Een generaal te Hoogboom Constant Willaert Marc Brans 1. De familie Willaert Pierre-Antoine-André Willaert (1796 – 1885) huwt met Francisca-Cathérine de Wael (18081878), ze krijgen 6 kinderen: 1. Stéphanie (Fanny) 1831-1915 (blijft ongehuwd) 2. Mathilde 1833-… huwt met kolonel ridder de Schrynmakers 3. Albert 1835-1911 (hieronder) 4. Mélanie 1836-1915 5. Constant (volgt) 6. Anne-Thérèse 1841-… (gehuwd met … Koenaart) De eerste zoon van Pierre en Francisca heet Albert. Hij huwt met Henriette Pauwels, waarmee hij twee kinderen heeft: 1. Henri (geen data bekend), handelaar in ivoor, woont te Antwerpen, gehuwd met Fernande de Wael. Zijn zoon Pierre Willaert (30 juni 1890-1958, gehuwd in 1921 met Elisabeth van Haaren) bewoont vanaf 1923 de woning aan het Hoogbooms Kruis. 2. Georges (geen data bekend), gehuwd met Jeanne Mercier, één dochter Anne. Hun tweede zoon, Constant, gaan we nu verder volgen. Constant Willaert wordt geboren op 12 september 1837 te Antwerpen. Hij huwt met MarieMadeleine Bauduin, geboren op 4 juli 1846 en overleden in Dorking, Surrey (UK) in 1918. Samen hebben ze drie kinderen: 1. Julia (1868-1954) die huwt met Armand de Spirlet (1865-1929), drie kinderen Germaine, Simone en Zoë, waarvan er twee zonder nageslacht blijven 2. Gaston (1870-…), gehuwd met ??? 3. Max (1871-1961), huwt met Marthe Wouters, twee kinderen. De zus van Marie-Madeleine Bauduin, Raphaële (18491915) is gehuwd met Isidore Van der Snickt (1846-1882) en is de moeder van Alice Van der Snickt, echtgenote van François-Egide Durlet, welke op hun beurt de ouders zijn van de pianist Emmanuel Durlet (1893-1977).
Op zondag 29 juni 1883 is de zoon van Constant slachtoffer van een ongeval. Hij is “bij eene rit van zijn paard gevallen. Hij werd betrekkelijk erg gewond opgenomen en naar het schijnt zijn twee ribben gebroken. De verongelukte ruiter werd naar het buitenverblijf van den generaal, te Hoogboom, overgebracht; Generaal Willaert bevond zich te Mariemont, op het feest van M. Waroeque, toen hij het droevige nieuws ontving. Ziehier in welke omstandigheden het ongeluk plaats had. Gisteren HOBONIA – Personalia
1
Marie-Madeleine Bauduin, echtgenote van Constant Willaert
Constant Willaert
morgens ter 7 ure, was Max Willaert op zijn hof te Putte, te paard naar Cappellen gereden. In het midden der baan trapte zijn paard in eenen kuil, met het gevolg dat het voorover kwam. M. Willaert werd toen bij dokter Liebrechts binnengebracht en verzorgd. Gezien het erge zijner toestand heeft hij hem naderhand met eene wieg naar het hof doen brengen.” Tot zover het “Handelsblad van Antwerpen” van 29 juni 1883. De Nieuwe Gazet van diezelfde dag bericht ook over dit ongeval, maar hierin laat men de ruiter van Hoogboom naar Putte rijden, het paard op de ruiter vallen en zou hij slechts één gebroken rib en een blauw oog hebben, verzorgd door dokter Robrechts! Maar ook hier “boezemt (zijn toestand) echter geen onrust in.”
Isidore Van der Snickt en zijn echtgenote Raphaële Bauduin, schoonbroer en schoonzus van Constant Willaert
2. Burgerwacht - gebeurtenissen In 1858 gaat Constant Willaert bij de burgerwacht. In 1872 wordt hij majoor maar in 1875 geeft hij zijn ontslag. In 1883, het jaar van de grote reorganisatie van de Burgerwacht, neemt hij terug dienst en wordt dan kolonel van het tweede legioen. In 1891 overlijdt generaal David, de generaal-opperbevelhebber (officier Leopoldsorde, ridder Franse Legioen van Eer, grootofficier in de orde van Karel III van Spanje). Constant Willaert volgt hem op 9 maart van dat jaar in die functie op, hoewel kolonel Mols reeds langer chef van de staf is. Hij zal beschouwd worden als een beminnelijk en rechtvaardig commandant, zijn populariteit bij alle rangen liegt er niet om. In 1902 wordt generaal Willaert benoemd tot commandeur in de Leopoldsorde. Verder is Constant Willaert gedecoreerd met het Burgerlijk Ereteken 1ste klasse, commandeur in de Orde van de Afrikaanse Verlosser, het ridderkruis van de Orde van Christus en de Orde van OnzeLieve-Vrouw van Villa Vicosa, beide Portugese orden.
vlnr: ridders Orde van Onze-Lieve-Vrouw van Villa Vicosa en Orde van Christus (Portugal), Orde van de Afrikaanse Verlosser (Liberia) HOBONIA – Personalia
2
Constant Willaert
Op 1 juni brengt de maatschappij “De Hoogboomnaren” hulde aan haar inwoner en erevoorzitter Constant Willaert ter gelegenheid van zijn benoeming tot commandeur. Dit alles vindt plaats op zijn “goed”. Een groot feest vindt plaats enkele dagen later op 5 juni, in de “Cercle Artistique” aan de Arembergstraat. Het “Handelsblad van Antwerpen” van 6 juni 1902 verwoordt het als volgt: “De zoo populaire generaal der Burgerwacht is gisteren avond, naar aanleiding zijner benoeming tot commandeur der Leopoldsorde, het voorwerp geweest eener zeer vleiende betooging van wege het officierskorps der Antwerpsche wacht, voetvolk en bijzondere korpsen. De plechtigheid had plaats in de groote zaal van den “Cercle” waar op half 9 zich bevonden: de held van ’t feest, majoor Vrancken, Albrecht en Van Deurne, schepen Desguin, d.d. burgemeester Verspreeuwen, Commandant Van Strydonck en al de officieren bij de laatste promotie in de Leopoldsorde benoemd. Onder het spelen der “Brabançonne” door het muziekkorps van het 2e regiment voetvolk, deden al de officieren der wacht, met de kolonels Mees, Mols en Baerons aan het hoofd hunne intrede. In naam van al de aanwezigen nam kolonel Mees het woord om generaal Willaert, en al de gedecoreerden, gelukwenschen toe te richten. Hij dankte de regeering, die zoo mild, de Antwerpsche burgerwacht heeft bedeeld en ongetwijfeld de diensten heeft willen erkennen in de laatste jaren bewezen door den burgerwacht van Antwerpen. In October zal een groot banket plaats hebben, doch van heden af zal de gansche burgerwacht getuigenis willen afleggen van gehechtheid aan hun opperhoofd. Spreker eindigde met een driedubbel hoera ter eere van generaal Willaert, waarmee de gansche vergadering instemde. Generaal Willaert drukte zijn gevoelens van erkentelijkheid uit voor de hem bewezen hulde. Hij herinnerde dat, van de eerste dag dat hij het bevel voerde over de wacht, zijne gedragslijn onveranderd is geweest: zijne mannen te aanzien als medewerkers en kamaraden. Hij is dus gelukt eene bewonderenswaardige eendracht tot stand te brengen. Met een “Leve de Koning”, geestdriftig herhaald, besloot de generaal zijne toespraak uitgesproken met dat vuur, hetwelk hem alleen eigen is. Ten slotte sprak ook schepene Desguin om zich aan te sluiten bij de hulde van generaal Willaert, die de sympathie van geheel Antwerpen bezit en ten volle verdient. Na een kort antwoord van generaal Willaert, die verklaarde dat, voor de verdediging der wettelijkheid, het gemeentebestuur altijd mag rekenen op de burgerwacht, toen was de officieele plechtigheid afgeloopen. Daarna werd de Champagne opgediend, en de achtbare generaal bleef nog langen tijd het onderwerp der algemeene gelukwenschen.” De Nieuwe Gazet publiceert een langer citaat van Constant. Hij antwoordde op kolonel Mees “in gemoedelijke vorm, die hem eigen is en wist op zeer bescheiden wijze al de eer die hem toegebracht wordt op zijn omgeving, zijn verkleefde officieren over te maken. Toen ik tot de vertrouwelijke graad dien ik bekleed verheven werd, zegde de generaal, heb ik mijn gedragslijn in dezen zin verstaan en geleid, de manschappen te behandelen met den takt waartoe ik bekwaam was en niet door folteringen of kleingeestige en onaangename maatregelen.” Datzelfde jaar 1902 overlijdt koningin Maria-Hendrika. Constant Willaert koopt in naam van de Burgerwacht van Antwerpen een kroon aan in smeedijzer, gesmeed door meestersmid Marner van Antwerpen1. Deze krans werd op het graf van de koningin gelegd.
HOBONIA – Personalia
3
Het kruis van commandeur in de Leopoldsorde
Constant Willaert
3. Uit de praktijk van een generaal-opperbevelhebber Uiteraard gebeurt er wel eens één en ander in een lange carrière van een commandant der Burgerwacht. Vooreerst dient er opgemerkt te worden dat er steeds een zekere rivaliteit bestaan heeft tussen het leger en de Burgerwacht. Men probeerde elkaar bij officiële gelegenheden, koninklijke bezoeken, openingen… de loef af te steken. Bij de eerste wereldtentoonstelling te Antwerpen in 1885 kon de Burgerwacht uiteraard niet ontbreken. Evenwel hadden legereenheden de “Jefkes” verdrongen aan het station, waar koning Leopold II werd opgewacht. Ze waren er allebei met een muziekkorps en speelden eenstemmig het volkslied. Wachten openden de stoet en vormden tevens de haag tot aan de tentoonstelling op het Zuid. Bij de inhuldiging van de wereldtentoonstelling in 1894 (wederom in Antwerpen) ontbraken de wachten niet. Generaal Willaert had iedereen opgetrommeld. “Burgerwacht verplichtend voor alle leden. Bijeenkomst om kwart na twaalf in grote montering van diensthoed met pluim. Volledig gewapend en geëquipeerd” luidde zijn oproep. Na verloop van jaren hadden militairen de Burgerwacht verdrongen, deels om het leger meer op de voorgrond te brengen, deels door het steeds dalende enthousiasme van de wachten. Het nam immers steeds een groot deel van hun tijd in beslag. De wachten hadden immers een dagtaak en dienden die voor hun “wachtdienst” te verlaten. Eind 1900 was er de staking van de havenarbeiders tegen de beperking van de vergoedingen voor overwerk. Het “parttime” leger was de stakers wel goed gezind en het gevaar bestond dat ook zij zouden afzien van hun dienst, temeer dat het bijna 1 januari was (en er zou een nieuwe eeuw beginnen) en de echtgenotes der “Jefkes” hun mannen liever thuis zouden hebben. Generaal Willaert afficheerde een brief van burgemeester Van Rijswijck “zonder partij te kiezen tussen arbeiders en werkgevers, heeft de Burgerwacht met kalmte en vastberaden houding de orde gehandhaafd en de vrijheid van arbeid verzekerd. Dezer dagen heeft de Burgerwacht de voortreffelijkheid harer instelling zelve bewezen. Ik stel met fierheid vast en ik zou menen te kort te komen aan het princiep van het zelfbeheer van de gemeenten, door andere wapenmachten op te roepen, zonder dat hunne tegenwoordigheid volkomen vereischt ware.” Waarmee bedoeld werd dat men de rijkswacht niet heeft hoeven te vorderen en men kon blijven rekenen op de Burgerwacht. De wachten waren zeer fier op deze boodschap, het “noodweer” was afgewend. In augustus 1907 begon er een staking bij de graan- en houtmannen voor een loonsverhoging van één frank per dag. Het bleef evenwel rustig, tot er eind van die maand Engelse en Duitse arbeiders aankwamen om de haven weer op gang te brengen. Dit stak de lont in het kruitvat. De politie kon het niet meer aan, de gendarmerie werd gevorderd, net zoals de Burgerwacht. Op 3 september rond 18.30 trokken de tamboers van de Wacht door de straten van de stad en werden de wachten opgeroepen te verzamelen. Men kan het effect op de “Gard’civiek” zowat vergelijken met het brandalarm op brandweerlui vandaag de dag: alle werk laten vallen en met spoed naar de verzamelplaats. ’s Anderendaags gingen de houtstapels in vlammen op, tezamen met een aantal huizen. Het gevorderde leger kwam te laat. Dit leidde wel tot het bedaren van de gemoederen en alles was weer rustig in de haven. Uiteindelijk werd er gekaart en menig pintje verzet. Enkele vrouwen hadden hun man vervoegd en er werden feestjes gehouden. Op 27 september werd de staking afgeblazen.
HOBONIA – Personalia
4
Constant Willaert
4. Het einde Op 4 oktober 1911 overlijdt Constant Willaert op 74-jarige leeftijd. Gezien zijn populariteit is het niet meer dan normaal dat zowat heel Antwerpen en de Burgerwacht hem ten grave draagt. De begrafenis vindt plaats op 7 oktober om 10 uur in de Sint-Jacobskerk te Antwerpen; aan de toren van de kathedraal hangt de vlag halfstok. Langsheen het parcours van zijn woning aan de Prinsenstraat tot aan de Sint-Jacobskerk zijn de gaslantaarns zwart omfloerst. Aan het sterfhuis houdt de burgemeester een redevoering. Dan vertrekt de rouwstoet richting kerk, voorop de politie te paard, daarachter de lijkwagen, dan de familie en veel officieren van de Burgerwacht. Enkele officieren en een lid van het schepencollege van Antwerpen dragen het baarkleed. Langsheen het gehele traject vormen legioenen van de Burgerwacht een erehaag. De generaal wordt begraven in Berchem. Mevrouw Willaert bedankt het stadsbestuur (in het Frans). Generaal Willaert wordt opgevolgd door generaal Mols, chef-staf.
Constant Willaert
Marc Brans Bronnen:
Hobonia-archief Hoghescote-archief De Burgerwacht van Antwerpen, Luitenant-kolonel Willy Van Geet, De Vlijt 1981 ----------------------------------------------------
1
de kroon die bedoeld wordt, bracht Marner de gouden medaille op tijdens de tentoonstelling van de Rubenskring enige tijd daarvoor.
De Wilaard te Hoogboom In ons tijdschrift “HOBONIA Jaargang 2 nr. 4 - 1973 verscheen het hiernavolgende artikel van wijlen Frans Bresseleers, Ekers Heemkundige. Hij wees ons toen op de bijna identieke benamingen “Wilaard en Willaert”, die tot enige verwarring aanleiding gaven. Wij hebben deze bijdrage over de Wilaard te Hoogboom willen schrijven, omdat wijzelf onlangs riskeerden ons te vergissen met de situering van de Hoogboomse Wilaard. Dit kwam zo: iemand, die zich ging vestigen nabij het Hoogbooms Kruis vroeg ons naar een huisbenaming aangepast aan de plaats of de ligging van zijn toekomstige woonst. De man, die blijkbaar zin had voor het behoud van "Eigen Schoon", wilde aan zijn huis de naam geven van een vroeger toponiem in de omgeving van het Hoogbooms Kruis. Een ogenblik dachten we toen dat de plaatsnaam HOBONIA – Personalia
5
Constant Willaert
"Willaert" of "Wilaard" daar geschikt kon wezen; spoedig echter stelden we onze vergissing vast en we herinnerden ons, dat de Hoogboomse "Willaert" of “Wilaard" NIET gelegen was bij het Hoogbooms Kruis. Waar dan wel? Dit vertellen we U zo dadelijk. Eerst willen we U verklaren hoe het kwam, dat wij de "Wilaard" foutief wilden situeren bij het Hoogbooms Kruis. Op de hoek van (de) Kapelsesteenweg en (de) Hoogboomsteenweg, vlak tegenover de grote poort van het Zilverhof, stond tot voor enkele jaren een huis met een lange voorgevel langs de Kapelsesteenweg. Hier woonde van 1923 tot 1937 de koopman-handelaar P.M.F. Willaert (let op de naam). Hij was geboren te Antwerpen op 30.6.1890 en was in 1921 te Antwerpen gehuwd met E.H. Van Haeren. In 1923 kwam hij over van de Rubenslei 12, Antwerpen, en vestigde zich te Ekeren aan het Hoogbooms Kruis, waar hij bleef wonen tot 1937. In dit jaar vertrok hij naar (de) Franselei te Kapellen (cfr. Gemeentearchief Ekeren, bevolkingsregister 1921-1930, nr. 7, bl. 131; Id., 1931-1940, nr. 25, bl. 7264). De familienaam "Willaert" is nadien blijven voortleven ook in ons geheugen; hij stichtte bij ons zelfs even verwarring met de oude plaatsnaam "Willaert" of "Wilaard" te Hoogboom. Waar precies lag te Hoogboom de oude "Willaert" of "Wilaard" ? Deze plaatsnaam is er thans ver uitgestorven en weinigen zullen de plaats van de oude "Willaert" nog kunnen aanwijzen. "Willaert" is de oude toponymische benaming voor een plek gelegen ten oosten van de huidige Kon. Astridlaan en ten Noorden van de Bunderbeek, nabij de tegenwoordige Prinsendreef. Het toponiem "Willaert" wordt daar reeds vermeld in 1597 (Rijksarchief Antwerpen, Ekeren, 176, fol. 32) als: "een stuck lant gen. De Willaert, 41/2 gem., binnen de prochie van Cappelle." Men bedenke hierbij, dat de plaats van de "Wilaard" thans slechts een boogscheut verwijderd ligt van de grens tussen Ekeren en Kapellen. De parochie Hoogboom bestond nog niet in 1597 en de "Willaert" behoorde alsdan tot de parochie Kapellen. In 1633 spreekt men in de oorkonden over een plaats "in de Willaerts" en op een plan van 1844 wordt de plak vermeld als "Wil Aard” in de Sektie Hoogboom. Op het kadasterplan van heden komt de plaatsnaam voor onder de vorm "Willaard”. Men kan de vragen stellen: werd de plaatsnaam "Willaert" destijds gegeven naar een persoonsnaam? Of komt het toponiem "Willaert" (later "Wil Aard" en "Wilaard") van "Wilde aard"? Of waar ligt de eigenlijke oorsprong en betekenis van deze plaatsnaam? Nagenoeg elk gehucht had eertijds zijn "aard". Te Kasterlee waren op het einde van de 17de eeuw niet minder dan negen "aarden". In "Kempische Landschapsgeschiedenis", uitg. 1937, handelt Alb. Van Gorp over de “aarden". In het begin waren het gemeenschapsgronden. Benamingen als schaapaard, koeaard, bremaard, enz. zijn van latere datum dan de gemene "aarden". Dit lijkt ook het geval te zijn voor "Willaert" of "Wilaard”, Is "Willaert" of "Wilaard" een assimilatie van "wilde aard" en verwijst het toponiem naar woeste (heide)grond?.. Het lag niet in onze bedoeling bij deze gelegenheid grondig te vorsen naar de oorspronkelijke betekenis van de "Willaert” of de “Wilaard" te Hoogboom. Wij wilden enkel erop wijzen, dat men de oude Hoogboomse plaatsnaam "Willaert" of "Wilaard” niet mag verwarren met de latere familienaam "Willaert" nabij het Hoogbooms Kruis. De Hoogboomse Wilaard moet dan ook niet gesitueerd worden nabij het Hoogbooms Kruis, Maar, zoals we 't hoger reeds aangaven, ten oosten van (de) Kon. Astridlaan en even noordwaarts van de Bunderbeek aldaar.
Frans Bresseleers
HOBONIA – Personalia
6
Constant Willaert