Sint-Jozef Hoogboom Geplande uitbreiding Raymond Roelands Inleiding De kerk na W.O. II Tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 werd de kerk erg beschadigd. Op 29 mei 1944 was pastoor Van Mechelen zelfs getuige van het wegnemen der klokken. Dit alles was te veel voor hem! Op 11 februari 1948 werd hij rector van de Zusters van het H. Hart-van-Maria te Kapellen. Hij overleed er op 2 februari 1950 en werd begraven op het kerkhof van Hoogboom. Pastoor Jan-Augustijn Van Mechelen werd te Turnhout geboren op 13 september 1880. Zijn priesterwijding ontving hij op 6 juni 1903 en op 26 april 1904 werd hij onderpastoor in Kapellen. Op 2 mei 1925 werd hij benoemd tot pastoor van Hoogboom, waar hij al snel een graag geziene figuur werd, die begaan was met zijn kerk en zijn parochianen. Op 10 augustus 1947 werd de eerste parochiezaal van Hoogboom - zaal "EXCELSIOR" - plechtig ingewijd. Ze was o.a. het resultaat van het organisatietalent van Alfons Van Broeckhoven en de geldelijke steun van vele milde schenkers. De opvolger van pastoor Van Mechelen, Hendrik-Petrus-Antoon pastoor Greeve zag het levenslicht te Antwerpen op 28 mei 1895. Hij volgde de handelsschool Sint-Norbertus en de Latijnse humaniora bij de Eerwaarde Paters Jezuïeten. Daarna volgde hij het Klein- en het Groot-Seminarie. Hij werd priester gewijd op 11 april 1920 en was vanaf 7 november 1919 professor aan het Sint-Jozefsinstituut in Ternat. Van 1926 tot 1929 was hij leraar van de 5de Latijnse aan het SintGummaruscollege te Lier. Na tien jaar onderwijs werd hij in 1929 benoemd tot pastoor in de parochie van Lint waar hij zich inzette voor vele kringen en verenigingen. Na 1 jaar werd hij overgeplaatst naar de parochie St.-Michiels te Antwerpen om daar de jeugdwerking uit te bouwen. Op 14 maart 1948 werd hij benoemd tot pastoor van Hoogboom waar hij tot zijn overlijden op 5 juni 1964, zou verblijven. Zijn lichaam werd bijgezet op het kerkhof van Hoogboom. Pastoor Greeve was wel één van de meest actieve parochieherders die Hoogboom gekend heeft. Mede door de grote beschadigingen tijdens de oorlogsjaren viel er heel wat te herstellen aan de kerk. De hierna vermelde werken werden onder zijn impuls uitgevoerd.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
1
Geplande uitbreiding
Nieuw Orgel Op 1 mei 1949 werd een eerste hammondorgel ingespeeld.
Ruwbouwwerken Na de voorlopige herstellingen, onmiddellijk na het oorlogsgeweld, werden de definitieve herstellingen aan de gebouwen, samen met een aantal verbeteringswerken, in eigen beheer uitgevoerd. De belangrijkste verandering was het afkappen van de bepleistering van de muren en het inbouwen van de gepolychromeerde kruiswegstaties. Al deze werken waren goed voor een som van 65.987 fr. Bemerk op de linkerfoto de kruiswegstaties opgehangen tussen de ramen.
Enkele voorbereidende schetsen
Kruiswegstaties
In 1950 werd, als gevolg van de geleden oorlogsschade, een aanbesteding gedaan voor de verschillende bouw- en schilderwerken, de hernieuwing van de glasramen en de vervanging van de verdwenen klokken. De binnenmuren werden door plaatselijke medewerkers afgekapt en de kruisweg werd ingemetseld.
Vernieuwing van de klokken in 1953 Op 29 mei 1944 werden de twee oorspronkelijke klokken door de Duitse bezetter weggehaald uit de toren en vervangen door een kleine noodklok. In 1953 werden vier nieuwe klokken gegoten door de klokkengieterij P. Bauwens-Goossens uit Gent. Voor het ophangwerk werd een som van 44.326 fr. betaald en voor de 4 klokken werd samen 161.944 fr. neergeteld.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
2
Geplande uitbreiding
De grootste klok heet "Maria Onbevlekte Ontvangenis". Ze weegt 885 kg en heeft "fa kruis" als toon. Ze wordt, samen met klok 2 en 4, gebruikt bij sterfgevallen en lijkdiensten. Met Allerzielen worden de vier klokken samen geluid. De tweede klok, genaamd "Joseph", weegt 522,5 kg en heeft "fa" als toon. Ze wordt op zaterdagen, zondagen en bij huwelijksvieringen vóór de missen geluid. De derde klok, "Pius", weegt 386 kg en heeft "si" als toon. Ze wordt gebruikt bij het luiden van het Angelus. De vierde klok, met naam "Eduardus", weegt 259,5 kg en heeft "do kruis" als toon. Ze wordt, samen met klok 1 en 2, gebruikt bij sterfgevallen en lijkdiensten.
Vervanging van de glasramen in 1954 Bij de oprichting van de kerk werden de ramen voorzien van eenvoudig glas. Dit voorlopig glas werd in 1899 vervangen door brandglasramen, ontworpen door de firma Stalins en Janssens uit Antwerpen. De meeste van de oorspronkelijke glasramen werden tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 volledig vernield. Ze werden na de oorlog vervangen door gewoon vensterglas. In het "bijzonder lastenkohier betrekkelijk het uitvoeren van werken van herstel van oorlogsschade aan de parochiale kerk Sint-Jozef te Ekeren Hoogboom" lezen we: "De ramen op plan genummerd van 1 tot en met 24, en van 29 tot en met 42 stelden vroeger een of meer bepaalde heiligen met de hun toegeschreven eigenschappen of handelingen voor, vervaardigd in gebrandschilderd loodglas, aangevuld met ingewikkelde architectonische motieven en Latijnse teksten in gothische letters. Van deze voorstellingen en heiligen kan door de grote vernieling de juiste naam of toedracht niet meer opgegeven of gereconstrueerd worden. De rosacen erboven vertoonden koppen en emblemen van ingewikkelde aard."
HOBONIA - Sint Jozefskerk
3
Geplande uitbreiding
De oorspronkelijk afgebeelde heiligen hebben we toch kunnen terugvinden. Hobonia heeft zelfs de hand kunnen leggen op drie originele ontwerpen van de glazeniers Stalins en Janssens, die in 1899 de glasramen ontwierpen. Het rechter ontwerp is dat van de doopvont nr. 28 Voor de nieuwe glasramen werden ontwerpen gemaakt door vier bekende Belgische glazeniers. Lot I werd toegewezen aan J.B. Jacobs voor de prijs van 242.642 fr. Dit zijn de ramen 33 tot en met 42, ze stellen het leven van Jezus, Maria en Jozef voor. De plaatsing werd beëindigd op 3 mei 1955. Lot II werd toegewezen aan Jos Hendrickx voor de prijs van 79.445 fr. Dit zijn de ramen 29 tot en met 32, ze stellen de vier kardinale deugden voor. De plaatsing werd beëindigd op 6 januari 1955.
Lot III werd toegewezen aan Marc De Groot voor de prijs van 154.228 fr. Dit zijn de ramen 11 tot en met 22, ze stellen de zeven lichamelijke werken van barmhartigheid voor. De plaatsing werd beëindigd op 15 maart 1955. Lot IV werd toegewezen aan Jan Wouters voor de prijs van 154.228 fr. Dit zijn de ramen 1 tot 10 en 23 en 24 op het plan, ze stellen de zeven geestelijke werken van barmhartigheid voor. De werken hiervan werden beëindigd op 12 oktober 1956. HOBONIA - Sint Jozefskerk
4
Geplande uitbreiding
De ramen van de bergplaats, de sacristie en de toren, bij de aanbesteding aangeduid als loten V en VI, werden versierd met meetkundige figuren, geplaatst door de firma Nuyens. Deze werken werden beëindigd op 26 november 1954 voor de prijs van respectievelijk 19.617 fr. en 32.416 fr. raam nr. 25: raam nr. 26: raam nr. 27: raam nr. 28:
Sint-Norbertus die de monstrans draagt en de ketter Tanchel verplettert (gerestaureerd uit het oorspronkelijke raam). H. Franciscus van Assisië, die boete doet (gerestaureerd uit oorspronkelijk raam). O.L.V. van de Rozenkrans, die tot bidden aanmaant (gerestaureerd uit oorspronkelijk raam). H. Petrus die de sleutels der hemelpoort houdt (gerestaureerd uit oorspronkelijk raam).
De ramen nummers 43 tot en met 52: al deze ramen zijn versierd met meetkundige figuren. De tien rozetten met hoofden van heiligen, die bovenaan in de middenbeuk geplaatst werden, zijn originele glasramen, ontworpen door Stalins en Janssens in 1899. Balkon in 1956
Het ontwerp van het nieuwe balkon
Bij de ruwbouwwerken dienen we ook de uitbreiding van het hoogzaal te rekenen. Hiervoor werden de werken toegewezen aan de firma R. Staut van Brasschaat voor een som van 184.482 fr. De werken werden beëindigd op 18 oktober 1956.
Schilderwerken De kerk had ook een dringende schilderbeurt nodig. De werken hiervoor werden uitgevoerd door de firma René Oomen uit Hoogstraten voor een bedrag van 34.855 fr. Vanaf 14 mei 1957 kon de prachtig geschilderde en herstelde kerk opnieuw in gebruik genomen worden.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
5
Geplande uitbreiding
Verwarming In 1956 werd de buiskachel, die tot dan de kerk verwarmde, vervangen door een centrale verwarmingsinstallatie met geruisloze luchtstroom. Er werd toen gekozen voor een stookolieketel, die geplaatst werd door de firma USIMEX voor de prijs van 124.000 fr. De brander werd geĂŻnstalleerd in de kelder, die zich onder de Mariakapel bevindt. De kelder en de verwarmingskanalen werden gebouwd door de gebroeders Van den Bleeken uit Kapellen, voor de ronde som van 40.000 fr. (hun bieding bedroeg 73.990 fr.). Tevens werd een nieuwe vloer gelegd op het hoogkoor. De tegels werden aangekocht voor 8.514 fr. en het leggen ervan kostte 6.010 fr.
Een nieuw uurwerk voor de kerktoren Nadat werd vastgesteld dat het bestaande uurwerk verouderd was en op meerdere plaatsen slijtage vertoonde, besliste de kerkfabriek op 3 maart 1957 om het te vervangen door een modern elektrisch torenuurwerk. Van zeven aangeschreven firma's was Charles Baeten uit Antwerpen de laagste bieder, met een bedrag van 77.100 fr. Het werd een modern elektrisch uurwerk van het type "Korfhage" met drie verlichte wijzerplaten en wijzers met aansluiting op het gemeentelijk verlichtingsnet. De wijzerplaten, met een diameter van 1,50 m hebben massieve, roodkoperen Romeinse cijfers met een hoogte van 18 cm. Het uurwerk heeft een automatische opwind-installatie. De kast rond het uurwerk werd gemaakt door de firma Ritzen voor een bedrag van 2.061 fr. Het uurwerk is heden ten dage nog steeds operatief. Het werd steeds uitstekend onderhouden door onze koster en door uurwerkmaker P. De Schutter uit Kapellen.
Vervanging van de oude stoelen Nadat de plannen voor de verbouwing van de bestaande sacristie tot ruimere winterkapel, door de drie hoge commissies van bisdom, provincie en staat, in 1959 werden goedgekeurd, was de tijd rijp om aandacht te besteden aan het bemeubelen van kapel en kerk. Een proef met een tijdelijke houten vloer, "om tegemoet te komen aan de sterk opgevende kilte in de door vele bomen ingesloten en van de zon beroofde kerk", werd door de gelovigen goed bevonden en daarom besloot de kerkraad een prijsvraag te doen. Na vergelijking van de prijsbiedingen werd op 3 juli 1960, door de kerkraad, goedkeuring gegeven aan de firma Frans Theuns-Hendrickx uit Essen voor het plaatsen van vaste kniel- en zitbanken. De voorgestelde banken waren in de geest van de bestaande gotische meubelen van de kerk en waren onder meer te zien in de parochiale kerk van Ossendrecht en de dekenale kerk van Essen. In december 1961 was de plaatsing van de plankenvloeren en de eiken zitbanken - 210 plaatsen voltooid voor de totale prijs van 195.260 fr.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
6
Geplande uitbreiding
Foto genomen in 1962 kort na de vervanging van de kerkstoelen door bidbanken.
Hier bemerken we ook de houten communiebanken, die het hoogkoor afsluiten van de rest van de kerk. Ze verdwenen na het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, ook wel bekend als Vaticanum II, dat werd gehouden van 11 oktober 1962 tot 8 december 1965. Nadien werd ook een nieuw altaar geplaatst zodat de priester met het aangezicht naar de gelovigen stond. ' Hier zien we onze kerk met de oude kerkstoelen
Verlaging van de preekstoel Alhoewel pastoor Greeve beschouwd werd als de pastoor van de “rijken” - hij ging steeds geld bedelen bij de welgestelde parochianen - wilde hij toch ook dichter bij zijn parochianen staan terwijl hij zijn preek hield tijdens de misvieringen. Zijn preek begon bijna altijd met een Latijnse inleiding en een verstaanbare verklaring ervan, maar telkens was er ook de zeer duidelijke boodschap naar zijn parochianen: - Niet werken op zondag - Zondagplicht niet vergeten - Omhaling niet vergeten en geen knopen in de schaal leggen, - En zo meer
Vergelijk beide foto’s.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
7
Geplande uitbreiding
Na alle voorgaande werkzaamheden als gevolg van de oorlogsschade en verbetering van “zijn” kerk vond hij het nodig de preekstoel lager te plaatsen en dus dichter bij de gelovigen te staan. Omstreeks 1950 werden twee treden van de trap verwijderd om de preekstoel een 50 cm te laten zakken. Het klankbord bovenaan werd eveneens 50 cm lager gehangen. In die periode werden ook de heiligenbeelden, die aan elke pilaar hingen met het gelaat naar de middenbeuk, 45 graden verplaatst zodat alle beelden beter te zien waren door alle kerkgangers. Het resultaat zien we nog aan het beeld van de Heilige Familie tegenover de preekstoel; het enige beeld dat overbleef na het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie. Toen verdwenen vele beelden in de grond van de tuin van de pastorij. Pastoor Greeve was ook een man van symbolen. Zo liet hij een gelijkzijdige driehoek aanbrengen nabij de rails van de liturgische doeken naast het hoofdaltaar, als symbool voor de Heilige Drievuldigheid.
Pastoor Greeve, "de architect” Uitbreidingsplannen Pastoor Greeve was "de" architect bij al deze herstellingen en vernieuwingen; maar niet alleen de herstellingen van de oorlogsschade lagen hem nauw aan het hart, ook de kwaliteit van de godsdienstbeleving was één van zijn grootste bekommernissen. Omdat de grote kerk in de winter moeilijk te verwarmen was begon hij reeds vanaf 1955 plannen te maken voor het bijbouwen van enkele kleinere ruimten. 1. Pastoor Greeve gaf nog dagelijks catechismusonderricht in de grote kerk, maar in de winter was het verwarmen van die grote ruimte te duur, vandaar zijn idee om een kleinere "winterkapel" bij te bouwen op de plaats van de sacristie, aan de zonzijde 2. De sacristie zou verhuizen naar de noordzijde waar ook een kelder voorzien was voor de warmelucht-verwarmingsinstallatie. De oppervlakte zou overeenstemmen met deze van de nieuwe winterkapel. De kosten voor de nieuwe sacristie en winterkapel werden aanvankelijk geraamd op +/- 275.000 F. 3. De ruimte van de bestaande doopvont was onvoldoende om er al de familieleden van de dopeling te ontvangen, vandaar het idee om naast de bestaande doopvont een ruimte bij te bouwen. 4. Om de symmetrie te behouden zou naast de trap naar de zolder eenzelfde ruimte zoals die van nieuwe doopvont bijgebouwd worden, die kon dan als bergruimte gebruikt worden. De vele schetsen en voorlopige plannetjes zijn hiervan het bewijs.
Liggingsplan van onze kerk
HOBONIA - Sint Jozefskerk
8
Geplande uitbreiding
1955 Na heel wat voorbereidende schetsen werd in 1955 een eerste aanvraag ingediend voor uitbreiding en verplaatsing van de sacristie. De bestaande sacristie zou vergroot en omgebouwd worden tot catechismuslokaal. Architect Ferdinand Decoster uit Mechelen deed de aanvraag:
HOBONIA - Sint Jozefskerk
9
Geplande uitbreiding
HOBONIA - Sint Jozefskerk
10
Geplande uitbreiding
Voor het Aartsbisdom Mechelen was het ontwerp ontvankelijk mits enkele kleine wijzigingen:
HOBONIA - Sint Jozefskerk
11
Geplande uitbreiding
Voor de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen was het ontwerp niet ontvankelijk.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
12
Geplande uitbreiding
HOBONIA - Sint Jozefskerk
13
Geplande uitbreiding
De kerkfabriek stuurde op 4 september 1955 een uitvoerig antwoord op de opmerkingen van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen:
HOBONIA - Sint Jozefskerk
14
Geplande uitbreiding
Voorontwerp deur catechismuslokaal
Schets van het altaar in het nieuwe catechismuslokaal en winterkapel
HOBONIA - Sint Jozefskerk
15
Geplande uitbreiding
In het kader van de bestrijding van de heersende werkloosheid verzond het provinciebestuur van Antwerpen op 10 april 1958 een verzoek aan de openbare besturen om een opgave te doen van geplande werken, waarvan het dossier nog niet afgewerkt was. Hierop reageerde de kerkraad van Sint-Jozef Hoogboom met volgend schrijven:
HOBONIA - Sint Jozefskerk
16
Geplande uitbreiding
Op 4 november 1958 zond de kerkfabriek opnieuw een brief aan de Koninklijke Commisie van Natuur en Stedeschoon i.v.m. aangepaste plannen met de hoop op een spoedige goedkeuring van het definitief ontwerp. Ondertussen werden de werkzaamheden van architect Decoster overgenomen door architect Fr. Laporte.
Waarop de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen liet weten dat een goedkeuring van de hogere overheid geen probleem zou zijn.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
17
Geplande uitbreiding
Ondanks de goedkeuring op 20 december 1959 van het ingediend ontwerp, droomde pastoor Greeve verder van een nog groter project. Om de symmetrie van het gebouw te behouden stelde hij voor om ook de bestaande doopvont te vergroten en aan de andere kant een bergplaats bij te bouwen. Dit voorstel stuurde hij op 25 oktober 1959 reeds naar Mgr. Theeuw, voorzitter van de Diocesane Commissie voor monumenten. De commissie had enkel bezwaren in verband met het voorziene torentje boven de winterkapel.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
18
Geplande uitbreiding
HOBONIA - Sint Jozefskerk
19
Geplande uitbreiding
HOBONIA - Sint Jozefskerk
20
Geplande uitbreiding
HOBONIA - Sint Jozefskerk
21
Geplande uitbreiding
HOBONIA - Sint Jozefskerk
22
Geplande uitbreiding
HOBONIA - Sint Jozefskerk
23
Geplande uitbreiding
Daarop stuurde pastoor Greeve een brief aan de Commissie van Natuur en Stedenschoon van de Provincie Antwerpen om zijn standpunt betreffende het voorgestelde torentje te verdedigen.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
24
Geplande uitbreiding
HOBONIA - Sint Jozefskerk
25
Geplande uitbreiding
Al vlug, namelijk op 20 december 1959, gaf de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen ook haar goedkeuring voor de uitbreidingswerkzaamheden
HOBONIA - Sint Jozefskerk
26
Geplande uitbreiding
Architect Verschueren stelde in 1962 nog een prijsraming op voor de geplande uitbreidingen. Voor een geraamde kost van 943.396,50 BF zouden aannemers gezocht worden.; Tot uitvoering van deze werken zou het niet meer komen. Pastoor Greeve overleed op 5 juni 1964 en geld was toen niet beschikbaar.
HOBONIA - Sint Jozefskerk
27
Geplande uitbreiding