. Foto : Bocca - Messina - Salvi (Bilan Congres 1978).

Rekonstruktie van de geseling. Duidelijk ziet men D hoe de richting der slagen verschillend is, wat er op wijst, dat minstens twee beulen van ongelijke grootte, links en rechts staande van hun slachtoffer, aan het werk waren. Foto : Prof. Rodante (Bilan Congres 1978).

- 100 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 100

- 101 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 101

dat Jezus zich bij zijn verschillende valpartijen niet kon beschermen ; telkens viel hij pal op zijn gelaat tegen de stenen. De wonden en kneuzingen op de knieën, de ellebogen en het gelaat, kunnen niet veroorzaakt zijn door geseling of vuistslagen. Ze zijn het gevolg van verschillende valpartijen. De film «Jesus Christus Superstar» geeft een goed beeld van dergelijke kruisiging. De veroordeelde droeg alleen de dwarsbalk op zijn lijdensweg. Ter plaatse werd hij met gespreide armen op de balk gebonden en door de polsen aan het hout vastgenageld. Vervolgens werd de dwarsbalk met de gekruisigde omhoog ge hesen en aan een klaarstaande stelling bevestigd. Dan werden beide voeten met één nagel aan het stipes (de verticale kruisbalk) genageld. Dit was lange tijd een punt van tegenstrijdigheid. Waarom zou men beide voeten niet afzonderlijk vastnagelen ? Opgravingen ten noordoosten van Jeruzalem (1968), brachten het antwoord : op de begraafplaats van Giv'hat-ha-mivtar vond men het lichaam van een gekruisigde. Volgens de gevonden teksten had men hier te doen met Jehohanan-ben-Haggôl. Alle veronderstellingen dat men hier mogelijk het lichaam van Jezus Christus gevonden had, werden de bodem ingeslagen door het feit dat bij deze gekruisigde de beide benen gebroken waren. Een bijzonderheid viel op : hier waren de beide hielen doorboord door eenzelfde nagel. Alle twijfel was uitgesloten, want de nagel stak nog door beide hielen ! Een uitzonderlijke vondst, want kruisnagels waren in de eerste eeuwen een gezochte talisman tegen koortsen en allerlei ziekten. Uit de kneuzingen aan de polsbeenderen kon men opmaken dat ook deze man door de polsen gekruisigd is geworden. De gevonden nagel was omgebogen en kon daardoor waarschijnlijk moeilijk verwijderd worden. Volgens de Romeinse gewoonte was het een «passienagel» van 8 mm vierkant en 17,5 cm lengte. Remi V a n H a e l s t

- 102 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 102

Lï¿½Electro L U M O N c.v.

ELEKTRISCHE I N S TA L L AT I E S : nieuwbouw - vernieuwing - herstellingen

VERLICHTING : Op n e t s p a n n i n g o f l a a g s p a n n i n g In w o n i n g , w i n k e l o f t u i n : - verkoop armaturen - advies en plaatsing

DOE HET ZELF : voor nieuwbouw o f v e r n i e u w i n g v a n Uw i n s t a l l a t i e : - b e s t e l Uw m a t e r i a a l b i j o n s - g r a t i s advies

E l e c t r o L U MON c.v. Raymond ROELANDS Vinusakker 2 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 03/664.18.88

Luc PEETERS Vinusakker 7 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 03/664.75.95

- 103 -

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 103

MET HET OOG OP... MORGEN

r n.DEwobiisposL Laat d1ucht voor U-werken

r�a.oEuos) Merellaan 57 B-2080 Kapellen (Mariaburg) Tel. 03/665.08.64 Fax. 03/665.34.96

PV.13.n.

Advies, ontwerp, uitvoering, service van — Buispostsystemen — Rallypostsystemen

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 104

� AB

H V 33

•

�� P t��PPPP v C11Cn �-`p8016 Qq�6 M�ie11�a��51 �� -ra t131�1'�' Oa

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 105

3e H E E M K U N D I G E BOEKENBEURS Zondag 24 februari 1991 van 10 t o t 18 uur in de zaal "Ekers Hof" Groot Hagelkruis 6 , Ekeren Inrichter: HEEMKRING EKEREN met de medewerking van Heem- en Geschiedkundige verenigingen u i t de Provincie Antwerpen Er k a n d e e l g e n o m e n w o r d e n d o o r v e r e n i g i n g e n , z o w e l als d o o r p a r t i c u l i e r e n . A l l e vormen v a n p u b l i c a t i e s kunnen aangeboden worden: N i e u w e e n o u d e b o e k e n e n t i j d s c h r i f t e n , Antikwarische- e n tweedehandsboeken, Prenten e n p o s t k a a r t e n , Va a n t j e s e n l a n d k a a r t e n , Bibliofiele uitgaven, etsen, enz. Vo o r n a d e r e i n f o r m a t i e : HEEMKRING EKEREN Secretariaat: H o f van D e l f t l a a n 20,2180 E k e r e n Te l . : 0 3 / 6 4 5 . 6 4 . 7 2 .

Hobonia - 19de jaargang - nr. 3 - juli 1990 - p. 106

�

♦