Hobonia 1994-3 juli

Verantwoordelijk uitgever

Driemaandelijks tijdschrift

P. Arren Bredabaan 849 2990 Wuustwezel

23° JAARGANG - 1994 juli - augustus - september Afgiftekantoor Kapellen 1

i

Lievenskapel in Heidestraat Noord Foto: Raymond Roelands INHOUD : blz. 52

Samenstelling bestuur HOBONIA 1994

R. Roelands

blz. 53

Antwerpen in 1894 (deel 2)

R. Alardot

blz. 54

Kroniek van kapellen : Pachter Jan

R. Roelands

blz. 60

De Lijkwade van Turijn (einde)

R. Van Haelst

blz. 64

Chronyke van Antwerpen

R. Roelands

blz. 72

Communicanten in Hoogboom (1892 - 1902)

R. Roelands

blz. 80

Kastelen in Kapellen

P. Arren

blz. 89

Kapelletjes in Kapellen

R. Roelands

blz. 97

-51 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 51

HOBONIA

CULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR VOORZITTER (contactadres)

2

: 9

5

Raymond ROELANDS, Virusakker 24, 0 Hoogboom - Kapellen tel. 664.18.88

SECRETARIS

: Paul ARREN, Bredabaan 849, 2990 Wuustwezel tel. 663.13.31

PENNINGMEESTER

: Harry DE SITTER, Virusakker 60, 2950 Hoogboom - Kapellen tel. 664.80.33

LIDGELD

: 400 F per jaar voor gezinsbijdrage; te storten op rekening BACOB nr. 789-5758172-76

- 52 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 52

HOBONIA 1994

Zoals we in ons vorig nummer aankondigden heeft de voorzitter van onze heemkring tijdens de voorbije verlofperiode hard gewerkt om de brochure "Kapelletjes en Kapellen" samen te stellen. Het resultaat werd op 25 augustus aan de pers voorgesteld.

De brochure werd in drie hoofdstukken ingedeeld. Een eerste deel geeft de beknopte geschiedenis van de verschillende parochiekerken op het grondgebied van Kapellen. Een tweede deel handelt over de openbare kapellen en de privĂŠ huiskapellen. In het derde deel is een lijst opgenomen van de kleine veldkapelletjes die over gans de gemeente verspreid zijn. In de volgende afleveringen van "HOBONIA" willen we het meer hebben over de geschiedenis van deze veldkapelletjes.

Op bladzijde 97 vindt U een eerste deel in verband met de "VOLKSDEVOTIE", die in vele gevallen aanleiding is voor het plaatsen van een kapelletje tegen een gevel of aan een boom. Het artikel werd in zijn geheel overgenomen uit het tweemaandelijks tijdschrift van het Verbond voor Heemkunde. Het werd opgesteld door de heer J. Van Haver.

Van onze "schoolreis" naar Namen en Dinant, die tevens ons jaarlijks teerfeest voorafgaat, hebt U de uitnodiging ontvangen en hebben de enthousiaste "teerfeesters" zich reeds ingeschreven. Wij trachten van deze uitstap ook weer iets onvergetelijks te maken, mede dank z i j e e n belangrijke bijdrage u i t o n z e k a s . D a t d e z e uitstap d e gemeenteraadsverkiezing voorafgaat mag geen beletsel zijn om met volle teugen van deze dag te genieten.

De organisatie van onze najaarswandeling in de "Oude Gracht", welke eveneens gepland werd op 9 oktober, de dag van de verkiezing, i s voor het HOBONIA bestuur niet mogelijk daar zij allen andere verplichtingen hebben. Daar de organisatie ook niet kan overgenomen door een andere Hoogboomse vereniging zullen de natuurliefhebbers onder onze leden geduld moeten oefenen tot onze volgende geleide wandeling in de Oude Gracht in het voorjaar van 1995.

Als geheugensteuntje geven w e hierbij nog een opsomming van d e eerstvolgende activiteiten voor dit jaar: Zaterdag 8 oktober: Zondag 23 oktober: Zaterdag 12 november: Zondag 27 november: Zaterdag 3 december:

uitstap naar Brussel, Namen en Dinant. activiteit in het teken van Mercator. toneelvoorstelling. om 10 uur stadswandeling.

Sint-Niklaastviering in Hoogboom

- 53 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 53

Antwerpen in 1894 (Vervolg) DE HAVEN schaft voor het Lefebvredok. Er wordt met- Steinmann & Co Na een moeilijke periode van enkele jaren, een beslist, bij Société de la Meuse twaalf In maart 1894 vergaat het stoomvrachtschip vooral veroorzaakt door protectionistischeverrijdbare hydraulische portaalkranen met "De Ruyter" van de Antwerpse rederij Steinmaatregelen in naburige landen ingevolge een hefvermogen van 2 ton bij te kopen voor mann & Co. Het schip verzorgt de vrachtde zware krisis die sinds 1887 heerst, kent het Kempisch Dok, dat negen andere kra- dienstAntwerpen-New York. De rederij heeft onze haven weer een verbetering van de tra- nen moet afstaan aan het Lefebvredok. al langer met moeilijkheden te kampen, de fiek. De "période d'attente", waarvan de Ant- In 1894 wordt het spoorwegnet in de haven druk van de concurrentie wordt te groot, en werpse Handelskamer vorig jaar sprak, is uitgebreid met sporen aan het Asiadok. De er is geen staatssteun. blijkbaar voorbij.

Wet die de aanleg van een spoorwegnet in Na het vergaan van de "De Ruyter" blijft nog Het aantal aangekomen zeeschepen in 1894 de Antwerpse haven verordende, dateert maar één schip van Steinmann & Co in de bedraagt 4.640, een aantal dat al sinds 1888 van juli 1865. vaart: sis "Herman", en de rederij verkoopt niet meer bereikt werd. Ook het aantal aan- Op 9 april 1894 stelt het College van Bur- ook dit laatste schip. Daniël Steinmann, de gekomen binnenschepen, bijna dertigdui- gemeester en Schepenen aan de Gemeen- ondernemende Zwitser die de rederij in 1854 zend, is hoger dan we sinds 1889 gekend teraad voor, een nieuw droogdok van zeer stichtte, begint nu voor eigen rekening zahebben. grote afmetingen te bouwen. Dit zou, gele- ken te doen als vertegenwoordiger van Enkele doorvoertonnages in 1894: 78.000 gen nabij de aan gang zijnde Wereldten- scheepvaartlijnen, de geboorte van de nieuhectoliter wijn, 242.000 balen wol, 1.385.000 toonstelling op het Zuid, rechtstreeks in ver- we firma Steinmann & Co. gezouten huiden, verder grote hoeveelhe- binding staan met de Schelde. Vooral de den petroleum uit Amerika en Rusland, ka- Red Star Line dringt daarop aan. Op 19 april toen, rijst, koffie, suiker, exotische vruchten, stemt de Gemeenteraad over de aankoop tabak, granen, meststoffen. van gronden voor de bouw van het nieuwe Tegen het advies van het Rijk in, werd vorig grote droogdok. Het projekt wordt echter gejaar in juni de bouw van de Royersstuis aan- klasseerd, hoewel de plannen zeer nauw- Het Schijn gevat door de Stad Antwerpen. Op 22 janu- keurig met de bevoegde Minister werden be- In 1894 wordt de secundaire arm van het ari 1895 worden de werken stilgelegd inge- sproken.

Schijn nabij de zuidelijke dijk van het Kemvolge overstroming van de bouwput. Het zal pisch Kanaal overwelfd, met de bouw van tot 1904 duren eer de werken weer worden een verzamelput. De werken worden uitgeaangevat. voerd door Boisée, Hargot & Co voor nog Op 12 november 1894 wordt beslist dat aan De Stouwers geen honderdveertigduizend frank. de zuidkant van het Kempisch Dok kaaimu- De schaalvergroting en toenemende comren zullen gebouwd worden. plexiteit van het havengebeuren geven aanAan de tijsluis tussen het Kattendijkdok en leiding tot de oprichting van diverse belande Schelde worden in 1894 de sluisdeuren gengroepen. In 1894 richten de Stouwers van de tussensluis vervangen. Prijs: 64.400 fr. een eigen beroepsvereniging op: "de Grote De Schelde In 1894 wordt door de Stad, op vraag van Ploeg". Ze scheuren zich af van de in 1889 In 1894 beginnen grootscheepse werken Gutjahr, bij de Société Cockerill een tweede opgerichte Bond der Verenigde Naties en om de bevaarbaarheid van de Schelde te verbeteren door middel van baggerwerken. hydraulische portaalkraan van 2 ton aange- Stouwers van Antwerpen.

Hydraulische tweetons kranen

- 54 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 54

De opgebaggerde aarde wordt op het Een stuk trajekt van de geplande "doorgrondgebied van Zwijndrecht gestort; daar- steek", maar dan zonder dat de Scheldevoor werd reeds in 1890 de Zwijndrechtse bedding wordt omgeleid, komt er later wel Borgerweertpolder onteigend. De bagger- door de aanleg van drie dokken: Albertdok werken worden uitgevoerd door de firma N. (1914), Hansadok (1926-29) en Leopolddok (1926-28).

Van Haaren.

Vanaf dit jaar hebben, dank zij deze baggerwerken, de binnenvarende zeeschepen Linkeroever praktisch geen hinder meer van de zand- In 1894 wordt het projekt Muellender voor banken "De Perel" en "Krankeloon". het graven van twee tunnels onder de SchelDe grootscheepse werken, begonnen in de ("deux tunnels métalliques") in Antwer1894, zullen duren tot 1912. pen weer te berde gebracht en meteen weer Dever in de Schelde vooruitstekende dijk ter opgeborgen omdat de Belgische regering hoogte van Melselepolder, tussen "Pijp Ta- liever een zweefbrug over de Schelde zou bak" en Krankeloonpolder, is intussen al zien. weggegraven om het scheepvaartverkeer te DeAntwerpse linkeroever blijft voor de stevergemakkelijken. delingen een ontspanningsoord dat alleen met de overzetboot kan bereikt worden.

De Grote Doorsteek De ganse linkeroever, het gehucht St. AnIn januari 1894 zorgt een brochuurtje van 16 neke inbegrepen, behoort tot Zwijndrecht, pagina's voor grote ophef inAntwerpen. Het provincie Oost-Vlaanderen. Het is slechts in gaat uit van de katholieke volksvertegenwoordiger Louis Van den Broeck en bepleit de "Grote Doorsteek" (La Grande Coupure) om de bevaarbaarheid van de Schelde te verbeteren.

Het plan, reeds in 1874 getekend door marine-officier Stessels, voorziet een nieuwe bedding van de Schelde, in een flauwe bocht te graven tussen de Kruisschans en het Noordkasteel, op poldergronden van Oosterweel, Ekeren, Wilmarsdonk en Oorderen.

Het plan zal niet doorgaan, niet alleen door politieke tegenwerking maar ook wegens de gegronde vrees dat, bij het doorsteken van de dammen tussen de oude en de nieuwe bedding, beide zouden verzanden door de fel afgenomen watersnelheid vooraleer de Paardentram aan de Ansetmostraat oorspronkelijke weg zou afgesloten zijn. Dat zou een ramp voor Antwerpen betekend hebben, zoals de dramatische Zwin-verzanding voor Brugge. En dat zou in de kaartspelen van Rotterdam wiens Nieuwe Waterweg binnenkort klaar komt.

Het centrum van St-Anneke

1923 dat de linkeroever naar stad en provincie Antwerpen, en Zwijndrecht samen met Burcht naar de provincie Antwerpen, zullen worden overgeheveld.

OPENBAAR VERVOER Spoorweg, diligences en paardentram zijn een vertrouwd beeld in de stad.

Ten behoeve van de spoorweg wordt sinds twee jaar gewerkt aan de bouw van de "centers", het hoogspoor tussen het toekomstige Centraalstation en Berchem. Het wordt een kunstwerk met torens, torentjes, sculpturen, smeedwerk, mozaïeken en andere versieringen.

Paardentram In 1894 krijgt de Compagnie Générale des TramwaysAnversois de toelating om op de bestaande paardentramlijnen Kipdorp-Turnhoutsepoort en St. Paulusplaats-Berchem Kerk een tweede spoor aan te leggen. Daar komt hevig protest tegen van de bewoners van o.a. de Leopoldstraat. Na onderzoek van de plannen kant ook het stadsbestuur zich tegen een tweede spoor, en de plannen voor het dubbelspoor gaan een tiental jaren de schuif in.

Stoomtram In 1894, ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling, stomen meerdere -extra trams tussen Bergen-op-Zoom en Antwerpen. De stoomtramlijn bestaat sinds 1886.

Electrische tram Deeerste electrische tram in Belgie rijdt sinds vorig jaar in Luik. Op 20 april 1894 verschijnt de eerste electrische tram in het Brusselse stadsbeeld 'Eveneens in 1894 neemt de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen

- 55 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 55

haar eerste electrische tramlijn in gebruik tus- NIJVERHEID sen het Brusselse Rouppeplein en Kleine DeWereldtentoonstelling 1894 betekent de Hut. grote doorbraak van de Antwerpse koekjesfabriek de Beukelaer, gesticht in 1869.

Van konkurrent Parein wordt nog niet geDe eerste electrische tram zal in Antwerpen sproken, die begint binnen twee jaar, in 1896, een koekjesfabriek op het Zuid. verschijnen in 1899.

Descheepswerf Cockerill viert haar vijftigste verjaardag. De scheepswerf is al een tijdje in Hoboken, nadat ze uit Antwerpen moest verdwijnen door het rechttrekken van de Scheldekaaien.

ENERGIE De in 1892 opgerichte Compagnie Hydro- In 1894 wordt de distilleerderij "De BeukeElectrique Anversoise heeft electrische ver- laer", bekend om haar likeur "Elixir d'Anlichting op proef geplaatst op de Schoen- vers", in de Haantjeslei gebouwd.

Trophime Delville, ingenieur-direkteur bij de markt, d e Groenplaats e n i n d e Nationalestraat. Het College van Burge- in 1882 opgerichte firma Bell Telephone Mfg meester en Schepenen vindt dat de tijd nog Cy, ontwikkelt in 1894 een nieuw type miniet gekomen is om ook aan de havendok- krofoon, dat naar hem genoemd wordt en waarvan tienduizenden exemplaren over de ken electrische verlichting te plaatsen. wereld zullen verspreid worden. De telefonie De electriciteit wordt opgewekt door volgend staat nog in haar kinderschoenen.. procédé van de vorig jaar overleden Prof. F. Van Rysselberghe. Water onder een druk Fotograaf Lieven Gevaert, sinds 1889 zelfstandig in de Montignystraat gevestigd waar van 52 1/2 atmosfeer wordt door de stoom- hij foto's op porselein als specialiteit heeft, machines van het produktiecentrum aan de sticht op 1 juli 1894 in de Anselmostraat de Timmerwerfstraat door middel van de daar- vennootschap "Gevaert en Cie" voor de fadoor aangedreven pompen en stalen leidin- bricage van fotopapier. De zaak zal zo goed gen over de stad verspreid zonder merkelijk draaien, dat Lieven Gevaert reeds in 1896 in drukverlies. In de verschillende over de stad Mortsel een fabriekje zal kunnen oprichten. verspreide omvormingsstations (Groen- Op de vierde verdieping van een huis aan plaats, Leopoldstraat en Breydelstraat) drijft de Kriekenstraat heeft zich de fotograaf Hudit water onder druk waterturbines aan die go Pieron gevestigd. Van daaruit bespiedt op hun beurt dynamo's, die stroom voort- hij met een verrekijker de aankomst van de brengen, in werking stellen. De electriciteit zeeschepen, en deze eenmaal aan het wordt dan in de onmiddellijke omgeving on- Loodswezen gekomen, fotografeert hij ze dergronds, door blanke geleidingen, meer door middel van een speciaal objectief vanbepaald ijzeren staven, in kanalen verdeeld. uit zijn hoge uitkijkpost. Enkele minuten later De direktie van de Compagnie Hydro-Elec- wordt de foto reeds te koop aangeboden aan trique Anversoise, onder voorzitterschap kapitein en bemanning van het schip. van P. Kreglinger, ondervindt echter dat de Pieron maakt ook een massa foto's van zeedoor Van Rysselberghe ontworpen techniek lui. Steeds gebruikt hij daarvoor als achtervan produktie en verdeling van electriciteit grond een doek waarop het stadspanorama, duurder is dan andere stelsels, en dat de ren- gezien van linkeroever af, geschilderd is. Het tabiliteit van het hydro-electrisch systeem is ook Pieron die de brand van het Stapelhuis en de ramp van Corvilain fotografeermeer dan waarschijnlijk problematisch zal de. zijn. Meteen wordt besloten het hydraulisch net niet boven de tegenover de Stad aangegane verbintenis tot het aanleggen van een 8 km lange buisleiding, uit te breiden. RAMP Tegen het einde van het jaar 1894 telt het Op 28 november 1894 legt een geweldige electriciteitsbedrijf 318 abonnees waarvan brand de bougiefabriek De Roubaix-Oe• reeds 242 bediend worden. De ontvangsten denkoven in Borgerhout in de as. In de ombedragen 79.972 fr. Waar de belangstelling liggende weiden stromen meer dan 300 ton voor electrisch licht bevredigend wordt ge- vet. noemd, wordt de hydraulisch opgewekte Dekaarsenfabriek kwam vorig jaar, 18 april electriciteit voor drijfkracht door de nijverheid 1893, reeds treurig in het nieuws toen daar, sceptisch onthaald. tijdens een door de Belgische Werklieden Partij uitgelokte algemene werkstaking, door de rijkswacht vijf betogers gedood en dertig DeCompagnie Hydro-Electrique Anversoise gewond werden. is geen lang leven beschoren. De vereffening zal reeds in 1897 volgen.

- 56 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 56

WERELDTENTOONSTELLING

Engelse affiche voor Wereldtentoonstelling Antwerpen 1894

LONDONCHATHAM&DOVER R ee

Deeconomische opbloei maakt het mogelijk en wenselijk dat, nog geen tien jaar na de vorige, Antwerpen een Wereldtentoonstelling houdt. De bedoeling is, de Belgische markt Europees én overzee uit te breiden.

Net als de Wereldtentoonstelling van 1885, wordt deze nieuwe "expositie" gebouwd op het Zuid, nagenoeg op dezelfde plaats. Meer dan tweeduizend Belgische firma's verlenen hun medewerking, en ook uit het buitenland zijn de inzendingen buitengewoon talrijk.

In het geheel beslaat de eigenlijke tentoonstelling ruim tien hectaren, waarbij dan nog ongeveer dertig hectaren aan hovingen zijn toegevoegd.

Demonumentale hoofdinkom bevindt zich aan de Leien, ter hoogte van de Montignystraat. Hij is bekroond met een grote koepel, en op het voorplan is een vijver aangelegd, waaruit zich een scheepsromp verheft, opgeluisterd met een drietal beelden die resp. de koophandel, Scaldis en een matroos met roephoorn voorstellen. Het voorgedeelte van het voetstuk waarop het schip rust, draagt de wereldbol. Rechtstreeks achter de inkom strekken zich de tentoonstellingshallen uit, links tal van amusementsgelegenheden.

Het is niet de gewoonte dat elk deelnemend land een eigen paviljoen heeft. Er worden algemene hallen gebouwd, waarin de verschillende landen een aantal m2 kunnen voorbehouden. Een speciale hal wordt gebouwd voor de tentoonstelling van machines. Deze hal staat op de plaats waar later de Hippodroom zal gebouwd worden.

�•GrpJrr

npoayfnhnptn�ror .�

1'(ïol'rll� el�jltds.

•

Fltné Intructitjn eralfand e l u s t r i è l Art � uractt�res - L eetre�j � i vi¢¢ation an TÇ�dd.�í.`: +, RrIil•tai� Assts` ' ` + , ' I �. n g l n d Pisciculfure .' . rittultur� ortigllture: i

OPENING

Vrijdag 4 mei, de dag vóór de opening, heeft een ontvangst voor de buitenlandse pers plaats in het "Grand Hotel" aan het Mechelse Plein, waar ook het Uitvoerend Comité van de Wereldtentoonstelling zijn zetel heeft.

Paul Billiet, hoofdredacteur van "De Koophandel" en voorzitter van het Drukpers-Comité, verwelkomt de buitenlandse gasten in het Frans. Daarna de Nederlanders in hun eigen taal. Hij besluit zijn breedsprakerige rede met "Wees welkom en ik dank U". En zo gerwacht staan opgesteld aan het station en Hunne koninklijke hoogheden worden door kan dan de volgende dag de Tentoonstel- langsheen de Leien tot aan de Tentoonstel- de stads- en provincie-overheden in het staling geopend worden. ling. De baas van de Burgerwacht, de klei- tion ontvangen. Na de traditionele plichtpleVoor de plechtige opening van de Wereld- ne generaal Willaert, heeft voor de gelegen- gingen wordt in een stoet van zeven open tentoonstelling op zaterdag 5 mei 1894 ko- heid zijn mannetjes opgeroepen: "Burger- galarijtuigen naar de Wereldtentoonstelling men koning Leopold Il en koningin Clemen- wacht verplichtend voor alle leden. Bijeen- gereden, waar de koninklijke familie wordt tine met de trein naar Antwerpen. De trein komst om kwart na twaalf in grote mon- ontvangen door minister De Bruyn en door komt te 13h13 aan in het Ooststation. De teering van dienst, hoed met pluim. Volledig graaf de Pret, voorzitter van het tentoonstellingscomité.

Linietroepen en de legioenen van de Bur- gewapend en geëquipeerd".

HROUGHBOOKINGFRoMYICTORI

VIAST

- 57 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 57

Naeen vluchtig bezoek aan de tentoonstel-Recht over het Museum (op de plaats waar bergt, 32 meter lang en drie verdiepingen ling kan het vorstenpaar op adem komen in het intussen ook alweer verdwenen Hippo- hoog, waarvan de hoogste verdieping de de Grote Feestzaal, waar onder leiding van droompaleis zal gebouwd worden) staat de gelegenheid biedt tot het overschouwen van Peter Benoit de cantate "Genius des Vader- "Machinehal" waar de laatste snufjes van de het panorama van de tentoonstelling en van lands" wordt uitgevoerd door 1.200 zangers techniek worden vertoond. De meeste aan- een gedeelte van de stad. dacht gaat naar electrische toestellen, en Elders is het een Doolhof die tot vermaak en musici.

Leopold II zal nog meermaals de Wereld- naar een machine die ter plaatse repen cho- lokt, en naast die Doolhof het "Théâtre-Bijou", een spel met levende beelden die de tentoonstelling in Antwerpen komen bezoe- colade fabriceert. ken. Bij een van die bezoeken moet de vorst Een andere grote attractie is het "Congo- beruchte anarchisten Ravachol en Vaillant hoognodig. Hij vindt redding op het toilet van leesch dorp" met hutten, vijver en waterval. voorstellen, en ook schouwspelen zoals een de Poesje, in de wijk Oud-Antwerpen, waar- De zwartjes zijn hier voortdurend in aktie, onthoofding in Parijs e.d. na deze beroemde poppenschouwburg nauwelijks gekleed maar opmerkelijk opge- Verder nog de "Plaisance", afdeling Amerizich terecht de titel "koninklijke" mag aan- wekt en met veel lawaai. Aanhoudend ziet ka, die in een reeks van 29 grote uitstallinmenze al zingend in kleine bootjes op de vij- gen het leven, het karakter en de vermakemeten. lijkheden van Amerika oproepen.

Hoewel de inkomprijs voor de Wereldten- ver varen, De jongsten zwemmen als waterratten en, wanneer allen terug op de begaVerder ook nog een drietal diorama's (een toonstelling de eerste dag 3 frank bedraagt, ne grond komen, voeren ze vredesdansen kijkgelegenheid die fel in de mode is): "Le stroomt het volk toe. uit, beklemtoond met zang en handgeklap. Continent Mystérieux" door de Gentenaar In de stad is het al even druk; treinen en Debeschaving heeft hen reeds militair bloed Langerock, over de reis van Stanley door stoomtrams werken op volle toeren om be- bijgebracht. Ter afwisseling spelen ze sol- donker Afrika, het "Militair Diorama" van de zoekers van buiten de stad aan te brengen. daatje en trekken ze als geboren militairen, Antwerpenaar Leon Abry, dat het gezicht Heel de stad is bevlagd en in feestroes, en fiks in de rij, voorafgegaan door twee kla- brengt op een verschanst militair kamp, geaan de woning van burgemeester Jan Van roenblazers en fier als pauwen, het ganse zien vanuit Kontich, en waarin men alle BelRijswijck op de De Keyserlei wapperen dorp door. gische legeruniformen kan bewonderen, en broederlijk naast mekaar de Belgische, de het "Diorama van Kongo" door Mols en Van Antwerpse en de Kongolese vlaggen. De Opvallend is het aandeel in deze tentoon- Engelen. Ook het Berner Oberland is aldus stelling voorbehouden aan het vermaak.

In stemming bereikt 's avonds haar climax, bij te bekijken, maar niet door een eenvoudig de uitgang van de Lichtstoet, waaraan de feite is het daar overwegend een g rote foor. diorama maar door een Zwitsers "Cycloravoornaamste maatschappijen van de stad Links van de hoofdingang reeds is het een ma". hun medewerking verlenen. Tien maat- bonte mengeling van Turkse, Syrische, Dan zijn er de waterspelen van Kapitein Boyschappijen die hun sporen bij het inrichten Egyptische en Algerijnse wijken met mos- ton, in feite een "schuif-af" waar men uiteinvanAntwerpse stoeten verdiend hebben, en keeën en minaretten. De voornaamste straat delijk met een bootje in het water terecht waarvan de namen als een klok klinken: Mar- is de "Rue du Caire" met haar woelige win- komt. nixzonen, Jan Van Beerskring, Leopold, kels en bazars, haar zangen en dansen, haar Steeds in dezelfde omgeving, het rijpark van Hoop en Liefde, Vrije Kunst, Scalden, Vrien- lichtfonteinen en het opzwepend ritme van Pawnee Bill. Pawnee Bill is vanuit de States denkring, Vondel, Morgendstar en de Vrien- haar tamboerijns. met het stoomschip "Illinois" in Antwerpen denschaar (Burgerkring). Men kan deze Dicht bij de inkom, tegenover de Volksstraat, aangekomen, met een ganse troep cowavond door Antwerpens straten, op schitte- bevindt zich het "Casino d'Eté" en een wei- boys, Indianen, paarden, buffels, stieren en rend verlichte wagens zien defileren: de nig verder verrijst het monumentale lijf van muilezels. In de Expositie vertoont dit bonte Parnassus, de Aduatiekers, het Schoon een olifant, een olifant die in zijn reuzenli- gezelschap tal van dolle tonelen uit het leven chaam een drank- en eetgelegenheid her- van de Wild West: de aanval op een diligence Slaapsterke, Lohengrin e.a. en een Indiaans dorp, schietoefeningen, adembenemende kunsttoeren van cowboys op hun wilde paarden, enz.

Er is ook nog het circusspel met tijgers, leeuwen en beren, en tenslotte, achter de Hallen der Nijverheid, op een stuk grond van de Zuiderplaats (later omgedoopt in Bolivarplaats), het "Luchtkasteel", op zichzelf een verzamelplaats van de meest uiteenlopende attracties: de ballon van ingenieur Tobiansky, een circus en een hippodroom. Een man die vliegt met behulp van vinnen, bestuur• bare valschermen, een molen voor luchtwielrijders, kortom een samenraapsel van fantastische exhibities, dat met de hovingen van de tentoonstelling verbonden is door een speciale tram voortgetrokken door struisvogels en kleine olifanten!

W.T. Anfwerpan 1894 Het "Luchtkasteel" doet in alle opzichten zijn Hoofdingang I DE "EXPOSITIE" naam eer aan. Het blijkt weldra meer een Het Koninklijk Museum voor Schone Kundroom dan een werkelijkheid, want reeds na sten is mee in de Wereldtentoonstelling openkele weken wordt de verkoop van de balgenomen. In de kelders van het gebouw is lon aangekondigd, is ook het circus te koop, een aquarium ingericht, met zestig grote en wordt van een gebeurlijke likwidatie van bakken rivier- en zeevissen. gans de boel gewaagd.

- 58 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 58

Nog bezienswaardigheden.

De toegang tot Oud-Antwerpen moet apart gustus in de verschillende gebouwen van de Van de boorden van de Donau is een reu- betaald worden: 10 centiemen. Bij uitzon- Wereldtentoonstelling met z'n paraplu open zeneik aangebracht, een natuurwonder van derlijke festiviteiten, zoals de Blijde Intrede moet lopen. Wat niet belet, dat de aandelen 23 meter lengte, en waar dan nog voor het van Keizer Karel, verhoogt het Uitvoerend van deze Wereldtentoonstelling • feit zonder vervoer een stuk is afgezaagd omdat de Comité der Tentoonstelling deze inkomprijs voorgaande of herhaling daarna - met twinspoorwegen het anders niet wilden vervoe- zelfs tot 30 centiemen. Dit zeer tot ongenoe- tig procent winst zullen worden uitgekeerd! ren. En de steengroeven van Ecaussinnes gen van de poorters en poorteressen die hebben een blok van 15 ton gezonden, een zelfs tot een proteststaking overgaan. De uit- SLOT reuzengevaarte dat naar de tentoonstelling bater van een paardjesmolen in de wijk, die Op 6 november 1894 biedt het Uitvoerend is gebracht door een span van 14 zware na- stakingsbreker speelt en zijn molentje laat Comité van de Wereldtentoonstelling aan altiepaarden: voortdraaien, wordt bij die gelegenheid le deelnemers een afscheidsbanket aan in een grote zaal aan de Oude Vaartplaats.

Tenslotte is er o.a. nog als bezienswaardig-duchtig afgeranseld.

Rond half elf trekken allen in de plensende heid het folkloristische Vikingschip dat uit Koregen naar de Expositie voor een laatste slotpenhagen met een stoomschip is aange- SOLIDARITEIT bracht. Een uniek scheepvaartmodel met 32 De proteststaking bewijst dat solidariteit plechtig heid, en om middernacht wordt met tonnemaat en een 25-koppige bemanning. geen ijdel woord is in de Antwerpse We- kanonschoten het definitieve einde van de Wereldtentoonstelling aangekondigd. reldtentoonstelling van 1894. De dag dat beAlleen de wijk Oud-Antwerpen blijft nog OUD-ANTWERPEN kend geraakt dat de Franse president Car- open tot 2 december, maar dan toegankeHet zwaartepunt van de Wereldtentoonstelnot is vermoord, blijven alle afdelingen van ling ligt echter op de wijk "Oud-Antwerpen", de Expositie gesloten. En bij het nieuws dat lijk via een nieuwe ingang aan de Allewaertprachtig ontworpen, tot in de kostuums toe, Turkije door een aardbeving is getroffen, or- straat. Inderhaast gemaakte plannen om de door schepen Van Kuyck. Het middeleeuws- ganiseert men in de "Rue du Caire", ten hele wijk herop te bouwen in duurzame marenaissancistische Antwerpen lokt met zijn voordele van de slachtoffers, een heuse terialen zullen nooit worden uitgevoerd.

R. ALARDOT typische eigenheid duizenden bezoekers. schoonheidswedstrijd. Het is de eerste maal (wordt voortgezet) Denep-huizen van Oud-Antwerpen worden dat men in Antwerpen van zoiets hoort. betrokken door Antwerpse neringdoeners die er hun handel drijven. In iets steviger ma- RAMPSPOED teriaal staan er een lakenhalle, het oud stadhuis, een achthoekige "Sint-Jacobstoren", Op 8 oktober 1894 vernielt een brand acht en een reproduktie van de St.-Niklaaskapel.van de huizen van de wijk Oud-Antwerpen, Deingang van de wijk stelt de Kipdorppoort benevens het materiaal dat eerstdaags zou dienen voor een steekspel. voor, bewaakt door hellebardiers.

•

�

�

�

� _

�

G

_

�

�

l •

—

r

l

�

�

' �

t

°

�

—

—

�

— 1 c, _y = � � ; —� G _ _,�

•

—

, . ' , t ' —r �

1� r ��nr:� � j ; � '�

,r .

>

./ i

�

'

- - " :lJ \,1 � 'y �

• � � � i r t

,

`

_�;,,,�5 r�.:�h. � n : T,

1 . . �. ti:  .: , ... '�1.���i'4, ' ▶j��1�;� � � A� ��r.°r7,�c��'�.. },r, i"\

(

.

.

.

.

1�

-

4 -

▶':��

1

� �.�.

P

,� � IÎ� ▶ iF1 � A s�.��� ' � r;(t,� , '� f J L. �° :...�r•���._ ' k �l i + T t ' � 4. i,y,\ •'� .

4t91�1�1▶. . ��� ::. I� .� � � ;RR'js�▶ �.�;, �..,:.r � t ) '�����t<d-r' 4��r . � , 1 , 1 :w ; . .� .,;• � �

�G�_

� �

.

� � � � t I �j�__ a i • • i ( i I ��

-

_� i

J

_ c �� ��•

-

•

�� �

�t

(

� Î � !r l �i�.J.p�IJ : iÿ,r r t • � f r �

j I.,'..�......____''''',.7-'-7-------.---.-Aie' --. _ .t i .i �. �. v .. — . _

_

.

i`. _

.

_

-

-

. _

--

�

W.T. Antwerpen 1894 De Kipdorppoort, toegang tot de wijk "Oud-Antwerpen"

-

'

'

'

'

-

-

1

1

.

W

.

Hoewel de Wereldtentoonstelling binnen enkele weken zal sluiten, worden de vernielde huisjes herbouwd, want de poorters en poorteressen van Oud-Antwerpen denken er nog niet aan binnenkort hun wijk te verlaten. De zaken gaan uitstekend, ondanks het slechte weer. Het regent tijdens de zomer 1894 inderdaad zó veel, dat men tegen eind au-

- 59 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 59

Kroniek van Kapellen Cappellen, 1:: Oraiivari 1 8 6 8 . _t

VACIITE Verschijnt den tweeden Zondag van iedere maand.

Abonnementsprijs: t FRANC per jaar, op voorhand te betalen.

Aten abonneert zich hij A. FoNr.VNE & CH.GEVAERT, Kleine t)riesch,28,Antw.

VAN

CAPPELLEN.

Bij het eindigen van hef eerste jaar van zijn bestaan, en alvorens het tweede in te treden, rekent Pachter Jan het zich ten plicht, zijne menigvuldige lezers te bedanken voor het gul onthaal, dat hij, telkens bij zijne verschillende bezoeken, heeft genoten, en hoopt, dat in het vervolg hem dezelfde gunst zal te beurt vallen.

- Met eene ware voldoening ziet pachter Jan, dagelijks het getal zijner abonnenten aangroeien, d i t stelt hem dan ook in. staat met de overschietende penningen de behoeftigen onzer~gemeente gedachtig te zijn ; want zooals hij van in den beginnen af gezegd heeft, i s hij niet geboren geworden, om geld t e verdienen, maar enkelijk om onze brave inwoners bekend te maken met de knoeierijen die in onze gemeente gepleegd worden, en om die zoo veel mogelijk tegen te gaan.

Van den tweeden (lezer maand is Pachter Jan begonnen rijst en brood aan de behoeftigen onzer gemeente uit te deelen en•zijne kas is genoegzaam gevuld, om dit geregeld wekelijks tot het einde van den winter te blijven doen.

•Mocht pachter Jan er dan ook al niet ingelukt zijn, om alles na zijnen wensch en dien zijner deftige medeburgers, volgens recht en rede te doen marcheeren, • dan heeft hij toch de voldoening eene milde hand aan de behoeftigen onzer g e meen te te hebben kunnen toereiken

De overwelving der Waterbeek.

Onze gelukzalige drijling raadpleegt gewoonlijk eerst zijn eigen belang , alvorens • hij h e t algemeen belang inziet.

Dit is ook het geval geweest op liet einde van 1865 ; Vouwke zag. met. een nijdig oog, (lat (le huidevetierij van zijnen gebuurBogaerts goed marcheerde, en de zijne niet zoo goed ging ; dit is moeilijk, voor gasten als ons burgemeesterke, om,te verteeren ; hij vatte dan ook het gedacht op, om dezen laatste, zooveel mogelijk tegen t e werkeb, denkende dat wanneer hij eerie concurentie minder had,hij zich des te beter van zijn leder zou kunnen ontma ken.

De hardste slag, dien den heer Bogaerts kon toegebracht worden , was , deien van het water , welke hi v o o r zijne huidevetterij noodig had, te berooven ; om dit te bevvprkstelligen, nam ons ventje den diepzinnigen doctor en zijnen ,kameraad. De Posson i n den arm, en er werd beslist, dat_.de...watcrloop, •welke vast nevens de huidevetterij van

Het goed verspreiden, het kwaad tegenwerken is de plicht van ieder welpeizend man.

PACIITER JAN,

den keer Bogaerts loopt, en waar deze en zijne ouders vanover ongeveer Bene eeuw het water, benoodigd voor hunne nijverheid, uitgenomen hadden, zoude overwelfd worden. Zoo haast deze beslissing bewerkstelligd werd, zond de heer Bogaarts,' die niet lui is gevallen, en zich door niemand laat op de teenen treden, eenen deurwaarder naar ons ventje, in dezes hoedanigheid van Burgemeester heerschap, om zich tegen die overwelving te verzetten, en tevens te protesteeren tegen onze gemeente voor alle schade en intresten, welke hij zoude lijden, i n geval men, niettegenstaande zijne oppositie; met die werken voortging.

Verscheidene geburen van den beer Bogaerts, welke ook bun water aan die beek haalden, zonden terzelfder tijd eerie petitie aan onzen gelukzaligen drijling , o m hem t e verzoeken, op zi;n genomen besluit terug t e komen, en hen niet van hun water te berooven. Het een' en ander was boter tegen de galg gekletst, nogtans het bezoek van den deurwaarder bij ons ventje, scheen in het begin den gelukzaligen drijling een weinig te ontrusten: Vouwke, die 'gewoonlijk tot stoommachten zijner makkers dient, stoomde links en rechts, legde de zaak op zijne manier en die zijner makkers uit, tot dat men eindelijk besloot, dezelve maar, op goed val uit, voort te zetten.

Vat kon men beter doen ? Het genomen besluit was aan eenieder bekend ; hetzelve intrekken, zooals men later heeft moeten doen met den octrooi-rol, kon niet zijn ; .met den octrooi-rol was men dit verplicht, omdat men dezelve niet kon verrechtteerdigeu, en wanneer men hem staande hield, de partijdigheid en willekeurigheid van ons gemeente-bestuur al te opeutlijk aan eenieder zou bewezen geweest zijn.

Pachter Jan. zegt dan, dai het intrekken van het genomen Lesluit, om de beek te overwelven, voor onzen gelukzaligen drilling, niet doenlijk was, want daarmede zou men in het dorp al te vroolitk en hartelijk gelachen hebben, eu die mannero denken zich immers al te verstandig en te deftig, ow tot lachen aanleiding te komen geven. aOns ongelijk bekennen, n zou onze diepzinnige doctor en onze wijze advocaat De Posson zeggen, a zou ons hij het publiek veel van ons verstand en weerdigheid doen verliezen, en dit mag niet zijn, het is al wat ons overblijft, eu toch in alle geval, dat het gaat zoo het gaat ; het is de penmeute die de gebroken potten moet betalen, wanneer het slecht zou uil vallen. c Couragie maar, ,goede inwoners, als dit cog lang huurt, zal onze gemeente=kas, die reeds niet Ir vet k, er scheen ni:zien,

-60Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 60

. en Pachter Jan twijfelt grootelijks, dat wanneer onze gelukzalige drijling door behendiger en kundiger mannen op ons gemeentehuis zal vervangen zijn, en zij de geneeskundige hulp van doctor Kwaytan zullen inroepen, of deze wel een potje in zijne apotheek zal vinden, om onze ukgo$tte gemeente-kas te herstellen, Het gemeente-bestuur gaf de zaak in handen van den heer advocaat Biart, en de heer Bogaerts vertrouwde zijne belangen aan den heer Dillen toe, in welken hij zijn volle vertrouwen stelde, en de macht gaf om met dezelve naar goeddunken te handelen.

De beer Dillen, welke niettegenstaande (le volle overtuiging die hij had (Ier dweersdrijverij van den gelukzaligen drilling tegenover zijnen lastgever en het goede recht van dezen laatsten erkende , wilde echter kost wilt kost beproeven om aan onze arme gemeente een proces te vermijden ; in welk proces noch de gemeente noch geene enkele harer inwoners belang had, niettegenstaande ons Vouwke er anders over peisde.

Om zijn doel te bereiken begaf de heer Dillen zich bij den beer Lebens, opper-ingenieur van den waterstaat, legde dezen de zaak bloot, en stelde hein voor, dat de heer Bogaerts zijne oppositie zonde intrekken en in (le overwelving der beek zou toestemmen, op voorwaarde dat men hem rechtover de deur van zijn werkhuis, eenen waterschep zonde laten, welken hij, om alle onheilen te voorkomen, met een ijzeren grillie zoude doen omzetten, dat dit geen de minste belemmering kon toebrengen aan den publieken weg, aangezien- de straat op dat punt ten minste twee à drie meters breeder is, dan op verschillende andere punten.

De heer Lebens keurde dezen voorstel goed, was van g e voelen dat hij i n het belang der beide partijen moest aangenomen worden, en zegde den heer Colpart onmiddellijk naar Cappellen te zullen zenden, om d e zaak t e onderzoeken en indien het mogelijk was de partijen overeen te brengen, om alzoo een einde aan dat geschil te stellen.

De heer Lebens gaf ingevolge deze afspraak zijne bevelen ; ten minsten de heer Colpart kwam des anderendaags t e Cappellen aan, bezag met ons Vouwke de begonnen werken, en trad daarna onmiddellijk met ons ventje dezes woning binnen ; of er daar nog over de overwelving der beek gesproken is, of wat er verhandeld is. weet Pechter Jan niet, enkelijk kan hij zeggen, dat de heer Colpart tamelijk lang hij ons burgemeester-heerschap vertoefd heeft, en van daar recht naar de statie van den ijzeren weg is gegaan, om naar de stad terug te keeren, zonder zich te geweerdigen den heer Bogaerts te hooren spreken.

Misschien heeft ons manneken aan den • heer Colpart gezegd, dat hij den gedanen voorstel niet aannam, en ook aan het Collegie niet wilde voorstellen, want er is geene spraak van in den raad geweest, doch hierover kan Pachter Jan niets stellig zeggen , e n weet ook niet welk verslag de heer Colpart hij den heer Lebens over de zaak beeft ingezonden.

Pachter jan denkt dat het voor onze gemeente te bejammeren is, dat de heer Lebens zich persoonlijk niet met die zaak heeft kunnen belasten, door zijn vredelievend en verzoenend karakter en zijne voorkomende handelwijze , h a d deze heer ongetwijfeld onzen gelukzaligen drijling doen rede verstaan, en een proces aan onze arme gemeente voorkomen ; een pro-

ces welk de nijd en partijschap alleen hebben doen geboren worden ; ja, indien men van onzen slimmen raad, in het belang onzer gemeente, in ;die zaak iets had mogen verhopen, dan was het de heer Lebens, die met zijn bedaard voorkomen dit had kunnen verkrijgen.

Daar (le poging door den heer Dillen gedaan, om de zaak in der minne te schik ken, mislukt was, en het gemeente-bestuur de oppositie van den heer Bogaerts niet eerbiedigde, bleef er aan dezen laatste niets meer over clan de zaak voorttezetten ; hij (leed dan ook bij exploit van 5.h januari daaropvolgende onze gemeente dagvaarden voor de rechtbank van eersten aanleg te Antwerpen, ten ei:,de aldaar recht te verkrijgen, dat de gelukzalige drilling hem willekeurig weigerde.

De gemeente beweerde, dat die rechtbank onbevoegd was om over de zaak te beslissen, en ten einde de kosten nog wat te vergrooten liep zij den belgischen Staat in zaak, om gezamentlijk tegen den beer Bogaarts te velde te trekken.

De rechtbank ,bij vonnis van 15 juli Il, verklaarde zich onbevoegd en verwees den heer Bogaerts in de kosten ; men liep onmiddellijk met rlien uitslag gansch de gemeente rond, men schreeuwde luidop victorie, menig borreltje werd er op geledigd en men lachte den heer Bogaerts vierkant uit, zonder eens te peinzen,dat wie het laatste lacht enkel voor goed lacht.

Ons Vouwke had les genomen aan het proces, welke h i j vroeger voor laster tegen onzen ouden burgemeester had ingespannen en welk h i j verloren had ; dat proces had men zijn volle recht gegeven, zooals hetzelve verdiende ; men had het vonnis bij expeditie gelicht, hetzelve beteekend en na verloop van den appèl, de betaling der kosten bij exploit van bussier afgevraagd. — Hewel, ons ventje heeft in het proces tegen den heer Bogaerts ook zoo gehandeld, o m aan dezen geene kosten te sparen. Ongelukkig dat zij nu op de gemeente vallen, ons ventje heeft ook het vonnis van 15 juli op expeditie doen lichten, betzelveaan avoué en partij doen beteekenen; ongelukkiglijk heeft er ons manneken niet aan gedacht dat het vonnis nog niet onherroepelijk was, en dat missen menschelijk is.

De heer Bogaerts, die zich het net zoo lichtvaardig niet over de ooren laat trekken, volgde den raad dieu hem gegeven werd, bracht de zaak voor het hof van beroep te Brussel, waar hem volkomen recht werd gedaan ; dit hof heelt bij arrest van 24 december laatstleden, het gegeven vonnis van 15 juli, door de rechtbank van Antwerpen uitgesproken, vernietigd en de gemeente Cappellen in al de kosten zoo te Antwerpen als -te Brussel door den beer Bogaerts en den Belgischen Staat gedaan, en heeft de zaak voor de rechtbank van Mechelen verzonden.

Pachter Jan is nieuwgierig om te weten of onze diepzinnige doctor het ever zijn geweten zal krijgen, de betaling dier kosten door de inwoners vaa Cappellen te doen geschieden. PachterJan zal verder z i ne lezers met de wending van dit proces bekend houden.

Eene Wonderbare Historie.

In den loop van verleden zomer werd het varken van eenen onzer inwoners ziek; het beest verkwijnde, alles was beproefd om hetzelve te•genezen, maar niets help, den eenen dag was gelijk den anderen ; het huishouden was ontroostbaar.

-61 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 61

. De vrouw zegde eindelijk tot haren man : ik zie klaar dat alle menschelijke hulp voortaan onvoldoende is, om ons arm beest te redden ; laat ons, in geval hetzelve geneest, beloven den kop ervan aan den IELBernardus op te offeren; ik heb altijd zoo veel vertrouwen in dien Heiligen gesteld. De man nam onmiddellijk genoegen met dit voorstel , en man en vrouw beloofden, i n geval zij het varken mochten behouden, er den. kop van aan den H. Bernardus op te offeren.

Het vertrouwen dat de vrouw in den H. Bernardus gesteld had, werd ten vollen verwezentlijkt. liet varken genas en zoo lang onze brave inwoners getrouwd waren, hadden zij zoo een groot en schoon varken niet gemest; hetzelve werd dan eindelijk geslacht en den kop werd, volgens gedane belofte, geofferd; hij werd den 21 december laatstleden naar de kerk gebracht.

De man,die een grooten liefhebber is van varkenskop,zegde aan zijne vrouw, dat hij den varkenskop wel tegen een stuk van vijf francs bad willen verwisselen, om aan den H. Bernardus op te offeren,doch dat zij hierdoor niet mocht besluiten, dat hij zich zijne belofte berouwde, want dat hij dezelfde met alle liefde volbracht ; waarop de vrouw antwoordde, dat zij den kop zou doen inkoopen. liet is in onze gemeente zooals elders de gewoonte de geofferde voorwerpen zondags na de groote mis , ten profijte van de kerk openbaarlijk te verkoopen, en onze goede vrouw zond dan ook des zondags iemand om den kop in te koopen, maar tot ieders verwondering, de kop werd niet verkocht, en nogtans des namiddags was dezelve uit de kerk verdwenen.

Nu I oopen er alle vreemde geruchten over die verdwijning: de eene zegt flat den kop pooten, de andere dat hij vleugels heeft gekregen, en gaan loopen of gaan liegen is, maar niemand is hem in zijnen loop of in zijne vlucht tegengekomen.

Om alle die praatjes te doen ophouden denkt Pachter Jan, dat het betamelijk zoude zijn, er een onderzoek werd ingericht , want niet zelden worden minderen verdacht, daar meerderen schuld hebben, en zoo men algemeen verzekert, zal het aan onzen geleerden doctor, die tevens tresorier is van het kerkfabriek, niet veel moeite kosten, wanneer hij maar een weinig goeden wil toont, om te ontdekken, wie met dat lekker beetje gesmullebaard heeft.

Ten gevolge van die verdwijning, schijnt het dat een lid van het Kerkfabriek zijn ontslag heeft ingediend.

KLAAS, PACHTERJAN'S ZOON.

De Meeting van 10 november.

Den tienden november laatstkgdsn gaf de Nedcrduilsche Bond van Antwerpen i n onze gemeente, eerre vertooning tegen de militiewet, en daar die wet, welke ons allen soldaat wil maken, geen den minsten bijval vindt, was het niet moeilijk zeer veel volk bijeen te trommelen, hetgeen dan ook liet geval was; de zalen van Jef de Bruyn, waar de meeting was aangeduid, waren propens vol.

Dit alles gebeurde zonder tusschenkomst van ons burgemeesterken, welk de Nederduilsche Bond, zonder erkennen, was voorbijgegaan ; Pachter Jan weet de rede niet van zulke handelwijze, daar ons-ventje de vertooning grootelijks had kunnen opluisteren, met een deuntje op zijn viooltje te spelen, al was het maar dat van : a op Marianneke, op Marianne, laat Marianneke dansen, Âť of iets in dien aard.

Jammer dat de A'ederduitschen Bond, Pachter Jan niet heeft geraadpleegd, alvorens dat spel te beginnen , dan waren al die vodderijen, welke er nu hebben plaats gehad, niet gebeurd ; Pachter Jan had den Bond het middel aangewezen, om Peer de Zwadder en manneken Sek, de twee kameraden

en voorvechters van den gelukzaligen diijling, te doen te huis blijven, en niet te velde te trekken ; doch dit is t e laat en gedane zaken hebben geenen keer.

Uit dit alles moeten de lezers van Pachter Jan niet besluiten, dat hij meetingist is ; neen dat is hij niet, en dit voor de eenvoudige reden, dat de meeringen noch warmte noch koude aan die wet zullen bijbrengen, en dat de heeren van Brussel geen once. boter minder o f meerder inâ&#x20AC;˘hunnen pot zullen doen, wanneer zij hem op het vuur zetten, maar denzelve op hunne manier en gelijk zij het goedvinden zullen koken.

Er is dan, ten gevolge van die comedie, ruzie ontstaan, wederzijdsche scheldwoorden en kletsen zijn er uitgedeeld, aanhoudingen, welke men beweert onwettig geschied te zijn, zijn er gedaan, en volgens ons vies ventje is het land eenen oogeublik in het grootste gevaar geweest, om ten onderste boven geworpen te worden ; hieruit aanklacht tegen ons burgemeesterke voor onwettige aanhouding, proces-verbaal van Peer de Zwadder tegen van Byswyck, welke zoo het schijnt aan Peer van brandmerk en St-Bernard gesproken heeft.

Wat er van de aanklacht tegen Vouwke zal geworden, weet Pachter Jan niet, en dit blijft tot heden voor eenieder een raadsel, maar wat er van het proces-verbaal van Peer is voortgekomen, kan hij aan zijne lezers reeds het volgende mededeelen : De zaak werd den '29 november laatstleden voor de correctioneele rechtbank geroepen, wanneer (le getuigen van Vouwke, Pachter Jan wil zeggen van Peer de Zwadder werden gehoord ; de hoorre waardigheid van ons burgemeester beerschap werd i n acht genomen , het ventje verscheen het eerst, en legde zijne getuigenis iu den volgenden zin af : Ter gelegenheid der meeting, dacht ik het voorzichtig de gewapende macht i n te roepen, en ik heb later gezien dat ik verstand heb om burgemeester te spelen, want 's avonds wanneer de meeting was afgeloopen, kwamen de brigadier der gendarmen en de brigadier-veldwachter onzer gemeente in vollen draf uit (le deur van Hendrickx, herbergier aan de statie, geloopen, i k bevond mij daar omtrent, zij zegden mij dat Peer de Zwadder bijna handgemeen was met zekeren van Ryswyck, dat deze laatste aan Peer de groofste beleedidingen had gezegd ; ik zette onmiddelijk mijn stoommachicn in gang en stoomde oij Hendrickx binnen ; hemel wat zag ik daar? mijnen kameraad Peer tegenover Van Ilyswyck en hoorde deze laatste zeggen : gij zijt n'en dief, gij heht te Vilvoorden en te Iloogstraeten gezeten, trekt uwen jas eens uit en wij zullen het brandmerk op uwen rug zien.

De kalme houding van mijnen. Peer, aan wien men zulke grove dingen zegde, verstomde mij van verwondering, en i k kan tot heden maar slecht van mijne verwondering terug komen. Hier was ' t mede gedaan.

Om dat verwonderings gezicht van ons ventje te zien, had Pachter Jan daar eenen oogeublik willen tegenwoordig zijn ; wat moet het ventje n'en viezen snonflel getrokken hebben, alzoo vies misschien, alstoen hij eenige opstoppers kreeg van den varkenstouwer op den koopdag van Vigneron, en wat zullen zijne snorren te lijden hebben gehad, want deze spelen in alle groote omstandigheden, n'en voornamen rol.

Den 9 december daarna werden e r nog Benige nieuwe

- 62 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 62

getuigen van Peer De Zwadder, en overigens die van Van Ryswyck:; gehoord; De • heer advokaat Biart pleitte. voor Peer;,De Zwadder, en .de'heer. .advokaat Bausard: voor Van Ryswyck. De beer prokureur des konings, vertegenwoordigd . doofs. den .heer..Valfez, vond . dat a l de elementen die den laster daarstellen, bestonden, maar vroeg aan. de rechtbank te willen inzien. op welke wijze. de lasterstaal was uitgesproken, alsook de jonge, jaren van den beschuldigde, en niet t e streng te.zija in de" toepassing der straf.

Den 18 december sprak de rechtbank , zonder acht te nemen op de •aanbeveling van het openbaar ministerie , haar vonnis uit en verwees Van Ryswyck tot eene boete van 100 irs. en 500 Irs. schade en intresten aan Peer -De Zwadder te betalen, en verders in de kosten.

Peer De Zwadder maakte onmiddellijk zijne rekening ; als hij maar niet vaat t als Vouwke met zijne beek. lk heb, zegde Jef Leyskens in 't nieuw moeten steken, maar als ik nu mijn 500 frs.trek, heb ik 50 fes. over,ik heb dan het genoegen, Jef Leyskens te lasteren,voor niet gehad, en ik trek bovendien nog vijftig francs, om mij door n'en jongen van d'eerste broek eenige dingen naar het hoofd te laten werpen, die heel het dorp, en al de aanwezigen personen wisten ; dat ze niet bestonden, ik ben er wel van af.

Pachter Jan denkt dat Peer zijne rekening wat vroeg gemaakt heeft, want het openbaar ministerie, Van Ryswyck en ook Peer De Zwadder zijn tegen het gegeven vonnis in beroep gegaan.

Het openbaar ministerie waarschijnlijk, omdat de rechtbank zijne aanbeveling van niet te streng te zijn, in den wind heeft geslagen, en is dit alzoo, dan heeft het zeer deftig gehandeld,en wenscht Pachter Jan hetzelve geluk met zulke rechtzinnige handel wijze.

Van Ryswyck appeleert, omdat hij denkt zijne veroordeeling niet verdiend te hebben ; Pachter Jan verstaat ook niet hoe de rechters in de woorden, die in geen gevallen waren - uitgesproken om Peer De Zwadder in zijn ... te krenken, daar een ieder wist, dat hetgeen hij uitbraakte, niet bestond. — Erger was het feit daar Peer De Zwadder enkelijk voor drij honderd francs schadevergoeding veroordeeld werd ; Peer verlélde in het publiek, maar achter den rug van dengenen, wien hij lasterde, dat het een dief was, en stelde dezen alzoo bloot zijnen post te verliezen,en zijne broodwinning kwijt Legeraken, indieu zulk gezegde aan zijnen meester lewelen kwam, en die voor ernstig aannam ; hij die zulke feiten bedrijft mag men lasteraar noemen , en heeft volgens Pachter Jan, geen de minste aanspraak op de achting zijoer medeburgers, maar Moet integendeel door ieder ordentelijk man als een verachtelijk schepsel aanzien worden.

Peer De Zwadder scheen, zooals reeds gezegd is, met zijne 500 francs tevreden te zijn, doch daar de twee andere partijen ontevreden waren , heeft Peer hun na gedaan en heeft ook gcappelecrd.

Pachter Jan heeft deze zaak aan zijne lezers alleenlijk willen mededeelen , omdat zij in ons midden heeft plaats gehad, anders levert zij hem geen het minste belang op, daar hij noch iemand van de zijne er in betrokken is.

TRIEN. — Baas Jan, onze Peer heeft in de stad in eerre franschegazet gelezen, dat onsburgemeesterke als getuige is geroepene geweest -in het vermaard proces van Peer de Zwad-' der tegen Vat) Ryswyck, dit nadat ons manneken alles rechtuit gezegdhad wat er gebeurd was, en hij reeds op zijne plaats was, gezeten, hij door den president der rechtbank .werd terug geroe-• pen,welke ons ventje vroeg,wat voor een soort van menschPeer. de Zwadder was, en hoe hij zich gewoonlijk gedroeg ; waarop ons burgemeesterke onder eed verklaarde, dat Hermans (wel te verstaan Peer de Zwadder) een man is, welke met alle recht de algemeene achting van eenieder geniet. Zoude ons ventje dat juist zoo wel onder eed bevestigd hebben ?

PACHTER JAN. — Wel zeker, moeder Trien.Dit antwoord hangt af van de manier van zien ; bij voorbeeld : als ik, even als ons ventje was geroepen geworden om in dat proces te getuigen, en dien heer van den tribunaal had aan mij dezelfde vraag gedaan, en ik had geantwoord, dat Hermans nen dronkaart en ruziemaker was, en ieder fatsoenlijk man hem vermijdde als hij kon •; zou uwen baas zijnen eed zoo goed zijn als die van ons ventje, wel te verstaan, als dit zijn gedacht en volle overtuiging was. Datheeten sommigen eeneappreciatie, anderen eene waardeering of manier van zien.

TRIEN. — Baas Jan, appreciatie, waardeering of,manier van zien, dat versta ik altemaal niet, maar iki k kan u niet goed zeggen, zoo gelijk ik het meen.

PACHTER JAN. — Hoort moeder, ik ga u dat doen verstaan, bij voorbeeld : ik veronderstel, dal wij het.toekomende jaar ons ventje van het gemeentehuis walschen, en dat ons manneken, in volle gramschap wegloopende, in zijne vlucht zijnen vriend De Posson omver loopt, welke daardoor zijn been breekt ; gij en ik hadden dit gezien en wij werden beiden voor het gerecht geroepen om hierover te getuigen ; Ik zou beweeren en onder eed bevestigen, dat ons manneken in vollen draf was weggeloopen, en gij, integendeel, dat hij maar snel ging, toen hij zijnen vriend deed tuimelen ; eh wel, in dat geval, had er natuurlijk een van ons beiden ongelijk, want bad Vouwke geloopen, dan had het manneken niet g e gaan ; en, had het gegaan, dan had het niet geloopen. Loopen engaan terzelfder tijd is immers onbestaanbaar.

Niettegenstaande dat, zouden wij beiden volgens onze meeping en geweten kunnen getuigd hebben, en niemand zou ons mogen beschuldigen van eenen valschen eed gedaan te hebben.

TRIEN.— I k versta u en de goede God beware mij iemand, wie het ook zij, van meineedigheid te beschuldigen ; ik heb enkelijk willen zeggen, dat mij dit vreemd voorkwam : ik hoop dat uwe lezers uwen uitleg zoo goed als ik zullen verstaan, en ieder er het zijn uit zal nemen.

Men heeft Pachter Jan van Pufte• Cappellen n'en geteekenden b r i e f tnegeslnnrd, waarmede hij zich degelijk vereerd begindl ; s p i j t i g d a t hij deuzelven te laat ontvangen heeft out er in dit nummer gebruik van te maken, e n verplicht is hem t e moeten bewaren t o t z i j n volgend bezoek.

Daar Pachter Jan en zijne familie zich enkelijk buiten tijds, wanneer hun praid besteld is en hunne dagelijksche bezigheden zijn afgeloopen, zich met schrijven bezig houden, verzoekt h i t de personen, welke hem mededeelingen l e doet hebben, dezelve voor het einde der maagd le doen, anderszins zal hij nag al dikwijls verplicht zijn, zonais het nu het geval is met den brief van Purte-Cappellen, om.dezetve tot een verder bezoek uit te stelten.

Drukk. A. FoSTAIBE r Cat. GEVAERT, Kleinon Dries, 2S.

- 63 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 63

De Lijkwade van Turijn Het einde van een tijdperk deel 30

Op 18 maart 1983 stierf. in Genève (Zwitserland) de sinds 1946 verbannen koning Umberto II van ItaliÍ, hertog van Savoie. Na amper 26 dagen koning geweest te zijn, werd hij levenslang het recht ontzegd zijn vaderland te betreden.

De laatste rechtmatige eigenaar van de lijkwade van Turijn, bewaard in de kathedraal van Turijn, vestigde zich in Cascais (Portugal). Daar werd hij bezocht door de paus.

Waarschijnlijk werden toen de schikkingen getroffen over wat er met de lijkwade zou gebeuren, na het overlijden van de bejaarde ex-koning.

Op 18 oktober 1983 werd het nieuws wereldkundig : de Lijkwade van Turijn was door de hertog van Savoie officieel nagelaten aan de Heilige Roomse Kerk. De acte was ondertekend door kardinaal Agostino Casaroli, ex-koning Simeon van Bulgarije en S.A.R. Maurizio d'Assia. Een bijzondere beschikking bepaalde dat de lijkwade in de Guarini-kapel van de St.-Janskathedraal van Turijn bewaard moest blijven.

Zo kwam er een einde aan 530 jaren bezit van deze relikwie...

Wettelijk zat er echter een addertje onder het gras. Blijkbaar was men vergeten dat het huis van Savoie op 9 december 1798, de lijkwade reeds officieel aan de stad Turijn geschonken had...

Toen vluchtte hertog Charles Emmanuel I V hals over kop voor de troepen van de Franse invallers... De Fransen vonden een vernuftige oplossing voor het netelige probleem : ze bouwden een muur tussen de gangen, die het Koninklijk Paleis en de Guarini-kapel met elkaar verbonden... Zo kon de lijkwade in de kapel blijven, zonder dat ze nog tot het koninklijk domein behoorde ! De lijkwade zelf bleef onbeschadigd, wat verwonderlijk mag genoemd worden, gezien het lot van vele andere relieken, in handen van de Fransen gevallen tijdens hun veroveringstochten.

De Italiaanse staat wenste echter geen rechterlijk dispuut over het bezit van de lijkwade te voeren en zo kon de staatssekretaris van het Vaticaan, kardinaal A . Casaroli op 14 november 1983 64 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 64

melden : « De aartsbisschop van Turijn, pro tempore, is de afgevaardigde van de Heilige Stoel, voor alles wat de bewaring en de cultus van de kostbare relikwie betreft, op voorwaarde dat deze in Turijn bewaard blijft ».

De paus met Umberto II, ex-koning van Italië, Hertog van Savoie en wettelijk eigenaar van de lijkwade.

65 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 65

Epiloog In de literatuur over de lijkwade variëren de omschrijvingen van « attribuut der ampele spelen » tot « allerheiligste afdruk van Onze Heer Jezus-Christus », van « pictura seu tabula », over « acheiropoietos » naar « Vera Icon ».

Vele pausen, heiligen en beroemde persoonlijkheden hebben over de lijkwade van Turijn treffende woorden gesproken of geschreven. Paul Claudel was bijzonder onder de indruk van de lijkwade, die voor hem meer was «dan eenafbeelding, een aanwezigheid, de getuigenis van een tweede verrijzenis, die een mens tot aanbidding dwingt. » Yves Delage beschreef de lijkwade als «een beeld van ongelooflijk realisme, foutloos, zonder een zwak punt of vergetelheid. In niets werd rekening gehouden met de tradities, aan het spectaculaire, aan de overtuigingen die bij vele leven ».

Mornand noemde de lijkwade een dokument van het allergrootste belang.

Daniel Rops schreef eens « de lijkwade is een voorwerp van verschrikkelijke schoonheid, met een bovenaardse majesteit» .

Welke indruk het bestuderen van de lijkwade wel kan maken, getuigt de anglicaanse geestelijke Robinson. Deze uitgetreden geestelijke vond zijn geloof terug tijdens zijn onderzoekingen.

Hij zegde eenvoudigweg : «Nauwelijks raakte ik dit laken aan, of ik werd als het ware meegevoerd op een stroom van vragen.

De lijkwade biedt zoveel waarborgen van echtheid, dat men bijna oneerlijk moet zijn om deze niet te aanvaarden ».

Ian Wilson, auteur van een schitterend boek over de lijkwade zegde eens : « het onderzoek van deze reliek is een stille revolutie. Veel van wat verborgen was, komt nu aan het licht. » Jackson en Jumper stonden in bewondering « voor de buitengewone schoonheid van de gekruisigde. » Pater Rinaldi sprak over de lijkwade als : «de meest opmerkelijke relikwie van de ganse christenheid. » De heiligen Carolus Borromeus en Franciscus van Sales waren geestdriftige vereerders en togen herhaaldelijk op bedevaart.

Meer dan 20 pausen spraken zich lovend uit over de waarde van de lijkwade als «herinnering aan het lijden en dood van Jezus Christus ». Andere pausen, zoals Leo XIII waren dan weer eerder afwijzend.

66 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 66

Paus Pius XI verklaarde over de foto's van Enrie : «Ze zijn meer waard, dan gelijk welke studie... » Paus Pius XII zegde : «Het is mogelijk dat het lichaam van Onze Heer in het Heilig Graf gerust heeft in deze linnen lijkwade. » Paus Johannes XXIII drukte zich kort maar krachtig uit : « Gods vinger is hier ».

Paus Paulus VI noemde in een homilie, uitgesproken in een volle St.-Pieterskerk te Rome, de lijkwade : «het beeld is een geheimenisvolle figuur, menselijk en ter zelfder tijd goddelijk... » Als slot van dit boek past de uitspraak van paus Paulus VI, naar aanleiding van een TV-uitzending over de lijkwade : «Wat het historisch en wetenschappelijk oordeel over de verrassende en geheimzinnige reliek ook mag wezen, wij kunnen alleen maar wensen dat het de kijkers (lezers) niet alleen brengt tot de zintuiglijke waarneming van de uiterlijke trekken van dit wonderbare portret van de Heiland, maar dat het hen ook moge voeren naar een dieper schouwen in zijn innerlijk en boeiend mysterie ».

EINDE

,,^�Y,��

-

67 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 67

Geraadpleegde literatuur De Bijbel (oud en ni( uw testament) De vier Evangelisten.

Arren P. : De kastelen van België (Hobonia 1984) Barbet P. : Les cinq plaies du Christ Bonnet-Eymard : L e St. Suaire preuve de la mort du Christ (Contre-Réformation Catholique) Chevalier de : «Etude critique sur le St. Suaire de Lirey» - Parijs Chifflet de : De Linteis sepv. Christi (Plantin - Antwerpen 1624) Gail de : Le visage de Jésus-Christ - Paris France-Empire 1977 Guide la Provence mystérieuse (Edition Princesse - Paris 1982) Heller-Adler : A chemical Investigation of the Turin Shroud.

Legrand A. : Le Linceuil de Turin Mely de : L e St. Suaire de Turin : est-il authentique ? (Parijs Poussiegue 1902) Stevenson-Habermans : « Verdict on the Shroud. » Vignon P. : Le linceuil du Christ (Masson - Paris 1902) ; Le St. Suaire de Turin devant la Science, l'archéologie, l'histoire, l'iconographie, la logique (Masson - Paris 1938) Volckringer J. : Le problème des empreintes devant la Science (2de ed) 1982 Wilson I. : De lijkwade van Turijn (Het Spectrum - Utrecht Antwerpen 1979).

Winters E. : «Het geheim van de lijkwade» (De Vlijt 1979).

Artikelen uit tijdschriften en dagbladen : Archeologia (N) 27 maart 1969 - « Présence et énigme des Templiers. » De Autotoerist (VAB-VTB) De nieuwe Waarheid (Nederlandse uitgave) Dossiers de l'Histoire (Dossier 76) « Les Templiers » Emmerich-blaadje (Mechelen) Gazet van Antwerpen La Libre Belgique La Sindone e la Scienza (Congres Turijn - 1978)

68 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 68

Le Figaro Littéraire (Parijs) Le Soir (1903) Lyrana (1909) Natuur en Techniek (Nederland) Shroud Spectrum (Nashville - USA) Shroud News (Australië) Sindon (Turijn - Italië) Somerset and West (England) The Microscope (G.-B.) Archiefstukken ter beschikking gesteld door : Universiteiten Leuven - Louvain-la-Neuve - Luik - Gent Bisdom Doornik en Luik Kerk van St.-Gummarus (Lier) - St. Pierre et Paul (Chimay) Staatsarchief Bergen - Stadsarchief Lier - Mechelen - Lille - Autun - Lissabon Privaat archief : J. Leysen (Mechelen) - R. Theys (Antwerpen) Kon. Bibliotheek (Brussel) Bibliothèque Nationale (Paris) Archives de Lille Uit het officieel bilan van het Internationaal Congres (Turijn 1978 - uitgave Paoline) werden bijdragen verwerkt van talrijke eminente geleerden. In volgorde van verschijnen : Doc. Ian Wilson : The history of the Turin Shroud (blz. 17) Geschiedenis van de lijkwade van Turijn Prof. Piero Cazzola : Il Volto Santo e it Sudario di Christo (blz.

51) - Het heilig Gelaat en de lijkwade van Christus Prof. Umberto Fasola : Studi archeologici dal 1939 (blz. 59) Archeologische studie Prof. Jacques Lovie : Le Saint Suaire en Savoie (blz. 95) - De H. Lijkwade in Savoie Prof. P.L. Baima Bollone : Rilievi e considerazioni medico-legali (blz. 109) - Wetsgeneeskunde en de lijkwade van Turijn Prof. Robert Bucklin : A pathologist looks at the Turin Shroud (blz. 115) - Een patoloog bekijkt de lijkwade van Turijn Doc. Sebastiano Rodante : La Sindone : testimonianza della vera morte di Christo (blz. 127) - De lijkwade : getuigenis van de ware dood van Christus Prof. Aurelio Ghio : La fotografia scientifica della Sindone (blz.

159) - Wetenschappelijke fotografie van de lijkwade Doc. J.P. Jackson en E.J. Jumper : Space science and the Holy Shroud (blz. 163) - Ruimtewetenschap en de H. Lijkwade Prof. Giovanni Tamburelli - Ing. Giovanni Garibotto : Nuovi sviluppi nell'elaborazione della Immagine sindonica (blz. 173)

69 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 69

Prof. Max Frei : «Il passato della Sindone alla luce della palinologia» - De reisweg van de lijkwade in het licht van het pollen-onderzoek Prof. Ettore Morano : Aspetti ultrastrutturali al microscopio a scansione di fibre della Sindone di Torino (blz. 201) - Mikroskopisch onderzoek van de lijkwade Prof. Ceslas Lavergne : La protohistoire de Linceuil de Turin (blz. 217) - De geschiedenis van de Lijkwade van Turijn Prof. A. Feuillet : L'Identification des linges funéraires (blz. 239) - Identificatie van het begrafenislinnen Prof. John Robinson : The Shroud and the New Testament (blz.

265) - De lijkwade en het Nieuw Testament Mons. Giulio Ricci : Evangelizzazione e Santa Sindone (blz. 299) - Evangelizatie door de H. Lijkwade.

P. Manuel Solé J.P. : De Syndone qua corpus donato da S. Luigi re di Francia alle cattredrale di Toledo (blz. 391) - De lijkwade; een geschenk van koning Lodewijk van Frankrijk aan de kathedraal van Toledo P. Christopher Kelley : Canterbury's first ikon (blz. 397) - Canterbury's eerste icoon M. Delfina Fusina : Un appunto iconografico sul periodo clandestine della Sindone (blz. 407) - Beschouwingen over de « klandestiene periode van de lijkwade » Prof. D. Elmore - H.E. Grove - R. P. Beukens - A. E. Litherland - K. H. Purser - M. Rubin : « A method for dating the Shroud of Turin »(blz. 428) - Een methode om de lijkwade van Turijn te dateren Doc. Walter McCrone : A current look at carbon dating (blz.

437) - Een overzicht van de koolstof-datering Doc. Tom Newton Robinson : Sindonology with Silicon 31 (blz.

457) - Sindonologie met Silicium 31 Arch. Nicola Mosso : Sintesi-analisi viviva delle due immagini umane impresse sul lenzuolo detto Sindone (blz. 488) - Analytische synthese van de menselijke afdrukken op de lijkwade Prof. Giovanni Juduca-Cordiglia : « Ipotesi sulla genesi delle immagini the si renvengono sulle Sindone» (blz. 499) - Hypothese over het ontstaan van de afdrukken op de lijkwade

Een woord van dank aan de Heer en Mevrouw Carlo Stocker en Mej. Myriam Capanne, die veel van deze Italiaanse teksten vertaalden.

Mej. Hilde Heyvaerts verzorgde enkele pentekeningen.

70 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 70

De tekst van « La Sindone e la Scienza » werd belangeloos ter beschikking gesteld door het « Centro Internazionale della Sindonologia» Turijn - Italië. Hetzelfde geldt voor de uitgebreide dokumentatie en de vele foto's, grotendeels overgenomen uit « La Santa Sindone - Documentazione fotografica » en « Sindone Ponte fra Cielo et Terra ».

Veel van de recentste informatie in dit boek verwerkt werd belangeloos ter beschikking gesteld door de redakties van drie gespecializeerde tijdschriften over de lijkwade. Hartelijk dank voor de ongelooflijke samenwerking aan «Sindon» (Italië), «Shroud Spectrum International » (Ver. Staten) en « Shroud News » (Australië).

U5 J E S U . . L ' 11 R I S T 1

.,�

Bij het einde van deze serie over de "Lij kwade van Turijn" wenst d e heemkring HOBONIA de auteur, Remi Van Haelst, hartelijk te danken voor het ter beschikking stellen v a n h e t bijzonder interessante materiaal. W i j hopen dat onze leden iets hebben geleerd uit de, misschien te technische, bijdragen over dit zeer boeiend onderwerp.

Het naregelaar van Christus (SI.-Pieter, Raine).

Ter beschikking. gesteld door Mr. Paul Linens (Antwerpen).

71

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 71

et,ee= "Chronyke van Antwerpen" = % e CHRONYKE

40

V A N

LIVIlor'US T O R E N T I U S (ALIAS V A N D E R B E E • K E N ) H. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Is eerft geweeft Archidi: ken van Luyck , ftierf den 25. April Anno 1595. Heeft Geregeerd 8. Jaeren.

G U I L L I E L M U S A B E R G ' S Uyt het Geflagte der Edele Baronnen van Grimbergen, M. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Heeft'Geregeerd 3. Jaeren en wierd Anno 1601. Tot het Artsbisdom van Canzeryk verheven , alwaer by flied den 25.

April Anno í6o9. r 0 A N N E S 1 k I I R A U S i v. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Heeft a1 voren geweeft Canonink van Rorfen, ende Naerven, Paftoor van S. Jacobs aen het Hof en Canonik van S. Gudula tot Bri fel , wierd door ALBLRTVs en _ISABELLA Clara Eugenia Infante van' Spanien tot deze Weerdigheyd verkozen en is geftorven den 12. Januarius Anno 16i1. naer Geregeerd te hebben 7. laerenr

(—J

J Ó A N N E S . M A L D E R U S V. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Gebortig van S; Peeters Leeuw by Bruj7'l , is alvoren geweeft Donor in de H. Godthcyd heeft Gefundeerd binnen Lovén een Collegie, flierf den 21: Onober Anno 1633. Heeft Geregeerd 22. Jaeren. ♦ d i s P È R N E M I i Î s VI. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Heeft eerft-mael geweefl Pafloor van Verwick , en naer den BiffchoppeIyken Stoel in Antwerpen Geregeerd te hebben 17. Jaeren , is verkozen Anno 1652. Tot Arts-biffchop van Canzeryk flied den 22. November 1667.

•

MARIUS AMBROSIUS CAPELLO VII. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Was uyt het Order der Eerw: Paters Predik-hèeren , Donor in de H. Godthéyd in de Univerfityt van Loven genomineerden Bil fchop c�. 1 r '� d�

te$

- 72 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 72

‘,11+etFee ANTWERPEN. i

•••••••••••••!Met

fchop van Ipren , frierf den 4. OOtober Anno 1676. , in den Quderdom van 75. Jaeren , hebbende. Geregeerd 24, Jaeren, Infrutuerende voor zynen Univerfelen Erfgenaem ; den .Huys-armen dezer Stad.

A UB E R T U S V A N D E N : . E E D E N VIII. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Voor alvorens geweeft te hebben Canonik der Cathedrale Kerke van Antwerpen, ende bediend hebbende diverfche Kerklyke Be• ' ien;nge , flierf in de Antwerpfche ziekte -Anno 1678. , met Geregeerd te hebben xi. Ma.et den het Bifdoiiie JOANNES F E R D I N A N b U S . VA N B ÉUGE 1 IX.. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Naer geweeft te hebben eerfr-nael Choordeken van S. Gudula Kerke tot Brufel , frierf den 19. April Anno 1699. , naer Geregeerd te hebben 20. Jaeren , in den Ouderdom van 69; Jaeren:

. . E C 11 A L 7 ) t r s C û b L s

X. B I S S C H O P V A N A N T W E R P É N , Was tyt het Order der Eerw: Paters Predik-heertin , naer geweeft te' hebben 23. Jaeren. én io. Máenden Biffchop Van Ruremonde; r frierf den 2. December Anno I7oq in.. den Ouderdom 89. Jaeren 'naer Geregeerd te hebben 6i Jaeren, • . . • ', PETRUS JOSEPR S D E F R A N I - É N • 3( ÏE.RSTORF XI: B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N ; N-açr aleer geweeft te hebben Domheer van Keulen, ende Regent Van het Laurentiaens,Collegie, flied 20. daobér 272.7. Heb*bende Geregeerd i5. Jaeren en zo. Maenden. Iezen oodMoedigen .Man heeft aen de Cathedrale K erke veele fchoone Giften vereerd ;. waer cinder dé. •Reli.gnien van den H. Rochus:aen de ,Capelle van het Alderh: Sacrament,, bmAengeroepen te worden dat Godt onze " Stad ' , van, Antwerpen. wild bevryd,en van de Droévige pláege van de Pelle.

CARO-

*#tr:

G

i

.

Y'

e ( 4 0

- 73 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 73

�

'

-

-

�

�

`

�

�

e

e

„ere

l

CHRONYKE

V A N

D ' E S P I N O S A C A R O L U S XII. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Was uyt het Order der Eerw : Paters Capucinen, heeft Geregeerd 19.Jaeren , is overleden op den 31. Julii Anno 1742. , in den Ouderdom van 84. Jaeren, dezen oodmoedigen Man was zy= nen uyterften wille begraeven te worden op het Kerk-hof, onder zyne Onderzaten, alwaer hy ook begraven ligt.

GUILLIELMUS FRANCISÇUS D E H E R Z E L L E S XIÎÍ: B I S S C Í - I O P V A N A N T W E R P E N , Voor alvoren Abt geweeft te hebben van de Abdye van S. Gertridis binnen Loven ,is in het Jaer 1743. Ingehaeld; en heeft maer' Geregeerd tot in het Jaer Anno 1744: JOS EPHUS A N S E L M U S F R A N C WEERBROUCIC XIV. B I SS C H O P. V A N A N T W , É R P É N , Zynde geboren tot Ipren den 1o. Oaober Anno x692:.; is geweeft 3. Jaeren Bifíchop vin •Rureinonden , dezen iverigen Man en heeft dit Bifdom maer Geregeerd van de'n 1o. Junii Anno �. .

1745. ,tot den 4. December Anno 1 747, is g'èfforve'n den Ouderdom van 55. Jaeren 2. Maenden en eenlge dagen DOMINICUS D E G E N T I S XV. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N , Was uyt het Order der Eerw: Paters .Predik-heeren , dèn welken dezen Biifchoppelyken Stoél. heeft .bekleed 'van den Lto: Oâober Anno 1749. tot den 5. Julii Anno 1.758.

HENRICUS G A B R I E L V A N G A M E R EN XVI. B I S S C H O P V A N A N T W E R P E N ; Geboren tot Saventem niet verre van Brieel op 28. Mey 17óo. I s geweeft PRIMUS in de Philofophie van Loven f719. Wierd hy agtervolgers Profefor, Doc`ior , Regent in de H. Godtsgeleerdheyd , enRec`ior Magnfcus in devermaerde Univerfityt, Canonink der Cathedraele Kerke van Brugge en van de Collegiale Kerke van S.Peeters tot Loven, als ook Prefident van't Collegie van Savoyen , en daer naer van't groot 71eologants Collegie des H. Geeft. Wierd tot Biffchop van Antwerpen verkozen Anno 1754 En is gef}orven op 26.

Januarius Anno 1775, In den Ouderdom van 74. Jaer 8. Maenden min 2. Dagen.

Jet'

•WN - 74 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 74

A N T W E R P E N .

43.

D e r zyn in dé Cathedrale Kerke 24. • grooté , Canoniken ; altemi el Mannen van groote weerdigheyd ende wetenfchappen, daer zyn ook kleyn Canoniken die men noemd van de tweede.Fondatie , en ook Capellaenen de welke aldaer affifteren i n alle , Goddelyke Dienften. I n deze Kerke zyn ook vier werelyke Kerk-meefters , de welke den dierift doen van alle de repen .tien die noodig zyn zoo wel binnen als buyten de Kerke. In de zelve Kerke zyn ook in-gefteld de Heet'en Allemoeffeniers ., die begonít zyn Anno 1418. van de welke wy hier naeg agter de Fcindatien der Goedts-huyzen hunne namen zullen ftelleni 1723. Den 6. Met , wezendë den Feeft-dag •van de Hemëlváert ons Heere Jefu Chrijil , wierd in de Cathedraele Kerke met eene ongelooffelyke Prágt ende luyfter gevierd: het vyftig Jaerig Jubilé van de wekelyke Beregtinge , ingefteld ende Gefondeerd door wylen den 'Heer Petrus Verbiefi , en zyne overtreffelyke Defcendenten.

Nacr dat Arino i 159. wierden opgeregt de nieuwe Bifdommen.in.Nederlaitd zyn aen de zelve geaffigneert Abdyen , als ,abn het Artsbifdom van Mechelen de Abdye van . Affligem a e n het Bifdom van s'Hertogen. Bofch de Abdye van Tongerloo , welke daer naer gefepareërd is Anno 1590. , aen het. Bifdom van Antwerpen , als ook wierd Anno 151b. eeaffigneerd de Abdye van S. Bernaerts op de Schelde , de welké in t Jaer 1237. gefondeerd is te Vremde by Lier, door HENRICUS, den I . Hertog van Braband , en 1246., getrànfporteerd tot Hgmiflen op de Schelde. D i t Kloofter is in't,Jaer 1582::, en 83. van de Calveniften geplunderd , afgebrand en by naer tot den grond toe .afgebroken.

D E

. A 1 T ' E IET

VA N S. E E N A E R T S ZYN

A L S

V O L G D :

x: Hugo Religieus van Villers f l i e d 2. Gofwinus Dryeman ; dezen brogt het Convent van Vremdé Aiirio 1246. s tot Heymiffen f t i e r f 3. Balduinus , Religieus van d'Abdye van - ‘ , Duynen " . f t i e r f .4: :Guillielmus, .00k van Duynen f t i e r f 5. ;Arnulphus 'de Chiftele Abt van Villers. i t i e r f 6. Guillielmus de Dipenbeke í t i e r # � F 2.

7

.

1 2 4 3 :

' 2 4 8 : i 2 5 4 4 1 2 5 9 : ' 2 � 6 .

1 2 7 6 . .

Henri-

e

rep - 75 -

-

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 75

� _

44

_

_

_

_

�

n

.

�

�

�

CHRONTKE

V A N

7. Henricus de Melsbroeck f t i e r f 8. Jacobus de Walera í f i e r f 9. Raduardus van Mechelen , wierd Abt van Villars Io. Henricus de Pulle cedeerde aen 1i . Raduardus die weder quam err f l i e d 12. Joannes de Make { t i e d 13. Henricus Bannaert f t i e r f 14. Gofwinus Ryn f l i e d 15. Guillielmus de Moerere í f i e r f 16. Joannes de Wezele f l i e d 17. Jordanus de Aerfchot f t i e r f 18. Joannes van Turnhout f t i e r f 19. Petrus van Santvliet f f i e r f 20. Petrus van Gorchern f l i e d 21: Petrus van Breda f } i e r f 22: Gerardus de Dorik f l i e d 23. Martinus Blyleven , heeft den eerften den Myter binnen Roomen Perfonelyk verkregen ; en den zelven rnaer eens gebruykt hebbende i f i e r f 24. Rumoldus van Eppregeni f t i e r f •25. Joannes Gors f l i e d 26. Petrus Cops B i e r f 27. Marcus Cruyt f t i e r f 28. Jacobus vander Meererf f l i e d Hier naer volgden de zes eerffe Biíi'choppen van Antwerpen ; en naer defeparatie van het zelve Bifdom Anno 1649.

29.•Judocus Gillis Vicaris General f t i e r f 30. Joannes van Heymiíf'en f t i e r f 31. Antonius van Sponoge f l i e d ' 32. Cornelius Adriaenffens f t i e r f 33. Gerardus Rubbens , den Naer-Neve van =Philippus Rubbens , die den Broeder was van Petrus Paulus Rubbens den vermaerden Schilder. f t i e r f -34._Alexander Adriaenfï'ens f t i e r f 35. Eduardus de Velder f t i é r f 36. Norbertus Bruyndoncx

����� -a.� � e 'd

I2Q6.

1308.

1 3 11 .

2317.

134 ?358.

376.

1378. 1390.

1397. 7.

143x.

1435.

1473.4

�

149§• t504.

1506. x518, 155• 1556.

366ó.

1678.

1706. x72x.

1736.

'740.

17,70.

t

>

.

- 76 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 76

ï � s '

r

e

m

*

ANTWERPEN.

45 U M M I N V . M e l • I M M ,

Deze Abdye heeft binnen Antwerpen van ouds gehad haere Refügie : de eerfte is geweeft de Huyzinge nu zynde het Biffchoppelyk Paleys ; dé Refugie zederd de feparatie is tot heden op den Oever aen de wefl`-zyde , alwaêr Anno 172o., eenen fchoonen nieuwen Bouw is gemaekt. In het graven voor de Fondamenten is gevonden; ontrent 14. voeten diep in de aerde, eene menigte van beenderen: waerfchynelyk in eene fterfte daer ontrent begraven buyten de Stad aen den Water-kant daeroin den ( Oever genaemd ) te weten voor her Jaer 1543. , want S. Jans-vliet en de. ruye loopende neffens de Steen-houwers-veft naér den Vyf-hoek, diende dan aen de oude Stad voor-het water van de Vefte den tyd. pan 229. Jaérën dat is ze= derd't Jaer Anno 1314.

DE C O L L E G I A L E EN P A R O C H I A L E K E R K E V A N

aJ A . c . o Ë S N wat Jaer de zt:Ive gebouwt is; is onzeker naer het zeggéii vat I'. Scribanus ; rnaer dp wat ,,tyd zy tot .eene Parochie geweyd is , géefd. de• inf}ellíiy e van SIXTUS den IV. ons te kennen met • toe f}enitninge van h o o r -dekerf ende Capittel , in deze Kerke is .een Capittel van CanoniIcen ingefteld in het Jaer Anno /656. Daer is óók het Arts-bróederfchap van de Alderheyligi}e DIi it'uldigheyd tôt verloffi.nge der Chrifl:ene Slaeven. Wierd • tot een Parochie geweyd Anno 147'7. Deli 3. julii. In deze Kerke zyn ook te zien veele fchoo= rie Rariteyten. De groote Kerk deure iiikornende is het Pôrtael een Proe.f-.f}uk jan Henricus Verbrüggen. Op dé eerfte Pilaer op de regté zyde is den Graf fchrift van Henricus, van Baélën ;de Schilderye ver. beidende de Veri'yffen e ChriÏ1i door hein zelfs géfchilderd ; als ook de. twee Potretten Van hem en zyne Huys-vrouwe. I n de CapeIld van' den F . Rochus is het Autaer-ffuk verbeldende het fterven van den- zelven Heyligen tüfi'chen twee Engelen ; door Gerardus Ze ers Den Predik•floel is zeer fchoon gemaekt door Ludovicus I llemf ens.

OverncleCapelle van het Alderheyligfte Sacrament f}aet een gedenk-. fchrift van de Familie Le Candele, .verbeldende de Regtinge van het Cri ys ,zynde dit fl:uk gemaekt door den Ouden Vervodrt. In de Capel- I le •van het Alderheyligfte is het Autaer-ftuk verbeldende het Laefien Avond-

et>

- 77 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 77

e���� . - ���•

46

-

_

M

e

l

t

b

�

-

CHRONTKE

V A N

Avond-mael gefchilderd door Otto van Veën. Op dé déuren ziët-uien Móyfes en Aaron , op de andere Melchifedech , den Autaer is van witten en zwerten Marmer , waer dat aen wederiÿde flaet een Beeld te weten , Petrus ende Paulus-, dat aen de regte zydé is gemaekt dóor Ludovicus Willén ens ; dat aen de !linke zydè door Henricus Veebruggen , de Bafreliefs in de Pedeffaelen , en agter de Karidelaeren , als ook het Beeld van Godt den Váder boven den Autaer zyn van .Ar. noldics Quillin ; de Commtinibank is door hem ook geordinèerd:. Be= zyden den Autaer is Bene groote Venfter gefchildérd door Joaniie: B. vander Veken. Aen den ingang van den. Ommegang ftaen twed Beelden het eene den Ft Jdcóbus , het ander den H. Petrus ; geinàekt door G. Cockx. Hier neven op den flinken kant !bet een Schildety verbeldende de Onthoofdinge van den H. Jacobus s gefchilderd door M. De Vos. In de eerfee Capelle' in' den . Onitnégang Verbeid het Autaer-fluk de H. Dryvuldigheyd gefchilderd door Henricus van Balk De tweede Capelle is van den H. Ivo het Autaer.-fluit verbéld den zelven Heyligen gefchilderd door Gerardus Zegers. Deze Capelle is van de Familie Zumallo die de zelve heeft vercierd en laeten maeken , de flukxkens agter de Kandelaeren zyn van Scheenizdeckers: Over deze Capelle is,-een gedenk-fchrift van de Familie Geenfints , de Schilderye is van Cornelius Schut, In de. derde Capelle is van dé Familie Le Candele, hiet ziet-men de Gee/fielingeChrifli gemaekt door Vervoort d'oude. De vierde Capelle is van Rubbens die aldaer begra ven is Anno 1640. , den 3o. Mey ; het Autaer-f}uk is door dien groos ten- Meefter zelfs gefchilderd , men ziet daer op zyn Potret , in . de Figure van den H. Georgius, aldaer zyn ook de Potretten van zyne Huys-vrouwen, en heel zyne Familie, daer ftaet ook een wit Marmeren Onze Lieve Vrouwen Beeld van Rubbens uyt Roomen mede gebragt, zynde gemaekt door den vermaerden Quenoy. Den Eerw: Heere Canonik Van Parys heeft aldaer eene Supelture doen maeken ende deze Capelle rykelyk vercierd tot meerder gedagteniffe van di-. én wonderbaeren Man uyt welkers geflapt by gefproten is. De vyfde Capelle verbeidende het Autaer-ftuk, Maria by haere Nigte Elizabeth gefchilderd door Vidor Difcipel van Rubbens. Aen de Pilaer affchydende deze Capelle is een Live Vrouwen Beeld, met twee weetiende kinderen gemaekt door van Beveren. aen den uytgang van den Ommegang flaen twee Beelden het eene S. Jan ende het anderS. Paulus gemaekt door Michaël Vervoort. In de Capelle van de H. Moéder Godts ftaet eenen Marmeren Autaer, gemaekt door tanden ,Eynden.

Aen den regten kant van dezen Autaer (bet eene Supelture van de Familie Peeters verbeldende d'Eeuwigheyd is gemaekt door Michaël Ver-

- 78-

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 78

ANTWERPEN. Vervoort. Hier boven is eerie grootti Verifier gefchilderd door N. Dipenbeek. Daer ílaet in deze Capelle een Beeld den H. Joanne: Predikendé in de Wildernif e , dbor Ludovicus Brillenels. Boven de deur van de Heere Kerk-ineeffter Kamer ítaet een Supelture van de Familie van Muntfaert; verbeidende de Hemelvaert van Maria door P. They/fens. Daer !het aen de pilaer die den grooten Beuk affchéyd een Supelture van dè Familie van Cinderdeuren, zynde de Schilderye gefchilderd ddor Cornelius Schut. Onder het Hbczael ftaen twee Autaeren den eenen aen den regten kant , verbeidende hét Aûtaer-fluk Onze Live Vrouwe Hemélvaert, gefchilderd door Theodorus 13oeye{•mans.

Dien aen den flinken kant; verbeidende het Autaer-ftuk den Zaligen Dood-firyd gefchilderd door • uillin op; het l e e van zyne Dagen.

Den Aiitaer i n de Choot is gemaekt van witten en zwerten Marmer door Arnoldus Quillin die odic gémaekt heeft den H. Jacobus die in den Autaer ftaet, dezen Autaer is. Bene van de fchooníle van bet Land. Aen den Aiitaer van het H. Cruys .is een fchoon ftuk gefchilderd door Kerrickic verbeidende de H. Helena. In de derde Capelle is eene Supelture van Aé Familie.,van Rockockx ;- de Schilderye verbeldende Den dag des'Oordeels gefchilderd door lrleemfen. In de vyfde Capelle (filet éene Supelture van de Familie Cornelius Landfchot , Waer ván het Portret gefchildérd door Van Dyck. Daer flaet aen eéné Pilaeré Bene Schilderye van de Verloffinge der Chriftene Slagven , gefchildérd door Cbetfiers. . D e n •Toren dezer Kerke is tamelÿk oog , al-hoe-wel niet vol Trokken ; triaer Waer het zaeken hy• voltrokken hadde geweefl , zoo zoude den zelven den ,Toren der Cathedraele Kerke hebben overtreft; dezen bouw is begonft in het Jaer 149i.

• D E PA R O C H I A L E K E R K E VAN DE

Hd W A L B U R G I S : Èzé is een van de ondfle Kerke betoond den Brief der Inftellingè door SIXTUS den IV. , welke Kerke nogtads was van te voren ook een Parochie; maer.. en hadde de. bedieninge van het Doopfel , nogte H:' Olie niet , nog.van dooden te begraven; deze was eerie Kerke die ena het Scheld. lag, de welke door Rhotingus aen. den H. Wllebrordus verjond is. Deze Kerke wierd Anno 478.; den eeroen Meert geweyd tot eene Parochie.

In

- 79 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 79

Kuierend in oude papieren Hierbij vervolgen wij onze reeks "communicanten in Hoogboom". Mogen wij onze lezers vragen om alle mogelijke gegevens over deze communicanten zoals communieprentjes, foto's en zo meer aan ons te bezorgen zodat we ze in onze volgende artikelen kunnen opnemen.

1892 tot 1903:

vav see ccGe-rr��+yz�

✓���ce-eze_.,oebezYgee /

( Y e d e d cS4 e - e d e 4 ( -

� � � e i e e e d ���?z-e-024 Q-7

7 « r i l

v, , e ,

���

c,e „.„4

,J\<D7124e-eeeee

1 2 , : : 2 1 i a r f e / 7 7 7r (� ( f a , CiOor,eee a " ;

eiXezeer,cee-e-e----

" 7 1 ee'

n�ür

C=�eepee: ../el v v � c e ) / e 4 4 6 �o,y / / d7��iS.�ectó ; ,2. _ ice

�

e-e>_���c31,›e' 67-1:% 7,919.

� c l e e m v v�oe4

- 80 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 80

�cy„,e,„;« ea772 1-2-2

rs.2 � � � �

,

1

1

-

2

�

teeó.rJie{,f:

s/t o 7 ` ; ; f t e .

�u���. / l a X e e e ez ed. ee /J[ a 4 4 7 e 7 e u o - - 5 e 4 e �ló et-eve'ear-72-�

/c, a 7 1 . - z i a d o G � i d

�

/�

�

�

�

p

�

� � á � e

r

-�o oCoccv`p�Jecup � - ' e r , d L e - J , ` 9i

� d

.pc_Y

� � r

eede-a._-de,a°er44->z eg C . - e

.• 6 e , e i e _ ,

.�� a a - e , � e

, ���.����

C,74cts a l L i e f - e e e 2 « . 2

�

- d 7 7 , 4 4 ?

-�� o %

.ye

� �

�sc9j47.f Yei.der-a71

� � 7 .

eie � �

é�

adeaiee.;z1 e à e l a a . o L(a--tec4J

c/�-lLri-ea-ryee �C4444,;t, �. C - 4 o t o

-/c4-1 ej, •--.47 _r��

_

6

t

6 e 7

� � � �

a,ze����

� � �� �

U

r�laó d

, e d e ,

- 81 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 81

f e , a f a , u i n c„

{ -.4>������

l.r

e ` v �

z d - _ P � _�� D a d c . 4 .

�

���✓._ i�-

�

,�����D���� �

��/wàed�y� e e � �

a

cf`

��-

e,-,„,/..t��/,> e„,x4 .

ae,r. ,7,`��� /�� 2

-

c

-

op

cf\__.��.� e„,.4,

7

d

�

Q.2_ g e e d � � � _ ���At.e��_������

e r i � �

- 82 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 82

/

L e » t a P - , i 81�y�Pm - --'ete4a)eàcei : e e d

y-

eese-te

�.-y447., ‹pb�////�/��d�/f�p� � Ÿ

.

�� �f'�ilGR/ e � � /

i 5 �

crew,/

/ " �

Ic2GeG�i Q'-Gri�

�rr%e9ririQ/ � eLf/ lee,f eiAr,?/ dx,e.eSe:lCtEIT. 'r r c / 7 4 0 , -,,zie-e9 / � � � � - A �

e„

�dDJ��rr�/

L � � �vt��i ��`-i• -. _

9

eec-7-7uv C//Iv�/i�aa,uv /D

�u.42-29/.6er4

� � r

�G,e .� á

� �%a.,xor`�ipp�/.r/Ji®a wp,c

//

c f � -, ��eerAl 44eedee:.e,

/ J70m-9ie� a�is� rr

. d e c - i e Z e d . 0

i� /<?

� t [at1 �C

, e 0 7 , 7 . - m c%-e-zef.

; C e t i -ea c e z i l e e e � � � � i e e

����ce.ey �

,ee--)Qa/a.,7

- 83 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 83

c--16a4—e"-ge i

� � � � v ' ewe:" _.77ct-,z!!

eat. A . 0 o y t - , � - d J � « .

a _

e t u < á —

e - 1 - 6

s

-t,

. . � � 7 � _

ar-4,7a

-zeQ

a

7 r - t . G e o

/

q-

t

y

¢

�

-

-

-

'

,

o

� � l r < � t � n /�CLG> " l � � 4 ' 7 L

2 Cotes

C 9 v e • ✓ u.i

/ — - e - e

c i y e,01,,

C _ _ _ � L t v u � . . r s ` � U 4 � J 2>-> e u � ✓ � ✓ < s- t - A

�

d

d

(:Ze���.

� l%?���� O'��.✓

� 437 , � � � _ � _ f `�.� �z. e -t f e . - 4 ,

�

y � v Q u . u >

Z �

a c . G

'ee-f-s a a...J

e c t . / / , e - e e , fra-e,

eiyA

i c r 1 t r i e -a e , . - >

U a J

�

c,

�

,

�

« .

6�ì'GiG,ylie�� �/ � % � w s s u �

t % 2 C h I 4 e - r A

- 84 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 84

1,..7D o / t i 4 e O o�Gu ce-4,77 • ,‘e.e_i,) �/1i1043� d G.

� C t i í i a r �lJc � / ? � v y . t

s'

•

e l Z r - t - e - a - s

/

-

C

:

e

e � l o O e�u� G i e r

y

‘

,

/?

/ 3 . f c 2 � � c . _ i c � c . c��¢���.c.d / y

1

/S- '.

e

t

.

N

V

R - t � , .

oc..- < . o

_ � / � � � y�, / ' / .'�-�LL'4'Lv-G-�tI í�Gtb��I�.t.i� t.rr / ✓ : e 4 7 . �7"ie> � w i •7

� e

"

9

/3

�1.• e- e t

a.c.-...

2.4. a t

/y /5

�

�

�

�.��,��

a �p+�Y P I • . I I � Q � Ia.

/ -

�l.r.c.Ii O W 'CCt � L QL�+s e b t u 1 4 >

e ? o � Gy a -

C e l a s . t e �

C

•?-7

.,�q-r�.'��.

2D V

f�.

-05-

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 85

y ,&---

o

Ce-:e e - ,

/

e v u t

-s,+,,..

. e

44.,:2-1

. G - :

i - 1 6 .t/c2

.✓ÿ//j V �.17 A s -cc.%

e [ - C . G O O fi�r • G c . e �

el.GG!/Pc,v • C u 4

a

fi.r ' C c . c - !

y

0

�

�

�

�

�.c.,/c/

¢

e G / 0 � � �

�• - Z � a � i • � s C C 3 f l i

/ ! O

0L•ez

+.-#•�c-I

�

C4fsc.4

e�jvl�+ ys�

c•. r

.---ee-4,4

LGCi�

v

7,CtYi á

1

(.lJ�7sssees, ae

evi.í�ePf� u .

C ,

L e a s e /..• e

G e r, r. e . . . . , l a d . : � t r l � i e « 3 4 4 . - . . �

a - 4 . a

✓�(aa-ti'4._f3ep���e.2..

���u� • ��-��.s���.��� C-1;24.../

eer...04

`

r

�

�

�

�

.

rce-se. eel

f

s

/3 P_cc_'�e../2.ee—

� c-

e

.

c

�

�

/

llhc á

�z 3c�-.-�ù" /go/ / •

,.

/e- Qéc.

.y7., Ces s e f e . s - `

c e'zp�,�H f c '

L y'dr�/g I o � � / / u ✓

. d ; Op,,.•G.c-/ e c a . e d " / .� >c

y

o

- 86 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 86

&

t

/

4

[

Ó

1

l

1

s

e

C � G ( p ( / O < . , � . i T 6 c 1 / i Y . a�

e

.

/7

-

€

.

-

'

t

e

t

-

�

k

.

w.

� t A a o

y�//�

� / - _ - - s . 1 i . L ` � � I t � I � . . /.t.(+-�_.Ter-4./ -i .

•

4

,

z

• f r 7 = 2 0 . 0 - i Ó ,

�

�

D

t

/h

-

-

-

a

�

/

Q . f � . � , __ �

�(.�if � , /

e

• �

C

G c t

i � u t s

/O

/ 4 c i r e i

í x

�.. .4e�.��.--1/•/.�•

-

u-

0

O

r

1--

1

�

r`

y a . ;

/

u .� e

� s

_

. _ .

�

3

/

4

o

l

r

.a/.

l

t

0

a

i

t

4

r e

,

�

/

t / ' i s • G c � - 4 i i

- e t - a i

c e ;

/ f 4( / j // / � � a . . . a s s

�

O

'

-

G

O

e

e

f

t

/

t

.

�

a ,

�

.

I

,

_ C e e i : s . e-/44-4-le % f 4� r-4.

C 2 -19a,

-47w��.. aar_.

j / - a a t e ,

.

�

Ÿ

y

sya,

G . ,

.

� � e . I a . • f a

'

!

w

-

i

.

>

I

G

e

�

a-t.•'a

��

á , s s a . s , w 2 . ✓ L C O s cts_

-

f

/

<

�

/ o . . . _ �

.1474

-S

v L C c a c t ;

/

�

I

/

�

✓ V J ü / L ' I ' 4

-

-

L

a a , . ..41. 4 7 / !JJ O-

.y

/ .?

< / 4 . . /

a . - _ - C u i � � • • . • .

Q . s _ I . 4 f

i.�.:,

.

�L<Oa"Y+'a - f e -Zo 44a.

- d s e J e v s < . . - . er-e-oes-, v e-4- 7 -ei---‘ ate. r . / L

Áw c I f

c

OCcc<%Lvl�

U

y

,

*

9+i.Y

4

� � ' ,

•

i f

•'p / O f - - -

✓ ! ' u s t �

� [ D G[hs ta Y / • F �(�//O�ta • �

✓ /

0

L-�L6/?.lCt

/

Bl-a//'' ✓ R ' t y J C s ,

/1

a

-

.

4

1

7

s

e a - 1

n

/ y � Q - L I S a a as.-.-. //.pt..✓ e ÿ - e ears ate. d a � s

,

e s .

/3 -

_ i z , . . . a _ P ✓Do/ed.-a , oQs/11r<%>c. / 4 .

ti otefr4,,4,

y o

3.

� , � / /

�

h

Z .

I

( G ✓

a

I N

i

4

1

L , . ' C < . c - J

--

-

L . � y /

/

C�

e e . . . o / a w c c i .

C • " , s z , a u i / . "

á-,24,�

s �./•.

a c e " ,

Q /

/,5`.

� � g � c z . �

1

4

/

• ée

� c � � � � . . , Y`�•. - o s • 4S` - / ey ' % y /. . . s. ' � L 2 1 � , r n - . / , . " ✓ l�eet/�o...J

- 87 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 87

- 88 -

� � �a - -�-��no� 7 ;'✓�. `�

� l 2 a c c G

� / J G / ]

" " ' " '

—�Y•� K a

r D

'Sr f F

.--)o�,�

e . , . 7 o , , l �

7

F

��, � r - S e - - 4 - 7 0 �

t i . -sere � .

y -e# + 3 e . e t e )

" - h

~

- - r. 4 , ;'/e• �»/•

e

-ar>

7 - r 7 , "•217,..-4 2 5 , " " ' v

Z n

-

-

�

v -

-

- = , 7

M

� � � ` "�� y r � � . 1 — r »

% ? j .49

0 , 2

m

7 , 7 , 7

/ / •i

,

�r

4 r . b

+v» r a r ) 5 . 4 ,

r a -s � s y y 7

»eo. 3 T a � J < ; , e c e

_,a, . 6 /

- � �

Yr .frep

� , �

s

7

,

9

7'

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 88

Kastelen in Kapellen

HOME FLOR M1ELANrS Het "Home Flor Mielants", een symmetrisch gebouwd landhuis in cottagestijl, is gelegen aan de linkerzijde van de Kalmthoutsesteenweg, richting Kalmthout.

In 1926 werd het domein aangekocht door het echtpaar Robert Godding - Hélène Bauss (°1890). Toen heette het kasteel "Lindenhof'.

Robert-George-Constant Godding (°Antwerpen 8 november 1883 - Leopoldstad, voormalig Belgisch Kongo, 6 december 1953), doctor in de rechten; beheerder van vennootschappen; senator; minister van koloniën; enz., bleef in het bezit van het kasteeldomein tot aan zijn dood. Zijn erfgenamen verkochten het 4,5 ha grote kasteelgoed in 1956 aan de stad Antwerpen, die het - sedert 1958 - als kinderopvangcentrum (kleuterafdeling) in gebruik nam.

Deze openluchtschool was eerst gevestigd in Heide-Kalmthout, in het 7 ha groot domein "Keienhof'.

Op advies van Willem Eekelers, schepen van onderwijs in Antwerpen, kreeg het "Keienhof' de naam "Home Flor Mielants", net na de Tweede Wereldoorlog. Toen het huurkontrakt in 1956 ten einde liep kon het "Lindenhof' aan de Kalmthoutsesteenweg in Kapellen aangekocht worden, dat in 1958 als "Home Flor Mielants" in gebruik werd genomen.

- 89 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 89

Flor Mielants (1885-1955), eerst leraar aan het Stedelijk Onderwijs, daarna inspekteur en vanaf 1938 hoofdinspekteur, was één der mede-oprichters van het stedelijk openlucht en het kinderopvangcentrum.

Het Home Flor Mielants herbergt het hele jaar door een groep van 36 kleuters van 2,5 tot 6 jaar, die er voor een openluchtkuur van drie maanden verblijven en deskundig begeleid worden.

Het kasteel is een witgeschilderd bakstenen gebouw, op gecementeerde plint, met pseudo vakwerk op de tweede bouwlaag. De buitenzijde van het kasteel werd in de oorspronkelijke staat behouden, maar binnenin werd alles aan de nieuwe bestemming aangepast.

HOME PHILIPPE SPETH Het landhuis dat we n u kennen als "Home Philippe Speth", heette vroeger kasteel "Middelbeek". Het was eigendom van sigarenfabrikant Vincent Tinchant, die ook het kasteeldomein "Hof Ter Vijvers", in de Kapelsestraat verwierf. Middelbeek werd eigendom van zijn twee zonen, Henri en Jules Tinchant, die het kasteelgoed verkochten aan Charles Speth.

Charles Speth (10 juni 1893 - 24 december 1986), was de jongste zoon van Frédéric en diens tweede echtgenote, Emilie Good. Charles huwde - op 31 januari 1921 - met Suzanne-Marie Blaess (15 juli 1894 - 1988), en dit echtpaar had vijf kinderen : - Jacques-Frédéric (°21 juli 1922), huwde met Anne-Marie Neven (°29 mei 1927); - Philippe-Alfred (10 oktober 1923 - 22 mei 1945); - Carmen-Emilie (°2 januari 1925), trouwde met David Rahusen; - Jean-Walter (°1 april 1926), gehuwd met Jacqueline van Cutsem (°19 augustus 1929);

- 90 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 90

en - André (°17 januari 1930), getrouwd met Maggy Beauvois (°27 november 1926).

Onder Wereldoorlog II werden talrijke Joodse kinderen verstopt in Middelbeek.

Het kasteeldomein Middelbeek werd in 1947 door Charles en Suzanne Speth ter beschikking gesteld van de "Solidarité Libérale", met zetel te Brussel, die van het kasteeldomein een sanatorium maakte. In het "Home Middelbeek" verbleven Franstalige kinderen, met een zwakke gezondheid, voor een periode van drie of zes maanden.

Als piëteitsvol aandenken aan hun gesneuvelde zoon, die, tijdens de bevrijding van Nederland - op 22 mei 1945 - zijn leven liet, besliste het echtpaar Speth-Blaess het kasteeldomein Middelbeek te herdopen in "Home Philippe Speth".

Vanaf 1963 - tot op heden - bleef het Home voorbehouden aan verwaarloosde en door het gerecht geplaatste kinderen uit de Antwerpse regio, waardoor er alleen Nederlandssprekende kinderen verblijven. De familie Speth schonk aan de instelling een V.W.-kamionette, om de kinderen naar en van scholen buiten het domein te brengen, maar financierde ook de bouw van een uitwendige noodtrap; klaslokalen; enkele bijgebouwen; enz.

Aan de voorkant van het rood bakstenen kasteel staat een prachtige rode beuk die beschermd is.

PANNENHUYS Het "Pannenhuys" - een sierlijk kasteeltje in rode baksteen aan de Heidestraat Noord - ligt in een mooi, door tuinarchitekt Petry ontworpen, park.

Na de Eerste Wereldoorlog werd het kasteel ook "Ladyloan" genoemd en toen was het eigendom van de familie Sheid-Van Put, die het kasteelgoed verhuurden.

Van 1932 tot 1936 werd het domein gehuurd door het echtpaar André Hissink-Sophie, barones van Heeckeren, die het kasteel bewoonden met hun zonen André-Louis en Johan-Frederik.

Deze familie kocht in 1936 het kasteeldomein Hof ter Heide in Kalmthout.

In 1949 kochten de echtelieden André van de Put (°26 oktober 1897) - Elisabeth Smits van Oyen (°27 oktober 1901) het Pannenhuys.

Het domein kwam door erfenis aan hun zoon, Gilles van de Put (°Antwerpen 6 maart 1924), gehuwd met Marie-Louise Paternostre de Dornon (°Brussel 2 april 1927), meteen ook de huidige bezitters.

Deze nieuwe eigenaars betrekken een landhuis - iets noordelijker op het domein - terwijl zij het kasteel Pannenhuys verhuren.

-91 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 91

ROZENHOF Het Rozenhof, een monumentaal rechthoekig landhuis in neo-renaissancestijl, dateert uit het einde van d e 19de eeuw. Het is een bakstenen gebouw met gebruik van hardsteen voor vensterlijsten, borstweringen, kordonlijsten, hoekstenen, enz. De ongebruikelijke dikte van enkele binnenmuren verraden een uitbreiding naar de achterzijde toe.

De voorzijde, dit is de westelijke kant, heeft een gevelbreed terras - met ballustrade bereikbaar via trappen. De veranda, aan de achterzijde van het gebouw, werd door de huidige eigenaars omgebouwd tot een ruime leefkamer, en ook het dak werd volledig vernieuwd.

Het domein Rozenhof kwam in 1912 in het bezit van de familie Parein. Aanvankelijk werd het gebruikt als zomerverblijf; later werd het de hoofdverblijfplaats van de familie Parein.

Pierre (eigenlijk Petrus-Ludovicus), Parein kocht dus in maart 1912 het landhuis Rozenhof, met de omliggende tuin, van Alfred de Wael uit Antwerpen.

Op 5 september 1912 werd het domein vergroot door aankoop van gronden van de Antwerpse handelaars Auguste en Paul Baugniet.

Op 30 mei 1922 werden nogmaals gronden bijgekocht van Frans, Frans-AloĂŻs en PetrusJoseph Verzwijfelen.

Het domein bereikte zijn maximum grootte in 1929 toen - op 17 mei van dat jaar - een aanpalend domein werd bijgekocht van Eugenie-Leonie-Charlotte (genaamd Hortense) Gunther, echtgenote van Wilhelm-Arnold von Mallinckrodt, u i t het Nederlandse ' s Gravenhage.

- 92 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 92

Het Rozenhofgoed werd toen begrensd door d e Ruyseveltslei, Oude Bergse Baan, Rubensheide en de Pareindreef.

Pierre Parein (1873-1946), was één der acht kinderen van Edouard-Joseph Parein (1832-1925), en van Marie-Anne Mathot (1834-1897).

Edouard Parein was een handelaar in granen en bloem, die - als eerste in Antwerpen - bloem uit Amerika importeerde. Eén zijner klanten - de Biscuiterie Cordemans aan de Van der Keilenstraat in Borgerhout - had een koekjesbedrijf. De schulden van dit bedrijf werden omgezet in aandelen en zo ontstond de N.V. Biscuits Parein. I n 1895 werd - aan de Antwerpse Brusselstraat - een groot stuk bouwgrond aangekocht, waarop een nieuwe fabriek werd gebouwd, die werk verschafte aan 200 personen.

In 1933 werd een deel van het domein Rozenhof verkaveld en legden Pierre Parein en zijn buurman Jan (genoemd "John") Van Noten, eigenaar van het aanpalend landgoed "Lentelust", twee straten aan: de Rozenhoflaan (nu gekend als Goudenregenlaan), en de Lentelaan. De Rozenhoflaan leidde naar het landhuis "Rozenhof" en de Lentelaan grensde aan de villa "Lentelust".

Pierre Parein huwde met Maria van Spilbeeck (1878-1964) en dit echtpaar had vijf kinderen: Marguerite, Edouard, Marthe, Maria en Henri.

In 1953 werd het domein Rozenhof verdeeld tussen Maria en Henri Parein, allebei kinderen van Pierre Parein.

Maria Parein, gehuwd met dokter Paul Van de Calseyde uit Brugge, verkocht in 1970 haar deel van het Rozenhofgoed (met het kasteel) aan Maria-Isabella Op de Beeck, echtgenote van François Matthijnssens, die het Rozenhof nog steeds bezit.

- 93 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 93

Henri Parein, op zijn beurt, bouwde op zijn deel van het Rozenhofdomein een nieuw landhuis, Maria Hoeve genaamd, waar momenteel zijn zonen, de gebroers Etienne, Christian en Edouard Parein, woonachtig zijn.

Naast Rozenhof staat een indrukwekkende cedrus atlantica blanca en vóór de - met waterplanten bedekte - vijver, afgeboord met bamboe, staat een mooie metasequoia. Het park van het kasteeldomein Rozenhof bestaat uit twee delen: een Franse tuin, die aangelegd werd rond de centrale weg, die omzoomd is door acht reusachtige coniferen (thuiya's) en de Engelse tuin, waarvan de bomen - zonder hulp van mensenhanden - tot hun huidige vorm uitgegroeid zijn.

Het park bevat een dubbele rij prachtige rode beuken, gesnoeid volgens de "katedraalsnit".

Wandelend door deze laan waant men zich in een gotische katedraal.

De tuin bevat ook verschillende robinias (= valse acacia), genaamd naar J. Robin (1550-1629), hovenier van enkele Franse koningen, die deze boomsoort uit Noord-Amerika meebracht.

Op het domein zijn talrijke vogelkastjes aangebracht om de kleine zangvogels (vnl. mezen), aan te trekken om daar hun nest te bouwen. Het is bekend dat kleine zangvogels grote insekteneters zijn. D e bedoeling v a n deze aktie i s h e t gebruik v a n chemische bestrijdingsmiddelen te vermijden. Sinds de introduktie van het programma "vogel-kastjes" is het aantal matkopmezen verviervoudigd.

De vroegere conciergerie van het Rozenhof, gelegen in de aanpalende dreef, werd onlangs verbouwd tot een individuele woonst.

BEAULIEU Beaulieu was een groot symmetrisch gebouw, in een ca. 16 ha groot park, dat achteraan aan het kasteeldomein Blauwhof grensde. Het bakstenen kasteel, met arduinen banden, bezat een monumentaal balkon, voorzien van ballustrades. De eigenaars, het echtpaar Van den BerghMorel, verkochten het kasteelgoed aan Emile, graaf Le Grelle.

Emile-Gustave-Joseph, graaf (vanaf 1871) Le Grelle (Antwerpen 17 februari 1852 - Kapellen 22 januari 1935), bankier; enz, was een zoon (de vierde van acht kinderen) van Jean-BaptisteAuguste, graaf (vanaf 1871) Le Grelle (1817-1891), bankier; enz., en van Mathilde-HenrietteMarie de Barbare de Wesembeek (1819-1899).

Graaf Emile Le Grelle huwde - in Brussel op 24 september 1877 - met Hélène-MarieJoséphine de Ramaix (1857-1944), dochter van Napoléon-François-Joseph de Ramaix en van Pauline-Marie-Cathérine Vandermeerschen. Het huwelijk Le Grelle-de Ramaix leverde zes kinderen op: Raoul-Joseph (1878-1879); Valentine-Marie (1880-1947), huwde met Philippe-Adrien Moretus de Bouchout (18741942); Marthe-Léonie, werd religieuze; Germaine-Marie (1885-1960), trouwde met Charles-Marie de Pierpont (1877-1929); - 94 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 94

- Raoul-Ernest (1886-1958), gehuwd met Jacqueline-Marie Osy de Zegwaert (1891-1953; en - A m a u r y -Léon (°1894), gehuwd met Andrée-Marie Lebrun (°1901).

Na de familie Le Grelle kreeg dokter Vissers het domein in handen, maar het kasteel werd in de Tweede Wereldoorlog zwaar geteisterd door een vliegende bom, waardoor het gedeeltelijk uitbrandde. Het kasteel Beaulieu werd uiteindelijk afgebroken en het kasteelpark kwam aan de gemeente Kapellen, die het - als gemeentepark - een zinvolle bestemming gaf.

BLAUWHOF Het kasteeldomein "Blauwhof' had, in het begin van deze eeuw, een oppervlakte van 100 ha 65 a 58 ca. Het was eigendom van Edouard-Charles Biart en zijn echtgenote N. Meeus.

Edouard-Charles Biart, doctor in de rechten; senator; gemeenteraadslid en burgemeester van Kapellen; volksvertegenwoordiger; enz. was geboren in Antwerpen op 23 mei 1838 en overleed in Prinsland (Noord-Brabant), op 2 november 1914. Na zijn overlijden werd het kasteeldomein te koop aangeboden, maar omdat er geen kandidaat-kopers waren werd de verkoop uitgesteld.

In 1919 was het dan wel zover. Op 11 en 25 juli van dat jaar werd het Blauwhofdomein openbaar verkocht door de notarissen Em. De Winter uit Antwerpen en Georges Schramm uit Kapellen. De totale oppervlakte werd verdeeld in vier grote blokken met in totaal 367 loten.

Het was de grootste verkaveling die Kapellen ooit meemaakte.

Het perceel waarop het kasteel Blauwhof stond werd verworven door Fernand Hombach, die minister L. Franck als schoonbroer had en wiens dochter Henriette in het huwelijk trad met jonkheer Johan van Vredenburgh, eigenaar van het kasteel Beukenhof.

- 95 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 95

Na Fernand Hombach werd Theodoor Kreglinger eigenaar van het kasteelgoed, die het - in 1930 - verkocht aan Edouard Herkens (°1876).

Edouard Herkens, eigenaar van de Molens Herkens in Merksem, trad in het huwelijk met Bertha Krug (1889-1966), van de "Moulins de Merxem".

Het echtpaar Herkens-Krug had zes kinderen: Marie-Louise werd mevrouw Kreglinger; Bertha, getrouwd met N. Misonne; Edouard jr. die huwde met juffrouw Parmentier, Josette, echtgenote van de industrieel Gernay; en Pierre, die een lid van de familie Quevillier naar het altaar voerde.

Edouard Herkens had een groot aantal paarden op zijn domein lopen. Hij was dan ook - in zijn tijd - de beste ruiter van Europa en won bijna alle internationale jumpings.

De erven Herkens verkochten het domein Blauwhof, groot 17 ha, aan het bouwbedrijf Van Wellen, die er een aantal appartementsgebouwen optrok. Het bouwvallige kasteel werd afgebroken maar wordt door de firma Van Wellen in de originele staat heropgebouwd. Een bijgebouw van het Blauwhof, de zgn. "Speelcamere" werd door de bouwfirma reeds prachtig gerestaureerd. Het is een vierkant gebouw in traditionele bak- en zandsteenstijl, onder leien schilddak met dakkapellen. Het dateert uit de 16de eeuw en is het oudste bestaande gebouw van Kapellen.

Het Blauwhof is een klassicistisch kasteel, bestaande uit haakse vleugels, met U-vormige plattegrond. Het oudste gedeelte dateert uit 1820. Ook het aanpalende koetshuis is 19de eeuws.

Paul Arren - tekening: André Mariën - 96 -

Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 96

Kapelletjes in Kapellen Deel 1.

INLEIDING "Waar men gaat langs Vlaamse wegen komt men steeds kapelletjes tegen" is een slogan die in Kapellen een bijzondere betekenis heeft. Niet alleen omwille van de volksdevotie, die er verband mee houdt, maar ook omwille van de naam van onze gemeente, welke nauw verbonden is met de eerste kapel op ons grondgebied.

In de brochure, die samengesteld werd ter gelegenheid van Open Monumentendag 1994, werden de kapellen ingedeeld in drie groepen waarbij de "kerken" een eerste deel vormen.

Het zijn de gebouwen waar de openbare erediensten gehouden worden.

Een tweede deel werd voorbehouden aan de "kapellen"; het zijn de vertrekken of kleine gebouwen in, respectievelijk, aan of bij een aanzienlijke woning, een burcht, een gesticht, een klooster enz. bestemd voor de godsdienstbeoefening van de bewoners ervan. O f het zijn kleine, niet-parochiale kerkgebouwen, onderdelen van kerken, met een eigen altaar voor bijzondere religieuze aangelegenheden zoals doopsels, begrafenisdiensten... en het zijn ook de bedevaarthuisjes langs de weg.

Een derde deel werd voorbehouden aan alle "veldkapelletjes"; kleine kapelletjes die tegen een gevel van een gebouw of tegen een boom worden opgehangen omwille van een of andere vorm van verering.

De borchure w e r d samengesteld d o o r u w voorzitter aan de hand van de teksten opgesteld door de verschillende medewerkers aan deze Open Monumentendag. H e t derde deel, d a t handelt over de veldkapelletjes, bevat 72 foto's van veldkapelletjes welke prijken langs d e Kapelse wegen. In de eerstvolgende uitgaven van ons tijdschrift gaan we de geschiedenis van deze veldkapelletjes verder uitwerken.

Als inleiding volgt in deze uitgave een bijdrage over "devotie", een begrip dat in vele gevallen aan de basis ligt van vele veldkapelletjes. Deze bijdrage verscheen i n " O N S H E E M " , tweemaandelijks tijdschrift van het Verbond voor Heemkunde v. z . w. , Jaargang 3 9 n r 3 bloeimaand 1985, van J. Van Haver.

- 97 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 97

Volksdevotie buiten de officiële eredienst vallen, zijn zonder • twijfel door godsdienstige elementen geïnspireerd of vanuit een bepaalde geloofsovertuiging gemotiveerd. De ervaring leert overigens dat sommige ervan door het kerkelijk instituut als marginale uitingen worden aanvaard of geduld, maar dat andere gekatalogeerd worden als bijgeloof of superstitie en derhalve op verzet en verbod stuiten.

De toevoeging van « volks- » aan het woord devotie, verandert weinig aan de begripsbepaling. Wel heeft die samensteIIing het voordeel, dat ze aangeeft van welke kant de bepaling wordt belicht, nl. vanuit het standpunt van cle konkrete beleving en niet I. VOLKSDEVOTIE, vanuit het standpunt van het kerkelijk EEN COMPLEX BEGRIP (Ieer)gezag.

Meteen is ook de verbinding gelegd met Het woord devotie heeft een dubbele betecle wetenschap waartoe het onderzoeksveld kenis. Aan de ene kant is het synoniem met van de volksdevotie in hoofdzaak behoort : vroomheid, godsvrucht, godvrezendheid en het refereert clan duidelijk aan een geloofs- de volkskunde.

In de volkskundige literatuur wordt beinhoud, zoals die door de kerk als instituut halve van de term volksdevotie ook gebruik wordt voorgehouden en door de gelovigen beleefd. Die betekenis blijkt uit voorbeelden gemaakt van « religieuze volkskunde ». I k heb, zoals aI uit de titel van deze bijdrage als : een devoot Ieven leiden, de devotie tot blijkt, de voorkeur gegeven aan volksdevotie het Heilig Hart, de Mariadevotie. Aan de en ik heb daar twee redenen voor. De eerste andere kant kan devotie eveneens slaan op is de zopas genoemde tweezijdigheid van het praktijken en oefeningen, die buiten de ofwoord volksdevotie (en de handigheid van ficiële eredienst vaIIen. D e grens tussen beide is evenwel Iang niet altijd gemakkelijk dat bastaardwoord valt nog meer op, wanaan te geven, zoals uit de volgende voorbeel- neer men het vergelijkt met zijn Duitse en Franse equivalent, resp. Volkstriimmigf eit den blijkt : een aanstaande moeder Iaat zich en dévotion populaire). De tweede reden is in een klooster van de Arme CIaren de mandat de term religieuze volkskunde. hoe ruim tel van de H. Coleta opleggen, met cle verwachting daardoor een gelukkige bevalling die ook is. toch een beperking inhoudt. Men te bevorderen ; een huisvrouw, die iets van kan de materie immers ook uit andere oogpunten dan het volkskundige bekijken. Zo waarde verloren heeft, stelt al haar hoop om het verlorene weer te vinden op Sint-Antois een heemkundige benadering van het onnius en wanneer die niet vlug genoeg hulp derwerp ongetwijfeld ruimer van opzet en, ik biedt, kan ze zelfs besluiten zijn beeld met probeer dat summier aan te tonen met volhet aangezicht naar de muur te plaatsen ; gend voorbeeld : iemand heeft ergens uit iemand draagt de tekst van het Sint-Janslouter persoonlijke godsdienstige overtuiging een kapel laten oprichten ter ere van z i j n pa.evangelie steeds bij zich, als een soort van amulet dat bescherming geeft tegen vele betroonheilige. de H. Theodorus, zonder dat die dreigingen. Die praktijken en oefeningen die kapel voor anderen enige funktie vervult ;

Wie over volksdevotie wil schrijven, komt al gauw tot de vaststelling dat cle behandeling van het onderwerp niet zo gemakkelijk is als hij op het eerste gezicht had gedacht.

De moeilijkheid heeft te maken, zowel met de precieze omschrijving van het begrip volksdevotie, als met de haast onoverzichtehike reeks realisaties, die in de praktijk van het volksleven waargenomen kunnen worden.

Een derde moeilijkheid vormen de grote veranderingen, die zich vooral na de tweede wereldoorlog op het gebied van de volksdevotie hebben voltrokken.

- 98 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 98

de heemkundige mag aan die kapel en haar onstaangegevens, haar bouwtrant, haar esthetisch voorkomen niet voorbijgaan ; voor de volkskundige is niet zozeer een daad van individuele verering of het bestaan van een kapel van belang, als wel de resonantie ervan in een gemeenschap en de roI die ze in die gemeenschap heeft als buurtbidplaats, als mei- of junikapel, als bedevaartdoel.

Het criterium aan de hand waarvan de beschrijver of onderzoeker derhalve kan bepalen wat tot het domein van de volksdevotie gerekend mag worden, kan globaal genomen als volgt worden omschreven a l l e uitingen met name houdingen, handelingen met inbegrip van de aanwending van materiële objekten, die volgens de gemoedstoestand of de overtuiging van de praktizerenden (dat zijn zij die er gebruik van maken) ontleend zijn of analoog zijn aan gegevens, die in eredienst of liturgie toegepast worden.

Sommige delen van deze bepaling behoeven wellicht enige toelichting. Met het onderscheid tussen gemoedstoestand en overtuiging heb ik duidelijk willen maken dat cle individuele praktijk gegrond kan zijn op persoonlijk besef en inzicht in de hoedanigheid van de volkscevotionele handeling, maar dat er daarnaast een soort van kollektief bewustzijn kan fungeren, waarbij de individuele handeling onwillekeurig wordt verricht, zonder er bij na te denken. Die clubbele mogelijkheid heeft dan een pendant in ofwel ontleend zijn aan, ofwel analoog zijn aan.

Met het eerste wordt bedoeld het rechtstreeks overnemen van elementen uit eredienst of liturgie, met het Iaatste dat de uitingen tot stand komen door vergelijking ermee of door nabootsing ervan. Het belangrijkste woord van cle bepaling is ongetwijfeld liet woord uitingen. Het impliceert dat er iets wordt gedaan, dat 'een daad wordt verricht. Om van volkskunde te kunnen spreken is liet niet voldoende dat er enige vorm van relatie tussen een gebeuren en het kerkelijk bekende wordt gekonstateerd. Ik verduidelijk dat met een paar voorbeelden.

Niemand betwist cle uitgesproken regule-

rende werking van het kerkelijk jaar en de kerkelijke feestdagen op het burgerlijk jaar.

Zo i s algemeen bekend dat het woord «kermis » ontstaan is uit « kerkmis », zijnde de viering van het patroonfeest van de lokale kerkheilige ; maar niettegenstaande hun oorspronkelijke relatie is kermisvieren geen uiting van volksdevotie. Voor de vrouw, die op Lichtmis pannekoeken bakt of de man die zich op Sint-Medard (8 juni) bezorgd afvraagt of het zal regenen, want dan regent, het nog zes weken, is de aanleiding weliswaar een kerkelijke feestdag, die hun denken konditioneert, maar die data hebben geen daad van volksdevotie tot gevolg, wel een profaan volksgebruik. Tenzij in een bepaaldegemeenschap op het feest van Sint-Medardus het volgende gebed in de mond wordt genomen : Sint-Medardus, heilige man, spaarons de regen als het kan, zesweken lang koud en nat dat deugt noch voor land noch stad.

Laat de wolken maar verdwijnen en het zonneleen schijnen, maak het weertje zoet en fijn, we zullen u erkentelijk zijn (1).

Zo is de viering van de fanfare, die haar teerdag met een mis ter ere van de H. Cecilia begint, een uiting van volksdevotie ; zodra echter de misviering achterwege wordt gelaten en zelfs aI noemen de muzikanten het feest nog steeds hun « cecilia », blijft alleen een traditioneel parallellisme tussen de •heiligenkalender en een volksgebruik over.

Wie de volksdevotionele uitingen bekijkt, zou die kunnen onderscheiden in wat ik gemakshalve zuivere en onzuivere uitingen noem.

Religieus zuiver noem ik de houding van deemoed en overgave, van vertrouwen en hulde, die de relatie van de gelovige tot God of Zijn heiligen kenmerkt, zowel in zijn individueel belevingsgedrag als door zich aan te sluiten bij dat van de gemeenschap. Die houding sluit het vragen en hopen niet uit, (1) M . BROECKHOVE, Weerkundige volkskalender voor hei Vlaamse land. Gent, 1959.

- 99 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 99

wel de zekerheid dat men het gevraagde zal verkrijgen.

Ze kan zich uiten in door de kerk en haar bedienaars gebezigde vormen en in plaatsen, die daartoe op een bijzondere wijze zijn ingericht of waar ook : de mis bijwonen, de sakramenten ontvangen, deelnemen aan de processie, de rozenkrans bidden in de parochiekerk, wanneer een buur overleden is, de kruiswegoefening doen, het angelus bidden, wanneer de klokken daartoe het teken geven, ter ere van Sint-Antonius de negen dinsdagen volgen, als fervent vereerder van SintJozef in de maand maart een aangepaste weesgegroet zeggen Wees gegroet Jozef, zoon van David, bruidegom van Maria, voedstervader van Jezus ; H. Jozef, bid voor ons, uw kinderen, nu en i n het uur van onze dood. Amen.

Ze kan zich ook uiten in persoonlijk geïnspireerde of door de traditie geijkte expressies : een kruisteken maken op een brood vooraleer het aangesneden wordt ; een kaars aansteken ter ere van de H. Geest, wanneer zoon of dochter een examen aflegt ; een gewijd palmtakje op het kruisbeeld in de woonkamer bevestigen ; de talrijke begeleidingsgebeden uit het (vroegere) volksleven, bij het zaaien, bij het palmen van het land, bij een onweer, bij het te slapen Ieggen van de kinderen of bij het sluiten van het huis : lk ga deuren en vensters sluiten, De engel is binnen, de duivel is buiten.

Met de goede God zal ik rusten ; Hij bevrijdt mij van kwade lusten en laat mij slapen onbevreesd.

In de naam des Vaders, des Zoons en des H. Geest (2).

Natuurlijk is het zo dat die zg. zuivere vormen i n de realiteit heel vaak bedreigd worden door een onvolwassen vorming, door sleur en uiterlijk vertoon ; dat er in de innerlijke overtuiging allerlei graden aanwezig zijn ; dat beleving uit gewoonte niet zo ver afstaat van een zich formeel aansluiten bij de groep uit vrees voor de sanktie van een (2) Volkskunde, 1935, blz. 142.

afkeurende openbare mening, die in cle decennia die niet zo ver achter ons liggen ongetwijfeld heeft gewerkt. Maar voor de waarnemer is innerlijke gesteldheid moeilijk te evalueren en hij is meestal verplicht af te gaan op uiterlijke tekens. Ik neem als voorbeeld het zg. « portionkelen », door een aantal gelovigen op Allerzielen beoefend : de portiuncala-aflaat kon/kan op die dag voor een zieltje in het vagevuur worden verdiend, telkens als men een andere kerk bezocht en aan dat voorschrift meenden sommigen te kunnen voldoen door even uit het kerkportaal naar buiten te stappen en dan weer naar binnen te gaan om een gebedenreeks op te zeggen. Formalisme is in dit voorbeeld zeker aantoonbaar, maar wie kan zich, behalve bij persoonlijke bevraging, uitspreken over de zuiverheid van de motivering ? Evenmin overigens in een geval als dat van de wielrenner, die vlak voor hij aan een moeiIijke tijdrit begint, een kruisteken maakt.

Religieus onzuiver kan men de houding noe• men, waarbij de waarnemer konstateert dal geprobeerd wordt God of de heiligen dienstbaar te maken aan het beoogde doel. Dat doel is een konkreet gedefinieerd goed, waarvan het verwerven afhangt van het verrichten van de handeling. Dit soort van bidden of handelen wordt gezien als oorzaak die het verwachte gevolg teweeg zal brengen.

Men hoeft hierbij niet noodzakelijk te denken aan een materieel goed. Zo heeft iemand gehoord dat wie twaalfmaal achtereenvolgens op een eerste vrijdag van de maand de mis bijwoont, niet zonder Iaatste sacramenten zal sterven en met dat vaste doel voor ogen neemt hij die regel in acht.

Of neem het in VIaanderen in vele varianten verbreide gebed, bekend onder de naam Goede-Vrijdagse paternoster : 't Is op ene goede vrijdag geschied dat onze Here Jezus lag in zwaar verdriet.

En onbelaan Onze Lieve Vrouw Moeder kwam daar gegaan.

Hij sprak tot Onze Lieve Vrouw : Moeder, ik lig hier zo heet, al in mijn bloed en in mijn zweet ;

- 100Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 100

er zijn nog vijf opene wonden, ze zijn noch gezalfd noch verbonden.

En is er vrouw of man die dees gebedeken vijfmaal lezen kan, die zal ik een bode zenden dril dagen voor zijn dood, Brij uren voor zijn ende, zijn zonden zijn hem vergeven, al waren zij nog zo groot (3).

Een in dit opzicht nog sprekender voorbeeld is het zg. Gebed van Keizer Karel.

De gebedstekst zelf is niet onkerkelijk, wel de omstandigheden waarin h i j geplaatst wordt en de opsomming van de vele gevaren naar ziel en lichaam waartegen hij bescherming geeft. Ten bewijze een stuk uit de Inleiding : Wie dit gebed dagelijks leest of hoort lezen, of over hem draegt, zal niet haastelijk sterven, noch in geen water verdrinken, noch in geen vuur verbranden, noch geen venijn zal hem hinderen (...).

Gelovigen met een voldoende gevormd onderscheidingsvermogen kunnen niet anders clan inzien dat dergelijke gebeden uit eigen kracht •het beloofde niet kunnen waarborgen.

Dat onderscheidingsvermogen mag evenwel niet bij iedereen verondersteld worden en bovendien wordt het misleid zowel door de titel « gebed » als door vermelding van een (fraudeleuze) kerkelijke goedkeuring. D e voornaamste reden voor gewettigd gebruik lijkt mij echter te zijn, dat de aanwending ervan Iigt binnen het gedragspatroon van de gemeenschap waarin cle gebruiker Ieeft.

De orthodoxie kan niet anders dan die middelen afwijzen en als « bij-gelovig » bestempelen. Ik heb bijgelovig tussen aanhalingstekens geplaatst om erop te wijzen, dat bijgeloof en orthodox geloof kerkrechtelijke categorieën zijn, geen volkskundige. Echt relevant is clat onderscheid voor de volkskundige niet, aangezien hij zich op het standpunt van de praktizerenden plaatst ; hij bestudeert het gehele volksgeloof zoals hij het ontmoet ; d e t e r m volksgeloof omvat overigens niet alleen godsdienstige of gods- • (3) Volkskunde, 1964, blz. 75.

dienstig-geïnspireerde uitingen, maar ook het profaan-magische (bijv. het geloof dat er weerwolven bestaan, en framassons die door de lucht vliegen).

De grens tussen zuiver en onzuiver is overigens vaak onvast. Tot een eind in deze eeuwzegden sommige mensen bij het zien van een gevaarlijke hond het volgende « gebed» : Maria die ging over 't land Met een palmtak in haar hand met de zeven psalmen in haar mond, daarmee bedwong zij de kwade hond.

Weg, weg van mij, gij kwade hond, gij op uw weg, ik op mijn weg, ter ere van Sint-Huibrecht (4).

Kan men dit nog aanvaarden als een uiting van naïeve vroomheid, dan is het toch moeilijker wanneer men het erbij behorende voorschrift leest : Wie een kwade hond zag aankomen, trok met de voet een kring op de grond, ging erin staan en zegde ...

In wezen is dat een magische handeling, die aan het gebed van Sint-Hubertus een totaal ander uitzicht geeft. lk heb met opzet bovenstaande afweerformule ter sprake gebracht, omdat ze aanleiding geeft tot het stellen van een paar vragen.

Ik ga u i t van het op vele plaatsen genoteerde gebruik dat iemand die wratten heeft bij een bezoek aan een kerk of een kapel zijn hand in het wijwater doopt- en zegt : Ik steek mijn hand in het wijwatervat, en die achter mij komt, die heeft mijn wrat.

Het medium dat de heilzame werking tot stand moet brengen is wijwater en zo gezien is dit gebruik volksdevotioneel. AIs handeling is het trouwens vergelijkbaar met het palmen van het Iand op Palmzondag of met het aanraken van het beeld van de bedevaartheilige. waarvan verwacht wordt dat het de wasdom zal verhogen, resp. het flui-

(4) J. V A N H AV E R , Nederlandse incantatieliteratuur, Gent, 1964, blz. 267.

- 101 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 101

dum van de heilskracht op de zieke zaI overbrengen.

Bij uitbreiding zouden formeel ook vele bezweringsformules tot de volksdevotie behoren, met name die waarin heiligennamen of bijbelsituaties worden gereciteerd of die welke vergezeld gaan van handopleggingen, kruistekens enz. Vele aflezers noemen hun teksten trouwens gebeden. Toch is het zo dat in de praktijk van het volkskundig onderzoek handelingen en teksten met medicinale aanwending bij de volksgeneeskunde worden ondergebracht.

Een tweede vraag betreft het duivelgeloof.

In de geschiedenis van het christendom kan over de reĂŤle aanwezigheid van Gods tegenspeler geen twijfel bestaan. Zeker voor mensen die tot voor enkele tientallen jaren in het onzevader nog baden : ÂŤ verlos ons van den kwade Âť. In de volksdevotie komt dat tot uiting in allerlei handelingen en gebeden om de duivel en alles wat aan hem toegeschreven wordt, op een veilige afstand te houden.

Een bekend middel is bijv. de Benedictusmedaille, die men zich in de kloosters van de Benediktijnen kon aanschaffen ; dat daarop een aantal Latijnse aanroepingen in ondoorzichtige letterwoorden voorkomen (o.m. VRS = vade retro satana = achteruit satan), heeft haar aanzien als amulet zeker versterkt. Deze medaille was ook werkzaam tegen hekserij, naast vele andere middelen : een witgekalkt kruis op de gevel boven een deur of een raam: een (stukje van de) paasnagel, onder de drempel begraven of als amulet gedragen ; de zg. heiligdommekens, hartjes o f kussentjes i n stof, Agnus Dei's (wassen plaatjes door cle paus gewijd), die vooral in vrouwenkloosters werden vervaardigd en in de woonkamer opgehangen. De kwade hand, beheksing van mensen en vee, werd door de kerk tegengegaan door exorcismen, dat zijn gebeden tot duiveluitbanning. BIijkbaar kunnen de middelen en gebeden tot afweer van hekserij dus tot de volksdevotie gerekend worden. Des te merkwaardiger is evenwel dat het beeld van de heks en van de hekserij dat uit de overtalrijke gegevens v a n onze volkssagen n a a r voor komt, e r g w e i n i g expliciet demonologi-

sche trekken vertoont.

Een derde vraag betreft de volksbedevaarten. Er is wel geen onderdeel van de volksdevotie dat zoveel aandacht heeft gekregen en waarover zoveel dokumentatie is verzameld, althans wat cle toestand aangaat in cle 19de 'en de eerste helft van de 20ste eeuw.

Die grote belangstelling kan verklaard worden. Vooreerst door het feit dat toen een organisch systeem van hemelse hulpverlening voor de meest uiteenlopende ziekten en noden van mens en dier bestond, wat op zichzelf aI een merkwaardig kultuurverschijnsel is. Wa t de waarnemers echter het sterkst heeft getroffen, is, dat volksbedevaarten gepaard gingen met een aantal verschijnselen, die op zuiver devotionele gronden niet verklaard kunnen worden. Driemaal rond kerk en beeld gaan met een ijzeren kroon op het hoofd ; spijkers (nagels) offeren tegen zweren, die nagelgaten genoemd worden : cle geofferde kip, die teruggekocht wordt, zodat ze thuis het pluimvee kan beschermen : het toepassen van een soort van godsoordeel met linnen van de zieke in een gewijde bron ; het meebrengen van bidprentjes-die-geraakt-hebben-aan-het-beeld-van-de-heilige, v a n een zakje gewijde grond dat men onder zijn hoofdkussen moet Ieggen of in de stal begraven, van gewijd touw of lint dat men de zieke zal ombinden : het zijn maar enkele markante voorbeelden uit de overvloed van marginale praktijken, die .-, en dat is op zijn minst eigenaardig alleen met de steun van cle lokale geestelijkheid konden voortbestaan.

Voor de kennis van de volkspsychologische wetmatigheden, die we trouwens ook in cle volksgeneeskunde aantreffen, zijn die gegevens van groot belang. Niemand twijfelt eraan dat ze tot het bedevaartwezen en dus tot de volksdevotie behoren. Hier en daar blijven elementen ervan voortbestaan, hoe sterk de bedevaartpraktijk thans ook teruggelopen is.

In sommige plaatsen hebben zich. zij het met de nodige aanpassingen, groter opgezette manifestaties gehandhaafd. I n oorsprong e n i n t e n t i e z i j n z e zeker volksdevotioneel, maar doordat ze in h u n regio o f zelfs

over het hele land weerklank hebben gevon-

- 102 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 102

den, is hun toeristische betekenis sterk toegenomen. lk citeer bij wijze van voorbeeld de Pauwelviering in Galmaarden, de Fiertel in Ronse, het Evermarusspel in Rutten en de paardenprocessie in Hakendover.

Ze zijn in zekere zin geestelijk verwant met de uitbeelding van bijbelse taferelen als bijv. de Voetwassing in Rupelmonde en de Palmprocessie in Hoegaarden, en met manifestaties die a.h.w. zinnebeelden geworden zijn waarmee een stad of haar bevolking zich identificeert : de Virga Jessefeesten in Hasselt, O.-L.-Vrouw van Hanswijk in Mechelen, d e boetprocessie i n Veurne, cle H. Bloedprocessie in Brugge.

Tussen die indrukwekkende, massaal beleefde en bekeken konkretiseringen en veraanschouwelijkingen, die blijkbaar tegemoet komen aan een verlangen van de Vlaamse aard, en de eenvoudige individuele daad van een kruisteken hij het opstaan Iigt de hele gamma van cle volksdevotie.

II. ENKELE BEMERKINGEN Tot nog toe heb ik geprobeerd enig inzicht te verschaffen in het begrip volksdevotie en in cle conplexiteit van haar verschijnselen.

Even noodzakelijk is dat op een iets systematischer manier een overzicht wordt gegeven van wat in concreto voor een heemkundige onderwerp van belangstelling, verzameling en onderzoek kan zijn.

Vooraleer ik daartoe overga, toch nog een paar opmerkingen van algemene aard.

1. B i j de voorbeelden die tot nog toe zijn gegeven, zal menige lezer de bedenking hebben gemaakt dat een aantal ervan onherroepelijk tot het verleden behoort. Dat is uiteraard geen reden om ze onvermeld te laten. Het verleden beter te leren kennen is een van de opdrachten van volkskunde en heemkunde. Een historisch reliëf ontbreekt evenwel in deze bijdrage, omdat « verleden » beperkt is tot de periode, die de oudsten onder ons uit eigen ervaring nog kennen. Het voordeel van die beperking is dat gemeenschappelijke kennis van twee perioden een

vergelijking met de huidige toestand gemakkelijker maakt. Want ook het heden moet onderwerp van onderzoek zijn. Niet alleen omdat de geslachten, die na ons zullen komen, betrouwbare en gedetailleerde beschrijving en interpretatie op prijs zullen stellen, maar vooral omdat de kennis van de huidige kultuurtoestand waardevol i s op zichzelf.

Wij moeten oog hebben voor de veranderingen waarvan wij getuige zijn en proberen er demechanismen van op te sporen en te verklaren.

Van het feit van die veranderingen in het domein van de volksdevotie hoef ik wel niemand te overtuigen. Jonge mensen hebben heel wat moeite met de duiding van begrippen als quatertemper, vigiliën, Sint-Jansevangelie, lange vespers enz. en het gaat daarbij tegelijk om een verandering in terminologie en om veranderde strukturen en houdingen. Ook de toestand van nu is belangrijk. Zo is het bijv. jammer dat we over geen cijfermateriaal beschikken over de huidige stand van zaken in cle volksbedevaarten, want dat is noodzakelijk, wil men een juiste evaluatie kunnen maken. Voor nagenoeg elk onderdeel van de volksdevotie zou de vraag gesteld moeten worden naar de verschillen tussen (een gedateerd) vroeger en nu, met telkens vermelding van de verschillen binnen maatschappelijke standen en groepen.

2. B i j de inventarisatie van een gegeven als volksdevotie is ikonografische ondersteuning onontbeerlijk. Het moderne onderzoek moet meer gebruik maken van moderne technische middelen : foto, film, geluids- en video-apparatuur. Bovendien is opsporing én kopiëring nodig van eerder op de band of op film vastgelegd materiaal, dat een grote ciokumentaire waarde kan hebben en meestal perfekt dateerbaar en lokaliseerbaar is.

3.— 1k heb gemeend de noten in deze bijdrage te mogen beperken tot een paar bronvermeldingen. De bibliografie over volksdevotie is zo overvloedig, dat ze ettelijke bladzijden in beslag zou nemen. Ik neem aan dat de lezers van dit tijdschrift het bestaan ken-

- 103 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 103

2. — De vieringen in het kerkelijke leven (met pre- en postconciliaire benamingen) --- zondagmis (aantal, tijdstippen), weekdagmis ; vespers en lof ; 4. I n deze bijdrage is, als van iets vansakramenten : doopsel (sloopvont, doopzelfsprekends, uitgegaan van het rooms-kathoformules) ; de zegening van de moeder of lieke geloof. Dat zal voor de meeste lezers kerkgang ; eerste kommunie, plechtige geen te verdedigen stelling zijn. Toch wil ik kommunie en vormsel (voorbereiding, cagraag beklemtonen dat daar waar andere getechismus ; zondagschool) •; huwelijk organiseerde gezindten o f godsdienstige (voorbereiding, biechtbriefje, cle roepen, groepen bestaan, die evenveel aandacht verring aan welke hand) ; de laatste sakradienen. Een studie omtrent hun devotionele menten, de bediening of berechting, de kenmerken kan m.i. alleen tot resultaat leigewijde kaars ; den, mits er een behoorlijke voorkennis aanbegrafenis : het luiden van de klokken, wezig is of indien gerekend kan worden op de rozenkrans, vigiliën en absoute, damesde medewerking van competente personen uit mis, begrafenismis, nadienst, jaarmis, derde behandelde groepen, die de beleving van Ligsten, jaargebed ; grafzerken en obiits ; binnen-in hebben ervaren of voldoende kensakramentaliën en wijdingen : wijding en nen. oplegging van de as ; wijding van palm en gebruik ervan ; wijding van water en III. WERK VOOR DE HEEMKUNDIGE voor welk gebruik in het volksleven ; wijHier volgt dan het beloofde overzicht (zoncling van Sint-Hubertusbrood en voorder aanspraak op volledigheid). schriften om het te eten ; wijding van de zee, van het bos, van jagers en honden, 1. — Het kerkgebouw en zijn stoffering : van huisdieren, van voertuigen en sche—We beginnenbij de centrale plaats van pen ; de lokale eredienst. Bij velen is de beandere door d e kerk georganiseerde IangsteIIing voor het kerkgebouw eenzijplechtigheden : de jaarlijkse processies dig historisch ; ten minste even belang(groepen, processiewegen, rustkapellen, rijk is zijn funktie in de praktijk van het versiering van straten en huizen), de godsdienstig leven van de gemeenschap kruisdagen ; de (tienjaarlijkse) missies en en de mannier waarop het daartoe wordt de Iiederen die gezongen werden ; cle geaangekleed ; durige aanbidding ; de verering van het precieze beschrijving van het kerkinteH. Hart (eerste vrijdag, bond van het rieur, het koor, de altaren, het gestoelte H. Hart, oprichting van H.-Hartbeelden. of de dis, de armendis, cle preekstoel, de H.-Hartstraten) ; meiviering ; feest van biechtstoelen, de lambrizering, de kruisChristus-Koning ; d e gulden m i s ; h e t weg, de glasramen, het orgel, cle klokken 40-urengebed ; de negen dinsdagen van met hun opschriften ; heiligenbeelden Sint-Antonius, (met offerblok of niet), schilderijen, kruisbeelden ; de sakristie en de reserve : ge- 3 . — Bedienaars en helpers van de waden ; cibories, kelken, monstransen en eredienst : ander vaatwerk ; kandelaars en flamboupastoors (inhalingen), onderpastoors en wen ; reliekhouders en -schrijnen (ook kapelaans ; koster ; kerkbaljuw of suisse ; niet meer gebezigde, soms dubieuze reliede stoelenzetter en de stoelvrouw ; cle kolken) ; processiebennodigdheden en vaanIektanten en hun kollekteschalen ; roepindels ; liturgische boeken en handleidingen gen uit de eigen gemeenschap, eremissen voor priesters. akties voor missionarissen. nen van de 34 delen van de Nederlandse Volkskundige Bibliografie en van de overzichten in de Jaarboeken van de Kon. Belgische Commissie voor Volkskunde.

- 104 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 104

4. — Andere gebouwen, instellingen of dokumenten :

avondgebed, wijwatervat en kruisje ; gebed bij overlijden van buur of kennis ; huisversiering : fcruisbeelden in Iles, op - een klooster, een abdij of een vestiging voet, onder stolp (met of zonder lijdensvan een kloosterorde ter plaatse ; werktuigen o f randversiering) ; Ecce kapellen, gevelbeelden, veldkruisen ; Homo, God ziet mij, borduurwerk (Geverslagen : bisschopsverslagen, dekanale loofd zij Jezus Christus), Agnus Dei's verslagen ,de notulen van de kerkfabriek, (herkomst), besloten hofjes, Kindje Jezus van de parochiereel ; het parochieblad als van Praag, d e kerststal ; beelden en beschrijving van het dagelijkse parochiale prenten van voorkeurheiligen (H. Antoleven ; nius, H. Rita) en bijzondere weldoeners broederschappen en verenigingen : leden(Broeder Isidoor, het heilig paterke) ; registers, statuten, aktiviteiten, vlaggen. gebruiksvoorwerpen aangekocht ter wille ijveraars ; Mariakongregatie, Marialevan hun godsdienstige thematiek (wafel.gioen, Eucharistische Kruistocht, Derde ijzer, koekplank, kaarsepan) o f meegeOrde ; plaatselijke afdelingen van kathobracht uit bepaalde heiligdommen en al of lieke jeugdbewegingen, volwassenenvorniet kitscherig (ringen, sierspelden, bordming, derde leeftijd (ontstaan, leden, akjes, heiligenbeelden met muziekdoos) ; ties, vlaggen en wimpels) ; verenigingen huiselijke gebruiken : adventkrans in de met een profaan doel, die zich onder de woning of aan de deurknop buiten, bidbescherming van bepaalde heiligen plaatden op Goede Vrijdag 3 uur, inzegening sen en deelnemen aan parochiale vierinvan een nieuwe woning, intronisatie van gen (muziek-, toneel-, turngezelschap ; het H. Hart ; de vastenbeleving ; schuttersgilden). persoonlijke devotionalia : skapulier of 5. — Het bedevaartwezen : skapuliermedaille, bidprentjes, prentkaarten (Aan de voeten van O.-L.-Vrouw heb beschrijving van de voorschriften voor het ik voor u gebeden), rozenkrans (de gewone goed volbrengen van de plaatselijke bedemet vijf tientjes), rozenkrans van 0 . -L.vaart : rondgaan, offeren, verering van de Vrouw van 7 Weeën, gebedenboeken (uit relikwie, novene, bijzondere tijdstippen de minder of meer beduimelde toestand van de begankenis, dokumenten (affiche, van de bladen of uit de plaats waar zich bedevaartboekje, bidprentjes, bedevaartbidprentjes bevinden, kan men zich een vaantjes, litanieën, bedevaartliederen, mebeeld vormen van de persoonlijke gebedsdailles, ex voto's, votiefschilderijen, mirakeuze van de bezitter). kelboekjes (meenemen van gewijd water, gewijd zout, gewijde linten) ; 7. - Volksgebeden • van belang is eveneens na te gaan welke plaatsen vanuit de eigen gemeenschap - mondeling overgeleverde gebeden, vaak in rijmvorm, ter begeleiding van allerlei `oorden/werden bezocht in geval van geeshandelingen en gezegd met een konkreet telijke of materiële nood (kloosters, abdoel (om tijdig wakker te worden, avonddijen ; volksbedevaarten voor ziekten en gebed tegen kwade dromen, om een goede noden van mens, cher of gewas) en welke dood te sterven) ; gebruiken daarmee gepaard gaan ; - schriftelijk overgeleverde en zg. krachtige • devotionele tochten te voet of per reisgebeden, hetzij in verdedigbare gebedsbus naar mariale en andere heiligdomvorm (het gebed van de 7 sloten ; passiemen gebeden tot cle 5 wonden, de zijdewonde, 6. - Volksdevotie in liet gezin : de doornenkroon), hetzij als beloftegebeden tot afweer van ziekten en gevaren • gebedsmomenten : de gezamenlijke rozengebed van Keizer Karel, Gelukzalige krans, de rozenkrans uit het kerkboek. het - 105 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 105

God aIIeen ; twee, de twee stenen tafelen ; drie, drie patriarchen » enz. ; parodiërende gebeden o f vervormingen van onzevader en weesgegroet, van litanieën.

Huiszegen, Openbaring van de H. Brigitta, en allerlei hemelbrieven en brieven aan de paus gezonden) ; kettingbrieven die een bedreiging bevatten voor wie de tekst niet verder verspreidt; didaktische gebeden (of Iiederen) over cle godsdienstige lering ; het geestelijk kaartspel, telgebeden als « Eén i s één, één

Sirit-Bavolaan 7 1730 Zelltk.

J. Van Haver.

4 4

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4 4 4

4:0:4:4:¢:4:4:4:4:4:4:e:¢:4:4:4:o:o:o:a:o:•:4:4:4:4:a:o-:a:a:o:¢: :o:a:o:o: •:¢:o:o: •:a: •:4: :

12/13 september 1987 - Herinnering 100 jaar beeweg LIEVENSKAPEL

- 106 Hobonia - 23ste jaargang - nr. 3 - juli 1994 - p. 106