Hobonia 1991-3 juli

Verantwoordelijk uitgever

Driemaandelijks tijdschrift

P. Arren Bredabaan 849 2990 Wuustwezel

20° JAARGANG - 1991 juli - augustus - september Afgiftekantoor Kapellen 1

I n " D E P L ATA N E N " - H o o g b o o m s t e e n w e g 1 1 3 - w o r d t d i t j a a r e e n o p g e merkt j u b i l e u m g e v i e r d :

125JAARGEMEENTELIJKONDERWIJS IN HOOGBOOM Tekening: A n d r é Mariën

INHOUD : Samenstelling bestuur Hobonia

blz. 6 8

125 J a a r G e m e e n t e l i j k O n d e r w i j s i n Hoogboom

H.

Antwerpen i n 1891 ( d e e l 2 )

De S i t t e r

blz.

69

R. A l a r d o t

blz.

79

Kroniek van Kapellen: P a c h t e r Jan

R. R o e l a n d s

blz.

89

K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : D e wapens v a n d e bisschoppen v a n Antwerpen - 1 2 .

Carolus d'Espinosa

J.

blz.

93

De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( 2 3 )

R. Va n H a e l s t

blz.

99

De K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : T o r e n h o f in Brasschaat

P.

blz.

109

blz.

115

blz.

117

blz.

122

Goolenaerts

Arren

Reeds g e p u b l i c e e r d e k a s t e l e n i n H o b o n i a Antwerpenaars i n d e Raad v a n B r a b a n t : 11 : M a l i n e u s Door d e P o s t e r i j e n o p g e l e g d e r e k l a m e !

J.

Goolenaerts

- 67 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 67

HOBONIA

KULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR VOORZITTER (contactadres)

2

: 9

5

Raymond ROELANDS, Vinusakker 24, 0 Hoogboom - Kapellen tel. 664.18.88

SECRETARIS

: Paul ARREN, Bredabaan 849, 2990 Wuustwezel tel. 663.13.31

PENNINGMEESTER

: Harry DE SITTER, Vinusakker 60, 2950 Hoogboom - Kapellen tel. 664.80.33

LIDGELD

: 350 F per jaar voor gezinsbijdrage; te storten op rekening nr. 220-0375733-88

—6 8 —

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 68

125 Jaar

GEMEENTELIJK ON in I1ooboom

/-7

tI, ls.•

I lIr' MId d Ir. . Ill4IIIl i1�1 LI�•� . .

1.

+ ▶ .-i���� ,'i,.

t�, - . . � __ _i.S.��.a�•'a�_ T I t ` � I I

�

.

.-�..'.'

Y

�,/�J�\ � � / �

�.

.

� \ c a - _ -��

Een uitgave van de Culturele Heemkring HOBONIA - oktober 1991 —6 9 —

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 69

125 jaar GEMEENTELIJK ONDERWIJS in Hoogboom Net 1 2 5 j a a r g e l e d e n w e r d e r i n h e t t o e n m a l i g e E k e r s e g e h u c h t Hoogboom v a n s t a r t g e g a a n m e t e e n g e m e e n t e s c h o o l .

Het i s d a n o o k n . a . v . d i t j u b i l e u m d a t d e z e u i t g a v e i n h e t kader v a n h e t opzoekingswerk van de C u l t u r e l e Heemkring Hobonia t o t s t a n d i s gekomen.

Het l i g t v o o r d e h a n d d a t h e t a l s e e n g e m i s t e k a n s z o u m o e t e n beschouwd w o r d e n , a l s w e b i j d e z e g e l e g e n h e i d n i e t e v e n terugblikken op deze t o c h v r i j l a n g e g e s c h i e d e n i s v a n h e t plaatselijk onderwijs.

De E k e r s e g e s c h i e d s c h r i j v e r s Hendrik K a n o r a e n F r a n s Bresseleers hebben e r v o o r gezorgd d a t v e l e g e b e u r t e n i s s e n e n realisaties u i t lang vervlogen tijden voor het nageslacht z i j n bewaard g e b l e v e n . H e t i s d a n o o k d a n k z i j h u n n i j v e r e a r b e i d en h u n e x a c t e n o t i t i e s d a t w i j n u n o g d e k a n s h e b b e n t e r u g t e grijpen naar ons eigen r i j k e verleden.

In 1866 w e r d e r i n Hoogboom e e n gemeenteschool o p g e r i c h t , waarvan d e oude l o k a l e n n o g s t e e d s t e z i e n z i j n l a n g s h e e n d e Hoogboomsteenweg. O v e r a l i n h e t Vlaamse l a n d v i n d t m e n trouwens h e e l w a t openbare gebouwen u i t d e z e l f d e p e r i o d e i n d e eerste decennia na de Belgische onafhankelijkgheid. D e n k m a a r even a a n d e v e l e o n d e r w i j s i n s t e l l i n g e n , 1 ' l i t i e c o m m i s s a r i a t e n , gemeentehuizen e n stationsgebouwen o p h e t p l a t t e l a n d . O v e r a l getuigen z i j v a n een zelfde sober en s o l i e d karakter.

Daar w a a r d e i n r i c h t e n d e o v e r h e d e n v o l d o e n d e a a n d a c h t h e b b e n besteed aan h e t onderhoud van a l d e z e g e b o u w e n v a n o p e n b a a r nut, k a n men z e o o k n u n o g o v e r a l a a n t r e f f e n . H e t l a n d e l i j k e karakter dat ze uitademen b l i j f t een w a r e s c h a t d i e b e s l i s t waardering C . . . herwaardering) v e r d i e n t . E r i s i n o n s k l e i n e land a l genoeg waardevols n a a r de b l i k s e m geholpen.

Dat h e t v r o e g e r e g e m e e n t e b e s t u u r v a n E k e r e n z i c h t e r d e g e v a n z i j n t a a k gekweten heeft, mag b l i j k e n u i t h e t f e i t d a t a l l e gemeentelijke scholen op Ekers grondgebied n o g g e h e e l i n t a c t z i j n en nog d a g e l i j k s g e b r u i k t worden.

Na d e g r e n s c o r r e c t i e v a n H o o g b o o m o p 1 j a n u a r i 1 9 8 3 , w a a r d o o r deze w i j k a a n d e f u s i e m e t A n t w e r p e n o n t s n a p t e e n a a n K a p e l l e n gehecht werd, e r f d e h e t n i e u w e K a p e l s e g e m e e n t e b e s t u u r e e n gemeenteschool, g e l e g e n l a n g s h e e n d e Hoogboomsteenweg.

Dat h e t h u i d i g e g e m e e n t e b e s t u u r z i c h w e l l i c h t m e t n o g m e e r dynamiek i n z e t t e v o o r h e t behoud e n d e v e r d e r e u i t b o u w van z i j n school d a n z i j n v r o e g e r e Ekerse voorganger, m a g b l i j k e n u i t d e realisaties v a n a c h t . daar g e m e e n t e l i j k o n d e r w i j s t e K a p e l l e n -Hoogboom.

In d e z e k o r t e t i j d s p a n n e w e r d e n a l l e l a t e r b i j g e b o u w d e l o k a l e n opgefrist en werd e r z e l f s een geheel nieuw complex b i j g e b o u w d met p o l y v a l e n t e k l a s l o k a l e n .

- 70

-

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 70

En j u i s t i n d i t jubileumjaar w e r d e r o o k e e n v o l l e d i g e renovatie en r e s t a u r a t i e v a n d e 1 2 5 -jaar o u d e k l a s l o k a l e n gerealiseerd. H i e r b i j werden a l l e nodige aanpassingen v e r r i c h t m.b.t. d e heersende v e i l i g h e i d s - en comfortvoorschriften.

Dat a l d e z e i n v e s t e r i n g e n b i j z o n d e r z i n v o l z i j n , m a g b l i j k e n uit het f e i t dat n i e t minder dan 120 lagere schoolkinderen, 100 leerlingen van de muziekacadamie e n c i r c a 8 0 jongeren v a n h e t jeugdatelier dagelijks gebruik maken v a n d e z e gemeentelijke infrastructuur. N e e m d a a r b i j dan nog de wekelijkse r e p e t i t i e s van t w e e z a n g k o r e n e n e e n m u z i k a a l g e z e l s c h a p u i t Hoogboom, d a n bemerkt men a l v l u g d a t h e t o u d e s c h o o l t j e v a n w e l e e r , i s uitgegroeid t o t een i n s t e l l i n g van algemeen openbaar n u t , w a a r kinderen en volwassenen elkaar t r e f f e n i n een bijzonder f r a a i e en d e g e l i j k u i t g e r u s t e o m g e v i n g .

Dat h e t h u i d i g e K a p e l s e g e m e e n t e b e s t u u r d a n o o k k a n r e k e n e n o p de w a a r d e r i n g v a n a l d e g e b r u i k e r s , k i n d e r e n e n v o l w a s s e n e n , zal e e n i e d e r d u i d e l i j k z i j n . D e z e e r k e n t e l i j k h e i d g a a t vanzelfsprekend n a a r h e t g a n s e beleidsteam. M a a r o n t e g e n s p r e k e l i j k mag t e n b a t e v a n d e g e s c h i e d s c h r i j v i n g n i e t v e r g e t e n worden d a t d e z e r e a l i s a t i e s v o o r a l d a n k z i j d e e n e r g i e k e i n z e t van d e Hoogboomse s c h e p e n v o o r o n d e r w i j s , R e n ĂŠ B u y s t , e n z i j n a l even dynamische c o l l e g a v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r e n schepen v o o r openbare w e r k e n D i r k Va n M e c h e l e n , t o t s t a n d z i j n k u n n e n komen.

De p l a a t s e l i j k e b e v o l k i n g d u r f t d a a r b i j z e l f s r e k e n e n o p e e n verder i n stand h o u d e n e n u i t b o u w e n v a n z i j n Hoogboomse gemeenteschool.

Wa t n u v o l g t w e r d g e n o m e n u i t h e t b o e k v a n d e E k e r s e g e s c h i e d schrijvers Frans Bresseleers en Hendrik Kanora : " De G e s c h i e denis van het onderwijs t e Ekeren. "

klasfoto ]ste en 2de leerjaar (omstreeks 1925) - 71 --

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 71

Hoogboom : de Gemeenteschool.

Vóór de oprichting van de eerste lagere school te Hoogboom, bestond op Het Heiken een « oordjesschool ». In het huis rechtover de hoeve van landbouwer Gabriëls woonde Frans 'Mattheuse.

Hij was gedeeltelijk lam en gaf onderwijs aan groote jongens.

Zijn vrouw leurde met stoffen. Mattheuse was in zijn jeugd een flinke leerling geweest te Ekeren in de school van Alexander Van de Poel. Hij leefde in de beste verstandhouding met de geestelijke overheid en hij bereidde de kinderen in zijn oordjesschooI voor tot den catechismus.

De Gemeenteschool begon i n 1866. Vermits de Zusterschool eerst later aanving, was de gemeenteschool in het begin gemengd, voor meisjes en jongens.

Het had heelwat geduurd, alvorens de gemeenteraad vast bepaalde, dat de school zou komen op de plaats waar zij nu nog staat. Oorspronkelijk bedacht men de school veel verder op den Hoogboomschen steenweg te zetten, naar den kant van den Eikelenberg toe. Het schoolgebouw aldaar zou dienst doen voor de kinderen niet alleen (ider Hoogboom-Ekeren, maar ook voor degenen der gehuchten : Hooge Kaart, Eikelenberg, Heide en omstreken, afhangende van de Gemeente Brasschaat. Wijl Brasschaat niet wenschte tusschen te komen in de kosten van het gebouw, oordeelde Ekeren het geraadzamer het schoolgebouw te plaatsen op een punt, dat het midden vormde tusschen Hoogboom en de gehuchten Leugenberg, Breedestraat, Heiken en Vloeiende.

Deze meening deelde de Opziener van het lager onderwijs echter niet ; volgens hem moest de school uitsluitelijk opgericht worden voor de sectie Hoogboom en dus niet zoo ver naar den Leugenberg toe. De opziener kreeg gelijk en zijn plan werd gevolgd.

In 1866 kocht de gemeente Ekeren van den heer Baron de 't Serclaes een stuk grond, groot 30 are, voor de som van 1200 fr., en nog in April van hetzelfde jaar werd het bouwen van een schoollokaal met onderwijzerswoning toegewezen aan H. De Graaf van St.-Job-in-'t-Goor, voor 14.000 fr.

Men wachtte echter niet om de school te beginnen totdat het nieuw gebouw klaar was. Voorloópig huurde men een schuurke en men richtte in die plaats de school in.

Op 18 Januari 1866 benoemde de gemeente tot eersten onderwijzer te Hoogboorn : Steyaert Antonius Emmanuel, gediplomeerd in de Normaalschool te Lier, en sedert 1862 hulponderwijzer aan de gemeenteschool te Wuustwezel.

Eens het nieuwe schoolgebouw in orde, kwám meester Steyaert met zijn leerlingen over naar deze school.

- 72 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 72

De gemeenteschool van Hoogboom moest in 1879 de noodlottige gevolgen ondervinden van den toen heerschenden schoolstrijd. E r kwam een gemengde vrije school naast de officiëele.

Deze laatste liep nagenoeg ledig.

Voor de 4 meisjes, die de school van Meester Steyaert b e zochten, werd er door de gemeente, na lang aandringen, een kursus ingericht voor vrouwelijk handwerk. Er bestond toen nog altijd slechts één lokaal in de gemeenteschool en daarom moesten de lessen van handwerk gegeven worden buiten de gewone klas-. uren. D e vrouw van den onderwijzer Steyaert werd met den kursus gelast.

Op 30 December 1884 besloot de gemeenteoverheid tot de afschaffing van de gemeenteschool te Hoogboom : het aantal leerlingen was werkelijk te gering ; meest al de kinderen gingen naar de vrije gemengde school. Onderwijzer Steyaert werd i n beschikbaarheid gesteld.

In de vrije gemengde school, opgericht in 1879, had sedert haar stichting gestaan onderwijzer Peeters, van Zoersel. Deze had als onderwijzer geen voldoening gegeven en de vrije school was overgegaan n a a r d e Zusterschool. H e t w a s omstreeks 1882-1886, dat de jongens u i t de vrije school onderricht ontvingen bii de Zusters.

Meester Steyaert u i t d e gemeenteschool, o p wachtgeld gesteld, verliet Hoogboom. De gemeenteschool stond ledig en het schoolhuis werd verhuurd.

Op verzoek van den heer Baron Osy, volksvertegenwoordiger, werd i n November 1884 d e vrije gemengde school, bestuurd door de Zusters, aangenomen school.

Een veertigtal inwoners van Hoogboom richtten op 11 April 1885, aan den Heer Minister van Binnenlandsche Zaken en Openbaar Onderwijs een verzoekschrift, om te bekomen, dat de aldaar afgeschafte gemengde gemeenteschool terug zou geopend worden en de in beschikbaarheid gestelde onderwijzer terug i n dienst zou komen.

Het bleek echter achteraf dat, 1° meest al de onderteekenaars van het rekwest niet goed bekend waren met den inhoud en het doel, want het verzoekschrift was in ' t Fransch opgesteld en slechts enkelen onder hen kenden die taal ; 2° amper 10 van de 37 onderteekenaars waren menschen met schoolgaande kinderen.

Het verzoekschrift bleef aldus zonder gevolg en de gemeenteschool zou ledig 'blijven staan.

Meester Steyaert heeft toen niet lang meer geleefd... I n de beraadslagingen van den gemeenteraad in 1888, vonden wij een vraag van Wwe Steyaert voor deelname in het rustgeld.

- 73 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 73

Op het einde van 1886 vroeg de bestuurster der aangenomen gemengde school, gebruik te mogen maken van het gemeentelokaal, ten einde er de school voor jongens in te richten. Zulks werd toegestaan op voorwaarde, dat zij op eigen kosten dit lokaal in goeden staat hield. De aangenomen jongensschool bevond zich aldus i n het lokaal der gemeentelijke jongensschool ; en het onderwijs aan de jongens werd verstrekt door een Zuster van de Congregatie van den H. Jozef Calasanz (Vorselaar) .

In 1889 besloot het schoolkomiteit de geestelijke onderwijzeres in de aangenomen jongensschool te vervangen door een onderwijzer. Op 1 Oktober 1889 trad aldus in dienst als aangenomen onderwijzer : Mouwen Lodewijk, geboren te Brasschaat (Eikelenberg), op 5 Maart 1870, gediplomeerd te St.-Niklaas, op 3 Augustus 1889.

Deze nieuwe onderwijzer had sedert zijn geboorte te Hoogboom verbleven ; zijn lager onderwijs had h i j t e Brasschaat ontvangen bij vader Cl. De Bièvre, die hem tot de studie in de Normaalschool te St.-Niklaas opleidde.

Hij genoot een jaarwedde van 1.000 frank, waarin begrepen de vergoeding voor het reinigen der lokalen en het leveren der kolen voor de verwarming in den Winter.

Het aantal leerlingen in de jongensschool bedroeg 27. Met den bouw van het Fort te Kapellen, op het einde der 19e eeuw, klom het leerlingenaantal tot 54. • Bij zijn huwelijk, in 1896, betrok de aangenomen onderwijzer Mouwen het schoolhuis, dat tot dan toe sedert 1885 verhuurd was geweest aan kunstschilder Delderenne.

Op 6 Augustus 1898 veranderde de aangenomen jongensschool in gemeenteschool, om het bestaan van den onderwijzer op die wijze te verzekeren. De aangenomen onderwijzer Mouwen werd benoemd tot gemeenteonderwijzer.

Toen in 1900 -de jongensschool geopend werd i n EkerenDonk, ging Meester Mouwen van Hoogboom over naar de Donk.

In zijn plaats te Hoogboom noemde de gemeenteraad op 1 September 1900 : Bogaerts Maria Frans Joze f,, geboren te Viersel, op 7 Augustus 1867, gediplomeerd in de Normaalschool te Mechelen en sedertdien onderwijzer aan de aangenomen school te Massenhoven.

Ter oortake van de onvoldoende lokalen in de aangenomen meisjesschool te Hoogboom, was het in 1911 onmogelijk geworden de kleine jongens nog langer daar te houden. E r kwam alsdan een plaats open van hulponderwijzer in de gemeentelijke jongensschool t e Hoogboom. D e gemeenteraad benoemde o p 23 September 1911: Antheunissens Edward, gediplomeerd aan - 74 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 74

de Normaalschool te Mechelen. Deze onderwijzer zou te Hoogboom in de 2e klas het onderricht geven. I n , 1913 ging deze onderwijzer over naar de scholen in het Centrum en in zijn plaats kwam te Hoogboom : Boogaerts Theophiel, geboren te Oelegem, op 17 Maart 1893, gediplomeerd te St-Truiden en te Ekeren benoemd op 13 September 1913.

Toen de wereldoorlog in 1914 uitbrak, moest onderwijzer Boogaerts, als brancardier, het leger vervoegen.

Meerdere onderwijzers en onderwijzeressen hebben hem gedurende den oorlog in de jongensschool te Hoogboom vervangen, o. m.: Juffr. De Kimpe Charlotta Josephina, thans gemeentelijke onderwijzeres te Merksem ; Onderwijzer Van Hemeldonck Ernie! in 1916, deze ging over naar Brasschaat en is thans Schoolopziener voor het lager onderwijs in 't schoolkanton Turnhout ; Juffrouwen Van Acker Maria en Schoenmakers Joze f ina ; Onderwijzers Peters en Matthijsen, thans onderwijzers aan de gemeentescholen te Ekeren In Februari 1915 nam hoofdonderwijzer Bogaerts ontslag en werd gepensioneerd. Op 7 Maart 1916 benoemde de gemeente tot opvolger : Vermeulen Alfons, geboren te Berlaar op 6 Maart 1881, gediplomeerd te Mechelen in 1902, en sedert 1903 onderwijzer aan de gemeentejongensschool te Ekeren-Donk.

Deze hoofdonderwijzer moest echter al spoedig in ziekverlof gaan en keerde nooit meer in de school weer. Hij stierf te Berlaar,, op 8 Oktober 1919.

In September 1917, was in zijn plaats als tusschentijdige hoofdonderwijzer gekomen : Bresseleers Frans Jan, geboren te Ekeren op 2 2 December 1897, gediplomeerd in de Normaalschool te Mechelen op 21 Juli 1917, en vast benoemd aan de gemeentescholen te Ekeren, op 5 December 1917.

Na den oorlog keerde onderwijzer Boogaerts weder; hij trad terug in dienst te Hoogboom. Onderwijzer Bresseleers Frans ging over naar de scholen in het Centrum.

Bij den dood van hoofdonderwijzer Vermeulen, werd deze opgevolgd door Janssens Frans Jozef, geboren te Vorselaar, op 3 Oktober 1890, gediplomeerd te St.-Truiden in 1909 en in ditJ zelfde jaar hulponderwijzer benoemd te Ekeren.

Onderwijzer Boogaerts Theophiel ging, op zijn verzoek, in September 1936 over naar de gemeentelijke jongensschool van St-Mariaburg (Ekeren). Meerdere plaatsvervangers - - tusschentijdige onderwijzers - - - kwamen in zijn plaats en einde 1937 bestond het onderwijzend personeel aan de gemeentelijke jongensschool te Hoogboom uit : Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 75

1° Hoofdonderwijzer Janssens Frans, hooger vermeld ; 2° Onderwijzer Van der Steen Jan, geboren te Poppel, den 4 Februari 1909, in dienst getreden te Hoogboom, op 10 Mei 1937. Deze onderwijzer vervangt voorloopig den vast-benoemden onderwijzer Van der Steen Jos, die door den legerdienst belet is zijn ambt van onderwijzer te Hoogboom uit te oefenen.

In 1937 werden merkelijke verbeteringen aan de school toegebracht, o . m . : d e koer werd volledig gedalleerd ; nieuwe hangars werden op de speelplaats aangebracht en de klaslokalen werden in een sierlijk modern kleedje gestoken.

Het aantal leerlingen, dat in 1920 tot in de negentig was gestegen, zakte geleidelijk tot ± 60 in 1937. De oorzaken van de vermindering van het leerlingenaantal moet toegeschreven worden : 1° aan het aantal minder geboorten ; 2° aan het feit, dat de bevolking te Hoogboom niet zoozeu aangroeide als op andere plaatsen, tegen groote verkeerswegen gelegen ; 3° aan den welstand der bevolking, die de jongens naar betalende scholen zendt; en 4° aan het gebrek van een Ode graadklas, waardoor de leerlingen van 1 3 en 1 4 jaar, het onderricht moeten volgen te St-Mariaburg of te Ekeren--Centrum. *

•

•

Avondschool.

Het gemeentebestuur richtte i n 1906 avondleergangen in.

De lessen werden beschouwd als herhalingslessen. Z i j hadden voor doel de aangeleerde stof uit het lager onderwijs grondig te herhalen en zoo mogelijk nog wat uit te breiden, vooral wat betrof de hoofdvakken : rekenen, taal en schrift. In 1920 was het toegelaten de helft van den tijd te besteden aan het onderwijs van de Fransche taal. Het gemeentebestuur schafte de avondschool af in 1923, omdat er gelegenheid bestond in de omgeving vakleergangen te volgen. Daar het verplicht onderwijs van jaar tot jaar den uitslag van het lager onderwijs verbeterde, was het doelmatig de volwassenen aan te sporen vakleergangen te volgen.

• - 76 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 76

Twee generaties Hoogboomse onderwijzers

klasfoto 4de, 5de en 6de leerjaar (omstreeks 1932) meester Theofiel Boogaerts

klasfoto 3de en 4de leerjaar (omstreeks 1960) meester Guido Boogaerts - 77 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 77

Uit wat i n de vorige bladzijden t e lezen v i e l , l e e r t m e n v l u g dat h e t o n d e r w i j s i n Hoogboom r e e d s e e n b i j z o n d e r b o e i e n d e geschiedenis h e e f t doorgemaakt.

Vo o r d e H e e m k u n d i g e K r i n g H o b o n i a i s e r n o g w e r k a a n d e w i n k e l .

Het l i g t v o o r d e h a r d a t a c h t e r d e g e s c h i e . s c h r i j v i n g v a n d e heren B r e s s e l e e r s e n Kanora geen p u n t k a n gezet worden.

Dit 1 2 5 - j a r i g j u b i l e u m kan w e l l i c h t een aanzet z i j n om o o k d e verdere e v o l u t i e van de v o o r b i j e 50 j a a r eens onder handen t e nemen.

Dat h e t o n d e r w i j s i n Hoogboom, o n d a n k s d e t r e n d t o t g r o o t schaligheid de laatste j a r e n , h e l e m a a l n i e t d o o d i s , wordt bewezen d o o r d e f e i t e n .

In 1 9 8 8 w e r d e r e e n p r o t o c o l o n d e r t e k e n d t u s s e n d e i n r i c h t e n d e machten v a n b e i d e p l a a t s e l i j k e s c h o l e n , w a a r b i j e r g e o p t e e r d werd v o o r e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k b a s i s o n d e r w i j s i n Hoogboom. Z o werken n u d e v r i j e k l e u t e r s c h o o l e n d e g e m e e n t e l i j k e l a g e r e school r e e d s e n k e l e j a r e n z e e r c o n s t r u c t i e f samen.

Dit samengaan w e r d u i t e i n d e l i j k g e r e a l i s e e r d n a l a n g e onderhandelingen e n b e s p r e k i n g e n w a a r b i j v o o r a l e e n vertegenwoordiging van d e o u d e r s h e t i n i t i a t i e f i n h a n d e n had.

Dat h e t o n d e r w i j s i n Hoogboom v a n d e z e s a m e n w e r k i n g s n e l d e vruchten mocht plukken, wordt bewezen door h e t l e e r l i n g e n a a n t a l .

Zowat 2 0 0 k i n d e r e n l o p e n n u d a g e l i j k s s c h o o l i n h e t B a s i s o n d e r w i j s De Platanen.

Na 1 2 5 j a a r b i j z o n d e r r i j k e o n d e r w i j s g e s c h i e d e n i s v o o r o n s kleine gehucht, k i j k e n w e r e e d s u i t n a a r h e t v o l g e n d e jubileumjaar. Wa t w o r d t h e t i n h e t j a a r 2016 ?

G e e n nood ! met v e e l e n e r g i e e n g o e d e m o e d o p n a a r d e 1 . 5 0 !

Harry DE SITTER, s c h a t b e w a a r d e r

P. S. Dit artikel w e r d samengesteld speciaal v o o r h e t p e r i o d i e k " H080.8Id " n r . 2 - 2 0 s t e j a a r g a n g van d e g e l i j k n a m i g e C u l t u r e l e Heemkring.

Omwille v a n d e b e t r o k k e n h e i d e e t d e d e school nam H o b o n i a h e t i n i t i a t i e f am d i t a r t i k e l a p a r t u i t t e g e v e n e n g r a t i s t e verspreiden onder a l l e ouders van l e e r l i n g e n d i e i n Hoogboom school lopen.

Obk d e g e m e e n t e l i j k e o v e r h e i d , e i g e n a a r v a n h e t 1 2 5 - j a a r o u d e g e b o u w, h e t g a n s e s c h o o l t e a m e n d e v r i e n d e n k r i n g v a n D e Platanen ontvangen v a n d e Heemlering e e n e x e m p l a a r.

- 78 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 78

Antwerpen in 1891

(vervolg)

OPENBAAR VERVOER Spoorweg, diligences en paardentram zijn een vertrouwd beeld in de stad.

Behalve de Compagnie du Tramway Anversois kent Antwerpen volgende trammaatschappijen: -Tramways Nationaux: lijn Suikerrui-Albertpark -Tramways du Sud d'Anvers: lijn Groenplaats-Hoboken-dorp -Tramway Maritime: lijn Stuivenberggasthuis-Montignystraat via de Scheldekaaien - Compagnie du Tramway de Wilrijck: lijn St.-Jansvliet- "Dikke Mee" (rijtuigen bespannen met twee poneys) -Société des Tramways Déraillables: Van Schoonbekeplein-Draakplaats (ingehuldigd op 4 april 1891) -Tramways du Nord d'Anvers: lijn Klapdorp-Merksem-ljskelder (later opgeslorpt door de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen).

Bovendien rijdt een omnibuslijn met voertuigen met bovendek, hel rood en geel geschilderd, bespannen met twee trekpaarden, het traject Grote Markt-Draakplaats; zij loopt niet op sporen.

Een omnibusvoerder, die aan een reiziger een reeds eerder gebruikt tiket had verkocht, wordt door de tuchtpolitierechtbank veroordeeld tot één dag gevangenis.

In 1888 werd in de Antwerpse dokken een trambotendienst opgericht. Het ging de trambootjes blijkbaar niet voor de wind. De uitbating ging met talrijke moeilijkheden gepaard, deels te wijten aan de omstandigheden in de dokken, deels door het gebrek aan medewerking vanwege de havendiensten. De uitbaters bekloegen zich vele malen bij de havenkapitein over de moeilijkheden die ze ondervonden. Ze schreven talrijke brieven waarin werd geklaagd over de nonchalance van de sasseniers en ander havenpersoneel. Ze legden nog in 1888 een formele klacht neer tegen havenluitenant Curte die ze ronduit van onwil beschuldigden.

Na een half jaar uitbating daalde het aantal reizigers van 1000 tot 250 man per dag, en zagen de uitbaters zich genoodzaakt de dienst te schorsen.

Vanaf 1891 organiseert de scheepvaartfirma De Leeuw & Phillipsen een nieuwe dienst van trambootjes die vertrekt aan de Londenstraat en de reizigers voert naar de "Kongo", het uiterste punt van de petroleumdokken.

De ijzeren bootjes zijn ca twaalf meter lang, met in het midden een stoomketel en daarrond de

- 79 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 79

zitbanken, het geheel overdekt met tentzeil.

Het College van Burgemeester en Schepenen brengt op 4 juli 1891 de havenkapitein op de hoogte van de nieuwe toewijzing en wijst erop dat deze openbare dienst regelmatig moet verzekerd worden. Te dikwijls, luidt de brief, worden de boten opgehouden door de slechte wil van de schippers die de doorvaart in de dokken belemmeren. Aan de havenkapitein wordt daarom gevraagd, speciale maatregelen aan het College voor te stellen.

Veel aarde blijken deze "maatregelen" niet aan de dijk te brengen. Het regent klachten in juli en augustus, en in oktober 1891 stoppen de uitbaters voorgoed met de bootjestramlijn.

DE HAVEN

� _ �

!. . 9 ;

�

�

�' '

....J

.

.

.

+4 � !

.

.

,

,

�

`

.

.

4

1111.-.

1 �

~

�

'

i � l . . I

_

.�' �

rv�

` - ...�*+ �

�

,

�`7f�.

A

� :

R

i

l

i

�

2

�

?

�

`

1

µ í

�

�

M1

,

t

�

.

s

t

�

T � ,'_ye♦♦i e

m

,

s

. . �.

.

l

v

�

�

�f.,

� ,•�

t +

�

.

tit. ��

,

1

4�ree..-;...ar11t�`--� '

`< ; r � :.. s�▶s

_ . : , *.,▶�; .� f � .,,t� '

1

� !

w*.� -�;at'-: _.' " r i .�.. .� .-�+.,:tE,,,.a., ,

1 4,10

•

y �

�

.

� 4

�

�

�

�

.

4

Het Bonapartedok

Het verwondert ons niet dat de trambootjes een doorn in het oog van de échte scheepvaart zijn. Er heerst een onvoorstelbare drukte in de dokken. In 1891 wordt voor Antwerpen (Schelde en dokken) een totaal goederenverkeer van 8,5 miljoen ton genoteerd, met 4.461 aangekomen zeeschepen en 28.500 aangekomen binnenschepen.

De heersende economische krisis, de omstreden nieuwe landbouwpolitiek en een slechte oogst betekenen voor handel en scheepvaart een inzinking, maar in Antwerpen laat zich dat niet gevoelen. Er wordt gebouwd, uitgebreid, materieel aangekocht, firma's gesticht.

Op 30 januari 1891 wordt de S.A. Belge de Navigation à Vapeur Scaldis opgericht. De nieuwe rederij legt zich toe op de kustvaart.

Op 24 september 1891 wordt de feitelijke maatschappij Wijnnatie, gevestigd aan het Steen, omgevormd tot een Samenwerkende Vennootschap voor een termijn van 30 jaar, zoals maximum door een Wet van 1873 toegestaan. Deken van de Natie is Leonard Kenis.

—8 0 —

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 80

In 1891 zien we de bouw van een nieuw pakhuis van de Werf- en Vlasnatie, Hessenplein 23 (waar zich later, in 1970, de firma Bellekens zal vestigen).

In1891 neemt de Hessenatie, tot nu toe gevestigd in de Korte Noordstraat en de Dries, nieuwe gebouwen in gebruik op de Stijfselrui (door brand vernield in 1932).

Er worden nieuwe treinsporen gelegd: - op de westkaai 3de verbindingsdok - op de noordkaai van het Lefèbvredok - op de oostkaai van het 2de verbindingsdok.

Op 2 maart worden voor de Scheldekaaien vier hydraulische portaalkranen, met een hefvermogen van 1,5 ton, aangekocht bij de NV John Cockerill te Serain, tegen 47.760 frs.

Definitieve oplevering in september 1892.

In het Zuiderpershuis op de Waalse Kaai worden twee nieuwe stoomgeneratoren toegevoegd. Toegewezen aan de S.A. de Naeyer voor 25.600 frs.

Op 29 mei 1891 wordt het vier jaar oude Afrikadok omgedoopt in Lefèbvredok, naar de zopas overleden schepen van openbare werken, wegenis en gezondheid.

Ir Gustaaf Royers, directeur van de Dienst der Stadswerken, heeft een Europese faam opgebouwd in planning van havenwerken. Op 17 juli 1891 gaat hij in Zweden de ontwerpen beoordelen die ingezonden zijn naar aanleiding van de prijsvraag voor de vergroting van de haven van Malmo.

DeAntwerpse "Commissie voor havenbeweging" wordt uitgebreid met twee vertegenwoordigers van de Handelskamer. Een eerste vorm van periodiek kontakt met afgevaardigden van de privé sector.

Onze waterhuishouding blijft een permanente Het Zuiderpershuis aan de Waalsekaai aandacht gaande houden.

Op 29 mei 1891 beslist het College van Burgemeester en Schepenen dat er een nieuwe afwateringssluis nabij de Boerinnesluis moet komen.

Op 13 november 1891 wordt bij Koninklijk besluit een commissie ingesteld, die zich moet uitspreken over de tekeningen van een derde sluis naar de Schelde (de toekomstige Royerssluis) en over het algemeen plan ter verbetering van de rede afwaarts Kattendijk.

De overwelving van de Herentalsevaart, begonnen in 1865, gaat voort. In 1891 worden nogmaals 47 meter overwelfd nabij de Van Immerseelstraat, richting Provinciestraat.

En ook in 1891 wordt een rui gebouwd tussen de Dijkstraat en het sluisje van de Rubenslei.

- 81 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 81

De Herentalse Vaart, Plantin en Moretuslei

DESCHELDE DICHT De felle kou, die inzette op 26 november 1890, had als gevolg dat vanaf 31 december de scheepvaart op de Schelde onmogelijk werd.

Volgens een Brussels blad is de bij Temse over de Schelde liggende spoorwegbrug ingevolge de machtige ijsscholen, die gestadig van de boven-Schelde tegen de pijlers opbotsen, ernstig bedreigd. Men weet dat de brug op slechts twee niet te sterke pijlers rust.

Wat eerst een uitgelaten winterpret teweeg bracht, blijkt nu een komplete ramp te worden, De Schelde dicht betekent: geen boten, dus geen werk, bijgevolg honger. De nood is groot onder de arbeidersbevolking.

Liefdadigheid is op dreef gekomen, te beginnen met een gift van 10.000 frs vanwege koning Leopold Il. Een aantal Antwerpse dokwerkers met het nodige materiaal worden naar Vlissingen overgebracht om daar de schepen, die niet naar Antwerpen kunnen komen ingevolge de vorst, te lossen. Maar de haven van Vlissingen is zodanig overbelast dat sommige zeeschepen weer de zee kiezen.

In regeringskringen wordt de idee geopperd, een nieuwe zeehaven voor de Belgische kust te bouwen, met het oog op de herhaling van winterse toestanden.

Allerlei organisaties lenigen inmiddels de grootste nood in Antwerpen: de "SociĂŠtĂŠ Philanthropique", het bestuur van het "Nachtverblijf", het Bureel van Weldadigheid, de Broodkapel.

Einde januari 1891 wordt de toestand weer normaal, en bij het opmaken van de balans wordt vastgesteld dat er uitgedeeld zijn: 185.500 porties soep, 107.000 broden, bijna 50.000 kg rijst, - 82 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 82

50.000 kg erwten en bonen, 10.000 kg spek, 270.000 kg kolen.

Dat volstond blijkbaar niet, want aan de haven worden ganse wagonladingen graan gestolen.

De diefstallen nemen zo'n omvang aan, dat gewapende dievenbenden overdag op rooftocht gaan en de bewakers met de dood bedreigen.

ANTWERPEN SOCIAAL De Broodjeskapel op de hoek van de Keizerstraat en de Prinsesstraat, waar in januari nog brood werd uitgedeeld aan de slachtoffers van de bijzonder strenge winter, wordt later in het jaar verkocht en afgebroken. De kapel maakte eertijds deel uit van het St.-Jacobsgasthuis en herbergde bedevaarders op weg naar St.Jacob van Compostela. In 1779 werd de kapel een zondagse catechismusles voor bejaarde arme lieden gesticht; na elke les kregen de armen een stuiversbrood als beloning, vandaar de naam van de kapel.

Geplaatst in 1891

Verplaatst in 1891

Bij de afbraak van de kapel dreigt het Maria-gevelbeeld verloren te gaan. Het beeld van de geknielde 0. L.Vrouw is een werk van de befaamde Walter Pompe (1703-1777). Vrome geburen en de bouwmeesters H. en L. Blomme zorgen ervoor dat het Mariabeeld een plaats krijgt op een andere hoek van de Keizerstraat. * * * - 83 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 83

Tijdens de zomer 1891 sterven er tientallen mensen van cholera. De ziekte zou naar Antwerpen gebracht zijn door het schip "Nerissa" uit Hamburg.

De kranten verzwijgen de epidemie angstvallig, teneinde geen paniek te zaaien.

Wat in 1891 eveneens onopgemerkt voorbijgaat is de honderdste verjaardag van de autonomie van de Burelen van Weldadigheid en de Burgerlijke Godshuizen.

Een ministerie van volksgezondheid bestaat nog niet (pas in 1936). De provincie- en gemeentebesturen vatten hun bevoegdheden inzake volksgezondheid zo ruim mogelijk op. Het zwaartepunt van hun wettelijke verantwoordelijkheid ligt trouwens vervat in wat we historisch de "armenzorg" kunnen noemen. De oorsprong ervan reikt tot ver terug in onze geschiedenis. In 1791 was de armenzorg een cruciaal jaar: onder het Franse bewind werden armenzorg en de instellingen ermee verbonden overgedragen van de kerk naar de staat. Dit had tot gevolg dat in een gemeente de gezondheidszorg twee gezichten kreeg: er bestond een weldadigheidsbureau (belast met de hulpverlening ten huize) en ernaast een commissie van de burgerlijke godshuizen (belast met o.a. de hospitalisatie). Dit tweedelig stelsel zal blijven bestaan tot 1925, wanneer de COO's worden opgericht.

InAntwerpen is de armenzorg zeer aktief.

Een palmares van 1891: a) het Bureel van Weldadigheid - aanstelling van de "dokters der armen" - inrichting van hulphuizen voor het verstrekken van onderstand in de Broederminstraat, de Steenbergstraat en de Delinstraat - verplichte toepassing van de antiseptische methode door de vroedvrouwen - raadpleging voor homeopathie b) Burgerlijke Godshuizen - instelling van kosteloze raadplegingen in het Stuivenberggasthuis - bouw van zes huizen in de St. Jorispoortstraat-Leopoldplaats.

De Burgerlijke Godshuizen komen in 1891. ook in het nieuws door het overlijden, op 89-jarige leeftijd, van hun bouwmeester en gemeenteraadslid Frans Bex. Volgend jaar krijgt een nieuw aangelegde straat zijn naam.

Dat liefdadigheid ook privĂŠ-initiatief kan zijn, bewijst de opening in 1891 van twee huizen: - de Koninklijke Maatschappij tot Onderstand der Blinden, Van Schoonbekestraat 114 - het Koninklijke Zeemanshuis, Ankerrui 20, opgericht door de familie FĂŠlix Grisar, voor de opvang van matrozen en andere scheepslui die door afmonstering, ontslag, herstelling of ontsmetting van hun schip niet aan boord kunnen blijven en tot nu toe in boarding-houses en andere logementen van licht allooi een onderkomen moesten zoeken ANTWERPEN ZAKELIJK In 1891 wordt een multinationale groep opgericht: American Petroleum Company, waarin betrokken zijn: Frederic Speth & Co (Antwerpen), Graff & Maquinay (Antwerpen), Horstmann &Co (Rotterdam), en de Standard Oil Company (USA). De firma, met kantoren te Rotterdam en te Antwerpen, heeft als doel de belangen van de petroleumproducent te verenigen met deze van de importeurs. In onze stad wordt de directie waargenomen door F. Speth en A. - 84 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 84

D'ANVERS

eee.14 eÁ.

a L o k � n s r.

t�,rxr--�==i �=•�6l.t��� ��Aewd.+.«ei7ssé�anae ,.ixs�aaa< : f e u . e . n t .3c ,

:tu,„�. t '.w=triat��i

F

rlll i,ef xMe=4 ' !N ..711"

? . af�ié��w� . - . i A . e 4 - t A =as3{t . _ � G s s<te.•Ea.n : 't Ve...x.i--L: e i � § I � . • a

.?..f€-á.�.

�1Ls�+tia'tte�.�:f S t i t t A # I d ; t�-�.'t , C t i - t _� ;ss- , 4 ' - f e . e f r , �s=+�t é �É♦ S e - . < . i a l - , afr±.��:aula.

{�

t��asas°e-t'1- e l r .

;e4r=1*--te3�

Jaarlijks banket van de Antwerpse Kamer van Koophandel, 1891.

Bovenaan: de dichtgevroren Schelde.

Onderaan: een allegorische voorstelling van Congo als steun aan de koloniale politiek van Leopold 11.

- 8 5

-

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 85

Maquinay. De firma importeert en verdeelt petroleumprodukten, en zal de éérste in België zijn om benzinepompen langs de grote verkeerswegen te plaatsen. * * * Op de spijskaart van het jaarlijks banket van de Antwerpse Kamer van Koophandel op 5 februari 1891, wordt de dichtgevroren Schelde afgebeeld. Onderaan een allegorische voorstelling van Congo als steun aan de koloniale politiek van Leopold II. De Gilde der Antwerpse Ambachtslieden, gesticht in 1857, krijgt in 1891 het predikaat "Koninklijk" verleend.

De "Imperial Gas Association" is in principe akkoord, afstand te doen van haar algemene verlichtingsconcessie voor alle andere systemen dan gas (i.v.m. de beginnende toepassing van electriciteit) mits een verlenging van het bestaande kontrakt voor gasverlichting met de Stad voor een periode van 15 jaar.

ANTWERPEN ZINDELIJK De Dienst Openbare Reiniging stelt op 3 augustus 1891 een nieuwe methode van uitbating in: aanbesteding voor de verzending en de uitspreiding van het huis-, straat- en straatkolkenvuil en de paardenmest, aan twee laadkaaien van de DORen op de spoorwagons van de laadhelling Zuidstation.

Ook nog in 1891 richt de DOR een ontsmettingsploeg met technisch materieel in.

ANTWERPEN VEILIG Op 12 oktober 1891 beslist het College van Burgemeester en Schepenen, de politie te bewapenen met revolvers. Een beslissing die niet kon uitblijven, vermits reeds april vorig jaar 150 revolvers besteld zijn...

De politiediensten van Antwerpen, met inbegrip van de officieren en bedienen, tellen reeds méér dan 400 man getalsterkte.

Op 10 januari 1891 gelukt de Antwerpse politie erin, een sinds vorig jaar opgespoorde Duitser uit Aken aan te houden.

De bevolking is zelf voorstander van een sterke politiemacht.

Na de onrust bij het spoorloos verdwijnen van Jack the Ripper in Londen, hebben de Sinjoren weer een andere reden om te panikeren: in Parijs treedt op 1 mei 1891, na een reeks bomaanslagen door anarchisten (waarvan Ravachol de meest beruchte is), de politie bloedig op in een kroeg te Clichy; de anarchisten zinnen op wraak, wat een paniekstemming teweeg brengt die tot in Brussel en Antwerpen voelbaar wordt.

In de Bloemstraat te Borgerhout is op woensdag 8 april 1891 het echtpaar Vleugelen vermoord, maar dat wordt niet in de schoenen van anarchisten geschoven.

Even gewaardeerd als de Politie is de Burgerwacht. Er is geen feest of plechtigheid in Antwerpen, of de Burgerwacht komt eraan te pas. Haar bestaan is vergroeid met het leven van de stedeling.

Op 9 maart 1891 overlijdt Pierre Joseph David, generaal-majoor, bevelhebber van de Burgerwacht. Het is niet te verwonderen dat zijn begrafenis een ontzaglijke volkstoeloop teweeg brengt.

De nationale vlag op de toren van de kathedraal hangt half top. Alle gaslantaarns op de doortocht van de begrafenisstoet zijn met rouwfloers omhuld. Het voltallige College van Burgemeester - 86 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 86

Jagers-verkenners van de Burgerwacht, met marketentster

en Schepenen, muziekkorpsen, politie te paard, twee legioenen van de Burgerwacht, jagersverkenners, kanonsalvo's voor het sterfhuis in de Schermersstraat, niets wordt nagelaten om Jos David een waardig afscheid van Antwerpen te bezorgen.

POLITIEK EN ONDERWIJS Sinds 1884 wordt het land geregeerd door een homogene conservatieve katholieke regering.

De stad Antwerpen, daarentegen, wordt nog steeds door de liberalen bestuurd.

Dit onderscheid laat zich gevoelen op onderwijsgebied. Alle lagere scholen in dit land worden door de staat gesubsidieerd, en de katholieke godsdienstles is weer verplicht. Dat geldt op de buiten, maar het liberale Antwerpen heeft z'n eigen (vrijzinnig) onderwijsnet dat een zéér gunstige faam geniet en nog steeds maar uitbreidt.

Wat zien we in 1891 in dit stedelijk onderwijs: - op 1 oktober 1891 de ingebruikneming van het nieuwe stedelijke instituut voor technische studiën, Paardenmarkt 94; - inrichting van een Onderwijsboekerij voor de leerkrachten van Antwerpens officiële onderwijsinstellingen; - in de St. Elisabethstraat, geopend in 1846 tussen de Dambruggestraat en de Diepestraat, nr 38: bouw van een Stedelijk Instituut voor Technisch Onderwijs, naar een ontwerp van stadsarchitect P. Dens in 1867, wordt in 1891 vergroot o.l.v. G. Royers: —8 7 —

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 87

-mei 1891: opening van een kleuterschool in gehuurde lokalen in de Provinciestraat; -Violetstraat 60-62 en Lange Beeldekensstraat 258-260: de in 1884 gestarte bouwwerken aan het grote scholencomplex voor jongens en meisjes met filiaal van de openbare bibliotheek van de Stad Antwerpen, zijn bijna beëindigd. Inhuldiging in 1892.

-Installatie van een Perkinsinrichting voor centrale verwarming in het SOJ1 aan de Louizastraat 17. Reeds meerdere stadsgebouwen zijn van dergelijke installatie voorzien. Een Perkinsinstallatie is een stelsel van centrale verwarming door water op 6 ato in een volledig gesloten systeem met gemetselde spiraalovens en veiligheidsklep.

Zo is het in Antwerpen. Maar op de buiten liggen de gemeentescholen, ondanks de steun van de huidige katholieke regering, niet meer zo in de gunst van de bevolking.

De in 1879 gestemde liberale schoolwet verbood het geven van godsdienstonderricht in de gemeentescholen. Als reaktie daarop werden - vooral in buitengemeenten • vrije parochiale scholen opgericht. Zo b.v. ook in Zandvliet, waar sindsdien de gemeentescholen leeggelopen zijn. D e gemeentelijke bewaarschool is al sinds 1885 opgeheven. In 1891 verdwijnt nu ook de gemeentelijke meisjesschool. Pastoor Outendirck schenkt een parochiaal gebouw in de Spaanse Molenstraat aan de Zusters van Barmhartigheid om er een kleuterschool in te vestigen.

De heftigheid van de schoolstrijd wordt geïllustreerd door een uitspraak van Kardinaal Goossens tijdens een Algemeen Congres in Mechelen, september 1891: "het onderwijs, voornamelijk het lager onderwijs, is als een strijdveld waarop de twee legers, het leger van het goed en dat van het kwaad, de knechten van Satan en de soldaten van Jezus Christus, een beslissende slag leveren".

R. ALARDOT (wordt voortgezet)

—8 8 —

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 88

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 89

r ciep te nuttigen, hetgeen wel komen zal , want hebben is hebben en krijgen is de kunst.

Vouwke's aankomst te Cappellen, of iets uit de oude doos.

Het was eenen met nevel overtrokken dag der maand april van' het jaar 1862, toen ons Vouwke met zijn vrouwke zijnen woon in onzegemeente kwam vestigen.Was die benevelde dag eene voorbode, van al den twist en tweedracht die er later in onze gemeente zijn uitgebersten ??? Laten wij dit aan de eene zijde — Vouwke was nauwelijks hier o f hij wilde 'dan ook, zoo het scheen, zich als landelijk burger instellen, en kwam op het gedacht een varken te mesten ; hesp en spek komen ten allen tijde van pas in het huishouden, dacht ons ventje. H i j kocht dan voor den prijs van 25 francs een klein beestje, van den koopman in varkens Verpoorten, van Stabroeck , die h e t verkocht diertje alleverde en 2 0 frs. o p rekening ontving — wanneer deze laatste o m de overige v i j f francs kwam, walste m e n hem de deur uit, onder voorwendsel, dat het varken n'en breuk had.

Pachter Jan wil hier de echtheid van die bewering niet in twijfel trekken en laat dat Cod en den meulder scheiden ; maar ziet wat d a t vijffrancstuk t e been bracht : Verpoorten was van gedachte dat als men voor eene koe procedeert, n'en os verliest, en d u s lachte het gerecht hem niet toe ; Vouwke zou misschien ook wel willen, dat hij i n den tijd in dat gevoelen gedeeld had, onzen ouden burgemeester had gerust gelaten, e n zijnen grijzen frak met geld uit zijne kas vernieuwd had, i n plaats van dit met het geld van dezen laatste t e willen doen. Pachter Jan zegde dan, d a t l i e t gerecht koopman Verpoorten op geene wijze • bekoorde, e n voor v i j f francs Vouwke geen proces wilde aandoen ; maar hij was toch ook niet genegen aan ons manneken vijf francs kwijt te schelden.

Wat deed. hij? Het was eeuige dagen later koopdag van meubelen hij den heer Vigneron, die onze gemeente verliet ; Verpoorten dacht : Vouwke z i e t e r n o g al tamelijk curieus uit ; het manneken heeft niet veel aan de hand, ' t is jong i n huishouden, het zal misschien hier er: daar nog al een voddeken noodig hebben, ongetwijfeld vind ik het ventje op dien koopdag ; ik ga het in ' t publiek manen,- daar zal ' t nog niet aan gewoon zijn — uit eerlijke schaamte, gaat h i j m i j seffens betalen, e n koopman Verpoorten. heeft zijne duiten ; zoo'n groot heerschap zal zich, al was het waar dat er aan ' i varken iets mankeerde, voor geen vijf francs zich tegenover n'en armen varkenstouwen willen verzetten.

Zoo gezegd zoo gedaan , koopman Verpoorten begaf zich naar den koopdag ; v a n den eenes kant had hij goed gerekend, want de eerste die hij i n de oog kreeg, was ons ventje ; maar of dat hij, aanstonds zonde betaald worden, had h i j vierkant misrekend ; want zoodra h i j Vouwke eenige onaangename woorden naar het hoofd had geworpen, en hem om zijne vijf francs maande, antwoordde deze dat het varken n'en breuk had en hij hem bedrogen had.

Dit laatste woord klonk niet a l t e best i n de ooren - 90

s

van onzen várkenskoopman, en hij wachtte niet lang om Vouwke bij den kraag te pakken, en op een twee Brij lag 't manneken met zijnen grijzen frak i n 't zand ; gelukkig dat het droog weder was, anders was h i j i n eens zwart geweest.

Onze veldwachter die daar tegenwoordig was, kwam onmiddellijk toegeloopen, en ontzette ons Vouwke, doch zonder liet minste gedacht dat het ventje welk hij van eene geduchte ranseling bevrijdde, eens zijnen burgemeester zonde geworden zijn.

Er was veel volk ooggetuige van deze stichtelijke vertooning, de eene zegde : ik zoude proces-verbaal doen opmaken, n'en anderen zegde : ik zou voor geen v i j f francs i n het zand willen geworpen zijn, en i k zonde ze onmiddellijk aan Verpoorten geven en hem dan buiten de deur werpen, een derde zegde : h i j zoude ze van mij niet meer krijgen, als ik reeds de rammeling beet bad.

Het schijnt dat Vouwke dit laatste gedacht gevolgd heeft.

Het is te bejammeren dat de beer D e Posson toen n o g geen koopman in varkens was, en de manier van handel drijven in het verkoop dier beestjes, welke hij thans bezigt, niet had aangenomen ; ons burgenzeesterke had zijtien entrée met geen reussing te krijgen ingezet.

Pachter Jan keurt de handelwijze van den heer De Posson geenszins af, en is van gevoelen, dat zij heel voorzichtig is ; want handelde ons raadslid niet alzoo, en wilde h i j het voorbeeld volgen van Veepoorten, om varkens zondergeld af te leveren, zoude hij dagelijks eenige reussingen kunnen geven.

Pachter Jan ziet op uwe tronie dat gij hem vraagt : boe drijft de heer De Posson dan zijnen handel i n varkens ? hewel hij gaat u dat in korte woorden uitleggen.

De werkende menschen onzer gemeente mesten, om zoo te zeggen,allen 'sjaarlijks een varken; velen halen in dezen oogenblik hij den heer De Posson spoeling, om hunne varkens te voeden, daar het varkenseten duur en schaarsch is. Dit is dan ook de rede, dat er weinig trek in de kleine varkens is, en de heer De Posson zich slecht van de zijne Iran ontmaken ; doch hij heeft een middel uitgevonden om hier in te voorzien, en zoo het schijnt, moet ieder werkman diespoeling haalt, 's wekelijks eenen franc meer- betalen dan hij spoeling neemt, en na dat hij dit gedurende vijftien weken gedaan heeft, krijgt hij een klein varken ten geschenke, Pachter Jan mag dus met rede zeggen, ais koopman Verpoorten alzoo met Vouwke gehandeld had, en ons ventje op zulke wijze een varken had cadeau gedaan, hij niet noodig had gehad, eene bataillie niet hem te leveren, om betaald te worden.

Pachter Jan haalt de bovengemelde handelwijze van onzen raadsheer De Posson niet aan, om haar te beknibbelen ; neen hij isvan gedachte,dat wanneer het geschonken varken eene w e zenlijke waarde van vijftien francs heeft,de menschenditbetalen zonder het zelfs gewaar te worden. — indien de kleermakers alzoo ook wilden handelen,zou men n'en nieuwen frak cadeau hebben, zonder het te weten, en niemand zou tegen zijnen kleermaker behoeven te vechten, als hij kwam om zijne rekening te ontvangen.

Eene goede les voor velen.

In zijn nummer van 10 Maart, zegde Pachter Jan aan zijne -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 90

— tegen Petrus Hermans, herbergier en koopman in hout, insgelijks te Cappellen verblijvende, verweerder. — Bij e x ploit beteekend door den deurwaarder Carolus Franciscus De Winter, de dato van negen februari achttien honderd zevenenzestig, geregistreerd, deed de Eischer den Verweerder dagvaarden om op donderdag veertien Februari achttien honderd zeven-en-zestig, ten tien ure voormiddag, voor dit vredegerecht te verschijnen, ten einde «En aangezien, is er in gezegd, de Verweerder op negen-en-twintig October achttien-honderd zes-en-zestig, zich veroorloofd heeft in de herberg den Hond, gehouden door de gezusters Verbeeck, t e Cappellen, openbaarlijk en i n tegenwoordigheid van verscheidene personen te zeggen • dat de Eischer den Verweerder, hopstaken bad verkocht, waarvan hij den vollen prijs des verkoops aan zijnen •beer niet heeft uitbetaald, en eerie som van vijf=en-zeventig franken heeft van achter gehouden, van welk feit hij, Verweerder, het bewijs i n zijne kas liggen heeft, en het des noods kan en zal bewijzen. — Aangezien deze woorden, in bovengemelde omstandigheden uitgesproken, eene lastering daarstellen, met aan den eischei' een feit toe te kennen dat, indien het bestond, hem aan gerechtelijke vervolgingen en aan den haat en bet misprijzen zijner medeburgers zou blootstellen. — Aangezien honger gezegde lastering den Eischer in zijne stoffelijke zoowel als in zijne zedelijke belangen heeft benadeeld en nog slechts beuadeelen kan, en hij recht heeft zoowel op eene openbare eerherstelling alsop eene schadevergoeding. — Aangezien vleze eisch onder de bevoegdheid des Vrederechters valt, ingevolge artikel 755 der wet van vijf-en-twintig Maart achttien-honderd een-en-veertig. —Aangezien den beer Vrederechter zich bevroegd heeft verklaard, niettegenstaande de beweeringen des Verweerders, en d i t bij vonnis van twintig December achtiep-honderd zes-en-zestig, hem genotificeerd den een-en-twintigsten Januari achttienhonderd zeven-en-zestig, aldaar te hooren verklaren, dat zijne gezegdens laster en kwaadaardige lastertaal is, en er zich t e boores veroordeelen tot het betalen aan den Eischer eener som van twee duizend francs, of elke andere door den beer Vrederechter te bepalen, en dit ten titel van vergoeding der schade door hem reeds geleden of later te lijden ten gevolge van bovengemelde gezegdens ; verders tot de kosten van het proces, niet verklaring dat het te vellene vonnis uitvoerbaar zal zijn, niettegenstaande beroep of oppositieeu zonder borgstelling. — De zaak gezegden dag opgeroepen, volhardde de Discher i n zijne vraag bij het exploit van dagvaarding omschreven. — Meester Bausart, namens den Eischer, verzoekt ooniddeilijl; tot verhooring der getuigen, ten dezes verzoeke gedagvaard, te willen overgaan. — De Verweerder verzet zich niet tegen deze vraag. — De verhooring der getuigen geëindigd zijnde, heeft Meester Bausart voor den Eischer, zijne middelen ontwikkeld. — De Verweerder verklaard hierop niet te antwoorden. — De Rechtbank verklaart binnen acht dagen uitspraak te doen. — En ter zitting van een-en-twintig Februari achttien-honderd zeven-en-zestig heeft zij het volgende vonnis uitgesproken. — Gezien het exploit van dagvaarding de dato negen Februari achttien honderd zeven-enzestig behoorlijk geregistreerd. Gehoord partijen i n hare wederzijdsche bewoordingen. — Gehoord, in de zitting van veertien Februari laatst. de getuigen door den Eischer vontgebracht. — Aangezien het ten vollen bewezen, en door den Verweerdernoch ontkent noch betwist is, dat deze, op negeu-

lezers, dat Petrus Hermans, bijgenaamd Peer de Zwadder, tot drij honderd francs schadevergoeding en de kosten verwezen was, om .daags voor de laatste gemeente-kieziugen, in eene herberg onzer gemeente, den boschwachter van den wel edelea beer Moretus Dellal•aille gelasterd te hebben ; Pachter Jan drukte alsdan de hoop uit, dat deze veroordeelitig t o t eene les aan alle-dergelijke personen zonde dienen.

Pachter Jan laat hier het vonnis in zijn geheel volgen, ten einde zijne menigvuldige lezers in staat te stellen, er zelfs over te oordeelen ; wat den veroordeelden aangaat, met deze heeft Pachter Jan geen medelijden ; wat zijne familie betreft, dit is iets anders.

Peer de Zwadder, de vriend en voorvechter van den gelukzaligen drijling, laat zich, zooals een ieder weet, gemakkelijk opwinden, wanneer hij wat diep in de pint bezien heeft.

Zoude hij eindelijk overtuigd zijn, dal met al dit geschel er weinig tin op 't schap te zetten is, eu zal hij voortaan na die opstokerjen nog luisteren, daar hij nu duidelijk ziet, wanneer hij i n de klem zit, er niemand van die opstokers hem komt helpen ? Hadde hij liever den raad van deftige menschen gevolgd, zijn mea culpa uitgesproken, en zijn woord herroepen, dan had hij waarschijnlijk zijne beurs gesloten gehouden ; maar Peer was naar de stad geweest. had daar, zoo hij overal rondbriefde, competente, ja competente personen geraadpleegd, niemand kon hem iets doen, hij scheen vrij gevochten ; ongelukkiglijk voor hem peisde het gerecht er anders over.

Onze kameraad van den gelukzaligen drijling beroemt zich gewoonlijk, dat hij het bete van gansch de gemeente kan schelden, en rekent het zich voor Bene eer, i n dien stiel zoo vetre gevorderd le zijn, hetgeen wel degelijk nit het volgende blijkt : In het jaar 1864 begaf zich de jongste zoon van den Blauwen Heer in den echt ; te dier gelegenheid wilde men aan het jonge paar ook eerie bfjde inkomst i n onze gemeente verschaffen, zooals in 't beginne van dit jaar aan ons Vouwke; eenige burgers nevens welker woning de stoet moest passeeren, om zich naar het Blauw hof te begeven. hadden hunne gevels versierd ; Peer de Zwadder wilde ook iets voor zijnen vriend doen, had boven zijne deur eenen gedroogden schelvisch gehangen, als zinnebeeld van het woord schelden en 'had er het volgende opschrift onder geschreven : Hier woont scheivisch die dappere held Die noch vijanden noch dwarshouten tell.

Pachter Jan denkt dat kameraad Peer dit uithangbord en zijnen stiel van schelden, ditmaal niet onder den prijs heeft gehad, daar hij aan den deurwaarder De Winter, voor zijne veroordeeling en de kosten te voldoen, de bagatelle van vierhonderd vier-en-dertig francs 55 centimen betaald heeft ; doch Pachter Jan denkt ook dat de intime vrienden, w i e r zaak de Zwadder zoo treffelijk verdedigt, wel eenige verkoeling zullen bijbrengen, en hunne zoo hooggeroemde spreuk van leven en laten leven, niet als eerie doode letter zullen laten vervallen !!!

Zie hier het vonnis : Wij Leopoldus den tweeden koning der Belgen. — Aan alle tegenwoordige en toekomende doen te weten.— Het Vredegerecht van het kanton Eeckeren, arrondissement en provintie Antwerpen, heeft het volgende vonnis uitgesproken, — In zaak van Petrus Josephus Hermans, Bosch wachter van den heer Mnrelus Dellafaille, woonende te Cappellen, eischer, 91

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 91

err-twintig October laatstleden, in de herberg. den Hond, te Cappolleni in. het openbaar en in tegenwoordigheid van verscheidene- personen,. gezegd heeft,. dat hij, Verweerder, over oenigen t i j d hopstaken had. gekocht van den Eischer, Petrus .fosephus Hermans, aan tachtig centiemen 't stuk, en dat deze die hopstaken aan den heer Moretus slechts aan vijf-en-zeventig centiemen had betaald, zoodat hij daarvoor eene som van vijf-en-zeventig francs had achtergehouden, daarbij voe'gende dat h i j de- kwittantie daarvan te huis had liggen. — Overwegende dat die gezegden duidelijk. een feit van misbruik van vertrouwen den Eischer ten laste leggen ; —overwegende dat d i t inzicht van lasteren nog duidelijker wordt doordien de Verweerder, volgens de verklaring van den getuige Petrus Kennis, vroeger nog, misschien wel een half jaar voor boven •aangehaald tijdstip, waarschijneliik in de eene of andere herberg, zegde (lat de Eischer een bedrieger van zijn meester was, en vervolgens sprak van hopstaken of mastenhont ; — Overwegende dat die gezegden eene beleediging en eene lastering, ten opzichte van den Eischer, daarstellen, met hem een feit toeteschrijven dat indien het echt en waar was, hem aan gerechterliike vervolgingen en aan den baat en misachting zijner medeburgers zou blootstellen ; — Overwegende dat die gezegden daarenboven den Eischer in gevaar zouden kunnen brengen daardoor het vertrouwen van zijnen meester te verliezen en hem uit zijne hetrekking te doen verwijderen, en hem alzoo van zijne kostwinning te berooven ; Overwegende dat (lie beleedigiugen den Eischer , zoo w e l i n zijne stoffelijke a l s i n zijne zedelijke belangen hebben benadeeld, en deze recht heeft t o t eene behoorlijke en billijke schadevergoeding ; — Om deze redenen, de rechtbank rechtdoende, verwijst den Verweerder, Petrus Hermans, aan derf Eischer, Petrus Josephus Hermans, te betalen, ten titel van schadevergoeding, eene som van drij honderd franken.

— Verwijst hem verder in de kostenvan het proces, begroot op negen-en-zestig franken v i j f -en-zeventig centiemen, niet begrepen de expeditie van het tegenwoordig vonnis noch der zelven beteekening, en verklaart dat het tegenwoordig vonnis zal uitvoerbaar zij), etettegenstaande beroep of oppositie en zonder borgstelling. — Aldus gedaan en uitgesproken te Ereketen, ter openbare audientie van donderdag een-en-twintig februari achttien honderd zeven-en,zestig, tegenwoordig de heeren Jacobus Franciscus Van Tichelt, vrederechter, en Joannes Baptista Smits, greffier (geteekend) Van Tichelt en Smits G. — Bevelen aan alle Deurwaarders, daartoe aanzocht, het tegenwoordig vonnis ten uitvoer te brengen. — Aan onze Procureurs-generaal en aan onze Procureurs bij de rechtbanken van eersten aanleg daaraan de hand te houden, en aan alle Commandanten en Officieren der openbare macht daaraan sterke hand te leenen, wanneer zij daartoe wettiglijk zullen uitgenoodigd worden. — Ten blijke van welk het tegenwoordig vonnis is geteekend, en met den zegel der Rechtbank bezegeld geworden. — Voor Expeditie — Smits.

Gemeenteraad.

Sedert 4 April laatstleden is onze gemeenteraad niet meer vergaderd geweest. Komt dit omdat e r niets te verrichten is geweest, o f is h e t omdat onze heerkens zich niet meer zoo goed op hun gemak bevinden nu de raadsheer Robert Geelband zijnen zetel heeft ingenomen ?

- 92

Vaas a l l e s w a l .

Het pataten planten en slecht weder hebben pachter Jan en zijne. familie tot heden belet de noodige inlichtingen in te zamelen nopens den octroi o f binnenboek onzer gemeente van 1865 en 1866 ; doch uitgesteld is niet kwijt gescholden, en zijne lezers mogen niet denken, dat het beloofde artikel, die kwestie rakende, in de scheurmand geworpen is, of in de kartons zal verstikken ; neen, het zal er zooveel te vollediger om zijn, —Verscheidene zijner lezers hebben aan PachlerJan gevraagd, waarom hij toch niet een woord gerept heeft over de kiezing van een raadslid, die er in (le maand Meert te Stabroek heeft plaats gehad, welke Vouwke met zijne tegenwoordigheid wel heeft willen vereeren, en waar de societeit de XXXI1ll i s gaan lawijd maken. Het antwoord is eenvoudig, dat dit aan Pachter Jan de moeite niet waard scheen ; Vouwke is daar zoóals overal onopgemerkt voorbij gegaan , eu w a t zijne societeit de XXXIIII betreft, ieder weet, dat deze ten alien tijde gereed is, als er te drinken valt : indien de groote Aap uit d?, Zoologie kwam te sterven, en de directeur dier Societeit Vouwke met zijn XXXIIII uitnoodigde, de overledene met de militaire eer te komen begraven, mits n'en buik bier, z i j zouden als een man opkomen !

—In de verledene maand gaf dedoctor van eene onzer naburige gemeenten e e n traktement aan eenige zijner vrienden ; tijdens het desert droeg hij eenen toast o f gezondheidsdronk aan Pachter Jan op, welke met geestdrift aanveerd werd.

Dit bewijst enkel dat d e aanwezige personen geene kameraden van de k l i k van doctor hwaytan en- consoorten waren. Het is spijtig dat de doctor ook geenen toast aan zijnen collega van Cappellen heeft voorgesteld ; dan h a d deze laatste e r geheel het kanton mede kunnen rondloopen, en met zijne gewoonlijke zedigheid zeggen, dat hij dit driedubbel verdiende en waardig was.

— Het was wel te zien dat doctor Kwaytan op het einde der verledene maand niet veel zieken onder de hand had, want hij is geheele dagen van ' s morgens tot s' avonds met zijnen kameraad Vouwke op de lappen geweest, om personen op te zoeken, die onder zijne klauwen o f onder die van Biart o f De Posson lagen, en recht hadden op de kiezerslijst gebracht te worden. Arme sukkelaars, het zal uw arm zieltje niet haten; onze inwoners beginnen klaar uit hunne ooggin te zien !

— TRIEN. Vader Jan, ik begrijp niet goed, waarom gij ons Vouwke altijd vergeet, als gij spreekt van onder de klauwen te hebben liggen, boven over te zitten af van invloed, en enkel. doctor Kwaytan, !liart en de Posson vermeldt.

PACH TER JAN. Wel moeder dat is heel eenvoudig, ons manneken dat in zijne huivetterij enschoenmakerijaan tweeenn'en halven man den kost laat winnen, zit over niemand, heeft niemand onder zijne klauwen liggen en Dolent ook den minsten invloed op niemand ult.

TRIEN. En hoe is hij dan raadslid en burgemeestergeworden?

PACHTER JAN. Dat hij in de raad is gekomen, heeft hij aan doctor Kwaytan, Biart en De Posson t e danken, en daar te Malderen de barbier van 't dorp wel burgermeester genoemd is, dunkt mij dat ons ventje ook wel eenige aaanspraak op die plaats mag maken. : 1 o t w . — D r u k k e r i j A . F O N TA I N E E X C n . G E : A E R 7 , K l e i n e D r i e s e h

-

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 92

K E R K E L I J K E

H E R A L D I E K

(r � ( i.`� � r�.� .� n .�r� r � r� r ; . � r � r� n r. n r�r� � n� r�r�r� . .

DE W A P E N S B I S S C H O P P E N

V A N

V A N

D E

A N T W E R P E N

; . : . Á i C w i. :Càí::é1:. wi:-i4:. nX�:.�iCw.it�íiCwi.e.w;.Á:CÁn'w:Cwqi.�n

12. C A R O L U S

D I E S P I N O S A

Met d e z e b i s s c h o p m a k e n w e v o o r e e n t w e e d e m a a l k e n n i s m e t e e n g e e s t e l i j k e d i e a a n v a n k e l i j k een m i l i t a i r e loopbaan had. Va n een voorganger, n . l . C o o l s w e r d gezegd d a t h i j e e r s t v a a n d r i g was i n het Spaanse l e g e r .

Bij d'Espinosa z a t h e t w a a r s c h i j n l i j k i n d e f a m i l i e , immers d e vader v a n d e t o e k o m s t i g e b i s s c h o p , D i e g o Gomez d ' E s p i n o s a , w a s veldheer i n de Spaanse l e g e r s .

Meermaals g e k w e t s t t i j d e n s v e r s c h i l l e n d e s t a d s b e l e g e r i n g e n , w a s h i j i n 1659 g o e v e r n e u r v a n d e , t o e n v e r s t e r k t e , s t a d Dendermonde; l a t e r w e r d h i j n o g g o e v e r n e u r v a n d e c i t a d e l v a n A n t w e r p e n .

Het w a s t i j d e n s z i j n b e h e e r i n D e n d e r m o n d e d a t z i j n t w e e d e z o o n , Antoon A l a r d Gomez d ' E s p i n o s a , g e b o r e n w e r d . N a a r h e t v o o r b e e l d van z i j n v a d e r k o o s d e z e z o o n v o o r e e n m i l i t a i r e l o o p b a a n e n w a s aanvankelijk k a p i t e i n v a n e e n eskadron k a v a l e r i e . D e oudere broer van Antoon was g e s t a r t met een g e e s t e l i j k e loopbaan en was in 1672 k a n u n n i k v a n Sint-Gudule t e B r u s s e l . V i j f j a a r l a t e r stond h i j d i t k a n u n n i k a a t a f aan z i j n b r o e r Antoon e n begon z e l f een m i l i t a i r e l o o p b a a n .

Antoon v e r l i e t e v e n e e n s h e t k o o r g e s t o e l t e e n g a f , o p z i j n b e u r t , het k a n u n n i k a a t d o o r aan z i j n j o n g e r e b r o e r, D i e g o . H i j z e l f t r a d in h e t C a p u c y n e n k l o o s t e r t e L e u v e n , o n d e r d e n a a m v a n p a t e r Karel o f C a r l o s . H i j s t u d e e r d e i n Leuven, m a a r w e r d - i n 1685 in Gent p r i e s t e r g e w i j d .

Gedurende v e r s c h i l l e n d e j a r e n b e d i e n d e h i j m i s s i e p o s t e n i n N e derland, o . a . i n f o r t Y s e n d i j c k e i n Zeeland e n Boxmeer i n G e l d e r l a n d . A n t o o n Gomez d ' E s p i n o s a w a s r e e d s 6 3 j a a r t o e n h i j a a n getrokken w e r d d o o r d e a a r t s b i s s c h o p v a n Mechelen, k a r d i n a a l d'Alsace, d i e hem t o t z i j n h u l p b i s s c h o p maakte.

In 1 7 2 3 w e r d d ' E s p i n o s a , z o a l s

h i j

k o r t e r genoemd w e r d , b i s s c h o p

- 93 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 93

Carolus()'Espinosadebisschopan F,iiiurerpeit.,172K e . Peïertron à27121E59*14 nfweyerl, 3i•7-171t2.

- 94 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 94

gewijd m e t a l s t i t e l : b i s s c h o p v a n T r i c a l . Z i j n f a m i l i e kende hem e e n p e n s i o e n t o e v a n 4 . 0 0 0 g u l d e n . H i j k w a m a a n h e t h o f t e Brussel e n w e r d d e b i e c h t v a d e r v a n a a r t s h e r t o g i n M a r i e - E l i s a beth, goevernante van de Nederlanden.

In 1 7 2 7 w a s d e b i s s c h o p p e l i j k e z e t e l v a n A n t w e r p e n , d o o r d e d o o d van F r a n c k e n d e S i e r s t o r f , v a c a n t g e w o r d e n e n d ' E s p i n o s a w e r d door d e a a r t s h e r t o g i n - b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n benoemd o n d e r d e naam C a r o l u s d ' E s p i n o s a . H e t j a a r d a a r o p w e r d d i e b e n o e m i n g d o o r paus B e n e d i c t u s X I I I b e k r a c h t i g d ; d e n i e u w e b i s s c h o p h a d t o e n reeds d e l e e f t i j d v a n 69 j a a r b e r e i k t . Z i j n wapenspreuk was k o r t maar v e e l z e g g e n d : " A R C E LUPOS" ( = w e e r d e w o l v e n ) .

Vo o r d e b i s s c h o p w a r e n d e z e w o l v e n v o o r z e k e r h e t J a n s e n n i s m e d a t h i j a l vroeger bestreden had, maar b i j de aanvang van z i j n e p i s copaat was d i t g e v a a r v o o r d e K e r k r e e d s geweken.

Het w a p e n d ' E s p i n o s a v e r t o o n t t o e v a l l i g t w e e w o l v e f i g u r e n , m a a r daarover z o d a d e l i j k meer; we volgen e e r s t even de b e d r i j v i g h e i d van d e b i s s c h o p .

Hij waakte m e t z o r g o v e r z i j n bisdom e n h i e l d t o e z i c h t o p h e t gedrag v a n d e p r o t e s t a n t s e p r e d i k a n t e n ; h i j b e z o c h t r e g e l m a t i g zijn seminarie e n maakte verschillende v i s i t a t i e -reizen. Z i j n liefdadigheid, gepaard aan nederigheid, maakte d a t gans Antwerpen h e m i n h e t h a r t d r o e g .

Liefdadige werken vragen gewoonlijk geld; d a a r i n werd d e b i s schop g e h o l p e n d o o r z i j n b r o e r s e n z u s s e n . Z u l k s b l i j k t u i t e e n notariĂŤle akte, waarin h i j verklaart van hen - sedert zes j a a r meer d a n 2 4 . 0 0 0 g u l d e n t e h e b b e n o n t v a n g e n v o o r z i j n o n d e r h o u d en v o e d i n g . D i e f i n a n c i ĂŤ l e t u s s e n k o m s t w a s b e p a l e n d v o o r h e t i n stand houden v a n z i j n r a n g , w a t i n h i e l d : z i j n k o s t e n a a n h e t nuntiusambt t e Wenen, t w e e processen e n d e p a t e n t e n v a n d e b i s dommen T r i c a l e n A n t w e r p e n .

De b i s s c h o p z o u d e z e t u s s e n k o m s t e n n o o i t k u n n e n t e r u g g e v e n , w a n t hij had voortdurend grote uitgaven voor z i j n bisdom en voor de processen t e g e n de vertegenwoordigers v a n z i j n v o o r g a n g e r.

Alles z e t t e h i j i n pand, a l l e voordelen en inkomsten, z i j n meubelen, l i n n e n e n keukengerei, z e l f s z i j n paarden e n koetsen, kortom a l l e s , b e h a l v e h e t v a a t w e r k e n d e meubelen d i e z i j n f a m i l i e hem geleend h a d .

Op 2 1 d e c e m b e r 1 7 3 9 w e r d J o s e p h d e P e s t e r t e A n t w e r p e n a b t v a n de P i e t e r P o t a b d i j g e w i j d e n h e t w a s C a r o l u s d ' E s p i n o s a d i e d e z e nieuwe a b t m i j t e r d e i n d e k a p e l v a n z i j n b i s s c h o p p e l i j k p a l e i s .

To e n h i j 8 3 j a a r w a s w e r d h i j z i e k , v e r z w a k t e n u i t g e p u t . O p 2 5 juni 1742 werd h i j b e r e c h t en h e t ganse s t a d s -magistraat was aan zijn s t e r f b e d . Ruim een maand l a t e r - o p 31 j u l i - s t i e r f h i j , na i n z i j n t e s t a m e n t b e p a a l d t e h e b b e n d a t h i j e e n v o u d i g w i l d e begraven w o r d e n : n i e t i n d e g r a f k e l d e r d e r b i s s c h o p p e n , m a a r o p het gewone k e r k h o f t u s s e n z i j n v o l k . H i j w i l d e o o k g e e n l i j k r e d e maar h a d z e l f z i j n g r a f s c h r i f t o p g e m a a k t :

- 95

-

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 95

"Heeft h i j wel gedaan, h heeft h i j q u a l i h i j s a l d o o r Gods r e g t v e e r ook d a a r v o o r d e s

i j s a l wel hebben, j k gedaan, dig en eeuwig oordeel t r a ff e dragen"

Zijn g r a f o p d e Groenplaats geraakte vergeten, maar op 13 mei 1843, b i j h e t o p r i c h t e n v a n h e t R u b e n s - s t a n d b e e l d , w e r d z i j n g e beente gevonden e n i n d e b i s s c h o p p e l i j k e g r a f k e l d e r v a n d e k a t e draal b i j g e z e t .

Het wapen v a n b i s s c h o p d ' E s p i n o s a Zoals d a t v o o r d e a n d e r e b i s s c h o p p e n h e t g e v a l i s , i s o o k h e t wapen v a n C a r o l u s d ' E s p i n o s a i n h e t k e r k g e s t o e l t e v a n d e k a t e draal van Antwerpen aangebracht. Het vertoont een gevierendeeld schild, waarvan h e t 1ste en h e t 4de kwartier: v a n z i l v e r, e e n boom v a n s i n o p e l ( g r o e n ) , w a a r t e g e n t w e e o p s t a a n d e w o l v e n v a n sabel ( z w a r t ) , o p e e n g r o n d v a n s i n o p e l ; e e n b o o r d o f zoom v a n keel ( r o o d ) , d i e beladen i s met a c h t gouden S i n t - A n d r i e s k r u i s j e s (= G o m e z d ' E s p i n o s a ) . H e t t w e e d e e n d e r d e k w a r t i e r : v a n s a b e l , een l e l i e v a n z i l v e r m e t t w e e g o u d e n s t e n g e l s ( = d ' A u b e r m o n t ) .

Op h e t g e h e e l e e n h a r t s c h i l d n o g m a a l s d ' E s p i n o s a , z o a l s h e t 1 s t e kwartier. Zoals g e b r u i k e l i j k voor een bisschop i s h e t s c h i l d getopt met een groene hoed e n t w a a l f afhangende kwasten v a n ' t zelfde, aan iedere kant zes.

De b e s c h r i j v i n g v a n d i t w a p e n i n " V l a a m s e S c h o o l " ( t i j d s c h r i f t voor k u n s t e n , l e t t e r e n , wetenschappen e n oudheidkunde, 1 8 6 7 1869) s p r e e k t v a n t w e e l e e u w e n t e g e n d e b o o m , z w a r t e w o l v e n z i j n echter kenmerkend v o o r v e l e Spaanse wapens.

Va n h e t w a p e n v a n d e b i s s c h o p b e s t a a t n o g e e n a n d e r e , e n i g s z i n s gewijzigde en meer v e r s i e r d e , v o o r s t e l l i n g .

We k i j k e n e e r s t h o e e e n g e v i e r e n d e e l d w a p e n t o t s t a n d k a n k o m e n .

In d e 1 6 d e e e u w w a s e r e e n z e k e r e d o n F r a n c i s c o G o m e z , r i d d e r u i t h e t Spaanse T i e r r a d e Campos ( t h a n s d e p r o v i n c i e V a l e n c i a ) , h i j huwde met doria Anna M a r t i n e z d e Espinosa ( l a t e r d ' E s p i n o s a ) , deze w a s e e n k l e i n d o c h t e r v a n M a r t i n S a n c h e z d e E s p i n o s a , d i e koning F e r d i n a n d d e K a t o l i e k e v o l g d e i n d i e n s o o r l o g e n v a n G r e nada e n V a l l a d o l i d . E e n z o o n u i t d i t h u w e l i j k , d o n A l o n z o , g e b o ren i n 1 5 6 6 , d r o e g d e d u b b e l e naam v a n z i j n o u d e r s , n a a r d e g e woonte i n S p a n j e . M i n d e r g e b r u i k e l i j k was h e t f e i t d a t h i j d e z e naam o v e r d r o e g o p z i j n a f s t a m m e l i n g e n . Z i j n e c h t g e n o t e , d o n a E l v i r a L a s s o , s c h o n k hem o . a . e e n z o o n , D i e g o Gomez d ' E s p i n o s a , d e toekomstige generaal e n de vader van de bisschop van Antwerpen.

Diego v i e r e n d e e l d e h e t v a d e r l i j k wapen ( d e boom m e t d e t w e e w o l ven e n r o d e b o o r d m e t g o u d e n s t e r r e n ) m e t d a t v a n z i j n m o e d e r (Lasso), h e t w e l k was: s c h u i n g e v i e r e n d e e l d , 1 e n 4 v a n z i l v e r , een r o d e s c h u i n b a l k v e r g e z e l d v a n t w e e s m a l l e s c h u i n s t a k e n v a n goud; 2 e n 3 v a n g o u d , 2 b e l a d e n m e t d e w o o r d e n AV E MARIA e n i n 3 d e w o o r d e n G R AT I A P L E N A z o o m s g e w i j s g e p l a a t s t .

- 96

-

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 96

� ...:..

.

.

..

� .,._.:., � �.

• Illlqrüü.,,�,.,..�:;:,;::,,;,

lepenCarolus ôLspLno5a.

Pisschop VanFlnrwerpen v n28-171rz.

- 9î -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 97

De k i n d e r e n v a n D i e g o , u i t z i j n h u w e l i j k m e t M a r i e M a r g a r e t a d'Aubermont, v i e r e n d e e l d e n h e t wapen Gomez d ' E s p i n o s a m e t d a t van h u n m o e d e r , h e t w e l k w a s : v a n s a b e l e e n l e l i e v a n z i l v e r m e t twee s t e n g e l s v a n g o u d ; o p h e t g e h e e l e e n h a r t s c h i l d j e , s o m s e e n herhaling v a n Gomez d ' E s p i n o s a , s o m s e e n s c h i l d gegeerd v a n zwart e n z i l v e r van t i e n s t u k s , o p z w a r t t e l k e n s d r i e h e r k r u i s t e kruisjes van z i l v e r met spitsvoet en de punten naar het h a r t van het s c h i l d g e r i c h t , h e t w e l k i s : E n g h i e n d e K e s t e r g a t .

Een a f b e e l d i n g v a n d e z e l a a t s t e o m s c h r i j v i n g v i n d t m e n i n h e t omvangrijke w e r k o v e r d e f a m i l i e C h r i s t y n d e Ribaucourt, d o o r Hervé Douxchamps e n J o s e p h L e f è v r e , v o o r h e t wapen v a n b i s s c h o p d'Espinosa. H e t s c h i l d i s bovendien nog getopt met een kroon van drie f l e u r o n s o f bladeren, met daartussen tweemaal d r i e p a r e l s .

Uit de kroon komt een bisschopsstaf met daarboven de t r a d i t i o n e le groene hoed m e t kwasten. H e t geheel i s gehouden d o o r twee griffioenen, a l l e s s t a a n d e o p e e n g r o e n e g r o n d . H e t hartschildje, Enghien de Kestergat, i s voor de grootmoeder van de b i s s c h o p l a n g s m o e d e r z i j d e .

Het z e g e l v a n J a c o b Gomez d ' E s p i n o s a , k a n u n n i k v a n S i n t - G u d u l e , graaf van Ribaucourt, e n b r o e r van d e bisschop, vertoonde h e t zelfde wapen maar dan zonder d e s c h i l d h o u d e r s .

Bronnen Prof. D r . C. d e C l e r c q : H e t bisdom Antwerpen 1559-1962 - u i t g .

De V l i j t - G a z e t v a n A n t w e r p e n 14/04. 1962.

Mertens e n To r f s : G e s c h i e d e n i s v a n Antwerpen T. I V e n T. V I G a z e t v a n A n t w e r p e n 1 7 e n 1 8 . 12 . 19 7 7 .

Vlaamse S c h o o l : T i j d s c h r i f t v o o r k u n s t e n , l e t t e r e n , w e t e n s c h a p en o u d h e i d k u n d e - j a a r g a n g 1 8 6 7 / 1 8 6 9 Stadsbiblioteek Antwerpen.

Hervé Douxchamps e n J o s e p h L e f è v r e : L a F a m i l l e C h r i s t y n d e Ribaucourt - nota over de f a m i l i e Gomez d ' E s p i n o s a blz. 318 en volgende Baron d e Ryckman d e B e t z e n v i c o m t e F e r n a n d d e J o n g h e d ' A r d o y e : Armorial e t biographies des Chanceliers e t Conseillers de Brabant - T. I - B l z . 1 5 8 .

Jos G o o l e n a e r t s

- 98 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 98

De lijkwade van Turijn De lij kwade en de electronica De verering van de lijkwade bleef levendig. I n 1937 werd de stichting «Cultores Sanctea Sindonis» opgericht.

De Tweede Wereldoorlog wierp zijn schaduw over heel Europa.

De bisschop van Turijn besloot de lijkwade in veiligheid te brengen, en zo kwam de kostbare relikwie in Abbazia di Montevergine (Avellino) bij Napels terecht.

De lijkwade bleef daar gans de oorlog, en in 1946 kwam aartsbisschop Maurilo Fossati de lijkwade persoonlijk ophalen.

Hierbij werd een «riconnizione ufficiale» (officiële herkenning) uitgevoerd. Men had op de lijkwade bepaalde merktekens aangebracht, zodat een positieve identificatie mogelijk was.

Na de Tweede Wereldoorlog begonnen meerdere onderzoekers opnieuw pogingen om een «lijkwade zoals in Turijn» via natuurlijke of kunstmatige weg tot stand te brengen.

Mons. Ricci kende bij zijn pogingen het meeste succes, ook al zijn de vroegere resultaten van Carlo Cussetti en Enrico Reffo merkwaardig. Zij bekwamen een «negatief beeld », dat zeer veel gelijkenis vertoont met de originele lijkwade.

Mons. Ricci gebruikte verhitte beelden en bekwam door verschroeiing een benaderende afdruk, zoals op de lijkwade van Turijn.

Hij herhaalde de proeven van Vignon, maar kon uiteindelijk geen passende verklaring vinden. Ook al verklaarde hij de lijkwade echt. Z i j n bevindingen worden wel eens het «vijfde evangelie » genoemd. Zelfs de paus kwam diep onder de indruk van de verklaringen van Ricci, maar toch bleef de kerk zich onthouden van een definitieve uitspraak over de echtheid van de «lijkwade van Turijn ».

Recent is men, in een authentiek graf uit de tijd van Christus, in de nabijheid van Jeruzalem, begonnen met een reeks nieuwe proefnemingen. Men hoopt aan te kunnen tonen, hoe de afdrukken op de lijkwade van Turijn ontstaan zijn. *

*

*

*

*

In 1950 greep een «Congres van de Lijkwade van Turijn» plaats.

Beurtelings in Rome en Turijn werd er vergaderd. Men besloot - 99 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 99

tot een diepgaand onderzoek, met de nieuwste methodes die de moderne wetenschap nu ter beschikking stelde.

Zo ontstonden op verschillende plaatsen over de ganse wereld verenigingen met als doel : het onderzoek van de lijkwade.

Op 18 december werd in Turijn de aloude «Confraternita dell SS. Sudarion» bij bisschoppelijk dekreet van kardinaal Maurillo Fossati, belast met de zorg en het onderzoek over de lijkwade van Turijn. Zo ontstond het nu wereldberoemde «Centro Internazionale di Sindonologia ». De huidige sekretaris is don PieroCoera Borga.

Tussen de «promotori» fungeren beroemde namen als prof. G.J. Cordiglia, D r. G.D.D'Oldenico, prof. S. Vigna en Mons. A .

Barberis. Talrijke eminente geleerden verlenen hun medewerking.

Later ontstonden in de Verenigde Staten meerdere studiecentra over de lijkwade, onder meer het «Holy Shroud Guild» (New York) en het «Indiana Center for Shroud Studies ». In Engeland «British Society for the Turin Shroud» (Londen). In Australië werd de bekende auteur Rex Morgan de vaandeldrager. Ook in Mexico en India ontstonden lijkwade-genootschappen. *

*

*

*

*

In 1966 begon Geoffrey Ashe met een reeks proefnemingen met een beeld, gemaakt volgens de anatomische gegevens afgeleid uit de afdrukken op de lijkwade.

Door verhitting bekwam hij een afbeelding, die enige gelijkenis met de echte lijkwade vertoonde. Van het allergrootste belang was wel dat er eenzelfde kleurschakering ontstond.

Toch gelukte het Ashe niet, afdrukken te bekomen waarop het mogelijk was kleinere details terug te vinden.

Zijn besluit was duidelijk : indien de afdrukken op de lijkwade veroorzaakt zijn door een menselijk lichaam, dan moet dit wel een zeer bijzonder lijk geweest zijn.

De Italiaanse prof. Bollone deed ongeveer dezelfde proeven. Hij stelde vast dat het « lichaam » ten minste een temperatuur van 250°C moest hebben om de «verzenging» mogelijk te maken. Bij 300°C begon zich reeds verbranding te manifesteren.

Prof. Bollone was, zoals Ashe, van oordeel dat alleen een «buitengewone gebeurtenis» de afdrukken op de lijkwade kan veroorzaakt hebben.

Hoe kon men een temperatuur van 250°C verklaren bij een lijk?

Een verklaring was, aan te nemen dat de «verrijzenis» gepaard was gegaan met het vrijkomen van een hoeveelheid «energie» gedurende circa 1/2000ste seconde. Deze theorie steunde op er- 100 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 100

varingen met atoomontploffingen. Had men in Hiroshima geen afbeeldingen gevonden van voorwerpen veroorzaakt door de enorme lichtflits van de eerste atoombom ooit op een stad geworpen ?

Stevenson en Habermans verdedigden later deze stelling. Hun opvatting was klaar en duidelijk : experimenten hadden aangetoond dat een afbeelding als op de lijkwade zeker door verzenging kan ontstaan. Als mogelijke oorzaken van deze «verzenging» gaven deze auteurs licht of warmte aan. Een stellingname die door geen enkele «wetenschappelijk geschoolde» onderzoeker kan gesteund worden, omdat men dan impliciet toegeeft, dat hier buiten-natuurlijke invloeden meegespeeld hebben.

Enkele tientallen jaren terug maakte Geraldine Cummins, een Amerikaans « medium », furore door het « automatisch schrijven » van een reeks boeken over de geschiedenis van de eerste christenen.

In haar werk «The scripts of Cleopas» komen details voor, die men in geen enkel evangelie terugvindt. Zo beschreef ze de getuigenis van een der Romeinse wachters aan het graf. Mogelijk heeft miss Cummins het apocrief evangelie volgens Gamileil gelezen, waarin ook de lotgevallen van deze wachters verteld worden.

Hier beschreef een der wachters, in een brief aan Petrus, de gebeurtenissen op de dag van de verrijzenis.

«Plots werden wij verblind door een schitterend licht. Bewegingloos staarden we voor ons uit. Vaag kon ik een man onderscheiden, gekleed in een stralend kleed. Hij stond aan het hoofd van de gekruisigde. Over het linnen brandde een bleke vlam. Toen het verblindend licht opnieuw verdwenen was, was het lichaam verdwenen. Het linnen lag daar alsof er niets gebeurd was, zonder enige wanorde ». *

*

*

*

*

In 1969 werden door prof. Battista Cordiglia een nieuwe reeks foto's van de lijkwade genomen. Hoewel deze in feite niets nieuws aan het licht brachten, zouden ze toch een nieuwe mijlpaal betekenen.

In de commissie van deskundigen, die deze foto's onderzocht, zetelde ook de Zwitserse prof. Max Frei Sulzer.

Deze eminente geleerde was een gepensioneerde criminoloog van de politiediensten van het kanton Zurich (Zwitserland). Hij had zich naam gemaakt, inzake het onderzoek van de tragische dood van UNO-secretaris Dag Hammarskjöld (1961).

- 101 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 101

H ET GELAAT VAN KRISTUS I)I_ I.I.IKWAI)1=VANTURLIN

(100F R e m i Va n I-taelst

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden nu gebundeld en i n boekvorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden kleurfoto's en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s .

Men k a n d i t b o e k b e k o m e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e .

Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n b e k o m e n w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . R e m i Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

C h r i s t u s - De L i j k w a d e "De V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j de 68 B 4 , 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

- 102 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 102

Meer dan honderd wetenschappelijke publicaties maakten van hem een erkend deskundige, met een wereldwijde faam.

Dr. Frei specialiseerde zich in een betrekkelijk nieuwe tak van de criminele wetenschap: de «palynologie », het onderzoek van microscopisch kleine stuifmeelkorrels.

Het was de Zweedse geleerde von Post die in de jaren 1920 de basis gelegd had voor deze wetenschap. De ontwikkeling van de techniek zorgde ervoor dat de mogelijkheden van de palynologie na de Tweede Wereldoorlog omzeggens grenzeloos werden.

Alles kon men nu onderzoeken... zoals vele misdadigers aan den lijve ondervonden.

Max Frei was een specialist inzake «palynologie », het onderzoek van organische stofdeeltjes, aangeduid als «pollen» en «sporen ». Volgens zijn opvattingen, gepubliceerd lang vóór hij de lijkwade zou onderzoeken, kon men aan de hand van de «palynologie» aantonen wáár een bepaalde stof of voorwerp verbleven had.

Hij verklaarde toen : «Pollen of sporen kunnen duizenden jaren onaangetast voortbestaan. In oude Egyptische graven heeft men pollen van meer dan vijfduizend jaar oud teruggevonden. Het is mogelijk aan de hand van pollen en sporen een juiste datering uit te voeren. Zelfs de verblijfplaatsen waar het te onderzoeken voorwerp geweest is ».

Pollen hebben de eigenschap dat hun harde buitenkant bijna eeuwig is en dat men daardoor hun struktuur wetenschappelijk kan aantonen.

Het onderzoek is echter niet eenvoudig en zeer tijdrovend. Pollen zijn immers zeer klein. Evenals «sporen» kan men ze alleen met electronenmicroscopen onderzoeken.

Niet alleen in de bestrijding van misdadigers bleek het pollen- en sporenonderzoek resultaat te geven. Ook in de archeologie werd met deze nieuwe techniek baanbrekend werk verricht.

Elk jaar, als de lente alles in bloei zet, verspreiden oneindig veel stuifmeelkorrels zich over de ganse natuur. Overal zet het stuifmeel zich af. Jaar na jaar worden «lagen» gevormd, die door hun bestendig karakter een goede leidraad vormen voor het oudheidkundig onderzoek.

Bodemonderzoek van de verschillende lagen laat toe de «plantkundige geschiedenis» van de streek af te lezen.

Stuifmeel heeft echter geen voorkeur en zet zich ook af op «bewegende» voorwerpen in open lucht bewaard of tentoongesteld.

Alhoewel prof. Max Frei weinig of niet geïnteresseerd was in de geschiedenis van de lijkwade van Turijn, werd zijn aandacht toch opgewekt. Hij zag hier blijkbaar een gelegenheid om de waarde - 103 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 103

Suaeda Aegyptica komt voor in ArabiĂŤ/Palestina (Jeruzalem).

Prunus Spartioides komt voor in AnatoliĂŤ.

Epimedium Pubigerum komt voor i n BulgarijelTurkije (Constantinopel).

Pistacia vera.

Al deze pollen (4.000 x vergroot) werden door prof. M. Frei (t1983) aangetoond. De volledige lijst (48 stuks !) is als het ware een gids voor wie de reisweg van de lijkwade doorheen de geschiedenis wil volgen.

- 104 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 104

van zijn «pollen-onderzoektechnieken» in het licht der belangstelling omheen de lijkwade te plaatsen. Zoals reeds zoveel nuchtere geleerden vóór hem, werd hij in de loop van zijn onderzoek als het ware begeesterd door het onverklaarbare mysterie dat omheen dit eeuwenoude doek hangt.

Prof. Frei, als protestant van nature uit een tegenstander van het vereren van beelden en relikwieën, overwon zijn aanvankelijke tegenzin en begon een reeks onderzoeken, die van uitzonderlijk belang zouden worden. In feite zou deze Zwitserse geleerde het bewijs leveren van de authenticiteit van de lijkwade. * * * *

*

En toen kwam de ruimtevaart. Plots beschikte de mensheid over schijnbaar onuitputtelijke mogelijkheden. Alles kon men nu onderzoeken. Nu kon men analyses uitvoeren, die tot voor kort onmogelijk geacht werden.

In 1969 werd een commissie opgericht, om een programma voor het onderzoek van de lijkwade voor te bereiden.

Een der leden was de beroemde Zwitserse criminoloog Max Frei, die reeds vele successen geboekt had met zijn «pollen - onderzoek ».

En tot veler verbazing stemde kardinaal Pellegrini volmondig in met de voorstellen van de commissie. De lijkwade zou volledig ter beschikking van de wetenschap gesteld worden, voor zover het niet-destructieve testen betrof.

Iedereen die aan de onderzoekingen deelnam moest verklaren geen publiciteit te maken of persoonlijke opinies te verkondigen.

In 1973 onderzocht een groep geleerden de lijkwade zeer grondig. Onmiddellijk kon men vaststellen dat de afdrukken zeer oppervlakkig waren. Het was alsof het beeld alleen op de uiterste toppen van de vlasvezels gevormd was. Alleen de donkerdere vlekken (die men als bloed beschouwde) waren in het linnen gedrongen.

De commissie verklaarde dat nergens een spoor van pigmenten (basis voor verfstoffen) kon aangetoond worden.

De experten zouden in alle stilte en sereniteit hun analyses uitvoeren en hun conclusies trekken.

Algemeen was men van oordeel dat de legende van de lijkwade weldra tot het rijk der fabeltjes zou behoren.

Tot de verbazende verklaringen van de commissie bekend geraakten !

Prof. Frei onderzocht de lijkwade nauwkeurig en kon achtenveertig verschillende soorten pollen identificeren. Tijdens het Con-

- 105 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 105

A B C Micro-opnamen Prof. Morano. (Centrum voor electronische microscopie van Vercelli).

A. Vezels uit de Lijkwade (vergroting x 2.000).

B. Tw e e vezels (vergroting 0 3 3.500). Men ziet duidelijk hoe ruw en vuil de cilindrische vezels zijn. Jonge vezels zijn vlak, glad en zuiver.

C. Ve z e l (vergroting x 17.500) ; men ziet zeer duidelijk de aangroei op het vezel van allerlei sporen en pollen. Op deze foto komt een paddestoel voor.

gres van Turijn toonde Frei alle pollen sterk vergroot, zodat iedereen ze kon herkennen.

Zeventien pollen waren zonder waarde, omdat ze praktisch overal voorkomen. Maar toch kon men er uit besluiten dat de lijkwade in Frankrijk, België en Italië verbleven heeft.

In de middeleeuwen werd de lijkwade in deze streken immers vele malen in de vrije natuur uitgestald.

Negenentwintig pollen, verzameld op de lijkwade, komen echter zonder de minste twijfel alleen in het nabije Oosten voor. Vermits men met zekerheid weet, dat de lijkwade sinds de dagen van Lirey niet meer uit Europa is geweest, ligt het voor de hand dat ze vóór die tijd in Palestina verbleven heeft. Frei toonde immers aan, dat de soorten «suaeda aegyptica» alleen in het H. Land voorkomt. Zoals de «prunus spartioides» alleen voorkomt in de steppen van Anatolië en de « epimedium pubigerum » rond Constantinopel en de Balkan.

- 106 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 106

� f f�1�A1�1� � � � ,����.s

� �4.�I�������g,+�,ei�r��I}

I�

h t'

IW'

r4ir

�

`

ataue,ifrtLtloî

��� r â r ' a � � j � � Î � : � N � r i � ï� ï i 1 r ï ir i r 'weal r xr r r � r� i�rf�r 1111./ rry F

4 {

I

1 � M

i

1;U 16`+.i l >�eP9-�I� { � �ï�� i � i�+!«ree 41_411-14444 áY� t � � 1�ii,i!A � � � _ r : �

eel

� � � r� r+� � p̀

el„.,irryt �l+ �♦ „feu.

Deze - 3 2 b l z t e l l e n d e - b r o c h u r e k a n b e k o m e n w o r d e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F 5 0 , - o p PCR 0 0 0 - 0 4 2 2 1 9 1 - 4 7 t . a . v . R . V a n H a e l s t , K e r k s t r a a t 68 - 2 0 0 8 ANTWERPEN - 107 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 107

Ongelooflijk: Frei tekende bijna de meest waarschijnlijke reisweg, door de lijkwade gevolgd sinds de eerste dagen na Christus.

Van elke plaats, waar de lijkwade verbleven heeft, vond de Zwitserse geleerde sporen !

Het onderzoek van prof. Max Frei toonde verder nog vele specifieke stuifmeelkorrels aan, die alleen voorkomen in de zanderige en zoute streken; zoals de Dode Zee. Onder meer pollen van tamarix en artemeisia. Verder nog pollen van germanium, hibiscus, winteraconiet. Het sluitstuk van de bevindingen van Max Frei kwam later : hij vond, in de bodem rond de Dode Zee, sporen van dezelfde stuifmeelkorrels. Verschillende van deze « fossiele pollen » komen sinds eeuwen niet meer voor in Palestina en hebben nooit in Europa bestaan. Max Frei leverde, zoals een moderne Sherlock Holmes, meteen het bewijs dat de lijkwade van Turijn dateert uit de tijd van Christus en zeker in Palestina, Anatolië, Turkije, Frankrijk, België en Italië is geweest.

Max Frei schreef in een brief aan broeder Bruno Bonnet-Eymard, (27 juli 1979) «Les pollens que j'ai trouvés au fond de la Mer Morte appartiennent à des espèces qui existent toujours aux mèmes endroits qu'aux temps bibliques» (De stuifmeelkorrels die ik op de bodem van de Dode Zee gevonden heb, behoren aan soorten, die reeds in de bijbelse tijden bestonden en nu in dezelfde streken nog voorkomen).

De «officiële» lijst der 48 geïdentificeerde pollen (La Sindone e la Scienza - pag 194 - 197 auteur Max Frei) bevat echter ook twee pollen afkomstig uit Bulgarije : N° 14 : Epimedium pubigerum : bosplant uit Bulgarije en Turkije.

N° 33 : Platanus orientalis : oorspronkelijke balkanplant.

Zo leverden de onderzoekingen van prof. Frei een mogelijk bewijs voor de stelling dat de lijkwade van Turijn, toch door de familie de la Roche via de Balkan naar Besançon gebracht werd, om uiteindelijk in handen van de familie de Charny te geraken.

Zoals dikwijls het geval : de resultaten van een onderzoek brengen meestal de oplossing van het gesteld probleem, maar doen soms méér vragen rijzen dan voorzien.

- 108 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 108

overdruk u i t :

'VAN !ÇASTEEL�R 1(ASTEEL 4 - 109

-

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 109

'To ren hof Kasteel Torenhof ligt in de Antwerpse gemeente Brasschaat, net buiten het centrum van die gemeente, aan de linkerzijde van de Bredabaan, richting Wuustwezel.

De gemeente Brasschaat, die geen wijzigingen onderging bij de laatste gemeentefusies, was vroeger — net zoals Kapellen en Hoevenen — een gehucht van Ekeren, maar scheidde zich in 1830 af om een zelfstandige gemeente te worden.

Kasteel Torenhof is vrij recent, het werd pas op het einde van de vorige eeuw opgericht door Edward De Beukelaer, een naam die ongetwijfeld zoet in de oren zal klinken van vele koekjesliefhebbers(sters). Inderdaad, het bekende Antwerpse bedrijf «De Beukelaer's Fabrieken, Biscuits en Chocolade» (eertijds gevestigd i n de Lange Kievitstraat te Antwerpen), werd eveneens opgericht door Edward De Beukelaer, de bouwer van Torenhof.

Edward De Beukelaer was in de derde graad verwant (hun vaders waren neven) met BalthasarFranciscus-Xaverius De Beukelaer (° Ekeren 1838), de oprichter — in 1863 — van de Antwerpse likeurstokerij F.X. De Beukelaer. De gebroers De Beukelaer van de «bitterpeeën», die eveneens uit de Antwerpse Polder stammen, zijn daarentegen niet verwant met de koekjes en de likeur.

Edward De Beukelaer stamde uit een familie wier stamboom teruggaat tot de elfde eeuw.

Afkomstig uit Basel in Zwitserland zijn ze, via Straatsburg, naar Lier en later naar het Antwerpse afgezakt. Maar we beginnen met de ouders van Edward De Beukelaer.

Petrus-Laurentius De Beukelaer (Moergestel, bij Tilburg, 22 mei 1805 — Hoevenen 17 december 1881), was een zoon van Joannes De Beukelaer (Berendrecht 22 augustus 1749 — Hoogstraten 20 oktober 1818) en Norberta De Kort (Moergestel 17 juni 1767 — Hoogstraten 31 mei 1818).

Hij was bakker in zijn geboorteplaats Moergestel, maar verhuisde later naar Hoevenen, toen nog een gehucht onder Ekeren.

Petrus-Laurentius De Beukelaer huwde — te Stabroek op 25 juli 1838 — met Anna-Catherina Lathouwers (Stabroek 13 november 1815 — Ekeren 17 augustus 1854), die hèm acht kinderen schonk. Na haar overlijden hertrouwde hij — te Ekeren op 14 februari 1855 — met Maria De Bie (Stabroek 21 december 1827 — Hoevenen 7 september 1888), en dit echtpaar kreeg er nog eens zeven kinderen bij. Van die vijftien kinderen zullen er slechts zes de volwassen leeftijd bereiken en onder hen bevond zich Eduardus-Jacobus De Beukelaer, die te Hoevenen het levenslicht zag op 15 maart 1843.

Al heel jong werkten de kinderen uit het gezin De Beukelaer mee in de bakkerij van vader, want van schoolplicht was er toen nog geen sprake. Eduardus, of Edward De Beukelaer ging in 1856 als leerjongen aan de slag in de bakkerij die gevestigd was op de hoek van de Sint-Jacobs- en Lange Nieuwstraat te Antwerpen, in de schaduw van de Sint-Jacobskerk. In dit bakkersgezin, dat kinderloos bleef, werd hij als een volwaardig lid van de familie behandeld, zowat als de zoon des huizes. Door zijn altijd goed humeur verwierf hij eveneens de sympatie van de vele klanten in de bakkerswinkel en tijdens de bestellingen aan huis keek men altijd uit naar de steeds goed gemutste bakkersknecht.

In zijn vrije tijd zette hij — eenzaam in zijn kamertje — zijn (door jong op «stiel» te gaan) onderbroken onderwijs voort en door volgehouden zelfstudie bekwaamde hij zich in algemene kennis en talen. Door hard te werken en vlijtig te sparen beschikte hij tien jaar later over voldoende startgeld om de bakkerij van zijn patroon over te nemen op het ogenblik dat deze ging rentenieren; en de bakkerij deed goede zaken. Tevens stapte hij — op 15 september 1866 — in het huwelijksbootje en zijn uitverkorene was Maria Smets (Antwerpen 3 augustus 1835 — aldaar 18 februari 1907).

- 11 0 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 110

Het echtpaar De Beukelaer-Smets werd gezegend met een lief dochtertje, maar plots dompelde een tragisch voorval de familie in diepe rouw. Een valluik in de winkelruimte gaf toegang tot de kelderverdieping waar de bakkerij was gevestigd. Op zekere dag liep het, toen ongeveer vijf jaar oude, dochtertje spelend door de winkel en viel door het openstaande luik in de kelder. Het kindje overleefde de val niet.

Dit ongeluk trof Edward De Beukelaer zo erg dat hij meteen dit «ongelukshuis» verliet en zich in de Lange Nieuwstraat als zelfstandige bakker vestigde.

In de zestiger jaren van de vorige eeuw was de biscuitnijverheid een specifiek Engelse aangelegenheid. D e biscuits, die men toen «Engelse bonbons» noemde, werden vanuit Engeland ingevoerd en waren in ons land alleen in enkele speciaalzaken te koop aan hoge prijzen. Edward De Beukelaer zou daarin verandering brengen.

Hij eksperimenteerde eerst met wisselend sukses, nam proeven in zijn bakkersoven en zelfs in zijn keukenkachel, maar de produktie bleef uiteraard erg beperkt. Was het baksel gelukt werd het resultaat in zijn winkel geëtaleerd en verkocht en wanneer het baksel mislukte bleef het produkt toch nog eetbaar en werden die «misbaksels» naar een weeshuis gebracht (en die maar duimen).

Omdat de machines voor de biscuitfabrikage enkel in Engeland werden vervaardigd en de uitvoer ervan naar het vasteland verboden bleef, trok Edward De Beukelaer naar Engeland, waar hij als arbeider in een groot biscuitfabriek aan de slag ging. Daar deed hij de nodige kennis op en leerde er de machines kennen. Een metalen plaatje, aangebracht op elke machine, vermeldde naam en adres van de fabrikant en spoedig nam Edward kontakt op met zulk een firma en kocht zich een machine. Hij ontmantelde zijn nieuwe aankoop en smokkelde zijn eerste biscuitmachine, onherkenbaar in vele onderdelen, naar ons land. Hij monteerde het hele gevaarte, stelde de machine in werking en spoedig raakte de bakker die «Engelse bonbons» maakte en verkocht, bekend bij de massa.

De tweede helft van de 19de eeuw was voor Antwerpen een periode van verbluffende ekspansie.

Het vrijkopen van de Scheldetol (1863); de Frans-Duitse oorlog van 1870; de afbraak van de zgn. «Spaanse Vestingen»; het rechttrekken van de Scheldekaaien; enz., brachten een koortsachtige bedrijvigheid mee, die Antwerpen uit zijn eeuwenlange slaap wekte. In 1868 verwierf Edward De Beukelaer een stuk braakliggend terrein, tussen de pas aangelegde Lange- en Korte Kievitstraat en de Ploegstraat. Hij bouwde er een houten keet, zijn eerste «koekjesfabriek» en in 1869 stelde hij er reeds een 20-tal arbeiders te werk. De handel draaide op volle toeren en spoedig diende de houten keet te worden vervangen door een stenen gebouw en werd het bedrijf stelselmatig uitgebreid. In 1888 (de twintig arbeiders van bij de start waren er intussen al honderden geworden), werd er een chocoladefabriek aan het bestaande bedrijf gekoppeld en stilaan geraakte De Beukelaer's produkten bekend tot ver over onze grenzen.

Als gevolg van de voortdurende ekspansie werd de koekjesfabriek De Beukelaer in 1963 overgebracht naar Herentabs. Een paar jaar later werd, samen met die andere biscuit-grootheid Parein (eveneens uit Antwerpen maar intussen naar Beveren verhuisd), de General Biscuits Company (LU) opgericht. Sindsdien zijn De Beukelaer en Parein nog slechts als merknamen overgebleven in die grote holding.

Op 6 maart 1896 kocht Edward De Beukelaer — bij akte van notaris Cols — een eigendom van 10 ha aan de Bredabaan te Brasschaat met de bedoeling er een ruim buitenverblijf op te richten. Vroegere eigenaars van deze gronden Eduard De Peukelaer, bouwer van het torenhof. (Met dank aan Roger Keukelinck, Ekeren).

- 111

-

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 111

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 112

toegangswegen aangelegd. Het werd een dubbele toegangspoort versierd met beelden. zuilen en leeuwen, uitgevoerd in Franse steen. Een eerste. kronkelende en romantische weg — dwars door het prachtige park en langs de vijver — leidt over de Kasteelbrug tot op het Kastelenplein.

Een tweede weg. de zgn. Kastelenlaan, volgt een — vroeger als dreef aangelegd — tracé en loopt via de Torenbrug recht naar het Kastelenplein.

Het kastelencomplex bestaat uit het hoofdkasteel, genoemd naar het domein, nl. Torenhof en twee bijkastelen. Het hoofdkasteel heeft een vierkant grondplan met aan de zuidkant een markante vierkante toren. Het is een bakstenen gebouw. op een arduinen plint, voorzien van doorlopende banden witte natuursteen, natuurstenen ornamenten en boogvelden met tegelmozaïek. Het ligt aan het zgn. Kastelenplein, samen met de twee bijkastelen en de vroegere toegangspoort (thans gebruikt als garage).

De bijkastelen werden opgetrokken in dezelfde bouwstijl als het hoofdkasteel, nl. ecclectische stijl, met overwegend neo-renaissance elementen. Zij moeten qua afmetingen niet onderdoen voor het hoofdkasteel en werden door de huidige eigenaars bedacht met de namen «Venetië» en «Brugge». omwille van hun fascinerende ligging bij de waterpartijen. Zij hebben een L-vormig grondplan. zijn mekaars spiegelbeeld en zijn verbonden door een laagbouw (vroeger volière, thans garages). met een merkwaardig torentje en prachtig ijzersmeedwerk. «Venetië» werd grondig gerestaureerd (o.m. de merkwaardige industriële bakkersoven in de antieke keuken) en gerenoveerd. Het spiegelbeeld «Brugge» wordt de volgende stap i n de restauratiewerkzaamheden. Verrassend zijn ook de — in arduinen band gebeitelde — spreuken: «ARBEID ADELT» 1896 (Venetië); «RUST ROEST» (Torenhof) e n «WEL THUIS» 1897 (vroegere toegangspoort).

Kasteel Venetië. Foto: Max D e Lie, Brasschaat met dank aan professor en mevrouw Va n Bocxlaer.

—1 1 3 —

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 113

Vooraan: kasteel Torenhof. Achteraan links: kasteel Brugge. Achteraan rechts: kasteel Venetië. Foto: Max De Lie, Brasschaat (met dank aan professor en mevrouw Van Bocxlaer).

Frans Bellens sprak in het boek «Brasschaat, van heidegrond tot parkgemeente» over het Torenhof als «de tot steen geworuen droom van De Beukelaer». Het huidige kastelencomplex beantwoordt in ruime mate aan deze romantische uitspraak: gelegen op een soort eiland dat enkel toegankelijk is via de nieuwgebouwde bruggen en twee historisch waardevolle smeedijzeren boogbruggetjes en omgeven door een prachtig park (met o.m. zeer oude, rode beuken), met Italiaanse beelden, fontein en verrassende rotspartijen, ziet het er inderdaad uit als een sprookje.

Buiten de kasteelwallen ligt nog een Chinees paviljoen (uit de jaren dertig), met antieke fitnesstoestellen en daarvoor ligt een openluchtzwembad van 300 m2 uit dezelfde periode.

Het domein Torenhof is privé-bezit en niet toegankelijk voor bezoekers.

- 11 4 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 114

REEDS BEHANDELDE KASTELEN

In d e v o o r b i j e Hobonia-nummers werden p r e c i e s 5 0 k a s t e e l b e s p r e kingen opgenomen. G e m a k k e l i j k h e i d s h a l v e d r u k k e n we d e v o l l e d i g e l i j s t h i e r b i j a f , z o d a t b e l a n g s t e l l e n d e n meteen kunnen z i e n i n welk t i j d s c h r i f t e e n b e p a a l d k a s t e e l w e r d opgenomen.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10 .

11.

12.

13 .

14 .

15 .

16 .

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg.

4 1975 6 1977 6 1977 7 1978 7 1978 7 1978 8 1979 8 1979 8 1979 8 1979 9 1980 9 1980 9 1980 9 1980 10 1981 10 1981 10 1981 10 1981 11 1 9 8 2 11 1 9 8 2 11 1 9 8 2 11 1 9 8 2 12 1 9 8 3 12 1 9 8 3 12 1 9 8 3 12 1 9 8 3 13 1984

3 1 2 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg.

13 13 13 14 14 14 14

2 3 4 1 2 3 4

1984 1984 1984 1985 1985 1985 1985

Aartselaar - C l e y d a e l Berendrecht - R e i g e r s h o f Ekeren - V e l t w y c k h o f Hoogstraten - G e l m e l s l o t Wilrijk - Klaverblad To r h o u t - W i j n e n d a e l e Oostmalle d e Renesse Westmalie v a n der Straeten Mortsel - K a n t e k r o o i Meise - B o u c h o u t Antwerpen H e t Steen Westerlo d e Merode Perk D e Ribaucourt Deurne - B o e k e n b e r g Mechelen - B e a u l i e u Zichem - M a r k e n t o r e n Stabroek - R a v e n h o f Duffel - T e r E l s t Edegem - T e r L i n d e n Boechout - V r e d e n b o r g Kapellen S t a r r e n h o f Rijkhoven - A l d e n Biezen Wilrijk T e r Beke Bazel - W i s s e k e r k e B e v e r e n -Waas Cortewalle B e v e r e n -Waas T e r Saksen B e v e r e n -Waas T e r Walle (Oud G e e s t e l i j k H o f ) Schoten - V o r d e n s t e i n Schoten - A m e r l o o Grimbergen - P r i n s e n k a s t e e l Steenokkerzeel T e r Ham Wommelgem - H u l g e n r o d e Diegem - M a r g a Kapellen - M e d i s t e r

Waillet

- 11 5 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 115

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg. Jrg.

15 15 15 15 16 16 16 16 17 17 17 17 18 19 19 20

1986 1986 1986 1986 1987 1987 1987 1987 1988 1988 1988 1988 1989 1990 1990 1991

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 1 4 1

Overijse I s q u e Broechem - B r o e c h e m h o f Hemiksem - H e m i k s e m h o f 's-Gravenwezel G r o o t Kasteel Deurne - B o t e r l a e r h o f Falaën - M o n t a i g l e Rumbeke - K a s t e e l v a n R u m b e k e Gestel - G e s t e l h o f Brasschaat - M i s h a e g e n Kruishoutem - K a s t e e l van Kruishoutem Laken K o n i n k l i j k Paleis Putte - K a s t e e l v a n P u t t e Te r n a t - K r u i k e n b u r g Deurne - Z w a r t e A r e n d Niel K a s t e e l van Niel Chaussée-Notre-Dame-Louvignies - K a s t e e l van Louvignies

- 11 6 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 116

A N T W E R P E N A A R S IN D E R A A D V A N B R A B A N T

AURELE A U G U S T I N M A L

I

N E U S

De g e w o o n t e i n v r o e g e r e e e u w e n , o m d e n a a m v a n s o m m i g e p e r s o n e n - vooral van geleerden - t e verlatijnsen, had i n zekere z i n ook het v o o r d e e l d a t men h e n b e t e r k o n o n d e r s c h e i d e n v a n a n d e r e , g e l i j k l u i d e n d e namen.

Over h e t s o m s e i g e n a a r d i g g e b r u i k v a n n a m e n z o u é é n e n a n d e r t e vertellen zijn.

In d e t e k s t e n v a n b e p a a l d e s t u k k e n , a k t e n o f k e n n i s g e v i n g e n b . v. k o n h e t gebeuren d a t d e b e d o e l d e p e r s o o n gewoon n a a r z i j n bezittingen w e r d genoemd, zonder vermelding v a n d e e i g e n l i j k e naam.

Dit w a s o . a . h e t g e v a l i n e e n b r i e f , g e s c h r e v e n d o o r M a r i a v a n Malsen, e c h t g e n o t e v a n A n t o o n S c h e t z , g e r i c h t a a n E n g e l b r e c h t van I m m e r s e e l , w a a r m e e z i j h e t o v e r l i j d e n v a n h a a r e c h t e n o o t meedeelde; d i t g e b e u r d e o p 5 a u g u s t u s 1 6 4 0 . I n d i t s c h r i j v e n wordt d e o v e r l e d e n e g e w o o n v e r n o e m d a l s " m o n s i e u r d e G r o b b e n d o n c k" .

Dit m a a r o m e e n v o o r b e e l d t e noemen, w a n t h e t i s n i e t o v e r Schets d a t w e h i e r g a a n s p r e k e n , m a a r o v e r e e n l i d v a n d e R a a d van B r a b a n t , w i e n s n a a m e v e n e e n s o n d e r e e n d r i e t a l v e r s c h i l l e n d e s c h r i j f w i j z e n v o o r k o m t . I n g e v a l v a n namen m e t b i j n a m e n o f t o e voegingen i s d e h e r a l d i e k e e n aangewezen b r o n om v e r w a r r i n g t e voorkomen.

Een p e r s o o n , v e r n o e m d a l s v a n M a l e , z o u a a n e e n a f s t a m m e l i n g v a n de g r a a f v a n V l a a n d e r e n , L o d e w i j k v a n M a l e , k u n n e n d o e n d e n k e n .

Het r a a d s l i d - h i e r b e d o e l d - i s A u r é l e - A u g u s t i n v a n M a l e , m a a r gelukkig i s e r de bijvoeging "gezegd Malineus", wat a l veel v e r klarender i s ; h i j wordt vermeld a l s r i d d e r.

Als w a p e n v o e r d e d e z e e e n g e v i e r e n d e e l d s c h i l d , w a a r v a n h e t eerste e n h e t v i e r d e k w a r t i e r van goud, een ankerkruis van keel

- 11 7

-

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 117

Aur.A9.malineus neareenpennt9. Kon.P,M.p¢nn119 (Wind.

- 11 8 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 118

(= r o o d ) ; h e t t w e e d e e n d e r d e k w a r t i e r v a n a z u u r ( = b l a u w ) , e e n keper v a n goud, v e r g e z e l d v a n d r i e s c h e l p e n v a n z i l v e r .

Bij opzoekingen i n de g r a f s c h r i f t e n van de provincie Antwerpen noteerden we t e r l o o p s een g e l i j k a a r d i g wapen, maar met d e s c h e l pen v a n g o u d , z o a l s d e k e p e r . D i t w a p e n h a d b e t r e k k i n g o p e e n Karel M a l i n e u s o f v a n Mechelen, d i e i n 1 5 9 6 b u r g e m e e s t e r v a n Antwerpen w a s . Va n Mechelen a l l e e n z o u d a n weer a a n d e b e r u c h t e Berthouts doen denken. Ongeveer een d r i e k w a r t eeuw vroeger was er i n A n t w e r p e n s p r a k e v a n e e n bouwmeester L i e v e n v a n M a l e ( 1 ) .

We w e t e n h e t n i e t m e t z e k e r h e i d , m a a r h e t i s n i e t u i t g e s l o t e n dat e r verwantschap met voornoemde b e s t a a t .

Het w a p e n M a l i n e u s , z o a l s h o g e r o m s c h r e v e n , k o m t o o k v o o r l i j v i g e " A n v e r s a t r a v e r s l e s Ages" v a n P. G e n a r d .

i n

het

De f a m i l i e v a n M a l e w a s n i e t d e e e r s t e d e b e s t e . D e v a d e r v a n Auréle-August was burgemeester van Antwerpen, v o o r z i t t e r van de Rekenkamer e n v a n d e o p p e r s t e R a a d v a n d e A d m i r a l i t e i t ; h i j w a s gehuwd m e t A n n a V i r o n . Z i j n g r o o t v a d e r w a s W i l l e m v a n M a l e , r i d der e n k a m e r h e e r v a n k e i z e r K a r e l V . A a n v a n k e l i j k w a s A u r é l e August b u r g e r l i j k l u i t e n a n t v a n d e s t a d G e n t ; o p 9 j u l i 1 6 2 0 werd h i j g e w o o n r a a d s h e e r a a n d e R a a d v a n B r a b a n t b e n o e m d . V e r volgens werd h i j l i d van de opperste Raad van de A d m i r a l i t e i t e n vice-kanselier.

In 1 6 4 5 w a s h i j v o o r z i t t e r v a n d e R a a d v a n V l a a n d e r e n ; i n 1 6 4 8 was h i j r a a d s h e e r a a n d e P r i v é R a a d e n b u i t e n g e w o o n g e z a n t b i j keizer Ferdinand I I I e n de Rijksdag van Regensburg.

Hiermee w a s h i j n o g n i e t a a n h e t e i n d e v a n z i j n b e l a n g r i j k e o p drachten; h i j w e r d d e vertegenwoordiger v a n d e koning b i j d e v e r k i e z i n g e n d e k r o n i n g v a n k e i z e r F e r d i n a n d I V e n w e r d benoemd tot raadsheer aan de opperste Staatsraad t e Madrid.

Dat z i j n b e n o e m i n g t o t v o o r z i t t e r v a n d e R a a d v a n V l a a n d e r e n niet zonder moeilijkheden bleef was t e verwachten. H i j was immers B r a b a n d e r e n e r k w a m e n s t e r k e t e g e n k a n t i n g e n v a n d e z i j d e van d e g e e s t e l i j k h e i d e n v a n d e S t a t e n v a n V l a a n d e r e n .

Hij w e r d - w a t men z o u kunnen noemen - e e n m o e i l i j k g e v a l , w a n t kort v o o r z i j n benoeming v a n h e t luitenantschap van d e s t a d G e n t , n . l . o p 2 1 d e c e m b e r 1 61 9 , h a d h i j z i c h t o t V l a m i n g l a t e n naturaliseren.

Op a a n r a d e n v a n d e G r o t e R a a d - e n o m a l l e o n t e v r e d e n h e i d m e t d e Vlamingen t e v e r m i j d e n - w e r d h i j a a n d e Raad v a n B r a b a n t b e noemd. D o o r e e n b e s l u i t v a n d e G r o t e R a a d v e r k l a a r d e d e z e h e m i n 1645 g e s c h i k t o m h e t v o o r z i t t e r s c h a p v a n d e R a a d v a n V l a a n d e r e n waar t e n e m e n . D e n a t i o n a l i t e i t s k w e s t i e , V l a m i n g o f B r a b a n d e r , schijnt i n d i e t i j d meer van d i e typische gevallen gekend t e hebben.

Zo w a s e r d e z a a k v a n h e t z o o n t j e v a n A n t w e r p s e o u d e r s , d i e p e r boot o p weg waren n a a r d e S c h e l d e s t a d , m a a r d a t t i j d e n s d i e r e i s op V l a a m s e w a t e r e n g e b o r e n w e r d , w a t o o k m o e i l i j k h e d e n o p l e v e r -

- 11 9 _

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 119

R kueu.

- 120 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 120

de, m a a r d a t

i s een ander verhaal.

De r a a d s m a n A u r é l e - A u g u s t M a l i n e u s h u w d e m e t A n n a P r a t s , d o c h t e r van F i l i p P r a t s o f P r a e t s e n v a n M a r i e v a n E e c k e r e n , d i e o p h a a r beurt een dochter was van Robert van Eeckeren en van Anna d e l l a Faille (2).

Uit h e t h u w e l i j k Malineus-Prats werden v i e r k i n d e r e n geboren: twee z o n e n e n t w e e d o c h t e r s , a l l e n v e r m e l d a l s M a l i n e z .

Op 1 7 a u g u s t u s 1 6 6 2 s t i e r f M a l i n e u s - w a a r s c h i j n l i j k t i j d e n s é é n van z i j n o p d r a c h t e n - - t e M a d r i d e n w e r d b e g r a v e n i n d e S i n t Andreuskerk, " h e t h o s p i t a a l d e r Vlamingen" genoemd.

Zijn meer dan v e e r t i g regels l a n g g r a f s c h r i f t i n h e t L a t i j n , d a t we m a a r l i e v e r n i e t v e r m e l d e n , s o m t a l l e f u n k t i e s o p d i e h i j i n zijn leven vervulde.

Over h e t w a p e n M a l i n e u s , d a t w e h o g e r b e s c h r e v e n , k u n n e n w e n o g zeggen d a t h e t h e l m t e k e n b e s t a a t u i t e e n v l u c h t v a n g o u d e n azuur, m e t d a a r t u s s e n e e n k r u i s u i t h e t s c h i l d . D e h e l m k l e d e n zijn van goud en azuur: goud voor de binnenkant en de k l e u r voor de b u i t e n k a n t . O p o u d e w a p e n s z i e t m e n d e z e b i j h o r i g h e i d o o k o m gekeerd.

Bronnen 1. F l a n d r i a N o s t r a - T I I - b l z . 3 6 .

2. R o b r e c h t v a n E e c k e r e n e n A n n a d e l l a F a i l l e w a r e n i n d e 1 6 d e eeuw e i g e n a a r v a n h e t " B o t e r l a e r h o f " t e D e u r n e - P a u l A r r e n : Va n k a s t e e l n a a r K a s t e e l - d e e l I I I .

P. G e n a r d : A n v e r s a t r a v e r s l e s A g e s .

Graf- e n gedenkschriften van de p r o v i n c i e Antwerpen.

Baron d e Ryckman d e B e t z e n b u r g g r a a f d e J o n g h e d ' A r d o y e : Armiral e t biographie des chanceliers de Brabant

Jos G o o l e n a e r t s

- 121

-

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 121

UW MEDEWERKERS BINNEN HANDBEREIK, HOE GROOT UW BEDRIJF OOK IS !

OQ❑❑DD❑❑❑❑❑❑❑❑❑❑❑❑❑❑❑❑❑

t

O

❑❑❑❑❑❑❑❑❑❑DO ❑❑❑❑❑D0

DOa f l

0

❑

o o ❑

❑

U

D�G❑❑D<>

ZIJN UW MEDEWERKERS NIET EEN BEETJE TE

'IP

DUUR • O M HEN VOORTDUREND 3 > ó T E ZIEN RONDLOPEN

•

o

e

e

l

MerellaanaPellen ó 2g50O g . 6 4 íe1.031665 34.96 Fax- 031665.

l�? naD❑❑❑� ❑❑❑❑❑DO D O Ó a

❑ ❑

Advies Ontvlerp umoerin9 Service

buisP°sriechniek

U

°

WIJ BOUWEN ; 9 e .

U W • . : : . .

BUISPOSTSYSTEEM OP DE M A AT VA N UW BEDRIJF

—1 2 2 —

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 122

LM Electro LUMON cv.

ELEKTRISCHE INSTALLATIES : - nieuwbouw - vernieuwing

VERLICHTING : - Op netspanning of laagspanning - In woning, winkel of tuin : * verkoop armaturen * advies en plaatsing

DOE HET ZELF : voor nieuwbouw of vernieuwing van Uw installatie - bestel Uw materiaal bij ons - gratis advies

Electro LUMON c.v.

Eel Luc PEETERS Vinusakker 74, 2950 Hoogboom Kapellen tel. 03/664.75.95

Raymond ROELANDS Vinusakker 24, 2950 Hoogboom Kapellen tel. 03/664.18.88 - 123 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 123

HOBONIA Culturele Heemkring HOOGBOOM De Culturele Heemkring HOBONIA werd opgericht op 25 september 1971 als resultaat van de heemkundige tentoonstelling "100 jaar parochie St.-Jozef Hoogboom". HOBONIA heeft zich tot doel gesteld de geschiedenis van de wijk Hoogboom na te gaan en het plaatselijke culturele leven te stimuleren.

Hiertoe geeft H O B O N I A een driemaandelijks tijdschrift u i t m e t artikelen over Hoogboom, algemeen culturele bijdragen en verslagen i.v.m. de activiteiten van de kring.

Voor een gezinsbijdrage van 350,- F per jaar genieten de leden van : Driemaandelijks tijdschrift HOBONIA (+1- 250 blz per jaar) Stadswandelingen, theaterbezoeken, museumbezoeken, dia- of filmavonden, kasteelbezoeken, kasteel- of domeinwandelingen, tentoonstellingen, enz. ra- Jaarlijks het traditionele teerfeest en de worstenbroodavond ire Sint-Niklaasviering met alle Hoogboomse ierenigingen Algemene ledenvergadering Meer inlichtingen zijn te bekomen bij een der onderstaande bestuursleden.

Met trots kunnen wij terugblikken op een lange rij manifestaties waarbij we succes behaalden dank zij de goede samenwerking tussen bestuur en leden.

De belangrijkste verwezelijkingen zijn : - 25 - 26 september 1971 : Eeuwfeesttentoonstelling " Parochie Sint Jozef Hoogboom" - 13 - 14 oktober 1973 : eerste groepstentoonstelling met plaatselijke kunstenaars.

- 9 tot 11 november 1974 : tweede groepstentoonstelling met plaatselijke kunstenaars.

- 23 juni 1976 : de kerk van Hoogboom wordt als monument gerangschikt en de omgeving ervan wordt beschermd als landschap.

- 22 en 23 januari 1977: heemkundige tentoonstelling "5 jaar HOBONIA" - zomer 1977: uitgave van de brochure "HOBONIA, Hoogland van Ekeren" - 9 en 10 februari 1980 : tentoonstelling "Ambachten van eertijds en nu" - 21 maart 1982 : tentoonstelling "Van Instrumentenbouwers en Spelemannen" - 29 oktober 1982 : uitgifte van de HOBONIA-gedenkpenning n.a.v. de grenscorrectie met Kapellen.

- 11 november 1987: inwandelen van het "HOBONIAPAD'; wandelpad op het grondgebied van Kapellen en Hoogboom.

- Uitgifte van de Kastelenboeken "VAN KASTEEL NAAR KASTEEL" van Paul Arren 20 oktober 1985 : deel 1 11 oktober 1987: deel 2 7 oktober 1989 : deel 3 - met tentoonstelling "Kastelen in Antwerpen" 19 oktober 1991 : deel 4 - met kunsttentoonstelling i.s.m. De Platanen VOORZITTER SECRETARIS PENNINGMEESTER BANK

Raymond ROELANDS 2950 Kapellen Paul ARREN 2990 Wuustwezel Harry DE SI II`ER 2950 Kapellen GENERALE BANK

Vinusakker 24 tel. 03/664.18.88 Bredabaan 849 tel. 03/663.13.31 Vinusakker 60 tel. 03/664.80.33 220-0375733-88

- 124 -

Hobonia - 20ste jaargang - nr. 3 - juli 1991 - p. 124