Hobonia 1992-3 juli

Verantwoordelijk uitgever

Driemaandelijks tijdschrift

P. Arren Bredabaan 849 2990 Wuustwezel

210 JAARGANG - 1992 juli - augustus - september Afgiftekantoor Kapellen 1

DE " H O L L E W E G " I N H O O G B O O M

-

T E K E N I N G :

ANDRE

MARIEN

INHOUD blz.

Samenstelling b e s t u u r Hobonia

82

Antwerpenaars i n d e Raad v a n B r a b a n t : P i e t e r - G r e g o r i u s v a n Cuylen

J. G o o l e n a e r t s b l z .

83

De A n t i t a n k g r a c h t ( 2 )

M. De Borgher

blz.

87

Pachter J a n

R. Roelands

b l z . 103

Antwerpen i n 1892 ( 2 )

R. A l a r d o t

blz.

107

b l z . 110

Uitgave k a l e n d e r 1993 - Essen K e r k e l i j k e H e r a l d i e k : D e wapens v a n d e b i s s c h o p pen van Antwerpen 1 5 . F . d e G e n t i s

J. G o o l e n a e r t s b l z .

111

Een h e r a l d i s c h e g r a f s t e e n t e K a p e l l e n

J. G o o l e n a e r t s b l z .

115

De L i j k w a d e van T u r i j n ( 2 6 )

R. Va n H a e l s t

A k t i v i t e i t e n 1993

b l z . 120 blz.

132

- 8 1Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 81

21718

B E L G I S C H

STAATSBLAD .— 09.10.1992 — MONITEUR BELGE

Bij besluit van de Gemeenschapsminister van Verkeer, Buitenlandse Handel e n Staatshervorming van 24 juli 1992 wordt gerangschikt als landschap overeenkomstig de bepalingen van de wet van 7 augustus 1931 cp het behoud van monumenten en landschappen : — Brasschaat-Kapellen : de Oude Gracht,

HOBONIA

KULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR VOORZITTER (contactadres)

2

: 9

5

Raymond ROELANDS, Vinusakker 24, 0 Hoogboom - Kapellen tel. 664.18.88

SECRETARIS

: Paul ARREN, Bredabaan 849, 2990 Wuustwezel tel. 663.13.31

PENNINGMEESTER

: Harry DE SITTER, Vinusakker 60, 2950 Hoogboom - Kapellen tel. 664.80.33

LIDGELD

:350 F per jaar voor gezinsbijdrage; te storten op rekening nr. 220-0375733-88

- 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 82 - 8 2Hobonia -

A N T W E R P E N A A R S IN D E R A A D V A N B R A B A N T )rC .r.C i=1,.4 ir J. i\ J.i�.r.iC. .r. . r ` C i J, � J.�••r• r,i` I\ .,\�C I\.1� i\iCI� I\iCJ,nJ.�C.r.C I\i�.ri.� � �,% i� \ * /\ Î\ i \ /\ *

PIETER-GREGORIUS-JOZEFVAN CUYLEN

Ve l e f a m i l i e s - u i t d e v r e e m d e t e A n t w e r p e n i n g e w e k e n t i j d e n s d e 16de e e u w , o f n o g v r o e g e r - h e b b e n z i c h g o e d w e t e n o p t e w e r k e n , hetzij i n de i n t e r n a t i o n a l e handel, h e t z i j i n openbare besturen en a d m i n i s t r a t i e .

We g a a n h i e r n i e t s p r e k e n o v e r d e S p a a n s e A n t w e r p e n a a r s , o f o v e r Antwerpse D u i t s e r s o f P o r t u g e z e n ; o o k v a n d i c h t e r b i j hebben v e len z i c h t e Antwerpen g e v e s t i g d .

Ook v a n u i t U t r e c h geschiedenis n i e t ter P o t de meest stichting van het

t bijvoorbeeld kennen we de - u i t de Antwerpse meer weg t e denken - f a m i l i e P o t , waarvan P i e gekende b l e e f d o o r z i j n r i j k d o m e n door d e Sint-Salvatorklooster.

Een a n d e r e - u i t d e z e l f d e s t a d a f k o m s t i g - w a s d e f a m i l i e v a n Cuylen, misschien n i e t z o vermaard a l s d e f a m i l i e P o t , maar l e den d a a r v a n h e b b e n t o c h v o o r n a m e p l a a t s e n w e t e n t e b e k o m e n .

Wa a r s c h i j n l i j k was h e t Nicolaas v a n Nicolai, d i e zich - a l s eerste van vestigde. Een zoon u i t d i t huwelijk aan t e s c h a f f e n e n w e r d h e e r v a n S i n

Cuylen, gehuwd met Florence d i e f a m i l i e - t e Antwerpen wist zich een feodale t i t e l t-Job-in't-Goor.

Gregorius v a n C u y l e n , h e e r v a n S i n t - J o b - i n ' t - G o o r, w a s gehuwd met J e a n n e M o e s k o p s . U i t d i t h u w e l i j k w e r d , o p 1 9 j a n u a r i 1 7 2 0 te A n t w e r p e n , w e e r e e n z o o n g e b o r e n ; h i j w e r d P i e t e r - G r e g o r i u s Jozef g e d o o p t .

De l o o p b a a n v a n d e j o n g e v a n C u y l e n z o u n i e t d e r i c h t i koophandel u i t g a a n . H i j l e g d e z i c h t o e o p d e s t u d i e e n rige l e e f t i j d , namelijk op 21 maart 1744, behaalde h universiteit van Leuven h e t l i c e n t i a a t i n de rechten. kaal advokaat g e r a a k t e h i j a a n d e Raad van Brabant, i ging v a n een zekere J . N . d e Cock.

ng van de op 24-jai j aan de A l s f i s n vervan-

- 8 3 Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 83

van C�uyl2n - 8 Hobonia 4 - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 84

In 1 7 6 5 kwam e r e e n p l a a t s v a n r a a d s l i d v r i j e n d o o r p a t e n t b r i e ven v a n 1 1 f e b r u a r i v a n d a t z e l f d e j a a r w e r d v a n C u y l e n i n d i e hoedanigheid a a n d e Raad van Brabant benoemd. Op 1 m a a r t daarop legde h i j d e g e b r u i k e l i j k e eed a f . T i j d e n s d e Brabantse Omwentel i n g w e i g e r d e h i j t e z e t e l e n e n d e e l t e nemen a a n d e r a a d s w e r ken.

Pieter-Gregorius v a n Cuylen was gehuwd m e t Alexandrine-Cecile van R y s w y c k , w e d u w e v a n N i c o l a a s v a n S o o m . N a d e d o o d v a n z i j n echtgenote g i n g h i j e e n tweede h u w e l i j k aan e n w e l m e t C l a r a Louise F e l b i e r, t e Antwerpen geboren o p 14 mei 1716, d o c h t e r v a n Emmanuel F e l b i e r e n v a n M a r i e - L o u i s e d e L a n n o y .

Zoals z i j n v a d e r was P i e t e r v a n C u y l e n i n h e t b e z i t gekomen v a n een h e e r l i j k g o e d ; h i j k o n z i c h h e e r v a n Te r e e c k e n n o e m e n .

Uit z i j n tweede h u w e l i j k h a d P i e t e r v a n Cuylen e e n z o o n : Emmanuel- P i e t e r -Louis, d i e z i c h v a n C u y l e n v a n ' t G o o r e n v a n Te r e e c k e n k o n n o e m e n . H i j w e r d s u b s t i t u u t v a n d e p r o k u r e u r - g e n e raal v a n Brabant, Limburg e n van h e t Land van Over-Maas. H i j was te Antwerpen geboren o p 1 december 1 7 6 5 e n huwde m e t M a r i e Alexandra-Josephine d e l Marmol, geboren t e B r u s s e l o p 19 december 1762, a l s d o c h t e r van Jean-Laurent d e l Marmol, raadsheer v a n de R a a d v a n B r a b a n t , e n v a n E l i s a b e t h - B a r b a r a v a n d e V e l d e (diens tweede vrouw).

Als l i d v a n d e Raad v a n B r a b a n t w a s P i e t e r - G r e g o r i u s v a n C u y l e n verplicht zich t e Brussel t e vestigen. A l s h i j d e gelegenheid zag k w a m h i j e c h t e r n a a r h e t A n t w e r p s e , w a n t d a a r b e z a t h i j sinds 1776 - e e n b u i t e n v e r b l i j f , g e l e g e n n a b i j d e S i n t - L a u r e n tiuskerk te Ekeren.

Te n s l o t t e w a s h e t t o c h i n d e s t a d , w a a r h i j z i j n f u n k t i e a l s raadsheer v e r v u l d e , d a t h i j z o u o v e r l i j d e n . H i j s t i e r f t e Brussel o p 2 2 september 1792 e n werd a l d a a r i n d e Sint-Goedelekerk begraven. Volgens oud g e b r u i k s t o n d , t i j d e n s d e l i j k d i e n s t , z i j n rouwbord met f a m i l i e w a p e n n a a s t d e k a t a f a l k o p g e s t e l d .

De f a m i l i e v a n C u y l e n v o e r d e o p z i l v e r (rood), m e t tong e n nagels van goud ( o p z tong b e t e r z i j n ) . H e t s c h i l d g e t o p t m e t waaruit a l s helmteken een uitkomende leeuw pen, d e l e u z e " e x ungue l e o n u m " .

e e n leeuw v a n k e e l i l v e r zou een blauwe een gekroonde helm, zoals die van het wa-

Door h e t s p e e l h o f v a n P i e t e r - G r e g o r i u s v a n C u y l e n b l e e f d e n a a m van d e z e f a m i l i e v o o r g o e d a a n d e g e s c h i e d e n i s v a n E k e r e n v e r b o n den. D a t g e b e u r d e o p d e v o l g e n d e w i j z e .

Enkele j a r e n n a d e d o o d v a n z i j n v a d e r kwam Emmanuel- P i e t e r v a n Cuylen z i c h v a n u i t B r u s s e l o p h e t E k e r s e b u i t e n v e r b l i j f v e s t i gen. A l s s u b s t i t u u t v a n d e p r o k u r e u r v a n B r a b a n t s c h i j n t Emmanuel n o o i t l a n g e e n v a s t e w o o n p l a a t s g e h a d t e h e b b e n . Z u l k s b l i j k t u i t de geboorteplaatsen van z i j n d r i e kinderen. De e e r s t e zoon, P e t r u s - F e r d i n a n d w e r d g e b o r e n i n B r u s s e l , m a a r e e n t w e e d e zoon k w a m i n T r i e r t e r w e r e l d , t e r w i j l e e n d o c h t e r , L u d o v i c a - M a ria i n Maastricht het levenslicht zag.

- 85 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 85

Va n 1 8 0 7 t o t 1 8 1 1 w a s E m m a n u e l v a n C u y l e n m a i r e v a n E k e r e n . I n tussen was z i j n m o e d e r, d e weduwe v a n C u y l e n - F e l b i e r , b i j hem t e Ekeren komen i n w o n e n . I n 1 8 1 2 v e r t r o k h e t g e z i n t e r u g n a a r B r u s sel, m a a r kwam a f e n t o e n o g e e n s n a a r h e t b u i t e n v e r b l i j f i n d e poldergemeente.

Op 7 5 - j a r i g e l e e f t i j d , d a t m o e t i n 1 8 3 1 g e w e e s t z i j n v e s t i g d e hij z i c h opnieuw i n Ekeren en ging e r w a a r s c h i j n l i j k n i e t meer weg. Z i j n v r o u w A l e x a n d r a d e l M a r m o l s t i e r f t e E k e r e n i n 1 8 3 4 , hijzelf s t i e r f o o k o p z i j n Ekerse buitenverblijf o p 17 j u n i 1836. Z i j n m o e d e r w a s i n 1 8 1 6 , t i j d e n s h e t v e r b l i j f i n B r u s s e l , als honderdjarige gestorven.

Het w a r e n t w e e k i n d e r e n u i t h e t g e z i n v a n C u y l e n - d e l M a r m o l , n a melijk Petrus e n Ludovica, d i e omstreeks h e t midden van de 19de eeuw h e t i n i t i a t i e f n a m e n o m i n E k e r e n e e n g o d s h u i s t e s t i c h t e n .

Vo o r d e v e r w e z e n l i j k i n g v a n d i t p l a n w i l d e n z i j h u n h e r e n h u i s met g r o t e t u i n t e r b e s c h i k k i n g s t e l l e n . O m o n g e k e n d e r e d e n e n kwam d i t o p z e t n i e t t o t u i t v o e r i n g ; m a a r n a h e t o v e r l i j d e n v a n de i n i t i a t i e f n e m e r s s c h o n k e n d e e r f g e n a m e n - i n 1 8 6 4 - e e n s o m van 2 4 . 0 0 0 f r a n k e n a a n h e t b i s d o m , v o o r h e t b o u w e n v a n e e n g o d s en g a s t h u i s i n E k e r e n , w a t d a n w e l t o t u i t v o e r i n g k w a m . H e t w e r d gebouwd n a b i j h e t v r o e g e r e h o f v a n C u y l e n .

In 1 8 1 6 v e r k r e e g e e n J o z e f - P i e t e r v a n C u y l e n e r k e n n i n g v a n a d e l , door d i p l o m a - g e g e v e n o p 2 6 a p r i l v a n d a t j a a r - e n o p 2 2 augustus 1 8 2 3 w e r d nogmaals e e n a d e l d i p l o m a gegeven a a n Emmanuel- P i e t e r L . J . v a n Cuylen

Bronnen Baron d e

Ryckman d e B e t z e n burggraaf d e Jonghe d'Ardoye: Armorial e t b i b l i o g r a p h i e d e s c h a n c e l i e r s d e B r a -

bant Annuaire de l a noblesse 1857 b l z . 111 - g é n é a l . C u y l e n .

J.B. R i e t s t a p : A r m o r i a l g é n é r a l T 1 b l z . 4 9 9 .

F r. B r e s s e l e e r s e n H . K a n o r a : H u i z e z u s t e r N a t h a l i e e n c o m p a g nie.

Baron d e Ryckman d e B e t z : A r m o r i a l g é n é r a l d e l a n o b l e s s e B e l g e 1941.

Jos G o o l e n a e r t s

- 86 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 86

DE ANTITANKGRACHT MARC DE BORGHER, B.M.L.

'111111100'

DEEL 2 EN SLOT

Inleiding: Daar de antitankgracht voor een belangrijk gedeelte gelegen is op het grondgebied van Kapellen en daarbij ook gedeeltelijk door het domein "De Oude Gracht" loopt, vonden we het interessant om het bijgevoegde artikel in ons tijdschrift op te nemen.

Dit artikel verscheen in het tijdschrift "M&L Monumenten en Landschappen", 10de jaargang, nr. 2, maart-april 1991. Het werd samengesteld door Marc De Borgher, medewerker van de dienst Monumenten en Landschappen. Met onze welgemeende dank aan deze dienst.

De afwerking van de gracht

overtollig water vanuit de antitankgracht af te voeren. Vermits alle waterlopen richting Antwerpen lopen zou, bij blokkering van deze duikers, steeds de vijandelijke zone onder water komen te staan.

Aan de benedenkant van de oever werd een dubbel vlechtwerk van wilgetenen aangebracht dat vastgehouden werd door palen.

De 30 cm brede tussenruimte werd opgevuld met De kruising van de grote wegen werd verwezenlijkt kiezelstenen. Deze constructie wordt kieltuin genoemd en was bedoeld om oeververzakkingen door een aarden dam met erin grote buizen. tegen te gaan.

De dammen werden afgesloten met ijzeren Op elke oever van de gracht liep er een hekken, de wegen door Cointet-elementen. (niet verharde) weg (21) met ernaast een afwate- Aan de kleinere overgangen werden lichte, ringsgracht. metalen bruggen gebouwd (22) die konden afgebroken worden (nu vervangen door aarden De antitankgracht kruist een aantal waterlopen op dammen). zijn traject. Deze lopen gaan via een duiker onder de gracht door. Deze duikers zijn—voor onder- De antitankgracht was klaar begin 1940. De kosthoud—voorzien van schotbalken. prijs van de aanleg bedroeg toen 40.000.000 fr Sommige hebben bijkomende schotbalken om (23).

87Hobonia — - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 87

Dwarsen overlangse doorsnede van een sluisbunker (tekening Simon Stevinstichting).

DESLUISBUNKER De 13 sluisbunkers zijn alle van eenzelfde grondtype, maar er zijn verschillen in uitvoering.

De sluis zelf is een eenvoudige buis waarvan het debiet van het doorstromend water kan geregeld worden door een schuif. Naar de bevriende zijde is er een overloop (betonnen sleuf) voorzien.

Deze sluizen die een noodzaak zijn voor cle goede werking van het verdedigingssysteem, worden beschermd door een bunker uit gewapend beton die rust op een zool.

Het dak en buitenmuren zijn 1,3 meter dik om te kunnen weerstaan aan 15 cm-geschut. Het beton is afgewerkt met een "eitjescamoufflage". Deze structuur heeft als doel het invallend licht te verstrooien waardoor de bunker, vooral vanuit de lucht, minder zichtbaar wordt.

Op het grondplan herkent men een blinde muur aan de vijandelijke zijde waarin enkel granaatwerpgaten voorzien zijn. In beide zijmuren komen schietgaten voor die tegen beschietingen vanaf de vijandelijke oever beschermd zijn door een uitbouw, oreillon genaamd. De bunker bevat gewoonlijk een schietkamer en een centraal gelegen kamer waar zich de periskoop bevond. Wanneer er een voldoende hoogteverschil is tussen de twee grachtpanden, bevindt er zich stroomafwaarts nog een derde (schiet)kamer die toegankelijk is door een trap vanuit de centrale kamer. In de schietkamers zijn affuiten aangebracht voor het plaatsen van een machinegeweer.

De behuizing van het sluismechanisme bevindt zich aan de bevriende zijde. in een uitsprong aan cle bunker die tevens als portaal dienst doet. Dit portaal is aan de buitenzijde afgesloten met een stalen hek, gedubbeld door een plaat.

De kamers worden afzonderlijk afgesloten door een deur.

Er is ook een nooduitgang voorzien. De wand is hier slechts één baksteen dik en wordt verder opgevuld met zandzakjes.

Er is geen electrische verlichting voorzien, wel een aansluiting voor een veldtelefoon.

De bevriende zijde van cle bunker en de twee flanken kunnen beschermd worden door de in de steunpunten opgestelde troepen. Dit is niet het geval voor de blinde muur.

Voor deze bunkers, waarvan laatstgenoemde niet vanuit een nabije schans of fort kon verdedigd worden, wordt er op enkele tientallen meters afstand stroomopwaarts een dochterbunker voorzien. Deze bunkers hebben slechts één kamer en een portaal.

Bunkers van dit type zijn ook geplaatst op die tenaillestukken van de gracht die niet vanuit forten, schansen of sluishunkers konden verdedigd worden. Zij worden dan flankeringsbunkers genoemd.

- 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 88 - 8 8Hobonia -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 89

Klein blaasjeskruid (Z-ZZ), Knolrus en NaaldFytogeografisch is de antitankgracht nagenoeg geheel gelegen in het Kempens district (29). waterbies (Z) (34) zijn de enige vertegenwoorDoor dewaargenomen plantesoorten te groeperen digers van meer voedselarme waters. en in te delen volgens socio-oecologische groepen (30) wordt een beeld bekomen van de verschil- Tot de derde subgroep behoren de planten van lende begroeiingstypen die voorkomen in en langs verlandingsvegetaties in zoete, matig voedselrijke, stagnerende of licht-stromende, ondiepe tot diepe de gracht.

Bij de vermelding van de soortnamen (31) worden waters. In het onderzocht gebied komt de helft tevens de frekwentie en de relatieve abundantie (51%) van de in het Kempens district voorvoor het Kempens district aangegeven (32). komende planten van deze subgroep voor.

Enkel indien de soort (al dan niet gedeeltelijk) het Pinksterbloem (moerasvorm) (Z), Gele lis (VA-VZ), Riet, Liesgras en Wolfspoot zijn over predikaat vrij zeldzaam (VZ), zeldzaam (Z) of zeerzeldzaam (ZZ) heeft, wordt dit weergegevenzowat de hele lengte weer te vinden. Moeraszegge, Scherpezegge (VA-VZ), Pluimzegge (VZ), (33). Dit is ĂŠĂŠn van de factoren die mede de wetenschappelijke waarde van het gebied kunnen Oeverzegge (Z-ZZ), Valse ciperzegge, Holpijp (VA-VZ), Watermunt, Waterzuring, Blauw bepalen. glidkruid (VA-VZ), Grote egelskop (VA-VZ) en De in het gebied aangetroffen socio-oecologische Kleine en Grote (VA-VZ) lisdodde worden eerder plaatselijk, doch soms vrij talrijk aangetrofgroepen zijn: - Planten van zoete tot zwak brakke waters en fen. oevers 2 0 % Planten van (licht) bemeste graslanden op matig Ook van de vierde subgroep, de planten van voedselrijke tot voedselrijke, vochtige tot natte aanspoelingsgordels, natte ruigten, rivierbegelei20% dendewilgestruwelen van voedselrijk milieu is 48% grond - Planten van (zeer) droge graslanden 3 % van de in het Kempens district voorkomende - Planten van heiden, en schraallanden 6 % planten aanwezig. Hiervan zijn Koninginnekruid, - Planten van kaalslagen, zomen en struwelen 8% Hop, Grote kattestaart, Groot hoefblad (VZ-Z), - Bosplanten 1 5 % Bitterzoet, Moerasandoorn (A-VZ), Schietwilg (VA-VZ) en Katwilg (VZ-Z) vernoemenswaardig.

- Pioniers van sterk antropogeen gestoorde plaatsen: akkers, wegranden en droge ruigten 16% Van de laatste subgroep, de verlandingsvegetaties in zoete, voedselrijke, stromende of periodiek - Pioniers van meer natuurlijke gestoorde droogvallende waters, is de aanwezigheid van plaatsen, op open vochtige tot natte 9 % Waterbies (VA-VZ), Grote waterweegbree, humusarme grond - andere, niet inheemse planten 3 % Mannagras, Watertorkruid, Witte en Gele waterkers vermeldenswaardig.

Plantenvanzoetewatersen oevers Deze groep vertegenwoordigt 1/5 van de aangetroffen plantesoorten. Hij wordt verder onderver- Plantenvan (licht) bemeste graslanden Deze groep vertegenwoordigt eveneens 1/5 van de deeld in vijf subgroepen, waarvan er drie in waargenomen plantesoorten. Hierin worden twee belangrijke mate aanwezig zijn. subgroepen onderscheiden voor de planten voorkomend op vochtige grond of op natte grond.

Een eerste subgroep is deze van planten die voorkomen in zoete (matig) voedselrijke waters. Van beide subgroepen werd de helft van de in het Het betreft overwegend obligate waterplanten als Kempens district voorkomende plantesoorten Waterviolier, Smalle (VA-VZ) en Brede water- waargenomen. pest, Middelste waterranonkel (VZ-ZZ), Drijvend Van de meest karakteristieke op vochtige gronden kunnen we Pinksterbloem (gewone vorm), fonteinkruid (A-VZ), Gewoon sterrekroos (VZ-Z) die plaatselijk massaal voorkomen, naast Hopklaver, Grote bevernel (VZ-Z), Smalle Citroengeel blaasjeskruid (ZZ) (34), Grof weegbree, Kruipganzerik (VA-VZ), Gewone hoornblad (VA-Z), Gekroesd fonteinkruid, brunel, Grasmuur, Veldzuring, Glanshaver, Aarvederkruid VZ-ZZ), Klein kroos en Puntkroos Grote vossestaart (VZ) en Gewoon reukgras (VA-VZ). Zowat 38% van de in het Kempens aanhalen. district voorkomende planten van deze subgroep Wilde bertram, Kruipend zenegroen (Z), Dotteris in het onderzochte gebied aan te treffen. bloem, Tweerijige zegge (VA-VZ), Bosbies,

- 90 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 90

Plantenvan heiden, schraallanden en moerassen De subgroep droge heide op zeer voedselarme grond in het Kempens district is voor 40% vertegenwoordigd in het onderzocht gebied.

Het behelst plantesoorten als Struikheide, Brem, Gaspeldoorn (VZ) en Grote bremraap (ZZ).

Van de subgroep natte heiden en onbemeste graslanden op natte, zeer voedselarme grond worden slechts twee plantesoorten aangetroffen: Pijpestrootje massaal en Wilde gagel (VZ) plaatselijk.

Kantig Hertshooi, Veldrus, Biezeknoppen (VA-VZ) en Kruipwilg horen thuis in de subgroep vanonbemeste graslanden op vochtige tot natte voedselarme grond.

De subgroep van matig voedselarme laagveenmoerassen is slechts beperkt aanwezig met soorten als Moeraswalstro (A-VZ), Waternavel, Melkeppe (VZ) en Egelboterbloem.

Plantenvan kaalslagen,zomenen struwelen Van de subgroep jonge aanplanten en zomen op voedselrijke, humeuze, matig vochtige grond komen Zevenblad, Fluitekruid (VZ), IJle dravik, Kleefkruid, Robertskruid (VZ), Dagkoekoeksbloem (VZ), Gewone vlier en Heggewikke (Z) plaatselijk massaal voor.

Asperge (VA-Z), Rode kornoelje (VZ-Z), Eenstijlige meidoorn en Hondsroos (VZ) behoren tot de subgroep van struwelen op matig vochtige tot droge, voedselarme tot matig voedselarme grond.

Bosplanten Tot deze groep behoort 15% van de waargenomen plantesoorten in en aan de antitankgracht.

2 3

4 1.

Koningsvaren.

2.

Breedbladige Wespenorchis.

3.

Gospeldoorn.

4.

Struikheide en Piiipestrootie. (eigen foto's)

Echte valeriaan, Echte koekoeksbloem (VA-VZ), Moerasspirea zijn de voornaamste vertegenwoor-Twee subgroepen zijn erg goed vertegenwoordigd ten overstaan van de plantesoorten die voorkomen digers die voorkomen op natte gronden. in het Kempens district. Voor de bossen op matig voedselarme, droge, zure grond gaat het om 68%, Plantenvan (zeer droge) graslanden voor de bossen op gerijpte, matig voedselrijke tot Van de vijf deelgroepen komen er twee voor. voedselrijke, matig vochtige tot droge grondom 49%.

Van de subgroep van graslanden op droge, Van eerstgenoemde subgroep kunnen in de boomvoedselarme, kalkarme, zure grond wordt 45% en struiklaag van de begroeiingen langs de gracht van de in het Kempens district voorkomende plantesoorten aangetroffen. Gewoon struisgras, Zomereik, Tamme kastanje, Ratelpopulier, Amerikaanse vogelkers, Wilde lijsterbes, Ruwe Zandstruisgras, Buntgras, Gewone veldbies en Zachte berk en Pontische rododendron over (A-VZ) en Schapezuring (VA-VZ) zijn enkele het hele traject werden waargenomen. typische voorbeelden.

In de kruidlaag zijn dit Bochtige, Smalle en Brede Van de subgroep op droge voedselarme grond kunnen Zandzegge, Muizeoor, Ruw vergeet-mij- (VA-VZ) stekelvaren, Wilde kamperfoelie, Valse nietje (VZ), Jacobskruiskruid, Kleine veldkers, salie (VZ). Meer plaatselijk kunnen Dubbelloof, Vroegeling en Liggende klaver (Z) aangehaald Brede wespenorchis (VA-VZ), Hengel, Echte worden. guldenroede (VA-VZ), Boshavikskruid en

- 91 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 91

Blauwe bosbes aangetroffen worden.

Van de tweede subgroep komen Gewone es, Boswilg en Gelderse roos en Bosanemoon (Z), Wijfjesvaren, Mannetjesvaren, Klimop (VZ), Drienerfmuur (VZ), Schaduwgras (Z) en Knopig helmkruid talrijk voor.

grond zijn Speerdistel, Zachte ooievaarsbek, Vlasbekje, Witte honingklaver (VZ-Z) en Klein hoefblad waar te nemen.

Boerenwormkruid, Hartgespan, Kleine klit (VZ-Z) en Bijvoet zijn voorbeelden uit de subgroep ruigten op weinig betreden, matig droge grond en Grote zandkool (Z-ZZ) en Slangekruid (VA-VZ) uit de verwante subgroep op droge grond.

In een aantal delen van het traject komt de subgroepbossen op relatief voedselrijk, vochtige tor natte grond fragmentair voor met soorten als Zwarte els, Sporkehout, Geoorde wilg, Grauwe wilg (VA-VZ), Elzenzegge (VZ), Koningsvaren Pioniersvan meer natuurlijke gestoorde plaatsen (Z), Moerasmuur (VA-VZ) en Bittere veldkers opopen,vochtige tot nattehumusarme grond Ook deze plantesoorten worden aangetroffen in (ZZ) (35). debermen van de paden en in delen van de oevers van de gracht.

Pioniersvan sterk antropogeengestoorde plaatsen Van de subgroep pioniers van relatief voedselrijke Doordat de antitankgracht in een aantal gevallen plaatsen met wisselende waterstand wordt in het doorheen landbouwgebieden loopt, worden op en onderzochte gebied 52 % van de in het Kempens langsde padeneen reeks plantesoorten aangetrof- district voorkomende plantesoorten aangetroffen.

Fioringras, Geknikte vossestaart, Ruige zegge, fen die in akkers groeien.

Tengere rus, Ruw beemdgras, Tormentil, VijfvinHarig knopkruid, Stijve klaverzuring, Grote klaproos (Z), Herik (Z), Zwarte nachtschade, gerkruid (ZZ), Kluwenzuring en Krulzuring Gekroesde en Gewone melkdistel, Witte krodde (A-VZ) zijn enkele karakteristieke voorbeelden.

(ZZ), Rood guichelheil (Z-ZZ), Ringelwikke en Van de pioniers op open, voedselrijke, natte Vogelmuur zijn voorbeelden van de plantesoorten gronden kunnen Greppelrus, Waterpeper, Beklierde duizenknoop, Blaartrekkende boterdie voorkomen op akkers op voedselrijke kalkbloem (VZ-Z) en Moeraskers vermeld worden. houdende maar niet kalkrijke grond.

Valse kamille (VZ), Hanepoot, Bleke klaproos (A-VZ) en Gewone spurrie groeien op akkers op Als besluit kunnen we stellen dat de antitankgracht een rijk gevarieerde begroeiing heeft en zelfs in relatief voedselarme, kalkarme grond.

Van de subgroep ruigten op betreden, voedselrijke vrij representatieve mate een groot deel van de in

Inhet polde•gebied op het grondgebied van Stabroek komen vrij uitgebreide rietgordels voor (foto O. Pauwels).

—9 2 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 92

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 93

Latijnse naam

N

e

d

e

r

NEUROPTERA N E T V Sis ra MEGALOPTERA S L U Sialis lutaria COLEOPTERA K E Haliplussp.

Agabus di. ymus Agabus sturmi Graptodytes pictas Hydroporus palustris Hdrovatuscuspidatus Hygrotus versicolor Hyvpphydriusovatus llybius Laccophilus hyalinus Gyrins substratus • limnius TRICHOPTERA S C H I

l

a

n

d

s

e

naam

1

L E U G E L I G E N + K V L I E G E N + V E R S +

2

x

Cncotopus gr. sylvestris Cotynoneu ra cf. Macropelopia Procladius Psectrotanypusvaritm cf. Conchapelopia Ceratopogonidae spp.ind. K Limonndaespp.índ. S t BRACHYCERA V L Ephydridae spp.ind. W a t

5

6

a

+

x

+

x

+

x + x

x x

x x

x

+

a

x x x a a

x

? x

x x x ?

a

+ x x x

x

x

x

x x

+

x

?

a x

x

x

x

x x

z

+

+

x

x x x

x

+ x

x x i j t e n l t m a en E G E N r v l i e g e n

a ? x x x ? ?

x

x

+ a

a

x

x

x

x

+ x

x

x

n e I e

4

x

+ E T M O I I E : N , KOKERJUFFERS metnetspinnende larven Cyrnus flavidus + metkokerbouwende larven Phryganea + AArypniavaria + Limne.hílus x x x Limnephilus? rhombicus x Limneprilus gr. deciplens-lunatun x ?

Glyphotaeliuspellucidus x Atripsodes atterrimus x ?

Mystacides x DIPTERA T W E E V L E U G E L I G E N NEMATOCERA M U G G E N Psychoda M o t m u g j e Chironontidae D a n s m u g g e n Chironomus x Chtronomus gr.plumosus V e d e r m u g x x Chironomus gr. thumni V e d e r m u g + Cr,yptochieonomus x Dicrotendipes gr. nervosus x x x x Endochironomus albipennis x Glyptotendl les n s a Glyptotendipes gr. gripenkoveni x x Microtendipes clitoris agg. = a Phaenopsecta x x Polypedilum gr. nubeculosum x x Sttctochironomus x Tribelos intextus a Tanytarsinispp.ind. n a r Cricotopus

3

x

x

x x

x x

x x

?

x

+

x

Legende 1: monsterplaats te Stabroek aan de Abàdreet(zijde Fort van Stabroek) + 2 : monsterplaats te Slabroek aan het Hoogeind (tussen Hoogeind en sluisbunker) a 3 : monsterplaats te Stabroek aan het Hoogeind (ten oosten van de sluisbunker) x x 4 : monsterplaats te Brasschaat aan het Weverboa (oostzijde van de straat) a u 5 : monsterplaats te Brasschaat aan de Ploegsebaan (oostzijde van de straat) s u n 6 : monsterplaats te Brasschaat ter boogie van bet domein Inslag (aan oostelijk uiteinde van het viswater) ?

x A a n w e z i g (1 exemplaar aangetroffen) S p o r a d i s c h (minder dan 10 exemplaren) R e g e l m a t i g (10-50 exemplaren) Algemeen (50.100 exemplaren) Z e e r algemeen (maar dan 100 exemplaren) Wa a r s c h i j n l i j k aanwezig a? Opgegeven abundantie onzeker

(a) De Pauw N. & Vannevel R. (Red.), Macro-lmvrtebraten en waterkwaliteit, Dossiers Stichting Leefmilieu, er. H. Stichting Leefmilieu, Antwerpen,1991. in samenwerrkYig met Icaggdbond voor Natuurstudie en Milieubescherming, 316 blz. Dresscher Th. G. N. & Higler LW.G., De Nederlandse bi edzwgers-Jlirudinea, Wetenschappelijke Mededelèrgen X.N.N.V., nr. 154, Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Hoogwoud (Nederland), I910., 84 blz. Duijns F. & Dutmer G., Libellentabel Jeugdbondsuitgeverij, Zeist-'s Gravenland (Nederland). 1985,60 blz. Ni ser N. De Nederlandse water. en oppmdaktewantsen (Nemoptera.- Nepomorphaen Gerromorpha), Wetenschappelijke Mededdinger.'

K.N.MV, er. 155, Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Hoogwoud (Nederland), 1982, 78 blz. + bijlage. Van Goethem I.L., Nieuwe naam!ijst metaantekaingen van de receme niet-mariene weekdiners van België, Studicdocumeaten, ne. 44, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Brussel, 1987, 65 blz. (b) Bride printen zijn gelegen tussen het fort van Brasschaat en de verbindingsweg Brasschaat.Wuustwczel. Het Domein De Inslag ligt juist ten zuiden van deze weg.

biologische kwaliteitsbeoordeling wijst uit dat het noordelijke deel van de antitankgracht (het traject Stabroek-Brasschaat) (37) zeer rijk is aan ongewervelde zoetwaterdieren.

De meeste van de aangetroffen diergroepen en -soorten zijn typisch voor stilstaande of zwak vloeiende wateren.

Hierbij dient de aandacht gevestigd te worden op het voorkisinell van grote aantallen Kokerjuffer-

larven die vrij zuiver water vereisen en hierdoor in Vlaanderen niet langer algemeen zijn.

Het vermelden waard zijn ook de waarnemingen van de larven van diverse soorten Eendagst•lregen, alle gebonden aan weinig of niet stromend water. de talrijke soorten Slakken, Wantsen en Kevers en de plaatselijke aanwezigheid van de Vlokreeft.

Gammarus pulex.

—9 4 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 94

asvogel.

Dezekleurrijke soort die als biotoop visrijkewaters kiest iseen regelmatig waar te nemen standvogel aan de antitankgracht (foto M. Slootmaekers)

Delibellenfauna (38) De huidige gegevens zijn nog te beperkt om Libellen die tot de insekten behoren, komen bijna duidelijke variaties of zonaties van de levensgemeenschappen te beschrijven. De verschillende uitsluitend aan de waterkant voor. Hun larven leven in het water. Zowel volwassen individuen samenstelling van de stalen hangt immers ook samen met de plaatselijke biotoopkenmerken, (imagos) als larven zijn sterk afhankelijk van zoals de nabijheid van bomen en de oeverstruc- water van een vrij goede kwaliteit. tuur.

Van de algemene soorten waterjuffers—één van Het staal genomen aan de Abtsdreef te Stabroek de twee families (39)—zijn volgende talrijk is bijvoorbeeld beïnvloed door de nabijgelegen vertegenwoordigd : Vuurjuffer, Lantaarntje, wal van het Fort van Stabroek. Het bevat duidelijk Azuurwaterjuffer en Pantserjuffer. Op de dichte meer typische bewoners van vijversystemen, zoals overhangende struiken op de oevers zijn Houtde Melkwitte platworm en slakken als de Vijver- pantserjuffer (in de zomermaanden) en Breedscheenjuffer zeer talrijk aanwezig. Op plaatsen pluimdrager en de Bron-blaashorenslak.

Laatstgenoemde lijkt op de andere plaatsen te zijn waar de Gele plomp voorkomt, treft men Grote vervangen door een verwante soort, de Puntige roodoogjuffer aan. Nabij het fort van Oelegem weet een kleine populatie stand te houden van blaashorenslak.

Zowel in Stabroek (aan het Hoogeind) als in Weidebeekjuffer, een soort die uiterst gevoelig is Brasschaat (aan het Weverbos en de Ploegsebaan)voor vervuiling en hier voor ons land en de komen de Puntige blaashorenslak en de Gewone provincie Antwerpen het meest westelijke voorkomen heeft. Watersnuffel komt lokaal schijfhorenslak algemeen voor. Vlokreeften worden daarentegen enkel in Brasschaat aange- (te 's Gravenwezel) en in erg lage aantallen voor. troffen. De aanwezigheid van deze drie soorten In 1987 werd een kleine populatie Tengere kan verband houden met de aanvoer van het water grasjuffer in de pijpestrootjesvegetatie waargenomen, een soort die erg zeldzaam is in België (40). uit het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten.

Zij worden immers in dit kanaal algemeen tot Van de tweede familie, de Glazenmakers, vormt massaalweergevonden. Het verdwijnen van de Vlokreeft naar het noorden toe hangt waarschijn- de antitankgracht met zijn matig voedselrijk lijk samen met de fysische barrières en/of geleide- (mesotroof) water een ideaal jachtterrein voor lijke veranderingen in de eigenschappen van het Blauwe en Bruine glazenmaker die er in de zomermaanden algemeen voorkomen. water (gradiënt).

Dichter bij het kanaal, in het Domein Inslag, Op open plekken met een goed ontwikkelde bevatten de herfststalen van 1989noch de Puntige oevervegetatie kan Keizerlibel waargenomen blaashorenslak noch de Gewone schijfhorenslak en worden. De Plasrombout die een voorkeur heeft slechts één Vlokreeftje. Ontbreken deze soorten voor stilstaand water met zandige oevers, is elk hier tijdelijk als gevolg van de uitzonderlijke droge jaar in lage aantallen aan te treffen. De Smaragdlibel komt erg algemeen voor op plaatsen met veel zomer van 1989 of kunnen ze zich wegens plaatselijke omstandigheden niet handhaven? bomen op de oever. Beide soorten zijn zeldzaam voor België te noemen (41). Ook Metaalglanslibel, Verder onderzoek is dus duidelijk vereist om de maar dan wel veel minder algemeen, kan er samenstelling en de dynamiek van de levensaangetroffen worden (42). gemeenschappen in de antitankgracht beter te Vermeldenswaardig zijn nog Platbuik Oeverlibel, leren kennen.

▶ Platbuik, een libellesoort die in de sterk begroeide oevers van de antitankgracht een ideool jachtterrein vindt (foto M. Slootmoekers)

—9 5 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 95

Westelijke boardvleermuis (fotoH. Willockx).

Waterveermuis (fotoM. Slootrnakers),

veelal rustend aan te treffen op een elzeblad, Bloedrode Heidelibel, vooral in de heideachtige zones en Viervlek, op stroken met weinig bomen en struiken. Nabij de Kleine beek komt de voor België erg zeldzame Bruine korenbout voor (43).

De antitankgracht en een aanpalend verruigd grasland vormen het jachtterrein van deze soort.

Devisfauna in het grachtwater (44) Het milieu van de antitankgracht leunt vrij sterk aan bij het "snoek-zeelt"-viswatertype (45) met typische vissoorten als snoek, zeelt, rietvoorn en kroeskarper. Dit type treft men aan in helder water met een rijke plantengroei. De vissen die in dit type voorkomen, zijn in het bijzonder voor hun voortplanting sterk afhankelijk van waterplanten.

Dit viswatertype is in Vlaanderen vrij zeldzaam geworden en verdient dus bescherming.

Als typische vissoorten in dit ecosysteem worden naast Snoek en Zeelt ook Rietvoorn en Baars aangetroffen. Verder worden minder specifieke soorten als Aal, Blankvoorn en Karper waargenomen. Op bepaalde delen van de gracht is door hengelaars Brasem en Snoekbaars uitgezet (46).

De Avifauna Meer nogdan voor de vegetatiestructuur is er een wisselwerking met de omgeving. In het poldergebied zal de antitankgracht als enig (lineair) landschapselement van enig formaat een waardevolle en geschikte broed-, schuil- en rustplaats zijn voor tal van vogels. In de meer beboste gebieden gaat hij als het ware op in het geheel.

Er is nog geen systematisch onderzoek verricht naar de broedvogelpopulatie en naar het voorkomen van vogelsoorten in het gebied.

Een uitzondering hierop vormt het fort van Oelegem. Een inventarisatie van de broedvogels van dit gebied (47) gaf volgende resultaten.

Er werden broedgevallen vastgesteld van vier meer strikt aan water gebonden vogelsoorten (48): Wilde eend (vijf koppels) en Fuut, Bergeend, Waterhoen (telkens 1 koppel).

De overige waargenomen broedvogelsoorten zijn nagenoeg allen zangvogels, die vrij talrijk tot talrijk en zeer talrijk (49) voorkomen in houtkanten, tuinen, parken en bossen: Holenduif, Houtduif, Tortelduif, Koekoek, Grote Bonte Specht, Kleine Bonte Specht, Boerenzwaluw, Witte Kwikstaart, Winterkoning, Heggemus, Merel, Gekraagde Roodstaart, Nachtegaal, Tuinfluiter, Zwartkop, Fitis, Tjiftjaf, Koolmees,

Pimpelmees, Boomkruiper, Vink, Huismus, Spreeuw, Ekster en Vlaamse Gaai.

Als losse waarnemingen, genoteerd tijdens de inventarisatie van de plantesoorten van de antitankgracht, kunnen Kleine Karekiet (in de rietkragen), Bosrietzanger (in de wilgestruwelen), Oeverloper, IJsvogel en Kneu vermeld worden.

Devleermuizenfauna (50) Het fort van Oelegem is één van de bekendste winterverblijfplaatsen voor vleermuizen in Vlaanderen. Dit is in belangrijke mate te danken aaneen gericht beheer door Natuur 2000, Vlaamse Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubehoud.

Het fort werd in 1984 in erfpacht gegevenaan deze vereniging. Zij stelde zich als doel de natuurwetenschappelijke waarde van dit domein te behouden en zo mogelijk uit te breiden.

Uit literatuurgegevens bleek de potentiële waarde voor vleermuizenpopulaties (51). Er werden een reeks beheersmaatregelen getroffen om deze

—9 6 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 96

waarde te bevestigen en uit te breiden. In eerste instantie werd het fort voor bezoekers gesloten in de winterperiode (52), dit ter optimalisering van de rust in deze voor vleermuizen kritieke periode.

Daarnaast werden talrijke openingen (53) afgesloten om tocht te verhinderen en de temperatuur te stabiliseren. In de open gangen werden open bakstenen geplaatst. Het plaatselijk wegkappen van bakstenen in de muren heeft in het bijzonder goede resultaten afgeleverd voor de populatie van deWestelijke baardvleermuis (54).

REVALORISATIE EN HERSTEL VAN HET LANDSCHAP Door de uiteenlopende waarden die de antitankgracht momenteel bezit, hebben verschillende verenigingen en instellingen dit landschapselement onder de aandacht gebracht en wordt er gestreefd naar het behoud van dit uniek gegeven.

Naar een bescherming van de antitankgracht

De problemen en de bedreigingen voor de Deze beheersmaatregelen zorgden voor een spectaculaire stijging van het aantal soorten en het antitankgracht zijn velerlei. Het meest cruciale punt wordt gevormd door de voortdurende aantal exemplaren. De negen waargenomen bedreiging in verband met de aanleg van het vleermuissoorten en hun aantallen worden weergegeven in bijgaande tabel (55). duwvaartkanaal. Van de uitvoering van deze Bij deze tabel moet nog opgemerkt worden dat de aanleg werd mede door een enorm verzet vanuit natuurbeschermingsverenigingen wel afgezien, spectaculaire stijging voor de telresultaten in de winterperiode 78-88 in hoofdzaak te wijten is aan doch in de gewestplannen Antwerpen (57) en het feit dat vanaf dan ook in de waterafvoerkana- Turnhout (58) is nog steeds de voorziene reservalen werd geinventariseerd. Het bakstenen metsel- tiestrook niet afgeschaft. Deze strook (met een werk met 10 cm diepe, smalle groeven van deze breedte van 100 m) volgt op een paar kleinere afvoenvegen is een structuur die uiterst geschikt is delen na (59) volledig het tracé van de antitankvoor de overwintering van voornamelijk Water- gracht. Dit houdt de mogelijkheid open de vroegere plannen alsnog uit te voeren. vleermuis en Franjepoot (56).

Dit is op zichzelf al een voldoende reden om de antitankgracht een statuut te geven dat zijn Ook tijdens de zomer worden verschillende voortbestaan kan garanderen. soorten in en rond het fort waargenomen.

In het fort is een kraamkolonie van een zestigtal Een van de middelen die de wetgever heeft Watervleermuizen aanwezig en er worden afzon- uitgewerkt om een gebied te beschermen en voor de toekomst te vrijwaren is een rangschikking als derlijke exemplaren van Gewone grootoor en landschap, overeenkomstig de bepalingen van de Franjepoot aangetroffen. Rond het fort werd tevens (met behulp van vleermuisdetectoren) de wet van 7 augustus 1931 op het behoud van aanwezigheid van de Rosse vleermuis, vermoede- monumenten en landschappen. lijk in de acacia's, en van de laatvlieger, de Ruige In deze wet wordt bepaald dat een landschap dwergvleermuis en de Meervleermuis vastgesteld. waarvan het behoud in historisch, esthetisch of

Watervleermuis Westelijke baardvleermuis Baard!Watervleermuis Gewone grootoor Franjestaart Ingekorven vleermuis Meervleermuis Gewone dwergvleermuis Ruige dwergvleermuis Grijze grootoor Spec. ongedetermineerd Totaal

84-85 . 32 17 4 4 2 4 — — — — 7

85-86

86-87

87-88

88-89

89-90

50 14 25 4 2 6 — — — — 10

62 12 81 1 4 3 — 10 — — 3

101 69 14 8 11 3 1 31 — — 34 .

212 69 — 5 35 2 4 19 — — 16

275 105 — 5 63 5 1 26 1 1 15

70

111

176

337

362

497

- 97 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 97

Nu de bevoegdheden voor deze materie en de betrokken administraties volledig in handen zijn van het Vlaamse gewest, lijkt stilaan de tijd rijp om het standpunt van de bevoegde overheid over dezeaangelegenheid te vragen.

Een dermate belangrijke beslissing dient door de Vlaamse Executieve genomen te worden, temeer daar in een recent arrest van de Raad van State (62) wordt bepaald dat een rangschikking als landschap een bestemming op het gewestplan niet onuitvoerbaar mag maken. Met andere woorden, als voor een bescherming als landschap wordt gekozen, dient de Vlaamse Executieve in zulke gevallen eerst het gewestplan aan te passen.

Co het grondceoied van de ger eente Schilde één van de e eger militaire pace' ingericht als fiets- er wondelpad (eigen foto)

Indien de reservatiestrook voor de aanleg van het duwvaartkanaal zou geschrapt worden, dan is de bestemming voor de antitankgracht in de gewestwetenschappelijk opzicht van nationaal belang is, plannen in grote delen gepast te noemen. kan gerangschikt worden en onder bescherming Op een aantal forten en kleinere locaties na (63) is hij integraal groengebied. Delen zijn natuurvan de staat gesteld. gebied, andere parkgebied, bosgebied of bufferBij de Staatshervorming is deze bevoegdheid overgeheveld, eerst naar de Vlaamse Gemeen- gebied. schap (60) en daarna naar het Vlaamse Gewest Een zodanig waardevol gebied is gebaat met een bescherming als landschap, omdat enerzijds de (61). Zoals uitgebreid beschreven in de voorgaande hoofdstukken, komt het gebied ongetwij- eigenheid van het gebied bepaald wordt door erg feld in aanmerking om gerangschikt te worden als uiteenlopende aspecten, van natuur tot historische landschap, aangezien het voldoet aan alle drie de bouwwerken, en omdat anderzijds er door het criteria die in de wet worden voorgeschreven. opleggen van specifieke verbodsbepalingen tot een integraal behoud en beleid kan gekomen Het Fort van Oelegem dat als nagenoeg intact typevoorbeeld kan beschouwd voor de forten van worden. Het is tot dusver in vele gelijkaardige gevallen een geschikt beleidsinstrument gebleken. detweede verdedigingsgordel van Antwerpen, wordt momenteel, overeenkomstig de bepalingen van het decreet van 7 maart 1976 tot bescherming Nieuwe toekomstplannen van monumenten, stads- en dorpsgezichten, voorgesteld om opgenomen te worden op het voorontwerp van lijst van voor bescherming Het toekennen van een beschermd statuut dient vatbare monumenten, omwille van zijn historische gepaard te gaan met een gepast onderhoud of beheer van de gracht (64). Dit hangt samen met waarde. het toewijzen van een nieuw gebruik of functie aan het gebied en met de aanstelling van een gepaste Dit artikel is dan ook te beschouwen als een beheerder (65). pleidooi voor een beschermd statuut.

Zoals reeds vermeld was er een langdurige Daar de beslissing tot een rangschikking als landschap meteen de aanleg van een duwvaart- verwaarlozing sinds het wegvallen van de militaire functie. De laatste jaren zijn er een aantal kanaal, zoals dit momenteel uitgetekend is, afzonderlijke, weinig of niet gecoördineerde onmogelijk zal maken, is het duidelijk dat deze intiatieven tot stand gebracht en uitgebouwd om aangelegenheid een moeilijke politieke (delen van) het gebied een nieuwe functie te keuze zal worden. Alhoewel de waarde van de antitankgracht meer en meer ook door openbare geven. instanties onderschreven wordt, is de mening dat In 1984 werd het Fort van Oelegem in erfpacht deaanleg van het duwvaartkanaal niet meer gegevenaan de Vlaamse Jeugdbond voor Natuurhaalbaar is, doordat de kosten niet meer tegen de studie en Milieubehoud Natuur 2000 die deze baten opwegen en doordat het project te zeer locatie als vleermuizenreservaat inrichtte. met alle gecontesteerd wordt, zeker nog geen zienswijze successen vandien zoals hiervoor uitgebreid werd gesteld. De vereniging heeft rond dit gegeven die door ieder zal gedeeld worden.

—9 8 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 98

tevenseen milieu-educatief project uitgewerkt dat duidelijk aanslaat bij het brede publiek (66).

Vorig jaar heeft ook de gemeente Stabroek een educatief wandelpad geopend dat voor een groot gedeelte langsheen de antitankgracht loopt en De Simon Stevin Stichting, onder impuls van waar door middel van een brochure en infoborden J. de Hasque, zet zich reeds lange tijd in voor het het historische en het natuuraspect van dit tot stand brengen van een wandelpad langsheen het landschapselement worden toegelicht. traject van de antitankgracht. Hun initiatief bevat Voor de tak ten noorden van het Kanaal DesselAntwerpen-Schoten blijven de problemen met de momenteel vier wandelleerpaden. Deze paden, watertoevoer en -doorstroming bestaan. samenmet een historische beschrijving van de antitankgracht, zijn gepubliceerd in De AntitankTwee delen van de antitankgracht maken deel uit gracht teAntwerpen, een uitgave van 1990.

Deze publicatie beschrijft de militair-bouwkundige van door het Vlaamse Gewest aangekochte gebieden: de Uitlegger en de Inslag. Zij worden bezienswaardigheden op het traject. beheerd door de dienst Groen, Water en Bossen van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap De gemeente Schilde heeft als eerste overheidsdie hier een bosleerpad heeft uitgebouwd. instantie in een globale aanpak gepoogd de antitankgracht op haar grondgebied te revaloriseIn een poging om de verschillende initiatieven van ren. Men heeft er ingezien dat dit lineaire landschap. dat bovendien doorheen een prachtige degemeenten te stroomlijnen en op elkaar af te omgeving loopt, een ideaal fiets- en wandeltraject stellen, werd de intercommunale I.G.E.A.N. (68) verzocht als overkoepelende instantie de zaken te kon vormen en dat de gracht daarenboven een coördineren. Als doel werd gesteld de gracht te ideaal viswater is. saneren en te revaloriseren en een globaal beheer Het gemeentebestuur heeft met de Dienst der uit te werken. Dit heeft om verschillende redenen, Scheepvaart een contract afgesloten nopens het beheer van het deel van de antitankgracht dat op zowel financiële als technische, nog niet tot globaal afgewerkt resultaat geleid. Allicht speelt zijn grondgebied loopt. Op eigen kosten liet het een aantal duikers herstellen of vernieuwen zodat de twijfel rond de toekomst van de antitankgracht de zijlopen (67), die bijna alle in min of meerdere ook een rol. De intercommunale kan ook slechts op verzoeken van de gemeenten inspelen. mate vervuild waren, opnieuw onder de gracht door gaan. Het liet betonnen buizen plaatsen in de Momenteel wordt wel in samenwerking met de Dienst van het Albertkanaal, de Provincie, de aarden dammen die als oversteekplaats waren aangebracht om opnieuw een waterdoorstroming Provinciale Visserijcommissie Antwerpen en de Universitaire Instelling Antwerpen het traject te te bekomen en het liet de sluizen onder de sluisbunker kuisen en de sluizen zelf herstellen. Oelegem onderzocht om, in aansluiting op het deel van Schilde, waterdoorstroming te verkrijgen Door het uitvoeren van geregelde controles had en het fietspad aan te sluiten op dat van het detechnische dienst van de gemeente vastgesteld Albertkanaal. dat het waterpeil in de gracht te snel zakte in Het ligt in de bedoeling de gemeenten het beheer periodes van droogte. De hernieuwing van een toe te vertrouwen. Er zou dan wel de zekerheid wateraanvoer vanuit het kanaal Desselmoeten bestaan dat het tot de technische en Antwerpen-Schoten bleek een noodzaak te zijn.

Om dit te bekomen werden pompen geplaatst en financiële mogelijkheden behoort en dat er een eenvormig beheer tot stand komt met aandacht een inbuizing aangelegd tot de gracht.

Door overstorten wordt het eventuele overtollige voor alle deelaspecten van de antitankgracht. water afgeleid. Op het oude militaire pad langs de Er zijn dan ook redenen om te stellen dat een westelijke oever werd een fiets- en wandelpad zodanig belangrijk gebied nood heeft aan een aangelegd met een dolomietverharding. instantie die een integraal deskundig beheer kan De houtkanten werden gekapt door gemeente- verzekeren. Het Bestuur Monumenten en werklieden.

Landschappen dat voor zulke gevallen aangewezen Dit initiatief kreeg een beperkte navolging van de lijkt, kan echter slechts een begeleidende rol andere betrokken gemeentebesturen. Zo werden spelen omdat in de wet op het behoud van op het grondgebied Brasschaat op beperkte monumenten en landschappen het voeren van een deeltrajecten langsheen dezelfde oever, aanpassin-actief beheer niet voorzien is. Dit probleem zou gendoorgevoerd om wandelen en fietsen mogelijk zich zeker stellen bij het schrappen van de plannen te maken. voor de aanleg van een duwvaartkanaal, want dan —9 9 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 99

heeft de Dienst van het Albertkanaal er geen baat meer bij de gracht in eigendom te hebben, temeer daar zij niet over de deskundigheid beschikt om eengepast beheer te voeren voor het gebied.

gracht, zeker niet wat het beheer betreft.

Doordat het de gracht een beschermd statuut op lange termijn geeft—wat hij zonder twijfel verdient—kan dit wel de aanleiding zijn om de bevoegde overheid tot een definitieve beslissing aan te zetten inzake de toekomst van dit gebied.

BESLUIT Met dit artikel is gepoogd een beeld te schetsen van de uitzonderlijke waarde van de antitankgracht, zowel wat betreft de historische waarde als militair-vestingbouwkundig monument als de esthetische en natuurwetenschappelijke waarde die hij door de jaren heen ontwikkeld heeft.

Dit is een meer dan voldoende verantwoording voor een afdoende bescherming.

Een rangschikking als landschap is niet het middel dat alle problemen kan oplossen voor de antitank-

Een rangschikking als landschap geeft daarenboven de mogelijkheid tot het voeren van een integraal beleid dat alle deelaspecten van het gebied behelst.

Het voortbestaan van de antitankgracht dient naast een passieve bescherming ook verzekerd te worden door het tot stand brengen van een nieuwe functie: het gebied is uitermate geschikt voor een passief recreatief eneen historisch en natuureducatief gebruik. Hierbij is een uniform, deskundig opgesteld en uitgevoerd beheer een vereiste.

Het getenoilleerd of zaagtondvormig trocé von de antitankgracht

—1 0 0 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 100

VOETNOTEN (1) Havermans R., Militaire werken in polder en kempen benoorden Antwerpen, in Calmpthoutania, 23ste jaargang, 1971, nrs. 1 en 2.

Bestuur voor Monumenten en Landschappen, Bouwen door deeeuwen heen, inventaris van het cultuurbezit in België, architectuur, deel lOn 1, Provincie Antwerpen, arrondissement Antwerpen, Gent, 1985.

(2) De Borgerweertpolder werd zo gevrijwaard van overstromingen zodat hij kon dienen als onderkomen voor de veestapel.

(3) Dit fort werd nooit afgewerkt.

(4) Daar waren eerst 3 gebastioneerde forten : Vlaams hoofd (van 1576, gesloopt tijdens de aanleg van de Antwerpse linkeroever), Isabella (van 1605 en gesloopt in 1911) en Burcht. De bocht van Kallo werd verdedigd door Fort Sint-Marie (van 1584), de toegang tot Antwerpen door de forten van Lillo (1759-82) en Liefkenshoek (tegenover fort Lillo, 1582-1584 en ca. 1800).

(5) Het geschut was zo geëvolueerd dat een stad vanop 7 km afstand kon beschoten worden.

(6) Ook de Maasgordel met de stellingen Luik en Namen ging een belangrijke rol spelen omdat gevreesd werd dat een conflict tussen Frankrijk en Duitsland zou beginnen met een schending van het Belgisch grondgebied.

(7) Ter beschutting tegen overstroming voor het plaatsen van de veestapel, nodig voor de bevoorrading van de stad.

(8) Beide waren nog onvoltooid bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.

(9) Evenals van de Spaanse vesten werd er niets bewaard van deze historische verdedigingsstructuren.

(10) De bewapening, de electrische installaties en de machinerie ontbraken geheel of gedeeltelijk, evenals de organisatie van de tussenruimten.

(11) Verzamelnaam voor beschermde wapenopstellingen die deel uitmaken van een groter verdedigingswerk.

(12) De Hasque J., De antitankgracht te Antwerpen (Met vier wandelingen), Simon Stevinstichting, Antwerpen, 1990.

(13) Het Albertkanaal, gegraven in de periode 1930-1939 (het gedeelte tussen Antwerpen en Herentals omvatte enkel uitbreidingen, aangezien dit reeds werd gegraven in de periode 1846-1856 als deel van het Kempisch kanaal), werd verdedigd door middel van om de 500 m geplaatste flankeerbunkers.

(14) Een stelling die van Koningshooikt tot Waver liep.

(15) Zie voetnoot 13.

(16) Dit zou kunnen gereconstrueerd worden uit de velddagboeken van de betrokken eenheden, die bewaard worden bij de Historische Dienst van het leger.

(17) Zie voetnoot 13.

(18) Dit zijn kipwagentjes die op sporen rijden, zoals die ook in de mijnbouw gebruikt worden.

(19) Te Kapellenbos en Schilde.

(20) Een droge gracht had men een honderdtal meter vóór deze omwalling dienen aan te leggen.

(21) Deze wegen waren verboden voor de burgers.

(22) Deze snel opbouwbare en afbreekbare bruggen bestonden uit een aantal stalen balken die op onder water gelegen betonnen sokkels werden aangebracht. Zij werden niet verankerd.

Op deze balken lagen horizontale balken (langsliggers) die op hun beurt de houten vloer droegen (dwarsliggers).

De brug was drie meter breed. Aan beide zijden werd een lichte leuning gemonteerd.

(23) De onteigeningen zijn hierin niet begrepen.

(24) Antrop M., (1989) Het landschap meervoudig bekeken, Monografieën Stichting Leefmilieu, 1989, 30.

(25) De morfologie van de natuurlijk goed gedraineerde of droge gronden verschilt van die van de minder goed gedraineerde of natte bodems, onder andere door de aanwezigheid in deze laatste van roestkleurige en grijze vlekken in de horizonten die tijdelijk met water verzadigd zijn. Deze vlekken worden aangeduid met de benaming gleyverschijnselen.

(26) Snacken F. en De Coninck F. (1964), Bodemkaart van België, Centrum voor Bodemkartering, Kaartblad Ekeren 15 W.

De Coninck F., (1959), Bodemkaart van België, Centrum voor Bodemkartering, Kaartblad Brecht 16 W. De Coninck F., (1963), Bodemkaart van België, Centrum voor Bodemkartering, Kaartblad Schilde 29 W. (27) Ontoegankelijk door de dicht gegroeide oeverzones of door het afsluiten door privé-eigenaars.

(28) Hoewel de maand juni een uiterst geschikte maand is om de meerderheid van de plantesoorten met succes en met de nodige zekerheid te kunnen determineren, is een verder onderzoek naar de voor- en najaarbloeiers aangewezen.

Daarenboven heeft de ervaring geleerd dat één waarnemer wel eens meerdere plantesoorten voorbij durft te lopen.

Daar staat dan wel tegenover dat verschillende begroeiingstypes op meerdere plaatsen voorkomen zodat er tot op een bepaald niveau al wel een goed beeld over kan gevormd worden.

(29) Indeling volgens De Langhe J.E. e.a., Flora van België, het Groothertogdom Luxemburg, Noord-Frankrijk en de aangrenzende gebieden (Pteridofyten en Spermatofyten), Meise, 1988, Patrimonium van de Nationale Plantentuin van België.

(30) Indeling volgens Stieperaere H. en Fransen K., Standaardlijst van de Belgische vaatplanten, met aanduiding van hun zeldzaamheid en socio-oecologische groep, Dumortiera, 1982, 22, 1- 41.

(31) Naamgeving volgens De Langhe J.E. e.a., Flora van België, het Groothertogdom Luxemburg, Noord-Frankrijk en de aangrenzende gebieden (Pteridofyten en Spermatofyten), Meise, 1982, Patrimonium van de Nationale Plantentuin van België.

(32) Zeldzaamheidsgraad volgens De Langhe J.E. e.a., Flora van België, het Groothertogdom Luxemburg, Noord-Frankrijk en deaangrenzende gebieden (Pteridofyten en Spermatofyten), Meise, 1988, Patrimonium van de Nationale Plantentuin van België.

(33) Dit voorkomen van plantesoorten wordt in volgende kategoriën ingedeeld : zeer algemeen (AA), algemeen (A), vrij algemeen (VA), vrij zeldzaam (VZ), zeldzaam (Z) en zeer zeldzaam (ZZ).

(34) Het voorkomen van deze plantesoort wordt vermeld in: Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubescherming afdeling Voorkempen, Wielewaal-Voorkempen & Studie- en Werkgroep Red de Schijnvallei v.z.w., De Vallei van De Grote Schijn en De Rundvoort te Oelegem, 1990, Niet gepubliceerd.

(35) Het voorkomen van deze plantes000rt wordt vermeld in een niet gepubliceerde inventaris (1990) van het fort van Oelegem uitgevoerd door de Vlaamse Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubehoud - Natuur 2000.

(36) Vercauteren T., Onderzoek van de biologische kwaliteit op basis van macro-invertebraten in het antitankkanaal tussen Stabroek en Brasschaat in de periode najaar 1989 - zomer 1990, Provinciaal Instituut voor Hygiëne, 1990, Niet gepubliceerd.

(37) De zuidelijke sector, vanaf het kanaal Dessel-AntwerpenSchoten is nog niet bemonsterd en onderzocht. Dit onderzoek is wel gepland.

(38) Van Assche L.,Libellen (Orde Odonata) in de Voorkempen : een balans, 1989, Niet gepubliceerd.

(39) Wielewaaljongeren en Jeugdbond voor Natuurstudie, natuurbelevingen en Milieubehoud, 1982, Libellentabel voor Belgie.

(40) Deze soort wordt in 13 uurhokken (vierkante zones van 10km2) waargenomen in België tussen 1979 en 1985 volgens Voorlopige verspreidingsatlas van de Libellen van België en het Groothertogdom Luxemburg, 1986, Gezamenlijk nummer Glena, 5, 2 en Gonphus, 3, 2.

(41) Eerstgenoemde is in 25 uurhokken waargenomen, laatstgenoemde in 29.

(42) Deze soort was tot noch toe alleen in het oosten van de provincie Antwerpen bekend.

(43) Deze soort is slechts in 5 uurhokken waargenomen.

(44) Yseboodt R., Het Antitankkanaal: viswatertype en visbestand, Universitaire Instelling Antwerpen - Departement Biologie, 1990, Niet gepubliceerd.

- 1 01 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 101

Het gebouwencomplex van het Fortvan Oelegem

Detailbeeld von de gracht met beide militaire paden en een sluisbunker

(57) Staatssecretariaat voor de Nederlandse Gemeenschap en het (45) In de in het Vlaamse gewest voorkomende stilstaande en Vlaams Gewest (1979). Gewestplan Antwerpen, Brussel, traagstromende wateren komt naast deze visgemeenschap van helder plantenrijk water een tweede voor, deze van troebel Bestuur voor de Stedebouw en de Ruimtelijke Ordening, water. Door de eutrofiëring van de Vlaamse oppervlaktekaartbladen Ekeren 717, Brasschaat 7/8, Brecht 8/5 en Schilde wateren kan plantaardig plankton zich explosief ontwikkelen 16/1. met een algemene vertroebeling van het water voor gevolg.

(58) Staatssecretariaat voor Streekeconomie (1977), Gewestplan Het weinige licht dat dan nog de bodem kan bereiken, laat Turnhout, Brussel, Bestuur van de Stedebouw en de bijna geen plantengroei meer toe. In dit type water treffen we Ruimtelijke Ordening, kaartblad Schilde 16/1.

(59) Een tweetal kilometer tussen de weg Putte-Kapellen en het vooral soorten aan die weinig eisen stellen aan schuil- en Fort Ertbrand, een deel met eenzelfde lengte even ten paaiplaatsen. Vandaar de benaming "snoekbaars-brasem"-viswatertype. Uiteraard zijn vele viswateren in een tussenstadium noorden van het fort van Brasschaat en een deel ter hoogte van Sint-Job-in-'t-Goor tussen het Hof ter Mik en de weg van de twee hoger vermelde types.

- St-Job-in-'t-Goor - 's Gravenwezel (om de dorpskern van (46) Hoewel goed bedoeld horen deze soorten niet thuis in dit eerstgenoemde te vermijden). milieu. De officiële visuitzetplaatsen van de Provinciale (60) De bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der Visserij-commissie op het antitankgracht bevinden zich te Stabroek, Kapellen en Brasschaat. instellingen (61) De bijzondere wet van 8 augustus 1988 tot hervorming der (47) Van Schoor L., De Vallei van De Grote Schijn en de instellingen, inzonderheid artikel 6 1, I,7.

Rundvoort te Oelegem, 1985, Jeugdbond voor Natuurstudie (62) Raad van State, Vile kamer, arrest nr. 34.063van15 februari 1990. en Milieubescherming afdeling Voorkempen, Wielewaal (63) Fort Ertbrand en de Schans van Schilde zijn gebieden voor Voorkempen & Studie- en Werkgroep Red de Schijnvallei dagrecreatie. Het fort van 's Gravenwezel is een gebied voor v.z.w. (1990). Niet gepubliceerd. verblijfsrecreatie. Het gebied Ringven is een gebied voor (48) Naamgeving volgens Vlaamse Avifauna Commissie, Vogels in golfsport. De meest westelijke strook over de weg naar Vlaanderen: voorkomen en verspreiding, Bomem, 1989, Berendrecht is industriezone en een strook te St-Job aan het I.M.P. sanatorium De Mik is een zone voor gemeenschapsvoorzienin(49) Indeling volgens idem als (61) gen en openbare nutsvoorzieningen. Een deel vanaf de (50) Waterschoot J., 5 jaar Vleermuizenbestand in Fort Oelegem, Regenbooghoeve tot het fort van Oelegem heeft de in Been breek, Tweemaandelijks tijdschrift van de Vlaamse bestemming van agrarisch gebied met ecologische waarde.

Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubehoud - Natuur 2000 Een aantal kleine delen nog meer naar het zuiden hebbende v.z.w., nr. 5, december 1989. bestemming agrarisch gebied.

Vlaamse Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubehoud (64) De nu nog vaak efficiënte wet van 1931 op het Behoud van Natuur 2000, niet gepubliceerde gegevens van jaarlijkse Monumenten en Landschappen gaat voorbij aan dit aspect. tellingen van het vleermuizenbestand in Fort Oelegem tijdens In die tijd is men van een statisch beeld van een landschap de winterperiode 1989-1990. vertrokken om een behoud en bescherming te bekomen door (51) Er was vastgesteld dat in de jaren '70 een 15-tal vleermuizen middel van het opleggen van beperkingen aan de rechten van van twee soorten, de Watervleermuis en de Westelijke de eigenaars. Het landschap is echter een dynamisch gegeven Baardvleermuis in het fort verbleven. dat een voortdurend beheer vergt. Door het gericht verlenen (52) Deze periode loopt van 15 oktober tot 15 april. Tijdens de rest van toelatingen voor het uitvoeren van werken in het gebied van het jaar is het fort te bezoeken onder begeleiding. kan wel al in belangrijke mate een integraal beleid gevoerd (53) Het afsluiten van tochtgaten en van luchtcirulaties aan de worden voor het kappen van de houtgewassen, ruimingen, de bovenzijde van de lokalen gaf de beste resultaten, zeker voor inrichting van het gebied, e.d. de Watervleermuis die heel gevoelig is voor de aanwezigheid (65) De huidige beheerder, de Dienst van het Albertkanaal, heeft van een constante temperatuur en vochtigheid. duidelijk redenen om geen al te actief beheer toe te passen en (54) Dit verklaart de spectaculaire stijging van deze soort vanaf de is beperkt in zijn mogelijkheden om het natuurwetenschappewinter 78-88. lijk aspect van het gebied op een gepaste manier te beheren.

(55) Er komt hier heel het jaar door een vochtigheidsgraad van (66) Er werd een vleermuizenbrochure samengesteld en er worden 100% voor en de temperatuur is vooral tijdens de begeleide bezoeken (vleermuizenavonden) georganiseerd. winterperiode zeer stabiel (10 - 12C).

(67) Aan het Klein Schijn, de Zwanebeek, de Hofbeek, (56) Naamgeving volgens Fairon J., Gilson R., Jooris R., de Steinhoefse beek, Kleine beek en het Groot Schijn.

Faber T. & Meisch C., Cartographie provisoire de la faune (68) Intercommunale voor Grondbeleid en Expansie Antwerpen. ciriroptérologique belgo-luxembourgeoise, in Bulletin du Bij deze cooperatieve vereniging zijn alle gemeenten Centre de Baquement et de Recherche Cheiroterologique de aangesloten op wiens grondgebied de antitankgracht loopt.

Belgique, 1982, 7, 125 pp.

- 102 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 102

KRONIEK VAN KAPELLEN Cappellen, 28

Juli

1867.

PAC TER J A N Verschijnt den tweeden Zondag van iedere maand.

Abonnementsprijs: 1 FRANCperjaar, op voorhand te betalen.

•Men abonneert zich bij A. FoNTAINE & „Cn.GEVAERT, Kleine Uriesch,28, Autw.

VAN

CAPPELLEN.

Hel goed verspreiden, liet kwaad tegenwerken i s d e plicht van ieder welpeizend man.

PACHTER JAN.

Proces-verbaal der zitting van den Gemeen- dewijl de wet van 18 Juli 1860 het hun formeel verbiedt waarvan art. 1 § 1 luidt als volgt : de onrechtstreeksche gemeenteteraad van 13 Juni. belastingen, onder den naam van octroirechten gekend, worden Waren tegenwoordig de Meeren : Vouwke , Bastyns , hwaytan, E. De Posson en J.-B. Wouters.

DAGORDE: 1° Eindelijke sluiting van den Octroi in 1867.

2° Goedkeuring van het kohier van lasten voor de verpachting der Armgoederen.

3° Mededeeling van eenen brief van de algemeene spaar- en f pensioenkas.

4° Mededeeling van Penen brief van den heer arrondissementskommissaris over den aankoop van grond, voor het bouwen eener school te Putte.

OP HET EERSTE PUNT :

Vraagt M. Be Posson het woord en de stemming van den Raad op de volgende verklaring dat, aangezien de stokers van de steden een belangrijk voordeel gehad hebben, daar te rekenen van 1861 de belastingen zijn afgeschaft welke zij aan de stedelijke besturen moesten betalen, bovendien hebben zij nog opgehouden van octroi of verbruikingsrechten te betalen op de grondstoffen die hunne werkhuizen vereisehen en bijzonderlijk op de kolen, traan, gist, enz. zoo stel ik aan den Raad goor te verklaren dat hij acht dat het onrechtvaardig en onwettig i s voor grondslag te nemen dezelfde stoffen, g e bruikt door de plattelandsche stokers, om eene belasting te heffen.

De heer Dastyns verklaart dat hij zich bij dit voorstel niet kan aansluiten, daar hij bij het voorloopig stellen van den octroi, in zitting van 16 Mei 11. de consommatie in aanmerking heeft genomen voor het stellen van alen octroi en dat deze heffing volgens hem gemachtigd is, aangezien de hooge overheid d e zelve goedkeurt, en dat in geval men de consommatie niet in aanmerking genomen had, men de steenbakkers niet had kunnen aanslaan, aangezien deze enkelijk hout en kolen gebruiken.

M. De Posson doet opmerken dat het niet is omdat zij hout en kolen gebruiken dal zij moeten belast worden maar dat het is omdat zij zoowel als ieder inwoner tot de gemeente-lasten moeten bijdragen en dat de Raad zekerlijk voor grondslag genomen heeft met de vergelijking daar te stellen tussehen de positie van de steenbakkers onzer gemeente met die van andere plaatsen waar de steenbakkers niet betalen dan volgens het belang van hunne labriek, dat de raad niet had mogen handelen — 1 03

afgeschaft. § 2. Zij zullen niet mogen hersteld worden.

Het voorstel van den heer De Posson ter stemming gelegd zijnde, zoo wordt hetzelve aangenomen met algemeene stemmen, ter uitzondering van de heer Bastyns, welke tegen heeft gestemd.

Er wordt lezing gegeven van een reklaam van den heer Ch. De Ridder, tegen zijnen voorloopigen aanslag op den rol van het octroi van 1867.

De heer Bastyns stelt voor dat, aangezien de petitie vol onbetamelijkheden en beneden de waarheid is, dat volgens hem de raad onwaardig zou zijn om te delibereren over het spelen van een cornet-à-piston en andere dergelijke onbetamelijkheden, zoo stelt hij voor van de petitie niet in aanmerking te nemen, en dat M. de Voorzitter dezelve in bewaarnis zoude houden om deze des noods aan de booge overheid over te maken en van onmiddelijk tot het dagorde over te gaan, welk voorstel met algemeene stemmen werd aangenomen. Geene andere opmerkingen tegen den voorloopigen rol van den octroy gemaakt zijnde, zoo wordt dezelve eindelijk gesloten ter som van fr. 4531,50, gelijk hij voorloopig was opgesteld.

OP H E T TWEEDE P U N T.

Men neemt kennis van een kohier van lasten çn vóorwaarden opgemaakt den 2 juni laatst door liet armbestuur dezer g e meente om t o t de openbare verpachting te mogen overgaan van de goederen aan hetzelve bestuur toehoorende.

Hetzelve wordt met algemeene stemmen goedgekeurd, om aan de goedkeuring der bestendige deputatie onderworpen te worden.

OP H E T DERDE P U N T.

De Secretaris geeft lezing van Benen brief van de algemeene spaar- en pensioenkas, in dato van 18 mei II.,waarin verklaard wordt dat er eene som van fr.980 aan 5 0/0 's jaars in dezelve gestort is voortkomende van liet aandeel in liet gemeentefonds voor den eersten trimester des jaars.

Deze wordt voor mededeeling gehouden.

OP H E T VIERDE P U N T.

De Secretaris geeft lezing van tenen brief van den heer a r rondissements•kommissaris van 17 mei 11. n° 266, waarin hij verklaart dat de gemeente gemachtigd is liet perceel,geteekend op liet kadaster s' A N° 261 aan te koopen voor bet bouweg —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 103

eener school en meesterswoning te Putte. Het Collegie wordt gelast dezen aankoop zoo haast mogelijk te bewerkstelligen.

Het reklaam door Ch. De Ridder tegen het opmaken van den octroi, aan ons gemeente-bestuur op 9 juni laatstleden toegezonden, kwam den 13d daaropvolgende als n'en onverwachten hond den raad binnen geloopen.

Bij zijne aankomst stak de gelukzalige tlrijling de koppen bijeen, fluisterde elkander eenige woorden in d'oor; en riepen eensklaps uit : schiet hem dood, schiet hem dood, hij is razend !!!

Degelukzalige drijling, welke reeds te veel heeft geleerd bij de lessen hem door den blauwen beer gegeven, die altijd achter de gordijn blijft zitten, als er kwestie is iets uit te voeren, kon of mocht de hand aan den hond niet slaan, uit vrees zich te branden ; er moest dan iemand buiten hen met die executie gelast worden.

Men zocht en herzocht om iemand te vinden, tot eindelijk een lid het woord nam en zegde : hoe martelen wij zoo met dien keus, de blauwen beer heeft ons wel gevonden om zijne droomen te verwezentlijken. Zouden wij dan ook geenen sukkelaar kunnen vinden, om ons van dat leefijk en lastig schepsel te verlossen , en onmiddellijk viel deze keus op den schepene Bastyns, jager van de barones Diert.

De keus was- overheerlijk, want deze mist zelden zijn stuk als hij zijn roer uitsteekt, en men kon dus aan niemand beter (lezen last toevertrouwen ; hij nam denzelve in de volgende bewoordingen aan : Achtbare heer Burgemeester en achtbare heeren leden van den Raad, >, Ik neem welwillend voor dezen keer het ambtvan scherprechter aan, ik ben jager van mijnen stiel zooals u allen bekend is, neven schieten is bij mij niet bekend, ik sta dus volgeerne in voor de prompte executie van den veroordeelde ; hij zal hebben !!! »Achtbare heer Burgemeester en achtbare heeren leden van den Raad.

DDat reklaam is niet in Bene taal opgesteld, die men behoort te gebruiken als men zich wendt tot achtbare personen, zooals wij hier allen zijn ; de reklamant durft zeggen, dat wij de gemeentelasten zooveel mogelijk van onzen hals schuiven, omdezelve door die onzer medeburgers. die ons vijandig zijn, te doen dragen ; ik vind het onnoodig hier veel tegen te zeggen, daar wij allen weten wat ervan is, maar dat hij durft zeggen dat ik niet palcntplichtig ben, als opzichter der jacht van mijne patronesse de weledele barones Diert, dat is volkomen gelogen, permeteert mij het woord, ' t is reeds op deltiger plaatsen dan in ons midden gebruikt, ik mag dan zeggen dat dit een leugen is, want ik betaal uit dien hoofde fr.1.87.

Ce ziet dus, achtbare Burgemeester en achtbare leden van den Raad, dat die petitie vol onbetamelijkheden en ganscb beneden (le waarheid is, en dientengevolge onwaardig dat er door zoo waardige en achtbare heeren als wij allen zijn, want de schurfte schapen Robert Geelhand en De Schutter zijn niet aanwezig, over gedelibereerd wordt.

DIk stel dan voor van de petitie niet in aanmerking te nemen en zonder vertoel onmiddellijk tol het dagorde over te gaan !!! s

Pif, poef paf ! het schot was gelost en meester de hond rolde over de planken, al de aanwezige raadsleden riepen om ter hardste: Bravo, hip hip hoera I bravo, hij heeft er gestaan, gaan wij onmiddelijk tot het dagorde over, en spreken wij nimmer meer van dien ongenoodigden gast ; steekt hem maar in de grond ; maar wie doen we dat postje aan d'hand ? Niemand beter dan Pachter Jan ; die is gewoon met de schup te werken.

Tot hiertoe is alles naar wensch van den achtbaren heer Burgemeester en der achtbare leden van den Raad afgeloopen, zou schepen Bastyns zeggen ; maar Pachter Jan peist er anders over, alvorens dat hij zijne hem door den Raad opgelegde taak , z a l ten uitvoer brengen , e n het doodgeschoten beest ter aarde zal bestellen, zal Pachter Jan en fijne familie nog menige lijkrede op zijn graf uitspreken, en aan zijne lezers met de proeve op de somme bewijzen, dat het aan den eenen kant geschove reklaam, niet zoo onbetamelijk en niet zoo onwaar is als de schepene Bastyns het wel wil doen voorkomen, en het de nagel op den kop sloeg, wanneer liet de opgemaakte rol met onrechtvaardigheid , willekeurigheid en partijgeest bestempelde. — De tijd zal leeren.

Eerste lijkrede, door Pachter Jan uitge— sproken bij de begrafenis der petitie van Ch. De Ridder.

Alvorens uw graf te sluiten, zal het Pachter Jan wel toegestaan zijn, eenige woorden te zeggen, om uwe nagedachtenis in zegening te brengen, en aan onze medeburgers te doen zien, dat schepene Bastyns eenen barbaarschen akt bedreven heeft met u zoo ongenadig aan den eenen kant te schuiven !

Neen, gij waart geenszins buiten de waarheid, en ook nog veel te beleefdelijk opgesteld, voor manoen die zulk gebruik van hunne positie durven maken.

Uw inhoud bestond uit de vier volgende punten : 1°Dat 11fr.40centimen u in den octroiinanbedeeld door onze gelukkigmakers, overdreven is, en geenszins intevenredigheid met uwen maatschappelijken stand ; 9.° Dat al de raadsleden onzer gemeente, uitgezonderd de heeren Robert Geelhand en F. De Schutter, in evenredigheid met u, niet de helft zijn aanbedeeld,dat zij verschuldigd zijn ; 5° Datgij die willekeurigheid toeschrijft omdatgij petitionnaris, de piston-solo in de societeit Ste-Cecilia speelt, dus aan partijgeest ; en 4° Verzoekt gij onzen Raad uw bedrag in evenredigheid te brengen, met hetgeen, welk ieder lid, altijd met dezelfde uitzondering der heeren Robert Geelhand en De Schutter, bet een aan het ander heeft aaubedeeld.

U're twee eerste plinten hebt gij met welsprekende cijfers zonneklaar bewezen, en Pachter Jan daagt de onpartijdige en verstandige opmakers van den octroi-rol uit, dit met gegronde reden te wederleggen.

Pachter Jan wil nogtans hij die zoo volledige bewijzen, nog eenige bijzonderheden voegen, om aan de sle+:htziende geen twijfel over te laten, nopens de willekeurigheid en partijdigheid, waarmede li;waytan, Vouwke en consoorten onze zaken bestieren.

—1 0 4 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 104

dit.doel te bereiken, zet Pachter Jan twee geburen de .Bene ovet den andere, en deze zijn Vouwke, ons knoddig manneken en Cornelius Gabriels.

Vouwke heeft zich in een kot geplaatst, daar wanneer men .er:n'eo kleinen voet in zette, hij zich in weinig tijd zoude loodvliegen — ja, het huis door ons ventje bewoond, is wel het .grootste dat er in Cappellen staat, met stalling, achterbouw, werkhuizen en grooten hof, hij betaalt voor grondlasten van hetzelve fr. 38.58, voor personeel f r. 58.48, en voor _patent als huidevetter. en schoenmaker m e t drie gasten fr. 29.70.

C. Gabriels bewoont een klein nederig huisje zonder stagie ,of achtergebouwen , m e t Benen kleinen hof , h i j betaalt slechts voor grondlasten van hetzelve fr. 15.46 en voor persouneel fr. 20.69 ; daar hij geenen handel drijft is hij niet patentplichtig.

Vouwke's huishouden bestaat uit man en vrouw en drie kinderen, Vouwke's vader en eene meid, dus u i t zeven personen.

Het huishouden van C. Gabriels uit man en vrouw, dus twee personen.

Vouwke legt eene pracht aan den dag, overeenkomstig met het hooge ambt dat hij bedient, het manneke stelt zich niet tevreden, de processie met n'en saaien rlriekleurigen charpe hij te wonen, zooals dit gewoonlijk door de burgemeesters van het platte land geschiedt, maar hij moet eenen zijden hebben, en om nog meer luister uit te spreiden, hangt er het ventje twee groote verzilverde kwispels aan, dat Pachter Jan niet begrijpt hoe er het ventje niet onder bezwijkt.

Vouwke's vrouw de burgemeesterin is de Bene zondag i n het blauw en den andere in de zwarte zijde, met n'en sleep er achteraan dat het een plezier is om zien ; onze Klaas peisde dat zij die kleeren op de Vrijdagmarkt gekocht had, o f door hare moeder die veel grooter is dan zij afgezet aan haar gegeven waren ; want dacht hij, indien die voor haar nieuw gemaakt ware, zoude zij geen twee voet te groot zijn, de arme sukkelaar weet niet, dat dit de laatste mode is, en al de groote dames zulke schoone slepende kleeren dragen.

Pachter Jan zegt dan dat Vouwke en Vouwke's wijf zulke weelde en pracht aan den dag leggen, (lat ze zelfs moeten gelooveu, dat het altemaal gond is vaat er blinkt, en er bij hun niets ontbreekt, en dat wanneer bet vermoedelijk vermogen moet in acht genomen worden, in bet opmaken van den octroi, zij zeker niet achter hunnen gebunr C. Gabriels moeten staan, die geen de minste pracht of luister uitspreidt, maar altijd met zijne vrouw eenvoudig, stil, doch niet minder deftig als Vouwke voor den dag komt.

Welk rechtschapen man zou, na het voorgaande overwogen te hebben, Vouwke slechts 19fr. 38 c. en C.Gabriels2S fr.50 c, voor octroi-lasten doen opbrengen, en dit is nogtans alzo.

Wanneer zulke ongerijmdheid en willekeurigheid, als eene dieverij gebrandmerkt werd, weet Pachter Jan niet of dit wel geheel zoude misnaamd zijn, want hetgeen Vouwke te kort i s aanbedeeld , moet een ander burger voor hem betalen, e n wanneer men door een ander doe betalen, hetgeen men zelfs schuldig is, begaat men eenen diefstal, Doctor Kwaytan, die in schijn zooveel godsdienst bezit, heeft nogtans hier de hand mede aangeleend. Pachter Jan

zal i n een toekomende nummer eens binnen gaan of onze rechtzinnige doctor somtijds met hetzelve sop niet overgoten is, en o f het waarlijk niet bestaat zooals het weg geschoven reklaam van Ch. De Ridder zegt, dat de eene raadsbeer de anderen den bal heeft toegeslagen.

Zou ons Vouwke niet wijselijker en rechtvaardiger gedaan hebben, van het bedrag in den octroi van zijnen vriend Dillen te laten zoo bet was, en voor hem zelfs eene verhooging van ten minsten vijf-en-zeventig franks gevraagd had ???

Aan de heeren leden van den Gemeenteraad van Cappellen-Putte.

ACHTBARE HEFREN, Het is mij onmogelijk den pijnlijken indruk te beschrijven, welke de beweegredenen op mij gemaakt hebben,die de achtbare schepeneBastyns heeft ingeroepen, en door u, achtbare heeren, zijn aangenomen, om het reklaam, dat ik de eer heb gehad, u op 29 mei II. toe te zenden, aan den eenen kant te schuiven, en dat zonder u te gewaardigen over hetzelve te beraadslagen.

Vooreerst legt mijne eer mij de plicht op tegen dezelve te protesteeren, en wel bezonderlijk tegen de gezegden van voornoemden achtbaren schepene, dat mijne reklaam beneden de waarheid is .

Ik verklaar nogmaals, dat al de cijfers, in hetzelve vervat, nauwkeurig zijn, even als al wat ik er heb in'aangehaald ; • enkelijk heb ik in de meening verkeerd, dat de achtbare schepene Bastyns niet patentplichtig was i n zijne hoedanigheid van boschwachter en jachtopziener der barones Diert, doch in de 20 francs 61 centiemen in mijn reklaam hem voor patent verschuldigd aangeduid, zijn de I fr. 87 centiemen, welke hij als jachtopziener betaalt, begrepen.

Verder wat de onbetamelijkheden aangaat, die volgens u, achtbare heeren van den Raad, i n hetzelve vervat zijn, en waardoor gij beweert door mij beleedigd te zijn, ben ik bereid te verklaren, zoo en als ik bij deze verklaar, dat het mij nooit is in. het gedacht gekomen, en het ook geenszins mijne bedoeling is geweest, u te beleedigen, wanneer ik het mij geoorloofd heb u gemeld reklaam toe te sturen ; deze verklaring, durf ik hopen, achtbare heeren, zal u voldoende zijn, om deze beschuldiging te wederleggen.

Deze verontschuldiging gedaan, zal het mij Wel toegelaten zijn een tweede reklaam aan u te doen toekomen : In het proces-verbaal uwer zitting van 13 juni II., lees ik, er beslist is, dat de voorzitter van den Raad, mijn reklaam in bewaring zal houden, om desnoods aan de hooge overheid over te maken.

Hopende , d a t g i j het ditmaal voor geene onbetamelijkheid zult aanschouwen, en u ook niet zult beleedigd vinden, dat ik, eenvoudig werkman, het mij veroorloof u de tweede paragraf van het artikel 154 der gemeentewet onder het oog leg, luidende als volgt : a Welk ook de beslissing van den Ilaad zij, wegens de renklaroen ingezonden tegen het opmaken van de gemeente• belastingen, zal de Raad verplicht zijn, bij de opzending » van den r o l aan de bestendige deputatie, al de vragen, re• kwesten o f reklamen welke tegen het opmaken (lier belas» tingen ingezonden zijn, te voegen. :

—1 0 5 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 105

Ik neem dan de eerbiedige vrijheid u, achtbare heeren, te in dat genootschap nu voortaan de grappen zelfs maken, en verzoeken de wet wel i n acht te willen nemen, en mijn remuziekmeesterspelen; hij kan het voor deheift doen ,van hetgeen klaam van 29 mei II., met dit mijn tegenwoordig, als te rechtmen aan Grapman betaalde, daar hij geene reiskosten te doen stelling van het eerste, onmiddellijk aan debestendige depuheeft, zoo zonde er het ventje en ook de XXXIIII beide bij tatie te willen overmaken, met verzoek deze beide stukken winnen, hetgeen het geval niet is in het opmaken van den bij den door u reeds opgezonden rol der gemeentebelastin- octroi, want iets wat den eenen daar in wint, moet n'en anderen verliezen. gen, te voegen.

Hopende dat u mijn verzoek zult inwilligen, heb ik nog— De heer Moretus, eere-president van het fanfarengenootmaals d'eer mij te noemen een der nedrigste inwoners der schap Ste-Cecilia, heeft aan den beer Selens, muziekmeester gemeente, welke door u achtbare heeren, bestierd wordt. van dit genootschap, eene gouden spelde met gesteenten omzet ten geschenke gegeven, om hem zijne tevredenheid te betonCappellen, 19 juli 1867.

CH. DE RIDDER. nen voor den ieder, welke hij aan den dag legt in het geven zijner lessen. Zulke daad is zeker vereerend voor die ze te Pachter Jan heeft het bovenstaande reklaam i n handen beurt valt, en Pachter Jan maakt er den beer Selens zijn gekregen, en heeft hetzelve aan zijne Trien medegedeeld, die compliment over. niet weinig verwonderd is, dat n'en eenvoudigen werkman, — Volgens dat doctor Kwaytan, b i j een zijner patienten aan al die geleerde kopstukken als ons knoddig Vouwlte, onzoude moeten gezegd hebben, zouden er maar twee exemzen doctor met zijne Vlandersche _tronie en onzen advocaat plaren van Pachter Jan naar onze gemeente verzonden Posson de wetten moet keren kennen, en die heeren verzoeworden, Pauvre Sire !!!! Al degenen waar gij, fiiartof De Posson, ken dezelve te eerbiedigen ; het was al beter geweest, zegt zij, niet boven over zit, zijn geabonneerd, en Pac'tter Jan verzedat ons Vouwke op het orkest van het groot theater te Antkert van heden af, dat bij na nieuwjaar in staat zal zijn, om van werpen gebleven was, doctor Kwaytan zich uitsluitend met den overschot zijner reiskosten , door zijne bakkers, meer dan pillendraaien ophield, en de advocaat Posson, de zaken nazag gene uitdeeling van brood, aan de behoeftigen van Cappellen en zooals 't behoort als hij raadslid wil spelen.

Putte te zullen kunnen doen.

Wij beleven in dezen oogenblik al aardige tijden in onze — Jef Leysl:ens heeft zich in 't nieuw Besteken van bet geld gemeente, en weten niet waar dat al naar toe zal leiden, al v o van Peer de Zwadder. Het schijnt dat dit Votwke's ooges rens het jaar 1869 zal ten einde zijn ; — couragie maar heeft uitgesteken, en 't manneken nu eerst voor goed begint vrienden '11" te lamenteet•en, omdat h i j 48 fr. 20 centimen voor onkosten heeft moeten betalen, i n plaats van met het geld van onzen 't Is eindelijk gelukt. ouden burgemeester te kunnen doen, zooals Jef Leyskeus met De blauwe heer heeft op zijne manier alles hersteld : dat van Peer de Zwadder gedaan heeft ; en hij Doven dat altijd Op hel eerste gala-diner door hein gegeven, waren de adminog in 't grijs voor den dag moet komen. nistrative overheden, zooals burgemeester Van Put, en eenige tegen de nobles grenzende personagies uitgenoodigd.

Op het tweede de gerechtelijke autoriteiten, met den greffier ADVERTENTIEN. De Cuyper en eenige andere van dien caliber.

Op het derde de roezemoes, die hij bij de twee eerste niet Op verzoek van verscheidene inwoners onzer gemeente, maakt Pachter goed durfde plaatsen, en onder deze is dan ook ons Vouwke Jan bekend, dat wanneer een tweede doctor zich alhier wil komen vesmet zijn beminnelijke wederhelft begrepen geweest. tigen, hem 250 fr. zal betaald worden, voor het bedienen van den scha• liet schijnt dal doctor kwaytauuok eerre uitnoodiging had ontmele armen, en dat er voor hem een huis zal gebouwd worden i n het vangen, doch dat deze meer van een gala-koffietafel houdt, daar midden van het dorp, volgens een door hem op te geven plan, m i t s er zoo veel mannen als wijven op den appel antwoorden, dan de hour van le betalen. ouder den derden ban geplaatst te worden op het hol van den Zich te adresseren bij brief onder de letteren P. P. aan het adres van blauwen beer. den drukker dezes.

Z E G T H E T VOORTS. Wat ons kuoddig kncvelmanneke en zijn teergeliefde wederhelft aangaat, deze zijn zoo teergevoelig niet, en rekenen het zich tot eene eer, hoe, wanneer en op welke wijze het dan ook zij, den voet op het blauwe hof te mogen zetten.

Pachter Jan had wel gelijk als hij in zijn vorig nummer zegde VAN geduld te hebben. dat het jaar nog niet ten einde was, dat alles wel ten rechte zou komen, en op het einde ieder zonde tevreden A. FONTAINE & CH. GEVAERT gesteld zijn : dit is reedsgrootendeels gebeurd voor wat den blauKleine Driesch, 28, Antwerpen. wen heer betreft; nu de beurt aan Vouwke, en eerstdaags zal Uitvoering van alle soorten van drukwerken, zooals Omzendbrieven.

Pachter Jan een tweede en derde gala-kof ietafel bij ons burgePlakkaarten, Adres-, Visiet-, Huwelijks- e n Doodskaarten , Vr a c h t meesterke aan te kondigen hebben, waar de roezemoes, welke brieven, enz. enz., in een woord, al wat dit vak kan voortbrengen voor zich miskend heeft gedacht, zullen uitgenoodigd worden.

Hoek.en Handeldrukkerl

kunst, handel. nijverheid en landbouw.

Wan a l i e s w a l l .

De fanfarenmaatschappij de XXXIIII heeft haren muziekmeester Grapmaneensklaps aan de deurgezet,zoudcons Vouwke

Matigeprijzen,goedeenrIugge bediening.

Ai,tn . --- Drukkerij A. Fusrxus ea Cu. Gavteur, kleine Dries 28.

- 106 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 106

Antwerpen in 1892,x,,, Een dienst voor laryngo-otologie wordt in HANDEL EN NIJVERHEID VOLKSGEZONDHEID 1892 in het Sint-Elisabethgasthuis in gebruik In 1892 zien we de oprichting van drie Ant- Er wordt niet alleen in de haven en in firma's genomen, met speciale ingang langs de werpse firma's: geïnvesteerd, maar ook in "de mens".

Leopoldstraat.

- Houtnatie De Eendracht, met het doel de In 1892 kent Antwerpen zijn laatste choleralossing, ontvangst, triage en klassement epidemie. 177 patiënten worden opgeno- Het Belgische Rode Kruis, opgericht in van de ingevoerde houtsoorten in de ha- men in het nu acht jaar oude Stuivenberg-1865, krijgt statutair een funktie bij: de vorven van Antwerpen te verzorgen. Ze vesti-ziekenhuis, en geen enkele overlijdt. Een ming van medisch en verplegend personeel. gen zich op de Oude Steenweg; schitterend resultaat voor deze tijd, dank zij HYPNOTISME - Samga, door graanhandelaars en makelaars, met het doel goedkopere opslag- de inrichting van een voorlopig bacteriolo- Ook de nationale regering blijkt bezorgd om mogelijkheden te creëren dan de be- gisch laboratorium ter bestrijding van de de gezondheid van de bevolking. Op 30 mei Aziatische cholera.

1892 wordt een Wet op het Hypnotisme gestaande magazijnlichters; - de Nederlandsche Boekhandel, St.•Ja- Een bemanningslid van het zeeschip "Saint- stemd. We geven hierna de wettekst letterPaul", op 15 augustus uit Le Hâvre toege- lijk weer: cobsmarkt 7. komen, zou de cholera-epidemie in de stad AR?I7CELEEN- Alwieeendoorhemzelven of door hebben veroorzaakt. anderengehypnotiseerdpersooninschouwspel heeftgeBehalve door cholera wordt de stad ook door geven,wordtgestraftmetgevangenzettingvan vijftien andere ziekten geteisterd. We tellen in 1892 dagentotzesmaandenennietboetevanzesen twinin Antwerpen 192 sterfgevallen door maze- tig franktot duizend frank len en 405 sterfgevallen door de pokken! ART2 - Wordt gestraftmetgevangezettingvan vijf Ingevolge de recente epidemieën stelt tiendagentotéénjaarenmetboetevanzesen twintig hoofdingenieur-bestuurder G. Royers van franktot duizendfrank, hijdieeenpersoon,welke niet de Dienst voor Werken voor, om in de lucht- tenvolteéénen twintig jarenoud of nietgezond van kokers van de overwelfde ruien gasbrandersgeestis,gehypnotiseerdheeft,indien hijgeen doctor in te plaatsen. Het College van Burgemeesterdegeneeskundeis of nietvoorzienvaneene machtiging en Schepenen verwerpt het voorstel; de kos- der regeering. ten zouden te hoog oplopen, en er wordt aan Demachtigingisslechtsgeld voor éénjaar; zij is herde doelmatigheid van het systeem getwij- roepefjken zal altijdmogenopgeschorst worden.

Ingevalvanfeitentevenswordengestraftdoorde wetsfeld.

Een Duits hygiënist, Max Pettenkofer uit bepalingenbetreffendedegeneeskunde,wordt alteen de München, drinkt trouwens op 7 oktober straftoegepastwaarmedehettegenwoordigartikel beIn Baltimore (VSA) wordt in 1892 de Crown 1892 met cholerabacillen besmette vloeistof dreigt.

Cork Cy opgericht. De geestelijke vader van om te bewijzen dat cholera niet besmettelijkART.3-Wordtmetopsfuitinggestraft afwie,met bede kroonkurk is William Painter. Of deze op- is. Hij overleeft het experiment zonder ern- driegeljkinzicht ofmethetdoelomtebenadeelen, door eengehypnotiseerdenpersooneerreakte ofeenstukdaet richting in ons artikel over Antwerpen past? stige gevolgen.

We vinden van wel, omdat Crown Cork Cy Toch blijft Antwerpen bezorgd om de ge- schrijven ofonderteekenenwaarbijeerie overeenkomst, wilsbeschikkingen,eerreverbintenis,eerreontlasting of zich mettertijd ook in Deurne/Antwerpen zal zondheid van haar inwoners. vestigen. eerreverklaring uitgedrukt worden.Dezelfde straf Op 28 oktober 1892 geeft het College van wordttoegepastop al wievandeakte of vanhet stuk Burgemeester en Schepenen opdracht aan gebruikmaakt.

Sprokkelnieuws uit 1892: de DOR, in te staan voor de ontsmetting van - het Consulaat van Argentinië in Antwerpen gangen, stegen en binnenschepen. Een ont- ART.4 - Debepalingenvan hoofdstukNll van boek. wordt tot Consulaat-Generaal verheven; smettingsploeg met technisch materieel is Lalsookartikel85vanhetStraftwetboekz jnvan toe- het "Algemeen comité van de verzekeraars hiervoor reeds vorig jaar opgericht. Vanaf 1 passingopdeovertredingendie bij dezewet worden tegen brand" legt aan de sectie Verzeke- januari 1893 gaat de ontsmettingsdienstvoorzien. ringen van de Kamer van Koophandel het over van het 3de Bureau van de Stedelijke verslag Ch. Lejeune voor, dat handelt over Gezondheidsdienst naar de DOR. de kwestie van verhaal ingeval van brand en dat de uitgifte mogelijk maakt van polissen "goederen met verzaking aan alle verhaal".

—1 0 7 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 107

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 108

uren werken; 8 uren rust en 8 uren uitspanning.

GelegenheidsnummervoorhetFeestvan I Mei 1892

TAN

Geene p l i c h t e n

• G e n !eo!tteL sonder pl3Chtnn

zonder rech

Socialistisch Propagandablad V7$RE:LIEDEN_ALLER LANDEN VEREENIGT III

mrt— omdat dezebeweeren dat elke ernsti• •De Normuearbeidsdagbrengen ge maatschappelijke hervorming o p eeoe

dag, feest van den Arbeid, .die hedep. door alle verstandige werklieden gevierd

No 5.

•stulielr-. ^ verbetering- van den toestand der ache ' t ra moet berusten. -

overigens d o o r daadzaken bestatigd. T e r overtuiging van allen willen wij enkele vergelijkingen aanhalen tusschen landes waar overmatige arbeidsdag heerscht, in Rusland,

FEESTNUMMER VAN 1 MEI

1

8

9

2

Orgaander Kalk-enSteenbewerkersvanVlaamsch België Net 8-uren-stelsel vernietigt werkeloosheid, : p e n langen arbeidsdag vermeerdert de werverhoogt de bonen, verlicht de geesten.

T keloozen, brengt meer ellende, en verstomt de hersens.

Daarom werklieden der Bouwvakken, vereenigt U I I

Ons F e e s t n u m m e r .

I bieden. Met bewondering bestudeert m e n w" d i e trelfeode harmonie i n -de N a t u u r e n tÍ hadden aan m onze lezers e beloofd ni n I voelt zich van a l h e t aardscho o n t ons vorig nummer, om m e t eersten M e i v o e r d in Bene andere sfeer waar een hos-

Ookin 1892 wordt nationaal een wet goedgekeurd die "elke daad strekkende tot intimidatie van de arbeiders die zich naar hun werk begeven of ervan terugkomen" strafbaar wordt verklaard.

De katholieke partij krijgt ook tegenwind uit eigen rangen. Priester Adolf Daens wil, aangespoord door de vorig jaar verschenen encycliek Rerum Novarum, een nieuwe partij oprichten, de C.V.P. of Christelijke Volkspartij. Hij zegt in 1892: "is er geen christelijk socialisme, dan wordt het heidens socialisme meester. Bijgevolg, in 't belang der overheden, der fabrikanten, der rijke mensen, der burgers, in 't belang der werklieden: vooruit, krachtdadig, zonder uitstel met 't christelijk socialisme". De stichting van de C.V.P. wordt volgend jaar, in 1893, een feit.

Ze zal een geduchte tegenstander worden voor de conservatieve Katholieke Partij. Dit zal hem door de katholieke machthebbers niet in dank afgenomen worden, en hem zelfs (in 1899) het priesterschap kosten.

Rerum Novarum is ook een aansporing geweest tot het nemen van een aantal initiatieven, en bestaande sociale organisaties zien zich gesterkt in hun doelstellingen. In 1892 wordt d e kredietmaatschappij "Eigen Heerd" opgericht, zodat voortaan werklieden een eigen huis kunnen verwerven.

De in 1890 opgerichte Belgische Boerenbond geeft reeds een tijdschrift uit: De Boer.

Vanaf augustus 1892 verschijnt ook Le Paysan. Beide verstrekken op de eerste plaats beroepsvoorlichting.

I avoir peiné foule la journée,entrainé dans I la chasse pour l'argent afin de se maintenir d a n s l a lutte incessante pour l'existence, p e u t se soustraire a tous tes tracas de la vie

DAGBLADPERS Zo zijn we bij de Pers beland.

Dank zij technische vernieuwingen is een goedkope massapers ontstaan, terwijl een hele reeks - meestal politieke - omstandigheden de ontstaans- en groeikansen van nieuwe dagbladen nog verhogen.

In 1884 ontstonden Vooruit en La Libre Belgique, in 1885 Le Peuple, in 1887 De Werker en Le Soir, in 1888 Het Laatste Nieuws, in 1890 Het Volk, in 1891 Gazet van Antwerpen. Laatstgenoemde krant krijgt een :Jr •-•••..

2 5 ' . V E R J A R / N C deetichnng der VLAAMSCHE=MUZIEKSCH00L feel

de aanstell,ngvan

PETER BENOIT As B E S T V e R D E R

FEESTMAALvon 24JUL1 1892 ,,1:1r,;are, .

0.0�m , r.

(4:•)•••

i� '

f ) r , . . . { . , F, ; . . . , . r . . . . . . . . 6 . c , : l , . . >

,...._...._._._

spotnaam aangemeten: "Frut". De spotnaam duikt voor het eerst op in Het Laatste Nieuws van 24 juni 1892. Het Frutje neemt meteen weerwraak en gewaagt van "Het Laagste Nieuws".

Vorig jaar is Arthur Goemaere afgetreden als hoofdredacteur van het toonaangevende Antwerpse dagblad "Le Précurseur"; in 1892 treedt hij ook af als voorzitter van de Belgische Persbond, die hij in 1886 heeft gesticht, om zich nog alleen aan de politiek te wijden. Deze journalist sociaal bewogen, geleid door een groot gevoel voor sociale rechtvaardigheid, is zowel katholiek als liberaal een levend bewijs dat politiek en godsdienst twee totaal gescheiden zaken kunnen zijn.

KUNST In 1892 is Peter Benoit 25 jaar direkteur van de Antwerpse Muziekschool, en dat geeft aanleiding tot een groots jubelfeest op zaterdag 4 juni in de grote zaal van de Koninklijke Harmonie. Oud-leerlingen van de muziekschool bieden hun leermeester een uitvoering van zijn beroemd oratorium "De Schelde" aan. Provinciegouverneur, burgemeester, provincie- en gemeenteraadsleden, professoren, oud-leerlingen met Jan Blockx op kop, brengen hulde aan de Meester.

Op 24 juli 1892 volgt een nog grootsere viering; voor éénmaal hebben de twee politieke partijen - liberalen en katholieken - de handen in mekaar geslagen om een indrukwekkende betoging ter ere van Peter Benoit te organiseren. De hele stad is feestelijk bevlagd. Rond de middag vertrekt een lange stoet, geopend door de muziek van de Burgerwacht, met alle maatschappijen van Antwerpen, en met afgevaardigden van alle Vlaamse steden, zelfs uit Nederland met Nicolaï aan het hoofd. In de Muziekschool op de Sint-Jacobsmarkt verschijnt Benoit aan het middenvenster op de eerste verdieping, geflankeerd door o.a. provinciegouverneur Baron Osy. In de Harmonie wordt 's namiddags Benoit's "Van Ryswyckcantate" uitgevoerd door een 800-tal kinderen. En 's avonds, als de zangertjes naar bed zijn, volgt in de Cercle Artistique een groot banket met tweehonderd deelnemers.

In 1892 worden ook elders muziekstukken van Peter Benoit uitgevoerd: - op 25 februari "Lucifer" in Antwerpen - op 25 april de "Rubenscantate" in Doornik -op 29 september "Karel Van Gelderland" in de Antwerpse KNS - op 11 december "De Rijn" in Düsseldorf - op 26 december "De Zweep" in Brussel, ter ere van Jules Hoste.

Raymond A l a r d o t Vervolg in volgend nummer

—1 0 9 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 109

_ Betreft:

- uitgave kalender '93 - nieuws van de werkgroep genealogie.

Kalender 9 3 : De n i e u w e k a l e n d e r v a n d e heemkundige k r i n g i s w e e r u i t . D e r t i e n v e r g r o t i n gen v a n o u d e p o s t k a a r t e n t o n e n o n s E s s e n z o a l s h e t v r o e g e r w a s .

Ve r k o o p p r i j s : 3 0 0 , - F r o f 1 7 H f 1 .

De k a l e n d e r i s v e r k r i j g b a a r o p o n s s e k r e t a r i a a t ( z i e b o v e n ) .

Ve r d e r o o k i n E s s e n --Centrum b i j d a g b l a d h a n d e l H e u v e l t j e , d a g b l a d h a n d e l P a u l Vekemans, d a g b l a d h a n d e l ' t B o m m e l t j e , Rookwaren - D r a n k e n H e c t o r s , G e m e e n t e I u i s - o n t h a a l d i e n s t , t e W i l d e r t b i j G o e d e l e Ve r r y c k e n , t e H e r e n d o n k b i j Jeanne Schrauwen e n t e E s s e n -Hoek b i j ' t G r a a n t j e .

Beperkte o p l a g e ! M i s s c h i e n een i d e e v o o r n i e u w j a a r s g e s c h e n k ?

Zopas v e r s c h e n e n n o g 3 n i e u w e f a m i l i e b o e k e n n l . R o e c k e n ( 3 0 0 , - F r ) , N u i j t e n (400,- F r ) e n Loos ( 5 0 0 , - F r ) . Te koop op ons s e k r e t a r i a a t .

Goed om w e t e n : I n h e t h e e m h u i s l i g g e n t e r i n z a g e v o o r i e d e r e e n : - d e p a r o c h i e r e g i s t e r s van Essen van 1605-1802 -- d e B u r g e r l i j k e s t a n d E s s e n : - g e b o o r t e r e g i s t e r s 1 8 0 0 - 1 8 9 7 - h u w e l i j k s r e g i s t è r s 1800-1892 - o v e r l i j d e n s r e g i s t e r s 1900-1897 (op h e t e i n d e v a n d i t j a a r : h u w e l i j k s r e g i s t e r s 1 8 9 3 - 1 9 9 7 ) - de parochieregisters Huijbergen.

K O N I N K L I J K E HEEMKUNDIGE K R I N G Sekretariaat: heemhuis Moerkantsebaan 4 9 2910 E s s e n Te l . 0 3 / 6 6 7 . 7 3 . 9 0 Open: d i - , w o - , d o - , v r i j d a g v a n 9 - 1 2 e n v a n 1 3 - 1 6 u e l k e l s t e e n i d e z a t e r d a g v a n d e maand.

- 11 0 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 110

K E R K E L I J K E

DE

H E R A L D I E K

W A P E N S

B I S S C H O P P E N Ai íÁ iíA ií Ái:3 ií Ai:A ií�iíÁn *

V A N

V A N

i í Aií I' ií i <

D E

A N T W E R P E N i C AnÁ ií i í A ií Áií!▶iíwi í

15.FRANCISCUSDE GENTIS

Na h e t o v e r l i j d e n v a n b i s s c h o p W e r b r o u c k w a s e r v o o r h e t b i s d o m Antwerpen g e l e i d e l i j k e e n b e t e r e t o e s t a n d o n t s t a a n .

Hoewel A n t w e r p e n n o g o n d e r e e n F r a n s e b e z e t t i n g l e e f d e h a d k e i zerin Maria-Theresia, zowel a l s Lodewijk XV een nieuwe bisschop benoemd. V o o r d a t d e F r a n s e n - i n d e c e m b e r 1 7 4 8 - n a d e V r e d e v a n Aken d e s t a d v e r l i e t e n , k w a m d a a r e c h t e r n i e t s d e f i n i t i e f s v a n tot stand.

Intussen betering waren v o juist dà waar h e t eeuw w a s door e e n

was e e n p e r i o d e v a n t r a g e , maar t o c h aanhoudende, v e r ingetreden. De t w i s t e n , ontstaan door h e t Jansenisme, o r a l i n h e t bisdom Antwerpen minder h e v i g geworden; à r waar h e t Jansenisme v e e l aanhangers g e t e l d had e n sporen had achtergelaten. De tweede h e l f t van de 18de d e t i j d v a n h e t zogezegde v e r l i c h t despotisme gevolgd meer r e v o l u t i o n a i r e gedachte.

Keizer e n k o n i n g meenden d a t z i j meer i n z u i v e r k e r k e l i j k e a a n gelegenheden m o e s t e n tussenkomen. D e p o l i t i e k d i e M a r i a - T h e r e sia, en bijzonder haar neef Jozef I I , o p d a t v l a k voerden i s genoeg b e k e n d . I n d e Z u i d e l i j k e N e d e r l a n d e n w a s J o z e f I I d a n o o k s p o e d i g g e k e n d a l s " k e i z e r - k o s t e r " . Te g e n s t a n d , t e n o p z i c h t e v a n zijn bemoeiïngen, b l e e f n i e t u i t en groeide zodanig d a t h e t d e Brabantse Omwenteling o n t k e t e n d e , w a a r d o o r h e t b e w i n d v a n h e t land t e r u g a a n e i g e n mensen w e r d t o e v e r t r o u w d .

Lang d u u r d e h e t n i e t , w a n t d e O o s t e n r i j k e r s k w a m e n t e r u g . I n 1748 h a d k e i z e r i n M a r i a - T h e r e s i a d e b i s s c h o p v a n R o e r m a n d o p d e zetel van h e t bisdom Antwerpen w i l l e n plaatsen, maar deze b l e e f l i e v e r o p z i j n o u d e p o s t . H e t j a a r d a a r o p benoemde z e d a n d i e g e ne d i e z e o p d e z e t e l v a n R o e r m o n d h a d w i l l e n p l a a t s e n , e e n p r e dikheer d i e i n d a t b i s d o m g e b o r e n w a s .

H e t w a s Guillelmus-Philippus de Gentis.

Hij w e r d geboren

i n

Erkelenz o p

10 maart 1696.

N a

i n

Keulen

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 111

raritiscus)c)enlís15=-i55c11opvanAntwerpenvan n Yob-15h oErkelcnz1696 tAeuerp¢n5-7- 1758.

- 11 2 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 112

gestudeerd t e h e b b e n , w e r d h i j o p 2 2 november 1 7 1 9 t e M a i n z priester gewijd. B i j de predikheren vervulde h i j verschillende funkties i n h e t Rijnland. I n 1736 behaalde h i j i n Keulen h e t doctoraat i n de godgeleerdheid. Negen j a a r b l e e f h i j aan d i e f a culteit doceren; daarna - i n 1745 - werd h i j verbonden aan de g r o t e D o m i n i k a n e r - b i b l i o t e e k " C a s a n a t e n s e " t e Rome e n t r a d d a a r al s p o e d i g o p a l s r a a d g e v e r v a n h e t H . O f f i c e .

Zijn benoeming a l s bisschop v a n Antwerpen was gedateerd v a n 1 8 maart 1749, m a a r M a r i a - T h e r e s i a had d e benoeming doen a n t i - d a t e ren, n a d a t z i j e e n v e r z o e k had ontvangen v a n d e S t a t e n v a n B r a bant ( d a t u m 1 4 a p r i l ) w a a r i n g e v r a a g d w e r d g e e n v r e e m d e l i n g e n aan t e s t e l l e n v o o r A n t w e r p e n .

Alles moest zeer v l u g gaan. Op 5 mei gebeurde de bevestiging t e Rome e n z e s d a g e n l a t e r r e e d s h a d i n d e z e l f d e s t a d d e w i j d i n g plaats. Op 15 oktober werd de Gentis t e Antwerpen p l e c h t i g ingehaald. Vo o r d e l a n g e r e i s n a a r Antwerpen had de nieuwe b i s s c h o p een o m m e t j e g e m a a k t l a n g s W e n e n o m a l d a a r k e i z e r i n M a r i a - T h e r e sia t e bedanken. Z i j n beheer werd gekenmerkt d o o r een g e w i l l i g e onderdanigheid aan de r e g e r i n g .

Hoewel z i j n d o o p n a a m G u i l l e l m u s - P h i l i p w a s e n h i j i n z i j n k l o o s t e r t i j d D o m i n i c u s genoemd w e r d , w e r d h i j - a l s 1 5 d e b i s s c h o p v a n Antwerpen - v e r m e l d a l s F r a n c i s c u s d e G e n t i s . D e G e n t i s w a s d e derde p r e d i k h e e r d i e h e t b i s d o m Antwerpen b e s t u u r d e . H i j s t i e r f te Antwerpen o p 5 j u l i 1758 e n w e r d i n d e k a t e d r a a l a l d a a r b e graven.

Zijn wapenschild i s nog t e z i e n i n h e t k o o r g e s t o e l t e van genoemde k e r k . E e n t a m e l i j k k b e l a d e n e n e i g e n a a r d i g i n g e d e e l d s c h i l d : op g o u d e e n r o d e k e p e r , v e r g e z e l d v a n t w e e a n j e r s v a n ' t z e l f d e en t w e e m e r l e t t e n v a n z i l v e r , é é n i n d e v o e t e n é é n i n ' t h o o f d .

Een s c h i l d h o o f d v a n s a b e l ( z w a r t ) g e k a p t v a n z i l v e r ; o p d a t z i l ver e e n gouden k r o o n , s c h u i n - g e k r u i s t doorstoken d o o r een s c e p ter van goud met s t e r p u n t en een l e l i e van goud met groene s t e n gel e n vergezeld i n ' t hoofd van een achtpuntige s t e r van goud en i n d e v o e t v a n e e n l i g g e n d r e e i n n a t u u r k l e u r . A l s l e u z e voerde d e 1 5 d e b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n " S i n e s p i n a e t u n g u e " (zonder d o o r n noch k l a u w ) .

Bronnen Prof. D r . C. d e C l e r c q : H e t bisdom Antwerpen 1559-1962 - u i t g .

De V l i j t - G a z e t v a n A n t w e r p e n 18.12. 1977.

Kan. F l . P r i m s : G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n ( n i e u w e u i t g a v e 1 9 8 2 van d e v r o e g e r e t e k s t e n v a n 1 9 2 7 - 1 9 4 8 T . V I I I .

Flandria Nostra: T. I V p. 153

Jos G o o l e n a e r t s

- 11 3 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 113

MONUMENTUM PR/E.DOMiNi PAUli F.J.MoRETUs UXORiS EiUS CATHRNE THERJOAN: l i : V A N �POSTERORUM SUORUM OBÎIT1LLE 1DECaRÇ ' 1825 ILIA VERO17APRILiS 1818.

R.I.P. �> � h A l • w a a u i a + N - � 9 R [ T - a + t a ! n r M • U r a . N . a a R � r a r n a a n C r y g � .�`TT-TT[.FT�DfT�✓-�i�

1^`"��,

5kifsreenMonkus-va+tCulenqslacobti5kerk relf ape11en.

- 11 4 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 114

EENHERALDISCHE GRAFSTEEN TE K A P E L L E N -- - - -

-- - - - - - - - -

ALLIANTIEWAPEN MORETUS - VA N COLEN

Grafstenen z i j n n i e t a l l e e n een herinnering aan overledenen, b i j adellijke graven vormen z i j o o k een n i e t t e miskennen h u l p b i j het opzoeken i n verband met g é n é a l o g i e e n h e r a l d i e k .

Het g e b r u i k o m h e t w a p e n v a n d e o v e r l e d e n e a f t e b e e l d e n o p z i j n grafsteen moet a l zeer oud z i j n ; zo oud a l s de heraldiek zelve.

Trouwens d e o u d s t g e k e n d e e n k o n k r e t e h e r a l d i s c h e a f b e e l d i n g i s te z i e n op een g r a f p l a a t . ( 1 ) In d e m i d d e l e e u w e n w e r d e n w a p e n s n i e t a l l e e n o p g r a f s t e n e n u i t gebeiteld, maar ook gegraveerd op een koperplaat - meestal met de b e e l t e n i s v a n d e o v e r l e d e n e . D e z e k o p e r p l a a t w e r d d a n i n e e n - speciaal hiervoor op de grafsteen uitgeholde plaats - gelegd.

In s o m m i g e g e v a l l e n w e r d e n z u l k e g e g r a v e e r d e p l a t e n i n g e k l e u r d en g e ë m a i l l e e r d . I n o n s l a n d m o e t e n o p d a t g e b i e d w e r k e l i j k s p e c i a l i s t e n werkzaam geweest z i j n , w a n t h e r a l d i s c h e koperen g r a f p l a t e n , a f k o m s t i g u i t G e n t o f D o o r n i k , k a n men t h a n s n o g z i e n i n Engelse k e r k e n o f musea. O o k o n z e e i g e n s t e d e n , z o a l s B r u g g e e n Gent, h e b b e n n o g d e r g e l i j k e k o p e r e n g r a f p l a t e n i n h u n k u n s t p a trimonium.

Met h e t v e r w i j d e r e n v a n d e k e r k h o v e n r o n d d e k e r k e n i s e r v e e l verdwenen, m a a r h e r a l d i s c h e g r a f s t e n e n w e r d e n o v e r h e t algemeen dan t o c h w a a r d e v o l g e n o e g g e a c h t o m z e t e b e w a r e n , d o o r z e t e g e n binnen- o f buitenmuur van de kerk t e plaatsen.

Wie z i c h m e t h e r a l d i e k w i l b e z i g h o u d e n k a n , i n o n z e d o r p e n e n gemeenten m e t e e n o u d e k e r k , e e n i n t e r e s s a n t e s p e u r t o c h t b e g i n nen.

Nu i s h e t w e l z o d a t , b i j z e e r o u d e s t e n e n , d e g e b e i t e l d e - naargelang hun periode - n i e t a l t i j d de gebruikelijke a voor d e k l e u r -herkenning v e r t o n e n . M e e r r e c e n t e s t e n e doorgaans w e l v o o r z i e n v a n d i t l i j n e n - e n puntensysteem.

wapens rcering n z i j n In het

- 11 5 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 115

andere g e v a l m o e t d e o p z o e k e r a n d e r e b r o n n e n r a a d p l e g e n .

Te g e n d e b u i t e n m u r e n v a n d e den z i c h e n k e l e h e r a l d i s c h e het k o o r. EĂŠn daarvan t r e k t d e l i j k merkbaar door z i j n u i de s t e e n b e s t e m d w e r d . H i j h e l f t v a n d e v o r i g e eeuw.

Sint-Jacobuskerk i n Kapellen bevingrafstenen, voornamelijk vlak achter vooral de aandacht, omdat h i j - d u i tvoering - rechtstreeks als opstaandateert dan ook pas u i t de eerste

De r e c h t h o e k i g e s t e e n , o n g e v e e r t w e e m a a l z o h o o g a l s b r e e d , i s van b o v e n v o o r z i e n v a n e e n n i e t e r g g r o o t a l l i a n t i e - w a p e n , u i t gebeiteld i n een rond v l a k , met daarboven een timpaan, a l s e e n beschermend d a k . D e l e u z e o n d e r h e t wapen " L a b o r e e t C o n s t a n t i a " is i n h e t Antwerpse z o goed gekend, d a t h e t l e z e n v a n h e t b i j gaand g r a f s c h r i f t - t e n e i n d e d e b e t r o k k e n p e r s o o n t e v e r e e n z e l vigen - b i j n a o v e r b o d i g w o r d t . H e t g a a t h i e r i n d e r d a a d om e e n l i d v a n d e alomgekende f a m i l i e Moretus. De s c h i l d e n z i j n a f g e beeld z o a l s d a t v o o r e e n a l l i a n t i e -wapen g e b r u i k e l i j k i s , n a m e l i j k het vrouwelijk schild ovaal-vormig (een regel die niet a l t i j d z o t r o u w gevolgd w o r d t ; soms z i e n we twee mannelijke s c h i l den, e n we kennen z e l f s v o o r b e e l d e n met t w e e o v a a l v o r m i g e s c h i l den, w a t z e k e r n i e t m e t d e g e b r u i k e n s t r o o k t ) . H e t w a p e n h e e f t nog e e n p l u s p u n t , n a m e l i j k d e a r c e r i n g , d i e n o g g o e d z i c h t b a a r is.

Het b e t r e f t h i e r d e s t e e n v o o r P a u l - F r a n s - J . M o r e t u s e n z i j n echtgenote Catharina -Theresia van Colen ( d o c h t e r van K a r e l -Jozef van C o l e n e n v a n J e a n n e - M a r i e d e F r a u l a ) .

Paul- F r a n s M o r e t u s w a s e e n z o o n v a n P a u l - J a c o b M o r e t u s e n v a n Jeanne- M a r i e d e M a n . H i j w e r d g e b o r e n i n 1 7 5 1 e n h u w d e i n 1 7 8 0 met C a t h a r i n a - T h e r e s i a v a n C o l e n . H e t e c h t p a a r b e z a t t e K a p e l l e n een b u i t e n v e r b l i j f g e n a a m d " ' t H o f v a n C a p e l l e n " , l a t e r - e n t o t nu t o e - g e k e n d a l s D e n n e n b u r g .

Het w a s d e v a d e r v a n P a u l - F r a n s d i e i n 1 7 7 1 d i t h o f h a d l a t e n bouwen, n a z i j n d o o d - i n 1 7 7 6 - kwam h e t b i j v e r d e l i n g v a n d e goederen - i n 1 7 7 7 - d a n z i j n o u d s t e d o c h t e r , M a r i a - T h e r e s i a , echtgenote van K a r e l -Jozef van Havre. D i t l a a t s t e h u w e l i j k b l e e f kinderloos e n t o e n M a r i a -Theresia i n 1793 a l s weduwe o v e r l e e d , kwam h e t h o f v a n K a p e l l e n a a n h a a r b r o e r P a u l - F r a n s M o r e t u s .

Het e c h t p a a r M o r e t u s - v a n C o l e n v e r b l e e f m e e s t a l o p h e t h o f i n Kapellen, h o e w e l P a u l -Frans n o g a n d e r e eigendommen b e z a t . ( 2 ) In 1 7 7 8 e r f d e h i j v a n z i j n v a d e r e e n h e r e n h u i s a a n d e Lombaardstraat i n Antwerpen; i n 1787 was h i j eigenaar van een speelhof in Hemiksem e n i n 1813 e r f d e h i j v a n z i j n b r o e r , J a n -Jacob h e t familiegoed t e Hoboken, genaamd k a s t e e l S c a l d i s b u r g , e n n o g e e n herenhuis a a n d e K e i z e r s t r a a t i n Antwerpen. Te n s l o t t e k o c h t h i j in 1806 ( v o l g e n s P r i m s , o f v o l g e n s Thys i n 1808) v a n g r a a f C o r neel v a n Spangen 20 h a v a n d e gewezen h e e r l i j k h e i d " Te r L i s t " i n Antwerpen. D e z e h e e r l i j k h e i d s t r e k t e z i c h u i t l a n g s d e o u d e H e rentalsevaart, huidige Plantinlei, d e Quinten Matseyslei en de Simontstraat. ( 3 ) Dat ' t

Hof van Capellen z i j n

verblijf

b i j v o o r k e u r was mag b l i j -

- 11 6 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 116

N r.:�O�I� �� 1.4// / ` I < \ � -` � r ( J f � �. 4 . ( _ ;

�' � . ,

, _

I

� r

.

; .� �`

�

, '� ' I ,� - � ��,� .� � �� ;

, �

,

�

, a Í , . . �• , 1 n .

E; E r_.0 ONtI"A1vT_�

�ilan%ewapQn%1oreru5-vano\eno� � 7sreenre Karlin � r� achrer‘Ie\'koor 3a{obu5kcrk.

—1 1 7 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 117

ken u i t h e t f e i t d a t h i j h e t i n 1 8 11 a a n z i e n l i j k v e r g r o o t t e d o o r aankoop v a n v e r s c h i l l e n d e h o e v e n d i e a a n z i j n h o f p a a l d e n .

Na d e d o o d v a n P a u l - F r a n s M o r e t u s - v o l g e n s z i j n 1825 - m a a r v o l g e n s e e n a n d e r e b r o n i n 1 8 2 3 ( 3 ) , g i hof v a n K a p e l l e n o v e r o p d e j o n g s t e v a n z i j n v i e r gustijn Moretus, d i e i n 1815 gehuwd was m e t P Faille.

Te r l o o p s d i e n t g e z e g d d a t Colen gehuwd w a s .

We z e g d e n arcering, retus i s daar v e e l

grafsteen i n ng het speelkinderen, Auauline d e l l a

z i j n oudste zoon eveneens met een v a n

h o g e r d a t d e wapens o p d e g r a f s t e e n v o o r z i e n waren v a n z o d a t z e i n k l e u r kunnen gezet worden. De f a m i l i e Moi n h e t Antwerpse - en daarbuiten - t e goed gekend om over u i t te wijden.

Het w a p e n v a n d e z e f a m i l i e w e r d i n s o m m i g e w e r k e n e c h t e r w e l eens m i n d e r k o r r e k t w e e r g e g e v e n , m e e r b e p a a l d h e t g e s c h a a k t e g e deelte i n de voet.

Vo o r h e t w a p e n o p d e z e g r a f s t e e n g a a t d e b e s c h r i j v i n g a l s v o l g t : van g o u d , e e n a d e l a a r v a n s a b e l ( z w a r t ) o p h e t h a r t b e l a d e n m e t schildje van k e e l (rood) met een achtpuntige s t e r van goud met tussen d e p u n t e n a c h t vlammen v a n ' t z e l f d e , s t a a n d e o p een t e r ras g e s c h a a k t v a n z i l v e r e n a z u u r v a n d r i e r i j e n . De h e l m i s b i j uitzondering gevoederd en bevestigd van azuur (gewoonlijk i s d i t rood), a l s helmteken op een wrong van goud en rood, de s t e r u i t het wapen t u s e n e e n v l u c h t v a n s a b e l e n r o o d ( d e z w a r t e v l e u g e l ter dextre z i j d e d . i . l i n k s voor de aanschouwer), de helmkleden goud e n r o o d . D i t w a p e n z o u a f g e l e i d z i j n v a n h e t w a p e n d e G r a s , een f a m i l i e w a a r t o e d e m o e d e r v a n J a n M o r e t u s I ( ° 1 5 4 3 ) b e h o o r de.

Wat d e s t e r o p d e b o r s t v a n d e a d e l a a r b e t r e f t , d e z e z o u m o e t e n herinneren aan d e s t e r d e r d r i e w i j z e n , p a t r o o n v a n d e r e i z i gers, v o o r w i e d e Moretussen e e n b i j z o n d e r e d e v o t i e t o o n d e n .

Va n d a a r o o k d a t d e v o o r n a m e n G a s p a r , M e l c h i o r e n B a l t h a s a r v a n de d r i e w i j z e n h e r h a a l d e l i j k v o o r k o m e n i n d e g e n e a l o g i e M o r e t u s .

De f a m i l i e M o r e t u s w e r d - i n d e p e r s o o n v a n B a l t h a s a r I I I - g e adeld d o o r b r i e v e n , o p 1 september 1692, a a n d e z e gegeven d o o r de k o n i n g v a n S p a n j e .

In h e t b e g i n v a n d e z e e e u w w e r d a a n e e n l i d v a n d e f a m i l i e , n . l . a a n K a r e l Moretus (gehuwd met E m i l i e de Bergeyck), d e t i t e l van g r a a f t o e g e k e n d .

Vo o r d e - t h a n s b e s t g e k e n d e - t a k , d e g r a v e n M o r e t u s P l a n t i n d e Bouchout, z i e t h e t wapen e r e n i g s z i n s anders u i t , t . t . z . w a t b e t r e f t de b i j v e r s i e r i n g . Het s c h i l d i s getopt met een gravenkroon van n e g e n p a a r l e n , d e w r o n g v a n d e h e l m w e r d v e r v a n g e n d o o r e e n kroon ( 5 ) , w a a r u i t a l s h e l m t e k e n z o a l s h o g e r g e z e g d . H e t wapen kreeg o o k s c h i l d h o u d e r s , n . l . t w e e z w a r t e a d e l a a r s m e t r o d e tong, b e k e n p o t e n e n staande o p k r o l l e n , waaraan e e n gouden w i m p e l m e t i n z w a r t e l e t t e r s d e l e u z e " L A B O R E E T C O N S TA N T I A " . I n

- 11 8

-

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 118

tegenstelling m e t w a t sommige bronnen zeggen z i j n niet omziende, maar wel naar h e t s c h i l d g e r i c h t .

de adelaars

Het w a p e n v a n d e f a m i l i e v a n C o l e n , w a a r u i t d e e c h t g e n o t e v a n Paul- F r a n s M o r e t u s s t a m t , i s - w a t m e n i n h e r a l d i s c h e t e r m e n noemt - d o o r s n e d e n ( d o o r e e n h o r i z o n t a l e l i j n i n t w e e ; m e t e e n vertikale l i j n zou het een gedeeld schild z i j n ) . Op 1, d a t rood is o f v a n k e e l , t w e e s c e p t e r s t a v e n v a n goud i n s c h u i n k r u i s g e plaatst. Op 2 v a n azuur, 2 ronde b e l l e t j e s v a n goud ( 6 ) . D i t doorsneden e n o o k schuindoorsneden ( d i t l a a t s t e gewoon geschuind genoemd), i s e i g e n a a n v e l e D u i t s e w a p e n s . D e f a m i l i e v a n C o l e n is trouwens v a n D u i t s e afkomst (Aken 15de eeuw). Een t a k werd i n 1630, d o o r k e i z e r F e r d i n a n d I I , g e a d e l d e n v e s t i g d e z i c h o p h e t einde v a n d e 1 7 d e eeuw t e Antwerpen. D e e e r s t e v a n C o l e n d i e zich i n Antwerpen v e s t i g d e woonde aan d e M e i r, i n h e t l a t e r e k o n i n k l i j k p a l e i s , t h a n s h e t gekende I . C . C .

Dat d e f a m i l i e v a n C o l e n leiden u i t h e t f e i t d a t M a x i m i l i a a n -Emmanuel v a n verkocht, waaronder 1 2 v Breugel, e . a .

niet de eerste de een l i d van deze Beieren een verz a n Rubens, 1 5 v a

b e s t e was k a n men a f f a m i l i e i n 1698 aan ameling schilderijen n Van D i j c k , 1 0 v a n

Uit voorgaande k a n eens t e meer vastgesteld worden d a t een h e raldische g r a f s t e e n inderdaad n o g w a t meer i s d a n gewoon maar een a r d u i n e n p l a a t o m e e n o v e r l e d e n f a m i l i e l i d i n h e r i n n e r i n g t e houden.

Bronnen 1. D e i n g e k l e u r d e g r a f p l a a t v a n G o d f r i e d v a n A n j o u , m e t z i j n b e e l t e n i s e n leeuwenwapen ( h i j s t i e r f i n 11 5 0 ) i s bewaard i n het museum v a n M a n s ( F ) e n w o r d t a a n z i e n a l s h e t o u d s t gekende k o n k r e e t s t u k h e r a l d i e k .

2. P a u l A r r e n : V a n K a s t e e l n a a r K a s t e e l " d e e l 4 - b l z . 1 5 5 .

3. M o r e t u s P l a n t i n d e B o u c h o u t R . : D e m e u r e s F a m i l i a l e s blz. 194 - 262 / Gazet van Antwerpen - 13.03.1979.

4. D e m e u r e s F a m i l i a l e s - b l z . 1 9 4 .

5. E e n h e l m k r o o n i s l o u t e r b i j v e r s i e r i n g e n b e k o m e n d o o r gunstverlening, maar w i j s t n i e t op een t i t e l .

6. H e t A r m o r i a l G é n é r a l v a n R i e t s t a p g e e f t e e n f a m i l i e v a n Collen u i t H o l l a n d m e t g e h e e l h e t z e l f d e wapen e n noemt d e scepters pelgrimstaven. A l s helmteken u i t d e gekroonde helm, een e n g e l v a n z i l v e r , g e k l e e d m e t b l a u w e m a n t e l t o t a a n d e knieën e n houdende i n d e r e c h t e r h a n d é é n d e r p e l g r i m s t a v e n u i t h e t wapen, d e helmkleden goud en rood t e r d e x t e r z i j d e en goud e n a z u u r t e r s e n e s t r e z i j d e . D e z e v e r s i e r s e l e n z i j n dezelfde voor de f a m i l i e van Colen. Dezelfde bron spreekt ook nog o v e r e e n f a m i l i e v a n C S l l i n u i t D u i t s l a n d , n . l . P r u i s e n , Hessen e n L i p p e , o o k m e t h e t z e l f d e w a p e n ; e n k e l m e t d i t verschil: d e twee pelgrimstaven z i j n twee schuingekruiste degens. H e t g a a t h i e r d u i d e l i j k om é é n e n h e t z e l f d e g e s l a c h t , waarvan d e v a n C o l e n s v a n A n t w e r p e n w a a r s c h i j n l i j k a l s b r e u k de d e g e n s i n m e e r v r e e d z a m e p e l g r i m s t a v e n v e r a n d e r d e .

Jos G o o l e n a e r t s

- 11 9 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 119

HET GELAAT VAN KRISTUS DE LIJKWADE VAN TU RIJN

door Remi Van Ilaclst

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden n u gebundeld e n i n boekvorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden k l e u r f o t o ' s en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s .

Men k a n d i t b o e k b e k o m e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e .

Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n b e k o m e n w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . R e m i Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

C h r i s t u s - De L i j k w a d e "De V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j de 68 B 4 , 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

- 120 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 120

De Lijkwade van Turijn -?,,el 2 5

De lijkwade in Amerika In de jaren 70 begon in Amerika onder de bezielende leiding van pater Otterbein de belangstelling te groeien voor de lijkwade van Turijn. Veel Amerikaanse geleerden, betrokken bij de geweldige ontwikkeling van de techniek in funktie van de ruimtevaart, voelden er iets voor om het ÂŤmysterie van de lijkwade Âť op te lossen.

Meerdere onder hen vertrokken zelfs van de stelling : te bewijzen dat de lijkwade in feite niets mysterieus te bieden had. Volgens hun opvattingen kon de lijkwade van Turijn geen enkel doorgedreven onderzoek doorstaan. Onmiddellijk zou blijken dat dit doek een vervalsing is. Bioloog Ray Rogers gaf de lijkwade 30', om aan te tonen dat het een vervalsing is. Hij zou jaren bezig blijven ! !

Maar de eerste onderzoekingen aan de hand van de foto's van Enrie (1931) gaven geen uitsluitsel.

Amerikaanse wetsdokters moesten herkennen dat de afbeelding op de lijkwade anatomisch en medisch aantoonden dat men hier te doen had met afdrukken van de voor- en achterzijde van een naakte, gekruisigde man...

Het verslag van de patholoog dr. R. Bucklin was meer dan duidelijk : de lijkwade vertoonde een anatomisch korrekte afbeelding van een man van Kaukasische oorsprong, ongeveer 180 centimeter groot, met een waarschijnlijk gewicht van 77 kilogram. Op de lijkwade kon men duidelijk en zonder enige twijfel de sporen vinden, die het bewijs waren dat het lichaam dat in deze lijkwade gelegen heeft dit van een man was, die gemarteld, gegeseld, met doornen gekroond en ten slotte gekruisigd geweest was. * * * * *

Ergens in de Verenigde Staten van Amerika kreeg een dertienjarige jongen een foto van de lijkwade onder ogen. Voor hem bestond er geen twijfel: hij had het gelaat van Christus aanschouwd. Vijftien jaar later werd John Jackson een beroemd fysicus, verbonden aan de Amerikaanse luchtmacht. Ondanks zijn drukke bezigheden bleef hij als het ware betoverd door de herinnering aan het gelaat op de lijkwade. In navolging van Vignon en - 121 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 121

Barbet, begon hij aan een speurtocht naar de waarheid over de lijkwade van Turijn. Elke vrije minuut offerde Jackson op, om de gegevens over de lijkwade kritisch te onderzoeken. Hij zocht contact met iedereen die bereid was hem te helpen.

Jackson vond een ideale gezel in de persoon van Eric Jumper.

Beiden zetten ze nog verschillende projecten op touw. Een proefpersoon, die ongeveer de lichaamsafmetingen van de « man in de lijkwade» vertoonde werd onder allerlei omstandigheden in een lijkwade gewikkeld.

Aan de hand van hun opmetingen stelden Jackson en Jumper een mathematische vergelijking op, die voldoening gaf om de vorming van de afdrukken op de authentieke lijkwade te verklaren.

Inmiddels werd de belangstelling voor de lijkwade van Turijn steeds groter.

In England verfilmde David W. Rofle een documentaire film over de lijkwade. Hij vroeg Jackson en Jumper om in zijn film, « De stille getuige », op te treden. Het honorarium werd dankbaar gebruikt om de opzoekingen te financieren !

In deze film trad ook prof Max Frei op. Het verhaal werd verteld door Kenneth More. De film verwierf een «Academy Award ».

Heel wat «geleerden» vonden in de beroering rond de lijkwade de gelegenheid om zich in het daglicht te stellen.

Een zekere Pesce verklaarde dat hij de middeleeuwse opvatting : dat de afdrukken tot stand gekomen waren door een houten beeld met zwavelzuur in te wrijven, zou demonstreren. Alleen vroeg hij een geschikt model...

Een illusionist, Joe Nickell, beweerde dat de lijkwade door wrijving tot stand gekomen was. Ongeveer het resultaat dat men bekomt als men over een geldstuk, bedekt met papier, blijft wrijven. Ondanks alle kritiek was het resultaat indrukwekkend.

Nickell zorgde goed voor zijn publiciteit : als model nam hij een half-verheven beeld van de beroemde zanger Bing Crosby.

Kurt Berna en W.G. Primrose stelden toen de stelling voorop dat Christus levend begraven is geworden en dus zeker niet hoefde te verrijzen. Prof. Rodante weerlegde deze loze beweringen op een wetenschappelijk onaanvechtbare wijze.

Pater de Gail gaf zijn zeer afwijkende versie van de kruisiging.

Zo beweerde hij dat Christus met koorden onder de oksels tegen het patibulum gebonden was... Dit werd zonder enige twijfel weerlegd door de onderzoekingen van prof. Bollone.

Uit die tijd stammen ook de beweringen als zou Jezus Christus door hartverlamming of hartaderbreuk aan zijn einde gekomen zijn.

Reeds in het begin van de XIXde eeuw, bij de ontwikkeling van

- 122 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 122

de geneeskunde, was de veronderstelling geopperd dat Jezus Christus, tijdens zijn kruisiging een natuurlijke dood gestorven was. Recente studies van de Italiaanse dokters Malantrucco en Delle Site, gebaseerd op de teksten van het evangelie, stellen duidelijk dat Christus aan een hartinfarct bezweken is.

Het drukke « openbare leven » was hem te veel geworden. Voeg daarbij het verraad van een van zijn leerlingen en het «vooruitzicht» op zijn lijden. Voldoende om een mens de doodsangst op het lijf te jagen. Een duidelijk geval van «stress ».

Dit is natuurlijk niet onmogelijk, want we weten hoe Jezus in de « Hof van Olijven » tot de dood toe bedroefd was. Een kenmerkende toestand, waargenomen bij vele mensen, die door een hartinfarct getroffen werden.

Wanneer men de « kruisigings-techniek » van de Romeinen kent, is het logisch dat de vlugge dood van een gekruisigde geen rechtstreeks gevolg kan zijn van de kruisiging. Normaal duurde de doodsstrijd van een gekruisigde vele uren.

Zo is de verwondering van Pilatus verklaarbaar, toen men zo snel het lichaam van Jezus Christus kwam opvragen. En wordt het duidelijk waarom men Jezus Christus met een lans de genadesteek gaf ! Ook hier getuigt de tekst van het evengalie : « dat er water en bloed uit zijn zijde vloeide ». Proeven op pas overleden hartpatiënten vertoonden hetzelfde fenomeen : water en bloed stroomden uit steekwonden, toegebracht zoals de lanssteek in de zijde van Jezus Christus.

Tijdens de onderzoekingen rees de vraag, hoe het te verklaren was, dat de lanswonde zo duidelijk voorkomt op de lijkwade. Bij proeven was het moeilijk zonder speciale aandacht, deze wonde in kontakt te brengen met de lijkwade.

De enige verklaring is dat dit gebeurd is, tijdens het overbrengen van het lichaam naar het graf. Natuurlijk moet men dan de «zuivere lijkwade» gebruikt hebben om een ongewassen, bebloed, gekneusd en bevuild lichaam in te wikkelen...

Dr. Notter heeft echter een mogelijke verklaring gevonden door de temperatuurinversie : aanvankelijk was het lichaam warmer dan de temperatuur in het graf. Hierdoor trad verdamping op van het lijkzweet en ontstonden de afdrukken. Wanneer het lichaam verder afkoelde werd het kouder dan de omgeving. Hierdoor ontstond een lichte onderdruk en werd de lijkwade op meerdere plaatsen tegen het lichaam aangezogen. Dit fenomeen is bijzonder waar te nemen op plaatsen waar grote openingen in het lichaam voorkomen, zoals b.v. de lanssteek.

In het «Jet Propulsion Laboratory » (Pasadena - California - VS) bewezen Lynne en Lorre dat de lijkwade geen schilderij kon zijn.

- 123 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 123

Ze toonden dat de afbeelding op de lijkwade «een gericht beeldpatroon » vertoonde. Z o analyseerden ze de richting van de zweepslagen en kwamen tot de vaststelling dat hier twee beulen aan het werk geweest waren : een links en een rechts van de gegeselde. Beide mannen moeten wel wat verschil in postuur hebben vertoond. Ook werd vastgesteld dat de geseling gebeurde vóór de kruisweg. Onder de plaatsen waar de veroordeelde zijn kruis (of de dwarsbalk) droeg vonden ze praktisch evenveel sporen van de zweepslagen als op de andere plaatsen, waar men zweepslagen kon verwachten.

In feite bewezen de proeven van Lynn en Lorre reeds onweerlegbaar de authenticiteit van de lijkwade van Turijn. Iedereen moest wel toegeven dat het ondenkbaar was, dat een middeleeuws schilder ooit kon vermoeden dat zijn werk, met dergelijk gesofistikeerde toestellen zou onderzocht worden.

Rond die dagen plaatste Ian Wilson het eindpunt van zijn inmiddels beroemd geworden boek : «The Turin Shroud» (Doubleday and Co New-York - Nederlandse uitgave bij Het Spectrum). Een der eerste lezers was de wereldvermaarde rock-zanger Elvis Presley. Presley stierf aan een hartaanval, toen hij 's nachts in zijn badkamer rustig zat te lezen in Ian Wilsons boek «De lijkwade van Turijn »...

(Shroud News 9 -18 sept. 1981) * * * * *

Jackson bleef echter steeds bezig en liet geen enkele kans voorbij gaan om zijn kennis van de lijkwade uit te breiden of aan te vullen.

Toen hij foto's onder ogén kreeg, genomen door satellieten, zocht hij kontakt met geleerden die over dergelijke toestellen beschikten. Zo maakte Jackson kennis met Bill Mottern, een fysicus die over moderne toestellen beschike. Een dezer toestellen was de beeldanalyser, VP-8. Met dit toestel kon men aan de hand van de «zwarting» een twee-dimensioneel beeld omwerken tot een drie-dimensioneel beeld.

In feite zet de computer de intensiteit van de «zwarting» om in afstanden. B.v. zwart is een afstand nul, grijs 1 cm, wit oneindig.

Eenvoudig uitgedrukt, maar technisch een zeer ingewikkelde bewerking. Gebruikt om de ruimtefoto's te maken. Dus zeker niets dat ooit in de middeleeuwen als mogelijk kon vermoed worden !

- 124 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 124

Wat kon Jackson wel verwachten van een dergelijk onderzoek ?

Eenvoudig gezegd : de wiskundige oplossing van de theorie die reeds door de Franse geleerde Paul Vignon vooropgesteld was : de afdrukken op de lijkwade zijn functie van de afstand tussen het lichaam en de lijkwade. Daar waar er onmiddellijk contact was geweest, waren de afdrukken het duidelijkst. Maar hoe dan weer de afdrukken verklaren, ontstaan waar er geen direct contact kon bestaan ? Vignon had dit opgelost door zijn beroemde «vaporografie-theorie ». Op het eerste gezicht waren de veronderstelling van Jackson zinloos. Hij kende in feite aan de afbeelding op de lijkwade een mathematische code toe, die alleen door een wiskundig genie kon opgesteld zijn.

Zonder veel overtuiging aanvaardde Mottern enkele proeven te doen, op een kleine foto van de lijkwade, formaat 12,5 x 7 cm.

Zonder enige voorbereiding werd de foto, een afdruk van de opnamen in 1931 door Enrie gemaakt, in de VP-8 geplaatst.

De VP-8 was geprogrammeerd om ruimtefoto's van planeten te ontcijferen. Mottern begon de normale routine en zette zonder hoge verwachtingen de toestellen in werking. Het programma begon te lopen. Enkele ogenblikken later stonden beide mannen sprakeloos naar het beeldscherm te staren...

Voor hun verbaasde ogen vormde zich een perfekt drie-dimensineel beeld van een mensenhoofd... Duidelijk zagen zij voor het eerst in de geschiedenis «het gelaat van de man in de lijkwade ».

Jackson zegde later : «Toen begreep ik eerst ten volle de emoties die Secondo Pia in 1898 moet gevoeld hebben, bij de ontwikkeling van zijn tweede plaat, toen hij dit edele, serene gelaat uit het niets zag verschijnen... » Een fenomeen dat men nog nooit bij een foto of schilderij had vastgesteld. Ook deze geleerden konden hun ontroering nauwelijks bedwingen...

Mottern deed nog verschillende testen. De achterzijde van de lijkwade gaf eenzelfde resultaat: duidelijk kon men de zo betwiste «haarvlecht» zien. De traditionele feest-haartooi van sommige joden.

Mottern herhaalde zijn proeven met andere foto's van de lijkwade, steeds met eenzelfde verbluffend resultaat.

Hierbij werd nog een ontdekking gedaan, waarvan nog Mottern noch Jackson zich toen bewust waren. Ze stelden alleen vast, dat de oogleden een abnormale verdikking vertoonden. Alsof er een kleine vlakke schijf op gelegen had... Niemand ging dieper op deze vreemde bijzonderheid in.

Toen Jackson en Mottern hun bevindingen openbaar maakten oogstten ze weinig positieve bijval.

- 125 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 125

1. Gezwel onder het rechteroog.

2. Wonde van de doornen.

3. Grote bloedvlek op het voorhoofd, in de vorm van een omgekeerd cijfer drie.

4. Wonde van de doornen.

5. Stokslag, die waarschijnlijk een neusbreuk veroorzaakte.

6. Bloedsporen boven de bovenlip.

7. Bloedsporen naast de mond rechts.

8. Bloedsporen op de lippen.

9. Wonde onder het linkeroog.

10. Grote wonde op de linkerwang.

11. Bloedvlekken.

12. & 13. Richtingsverandering in de bloedstroming, veroorzaakt door het neervallen van het hoofd.

14. Verdikking boven het rechterooglid, waarschijnlijk veroorzaakt door het Joodse gebruik, een geldstuk op de gesloten ogen van de dode te leggen. Ook op het rechterooglid vindt men een dergelijke (minder duidelijke) verdikking.

Foto prof. G. Tamburelli (groupe IRISTET).

Wat ze beweerden was wetenschappelijk onmogelijk. Men mag deze proef duizendmaal herhalen met elke willekeurige foto of schilderij : nooit bekomt men eenzelfde resultaat als met een foto van de lijkwade. Jackson zelf verklaarde : « Dit is onmogelijk ».

Maar het was niet te loochenen : de drie-dimensionele afbeelding op het scherm was echt.

Zo werd bijna, vijfenzeventig jaar later, de theorie van Paul Vignon bewezen.

Er heerste heel wat beroering in de wetenschappelijke wereld.

Voor en tegen de lijkwade begonnen allerlei onderzoekingen.

De resultaten van Lynn en Lorne werden in Europa bevestigd door de proeven van de Fransman Gastineau en de Italiaan Tamburelli. Vooral deze laatste bereikte ongelooflijke resultaten. Hij gebruikte bij zijn onderzoekingen een «gerichte straal », waardoor hij omzeggens «levensechte beelden» kon reproduceren.

Wie de foto's van prof. Tamburelli bekijkt, komt gewis diep onder de indruk.

Pater Otterbein nam contact op met Jackson. Zo werd een project op stapel gezet dat de wereld zou verbazen. Wie had ooit gedacht dat de schuchtere Amerikanen hun tijd en geld zouden steken in een onderzoek van de « lijkwade van Turijn» ?

- 126 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 126

De sensationele resultaten van de Amerikanen en de indrukwekkende foto's van de Italiaan Tamburelli brachten doc. Volckringer, die nog steeds de zaak van de lijkwade van nabij volgt, aan het denken. Zo kwam hij op het idee, zijn beroemde «scrofularia-afdrukken » door de beeldcomputer van de NASA te laten onderzoeken. Door bemiddeling van de schrijver Ian Wilson, was de NASA bereid haar «VP-8 analyser» ter beschikking te stellen. Het was de deskundige John da Silvo die de proeven uitvoerde. Zijn verslag verscheen in «Sindon - dec 1982 ». Het bevestigde wat doc. Volckringer verwachtte : net als de lijkwade, gaf ook de «scrofularia-afdruk» een drie-dimensionaal beeld.

De reden was niet ver te zoeken : het betrof in beide gevallen een natuurlijk tot stand gekomen afdruk. In de vroegste tijden van het christendom zou men ongetwijfeld gezegd hebben, dit is een «icone acheiropoietos» of «een niet door mensenhanden gemaakte afbeelding »...

John da Silvo hield echter geen rekening met dergelijke niet-wetenschappelijke beschouwingen en noteerde alleen wat de VP-8 analyser als resultaat weergaf. Bijgaande foto's vergen geen commentaar. Het verslag luidt als volgt : «Deze beelden gelijken op

- 127 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 127

rem {• it to � � i o � � # f + � ir lief i p!��,, t i . ,4 V 4 4 . 4 -

r�� -Π4

�

!

,�

��e���r�

t L

atI!dZE't��� �

+ .

.

�fit'h., � # � ›S� i +�i#�i�i�ir1V� E a� � P ���.�.���

i�,i�i����_�� � � � a iic �

t�r��ru4a�art, e t f i l � �

+�1 �#d � ea r'� P����� a

'etor�,.���'�i �gp�ΠFpre r� L TT'Cf� .

Deze - 3 2 b l z t e l l e n d e - b r o c h u r e k a n b e k o m e n w o r d e n d o o r s t o r t i n g van B E F 5 0 , - o p PCR 0 0 0 - 0 4 2 2 1 9 1 - 4 7 t . a . v . R . V a n H a e l s t , K e r k s t r a a t 68 - 2 0 0 8 ANTWERPEN

- 128 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 128

1982

1937

Links de afdruk van de ÂŤ scrofularia Âť zoals deze door doc. Volckringer gevonden werd in 1937.

Rechts de resultaten, bekomen door J. da Silvo in 1982, wanneer hij deze afdrukken' analyseerde met de VP-8 beeld analyser van de NASA. Hier kan men duidelijk hetzelfde drie-dimensioneel effekt zien, zoals bij het onderzoek van de foto's van Enrie, gemaakt in 1931. Het beeld op de lijkwade vertoont dezelfde eigenschappen als de natuurlijke afdrukken van de scrofularia-plant.

- 129 _

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 129

- 130 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 130

de afdrukken van het lichaam op de lijkwade van Turijn. Volgende punten zijn identiek : a : weerkaatsing in het zichtbare spectrum. b : fluorescentie in ultra-violet licht. c : weergave van de kleinste details. d : de vorming van de afdrukken. Âť da Silvo merkte daarbij nog op, dat de afdrukken blijvend zijn, ondanks het feit dat de verdroogde planten reeds een halve eeuw verwijderd zijn. Maar voor hem was het overtuigendste bewijs, het feit dat de afdrukken op de lijkwade en van de scrofularia, zonder enige verbetering, in eenzelfde VP-8 analyser, een zelfde drie-dimensioneel beeld geven. Een resultaat dat men met door mensen gemaakte afbeeldingen of foto's nog nooit kon bekomen.

Ook al poogde men door de computer berekende verkleuringen kunstmatig aan te brengen.

Remi V a n H a e l s t

4e H E E M K U N D I G E B O E K E N B E U R S ZONDAG 1 4 M A A R T 1 9 9 3 VAN 10 TOT 17,30 UUR IN DE ZAAL "EKERS HOF" GROOTHAGELKRUIS 6, EKEREN Inrichter: H E E M K R I N G E K E R E N Met de medewerking van Heem- en Geschiedkundige verenigingen en Culturele organisaties Er k a n d e e l g e n o m e n w o r d e n d o o r v e r e n i g i n g e n zowel a l s d o o r p a r t i c u l i e r e n . A l l e vormen v a n heemkundige e n g e s c h i e d k u n d i g e p u b l i c a t i e s kunnen aangeboden w o r d e n : Nieuwe e n o u d e b o e k e n e n t i j d s c h r i f t e n , Antikwarische- en tweedehandsboeken, Prenten e n p o s t k a a r t e n , Vaantjes e n l a n d k a a r t e n .

V o o r m e e r i n f o r m a t i e : H E E M K R I N G EKEREN Secretariaat: H o f van D e l f t l a a n 20, 2180 Ekeren Te l . : 0 3 / 6 4 5 . 6 4 . 7 2 .

- 131 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 131

ACTIVITEITEN

1 2 / 1 3 DECEMBER 1 9 9 2 KERSTMARKT t e B r a s s c h a a t - D r i e h o e k . Z a t e r d a g 1 0 - 2 2 ; z o n d a g 1 0 - 1 8 u u r 9 JANUARI 1 9 9 3 KERSTBOOMVERBRANDING t e K a p e l l e n , o p h e t E s s e n h o u t 27 J A N U A R I 1 9 9 3 D I A - AV O N D i n d e " O u d e P a s t o r i e " t e K a p e l l e n . D e d i a - m o n t a g e o v e r het k a s t e e l d o m e i n " D e Oude G r a c h t " b l i j f t t o c h b o e i e n !

31 J A N U A R I 1 9 9 3 A P E R I T I E F K O N C E RT 13 F E B R U A R I 1 9 9 3 ALGEMENE LEDENVERGADERING m e t w o r s t e b r o o d e n / o f a p p e l b o l l e n 21 M A A R T 1 9 9 3 WANDELING I N O U D -ANTWERPEN: M i a l e i d t o n s d o o r h e t o u d e stadsgedeelte met een kombinatie van de Rockox- en Plantijnwandeling 23 M E I 1 9 9 3 H i s t o r i s c h e w a n d e l i n g i n d e OUDE GRACHT 19 S E P T E M B E R 1 9 9 3 B e z o e k a a n h e t P R O V I N C I A A L MUSEUM VOOR F O T O G R A F I E a a n d e W a a l s e k a a i .

Door e e n o u d e k a m e r a w o r d t o n z e g r o e p g e f o t o g r a f e e r d e n d a n k u n n e n we - stap voor stap - de evolutie van de fotografie e n de ontwikkeling (ook i n d e d o n k e r e kamer) v o l g e n . E e n d e s k u n d i g e g i d s l e i d t o n s n a d i e n door d e v e l e z a l e n v a n h e t museum. E e n a a n r a d e r 1 I I I

- 132 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 132

12 NOVEMBER 1 9 9 3 GRIEKSE SFEER-AVOND m e t G r i e k s e d r a n k j e s ; d i a ' s ; G r i e k s e d r a n k j e s ; h e t DUO B E L GRECO; G r i e k s e d r a n k j e s ; G r i e k s e s f e e r m u z i e k ; G r i e k s e drankjes; G r i e k s e hapjes; G r i e k s e d r a n k j e s ; Griekse dansmuziek; G r i e k s e d r a n k j e s . e n z . E N WEER EEN AANRADERRRR 1 1 1 , 1 1 1 4 DECEMBER 1 9 9 3 SINT-NIKLAASSTOET, i n s a m e n w e r k i n g m e t a l l e Holagknomse v e r e n i g i n g e n 19 FEBRUARI 1 9 9 4 WORSTEBROOD....

--

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Understanding Computer Technology FUNCTION KEY

MAIN STORAGE

S

O

F

FLOPPYDISK A P P U C A T I O N W A R E

T

L

'

INPUT USER INTERFACE

NORMAL FLOW OF OPERATION

CENTRAL PROCESSING

UNIT

SURGE CONTROL DEVICE

OUTPUT PERIPHERALS (HARDWARE)

OVERFLOW (INPUT/OUTPUT ERROR)

DEBUGGING TOOL

SUPPLEMENTARY DATA

MOUSE BACKUP SYSTEM

- 133 -

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 133

GROOT-BIJGAARDEN

Ç•1

�.

�

� KASTE6, �� NAAR KASTEEL» deel 5 Uitgave : Kulturele Heemkring «HOBONIA» Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 134

DE AUTEUR Voor Paul A r r e n (0 B o o m 8 m e i 1941), aktief bestuurslid van d e Kulturele Heemkring "Hobonia" te Kapellen-Hoogboom, w e r d i n d e g e s c h r e v e n p e r s e e n n i e u w w o o r d bedacht : kasteel- o -loog. Deze term slaat o p zijn passionele hobby waaraan hij - reeds gedurende meer dan een kwart-eeuw - a l z i j n vrije ogenblikken spendeert.

.'!

m

a

t

i

s

Deze, niet alledaagse, belangstelling ontstond tijdens een bezoek a a n h e t kasteeldomein v a n Beloell, h e t stamslot van d e prinselijke familie d e Ligne. Gaandeweg w e r d e n alle t o e g a n k e l i j k e k a s t e l e n o p B e l g i s c h g r o n d g e b i e d opgezocht; intussen werd elke informatie, met betrekking tot de kastelen in het hele land, verzameld en in een systec h g e r a n g s c h i k t a r c h i e f opgeborgen.

In het "Kastelenjaar" (1972) begon hij artikels te schrijven over kastelen, die in dat jaar uitzonderlijk voor het publiek werden opengesteld. Sindsdien beschreef hij, ononderbroken, maandelijks e e n kasteel e n d e z e artikels verschenen e e r s t i n e e n personeelstijdschrift, maar w e r d e n l a t e r eveneens gepubliceerd i n talrijke - vooral h e e m k u n d i g e - werken.

In 1985 verscheen het eerste deel in d e reeks "Van Kasteel naar Kasteel" en thans wordt het vijfde d e e l aangekondigd. E e n lustrumuitgave !

In zijn werken besteedt de auteur vooral aandacht aan de opeenvolgende eigenaars die elk behandeld kasteel heeft gekend. Legendes - aan sommige kastelen verbonden - evenals talrijke wetenswaardigheden en anekdotes o p toeristisch en geschiedkundig vlak, maken dat de boeken voor iedereen interessant zijn. Dat de werken daarbij nog in een vlot leesbare taal w e r d e n g e s c h r e v e n i s l e k k e r meegenomen.

BEHANDELDE KASTELEN IN DEEL 5 AARTSELAAR (CLEYDAEL) ATTRE (DU VAL DE BEAULIEU) BARONVILLE BOECHOUT (SPOKENHOF) BONHEIDEN (ZELLAER) BORGLOON (RULLINGEN) BRASSCHAAT BUDINGEN (BREEDHOUT) DEURNE (MUGGENBERG) ELEWIJT (STEEN) FAGNOLLE FARCIENNES GENT (GRAVENSTEEN) GROOT-BIJGAARDEN INGELMUNSTER JEHAY-BODEGNEE KAMPENHOUT (WILDER) KAPELLEN (BUNDERHOF) KONTICH (GROENINGENHOF) LAVAUX-SAINTE-ANNE

LEEUWERGEM MEISE (BOUCHOUT) MERKSEM (GROENENDAEL) MESLIN-L'EVEQUE (GRAND-CHAMP) MORTSEL (TEN DORPE) OPHAIN-BOIS-SEIGNEUR-ISAAC PEUTIE (BATENBORCH) REKEM RIXENSART (DE MERODE) ROTSELAAR (TER HEYDEN) SCHOTEN 'S-GRAVENWEZEL (CATERSHOF) SINT-KATELIJNE-WAVER (KAUWENDAEL) SINT-KRUIS (MALE) SINT-NIKLAAS (WALBURG) TERNAT (DE MOT) VINALMONT WAASMUNSTER (ORTEGAT) WILRIJK (IEPERMAN) ZANDHOVEN (HOF VAN LIERE)

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 135

REEDS BEHANDELDE KASTELEN Deel 1 AARTSELAAR (SOLHOF) • ANTWERPEN (STEEN) • LES AWIRS (AIGREMONT) • BAZEL (WISSEKERKE) • BERCHEM (DEN BRAND) • BERCHEM (MIDDELHEIM) • BEVEREN (CORTEWALLE) • BRASSCHAAT (DE MIK) • BOECHOUT (VREDENBORG) • DEURNE (BOECKENBERG) • DEURNE (TER RIVIEREN) • DILBEEK (DE VIRON) • DUFFEL (TER ELST) .

EDEGEM (TER LINDEN) • EKEREN (VELTWYCKHOF) • FRONVILLE (DEULIN). • FRANC-WARET • GRIMBERGEN (PRINSENKASTEEL) • HABAY-LA-NEUVE (LE PONT D'OYE) • HAM-SUR-HEURE • HAVRE • HEMIKSEM (HEMIKSEMHOF) • HEVERLEE (ARENBERG) • HINGENE (D'URSEL) • HOBOKEN (ZORGVLIET) • HOOGSTRATEN (GELMELSLOT) • KAPELLEN (STARRENHOF) • LOPPEM • MERKSEM (BOUCKENBORGH) • MOORSEL (WATERKASTEEL) • MORTSEL (KANTEKRO01) .

OOSTMALLE (DE RENESSE) • POEKE • SCHOTEN (AMERLOO) • THEUX (FRANCHIMONT) • TORHOUT (WYNENDAELE) .

VIEUXVILLE (LOGNE) • VOLLEZELE (STEENHAULT) • WAULSORT (FREIJR) • WILRIJK (KLAVERBLAD) • WOMMELGEM (SELSAETEN) • ZICHEM (MARKENTOREN)

Deel 2 AARTSELAAR (DE BUERSTEDE) • ANNEVOIE-ROUILLON (ANNEVOIE) • ANTWERPEN (KONINKLIJK PALEIS) • BEAUMONT • BEERNEM (BULSKAMP) • BERENDRECHT (REIGERSHOF) • BEVEREN (TER WELLE) • BINCHE • BOECHOUT (FRUITHOF) .

BOUVIGNES (CRÉVECQ=UR) • BRASSCHAAT (BELLENHOF) • BROECHEM (BROECHEMHOF) • DEURNE (ZWARTE AREND) • DIEGEM (MARGA) • DURAS • DURBUY • EKEREN (DE BIST) • FALAËN (MONTAIGLE) • GESTEL (GESTELHOF) • HEMIKSEM (MONNIKENHOF) • LAARNE • LA HULPE (SOLVAY) • MACHELEN (BEAULIEU) • MODAVE • OELEGEM (VRIESELHOF) .

OVERIJSE (ISQUE) • PERK (DE RIBAUCOURT) • RANST (DOGGENHOUT) • RANST (ZEVENBERGEN) • REET (LAARHOF) .

RIJKHOVEN (ALDE BIEZEN) • ROBERTVILLE (REINHARDSTEIN) • RUMBEKE • SCHOTEN (DE LIST) • 'S-GRAVENWEZEL (GROOT KASTEEL) • SINT-ULRIKS-KAPELLE (NIEUWERMOLEN) • SOMBREFFE • STABROEK (RAVENHOF) • TERNAT (KRUIKENBURG) • VORST (MEERLAER) • WESTERLO (DE MERODE) • WILRIJK (TER BEKE) • WOMMELGEM (HULGENRODE)

Deel 3 BEERSEL • BEVEREN (TER SAKSEN) • BEVERST (SCHOONBEEK) • BOIS-DE-LESSINES (LESTRIVERIE) • BOOISCHOT (TER LAKEN) • BOUILLON • BRASSCHAAT (MISHAEGEN) • CAMBRON GASTEAU • DEURNE (BOTERLAARHOF) • ECAUSSINES-LALAING • FALLAIS • FUMAL • GESTEL (RAMEIEN) • HEKS • HOBOKEN (BROYDENBORG) • HOEPERTINGEN • HUIZINGEN (BEAULIEU) • KRUISHOUTEM • LAKEN (KONINKLIJK PALEIS) • MERKSEM (ROOSENDAEL) . MONTIGNIESSUR-ROC • NIEL • RETIE (DUFOUR) • SCHILDE • SCHOTEN (VILLERSHOF) • SCHOTEN (WITHOF) • SENEFFE • SINTPIETERS-RODE (HORST) • SINT-ULRIKS-KAPELLE (DE LA MOTTE) • SOIRON • STEENOKKERZEEL (TER HAM) • THY-LECHÂTEAU • TURNHOUT • VOORMEZELE (ELZENWALLE) • WEMMEL • WESTERLO (NIEUW KASTEEL) • WESTMALLE • WILRIJK (STEYTELINCK) • WULVERINGHEM (BEAUVOORDE) • ZUIENKERKE (KLEIHEM)

Deel 4 AARTSELAAR (WOLFAARTSHOF) • ACHEL (DE TOMP) • ANVAING • BACHTE-MARIA-LEERNE (OOIDONK) • BEERNEM (DRIE KONINGEN) • BELO=IL • BEVEREN (BOSDAM) • BORNEM (MARNIX) • BOUWEL • BRASSCHAAT (TORENHOF) • CHAUSSEE-NOTRE-DAME-LOUVIGNIES (LOUVIGNIES) . DAMPICOURT (MONTQUINTIN) • DEURNE (BISSCHOPPENHOF) • EKEREN (MORETUSHOF) • FONTAINE-L'EVEQUE • GAASBEEK • GROTENBERGE (BREIVELDE) • HALTINNE • HOEI • HOMBEEK (EXPOEL) • KALMTHOUT (BERDENHOF) • KAPELLEN (DENNENBURG) • KONINGSHOOIKT • LA ROCHE .

LEMBEEK • MARKE (DE BETHUNE) • MELDERT • MIRWART • NOKERE • ONOZ (MIELMONT) • PUTTE • SCHILDE (SPREEUWENBORG) • SCHOTEN (CALESBERG) • 'S HERENELDEREN (DE RENESSE) • SINT-MICHIELS (TILLEGHEM) .

SINT-NIKLAAS (CASTROHOF) • STABROEK (LASSONHOF) • VIERSEL (HOVORST) • WANNEGEM-LEDE • WILRIJK (SCHOONSELHOF) • ZOLDER (VOGHELSANCK)

NOG BESCHIKBAAR

VAN KASTEEL NAAR KASTEEL DEEL 1, 2, 3 EN 4 De vier boeken kunnen nog in beperkte mate geleverd worden. Deze unieke werken kunnen enkel bekomen worden d o o r storting o f overschrijving van 1.650 F (100 F verzendingskosten inbegrepen) p e r d e e l o p rekening n r. 001-1767840-91 t.n.v.

HOBONIA - B r e d a b a a n 8 4 9 - B - 2 9 9 0 WUUSTWEZEL (voor Nederland : Fl. 8 6 + FI. 6 p o r t o p G i r o rek. n r. : 6 2 8 1 8 1 7 t.n.v. P a u l ARREN)

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 136

Technische gegevens - g r o o t formaat : 21 x 29,7 c m - c a . 3 0 0 blz.

- gedrukt o p mat maco papier, 11 5 g/m2 - stijve band m e t mooie roodbruine linnen omslag - gouddruk o p voor- e n rugzijde - gebonden, genaaid, voorzien van kapitaalbandjes - schutbladen bedrukt met pentekening van AndrĂŠ MariĂŤn - verlucht met meer dan 1 0 0 illustraties - m e t heraldische wapenschilden van J o s Goolenaerts - gedrukt o p d e persen van d e St. Norbertusdrukkerij / Tongerlo

Kostprijs * Bij voorintekening : - TO T 3 0 JUNI 1993 hebt u d e kans om i n t e tekenen aan 1.250 F (fI. 70) (100 F verzendingskosten inbegrepen).

Indien U h e t boek afhaalt betaalt u 1.150 F (Fl. 64) - BOVENDIEN WORDT UW NAAM DAN VERMELD IN HET BOEK. - D e voorintekening i s geldig van zodra d e betaling i n o n s bezit is.

- W i e geen verzendingskosten betaalde zal verwittigd worden wanneer het boek ter beschikking is.

* Na 30 juni 1993 : - 1.650 F (100 F verzendingskosten inbegrepen) - Fl. 9 2 (Fl. 6 verzendingskosten inbegrepen)

Hoe bestellen Door storting o f overschrijving van h e t overeenstemmend bedrag o p rekening nr.

0 0 1 - 1 7 6 7 8 4 0 - 9 1 t.n.v. HOBONIA - Bredabaan 849 - 2990 WUUSTWEZEL (Voor Nederland : Giro rek. nr. 6281817 t.n.v. PAUL ARREN) Ofwel : b i j d e auteur, Paul Arren, Bredabaan 8 4 9 - B-2990 Wuustwezel - Tel. 03/663.13.31 Ofwel : b i j d e uitgever, Hobonia, p / a Raymond Roelands (voorzitter) Vinusakker 2 4 - B-2950 Kapellen - Tel. 03/664.18.88

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 137

,@`'IALILLIT KaaceL

Zondag 20 december 1992: Divertimento Fluitkwartet Raf de Groote- fluit Peter Ghyssaert - viool Dirk Vermoesen - viool/altviool Jan Matthe - cello

�I�UITKO�

" Zondag 10 januari 1993 : Jeanine Lambrechts - zang Dirk Rombout - piano

' Zondag 7 februari 1993 : Floor Coomans - fluit Caroline Courtois - cello Johan van Aeken - viool Hans Cammaert - viool

' Zondag 14 maart 1993 :

Karl de Maeyer - gitaar Willem vande Weerd - spinet

Tijdens het aperitiefconcert

ERNA VAN STEENBERGEN DROOGBOEKETTEN Dedroogboeketten van Erna VAN STEENBERGEN doen ons somsdenken aan de geschilderde stillevens van de oude meesters.

Samengesteld uit veldbloemen, vruchten, grassen, kruiden en gecultiveerde bloemen , en gevat in een magistrale hoorn des overvloed, eenklassieke griekse vaas ofeen lieflijk bruidsboeketje, bieden deze creatieseenunieke aanblik. Varierend van miniaturen tot stukken met een monumentale opbouw vertonen al haar boeketten een subtiel kleurenpalet, telkens meteen ander accent.

Haar achtergrond als antiquare ligt aan de basis vaneen verfijnd smaakgevoel. Dankzij de steun en aanmoediging van Mevrouw DeBeider van het kalmthoutseArboretum (waar zij enkele malen exposeerde) ontwikkelde Erna VAN STEENBERGEN een meesterlijke persoonlijke stijl.

BVBA ONZEA FRUITHOFLAAN 15 - 2530 BOECHOUT TEL. 03/455.07.67 - FAX 03/454.09.28

gesloten zaterdagmiddag,zondagavond en maandag

Divertimento

Fluitkwartet

Van half-december tot eind-januari stelt tentoon :

RAOULCHANET - schilderijen

verzorgt voor U het aperitiefconcert op zondag 20 december 1992 om 11 u.

Molenstraat 17 - 3800 Sint Truiden - 011-68 39 70 Studeerde aan de Kon. Akademie voor Schone Kunsten te Brussel. Verschillende biografieën van A. Doucet, P. Bollen, L. Verbeeck; P. Philip. Tegenstander van kunstprijzen.

Specialemenu voor het aperitiefconcert van 20 december 1992 Slaatje van lichtgerookt wild konijn Minestrone van rivierkreeftjes Gebraden grietfilet gepikeerd met ansjovis op een bedje gesmolten prei

Individuele tentoonstellingen - de laatste 10 jaar Sint-Truiden : Kunstgalerij Tilbury - Cul.C.DeBogaert, Houthalen De nieuwe zavel, Tongeren : Kunstgalerij Cobra - T.2000, Hasselt : Kunstgalerij Ratio - Hasselt-Art Galery, 's Gravenwezel Artemisia, Genk : Galerie Casteur, Lede : Hof te Puttens, Brugge Alfa Dante, Dinant : Galerie Rocher Bayard,Auvelais : Galeries de la Sarthe In groep : Oostende : Feest- en Cultuurpaleis, Parijs : Galerie Salammbo, Antwerpen : Kunstgalerij Kettner (Herdenking R. De Cnodder), Japan : Osaker festival d'art, Aalst : Crypte - Kunst voor kenners.

Volgende tentoonstelling : OpnieuwJapan enFranse Ambassade in Hong-Kong.

Medaillon van everzwijn met jeneverbessen Warme peer in bladerdeeg en warme chocoladesaus geparfuleerd met munt

P.S. Gezien op V.T.M. maandag 12 oktober in VIDEODINGES - Video opgenomen tijdens een huwelijksfeest op Kasteel Fruithof.

'Onze eigenste kwade zwaan tijdens een receptie in aanval op een roekeloze dame.

1° Prijs voor deze clip, proficiat zwaan!

Koffie met zoetigheden 1.350,- p/p

—1 3 8 —

Hobonia - 21ste jaargang - nr. 3 - juli 1992 - p. 138