1 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
2 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
3 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
4 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
5 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
6 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Contents Psalm 23 ........................................................................................................................................ 13 Pastoor Koot Swanepoel ............................................................................................................ 13 VOORWOORD | FOREWORD ...................................................................................................... 13 VOORWOORD .............................................................................................................................. 14 Brig Hennie Heymans (SAP-afgetree) ........................................................................................ 14 NOTICE BY OUR FRIEND JIM HOOPER ..................................................................................... 17 VOORBLAD: MNR ADAMUS P STEMMET ................................................................................... 18 SSVR: HERINNERINGE ................................................................................................................ 20 INLEIDING: HBH ........................................................................................................................... 20 GESPREKKE MET MNR AP STEMMET ....................................................................................... 20 •
Landsveiligheid en aanwysing as Sekretaris van die SSVR ................................................ 20
•
SSVR: Hoof Koördinerende Beampte .................................................................................. 20
•
Staatsdiens gebonde tot uitvoering van beleid van regering-van-die-dag ............................ 20
•
Tak Veiligheidsbeplanning ................................................................................................... 20
•
Ekonomiese Beleid tov Zimbabwe ....................................................................................... 21
•
Die Driekamerparlement ...................................................................................................... 21
SAUK: TRANSKRIPSIE VAN ONDERHOUD MET MNR STEMMET ............................................ 22 RSG: Die Cradock-vier: Transkripsie Radio-onderhoud met genl Johan van der Merwe (Kommissaris van Polisie) en mnr Adamus Stemmet (destydse Hoofkoördineerder van die Sekretariaat van die Staatsveiligheidsraad). .............................................................................. 22 TAK NASIONALE VERTOLKING .................................................................................................. 23 Mnr AP Stemmet ........................................................................................................................ 23 1 APRIL 1989: THE NINE DAY WAR ............................................................................................ 24 HB Heymans .............................................................................................................................. 24 Mnr AP Stemmet se Medaljes........................................................................................................ 26 Fotograaf: HBH .......................................................................................................................... 26 2009-5-11: INTERVIEW WITH MR AP STEMMET: CAPE TOWN ................................................ 26 HB Heymans .............................................................................................................................. 26 2021: ONLUSTE KZN & GAUTENG Mnr AP Stemmet .............................................................. 29 •
Tak Veiligheidsbeplanning van die Departement van die Eerste Minister ............................ 29
•
Departement van Beplanning ............................................................................................... 29
•
Dinkskrum van die EM/President ........................................................................................ 29
•
Brief aan koerante: Betogings .............................................................................................. 29
STRATKOM/KOMOPS .................................................................................................................. 30 Mnr AP Stemmet ........................................................................................................................ 30 •
SAW in Angola ..................................................................................................................... 30
•
“Inligtingskandaal” ................................................................................................................ 30
•
NVBS en SSVR.................................................................................................................... 31 7 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
•
ISAK ..................................................................................................................................... 31
•
Fu Hsing Kang-kollege in Taiwan......................................................................................... 31
•
Opleiding .............................................................................................................................. 32
•
Registrasie: Geheime Projekte............................................................................................. 32
•
Mnr FW de Klerk se Planne ................................................................................................. 34
•
Cuito Cuanavale................................................................................................................... 35
•
Driekamer-parlementêrestelsel ............................................................................................ 35
FOTOALBUM: MNR AP STEMMET .............................................................................................. 36 Regiment Oranje Rivier verewig by “The Tank Museum” in die VK. .............................................. 37 POLITIEKEOORLOGVOERING .................................................................................................... 38 Mnr AP Stemmet ........................................................................................................................ 38 MNR AP STEMMET EN TOPBESTUUR VAN DIE SSVR ............................................................. 39 KOMMISSIES VAN ONDERSOEK ................................................................................................ 39 Mnr AP Stemmet ........................................................................................................................ 39 KOMMENTAAR: SEKRETARIAAT VAN DIE STAATSVEILIGHEIDSRAAD.................................. 41 Mnr AP Stemmet ........................................................................................................................ 41 AP STEMMET & KOL JAN BREYTENBACH................................................................................. 42 SSVR: TAK STRATEGIESE KOMMUNIKASIE ............................................................................. 43 Mnr AP Stemmet ........................................................................................................................ 43 1990: NVBS: PRESENSIELYS: PKS-VERGADERING WELKOM ................................................ 43 Brig HB Heymans .......................................................................................................................... 43 ....................................................................................................................................................... 44 KYK VOLGENDE MAAND ::::::: SEE NEXT MONTH .................................................................... 45 POLISIEGESKIEDENIS | POLICE HISTORY ................................................................................ 46 TROU TOT DIE DOOD TOE.......................................................................................................... 48 Genl JV van der Merwe .............................................................................................................. 48 KOMMUNIKASIE FRUSTRASIES IN DIE BOS ............................................................................. 50 Kol Wynand Schoeman .............................................................................................................. 50 Sersant Anel Geyser .................................................................................................................. 52 1968: SA POLICE COLLEGE WENTWORTH ............................................................................... 53 Platoon 11, April - September 1968. .............................................................................................. 53 Courtesy family of Warrant Officer Gops Kavari ......................................................................... 53 1969: HISTORIC PHOTOGRAPH: SA POLICE, STATION COMMANDER AND STAFF PLESSISLAER, DECEMBER 1969 ............................................................................................... 53 Logan Govender......................................................................................................................... 53 1936: IDENTIFIKASIE: OU SAP-VOERTUIG ................................................................................ 55 Prof Alex Duffy ........................................................................................................................... 55 Christo Retief.............................................................................................................................. 55 TELEKS: “DIE SPOOK LOOP” ...................................................................................................... 61 8 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
HBH ............................................................................................................................................ 61 Doringbaai...................................................................................................................................... 64 Kol Louis Langenhoven .............................................................................................................. 64 THE TELEX ................................................................................................................................... 65 J & J Wepener (Welkom)............................................................................................................ 65 DIE TELEKS .................................................................................................................................. 66 Luit-genl HJ Ferreira ................................................................................................................... 66 DIE TELEKSKANTOOR VAN DIE SESTIGERJARE ..................................................................... 67 Lt-genl HJ Ferreira ..................................................................................................................... 67 VERPLASINGS VAN OFFISIERE – VÓÓR 1994 .......................................................................... 69 Brig Fanie Bouwer ...................................................................................................................... 69 CAPT (GEN) DIRK SCHOEMAN & WO NAIDU ............................................................................ 70 Col Logan Govender .................................................................................................................. 70 1990: SALARISSE IN DIE SAP ..................................................................................................... 71 Kapt Barrie Taylor (Thailand) ..................................................................................................... 71 GENL. JOHAN KOEN ONTHOU ................................................................................................... 72 PORT NOLLOTH SPEURDERKANTOOR..................................................................................... 73 Kol Louis Langenhoven .............................................................................................................. 73 WAAR KOM OOM AAN JOU STORIES? ...................................................................................... 74 Genl. maj. Ben du Plessis .......................................................................................................... 74 1990: SAP: VIRGINIA .................................................................................................................... 76 KAPT GERRIE VAN NIEKERK .................................................................................................. 76 SAP BEK-EN-KLOUSEER KORDON: KEI-KEI ............................................................................. 77 Nongqai Vol 12 No 4A ................................................................................................................ 77 REDISCOVERY OF THE SAP STATION AT KIJ KIJ .................................................................... 78 Dr Koos Marais (Pretoria) ........................................................................................................... 78 1964 – 1965: SPEURDERKURSUS: JOHN VORSTERPLEIN ...................................................... 81 Kapt Barry Taylor (Thailand) ...................................................................................................... 81 1994: ISU UNIT 9: KWAMASHU: PORT NATAL ........................................................................... 83 Robbie Cooke............................................................................................................................. 83 1994: ISU UNIT 9: KWAMASHU: PORT NATAL ........................................................................... 86 Jordan Reece en Hansen Reddy .............................................................................................. 86 KOMIESE GEBEURE TYDENS T.I.N.-OPLEIDING IN DIE S.A.P. HONDESKOOL/MESSINA .... 92 SAP (TIN) IN BSAP-UNIFORM...................................................................................................... 93 SAPS-museum ........................................................................................................................... 93 BOIPATONG-SLAGTING .............................................................................................................. 94 Brig. Christo Davidson ................................................................................................................ 94 RUACANA SE KINDERTJIES, WIT ÉN SWART... MY VREUGDE GEWEES! ............................. 98 Kol Corrie Prinsloo ..................................................................................................................... 98 1965: SUNNYSIDE SE SPEURDERS ......................................................................................... 102 9 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Kapt Barry Taylor ..................................................................................................................... 102 COL RAY MUNILALL ................................................................................................................... 104 Col Logan Govender ................................................................................................................ 104 POLISIESIELKUNDE: POLISIE GESINS- EN GROEPSFUNKSIONERING ............................... 105 Dr Coert Mommsen .................................................................................................................. 105 GESKIEDENIS SA SPOORWEGPOLISIE................................................................................... 112 ENKELE MISDADE IN SUIDWES AFRIKA ................................................................................. 112 Brig Ronnie Beyl....................................................................................................................... 112 •
Grootste sabotasie saak .................................................................................................... 112
‘N LEWENSREIS ......................................................................................................................... 115 Brig Hannes Slabbert ............................................................................................................... 115 ALIVE TO SEE ANOTHER DAY .................................................................................................. 116 Keith Alfred Adolf Blake ............................................................................................................ 116 INGESTUUR DEUR FRANS BEDFORD VISSER ....................................................................... 117 •
My lewe was gespaar ......................................................................................................... 117
•
Gedenknaalde .................................................................................................................... 118
•
Die Muur van Herinnering : Voortrekkermonument ............................................................ 118
•
Onderwerp: Muur van Herinnering ..................................................................................... 118
•
Onderwerp: Muur van Herinnering ..................................................................................... 119
•
Onderwerp: Muur Van Herinnering .................................................................................... 120
•
2010: Jaarlikse Kransleggingsparade ................................................................................ 120
•
Laaste groet ....................................................................................................................... 121
•
Johan Kühn sê dankie ........................................................................................................ 121
TRANSNET DE-ELEKTRIFISEER: TREINE................................................................................ 123 Business Day 6 Oktober 2021 .................................................................................................. 123 LANDDROS PRYS DIE SPOORWEGPOLISIE ........................................................................... 123 Oud-landdros Danie Marais...................................................................................................... 123 WATERPOLISIE: DURBANHAWE .............................................................................................. 124 DOVER-SPOORWEGSTASIE: HOOFLYN: VRYSTAAT ............................................................. 124 J & J Wepener (Welkom).......................................................................................................... 124 DURBAN BOROUGH POLICE | DURBAN GEMEENTE POLITIE .............................................. 125 Darryn Newcombe .................................................................................................................... 125 DURBAN CITY POLICE | DURBAN STADSPOLISIE .................................................................. 125 Darryn Newcombe .................................................................................................................... 125 KRYGSGESKIEDENIS ................................................................................................................ 126 1943: SURRENDER OF ITALIAN SUBMARINE IN DURBAN HARBOUR .................................. 126 Col William Marshall (SANDF) ................................................................................................. 126 SA LUGMAG: MY BEVOORREGTE LEWE................................................................................. 129 Lt kol At Spies .......................................................................................................................... 129 10 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
1900: ‘n KLOMPIE GEDUGTE BOERE-OFFISIERE ................................................................... 137 ANGLO BOERE-OORLOG: AAN BRITSE KANT: LORD ROBBERTS ........................................ 138 Kleurfoto’s: Jennifer Bosch ....................................................................................................... 138 SPESIALE SAW TROEPETREINE EN SAP OP TREINE ........................................................... 141 Jacque Wepener. ..................................................................................................................... 141 WIE BESLUIT WAT ‘N WEERMAG NODIG HET? ...................................................................... 144 Artikel deur Koos de Wet .......................................................................................................... 144 COULD THERE HAVE BEEN A BETTER BUFFEL? ................................................................... 148 Article from Koos de Wet via Erika van den Bergh ................................................................... 148 ABO: BITTEREINDER GENEESHERE ....................................................................................... 154 Dr Arnold van Dyk (Bloemfontein) ............................................................................................ 154 •
Dr Carel Gustavovich von Rennekampf ............................................................................. 159
•
Kol/Genl Maximov .............................................................................................................. 160
•
Dr Gideon Fourie................................................................................................................ 162
•
Dr SJ van der Poel ............................................................................................................. 166
•
Dr Hero Tileman ................................................................................................................. 169
•
Dr Otto Schnitter ................................................................................................................ 173
•
Dr Aart Juriaanse ............................................................................................................... 174
•
Dr AM Neethling ................................................................................................................. 176
•
Dr Carl Menning ................................................................................................................. 178
•
Dr George Washington “Ben” Smith................................................................................... 179
•
Anglo Boere-oorlog Ongekwalifiseerde Geneeshere ......................................................... 180
SOUTH AFRICANS’ COMMONWEALTH WAR CASUALTIES BURIED ACROSS THE WORLD: PART FOURTY FIVE ................................................................................................................... 195 Captain (SAN) Charles Ross (SA Navy Retired) ...................................................................... 195 PASSING OF SERGEANT WALTER NXUMALO (PLESSISLAER) ............................................ 198 Col Logan Govender ................................................................................................................ 198 POLICE INTERNATIONAL .......................................................................................................... 199 1922: FIRST LADY IN THE FBI: SPECIAL AGENT ALASKA P. DAVIDSON .............................. 199 Wikipedia .................................................................................................................................. 199 1972: DAMES WEER IN DIE FBI ................................................................................................ 200 HBH .......................................................................................................................................... 200 KLEINZEE.................................................................................................................................... 201 Kol Louis Langenhoven ............................................................................................................ 201 FEMALE PRISONER OF WAR: REBA Z. WHITTLE ................................................................... 202 Wikipedia .................................................................................................................................. 202 THE MOSCOW RULES ............................................................................................................... 204 VAN DIE REDAKSIE ................................................................................................................... 205 •
AO JOHNNIE COETZEE ................................................................................................... 205 11 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
•
OOGGETUIEVERSLAE VAN TERREURDADE GESOEK ................................................ 205
EP. 4: EX AFRICA SEMPER ALIQUID NOVI .............................................................................. 206 Dr. Willem Steenkamp .............................................................................................................. 206 HUMOR IN UNIFORM …. VALS R20 NOTE ............................................................................... 210 Brig Theo Kleynhans ................................................................................................................ 210 HUMOUR IN USA COURT .......................................................................................................... 211 Via Capt Barry Taylor ............................................................................................................... 211 POLICE SOCIAL EVENTS .......................................................................................................... 212 WARRANT OFFICER ODIN MOORCROFT TURNS 89 YEARS OLD ........................................ 212 Logan Govender....................................................................................................................... 212 BOOKS | BOEKE ......................................................................................................................... 214 SOUTH AFRICA: SPECIAL FORCES - The Men Speak ............................................................. 214 J Pittaway & D Steyn ................................................................................................................ 214 LETTERS | BRIEWE .................................................................................................................... 217 SA POLISIEKOLLEGE ORKES 1972 .......................................................................................... 217 Mnr Andre van der Merwe ........................................................................................................ 217 KENNY DRISCOLL: BALTIMORE USA ....................................................................................... 219 Patricia Driscoll ......................................................................................................................... 219 NAWOORD: DR WP STEENKAMP ............................................................................................. 220
12 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Psalm 23 Pastoor Koot Swanepoel Koot het vir ons hierdie pragtige storie gestuur: ‘n Beroemde akteur is uitgenooi na 'n dinee by 'n aftree-oord. Na ete was daar lofbetuigings oor sy roemryke loopbaan en hy is gevra om iets voor te dra. Hy het gevra vir enige spesiale versoek. Die mense was maar skaam, toe staan 'n ou dominee op en vra, "Sal u asseblief vir ons Psalm 23 voordra". Die akteur was vir 'n oomblik uit die veld geslaan, want hy was bekend vir sy vertolking van Shakespeare. "Met plesier" sê hy. "Ek dink ek ken nog die woorde". Toe begin hy voordra met sy pragtige stem en suiwer intonasie en die gehoor hang aan sy lippe. Nog nooit het die klanke van die bekende Psalm hulle so melodieus op die ore geval nie. Toe hy klaar is, het 'n spontane applous losgebars. "'Baie, baie dankie." Die akteur was amper aangedaan deur die gehoor se waardering vir sy poging. Spontaan sê hy, "Maar nou wil ek 'n groot guns vra. Sal die persoon wat die Psalm versoek het, dit nie vir ons voordra nie?" "Ek?" vra die bejaarde predikant verbaas. "Ek weet niks van die voordragkuns nie en my stem is taamlik treurig. Maar as u dit as 'n guns vra kan ek dit nie weier." Die akteur beduie dat hy moet vorentoe kom, maar die ou man glimlag : "Toemaar ek staan sommer hier by my sitplek." Hy begin met sy ietwat krakerige stem voordra. Aan die einde was daar geen applous, maar die hele gehoor het met geboë hoofde gesit en geen oog was droog. "Sien julle die verskil?" vra die akteur, self bewoë. "Ek het julle oë en ore bereik, maar hierdie man het jul harte geraak. Want sien, ek ken Dawid se Psalm, maar hy ken Dawid se Skepper!". Amen.
VOORWOORD | FOREWORD
13 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
VOORWOORD Brig Hennie Heymans (SAP-afgetree) Welkom Baie hartlik welkom by hierdie besonderse uitgawe van die Nongqai – dit voel vir my asof ons verlede maand ‘n baie goeie uitgawe uitgegee het. Die maand wil ek en die redaksionele span weereens daardie selfde peil handhaaf! Ons sukses as histories tydskrif lê daarin dat u die lesers ons voortdurend van “ou” foto’s, verhale, artikels en dies meer voorsien. Kultuurskat Ons sit nou al met ongeveer 12-jaar se Nongqai’s en in hulle is unieke foto’s, ooggetuie verslae, artikels en stories. Wat gaan van hierdie kultuurskat word? Wie gaan die skat vir die nageslag bewaar? Moeilik om inligting te bekom Mens sukkel werklik om inligting te bekom want party mense is “skaam”, ander is “bang om te praat”, ander weer word oud, en mens sukkel om die stories uit hulle te kry, ander weer is “beskeie”, ander vername kollegas weer, kan praat, maar weier om botweg “oop te maak” en openhartig te gesels. U sal sien ek het al baie probeer om inligting te kry by van ons vorige BBP’s en dan verwonder ek my as ek met buitelandse navorsers en skrywers gesels hoe relatief maklik dieselfde mense wat eers botweg geweier om te gesels, weer met hulle gesels. Daarom gee ek nie meer om of jy ‘n skoonmaker, teemaker of korporaal was nie – elke ou het ‘n storie om te vertel en so ‘n persoon het altyd foto’s. Polisievroue word 50 jaar oud: Vyftig goue jare Dames kom asseblief na vore en stuur vir ons u stories.
Slagoffers van ‘n emosionele strategie Ek sien daar word steeds nie vir dienste betaal nie en rekeninge aan die plaaslike owerhede word betaal nie! Op baie plekke het daardie dienste ineengestort. Ja ek verwys na water-, ligte- rekeninge en belasting. Die meester se kantoor het tot stilstand gekom – weduwees sukkel met boedels. Paaie is vol slaggate! By baie opvoedkundige inrigtings geld die reël steeds: “Pass one, pass all” - maar dit word stilswyend toegepas, anders is daar groot onrus. Dop nou ‘n klomp leerling-vlieëniers en kyk wat gebeur! Ek het ‘n rekenaar met ‘n TV-skerm – ek is egter verplig – om jaarliks ‘n SABC-TVlisensiefooi te betaal! Dis ironies want ek kyk nie eens na SABC-TV nie! Niks van die SABC val in my smaak nie.
14 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Die veiligheidsmagte en die intelligensiedienste het alles moontlik gedoen om die politici by te staan om ‘n vreedsame onderhandelde skikking daar te stel. (Lees meer hieroor in die artikels oor mnr AP Stemmet, en deur dr Steenkamp en mnr Johan Mostert.) Wat word van Afrikaans? Ek lees nou ons politici wil eintlik “niks” van Afrikaans weet nie. Dis glo ‘n uitheemse taal! Glad nie, vele Europeërs aan die Kaap van Goeie Hoop, plaaslike inwoners, Maleiers en slawe het hierdie taal gemaak – Afrikaans is hier gemaak! Net soos Swahili ook in Afrika gemaak is! Werkloosheid Ek sien werkloosheid is steeds aan die orde van die dag. Nuttige projekte kan deur die staat geskep word om werkloosheid aan bande te lê. Misdaad neem toe en infrastruktuur word geplunder. Hier is daagliks kragonderbrekings wat produksie verder striem. Die sogenaamde apartheidspolisie se misdade (komende Spesiale Uitgawe) Dr Willem Steenkamp en ek is besig om die nuwe opstuwing van aantygings teen veral die SAPVeiligheidstak onder die loep te neem, vir ‘n spesiale uitgawe wat as ‘n vergelykende, wydstrekkende analise en antwoord kan dien op die propaganda-aanslag (dit sal in die volgende maand verskyn; u sal dit kan deurgee vir kinders, familie en vriende, sodat hulle die verlede kan verstaan en ammunisie vind om die aantygings in korrekte perspektief te plaas). Ek het bv. ook die gewapende vleuel van die African National Congress (ANC) wat as Umkhonto We Sizwe, of te wel “MK” bekend staan, se dade van nader bekyk. Dit was juis mnr Mandela wat vir hoofman Albert Luthuli (ontvanger van die Nobel-vredesprys) ingelig het dat die gewapende stryd op 16 Desember 1961 ‘n aanvang sou neem. Onthou u nog? "The time comes in the life of any nation when there remain only two choices: submit or fight. That time has now come to South Africa. We shall not submit and we have no choice but to hit back by all means within our power in defence of our people, our future, and our freedom" (MK Manifesto, 1961). Vir geen oomblik praat ons die dade wat sommige polisiemanne in die verlede gepleeg het, goed nie. Enige dood in polisie-aanhouding, waar ook al: Nou, of in die verlede, moet nie geduld word nie! Ons vra net dat die publiek en die joernaliste wat ons so probeer verguis, asseblief appels met appels sal vergelyk. Ons het internasionaal na sterftes in aanhouding gekyk. Ek het na die talle lafhartige aanvalle op die Suid-Afrikaanse Polisie (SAP) gekyk - veral ons swart lede se huise was aangeval en hul kinders is beseer, ook gekyk na aanvalle op die Suid-Afrikaanse Weermag (SAW), ek het gekyk na die vele bomontploffings, die stel van landmyne waaroor ons plaasboere gery het. Hoe produseer mens kos as jy oorlog moet veg? Maak eerder die boeke toe Ek sou eerder wou sien dat, wat vervolgings betref, ons die “boeke toemaak”. Kyk na die groot en wrede oorlog wat van 1899 tot 1902 in Suid-Afrika gewoed het: Dit was iets vreesliks, maar ons Boere het nie 30 jaar na die tyd Britte- en ander gemenebes se troepe aangekla nie, nee: Verarmde Boere het as arbeiders op die spoorweg, as padmakers en dambouers met kruiwa, pik en graaf die verskroeide aarde weer in ‘n lushof omskep ten spyte van droogtes, sprinkane en die groot depressie van die 1930’s. Ons het vorentoe gekyk! Ons het gehandhaaf en gebou want voor in die wapad het ‘n lig gebrand. Gelykheid voor die Reg Slegs eenkant, naamlik die SAP (V) word nou na verloop van baie jare aangekla. Dis mos nie eerlik, billik of regverdig nie. Dink maar aan die Kerkstraat-bom en die Amanzimtoti-bom of die talle aanvalle op swartmense in die swart woongebiede. Ons was daar, ons het daardie naakte barbaarse geweld aanskou. Indien die vervolgingsgesag sou weier om die leierskorps van die ANCMK aan te kla, moet daar dan gedink word om hulle ook privaat te vervolg. Onthou MK was “at all times subordinate to the political leadership of the ANC.” 15 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Hoop Ons moet weer hoop skep by alle Suid-Afrikaners! Hierdie is so ‘n pragtige land en uit dankbaarheid teenoor ons Skepper kan ons weer hierdie pragtige land opbou! Treine moet weer loop – onthou daar loop nie treine tussen Pretoria en Johannesburg nie en spoorvervoer van algemene vrag bestaan feitlik nie meer nie. Die land moet terugkeer na die onsigbare dimensie in nasionale veiligheid – ja daardie onsigbare en onaantasbare dimensie wat lande sterk maak en van ander lande onderskei. Ons moet die regte rolmodelle kies. Ons moet weer ‘n meritokrasie word. Hier is solank ‘n vooruit-kyk na die komende Spesiale Uitgawe oor die Veiligheidstak se buiteblad, met ‘n foto van die SAP-VT se offisiersdas as sentrale motief. Hou maar ons FaceBook-blad dop vir kennisgewing van wanneer dit beskikbaar word: dit is ‘n baie gedetailleerde vergelykende studie, wat die interne konflik in historiese konteks plaas, ons saak koelkop en logies stel, gerugsteun deur ondubbelsinnige, onbetwisbare statistiek. ‘n Kleinood-uitgawe dus – om te bewaar, te versprei (baie maklik, deur net die skakel aan te stuur na kinders, familie en vriende) en te gebruik om die propaganda wat weer gemaak word, mee te ontmasker.
16 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
NOTICE BY OUR FRIEND JIM HOOPER
On 17/10/2021, my book Koevoet – Experiencing South Africa’s Deadly Bush War was sent to many people on WhatsApp and Facebook. Someone had taken the Amazon eBook edition and converted it to a PDF file and shotgunned it around South Africa. There has been a ripple effect, with people sending it on to friends who shared it with friends who shared it with friends. According to Amazon, this could only have been done by an experienced computer programmer and hacker. It may not seem important to most people, but this book and two others constitute what might be called my pension. The names of two people have been suggested but whoever it is knows how to cover his electronic spoor with anti-tracking. It can be seen on my website under “Other Book Reviews.” jimhooperbooks.co.uk
17 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
VOORBLAD: MNR ADAMUS P STEMMET Agtergrondverslag Gebore te Vredendal 26 Februarie 1937. Matrikuleer aan die Hoërskool Montagu 1954 en sluit dadelik by die Departement van Justisie aan as klerk in die landdroskantoor Montagu. Studeer in die regte aan die Universiteit van Suid Afrika. Doen diens in die landdrosafdeling in al vier die provinsies Kaap, Transvaal, Oranje Vrystaat en Natal as klerk, staatsaanklaer en landdros. Word gedurende 1964 na justisie-hoofkantoor verplaas as wetsopsteller. Dien ook as sekretaris van die regshersieningskomitee onder voorsitterskap van die hoofregter van SuidAfrika. Ook sekretaris van die komitee vir die beskikbaarstelling van gemeenregtelike kenbronne. D.w.s vertalings van ou regsbronne uit Latyn na Afrikaans en Engels. Pleitstukke vir die wêreldhof in Den Haag Word tydelik gesekondeer aan die departement van buitelandse sake om die span advokate van die RSA behulpsaam te wees met die opstel van die pleitstukke vir die wêreldhof in Den Haag in die saak van Liberië en Ethiopië teen die RSA in verband met die voogdyskap van die RSA oor Suidwes-Afrika, nou Namibië. RSA wen saak. Keer in 1965 terug na die departement van justisie as parlementêre beampte en raak terselfdertyd betrokke by verskeie kommissies van ondersoek o.a. die kommissie van ondersoek na sekere organisasies (die Schlebusch-kommissie) in 1973. Lei getuienis en skryf die verslag i.v.m. die Instituut vir Rasseverhoudinge. Word daarvoor vereer. Word gedurende 1975 bevorder tot ondersekretaris van justisie. Tak veiligheidsbeplanning van die departement van die eerste minister Gedurende 1980 bevorder na die departement van die eerste minister as tweede-in-bevel van die tak veiligheidsbeplanning van die departement (later die sekretariaat van die staatsveiligheidsraad genoem) en is verantwoordelik vir: Herorganiseer die sekretariaat deur die skep van: • Tak Administrasie; • Tak Strategie; • Tak Nasionale Vertolking; • Tak Strategiese Kommunikasie; 18 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• •
Tak Gesamentlike Bestuursentrums. Tak Opleiding.
Algemeen Bevorder die ontwikkeling van die nasionale veiligheidsbestuurstelsel en stel dit binnelands en in die buiteland bekend. Neem leiding met die hulp van en deur middel van die instituut vir toekomstudies van die universiteit van Stellenbosch om die vakgebied in die staatsdiens te skep, ontwikkel en te bevorder (Kyk die Boek BREAKING THE MOULD deur prof Nick Segal waarin AP Stemmet as "interviewee" en bron aangehaal word ) Neem vroeë aftrede November 1990 en word in Maart 1991 as bestuurder van die Raad van Balju's, ‘n nuwe beheerliggaam vir balju's, aangestel. Skep 'n vermoë wat administrasie, opleiding van balju's, skep en bestuur van 'n getrouheidswaarborgfonds, en dissiplinêre optrede teen balju's insluit. Help die departement en minister van justisie om wetgewing rakende balju's op te stel en te implementeer. Word deur die minister van justisie aangestel om 'n span te lei om met behulp van buitelandse befondsing ‘n ondersoek en aanbevelings te maak om swart balju's veral uit die vorige TBVC-state en selfregerende gebiede op te lei om as balju’s in die nuwe RSA te funksioneer. Tree einde Februarie 2002 af en vestig te Durbanville. Word na aftrede weer deur die minister van justisie as voorsitter van ‘n komitee van ondersoek aangestel om sekere aspekte rakende die baljuberoep te ondersoek en aanbevelings te maak. Raak gedurende 2011 bewus van ongerymdhede rakende beleggings namens die staatsdiens werknemers pensioenfonds en begin ondersoek instel. Rig saam met kollegas verskeie vertoë i.v.m. beweerde ongerymdhede en roep die hulp van die openbare beskermer in nadat sekere personeelorganisasies nie bereid is om op te tree nie. Tree in September 2016 op as voorsitter van ‘n byeenkoms van groep staatsdienspensionarisse om ‘n organisasie te stig wat hom beywer vir die instandhouding van die staatsdienswerknemerspensioenfonds (AMAGP). Tree steeds as segsman en mede-parlementêre verteenwoordiger van AMAGP op. Stokperdjie: Militêr: Regiment Oranjerivier Doen diensplig in 1956 en in burgermag (later deeltydse mag genoem). Is opgelei as instrukteur in lugafweer en daarna op ‘n deeltydse basis vir meer as vyftig jaar diens in die Pantserkorps in die Regiment Oranjerivier. Doen aktiewe diens in Angola en op die Namibiese grens met Angola. Gekwalifiseer tot die rang van majoor en GSK. Ontvang twee dekorasies en vier medaljes. Word drie keer eervol vermeld. Tree in 2010 finaal af as ere-kolonel van die Regiment Oranjerivier. Persoonlik Getroud met Petro Stemmet, het vier kinders en sewe kleinkinders. Hennie, Hier is n paar notas. Kyk maar wat jy kan gebruik. AP e-pos gedateer 28 Maart 2021
19 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
SSVR: HERINNERINGE
INLEIDING: HBH Van 1984 – 1986 was ek lid van die SSVR waar ek mnr AP Stemmet vir die eerste maal ontmoet het. Deur die jare het ek baie belanggestel in die geskiedenis van Suid-Afrika se nasionale veiligheid en het ek van die begin 1990’s met mnr Stemmet gekorrespondeer en ons het ook talle telefoon gesprekke gevoer. Ek het die meeste van sy e-posse bewaar en haal dit hier aan. Ek beklemtoon dat mnr Stemmet meestal op my vrae antwoorde verskaf het. Vir die historikus is dit dus belangrik dat ek sy antwoorde aanheg al kom daar soms duplikasie voor. Ek het ook stukke bewaar wat hy interessantheidshalwe vir my gestuur het - HBH.
GESPREKKE MET MNR AP STEMMET • Landsveiligheid en aanwysing as Sekretaris van die SSVR Ek was genl’s Van Deventer, Van der Westhuizen, en Lloyd se 2 i/b by Landsveiligheid onder Mnr PW Botha. Toe genl Lloyd aangestel is, wou PW my aanstel. Ek het dit van die hand gewys en genl Lloyd voorgestel. Baas PW het nogal partykeer na my geluister! Net soms! E-pos gedateer – 1 Okt. 2021
• SSVR: Hoof Koördinerende Beampte Hennie, Ons gesprek die ander dag verwys. Die kwessie van 2i/b wat tussen my en genl Hans van Rensburg rondgeswerf het, is opgelos toe die pos van Hoof Koördinerende Beampte gedurende die bewind van genl P W van der Westhuizen geskep is en ek vanuit die pos Hoof / TSK daarheen geskuif is. Groete. E-pos gedateer – 4 Okt. 2021
• Staatsdiens gebonde tot uitvoering van beleid van regering-van-die-dag 1) Ons het groot geword dat die staatsdiens daar is om die regering-van-die-dag (LW: nie die politieke party nie) se beleid uit te voer. So het die Veiligheidstak tot in 1948 die Verenigde Party se beleid uitgevoer en teen opponente van die oorlogspoging opgetree en pas daarna in 1948 begin om daardie "opponente" wat intussen regering geword het, te dien. Natuurlik het “kaderontplooiing" plaasgevind maar geleidelik en nie hals oor kop met tragiese gevolge soos nou nie. 2) Dit is interessant dat apartheid eintlik deur die Engelse by die slag van Blaauwberg ingevoer is. Profeties dus dat die gekleurde soldate daar, die langste weerstand teen die Britte gebied het. 3) Die Nasionale Inligtingswaardering van 1986 en die 1987 VT - dokument is van groot historiese belang. Die indruk is verkeerdelik gevestig dat die intelligensie - gemeenskap vasgeklou het aan apartheid. Die teendeel is waar.
• Tak Veiligheidsbeplanning 4) Oor die rol van die Tak Veiligheidsbeplanning (Later die SSVR genoem alhoewel net die notulerende sekretaris van die Staatsveiligheidsraad deur ons gehuisves is) van die Departement van die Eerste Minister die volgende: (LW die Veiligheidsmagte en Intelligensie dept’e soos die VT, MI en NI het die kern van ons personeel gevorm. Daar was egter ook ekonome, diplomate, onderwyskundiges, strateë, kommunikasiedeskundiges en meer ) 20 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
4.1 Ons was Mnr PW Botha se dinkskrum. Hy kon by ons vinnig advies kry wat maande sou neem om uit staatsdepartemente te kry. As ons nie die nodige kundigheid intern gehad het nie, het ons in sy opdrag toegang tot enige bron, die akademie ingesluit, gehad. Natuurlik het die VT, NI, MI en Buitelandse Sake en Inligting altyd die kern gevorm. Ek was die meeste van die tyd 2 i/b, later Hoof Uitvoerende Beampte. Die volgende twee gebeurtenisse illustreer hoe ons stelsel gewerk het: ( Nota : Mnr P W Botha het nogal soms na ons geluister. Dr Niel Barnard het by geleentheid aan my gesê dat ons die binnebaan na mnr Botha gehad het. Miskien was ons sy witbroodjies! )
• Ekonomiese Beleid tov Zimbabwe 4.1(a). Ekonomiese Beleid tov Zimbabwe 10 vm. bel die hoof, genl Andre van Deventer, uit Kaapstad. "Die Eerste Minister wil om 12.30 ons voorstelle hê vir die RSA se ekonomiese beleid tov Zimbabwe wat pas (Okt. 1980) onafhanklik geword het. Agtergrond : Daar was ‘n nie-amptelike beleid van "knypaksies" in plek. Om ooglopende redes het dit nie gewerk nie. 10.30 -- 11.45 vm.: Lede van eie personeel en betrokke departemente en instansies vergader by ons kantore. Die debat word soms hewig gevoer: diplomate, SAP, Weermag, Ekonome, Landbou, Intelligensie, Binnelandse Sake, Vervoer, Spoorweë (apart) ens. verskil soms hewig. 11.45 vm.: Vergadering verdaag en ek en kollegas begin ons voorstel formuleer terwyl tiksters bladsy vir bladsy tik. 12.30. Ons voorstelle word versend: a) Handels- en ander ooreenkomste moet spoedig gesluit word; Intussen: b) Knypaksies moet dadelik stop; c) kunsmis en saad wat by Beitbrug opgehoop het moet onmiddellik vrygestel word; d) brandstof moet deurgelaat word by Beitbrug ens. ens. Dus totale verslapping. MAAR Buitelandse sake en Inligting moet Zimbabwe inlig en sê RSA vereis: a) Onmiddellike staking van ondersteuning aan ANC en ander terroriste-organisasies; b) SAS se lokomotiewe en treinwaens moet terugstuur na RSA ; c) misdadigers moet uitgelewer word ens. 'n Paar dae later kry ek opdrag om 6 nm by Waterklooflughawe se BBP - gedeelte te wees. Minister Magnus Malan en genl’s Constand Viljoen en Andre van Deventer land uit Kaapstad en minister Malan lig my voor oor: DIE NUWE EKONOMIESE BELEID VAN DIE RSA JEENS ZIMBABWE. Ons moes toesien dat die beleid onmiddellik geïmplementeer word. Knypaksies moes dadelik gestaak word. Die nuwe beleid het baie bekend geklink !
• Die Driekamerparlement 4.1. (b) Die Driekamerparlement. (Omdat ek nie by die politiek betrokke wil raak nie, het ek hierdie nog nooit voorheen op skrif gestel nie. Ek het geen beswaar dat dit nou bekend word nie) 21 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Op ‘n gereelde besoek uit Kaapstad waar hy gedurende parlementsittings was, dra genl Andre van Deventer die volgende boodskap oor: " Die Eerste Minister sê hy gaan die aanbevelings van die Schlebush-komitee tov 'n Driekamer-Parlement aanvaar. Hy het ‘n tweederde meerderheid in die parlement en gaan die RSA se Grondwet wysig sonder ‘n vooraf referendum. Wat sê julle?" Omdat ek en die ringkoppe by die SSVR al hierdie onderwerpe behalwe die referendum-gedeelte stofgetrap het, kon ek onmiddellik reageer: Referendum: 'n Referendum is 'n moet: Dit sou vir hom om 'n horde redes wat ek gegee het as politieke leier fataal wees om die Grondwet eensydig te wysig sonder om die kiesers te ken. Driekamer Parlement: Dit sou ‘n groot fout wees om die grootste bevolkingsgroep uit te sluit. Ons waarsku uit 'n veiligheidshoek dat dit ongetwyfeld tot groter weerstand en opstande deur die swart bevolking sou lei. Die veiligheidsmagte kan net tydelik op die deksel van die kokende pot sit. Dit is hoog tyd dat ‘n staatkundige oplossing deur die TAK STAATKUNDIGE ONTWIKKELLING EN POLITICI gevind word. (Nota: Ons was altyd skerp met kritiek op daardie Tak waar nie minder as drie professore was wat geen oplossing gebring het nie.) Dit was na ons mening n mite dat ‘n minderheid vir ewig 'n minderheid kon regeer. Afrika is besig om alles wat vreemd aan Afrika is te verwerp. Ons moet versigtig wees dat witmense nie as "vreemd" beskou word nie. Die antwoord het 'n paar dae later gekom: "Sê vir Mnr Stemmet hy wen hierdie keer i.v.m. die referendum. Dit sal gehou word. Oor die ander: Oor my dooie liggaam. Die tyd daarvoor is nog nie ryp nie." Partykeer wen jy en partykeer verloor jy. e-pos 6 Okt. 2021.
SAUK: TRANSKRIPSIE VAN ONDERHOUD MET MNR STEMMET
RSG: Die Cradock-vier: Transkripsie Radio-onderhoud met genl Johan van der Merwe (Kommissaris van Polisie) en mnr Adamus Stemmet (destydse Hoofkoördineerder van die Sekretariaat van die Staatsveiligheidsraad). (Slegs mnr Stemmet se transkripsie word geplaas) Ek het verskillende funksies gehad, ek is aangestel in Augustus 1980. Daar was nooit amptelik 'n tweede in bevel nie, ek het opgetree as 2de in bevel. Later het ek ander ondersoeke gaan doen en toe het genl. Van Rensburg opgetree as 2de in bevel, maar dit het gewissel tussen ons twee. Ek kan nie presies onthou, was hy of ek die baas in 1985 nie, maar dit maak eintlik nie saak nie, ons twee het baie goed saamgewerk, maar ek was in beheer van 'n groot deel van die SVR Sekretariaat van die Staatsveiligheidsraad en hy was die hoofstrateeg gewees. 22 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Wat was die doel destyds van die SVR? Die doel van die SVR volgens die wet van die Wet 64 van 1972, is om die regering te bedien met advies oor veiligheid. Wie het gewoonlik hierdie SVR vergaderings bygewoon? Die SVR het bestaan uit die Eerste Minister, die Minister van die Veiligheidsmagte, dis nou die verdediging, die minister van polisie, die minister van buitelandse sake, die minister van justisie en dan ook hulle amptenare en ook die hoof van nasionale intelligensiediens en dan ander ministers, as daar iets opgeduik het of op die agenda was van wat hulle portefeuljes geraak het, het hulle ook bygewoon. So het FW de Klerk partykeer bygewoon, alhoewel hy nooit betrokke was in enige veiligheidsdepartement nie. Barend du Plessis het bygewoon as minister van finansies, omdat ons geargumenteer het, dat wat ookal daar besluit word, sal finansiële implikasies hê. Het FW de Klerk die vergaderings van SVR bygewoon? Sommige. Is so 'n besluit om aktiviste te vermoor in die SVR geneem? Nooit ooit nie, dis die grootste bog ooit. Kom ek sê net vir u, ons het daardie “verwyder uit die samelewing”, by die Sekretariaat hanteer, daarna, daar was 'n geregtelike nadoodse ondersoek wat 'n landdros gehou het in 1989, as ek reg onthou, Landdros Eric de Beer van Port Elizabeth. Daarna, in 1992, toe hierdie sein van “permanent uit die samelewing verwyder word” openbaar is, het mnr FW de Klerk opdrag gegee dat die hooggeregshof so 'n ondersoek moet instel. Ek het twee dae gaan getuig daarso en verduidelik wat gebeur het, daarna is ons beskuldig dat ons sou tonne dokumente vernietig het oor hierdie episode. Ek het voor 'n komitee verskyn van die Waarheids en Versoeningskommissie en ek kon bewys waar elke dokument was en nou nog is, wat betref die “permanent uit die samelewing verwyder”. Daar was nooit ooit so 'n besluit geneem nie. Dit sal absoluut gek wees dat daardie aanbeveling, dit is terminologie van onderwys en opleiding, maar terloops, mnr de Klerk was nooit die minister van onderwys en opleiding, soos mnr Calata Jnr beweer nie. Dit was terminologie van hulle, dit gaan oor die verplasing van onderwysers. Daardie aanbeveling het gekom van die hoof en het by ons beland of het by ons ingevoer deur mnr Jaap Strydom van onderwys en opleiding. Hy het dit gekry van die Streekhoof van onderwys en opleiding, ek het sy naam vergeet, dis 'n dr. iemand en hy het dit gestuur en ons het dit hanteer en ons was nog in 'n fasilitering onder die staat se sekretariaat dit hanteer. Die polisie het daarteen geskop, onderwys en opleiding was ten gunste daarvan en ons het dit ondersoek en ons was nog besig daarmee toe die berig kom van hierdie moord. Die sein van die 7de Junie wat uit kol. Lourens du Plessis, as ek reg onthou, hy dit onderteken, hy was die sekretaris van die Gesamentlike Bestuursentrum van Port Elizabeth. Die het in 'n ander kanaal na ons toe gekom, toe het die saak reeds ons aandag geniet omdat mnr Jaap Strydom dit ingevoer het daarso en daardie sein is sover as ek weet, nooit voor die staatsveiligheidsraad gedien nie.
TAK NASIONALE VERTOLKING Mnr AP Stemmet 23 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Tradisioneel deel intelligensie dept’e/instansies nie inligting nie. Die gevolg is dikwels botsende uitsprake en optrede en selfs lewensverliese. Dit was ook in die RSA die geval en in 1980 gee die Eerste Minister opdrag dat ‘n Nasionale inligtingsvertolkingsliggaam geskep moes word. Ministers sou voortaan net op inligting afkomstig van daardie liggaam mog optree. Daar was ‘n gedurige stryd tussen intelligensiedepartemente. Aangesien ek, pas uit Justisie, heeltemal onafhanklik was, word ek as voorsitter van ‘n komitee aangestel om n implimenteringsverslag saam met die intelligensie departemente op te stel. Ons aanbevelings is aanvaar en Tak Nasionale Vertolking (TNV) by die Sekretariaat van die Staatsveiligheidsraad het tot stand gekom. Die voorsitter wat elke twee jaar sou roteer, sou op genl-maj vlak wees. Twee lede uit elke intelligensiedepartement op kolonel/brigadiersvlaksou die bemanning uitmaak. Inligting sou daagliks op daardie senior vlak ingevoer, ontleed en vertolk word, waarna een inligtingsdokument aan elke Minister sou gaan. Almal sou dus voortaan met dieselfde dokument as basis optree. Botsende uitsprake sou so voorkom word. Die stelsel het dadelik eenvormigheid van optrede gebring. Die Westerse wêreld het nie geglo dat so iets kon werk nie. Op versoek van die skeptiese Amerikaners en later ook die Franse het ek ons stelsel op televisie verduidelik. Hulle was van mening dat hierdie 'n wêreld eerste was. Miskien was ons die wêreld voor. AP Kommentaar deur HBH As student het ek genl Dan Loomis van die Kanadese weermag by die ou Randse Afrikaanse Universiteit ontmoet. Hy het ook in Vietnam diens gedoen. Hy het my vertel dat elke VSAweermagsdeel afsonderlik hul inligting gebruik het. (“Each had their own smoke stack.”) So het die US Marines nie geweet oor watter inligting die US Army beskik het nie. Hy het talle voorbeelde genoem. Ek dink ons het ‘n uitstekende inligtings-vertolkingsstelsel gehad wat by die SAP (V) se Sanhedrin begin het en sy pad deurgeloop na die Nas-Gis, TNV en SP se situasiekamer. Ons het baie kere uit een mond gepraat. Soms is inligting weerhou om eers die werklike feite te bepaal. So is die SAP soms beskuldig dat hulle inligting weerhou. Ek het soms in opdrag van die SP met die SAP geskakel. Dit was in gevalle waar die polisie eers 100% seker wou maak oor die inligting voordat dit wêreldkundig gemaak sou word, bv. in bomontploffings met persone gedood en beseer.
1 APRIL 1989: THE NINE DAY WAR HB Heymans For the book, KOEVOET – The Men Speak, I had an interview with Mr AP Stemmet. See below:
24 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
25 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Mnr AP Stemmet se Medaljes Fotograaf: HBH
2009-5-11: INTERVIEW WITH MR AP STEMMET: CAPE TOWN HB Heymans Interview with AP Stemmet 26 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Adamus P Stemmet, or “AP” to his friends was a Major in the ACF of the SADF. His Army number was 67860674BG. He saw combat service in Angola. He was employed as Under-Secretary of Justice when he was seconded to the Secretariate of the State Security Council. He was the Head of Strategic Communication – Stratkom or Psy-Ops – and he was also the second in charge of the Secretariate of the State Security Council. He served with the SSSC from Aug 1982 until 30 November 1990. He is retired and currently he is the Honorary Colonel of Regiment Oranje Rivier. I served in the Operational Area as a soldier and I had contact with various elements and units of the South African Police but never with Koevoet per se. My contact with Koevoet only came later. During May 1977 I was serving at Ruacana in the then South West Africa. The now well-known Colonel Eugene de Kock of Koevoet and later of Vlakplaas, then a Lieutenant, was the Station Commander of the South African Police at Ruacana. I knew Eugene de Kock’s father, Mr Lourens Vosloo de Kock. We were colleagues at the Justice Department and house-friends. I knew Eugene and his brother “Vossie” when they were schoolboys, they grew up in front of me, and both later joined the South African Police. I met Eugene at Ruacana when I was the Amour Commander (Pantser Bevelvoerder) of “B” Squadron of the Regiment Oranje Rivier. At that stage there was little cooperation between the South African Police and the SADF Battalion. I indeed had instructions not to liaise with the Police. As a fulltime Justice Official that knew many policemen countrywide, I ignored the instruction. I was also given instructions not to go near the Police at Ruacana, I also ignored this instruction because during my service with the Justice Department I had many good friends in the Police. The Police and I had a particular good relationship. I received good information from the Police. My liaison with the Police was of such a nature that I trusted them and they in turn, trusted me. I later learned that Eugene was transferred to Koevoet. I did not know anything about his activities while he was in Koevoet as I had left the Operational Area when he was transferred to Koevoet. My Squadron’s camp was a few kilometres from the Battalion’s camp. Eugene and I liaised with one another, we paid one another visits and we swopped information. The information I received from Eugene he was not prepared to give our Battalion. (The problems between the police and the SADF could have been solved within days and in fact it was solved.) There was an accord (Res 435?) made between the Republic of South Africa, the United States, United nations, Cuba and the then USSR. As I remember the accord the Cubans had to leave Angola and SWAPO had to be above the 16 degrees (breedtegraad). In practical terms this is about 300km north of the Angola and South West Africa/Namibia border. South Africa asked for a few months to withdraw their troops and immediately began with the operation to remove their troops. 27 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
I think it was the 1st of April 1989. I was the Second in Command of the Secretariate of the State Security Council. Our Secretary, Lieutenant General Charles Lloyd was away on duty. A few Generals of the Police and Army stormed into my office. They told me that SWAPO was streaming over the border and they were ignoring the rules of the agreement. Part of the accord was that South Africa could keep the Police to maintain law and order however the SADF had to be “out”. In terms of the agreement the guns of the helicopters were removed. Armoured vehicles were deactivated. The Generals informed me that SWAPO was storming over the border and were killing the people as far as they went. Fortunately, the South African Police as part of the accord was still in SWA/Namibia. The Generals asked me what was to be done. I called a senior diplomat on my staff and I instructed him to listen to the Generals. I then told the meeting of six or seven members that I had no executive powers however I can tell them what I think. I told them that I think that two things should be done: 1. That Foreign Affairs should liaise on the highest level. (General Prem Chand was then already in SWA/Namibia.) 2. That the South African Police and the SA Defence Force should shoot the “hell out of them”. It was clear that SWAPO was flagrantly disregarding the agreement. The reaction of the Police and Army Generals was: “Thank you, Sir!” (This was in spite of the fact that I had no executive powers.) My request to the Diplomats, Police and Army was: “Don’t hesitate. Do it now!” Naturally the Security Forces had to obtain permission from their own Commanders, but it was my own personal feelings that I shared with them. There was no time to consult with the State President as SWAPO was already on its way to Oshakati. At all levels in the Security and Intelligence structures the information was streaming in, I had then only advised the Diplomats, Police and Army. When everybody had left, I gave instructions for Strategic Communication action to be implemented immediately. “Swapo se optrede moes aan die groot klok gehang word.” This was done!!! The same day the diplomat reported back to me that he had done the necessary. The information was reported to Adv RF “Pik” Botha – the Minister of Foreign Affairs. I did not follow up anything further in this matter as I watched developments as they occurred on ground level. “Koevoet het ons gatte gered en die hel uit Swapo geskiet”. I read the various intelligence reports and saw what was happening. Koevoet’s actions bought us the necessary time. Koevoet’s action gave the SADF time to re-arm certain sections of the SADF, especially the SAAF. This resulted in SWAPO being stopped in their tracks. “Dankie daarvoor SAP!!!” I was informed later that Adv Pik Botha was in Windhoek on that particular day and went to the airport to meet Mrs Margaret Thatcher. It is alleged that he informed Mrs Thatcher in their vehicle on the way from the airport to Windhoek about what was taking place on the border. He told her that South Africa planned to “shoot the hell out of SWAPO”. She was against this move. Mr Pik Botha in the meantime asked the Security Forces for proof. When they arrived at their hotel the necessary proof, including photos, was laid before him. The role I want to emphasize is that the South African Police could keep SWAPO at bay until the SADF could regroup. The South African Police Force was at that time the only Force that could resist SWAPO’s actions. 28 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Intelligence I received later was that Mr Sam Nujoma was in Harare when SWAPO came over the border. He was advised by Mr Mugabe to conquer as much territory as possible before the elections. This would prove to the future voters that SWAPO won the war and brought freedom to the territory. This step would encourage future voters to vote for SWAPO. About two years ago there were shocking revelations in the media that mass graves were discovered. These graves were opened by bulldozers. To put it mildly: “Ek was die bliksem in!” It was my information that the Police took photographs and fingerprints of all KIA insurgents before burial in mass graves. I then embarked on a “one man war” and asked the media to publish the true facts. I knew that a senior reporter of Die Burger, Ingo Caprara, was in Oshakati at that time. My angle of attack was, get Ingo Caprara to write an in-depth article on the events. This was done. I also got hold of the SABC, The Cape Times, and The Argus with the request place the case in perspective. We were made out to be criminals and murderers. This case received wide media coverage and the storm abated.
2021: ONLUSTE KZN & GAUTENG Mnr AP Stemmet • Tak Veiligheidsbeplanning van die Departement van die Eerste Minister Hennie, Toe ek onderstaande geskryf het, het ek onwillekeurig aan ons dae by die SSVR gedink. Dit pla my altyd dat ons as ‘n Sekretariaat beskryf is, terwyl daar net een notulerende sekretaris van die SVR by ons was.
• Departement van Beplanning Toe ek daar gekom het , was ons die Tak Veiligheidsbeplanning van die Departement van die Eerste Minister (EM). Daar was ook takke van die ander magsbasisse van die staat - te wete Staatkundig, Ekonomies en Maatskaplik. Hierdie takke is toe saamgevoeg in ‘n nuwe Departement van Beplanning onder Minister Chris Heunis.
• Dinkskrum van die EM/President Ons het agtergebly by die EM, later Staatspresident en is die Sekretariaat van die Staatsveiligheidsraad genoem wat eintlik ‘n "misnomer" was. Ons was meer van 'n dinkskrum van die EM/President. Groete
• Brief aan koerante: Betogings Dit verbaas my dat die deskundiges nog nie raak gesien het dat ons nou ‘n herhaling van die gebeure in die 1970 – 1980’tigs sien nie. Ook die doel is bekend: MAAK DIE LAND ONREGEERBAAR. Die opstokers kry ‘n "CAUSE" en gebruik dit om die massas op te sweep om die regeerders met mense van jou eie keuse te vervang. Al wat sedertdien verander het is dat die doel nou is om die 29 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
een ANC faksie met ‘n ander meer radikale een te vervang. Zuma se situasie is nou as "CAUSE" gebruik. Toe wou die ANC die regering vervang. Destyds het die regering oor die middele en vermoë beskik om die situasie te beheer. Ons het ‘n uitstekende polisiemag gehad met ‘n puik goedopgeleide onlusteëenheid ... En nou? Ook die soldate was goed opgelei om binnelands aangewend te word. Het die heersende ANC - faksie dan hul eie tegnieke vergeet? Of is hulle destyds net opgelei om te vernietig en weet nou nie hoe om die gebeure te bekamp nie. Adamus P Stemmet (AP) Durbanville
STRATKOM/KOMOPS Mnr AP Stemmet Vir die Suid-Afrikaner was propaganda nog altyd 'n vloekwoord. Ons is grootgemaak met oorvloedige inligting van Britse propaganda gedurende die Tweede Vryheidsoorlog. Gedurende WO I en II is ons gebombardeer met propaganda van beide vegtende kante. Onthou vir Goebels. Propaganda, komops, sielkundige aksie, stratkom – noem dit wat jy wil en jy ervaar weersin.
• SAW in Angola September/Oktober 1975 en snaakse gerugte doen die rondte. Die RSA het troepe iewers in 'n Afrika-land. Waar? Wat doen hulle daar? Van regeringskant kom niks. Omstandighede soos troepe wat sneuwel dwing die regering om uiteindelik die inval in Angola te erken. “Too little too late”. Tot vandag glo 'n skeptiese publiek nog steeds nie destydse verduidelikings nie. “Deur inligting te verswyg, het die Regering vir ons gelieg.” Ons is nie ingelig nie. Daar was redes vir die Regering se stilte, MAAR! Geen Komops. Regerings leer nie en later, voor en by Kodesa, kry ons 'n herhaling hiervan.
• “Inligtingskandaal” Toe kom die “Inligtingskandaal”. Koppe moet rol. “Daar is weer vir ons gelieg.” Premier Vorster word gekruisig en 'n opvolgstryd ontstaan. Die Minister van Inligting, dr Connie Mulder, is 'n sterk kandidaat. Die Departement van Inligting moet vernietig word. Hieroor uiteenlopende menings: • Pik Botha: “Eschel Rhoodie and Connie Mulder were ludicrous ….. they wasted millions without achieving anything”; en • “Eschel Rhoodie was a bumbling amateur”. • US News and World Report: “SA's Information campaign had achieved definite success …...” • General Hein du Toit: “I have great appreciation for some often brilliantly conceived ideas of Dr Rhoodie.” Twee laksmanne tree na vore, albei Botha’s – PW en Pik. Een word Eerste Minister en die ander een erf die oorblyfsels van wyle die Departement van Inligting. Nou was dit die Departement van Buitelandse Sake en Inligting.
30 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• NVBS en SSVR Die Nasionale Veiligheidsbestuurstelsel (NVBS) word geskep met 'n “sekretariaat” (SSVR) en vyftien interdepartementele komitees. Die stelsel het ten doel gehad om die RSA se veiligheidspoging saam te snoer en dit is belangrik om daarop te let dat die stelsel nooit mog inmeng of oortree op die lynfunksie van die onderskeie Staatsdepartemente nie. Kyk Hoofstuk 15, Volume 3: “Total onslaught to Normalisation: From Verwoerd to Mandela” - saamgestel deur Pieter Wolfaardt en ander.
• ISAK Een van die interdepartementele komitees was die Interdepartementele Sielkundige Aksiekomitee (ISAK) wat onder leiding van amptenare van die nuwe Departement van Buitelandse Sake en Inligting gestaan het. Natuurlik het die stelsel baie probleme gehad. So het meneer Pik Botha vinnig krediet vir sy departement opgeëis as “Isak” suksesvol was. As daar iets verkeerd geloop het, was hy vinnig om die NVBS te blameer. Kabinetsministers en senior amptenare het nie verstaan waarmee ons besig was nie en het ons gewantrou en ons pogings gesaboteer. Gesegdes was volop, soos “dirty tricks en onderhandse optredes word nie in my departement geduld nie”. Hulle het die rewolusionêre oorlog teen die RSA nie verstaan nie. Met bostaande as agtergrond moet die uitvoering van meneer PW Botha se opdrag aan die SSVR verstaan word. Sy opdrag het min of meer soos volg gelui: “Ons vyande, die ANC, PAC en Kommuniste is besig om die propaganda-oorlog te wen. Stig 'n organisasie om hulle teen te staan en te klop.” Dit het my taak geword. Die SSVR se funksies is uitgebrei om die volgende in te sluit: “Die koördinering van koverte aksies van staatsdepartemente.” Dit op sigself het my eerste probleem geskep. Hoe kry jy 'n staatsdepartement soos die SAW byvoorbeeld om sy geheime projekte aan jou en jou te-stigte organisasie bekend te maak? Doen hulle dit, sou die projekte mos nie meer geheim wees nie. 'n Ander probleem wat vinnig ontstaan het, is dat daar nou 'n gerieflike sondebok was. Alles wat verkeerd geloop het, was die nuwe organisasie se skuld. Voorbeelde is: Die abortiewe coup de e’tat van “Mad Mike” Hoare en sy mense in die Seychelle. Van die ander wat gevolg het was, en ek noem net enkeles: die neerstort van Samora Machel se vliegtuig, die ontploffing van die bom in die ANC se kantore in Londen, die moord op Dulcie September in Parys, die mislukking van Swapo se kongres in Parys, ens, ens. Ek het gou 'n dik vel ontwikkel en die rol van sondebok aanvaar. Van my grootste beskuldigers was kabinetsministers. 'n Kundige span is saamgestel om 'n doeltreffende stelsel te ontwerp. Ons het wyd gesoek en met die hulp van veral buitelandse sake en inligting goeie inligting van ander lande se stelsels gekry. Oos-Duitsland, die Sowjet Unie en die Republiek van China (Taiwan) se stelsels het uitgestaan en ons kon begin om 'n eg Suid-Afrikaanse stelsel te ontwerp.
• Fu Hsing Kang-kollege in Taiwan Dit gedoen, moes ons met opleiding begin. Gelukkig het die SAW toe reeds amptenare in die Fu Hsing Kang-kollege in Taiwan laat oplei en hulle kon ons help. Die Weermag se Taipei-projek is dadelik deur ons oorgeneem. Teen daardie tyd was ons al die tak strategiese kommunikasie (TSK) van die SSVR en die akroniem “Stratkom” het ontstaan. Ons het dadelik begin om amptenare van soveel as moontlik departemente na Fu Hsing Kang te stuur nadat ons hulle eers in die RSA opgelei het. Ekself het Fu Hsing Kang en baie projekte in Taiwan gaan besoek. In die RSA is kursusse gereël om amptenare op te lei. Nie almal kon na Fu Hsing Kang gaan nie.
31 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Opleiding Ons was oppad en kon ons vlerke uitsprei. Opleiding in die bedryf van die nasionale Veiligheidsbestuurstelsel (NVBS), strategiese studies, rewolusionêre oorlog, toekomsstudies en onderhandelingsvaardighede het ook onder leiding van die TSK plaasgevind. Natuurlik was die weermag, veral AMI, vir ons van groot hulp in party van hierdie onderwerpe. Hulle was trouens op baie terreine myle voor ander departemente oor toekomsstudies skryf prof Nick Segal in sy boek: BREAKING THE MOULD. “The role of Scenarios in shaping South Africa's future” onder andere soos volg: One of the factors that made some government, perhaps senior officials more than politicians, receptive …... there was already a degree of familiarity with scenario-based planning. Structured approaches to thinking about the future had been initiated by the military …...But their work remained tightly held within the units undertaking it and was not shared across government as a whole.” en “But in the early 1980's a fresh approach was initiated in the State Security Council (seker SSVR) which was developed throughout the decade. This was undertaken across government departments, using a small number of core staff but mostly outside experts covering many disciplines …...” Hy noem dan professor Philip Spies van Stellenbosch en Clem Sunter van Anglo American. Let Wel ons het ook buitelandse kundiges soos prof Gharajadaghi van die VSA gebruik. Segal gaan voort en se onder andere: “While not directly addressed at the totality of apartheid..... the work clearly pointed to the fundamental untenability of the system.” Hy skryf dat ons nie net Ministers ingelig het nie maar dat: “.... an extensive programme of communication was implemented across the country …. there were a large number of individuals inside Government who understood the consequences of the country's continuing on the 'low road'”. Hy kla dan dat min aandag aan die scenario’s gegee is “among political and intellectual leaders”. AMI en die SSVR was die politici ver vooruit en hulle het nooit ingehaal nie. Hieroor later meer.
• Registrasie: Geheime Projekte Die eerste minister (later staatspresident) het opdrag gegee dat alle staatsdepartemente hul geheime projekte by die TSK moes registreer wat hom dan weer moes inlig. Dit het hulle gedoen alhoewel ek altyd geweet het dat nie al sulke projekte geregistreer is nie. Die wat hulle wel geregistreer het, het ek op 'n moet-weet-basis hanteer. Die projekte wat raakpunte met ander staatsdepartemente gehad het, het ek aan enkele personeellede van TSK opgedra om te koördineer. Party projekte van die SAW en SAP was so sensitief dat ek dit alleen hanteer het. Elke drie maande het die weermag en polisie my op hoogte van vordering met projekte gebring. Sommige departemente, veral een wat baie geheime projekte gehad het en waarvan sommige oud-amptenare deesdae hoog opgee oor hul rol destyds op pad na 'n nuwe Suid-Afrika, het nooit enige projek geregistreer nie. Ek het hulle nooit by meneer PW Botha rapporteer nie. Hy sou woedend gewees het. Ek noem slegs enkele projekte by die SAW wat dui op die aard van die projekte van AMI waarby ek alleen of ek en TSK betrokke was. Ek verkies om nie die name en rolle van die hooffigure te noem nie. Hulle kan dalk met reg eksepsie neem. Ons het met beide AMI- en Leër-komops saamgewerk. Party van AMI se projekte het ek alleen hanteer. Voorbeelde is: Eerstens projek Cherry (ons het later ander projekname gebruik). In hierdie projek het ons in Portugees en Frans eers net na Angola en later ook in Portugees na Mosambiek uitgesaai. Daar is voorheen van skepe af uitgesaai en na ek betrokke geraak het, vanuit mobiele uitsaaistasies na Angola en Zimbabwe in Portugees, Frans, Engels en in sommige gevalle in 'n plaaslike dialek. Na Mosambiek het ons vanaf 'n statiese stasie naby Kemptonpark uitgesaai tot ons uitgeskop is en 32 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
vinnig moes verskuif na 'n perseel naby Pretoria. Monitering het vir ons aangedui dat ons pogings baie suksesvol was. President Mugabe het byvoorbeeld formeel beswaar gemaak oor ons die bevolking daar beïnvloed; Tweedens: Teen Zimbabwe is daar knyptangaksies op ekonomiese gebied uitgevoer. Dit was suksesvol maar is gestaak toe TSK geadviseer het dat die beleid liefs verander moes word sodat Zimbabwe se ekonomie nie verder geskaad word nie. TSK se advies was dat ons eerder Zimbabwe ekonomies van die RSA afhanklik moes maak en so 'n hefboom verkry. Hierdie aanbeveling is ook deur die Regering aanvaar; Derdens: Is motiveringsprojekte ten opsigte van die jeug in Caprivi (Ezuva) en Ovambo (Etango) gevoer. Onder andere is van die dienste van deskundiges soos wyle dr Louis Pasques gebruik gemaak. Hy was 'n deskundige oor die menslike psige en is handig gebruik om seminare aan te bied en op ander wyses te help om die rewolusionêre klimaat te bestendig. Hy en ander deskundiges is ook in die Republiek in soortgelyke projekte gebruik; Vierdens is daar 'n projek deur AMI en SAP(V) geloods en deur TSK gekoördineer waarin die barbaarsheid van veral die ANC en PAC se projekte in die RSA openbaar is. Daar is van gruwelike foto’s gebruik gemaak en was bedoel om die buiteland te skok en terroriste organisasies aan die kaak te stel vir wat hulle was. Hierdie was 'n goeie projek wat op die inisiatief van TSK aangepak is. Ongelukkig het die projek platgeval as gevolg van swak sekerheid en 'n lekkasie; en Vyfdens: Op versoek van TSK het die SAW 'n gedeeltelik suksesvolle projek help loods toe 'n teenvoeter vir Cosatu gestig is. Daar is natuurlik baie meer maar ek verskaf hierdie slegs as voorbeelde. AMI het 'n uiters belangrike rol gespeel waar ander departemente nie die vermoë of middele gehad het om sekere projekte uit te voer nie. Werkgroepe onder leiding van die TSK sou moontlike projekte identifiseer, ondersoek en beplan en dit sou dan deur verskeie departemente uitgevoer word. Daar was baie waarin AMI 'n belangrike rol gespeel het. Goeie voorbeelde is projekte wat saam en namens die destydse Departement van Sport en Ontspanning gevoer is. Sport was 'n magtige wapen om teen die destydse Regering te gebruik – binne en buitelands. Teenvoeters is gevind en baie pogings deur ons opponente is voorkom of geneutraliseer of gesaboteer. Onthou u nog “No normal sport in an abnormal society”? Ander uiters belangrike AMI projekte waarby ek, soms alleen en soms saam met TSK-kollegas betrokke was, het soos volg gebeur. SA-troepe het dikwels gevind dat as hulle gedurende invalle in Angola by Swapobasisse opdaag dit verlate was. AMI het ons hulp ingeroep en ons het probeer vasstel waar die lekkasie was. Die probleem was dat alle operasies in Angola eers deur die SVR goedgekeur moes word. Onder leiding van TSK is dan 'n werkgroep saamgestel om die komops van sulke operasies te beplan. Die geleentheid vir lekkasies was dus legio. Op my en AMI se aanbeveling verkry die destydse minister van verdediging toe goedkeuring om invalle tot 'n sekere afstand, ek dink dit was 350 km, self te magtig en dit verder af vir verskillende afstande te delegeer. Ek neem dan deel aan AMI se beplanning en lig, soms, TSK-lede in, en identifiseer staatsdepartemente en organisasies soos die staatsmedia in dat 'n aanval beoog word, hulle later ingelig sou word oor die waar, redes en wanneer en dat hulle solank beeldmateriaal, verklarings, ens vir bv diplomate gereed moes kry. Op die dag van die aanval word ek dan deur AMI ingelig en lig ons dan die betrokkenes in. Hierdie prosedure is met sukses in baie operasies toegepas. Die lekkasies het gestop en suksesvolle stratkom is gevoer. 33 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Mnr FW de Klerk se Planne Soos ek aan die begin gesê het, was daar om begryplike redes geen komops-operasies gedurende Savannah nie. Dit het ongelukkige en skadelike gevolge gehad. Ongelukkig het die politici nie hul les geleer nie. Die aankondiging van die vrylating van meneer Mandela en die ontbanning van sekere verbode organisasies is nie voorafgegaan deur behoorlike komops/stratkom nie. Belangrike rolspelers het via die media daarvan verneem. Hieroor sê 'n vorige HSAW, generaal Meiring in die boek DAYS OF THE GENERALS deur Hilton Hamann: “We did not know about De Klerk's plans to unban the ANC. It was a complete surprise. Nobody knew about it, but when it happened, we had a major problem …... After that we had to do things in a com-ops way.” Generaal Meiring het toe op sy eie in twee gevalle fiasko’s (en moorde) voorkom deur sy eie goeie komops toe te pas. Gedurende Kodesa is ook geen stratkom/komops toegepas nie en kosbare geleenthede is verspil. Selfs voor Kodesa is alle stratkom- en komopsvermoë vernietig. Toe Kodesa plaasgevind het was daar niks oor nie; want alles wat na die NVBS, militêre of PW Botha geruik het is ongevoelig vermorsel met dramatiese gevolge vir die RSA en droewige gevolge vir menige personeellede beide van die SSVR en die SAW en ander departemente en tot nadeel vir die RSA. Ander vaardighede wat onder leiding van TSK in samewerking van onder andere AMI ontwikkel is, is ook nie by Kodesa gebruik nie. Hier praat ek byvoorbeeld van strategie, toekomsstudies en onderhandelingsvaardighede. Hoe is dit moontlik dat onkundige en onbekwame onderhandelaars oor hierdie onderwerpe by Kodesa gebruik is? Die gevolge vir die RSA was mos duidelik voorsienbaar. Toe Dr Niel Barnard, na die verskyning van sy boek GEHEIME REWOLUSIE hierop gewys is, was sy reaksie: “…. kommentaar oor die slimmighede (kundigheid) van die SSVR is lagwekkend. Daar was kundige mense; onder andere die wat aanbeveel het Mandela se lewe so spoedig moontlik beëindig moes word.” Die bewering verskyn ook in sy boek. Die waarheid is miskien te vinde in DAYS OF THE GENERALS waar Generaal Chris Thirion beskryf hoe 'n werkgroep bestaande uit NI, die militêre en die polisie in NI se hoofkwartier vergader het om te besin oor die vraag of Mandela vrygelaat moes word, indien wel, wanneer en hoe. Hy sê “a document was produced” and “I think it could be understood that the intelligence community said: “Yes, at some other time he must be released.'” Aangesien die vergadering by NI gehou is, word aanvaar dat daardie instansie die formulering gedoen het. Die SSVR was nie teenwoordig nie en het dus nie die aanbeveling gemaak nie. Wie is nou skuldig, die SSVR of NI en wie praat die waarheid? AMI en ook die SAP(V) se inligtingsvermoë is ook nie by Kodesa gebruik nie. Hoekom nie? Wat het van die oorlede Tak Nasionale Vertolking van die SSVR geword? KOMMENTAAR WPS: Ek glo die vergadering hier na verwys, was een gehou gedurende die vroegtagtigs waarvan ek toevallig die notulerende sekretaris was, met Mnr. Cor Bekker van NI as voorsitter. Dit was ‘n subkomitee van die destydse KIK (wat altoos buite die NVBS geval het, met NI as koördineerder) en wat prakties jaarliks aanbevelings moes maak oor mnr Mandela se omstandighede van aanhouding en die paslikste tyd vir vrylating (die sentrale aanname onder intelligensie-ontleders was dat dit bepaald nie in staatsbelang sou wees as hy in aanhouding sou sterf nie, en dus dat hy wel een of ander tyd vrygelaat sou moes word – maar wanneer?) Die sielkundige van die Gevangenisdiens se inset was dat ons net moes weet dat, as en wanneer mnr Mandela vrygelaat sou word, hy intellektueel en charismaties kleingeld sal maak van die blanke politici; ‘n SAW-verteenwoordiger het toe gevra of die sielkundige ‘n politikus soos Dr. Gerrit Viljoen hierby insluit, waarop die Gevangenisdiens-man baie beslis “ja” geantwoord het. (Daar was dus nie illusies of rassisme-gebaseerde stereotipe beskouings nie). Die intelligensie-gemeenskap se amptelike siening was dus dat vrylating op gepaste moment wel sou moes gebeur, maar glo ek ook goed dat daar – soos Dr. Barnard opmerk – wel sekere stemme in veiligheidskringe was wat drastiese opsies voorgestaan het; sien maar die destydse meningsverskil oor of kdr. Dieter Gerhardt 34 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
in ope hof aangekla moes word van hoogverraad, en of hy liefs dalk eerder moes “verdwyn” om die SAW verleentheid te bespaar – gelukkig het die Reg en basiese moraliteit geseëvier, onder SAPVT leiding, in die beste Afrikaner Calvinistiese tradisie. Dit is ook ‘n wanopvatting dat daar bloot niks in die plek van die NVBS geplaas is nie, na pres. De Klerk dit “afgeskaf” het – hierdie aspek word deeglik gedek in ons komende Desember-uitgawe, geskryf deur mnr Stemmet se opvolger, mnr Johan Mostert, wat in detail verduidelik hoe die nuwe NKM (nasionale koördineringsmeganisme) funksioneer het. Dit moet ook onthou word dat pres PW Botha self die wetlik-omskrewe leidende koördineringsrol van NI herstel gehad het, voor hy die regering verlaat het. Die enorme mate waarop die regeringspolitici in die laaste jare van die konflik op die advies van die intelligensie-gemeenskap gesteun het, blyk m.i. uit die opvolg-fase toe hulle nie meer daardie inset kon ontvang nie – die onderhandelings (waar mnr Stemmet en andere soos adv. Heunis tereg uitgewys het dat die politici wat dit toe moes voer, nie ervarings- en kennisgewys op die peil was van die amptenare van DBS / SAW / NI / SAP-VT wat suksesvol akkoorde soos Nkomati, en die onafhanklikwording van Namibië onderhandel het nie) maar veral die na-1994 fase, waar die eens magtige NP se wiele sonder hierdie intellektuele onderbou algou afgeval het, tot die punt van ontbinding.
• Cuito Cuanavale Al vraag wat oorbly is of AMI se komops en die SSVR se koördinering daarvan en samewerking daarmee suksesvol is. Ek glo dat ons soos by Cuito Cuanavale die propaganda-oorlog verloor het. Daar was baie redes voor. Die hooflaksman van die wyle departement van inligting was nou minister van verdediging, en eerste minister en later staatspresident en as sulks ook minister van staatsveiligheid en dus oorhoofs in beheer van Stratkom/Komops. Die “spook van Inligting” het soos 'n donker wolk oor komops en stratkom gehang en ons kon nie toelaat dat hy in die verleentheid kom nie. Ons moes dus hiperversigtig wees maar tog moes ons lewer en voorkom dat die pap op die grond val. Dan mog TSK nooit uitvoerend optree nie. Die skeidslyn tussen uitvoering en koördinering is egter dun. Ons moes geloofwaardigheid by ander departemente behou en ons nooit gesien te word as te nou betrokke by projekte van die weermag alleen nie. Dit terwyl die weermag en die SAP aanvanklik die enigste departemente was wat kommunikasie-operasies suksesvol uitgevoer het. Die ander het eers geleidelik soos hulle opgelei is, bygekom. Daar was egter baie suksesse. Tot so 'n mate dat daar steen en been in Sechaba gekla is oor suksesvolle stratkom/komops-operasies. Ons, soos die veiligheidsmagte, het suksesvol op die kokende pot se deksel gesit, om tyd te wen vir die politici om 'n toekoms vir die RSA uit te werk – tyd wat hulle nie gebruik het nie. Onbekwaamheid en 'n bakleiery om posisies was aan die orde van die dag. Stratkom en komops het tyd geskep vir hernuwing en dikwels gewaarsku teen die stadige slakkepas veral op die staatkundige magsbasis. Die politici het ons blykbaar nie verstaan nie of kon deur vrees om stemme te verloor nie vinniger beweeg nie.
• Driekamer-parlementêrestelsel Ons waarskuwings vooraf dat die driekamer-parlementêrestelsel onvoldoende sou wees het net veroorsaak dat ons taai klappe gekry het. Dan moes ons ook uiters versigtig wees om nie op die partypolitieke gebied te beweeg nie. As gevolg van die politici het ons nie ons doel bereik nie. Die geploeter by Kodesa en die tragiese toestand waarin die RSA vandag verkeer, was die gevolg. AP STEMMET (10-12-2015) (Skrywe is geredigeer).
35 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
FOTOALBUM: MNR AP STEMMET
Kol AP Stemmet en sy seun Francois
Kol Stemmet en mev Petro Stemmet en ‘n jong mnr Stemmet van justisie
36 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Mnr & mev Stemmet - regs: Taiwan: Besoek tradisionele dorpie.
Regiment Oranje Rivier verewig by “The Tank Museum” in die VK.
37 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Mnr AP Stemmet tydens ‘n onderhoud met HBH – foto HBH
POLITIEKEOORLOGVOERING Mnr AP Stemmet Beste Hennie, Moord op dr. Verwoerd is in orde. Weet jy hoe klein voel 'n mens as jy vloer-toe kyk, die dowwe bloedkol sien en besef dat jy op die groot gees se bank sit waaruit hy gesorg het vir debatvoering op so 'n hoë vlak dat dit na sy dood nooit, nooit weer bereik is nie. Selfs my held, as minister, mnr. John Vorster kon dit nie regkry nie. Ek sal dit nie waag om kommentaar te lewer op jou kommentaar oor kommunisme nie. Tog wil ek sê wat ons al jare vir mekaar sê: Die SAPV was akademies en andersins nie toegerus vir hul taak nie. Wat die politieke oorlog betref was die probleem dat hulle nie geweet het dat hulle nie weet nie. Uitstekende, selfs briljante misdaadondersoekers en bekampers, dapper mense maar ongelukkig swak toegerus vir die oorlog wat hulle moes voer - die rewolusionêre oorlog. 'n Soort oorlog wat min mense ook politici, akademici en selfs sommige weermaggeneraals ook nie verstaan het nie. Tot 'n groot mate moes hulle ʼn stryd met swaar blokke aan hul bene stry. Dit was gek om toe te laat dat die rompslomp wat vir die gewone staatsdepartemente gegeld het ook op die SAP van toepassing was. Self was die SAP se hoofbestuur heeltemal te konserwatief. Die SAP moes nooit gebonde gewees het aan die beperkings waarvoor die Kommissie 38 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
van Administrasie bekend was nie. In plaas van die elite organisasie van die staat te wees, was hulle 'n gewone staatsdepartement wat op baie gebiede maar aan 'n klein agterspeentjie gesuig het. Tog is daar van hulle verwag om behalwe misdaad te bekamp nog die land veilig te hou op 'n nie-misdaad-terrein waarvoor baie van hulle en hul departement nie toegerus was nie. Ek sal erken dat ek skaam gevoel het om pas na my aankoms by die SSVR links en regs aan te dring op die skepping van senior poste en dit te kry terwyl my kollegas by die SAP hulle disnis gesukkel het om een generaal-majoorspos geskep te kry. A P Stemmet (2017-02-07)
MNR AP STEMMET EN TOPBESTUUR VAN DIE SSVR
Brig-genl WS “Kaas” van der Waals, genl Alex Potgieter, genl JFJ ‘Hans’ van Rensburg, genl Van der Westhuizen, genl Lloyd, mnr AP Stemmet, genl Kiewiet Geldenhuys en brig-genl JPB ‘Jan’ Erasmus.
KOMMISSIES VAN ONDERSOEK Mnr AP Stemmet Hennie, Ek het die getuienis oor die Instituut vir Rasseverhoudinge gelei. Dit was ‘n politieke kommissie en ek het dit geniet om die Nat en Sap LV's soos slawe te dryf. Niks vroeë verdagings nie en as hul huistoe gaan, kry hulle ‘n konsephoofstuk wat ek die vorige nag geskryf en laat tik het om te bestudeer wat ek die volgende oggend om 8 vm op die sakelys geplaas het. 39 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Die skuldiges is losgevind! Ek het ook die verslag geskryf. As ‘n LV met my verskil het. was my antwoord: “Reg meneer, skryf jy dan vir ons daardie hoofstuk! Volgende keer het hy saamgestem . Hennie, die voorsitterskap. het soos volg verloop. • Punt Janson, toe word hy minister • Jimmy Kruger, toe word hy minister • Alwyn Schlebush. Ek is net ses maande vir die kommissie geleen en om sake te bespoedig verdeel ons die kommissie in twee komitees met Louis le Grange die voorsitter van een komitee. Toe vat hulle ons hof toe maar intussen dryf ek die LV's om voort te gaan. Hulle luister toe vir my en ons wag nie vir die hofuitspraak nie. Die hof sê toe ons is reg. Adv (later appèlregter Johann Kruger) was hul advokaat. Hy het tweede gekom. Toe die uitspraak kom, was ons amper klaar. My gedeelte van die kommissie is binne ses maande afgehandel en die LV 's is doodmoeg huistoe. Hulle het nog nooit so hard gewerk nie. Na net mooi ses maande was ek terug by Justisie en sit en lag vir my kollegas wat nog met hulle ondersoeke worstel. Terloops, adv. Fanie van der Merwe, later DG Bin Sake, toe Justisie, toe Staatkundige Ontwikkeling was my kollega wat saam met ‘n paar assistente die ander komitee se getuienis gelei het, maar hulle het bietjie langer gewerk, so ‘n jaar of twee. Groete Adamus P Stemmet (AP)
STAATSVEILIGHEID: DEPARTEMENT VAN DIE EERSTE MINISTER Mnr AP Stemmet Hennie, Ek kry die vorige e-pos nêrens en probeer weer. Tot 1981 was die staat se beplanningsfunksies saam groepeer in die Departement van die Eerste Minister. Vir elke magsbasis was daar ‘n tak bv. Tak Staatkundige Ontwikkeling. Ook vir Ekonomies, Maatskaplik en Veiligheid. Elkeen het sy Takhoof gehad. Genl Van Deventer was die Tak Veiligheidsbeplanning se hoof. Die hoofde was gelykstaande aan Departementshoofde. Die SEM- takke is toe saamgevoeg in die Departement van Beplanning onder Minister Chris Heunis. Die eerste minister (PW Botha) het Veiligheid behou onder die naam SSVR. Ons was nooit ‘n Sekretariaat nie maar wel n onafhanklike organisasie wat direk na die EM en later SP geskakel het. 40 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
My eie posisie was eienaardig. Ek was die senior Ondersekretaris by Justisie. Dws derde in die Staatsdiens hiërargie. Ek is toe bevorder tot Adj. Sekr. in die Departement van die EM. Waar ek ingepas het in die EM Dept. in die nuwe bedeling in die Staatsdiens weet ek nie. Daar was toe range soos Asst. Direkteur, Direkteur en Hoofdirekteur. Ek is nooit weer bevorder nie maar het een salariskerf hoër as my kollegas gekry. Dit was nooit bekend gemaak nie. Dit help nogal met my pensioen! Groete Adamus P Stemmet (AP) Durbanville
KOMMENTAAR: SEKRETARIAAT VAN DIE STAATSVEILIGHEIDSRAAD Mnr AP Stemmet Die Nasionale Veiligheidsbestuurstelsel (NVBS) word gereeld uitgemaak as ʼn paaiboelie en ʼn instrument om die bevolking te onderdruk. Ons wat die stelsel help ontwerp en toegepas het, weet dat niks verder van die waarheid kan wees nie. Dat daar vergrype in die naam van die stelsel was, is ongelukkig waar, maar ek is amper dertig jaar na die beëindiging van die stelsel nog oortuig dat dit in die geheel gesien ʼn groot sukses was. Dit was ʼn groot fout om die stelsel af te skaf. Die stelsel was die sigbaarste op streekvlak waar dit in aanraking met die plaaslike bevolking gekom en hul behoeftes aangespreek het. Ongelukkig is daar tot dusver min van die werking van die NVBS op streekvlak te boek gestel. Genl.maj. Gerrit Murphy verdien lof dat hy hierdie taak so suksesvol voltooi het. Sy dokument GESKIEDENIS VAN WITSWATERSRAND GESAMENTLIKE BESTUURSENTRUM ( WITGBS) is seker die beste dokumentering van die werking van die GBS op grondvlak. Ek het nog nie beter gesien nie. Genl Murphy het as voorsitter van die WITGBS gedurende 1984 tot 1987 ʼn reuse rol gespeel om die bevolking in sy gebied vreedsaam en met veiligheid hul lewens te laat voer. Sy dokument toon aan hoe die behoeftes van gemeenskappe aangespreek moes word om die mat onder die voete van die revolusionêres uit te trek. Dit wemel van voorbeelde hoe die GBS moes ingryp om toe te sien dat aan die behoeftes van die bevolking voldoen word. Skole is gebou, behuising , klinieke , telefoondienste, elektrisiteit, poskantoordienste, strate, rioolstelsels en nog baie meer is verskaf onder leiding van die GBS. Die dokument beskryf hoe probleme opgelos is en veiligheid daardeur vir almal bevorder is. Soms moes daar reguit met die owerheid, plaaslike besture en staatsdepartemente gepraat word. Dit kon n sterk leier soos Genl Murphy doen sonder om vir sy eie toekoms te vrees. Hierdie dokument behoort in Engels en ander tale vertaal te word en kan vir seker as handleiding vir enige regering dien. 41 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Generaal, u en u medewerkers het nooit die medaljes gekry wat u verdien het nie!! AP Stemmet HOOFKOORDINEERDER (Afgt) SSVR
AP STEMMET & KOL JAN BREYTENBACH
42 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
SSVR: TAK STRATEGIESE KOMMUNIKASIE Mnr AP Stemmet Inleiding Hierdie is ‘n private nota van mnr Stemmet – ek het sy brief redigeer maar omdat die vrae wat mnr Stemmet vra, lank reeds in die openbare domein is, word besluit om ter wille van die geskiedenis die e-pos te publiseer. Die vrae is al telkemale gevra. Beste Hennie, jy ontstel my geweldig op hierdie Sondagmiddag. Ontstel my omdat genl Van der Merwe soos gewoonlik die spyker op sy kop slaan. Soos jy weet is ek 'n gelowige mens en kan ek nooit ver-regsgesind wees nie, maar ek vind dit deesdae moeilik om nog te glo in die laaste twee reëls van Die Stem. Ek stap juis die laaste week weer en dink aan die generaal se treffende toespraak verlede jaar na aanleiding van die Kerkstraatbom, Mei 1983. Dinge kon so anders in die RSA gewees het as /.../ Die tyd is nog nie ryp dat ek skryf nie. Soos jy weet, het ek dit verlede jaar oorweeg /... / Ek hoop ek leef lank genoeg daarvoor. /.../ Ek wil graag vrae vra oor ao.: 1) Hoekom is daar nie uit 'n posisie van mag onderhandel nie. Ons veiligheidsmagte was tog die sterkste in Afrika. Met hul hulp was die Nasionale Veiligheidsbestuurstelsel 'n magtige wapen. Moes ons generaals nie sterker opgetree het om die swak politieke leiers tot besinning te bring nie???? /.../ 2) Hoekom is kinders gestuur om sonder leiding, grootmense se werk te doen? Ons onderhandelaars was pateties swak, naïef en wou toe al almal terwille wees. Hulle probeer dit selfs nou nog regverdig. 3) "Rapid Results" is deur onderhandelaars as belangriker as ons land se toekoms gestel. 4) Hoekom is kundige onderhandelaars wat opgelei was in Onderhandelingsvaardighede nie gebruik nie. Hulle was beskikbaar. 5) Hoekom is mense wat opgelei is in Toekomsstudies nie as adviseurs gebruik nie? By een van ons interdepartementele kursusse is selfs die scenario van 'n swart regering voorsien. 6) Hoekom is ons bewese vaardighede in Sielkundige Oorlogvoering (ja, kom ons noem dit by sy naam!!) nie gebruik nie. Die ANC het dit met sukses teen ons gebruik en ons "onderhandelaars" ore aangesit.
1990: NVBS: PRESENSIELYS: PKS-VERGADERING WELKOM Brig HB Heymans Op die lys verskyn onder andere die name van ministers Vlok en Claase, genl’s Basie Smit, Leon Mellet en Tienie Cronje, die stadsklerk, DK-SAP, Groepbevelvoerder SAW en alle ander ampsdraers.
43 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
44 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
KYK VOLGENDE MAAND ::::::: SEE NEXT MONTH
Click here from 7 November 2021 https://tinyurl.com/7myyxyde 45 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
POLISIEGESKIEDENIS | POLICE HISTORY
DIE WIT PERDE
Hallo David Hierdie wit perde het my op baie snaakse paaie geneem. Tydens ’n besoek aan Oxford verlede jaar nooi my vriend Jaco Hoffman my uit om een aand saam met hom en sy vrou Amanda aan huis te kuier. Jacobus Cilliers, Rhodesbeurshouer, kuier saam. Dit blyk dat ek sy ouers ken. Ek vertel toe vir Jacobus watter intieme verhouding sy ouers met die witperdfoto gehad het. Hulle het die foto saam met ’n klomp ander agterop hulle toiletdeur geplak! Hulle het nie geweet dat ek die ou in die middel is wat hulle so stip vanuit my ruitersaal dophou nie. Toe ons een Sondag by die Cilliers’s in 46 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Kaapstad kuier, vertel Tersia hulle. Ons het almal heerlik gelag. Ek en Jacobus het na dié aand nog ’n paar biere in Oxford plat- geslaan en lekker gesels. Hy vertel my hoe hy na Oxford moes kom om dieptegesprekke met sy medestudente uit Suid-Afrika óór Suid- Afrika te voer. Gesprekke wat hy nooit tuis tydens sy studentejare gevoer het nie. Vir dié generasie het ek respek – of hulle nou trek en vir hulself ’n plek in die buiteland oopbaklei en of hulle bly om vir hulle hier ’n pad oop te veg. Hulle doen iets aan hul lot. Dit is die ouer garde wat my tam maak – hulle kla net en doen net mooi niks; hulle kla, maar trek nie; hulle bly, maar eintlik het hulle getrek, want hulle is onbetrokke. Hulle verlang na ’n ander plek as die een waar hulle is, maar rol nie hul moue op om agter die kleinkinders aan te trek nie. Hulle doen ook niks om van die land waarin hulle woon ’n beter plek te maak nie. So luister ek nou die dag na ’n groepie mans wat sit en kuier. Die gesprek draai om rugby, die nuutste gholf winskopies en “my dogter vertel hoe lekker dit is om in Melbourne te bly – want dit is nes die ou Suid-Afrika”. Ek snork, want ek wil nie in Melbourne bly nie en ook nie in die ou Suid-Afrika nie. Hoe lyk die ou Suid-Afrika waarna die dogter in Melbourne verlang? Die gegoede Suid-Afrika met boomryke tuine, waterkrane en spoeltoilette en waar goed versorgde leerders goed toegeruste skole bywoon? Of die arm Suid-Afrika waar daar geen bome in die strate is nie, waar mense ver moet loop om ’n waterkraan met ander te deel, en waar daar nie ’n enkele spoeltoilet by die skool is nie en onderwysers daagliks in groot getalle van die skool af wegbly? Ek is so bly ek kan die nuwe generasie jong mense beter leer ken: dié wat bly en ook dié wat gegly het. Jammer oor die glyers, maar ek respekteer nietemin hulle inisiatief. Ons moet hulle nie wegstoot nie. Ons het vir die generasie jong mense geleenthede geskep, maar ons laat hulle ook met tamaai vraagstukke. Ek dink ek het gedoen wat ek kon – ek het baie perde opgesaal en afgesaal – dit is tyd om aan te beweeg. Elke generasie moet verantwoordelikheid vir sy tyd aanvaar. Mandela, Tutu en De Klerk het ons tot hier gebring; ’n nuwe generasie moet ons nou verder neem. Die pad na vereniging loop twee keer deur Vereeniging. As jy dit nie verstaan nie, kan jy maar saam met Bok van Blerk “De la Rey, De la Rey” of saam met Jacob Zuma “Umshini wami” sing tot die kranse antwoord gee – vereniging sal jou ontglip. Jy moet self nootvas kan sing, maar dit ook kan waardeer wanneer jou medereisiger die noot kan hou. Die pad na Vereeniging was lank; vol opdraandes en afdraandes; vol gevaarlike haarnaalddraaie. Die pad na vereniging gaan ook baie lank wees. Ek glo steeds vereniging is haalbaar, maar helaas, baie anders as wat ek daardie dag in Sharpeville, Vereeniging, gedroom het. Noudat ek die wit perde afgesaal het, is daar twee dinge wat my baie plesier gee. Ek hoef niemand meer te oortuig nie. Ek volg die debatte en sê die ding soos ek dit sien. Die dae van koukusdissipline en groot leiers napraat het ek gegroet. Verder, ek was nooit regtig bang iemand noem my ’n rassis nie – al sou dit waar gewees het – maar deesdae is ek geheel en al van daardie vrees gestroop. Ek mag rassisme in my gene hê, maar ek ken nou my hart – wanneer rasvooroordeel kop uitsteek, kyk ek dit in die oog en roei dit uit. Die verraaier-ding vat ook nie meer aan my nie. Ek het besef die mense wat “verraaier!” skree, is dieselfde mense wat destyds “kaffer-boetie!” geskree het. Dit is nie meer fatsoenlik om die gehate woord te gebruik nie, en dit is met verraaier vervang. Ek dra die woord “verraaier” as ’n eretitel. Want die mense wat my waardes en beskouings deel, kyk ook met waardering na die pad wat die wit perde gekom het. Dit is tyd om nuwe perde op te saal – die kleur van die perde sal nie belangrik wees nie. Jou kamera sal ook nie nodig wees nie, David, want ek gaan op die agterpaaie bly. Mooi loop. Leon Wessels Mogalestad (Krugersdorp) Maart 2010
47 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
TROU TOT DIE DOOD TOE Genl JV van der Merwe Na ’n paar maande in Windhoek het ek die vertroue van die manne van die veiligheidstak gewen. Hulle het noue skakeling met die plaaslike bevolking gehad en was deeglik ingelig oor Swapo se ondergrondse bedrywighede. Die Katutura Hostel in Windhoek was ʼn belangrike Swapo-vesting. Dit was oorbevolk en onbeheerbaar, en die inwoners uiters vyandig teenoor die polisie. Op ’n keer moes ons ’n man wat by terreurdade betrokke was, in die hostel gaan arresteer. Ons het in ʼn Casspir onder begeleiding van die taakmag van die SWA Polisie die hostelterrein binnegery. Toe het ons saam met die taakmag die hostel ingestorm tot in die kamer waar die man geskuil het. Ons het hom gegryp en na die Casspir gehardloop terwyl die klippe op ons gereën het. Vir Swapo was die hostel ’n suidelike basis weg van die oorlogsfront in die noorde, waar hy met behulp van aktiviste waardevolle inligting kon bekom. Só kon hy sy politieke en militêre magsbasis verder uitbou. Ek het dit dus my eerste taak gemaak om Swapo hierdie vesting te ontneem. Ná samesprekinge met die veiligheidstak het ek besef dat dit ʼn uiters moeilike onderneming sou wees. Die enigste manier waarop ons die orde by die hostel kon herstel, was deur toegangsbeheer toe te pas. Swapo het toe reeds alle weerbare Wambo’s vir militêre opleiding gewerf of hulle só beïnvloed of geïntimideer dat hulle nie vir ons wou werk nie. Ons kon net Wambo’s gebruik, want enige ander bevolkingsgroep sou dadelik tot geweld gelei het. Adjt.off. Charlie Wagner het met die idee vorendag gekom dat ons Wambo-seuns wat nog nie onder Swapo se invloed beland het nie, moet oplei en gebruik om toegangsbeheer toe te pas. Ons het ons bedenkinge gehad – hoe sou Wambo-seuns die geharde Wambo-mans by die hostel kon beheer? Adjt.off. Wagner was egter oortuig daarvan dat hulle met die regte opleiding en leiding dit sou kon baasraak. Ek het die taak aan hom toevertrou en hy het dadelik begin om ʼn groep seuns tussen 14 en 16 jaar te werf en intensief op te lei. Adjt.off. Wagner was nie alleen instrukteur en bevelvoerder van die seuns nie, maar ook ’n pa vir hulle. Binne ʼn kort tydjie was die seuns gereed om die toegangsbeheer by die hostel oor te neem. Ons het intussen die infrastruktuur by die hostel opgeknap en begin om toegangsbeheer toe te pas. Die seuns is met .303-gewere bewapen en adjt.off. Wagner en ander lede van die veiligheidstak was voltyds teenwoordig om hulle by te staan. Daar was aanvanklik hewige verset en ons moes in enkele gevalle hardhandig optree om geweld in die kiem te smoor. Daarna het die beheer vlot verloop en die orde is binne enkele maande herstel. Hoewel feitlik al die inwoners van Ovambo Swapo polities gesteun het, wou die meeste nie by geweld betrokke raak nie. Swapo het verskeie invloedryke hoofmanne en sakemanne in die gebied as skakelpersone gebruik om inligting in te samel en te verklap wie met die veiligheidsmagte 48 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
saamwerk. Hulle moes ook geld vir Swapo insamel. Dit was moeilik om te bepaal of hierdie mense vrywillig saamgewerk het of deur intimidasie gedwing was. Ons het besluit om Swapo se skakelpersone uit die gemeenskap te verwyder en, waar moontlik, oor te haal om met die veiligheidsmagte saam te werk. Dit sou egter net moontlik wees as ons hulle kon ondervra op ’n plek waar hulle nie sou vrees dat wat hulle sê, aan Swapo oorgedra sou word nie. Ek het dr. Viljoen genader met die voorstel dat ons ʼn afgesonderde stuk grond bekom waar ons ʼn aanhoudingskamp kon vestig. Ná onderhandelinge het die Suidwes-administrasie ʼn stuk grond van 1 000 hektaar by Osire-Suid naby Otjiwarango aan ons beskikbaar gestel. Die administrasie het nie geld gehad om selle te bou nie en ek het met die SA Polisie onderhandel om voorafvervaardigde strukture aan ons te voorsien. Lede van die veiligheidstak het toe eiehandig die selle gebou. Elke sel was buite hoorafstand van die volgende. Toe het ons begin om Swapo se skakelpersone in Ovambo in die geheim te arresteer en in OsireSuid aan te hou kragtens bevoegdhede wat die administrateur-generaal by wyse van proklamasie aan die veiligheidsmagte verleen het. Só het ons nie alleen waardevolle inligting oor Swapo se ondergrondse bedrywighede bekom nie, maar ook van die skakelpersone oorreed om vir ons te werk. Onder hulle was welgestelde sakemanne en ander leiersfigure. Hulle is in Windhoek en elders hervestig en het ons van uiters nuttige inligting voorsien. Reeds kort ná my aankoms in Suidwes het dit my opgeval dat Swapo na willekeur openbare vergaderings gehou het. Só het hy die massas gemobiliseer en sy aanhang vergroot. Intussen het hy ook op ondergrondse maniere sy militêre vermoë uitgebou. Ek het besef dat ons Swapo sy openbare platform moes ontneem. Dit was ongehoord dat ʼn organisasie wat hom tot geweld verbind het en inderdaad in ʼn oorlog met die plaaslike owerheid gewikkel was, toegelaat kon word om openbare vergaderings te hou. Ek het ʼn memorandum aan die administrateur-generaal voorgelê waarin ek gemotiveer het waarom dit teen alle demokratiese beginsels indruis dat ʼn politieke organisasie, wat die gesag met geweld wou oorneem, in die openbaar vergaderings hou. Die administrateur-generaal het die saak met die Nasionale Vergadering bespreek, wat besluit het om die nodige wetgewing in te stel. Ingevolge dié wetgewing is enige organisasie wie se grondwet die gewelddadige omverwerping van die owerheid in Suidwes as oogmerk het, verbied om enige vergadering toe te spreek waar meer as 20 mense teenwoordig is. Dit het Swapo ʼn gevoelige slag toegedien. Ondanks die bloedige stryd en al die stappe wat ons gedoen het om Swapo aan bande te lê, het ek ʼn goeie verhouding met Swapo-leiers gehad. Ek het dikwels ʼn afvaardiging van Swapo ontvang en altyd probeer om aan alle redelike versoeke te voldoen.
49 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
KOMMUNIKASIE FRUSTRASIES IN DIE BOS Kol Wynand Schoeman Met my aankoms op Katima Mulilo in die Oos-Caprivi in Desember 1978 was die reëling dat die possak met pos vir die Distrikskommandant se kantoor op Rundu in die Okavango, weekliks per Flossie na Waterklooflughawe gestuur sou word waarna dit op die eerste geskeduleerde vlug na Rundu oorgeplaas sou word. Hierdie reëling het goed gewerk. Die Lugmag verander egter hul vliegrooster binne ‘n maand wat sou meebring dat die betrokke possak amper ‘n week op Waterklooflughawe sou oorstaan. Hierdie opsie was nie meer haalbaar of ‘n werkbare opsie nie. Die enigste uitweg was daarna om die possak eenkeer per week padlangs per voertuig na Rundu te neem en dan ‘n possak vir Katima Mulilo aldaar op tel en terug te neem. Dit was nie ‘n sommer-so oefening nie. Rundu was immers 600 kilometer vanaf Katima Mulilo geleë waarvan slegs 80 kilometer in die Oos-Caprivi op daardie stadium teerpad was. Die sogenaamde Golden Highway deur die Caprivi na die Okavango was nog in aanbou. Die Weermag was daarvoor verantwoordelik en ‘n taak wat hul met groot ywer aangepak het. Die Weermag het weens hulle operasionele behoeftes dringend ‘n behoorlike pad gekort om hul voorrade ondermeer vanaf Grootfontein aan te vul. Die 200 kilometerstrook deur die Wes Caprivi (tussen die Kwandorivier en die Okavangorivier), was niks meer as ‘n tweespoor gronden-sandpad wat in die reënseisoen na ’n moddersloot op moddersloot verander het, waar elke sloot sy eie uitdaging sou bied en die pad dan merendeels onbegaanbaar was nie. Selfs vir die beste 4x4 was dit dan ‘n uitdaging. Daarbenewens was die sandpad deur die Weermag se Magirus Deutz en Samil vragmotors uitgetrap tot fyn stof wat in die droë maande soos poeier in die lug bly hang en al wat neusgat is versper, jou ore verstop het en soos sandbanke in jou oë begin voel het. Die reëling was gewoonlik dat Katima Mulilo, Rundu vooraf per radio of telekslyn in kennis sou stel dat ’n possak op pad was. Dit was nodig sodat Rundu jou kon gaan soek as jy nie binne die volgende 12 ure daar sou opdaag nie. Dit was ‘n wederkerige reëling wat ook vir Rundu gegeld het. Rundu het my laat weet as die Distrikskommandant of enige ander offisier of lid op pad was. Niemand wou graag vir dae iewers in die Caprivi gestrand raak en dan besef dat niemand jou gaan kom soek nie. Dit was boswêreld en die operasionele gebied. Veral die 200 kilometerstrook deur die Wes-Caprivi was uitdagend. Dit was binne die rooilyn-spergebied. Die grens-kaplyn tussen die Caprivi en Angola was slegs ‘n paar kilometer noord met die Botswansgrens slegs ’n paar kilometer suid. Behalwe vir Weermagteenwoordigheid by Chetto, Omega en Fort Doppies was daar geen lewende siel te sien in die Wes-Caprivi nie. Daar was nie plaaslike inwonerstatjies nie en burgerlikes is nie in die WesCaprivi toegelaat nie, met Weermagkontrolepunte by die Kongolarivier en Okavangoriviere onderskeidelik. Laasgenoemde by Bagani. Toegangspermitte om dié gebied te betree is slegs by uitsondering deur die Weermag uitgereik. By Bagani aan die Okavangorivier was ook die naaste S.A. Polisiestasie aan Katima Mulilo. Dié stasie was 400 kilometer van Katima Mulilo geleë wat ‘n aanduiding gee van die omvang en grootte van polisiewyke en afstande wat na en van misdaadtonele afgelê moes word. Vanaf Bagani was dit nog ’n verdere 200 kilometer grondpad na Rundu. Bagani was ‘n goeie stop om asem te skep en soms te oornag. Ek sal Bagani egter ook onthou vir hul muskiete wat jou in die nag in peletonformasie aangeval en geteister het. Dit was asof elke muskiet met ‘n dieselenjin toegerus was en is daar uiteraard soms min geslaap. Sersant Kruger en sy manne se ontvangs by Bagani was altyd hartlik en is daar altyd ‘n vleisie op die kole gegooi. Hulle was self uitgehonger vir geselskap. Ekself en een van die manne op die stasie of twee ander lede sou normaalweg so teen sesuur die oggend vanaf Katima Mulilo na Rundu in die pad val om seker te maak dat jy teen vieruur die middag aldaar kon aankom. Soms het die plaaslike Landdros, meneer Phil la Grange my vergesel. Jy het nooit alleen gery nie. Voor in die Landcruiser was daar ook ‘n houer met koeldrank en bier om die 50 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
stof in jou keel mee af te was. Dit het soms gebeur dat die Distrikskommandant my laat weet het dat hy my voor vieruur die middag op Rundu wou sien en moes ek dan inderhaas in die pad val. Daar was ook minstens elke maand ‘n Stasiebevelvoerderskonferensie op Rundu. Ek het dié pad dus baie goed leer ken. Net binne die Wes-Caprivi in die Okavangorivier was ‘n plekkie bekend as Poppavalle wat miskien niks meer as ‘n stroomversnelling was nie. Ek en die Landdros kon op een hetige warm dag nie die versoeking weerstaan om vinnig in die water af te koel nie. My eggenote wat op dié rit saamgery het, het nog ‘n foto van ons geneem. Op daardie stadium wou ons afkoel van die versengende hitte en het ons nie juis aan krokodille gedink nie. Ek het darem heen-en-weer geloer en geen krokodil gewaar nie. My teorie was dat daar nie ‘n krokodil by die valle sou wees nie. Daarbenewens het die water vinnig gevloei maar was redelik vlak. As ek so daaraan terug dink was dit maar onverantwoordelik en dom om in die Okavangorivier te spring al was dit net vir ‘n vinnige lafenis. Dit is net genade dat ek die storie kan vertel. Op een bepaalde rit na Rundu saam met die Landdros het die Landcruiser probleme begin gee en het ons al stotterend en ruk-ruk voortbeweeg. Radiokommunikasie was swak en ons kon dus nie eintlik hulp vanaf Rundu, Bagani of my eie stasie aanvra nie. Ons was nog so 250 kilometer vanaf Rundu so tussen êrens en nêrens met min verwagting dat enige iemand binne afsienbare tyd daar verby sou kom. Wonder bo wonder het ‘n flenterbakkie wat gelyk het of dit net met ‘n tang en draad aanmekaar gehou word, kort daarna vanaf Omega se kant aangery gekom met ‘n man waarvan die klere ook al baie beter dae gesien het en hy duidelik die harde kant van die lewe geken het. Ek het afgelei dat hy ’n ex- Angolees was. Ek het ook vermoed dat hy ‘n vlugteling uit Angola was en saam met die Boesmans wat uit Angola gevlug het, by die Omegabasis tuis was. Hoe hy met sy bakkie wat nie ‘n 4x4 was nie enigsins deur die Wes-Caprivi se los sand kon voortbeweeg was vir my ‘n raaisel. Hy was nie Engels magtig nie maar hy kon darem verstaan dat ons ’n probleem met die voertuig gehad het. Sy meganiese kennis was egter goed en het hy nadat hy hier en daar gekrap het, die brandstoffilter afgehaal en skoon gemaak en was ons weer op pad. Die probleem was nie heeltemal opgelos nie maar ons het op Rundu aangekom. Op Rundu moes ons onverwags 3 dae langer vertoef sodat die S.A. Polisie-hulpmotorhawe die voertuig kon herstel. Omdat ek nie vir 3 ekstra dae se klere voorsiening gemaak het nie, moes ek noodgedwonge rondsoek na ‘n winkeltjie waar ek 2 bykomende hemde kon koop. Ek het later reggekom by so obskure Cuca- winkeltjie wat van alles en wat nog verkoop. Al ons voertuie was met dubbele brandstoftenks toegerus om vir lang ritte soos dié na Rundu voorsiening te maak en nie sonder brandstof te gaan staan as jy diep in die bos was en op jou eie sonder radiokontak aangewese was nie. Van die voertuie was later ook met kragtige langafstandradioantennas toegerus om ons probleem met radiokommuniksie in die Caprivi te probeer verbeter. As jy 100 kilometer vanaf die Polisiestasie was, was radiokontak feitlik onmoontlik. Die langafstandantennas het ook nie juis gehelp nie. Al wat dit meegebring het was dat ek uit die Caprivibos baie duidelik met SAP Radiobeheer - Kaapstad kon kontak maak maar nog steeds nie met my eie stasie nie. In sulke gevalle het Kaapstad dan maar boodskappe vir ons herlei. Dit was die dae voor rekenaars, e-posse en selfone wat ver in die toekoms was en kommunikasie was beperk tot dit wat destyds beskikbaar was, die gewone Motorola radio, radiotelefoon of teleks. In die reënseisoen en wanneer die wolke laag gelê het, was kommunikasie van enige aard feitlik onmoontlik. Sersant Barries Barnard het my vertel dat hy op ‘n keer in die reënseisoen op ‘n rit na Ngoma, op die Caprivi-Botswana grens, ‘n afstand van 88 kilometer met die S.A. Polisievoertuig van die modderige grond-sandpad gegly en nie weer die voertuig in dié glibberige omstandighede op die pad kon kry nie. Hy kon nie radiokontak maak nie en het eers weer 3 dae later by die stasie aangekom. Vir ‘n gewone rit wat jy in droë omstandighede in ‘n middag kon afhandel. Ngoma was ‘n grenskontrolepunt aan die Caprivikant van die Choberivier op die grens met Botswana. Twee lede van die plaaslike stasie was aldaar op ‘n semi-permanente grondslag as grensbeheerbeamptes gestasioneer. Hulle het in ’n ou Polisiebasis daar gewoon. 51 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Gewone FM-radio-ontvangs was buite die kwessie. As jy baie, en ek bedoel baie, gelukkig was, kon jy soms Radio Suid-Afrika se kortgolfsender laat in die aand opvang. Ek onthou dié aand toe Gerrie Coetzee teen (ek dink) Leon Spinks geboks het, en ek opgewonde lank gesukkel het om op die Afrikaanse uitsending in te skakel. Toe ek uiteindelik kontak kon bewerkstellig, was die geveg verby. Daar was nie gewone landlyntelefone nie. As jy gelukkig was kon jy so nou en dan per radiotelefoon (as die weer dit sou toelaat), met jou familie in die RSA (wat ons die “states” genoem het), kontak maak. As jy betyds met ABSA-bank se verteenwoordiger (wat Katima Mulilo een keer per week vir 2 dae vir banksake besoek het), kon reël, kon hy vir jou die vorige Sondag se Rapport of ‘n tydskrif saambring. Dit was die goeie ou dae met sy eiesoortige uitdagings vir die ou in die bos, met goeie herinneringe wat jy kan vertroetel. Dit is iets wat die jeug van vandag, met hul selfone nie verstaan nie en vir jou sê: “sjoe, die lewe was primitief”. Vir ons was dit geensins primitief nie, heerlik en uitdagend en nie gejaagd soos vandag se lewe nie. Dit was inderdaad ‘n tyd wat ‘n ou met verlange in jou gedagtes oproep. O ja, daar was nie televisie in die Caprivi nie, maar niemand het dit gemis nie.
1986: DIE VERTOONGROEP BY DIE SAP HONDESKOOL Sersant Anel Geyser
52 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
1968: SA POLICE COLLEGE WENTWORTH Platoon 11, April - September 1968. Courtesy family of Warrant Officer Gops Kavari
Lt-Col TM Bisschoff was our District Commandant – he retired as Maj-General on a farm next to Maleoskop. Sgt Morgan Chetty rose to become one of the FIRST four Deputy National Commissioners of the new SA Police Service - HBH.
1969: HISTORIC PHOTOGRAPH: SA POLICE, STATION COMMANDER AND STAFF PLESSISLAER, DECEMBER 1969 Logan Govender Ms Crystal Naidoo, the daughter of the late Warrant Officer Vartharajaloo Naidoo contacted me and informed that her mother Mrs Naidoo, whilst clearing out the basement at her home discovered, a group photograph dated December, 1969. When this historic photograph was delivered to me, I read the caption imprinted onto it as “Station Commander and Staff Pietermaritzburg”, I was confused as members imitated to me that both Naidoo and Maharaj were stationed elsewhere at this time. However, whilst talking to Sergeant Dudley Maharaj, 85 years old the following day he insisted that he recalls the photo shoot taken at Plessislaer NOT Pietermaritzburg. Maharaj recollect some important facts that confirms it was Plessislaer, even WITHOUT seeing the photograph. 53 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
It was taken on the staircase outside the charge office at the front entrance to the station building; After a closer examination I could identify it myself as I served at Plessislaer for almost ten years as a commissioned officer; Maharaj mentioned that the Station Commander was Captain Knight but he was subsequently transferred to Bellville in the Western Cape; • Warrant Officer Barkhuizen; •
T/Sergeant Biggs owned a farm in Wartburg Road, Pietermaritzburg;
•
He spoke about Sergeants V Naidoo; A Naidu; Somaru; Constables Kurmunundh and D/Constable Asaram
•
This is Sergeant DG (Dudley) Maharaj referred to. A former school teacher who quit the chalkboard to protect and to serve in the 1960’s.
Thank you. Acknowledgements The family of the late Vartharajaloo Naidoo for a copy of the photograph; Sergeant Dudley Maharaj for providing important and insightful information. His invaluable contribution is appreciated.
Comments by HBH: In his young days Gen Johan van der Merwe was stationed at Sutherlands with Sgt W Biggs as Station Commander – Plessislaer police station was formerly known as Sutherlands. A copy of this photo was sent to Gen Van der Merwe who thanked Col Logan Govender.
54 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
1936: IDENTIFIKASIE: OU SAP-VOERTUIG Prof Alex Duffy
Prof Alex Duffy kenner van voertuie skryf: Hennie, Die Fordbakkie in die agtergrond is 'n 1936 model en dit lyk redelik nuut. Ek sal dus raai dat die foto tussen 1936 en 1938 geneem is. ...//... Alex. ENIGMA: DIE RAAISEL VAN KOEVOET SE “GEHEIME DOKUMENTE”
Christo Retief Navorsers en geskiedskrywers oor die Bosoorlog (1966 - 1989) voer deesdae ‘n ongekende stryd teen die wolke van geheimhouding wat oor alle amptelike inligtingstukke van die eertydse Suid-Afrikaanse Weermag en die Polisie, maar veral KOEVOET, getrek word. Hierdie tendens in Suid-Afrika en ook in Namibië veroorsaak dat die verdraaide en propagandistiese “volksgeskiedenis” van SWAPO en die ANC op grond van die beginsels van indoktrinasie deur herhaling as die waarheid en niks anders as die waarheid nie voorgehou word, selfs al verskil die feite en die opgetekende geskiedenis van die vals voorstellings wat nou as die amptelike feite voorgehou word. Verskeie boeke en publikasies oor KOEVOET het die afgelope jare te lig gesien en meestal wentel dit oor die persoonlike ervarings van individue wat in hierdie eenheid gedien het. Die handboeke oor Koevoet as ‘n vertakking van die Polisie en al hul werksaamhede bly egter Peter Stiff se boek, Covert War, en dan ook Jonathan Pittaway se boek, SAP KOEVOET, The Men Speak. Pittaway werk nou aan ‘n hersiene weergawe van hierdie boek wat binnekort beskikbaar sal wees. Sy navorsing het egter verskeie nuwe probleme na die oppervlak gedwing want alle inligting oor Koevoet is nie vryelik beskikbaar nie en ná verskeie gesprekke en korrespondensie met Brig. Hennie Heymans van die Polisiekoerant vir veterane van die ou Suid-Afrikaanse Polisiemag, NONGQAI, was dit gou duidelik dat hierdie dilemma aansienlik groter is as wat algemeen aanvaar word. Ondanks die feit dat baie reeds geskryf en gesê is oor KOEVOET, is daar nog baie geskiedkundige 55 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
feite wat nog nooit aan die lig gebring is nie en wat inderdaad die valse beeld van KOEVOET weerlê as ‘n “para-militêre eenheid wat oral in die Operasionele Gebied moord, doodslag en verwoesting gesaai het, burgerlikes wreedaardig geïntimideer en vermink het, en as ‘n Derde Mag buite reg en geregtigheid opgetree het, om apartheid te behou en af te dwing.” Selfs die amptelike verslae en rekords van die Waarheids- en Versoeningskommissie, die TRC, hou die Veiligheidstak van die SAP en KOEVOET verantwoordelik vir gruwelike menseregteskendings, sluip- en massamoorde, ontvoerings, onwettige aanhoudings, sabotasie, smeerveldtogte en die verwoesting van private eiendom. DIE KOBRA-SPAN/COBRA TEAMS Baie feite word ook gereeld en waarskynlik met voorbedagte rade verdraai om die skrywers se eie politieke motiewe te regverdig. Dit sluit die totale proses in vanaf die eerste besluite om ‘n spesiale eenheid binne die SAP op die been te bring in 1977. Die voorlopers van KOEVOET, die sogenaamde Cobra/Kobra-spanne van die Veiligheidstak wat net in Ovamboland en Kaokoland opgetree het in die vroeë 70’s het glad nie dieselfde negatiewe reaksie uit SWAPO- en die ANCgeledere gelok nie. Dit is ook ‘n algemene feit dat die SAP die eerste aanval op ‘n Swapo-tydelike basis by Ongulambashe op 26 Augustus 1966 geloods het (dit was nie Swapo wat die oorlog daar begin het nie want Swapo het reeds in 1961 besluit om ‘n sogenaamde gewapende stryd te begin) maar die skoonmaakproses om alle gewapende terroriste in die Noorde van die land op te spoor en aan te keer, het etlike jare lank voortgeduur as ‘n Polisie-optrede teen gewapende insurgente. Die Kobraspanne was koverte inligtingspanne wat uit swart en wit polisiemanne bestaan het. Die eerste Kobra-spanne het onder bevel van Sers. Chris Nel, van die SAP se nuutgestigte Teen-insurgensieeenheid (TEIN) gestaan. Tot 1977 was daar in totaal vyf Kobra-spanne in Ovambo alleen wat anders as die uniform-tak en die speurtak hulle toegespits het op die insameling van inligting oor Swapogroepe wat die land van tyd tot tyd ingesypel het. Met my laaste formele onderhoud met Genl. Hans Dreyer op Oshakati in Januarie 1990, was hy baie ontsteld en uitgesproke oor die feit dat die rol en funksie van Koevoet as ‘n volwaardige afdeling van die SAP nie net deur die media alleen nie, maar ook deur die bestel van die Veiligheidsdienste in Suid-Afrika, in Suidwes-Afrika, maar veral in die Operasionele Gebied misken word. “My magtig man, ons is polisiemanne met ‘n taak en ‘n opdrag!” het hy in die onderhoud beklemtoon en die geskiedenis van sy eenheid uitgespel. Genl. Dreyer het daarop gewys dat die SAP reeds sedert 1967 ‘n permanente teenwoordigheid in die destydse Rhodesië gehad het en dat die Polisie in 1968 reeds ‘n eenheid op Pelindaba gestig het wat hom net op teen-insurgensie sou toespits. Dit was eers in 1975 dat die SAP sy amptelike anti-terroriste-eenheid, die elite Unit-19, op die been sou bring. Die eenheid is later herdoop as die Spesiale Taakmag. Gedurende 1976 het die Veiligheidstak van die SAP (in baie gevalle word na die Veiligheidstak verkeerdelik verwys as die Geheime Polisie of dan Secret Police) in Suidwes-Afrika begin met “Spesiale Operasies” onder die kodenaam “K.” PROJEK “K” Kort nadat Genl. Petrus Johann Coetzee aangewys is as die nuwe Polisiekommissaris in 1978 is Genl. Dreyer, na sy kantoor in Pretoria ontbied. In sy hoedanigheid as Hoof van die Veiligheidspolisie in Natal was die vergadering met die nuwe Kommissaris nie ‘n verrassing nie, maar met die intrapslag het hy agterdogtig begin raak want die Hoof van die SAW, Genl. Magnus Malan, en die Stigtersbevelvoerder van die Verkenningseenhede in Suid-Afrika, Genl.-Maj. Fritz Loots, is na dieselfde vergadering ontbied. Tydens die vergadering is die veiligheidstoestand in SWA, Mosambiek en Rhodesië bespreek en die plan wat deur Genl. Coetzee op die tafel geplaas is, het onmiddellik byval gevind. Genl. Dreyer (toe reeds kolonel) sou aangewys word as die nuwe bevelhebber van die Veiligheidspolisie se Intelligensie-eenheid en hy sou dan ‘n nuwe eenheid in SWA op die been bring wat as ‘n snel-ontplooiing en mobiele eenheid sou opereer. Geskoei op die beginsels van die Rhodesiese Selous Scouts van Genl. Ron Reid-Daily en die Spesiale Tak van Superintendent Mac McGuinness van die Polisie in Rhodesië, het hierdie nuwe eenheid van die SAP net een taak op hande en dit was om gewapende terroriste en insurgente op te spoor en uit te 56 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
wis en om die plaaslike tradisionele leiers teen Swapo te beskerm. Die Spesiale Eenheid van die Polisie sou alle inligting inwin en die Spesiale Magte van die SAW (Recce’s) sou die uitvoerende arm word wat moes reageer op hierdie inligting. En so het Genl. Dreyer en sy eerste bevelselement vir Projek “K” op 11 Januarie 1979 op Oshakati aangekom met een Ford bakkie, ‘n Land Cruiser en twee sedan voertuie. Hul eerste kantoortjie was by die Ondangwa Lugmagbasis in 5 Recce se Fort Rev, waar Maj. Charl Naudé die bevelvoerder was. ‘n Maand later was Projek “K” in volle gang en is die eerste informante aangestel deur Maj. George Steyn se netwerk, Sers. Chris Nel het sy eerste 60 “spesiale konstabels” gewerf en Kol. Hans Dreyer het ‘n stewige band met die Veiligheidstak en die Recce’s gevestig. Van meet af was daar egter “probleme” tussen Dreyer en die SAW. 5 Recce was onder die indruk dat Projek “K” niks meer en niks minder as die inligting-insamelingsvertakking van sy gevegseenheid was nie en daarom was Kol. Dreyer nie ingesluit by die Gesamentlike Bevels- en Beheer Sentrum van die Veiligheidsmagte op Oshakati nie. Kol. Dreyer het daarop besluit dat hy sy eie kantore op Oshakati sou vestig en ‘n woonhuis is daarvoor ingerig. Hierop is die Okave-basis gestig en later ook die Oniimwandi-basis op die verste suidoostelike grens van die weermagbasis. Teen Junie 1979 was die eenheid se eerste gevegspanne slaggereed en in hul eerste kontak het twaalf insurgente die onderspit gedelf. VYPOL “K,” PROJEK “K,” OPS. “K,” KOEVOET Vir die volgende tien jaar sou Projek “K” die operasionele opset in Ovamboland, Kaokoland, Kavango en die kommersiële boerderygebied suid van die Rooilyn oorheers. Ondanks die feit dat hierdie eenheid nooit meer as 10% van die getalsterkte van alle Veiligheidsmag-elemente in die Operasionele Gebied oorskry het nie, was hulle verantwoordelik vir tussen 70% en 80% van alle Swapo ongevalle en inhegtenisnemings. Hierdie eenheid het ook gesorg vir die opstel van ‘n nuwe teen-insurgensie doktrine wat nie net deur die SAW oorgeneem is nie, maar ook internasionaal gevestig is. Waar die naam KOEVOET egter vandaan kom, bly steeds ‘n onderwerp van bespreking en bespiegeling. Die stigtingsdokumente, aldus Genl. Dreyer, het bloot verwys na “Spesiale Projek “K” van die Veiligheidspolisie. Dit was egter eers teen 1980 dat die woord “KOEVOET” na vore gekom het skynbaar in ‘n gesprek op Ondangwa waar daar verwys is na ‘n koevoet wat gebruik moet word om Swapo se “nes” in Ovamboland oop te breek. Vir die Ovambosprekendes was dit ook moeilik om na Projek “K” te verwys omdat die “R” as ‘n “L” uitgespreek is en in die omgangstaal was dit dus “Projek K” of dan vinnig gesê, “Plojekka.” Om misverstande te voorkom en om ‘n gemaklike tongval vir almal te verseker, het die “Projek K” toe ‘n Koevoet geword. Hierdie benaming het Genl. Dreyer se goedkeuring weggedra en is amptelik verklaar nadat die eertydse Minister van Wet en Orde, mnr. Louis le Grange, na die eenheid verwys het as die “Koevoet wat terroriste uit die bos sal verwyder soos ‘n spyker uit vrot hout.” Weens hul gekamoefleerde uniforms en hul verbintenis met Rhodesië, het die term “Green Boots” in Veiligheidsmag-kringe ook vinnig posgevat. Daar is egter in die pro-Swapo media en -kringe is daar baie vinnig verwys na Projek “K” as “Killer Unit, Unit Kill, Koue Voete (Cold Feet), One Way en Death Squad.” KOEVOET EN DIE VERENIGDE NASIES Weens die ongekende suksesse van Koevoet in sy stryd teen Swapo, is die propaganda-masjinerie baie vinnig op hierdie eenheid ingestel. Plaaslik, by die Verenigde Nasies, die Afrika Unie, die Beweging van Onverbonde Lande en op elke denkbare platform is Koevoet uitgesonder vir heftige kritiek en openlike gesindheidsbeїnvloeding. Maar dit was veral die pro-Swapo VN wat die diplomatieke en inligtingsoorlog teen Koevoet gevoer het want dit was ‘n tameletjie waarmee die Vyf Wesmagte, die VN en die Swapo-vennote nooit regtig rekening gehou het nie. Koevoet is gestig nadat die Plan vir die onafhanklikwording van Suidwes-Afrika/Namibië, Resolusie 435 van 1978, reeds aanvaar is. As sulks was Koevoet dus net ‘n vertakking van die Polisie maar op 1 Mei 1985 is Koevoet en die Veiligheidstak van die Polisie in SWA onder die bevel van die 57 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Kommissaris van Polisie, Lt.-Genl. Dolf Gouws, geplaas. Minister Louis le Grange, Genl. Johann Coetzee en Lt.-Genl. S.H. Schutte, die Hoof van die Veiligheidspolisie, het aan die spits gestaan van ‘n hooggeplaaste regeringsafvaardiging wat Windhoek vir die doel besoek het. Een van die belangrikste besluite wat uit die besoek gespruit het, was dat lede van VyPol en Koevoet by die Suidwes-Afrika Polisiemag moes aansluit. Diegene wat nie bereid was om hul verbintenis met die SAP te verbreek nie, sou na Suid-Afrika terugkeer. In Minister Le Grange se woorde sou Koevoet dus “ontbind” word, maar die Namibiese komponent van die eenheid sou met optrede teen Swapo en hulle werksaamhede kon voortgaan. Die Sekretaris-generaal van die VN, mnr. Javier Perez de Cuéllar, met die ondersteuning van onder meer Amerika en Brittanje het egter openlik verklaar dat Koevoet as ‘n para-militêre Mag beskou word en daarom moes ontbind voordat Resolusie 435 op 1 April 1989 in werking sou tree. Die VN se eie vredesmag vir Namibië, UNTAG, sou met ingang 1 April 1989 alle militêre verantwoordelikhede van die SAW in die land oorneem. Die Suid-Afrikaanse Weermag het egter reeds op 10 Augustus 1988 begin om sy magte aan die land te onttrek en sekere eenhede tot hulle basisse te beperk ingevolge die bepalings van die onafhanklikheidsplan. Die geskiedenis en die tragedie wat hom egter op 1 April in die Operasionele Gebied afgespeel het, is egter aan almal bekend. Swapo het in direkte opdrag van sy leier, mnr. Sam Nujoma, in groot getalle en met nuwe wapentuig uit Angola oor die grens gestroom om die indruk te skep dat hulle oor basisgebiede in die land beskik het. Swapol was grootliks daarvoor verantwoordelik om hierdie aanslag af te weer totdat ses bataljons van die SAW weer gemobiliseer kon word. Die militêre bevelhebber van UNTAG, Genl. Dewan Prem Chand, het ook toestemming gegee dat beskikbare gevegspanne van Koevoet met ‘n getalsterkte van sowat twee bataljonne weer gemobiliseer kon word. Op 3 April 1989 het mnr. De Cuéllar die Veiligheidsraad van die VN ingelig dat Koevoet weer gemobiliseer is. Wat hier belangrik is, is die feit dat Koevoet en elemente van die Weermag se optrede teen Swapo met die volmag en goedkeuring van die Verenigde Nasies plaasgevind het. Teen die einde van April is alle Suid-Afrikaanse magte weer tot hul basisse ingeperk, maar toegewings is gemaak sodat wapen-opslagplekke van Swapo verwyder of vernietig kon word. Maar op 21 Julie 1989 het die aanslag teen Koevoet weer van nuuts af begin met eise deur die VN dat alle polisiemanne wat enige bande met Koevoet gehad het, uit die Polisie ontslaan moes word. Perez de Cuéllar het selfs aangedui dat hy op 22 Julie 1989 gevra het dat die Suid-Afrikaanse regering altesaam 2 000 oud-Koevoetlede moes ontslaan uit die Polisiemag. Die Kommissaris van Polisie in SWA, Genl. Dolf Gouws was egter bankvas agter sy manne en het op 1 Augustus 1989 verklaar dat hy Koevoet nie sal ontbind nie want dit sou die moontlikheid versterk dat anargie onder leiding van Swapo weer kon losbars. Genl. Gouws het ook daarop gesinspeel dat UNTAG verantwoordelikheid moet aanvaar vir die bewerings en gerugte wat die rondte doen en hy het daarop aangedring dat UNTAG sy polisie-monitors by elke polisiebasis en kantoor moet plaas. Hy het selfs kantoorruimte en meubels vir UNTAG aangebied, maar hierdie aanbod is nooi gebruik nie. Die generaal het ook hard en duidelik verklaar dat “lede van die voormalige teen-insurgensieeenheid (Koevoet) is polisiemanne, hulle was nog altyd polisiemanne en hulle bly polisiemanne.” Generaals Gouws en Dreyer het ook die versekering gegee dat daar geld beskikbaar sou wees vir die betaling van salarisse aan alle Koevoet-lede tot aan die einde van Februarie 1990. Op 16 Augustus 1989 het Waarnemende President F.W. de Klerk “beveel” dat Koevoet tot hul basisse ingeperk moes word en “onmiddellik alle operasies moes staak.” Onder druk van UNTAG is daar toe op 8 Oktober 1989 altesaam 1 207 oud-Koevoete op Oshakati, 290 op Rundu en 132 op Opuwo uit SWAPOL ontslaan in wat toe beskou is as die tweede “ontbinding” van Koevoet. Volgens amptelike rekords is die eenheid dus op 30 Oktober 1989 amptelik ontbind. Op dieselfde dag het die Administrateur-generaal, adv. Louis Pienaar, aangekondig dat altesaam 1 200 lede van Koevoet uit die Noorde van die land verwyder gaan word en tot basisse elders ingeperk sal word. Die Kommissaris van Polisie, Genl. Johan Velde van der Merwe, het hierop gesê die SAP en die Suid-Afrikaanse regering “het ‘n morele plig en verantwoordelikheid” teenoor voormalige Koevoet58 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
lede vir hul onbaatsugtige en troue diens aan Suid-Afrika en beloftes is gemaak dat oud-Koevoete in die RSA hervestig sou word. Die eerste groep van 540 oud-Koevoetlede is ingevolge hierdie hervestigingsplan in Februarie 1990 deur Upington na die plaas, Moordkop, net buite Rustenburg geneem waar hulle almal in die SAP opgeneem is in die veediefstal-eenheid en die dwelm-eenheid wat verantwoordelik was vir die opsporing en vernietiging van dagga-plantasies. Sommige oudKoevoete het egter in die private sektor aangesluit by plaasbeskermingseenhede en sekuriteitsmaatskappye. Dit was egter eers in September 1992 dat die eertydse President, mnr. F.W. de Klerk, ‘n verklaring uitgereik het waarin aangekondig word dat Koevoet “finaal ontbind is en dat oud-lede in die SAP opgeneem sal word.” VERKIESINGS EN KOEVOET Ondanks alle verwikkelinge en gebeure rondom Koevoet in die Noorde, het UNTAG steeds die antiKoevoet veldtog aktief gedryf en gereeld is daar in plaaslike koerante, oor die radio en televisie en in die buitelandse media gekla en gekerm oor Koevoet. Allerhande “klagtes” en aantygings van geweld, politieke intimidasie en onwettige optrede teen Swapo en sy ondersteuners is voor die deur van Koevoet geplaas. Hoewel die Polisie kontingent van UNTAG in Mei 1989 net op 500 te staan gekom het, was daar in September reeds 1 500 polisiebeamptes uit alle uithoeke van die wêreld. CIVPOL was by magte om toesig te hou oor alle bedrywighede van SWAPOL Teen die einde van September en op die vooraand van die verkiesings wat uiteindelik tot SWA/Namibiё se onafhanklikheid sou lei, het die Veiligheidsraad opnuut ‘n Resolusie (640) aanvaar waarin Koevoet weer veroordeel is omdat hulle na bewering die burgerlikes in die land intimideer en lastig val. Hierdie Resolusie het ook bepaal dat Koevoet finaal ontbind moet word. En weer het die SA Regering altesaam 1 200 Koevoet-lede ontbind en 400 op bystand geplaas tot 31 Oktober 1989. Die verkiesings onder die toesig van die VN het vanaf 7 tot 11 November 1989 plaasgevind. Selfs in Januarie 1990, nadat die verkiesings plaasgevind het, die uitslae bekendgemaak en die nuwe regering aangewys is, het die pro-Swapo media en buitelandse groepe opnuut beweer dat Koevoet nog steeds bestaan en bedrywig is. Die bewerings wat gemaak is, was dat Genl. Dreyer nog steeds kontak het met sy ou eenheid op Okave, Oshakati, en op die Koevoet-plaas, Mannheim, buite Tsumeb. Presies hoe, waar en wanneer Koevoet se basisse op Oshakati, Ondangwa, Rundu en Opuwo ontruim is, wie daarvoor verantwoordelik was en wat gebeur het, is glad nie bekend nie. Feit is egter dat die verkiesing nie verloop het soos wat verwag is nie. Almal was daarvan bewus dat Swapo ‘n meerderheid sou behaal en dus die nuwe regering in Namibië sou vorm, maar wat uiteindelik gebeur het, was nooit in enige voorspelling nie. Op 14 November 1989, wat veronderstel was om die laaste dag van stemtellery te wees, het daar skielik oral probleme ontstaan. Swapo en die hoof-opposisieparty, die DTA, het toe nog byna gelykop gestaan met die uitslae wat reeds bekend was. Op Ongwediva waar alle stemme in die land se grootste en sekerlik die belangrikste kiesafdeling getel moes word, is die finale proses erg ontwrig deur ‘n onverklaarbare kragonderbreking. Alle verkiesingsbeamptes en stemopnemers het by hul tafels gebly waar die stembriewe reeds uit stembusse gehaal en verdeel is om getel te word. ‘n Span ingenieurs van die Australiese kontingent van UNTAG is ontbied om die kragonderbreking te herstel. Werknemers van die Departement van Werke op Oshakati en SWAWEK, die nasionale kragverspreider, is verbied om die elektriese kontrolepanele te vewyder of pogings aan te wend om die onderbreking te herstel. Na ‘n gesukkel van etlike ure, is daar besluit om alle stembriewe weer in stembusse te plaas en na die private woonhuis van die Hoofverkiesingsbeampte in Oshakati, mnr. A.G. Visser te neem. Daar sou die tel van stemme voortgesit word. Hierdie proses het deur die nag voortgeduur. As verteenwoordiger van die destydse Uitsaaikorporasie in die Noorde, het ek in my motor buite die huis gewag op die uitslae van die verkiesings. Teen dagbreek het ‘n dringende vergadering onder 59 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
leiding van mnr. Visser plaasgevind. Afgesien van die verkiesingspersoneel in die Kantoor van die Administrateur-generaal, was daar ook ‘n groot groep UNTAG-amptenare en buitelandse waarnemerspanne. Die verkiesingspanne is gelei deur mnr. A.G. Visser, landdros Frikkie Truter as voorsittende beampte, mnr. I. J. van der Merwe as die Hoof telbeampte, en dan die verkiesingsbeamptes, mnr. H. van Rensburg en mnr. A. Jonker. Ek het die finale verkiesingsuitslag teen seweuur die oggend reeds in my hande gehad, maar mnr. Visser se opdrag was dat ek dit nie eens na Windhoek toe mag stuur alvorens die Administrateur-generaal self ‘n aankondiging daaroor gemaak het nie. In Ovambo het Swapo ‘n totaal van 196 169 op hom getrek teenoor ‘n skamele 9 000 vir die DTA. Met die kragonderbreking op Ongwediva was daar een van die telpunte wat reeds oor meer as 23 000 stemme ten gunste van die DTA gehad het. Daardie stembriewe het in die donker saal verdwyn. By my kantoor op Oshakati was ek in gesprek met die waarnemende Hoof van die Veiligheidspolisie in Ovambo oor die verstommende uitslag en hy het gevra dat ek hom in die ou kantoor van Kol. Flip Meyer moet kom spreek. Hy het my versoek om die Hoofverkiesingsbeampte se versoek te respekteer omdat alle geheime dokumente van Koevoet, die Veiligheidspolisie, die Weermag en die Nasionale Intelligensiediens eers uit Ovambo verwyder moes word. Private bakkies is gebruik om hierdie dokumente, hoofsaaklik persoonlike lêers, bronverslae, registers en dossiere per pad na Suid-Afrika te vervoer aangesien alle noodsaaklike dokumente reeds met die inwerkingtreding van die Onafhanklikheidsproses na die Polisie en Weermag Hoofkwartiere in Windhoek oorgeplaas is. Sodra sommige van die voertuie by Rehoboth verby is, sou die finale uitslag in Windhoek vrygestel word. Wat egter presies met die vragte van daardie voertuie gebeur het, is nie bekend nie. Op Zeerust is daar byvoorbeeld by die militêre konvooi ingebreek en baie dokumente is gesteel. Een van die Land Cruisers van die Polisie het tussen Upington en Groblershoop “verdwyn” en daar bestaan geen rekords oor die eindbestemmings van al die ander voertuie nie. Dit is egter ‘n feit dat alle dokumente wat vanaf Oshakati, Ruacana, Rundu en Windhoek moes kom, nie afgelewer is waar dit bestem was nie. In die tyd net ná onafhanklikheid het die nuwe Swaporegering ook groot hoeveelhede dokumente en verslae vernietig omdat dit skynbaar inkriminerende inligting oor Swapo en sy bedrywighede gedurende die Bosoorlog bevat het. So is alle hofverslae van amptelike en geregtelike ondersoeke na Swapo wandade, moorde, operasies en voorvalle op Ondangwa en op Tsumeb verbrand. Hierdie hofstukke het ook duisende foto’s van elke terreurinsident in die land ingesluit. Sodoende is ‘n skatkis van inligting oor die Bosoorlog verwoes en belangrike geskiedkundige feite vir die nageslag verlore.
60 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
TELEKS: “DIE SPOOK LOOP” HBH "Die spook loop!" - as die bevorderings en verplasings uitgekom het, het die manne landswyd met mekaar gesels en gesê die "spook loop"! Die telekskantoor was by veiligheid - die Afkom's en DK's het hul teleksberigte by die plaaslike veiligheidskantoor gekry. So het ons ook poetse gebak en manne per teleks "verplaas". Wangedrag van offisiere is ook per teleks aan Hoofkantoor gerapporteer en so 'n offisier is dan met die "nagtrein" verplaas - vrou kinders en meubels het later gekom. Dit het min voorgekom - maar dit het gebeur. Manne is ook per teleks opgeroep vir grensdiens. Ek skryf 'n artikel oor die teleks - enige staaltjies sal welkom wees. (Die teleks bestaan vandag nie meer nie....) Jaap Badenhorst: Ek dink dit was gedurende 1970,in daardie dae was die eksamen uitslae ook per teleks via die Veiligheidstak tot op DK vlak versprei. Ek was baie angstig oor die uitslae, toevallig daardie betrokke dag het ek voor die teleks gesit toe die toe die uitslae AO na luitenant deur kom, die uitslae is volgens mag nommers deur gestuur, die nr’s volg toe baie mooi volgens my maar toe dit by waar my nr. moes wees slaan dit oor na 'n nommer wat vir my sê jy het dit nie gemaak nie baie mismoedig sit ek toe nog en staar na die teleks maar toe die volgende nr, halfpad verskyn toe weet ek klaar dit is myne. Op die stadium het daar toe al heelwat ander lede ook saam gedrom voor die hele nr. Voorletters en van verskyn het was ek al geluk gewens. Wat ek wil sê 'n teleks masjien kon jou hart laat staan het. Bart Vosloo: Jaap Badenhorst Dit was dieselfde met my. Jy sit voor daardie teleksmasjien. Marius Morland: Ja die nag trein, ek is sommer per airplane verplaas vanuit die Boland na Jhb. Die verplaas is niks, maar op die 1ste SB konferensie word jy voorgestel as die man wat so vinnig uit die Boland verplaas is. Ek wou nog skaam raak, toe lag die ander offisiere lekker vir my. Ek kom toe agter, daar is baie offisiere in die vergadering wat ook so Jhb toe verplaas is. Ek het so 'n vermoede dit is die plek waar al die sogenaamde stout seuns heen verplaas is. Ek het nooit van 'n man gehoor wat uit Jhb per nag trein Kaap toe verplaas is nie. Ag ja, ons het nog in 'n polisiemag gewerk waar daar dissipline was. Kom ons los dit maar daar. Hennie Heymans: Marius Morland - jy slaan die spyker op die kop - niemand is ooit vir straf Kaap toe gestuur nie! Soweto, Johannesburg en Umtata! Marius Morland: Hennie Heymans, ja oom Hennie, anders het al die Capies hierbo in die Tvl soveel moeilikheid gemaak, net om Kaap toe verplaas te word. Hennie Heymans: Marius Morland Moet sê jy hou die rekord! Per vliegtuig - almal wat ek van weet is per nagtrein verplaas. Tiny Nortje: Stukkende meubels en ongeskoolde kinders, was altyd gesê 61 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Jacques de Beer: Tiny Nortje dis baie waar. Bevordering meen verplasing. Kinders se skoolbaadjies het naderhand soos daai rebelle toer groep gelyk van AL die sak wapens wat toegeplak moes word Louis Langenhoven: U bring nou 'n herinnering terug na my van iets wat gebeur het jare gelede. My storie is nou nie teleks verwant nie maar wel epos. Ek het by die Provinsiale kantoor gewerk en toe die Prov Hoof Personeeldienste met verlof gaan stel sy my aan om waar te neem. Sy het in dieselfde periode ook van die ander offisiere verlof gegee so ek vind toe dat ek dikwels met redelike junior personeel (klerke) die fort moet hou. Een aand hier rondom 19:00 bel die Prov Kommissaris my uit Pretoria waar hy was. Hy vertel my dat daar die aand nog 'n bevorderinglys uitkom (wat hy nog vir my sal aanstuur) en hy wil die volgende oggend 10:00 al die nuut bevorderde offisiere (ongeveer 25) in Kroonstad toespreek. Ons het dikwels onder hierdie soort opdragte deurgeloop weens die feit dat die Prov Kom dan kon spog hy was die eerste om al sy nuwe offisiere aan te spreek. Ek het nie op daardie stadium in die bevorderingskantoor gewerk nie en het geen direkte informasie gehad nie en die spesifieke offisier wat daarmee bemoeid was, was ook op verlof. Ek kry darem twee klerke in die hande wat kan kom help. Die naamlys wat die PK my stuur het net die persoon se rang en naam op. Nie waar hy tans werk of waarheen hy gaan nie. Ons moet dus deur al die vorige rekords werk om te sien waarvoor die persoon aansoek gedoen het en aanbeveel was om te sien waar ons hom in die hande kan kry en waarvan ons hom moet inlig (en nog probeer om die info met HK te bevestig). So begin ons die stasiebevelvoerders bel. nodeloos om te se antwoord omtrent net 50% hul telefone. In daardie gevalle bel ek dan die stasie (en hulle antwoord ook nie almal geredelik nie) en se hul moet die SK se woning gaan besoek dat ek hom/haar kan inlig en dat reëlings getref moet word dat die lede wie bevorder is die volgende dag 10uur in Kroonstad is. Ek moet nou 'n gewysigde lys opstel met die bevorderdes se regte info en die pos wat hy/sy gekry het en dit vir die SK stuur as bewys. So vra ek die een klerk om solank die lys te tik. Sy se egter vir my sy tik baie sleg en ek se toe sy moet die aanbevelingslyste wat die PK opgestuur het na HK kry en solank "cut & paste". Intussen probeer ek 'n venue in Kroonstad reël met 'n helse gesukkel. So ruk later roep ek die klerk en vra hoe ver is die brief. Sy se toe vir my nee ek moenie bekommer nie sy het hom reeds gestuur. Ek was uit die veld geslaan dat 'n klerk sommer 'n brief uitstuur (dit is nou nie hoe ek normaalweg geopereer het nie) maar aangesien alles so vinnig moet gebeur se ek toe sy moet net vir my 'n kopie bring dat ek kan sien (en dat ek nie bedoel het sy moet sommer uitstuur nie). Sy kom toe daar aan en ek dag my hart gaan staan. Sy het die notules van die bevorderingsraad op PK net so uitgestuur. Daar staan dus bv. in groot detail dat bv. lid X die 10 de beste kandidaat is maar dat hy/sy aanbeveel word vir verteenwoordiging ens. Die ander kandidate se punte, terkortkominge en info is ook alles op die notules. Ek probeer toe dadelik om die epos elektronies "terug te roep", maar uit ervaring weet ek ook dat so "terugroep" nie altyd 100% werk nie en soms gaan die epos in elk geval deur. Toe moet ek van vooraf elke stasiekommissaris bel en die lid met wie ek praat beveel om na die spesifieke rekenaar te gaan en indien die epos wel deurgegaan het, dit te delete (en ook uit die deleted items uit te delete) en boonop hom die dood voor die oë sweer as die epos ooit moes openbaar raak. Sommige lede het nie eers toegang gehad tot die kantoor waarin die rekenaar staan nie. Die liewe Vader was my genadig want die eposse was almal hetsy teruggetrek of ons kon dit laat uitvee en daar het nooit een haan gekraai oor die aangeleentheid nie. Die vergadering met die PK het geskied met 99% bywoning en op die regte tyd, maar daardie aand het 'n hele paar jaar van my lewe afgesny. Johan Vorster: Louis Langenhoven mooi vertel Louis!!!! Jan Barnard: Good one!! Dirk Schoeman: 62 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Min geslaap voordat die "spook" klaargeloop het. Was gereeld verplaas soms sonder my vrou en kinders; kan dit al hierdie baie jare nog nie nodigheid daarvoor verstaan nie. Van Pietermaritzburg verplaas na Greytown as D.K. Geen huisvesting in die dorp nie, moes op plaas gaan bly. Geen sprake van menseregte nie. Die saak van polisiëring was belangrikste faktor. Groetnis en mooi bly, desondanks pragtige herinneringe. Kobus Van Der Merwe: Ja Brig. Ek het daar gewerk... ook as kriptograaf... maar die slegste tyd is as Kompol jou laat weet ...jy moet bystaan vanaand... vir vrae in die parlement... dan weet jy sommer jy gaan daardie nag nie slaap nie...Kompol X302 en X94...goeie dae... niks oortyd nie. Ida Steyn: Kobus Van Der Merwe ek was ook n kriptograaf.. van jaar 1986... Veronica Venter: Sal ek dit ooit vergeet het by Afdeling Springs gewerk en op en af met di trappe as di interkom gelui het Tiny Nortje: Die spook het my gemis na sersant toe. My naam was nie op die teleks nie. Ek is HK om navraag te doen toe word vir my gesê: Sorry jy is deur! Ida Steyn: Ek het dit ook so leer ken ,my 9 jaar by Uniformtak .. DK of grootkoppe besoek stasies in die aand .. Johan Nel: Vrae in die parlement ook per teleks gekom. Ou tannie Helen Suzman het ons besig gehou Pieter Bruwer: Johan Nel Met vrae in die parlement, het AO Janette Basson vir baie jare met dit gewerk as ek reg onthou! Gewilde vrae aan Min Le Grange, was vrae soos Gevangenis, gedood of beseer tydens arrestasie of tydens aanhouding, en klagtes teen Polisie en gevalle waar vuurwapens af gevuur was. Elke jaar was daar ñ week wat hulle moes gereed staan vir vrae uit parlement na ure! Stephanus Lourens van Vuuren: Ek het 'n paar jaar met verplasings gewerk by Area JHB nadat ek kaptein geword het. Kon darem 'n paar lede gehelp het om 'n verplasing te kry sonder om te ruil. Maar ek was gereeld ingeroep en moes dan mooi verduidelik het hoe hul dit reg gekry het. Met die wat elke offisier vir 'n spesifieke pos moes aansoek doen het 'n ene kaptein Tolmay homself verplaas na waarheen hy wou gegaan het sonder om te wag vir goedkeuring. Hul het hom maar laat gaan. Dit het ook gebeur dat 'n lid (anderskleurige) by my kom vra het waar hy vir diens moet aanmeld, want hy het blykbaar ontslag geneem, maar nog steeds elke maand sy salaris ontvang.... Snaakse dinge het in JHB gebeur. Elize van der Westhuizen: Die goue ou goeie dae, ons is bevoorreg om aan al die wonderlike tye wat in ons geheue vasgelê is aan terug te kan dink. Carel Gerrit du Toit: Weermag se teleks werk nog, dis net gerekenariseer, nie meer met die ou masjiene - ek het die voorreg gehad om by die toetseenheid te werk daarvoor....ons het n paar wrede goed oorgekom oor hul nie besef het watse extra opleiding die Brush seiner moet kry om dit reg te gebruik nie.... Ja daai onderskeppings wat ou Pik so op TV geswaai het vir die hele wêreld, was van die eerste berigte wat op daai rekenaars gestuur was.... Ons trick was om vals uitklaardatum-seine te tik vir elke 63 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
inname - min het besef die boonste reël kry ‘n klompie extra woordgroepe by as dit opdaag aan die ander kant.... Pieter Bruwer: Aan Kompol kant was die Telekskantoor onder Dir van Rooyen en Kol Dieter Benninghof se kantoor op die sewende vloer en beheer vir baie jare! Ek glo hy sal seker ñ staaltjie of twee kan vertel! Aan Veiligheid se kant was Jan Ferreira ook baie jare daar! Gallie Van Rensburg: Gedurende die 70s word ek as n luitenant vanaf Kimberley speurtak ver plaas na Durban en met ‘n karige salaris kan ek nêrens behuising kry nie. Genl. Hennie de Wit was die afdelingskommissaris en vertel my later die verhaal: My voorletters is MAJ en toe kom daar ‘n lid by hom ingestorm met ‘n teleks en wys vir hom dat hier ‘n Lt.-Maj. van Rensburg hierheen verplaas word. Hy gee hom toe opdrag om vir my te help om behuising te kry. Ek was die eerste offisier wat in Natalia-polisie woonstelle op die 17de vloer in die hoek in getrek het terwyl die gebou nog in aanbou was.
Doringbaai Kol Louis Langenhoven
64 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
THE TELEX J & J Wepener (Welkom) Hi all, Had a visit from a friend who gave us interesting information on Telex machines. Private Companies, State concerns, South African Post Office, South African Railways and Telkom all made use of Telex communications. Mentioned some unknown areas of this type of communication. Two types were in use: an older, grey metal model with round cover, the newer model, a grey plastic sharp edged cover, all manufactured by Siemens. All these machines could make copies of forwarded/receive messages. On the left-hand side, they had an apparatus, which once engaged by pressing a plunger, would produce a long yellow waxed tape, with perforations there upon. Long messages would be typed before transmission, a tape made and once finished the tape would be re-inserted enabling tape to be run through the apparatus. (When removing tape from the apparatus a blade would leave an arrow point to indicate beginning). Destination dialled, once contact made, tape would be started and at high speed the message would be transmitted. Should the number be unobtainable, tape hung by means of bull dog clips, for later transmission. (Tape carefully rolled in a large circular loop, kept in place by clip, hung from protrusions on walls). These machines were noisy, offices were lined with sound proofing material. A type of thick board with numerous small and large holes drilled half way into the board, this would deaden sound. In large operating offices, a number of machines were in continuous use simultaneously. The tape printer was coupled to an apparatus that used a binary system, to convert a) Letters and b) figures into perforations and blank spaces, which would be read by both transmitting and receiving machines. An unknown fact learned today, was that certain State institutions i.e., the S.A.P., S.A.D.F. and others used an encoder apparatus to send confidential/secret telex messages. Should one of these tapes be run through an ordinary machine, a jumble of incoherent figures/words would be printed. Private Companies used white rolls, S.A. Post Office pink roils, S.A.R. green roils, Telkom yellow rolls, on which to print messages. Tapes were all thin yellow waxed rolls. Post Offices also had printers which produced a continuous strip on which “Telegrams” were received. The strip was cut to size and pasted onto the received Telegraph form. Sealed in a reddish/orangish window envelope, marked “Telegraaf” / “Telegram”. Then delivered by messenger in, neat Khaki uniform on his red bike. Railway telex machines received on the days before Christmas and New Year, from the central telex office in the General Manager’s and System Managers’ Offices, a telex which showed “Father Christmas, his sled and reindeer”, plus message in both official languages to all telex machines country wide. Telex operators would make many copies and local messenger would distribute to the various sections at their station. New Year a lovely message with bells and a greeting would also be received. These tapes were saved for next year’s use. Originally produced by a very patient operator. With the introduction of Fax machines and later the internet, telex and telegrams faded into history. Another unknown fact was also learned today. A telex message was accepted as an original document for legal purposes. All other forms of copying or duplicating had to be signed and date 65 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
stamped by S.A.P. stating, this is an exact copy of the original document. E-mails are also accepted as an original copy. Telex groete, John and Jacque Wepener
DIE TELEKS Luit-genl HJ Ferreira (Mnr Wepener se artikel in onder die aandag van genl Ferreira gebring – HBH.) Ja, dit bring baie nostalgie terug aan my dae by die telekskantoor. Ons het selfs die uitslae van die bevorderingsuitslae daarmee uitgestuur. Die geel lint met die geponste gaatjies het eers later gekom. Voor daardie geel lint, was dit direk getik! Die paar stories, behalwe die daaglikse misdaadopgawe en ander insidente wat ek baie goed onthou, was toe 'n brigadier Smal se seun 'n voortvlugtende misdadiger was en telekse van oral ingekom het waar hy opgemerk was. Ook toe Lourens Muller ons minister was en hy elke dag 'n teleksboodskappe vanuit die Kaap aan sy sterwende vrou in die HF hospitaal gestuur het. Ons moes dit daar gaan aflewer. Ook die keer toe 'n wegholvragmotor vol bakstene of iets van die Voortrekkermonument se kant in Potgieterstraat groot pandemonium veroorsaak het en bo oor 'n mini of iets gery het voordat dit by die dieretuin in Boomstaat tot stilstand gekom het. Met my eerste jare in die parlement was ons ook nog op die teleks afhanklik. Daar het elke dag honderde telekse ingekom oor al die onrusvoorvalle wat tussen 1984 en 1986 in die land losgebars het. Hoe genl Johan Coetzee dit alles kon inneem en onthou, het my dronkgeslaan. Later het die faksmasjien en eers in my laaste jaar het ons 'n soort van elektroniese Wang affêre gehad wat vanuit 302 met Kompol Kaapstad gekoppel was. Toe was dit weer vrae in die parlement en art 180 aansoeke (Mandamus). Maar die ou teleksmasjiene het 'n mistiek en sjarme van hul eie gehad ..... ek het lekker daar gewerk --ooOOoo--
66 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
DIE TELEKSKANTOOR VAN DIE SESTIGERJARE Lt-genl HJ Ferreira Voor die koms van die faksmasjien en vandag se digitale media soos rekenaars, selfone, whatsapp, sms’se, en epos, was die teleksmasjien die kommunikasiemiddel om dringende inligting in die SuidAfrikaanse Polisie te versprei. Ek het aan die einde van 1964 uitpasseer en beland toe in die telekskantoor in Hoofkantoor. Die rede vir die plasing was dat ek kon tik. ‘n Teleksmasjien is nogal ‘n ingewikkelde apparaat en ek moes eers ‘n toets slaag om daar te kon werk. ‘n Siemens Teledrukker van die 1960s As negentienjarige jongman wat uitgesien het na ‘n loopbaan vol avontuur in die polisie, was dit nogal ‘n ontnugtering om in die telekskantoor in Hoofkantoor te beland. Maar ek het nie juis ‘n keuse oor die saak gehad nie. In daardie jare was daar nie vrae gevra of griewe gelug nie. Die tyd wat ek daar gedien het, was egter baie aangenaam en die eerste trappie op die leer van my loopbaan in die Suid-Afrikaanse Polisie. Op Hoofkantoor (Kompol 94) was die Telekskantoor in die sestig- en sewentigerjare die “hartkamer” waar dringende, vertroulike en ander sensitiewe boodskappe ná- en van al die polisie-afdelings in die land hanteer is. Die telekskantoor was die plek wat ons jong konstabels direk met senior offisiere kontak gemaak het. ‘n Kolonel of brigadier het gereeld persoonlik sy geskrewe dokument daarheen gebring het om versend te word. Sommige offisiere het sommer agter jou skouer kom staan en dan sommer sy boodskap woordeliks gedikteer. ‘n Dag in die telekskantoor het gewoonlik begin met die misdaadverslae wat vanuit elke afdeling ingestuur het. Al die ernstige misdaadvoorvalle in die land is gerapporteer en ook ‘n kort beskrywing van elke geval en of daar al enige arrestasies en/of verdagtes was. Die afsterwes van lede is ook sonder uitsondering gerapporteer. ‘n Geval wat ek altyd sal onthou, is toe ‘n baie senior offisier se seun ‘n reeks ernstige misdade gepleeg en hy vir ‘n hele paar dae net een tree voor sy agtervolgers was en deur die hele land gevlug het. Terwyl hy voortvlugtend was en die speurders op sy spoor was, het hy die een misdaad na die ander gepleeg. Van oral het die telekse na Hoofkantoor ingekom waar hy laas gesien is en wat hy alweer aangevang het. Dit was vir my nogal hartseer dat sy vader alles gelees het. (Terloops, dit was nie die André Stander geval nie!) Een dag het ‘n offisier by die kantoor ingebars het en gesê het dat hy ‘n dringende, uiters geheime teleks na die Kommissaris wat tydens die parlementsitting in die Kaap was, moet stuur, maar dat ons dit nie mag lees nie! Dit het gegaan oor ‘n offisier wat hom aan een of ander wangedrag skuldig gemaak het. Ons het hom verseker dat ons operateurs almal ‘n geheime klaring het, en dat ons nie die berig met toe oë kon tik nie! (As ‘n lid destyds lelik drooggemaak het, is hy gewoonlik so gou as moontlik was, op die eerste trein gesit en so ver as moontlik daarvandaan verplaas. In so ‘n geval moes daar egter eers dringende magtiging vanuit hoofkantoor verkry word – ons het gepraat dat hy met die “nagtrein” verplaas is. So ‘n arme drommel het dikwels by sy nuwe standplaas aangekom voordat sy nuwe stasie geweet het van sy verplasing....) ‘n Ander geval wat ek van my tyd in die telekskantoor onthou, was toe ons destydse minister, mnr Lourens Muller vir die parlementsitting in die Kaap was. Sy eggenote was in Pretoria in die HF 67 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Verwoerdhospitaal. Die minister het elke dag vir haar ‘n baie persoonlike teleksboodskap vanuit die Kaap gestuur wat ons dan vir haar in die hospitaal moes neem. Sy het dan weer vir ons gevra om ‘n boodskap aan hom terug te stuur. Mev. Muller is kort daarna oorlede. Daar was hier en daar ook snaakse insidente, soos toe ‘n senior offisier ‘n boodskap na die Kommissaris in die Kaap wou stuur. Toe ek gereed was om te begin tik, het hy sy kop na die ventilasie-opening gebuig en gesê “Hello, Generaal, is u daar? Kom in asseblief!” Toe moes ek hom reghelp en vir hom sê dit werk nie so nie en dat alles getik moet word, het hy baie verleë gevoel. Een van die hoogtepunte in die telekskantoor was wanneer die eksamenuitslae van die onderskeie bevorderingseksamens bekend gemaak was. Die ellelange lys van kandidate, voorletters en name, magnommers en standplase en die posisie wat hul verwerf het, is tegelykertyd na al die afdelings in die land versend. Hierdie lys was woord-vir-woord per hand getik. (Later het die tegnologie darem verbeter en kon sulke berigte vooraf op ‘n geperforeerde lint getik en meganies versend word.) Sodra die nuus bekend geword het dat “die spook loop”, het al die kandidate op die onderskeie telekskantore toegesak om na die lang wagtyd uit te vind of hulle die eksamen geslaag het. Skielik het ons operateurs talle nuwe vriende gekry – almal wat wou weet of hul name op die lys was! Nog ‘n groot gebeurtenis in die telekskantoor was wanneer die verplasings van offisiere bekendgemaak is. Elke jaar, teen ongeveer September/Oktober het die Kommissaris ‘n teleks getiteld “VERPLASINGS: OFFISIERE” uitgestuur. Dit was die teleks wat offisiere met groot spanning afgewag het. Dit het dieselfde stormloop na die telekskantore veroorsaak. Soms was dit goeie nuus, maar dikwels ook minder goeie nuus. Maar gáán moes hy gaan. Dit was in die era toe ‘n offisier maar sy tasse moes pak en regmaak het om na sy nuwe standplaas te vertrek. Ons onderskeie teleksoperateurs oor die hele land het mekaar by die name geken, ofskoon ons mekaar in daardie stadium nooit persoonlik ontmoet het nie. In die stil tye (en daar was soms sulke tye!) het ons land en sand met mekaar gesels. Die telekskantoor was ‘n lekker plek om in te werk. Nie net het ons die “warmste” nuus gesien nie; ons het dit inderdaad ook intens beleef, want jy het dit óf self getik, óf jy het dit woord vir woord gelees terwyl die operateur aan die ander kant dit getik het. In die telekskantoor was daar nie iets soos etenstye nie. As daar berigte was om te stuur of te ontvang, moes ons dit hanteer. Ons kon ook nie, soos al die personeel in Wachthuis staatmaak om teen 16:00 van diens te gaan nie. As daar nog werk was om te doen, moes dit eers voltooi word. Maar daar was ook stil tye wanneer daar nie veel berigte ontvang was nie. Ons het sulke tye verwyl deur teleks-geselsies met ons kollegas dwarsdeur die land aan te knoop. Ons het ook ‘n “dartboard” (‘n pylskyf klink net nie vir my reg nie!) in die kantoor gehad, waarmee ons die stil tye verdryf het. Etenstye het daar ook lede van ander seksies saam met ons kon pyltjies gooi het. Ek het as ‘n konstabel in die telekskantoor begin werk totdat ek ‘n adjudant-offisier geword het. Die tyd wat ek daar gedien het, het die grondslag gelê vir ‘n loopbaan wat veertig jaar geduur het, en na vele Sersant Hilton Drury in omswerwinge afgesluit is toe ek as die Afdelingskommissaris: die telekskantoor – Opleiding (luitenant-generaal) met pensioen uit die Mag getree het. ongeveer 1968 Namate die tegnologie verbeter het, is die teleks later vervang deur die faksmasjien en deesdae deur die elektroniese media. Die digitale media sal na my mening nooit die mistiek en romantiek van die ou teleks en al sy operateurs vervang nie. 1 Oktober 2021 --ooOOoo--
68 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
VERPLASINGS VAN OFFISIERE – VÓÓR 1994 Brig Fanie Bouwer Lees ek nou die oor staatsadvokate van die NVG in Pretoria wat moontlik verplaas kan word: “Ons is almal angstig en ontsteld oor die nuus,” het ’n advokaat gesê. Volgens nog ’n advokaat meen hulle dié besluit gaan gesinne uitmekaar laat skeur. “Ons almal het eggenote wat poste beklee, kinders in skole en eiendom. Dit is nie so maklik om alles in te pak en te trek nie.” Nou dink aan ons tyd toe die sg. “spook elke September geloop" het. Dit was nadat HK die puzzle voltooi het en (arbitrêr) ’n offisier in ’n opening geplaas het. Jou persoonlike omstandighede het min getel. Dié openinge het ontstaan a.g.v. sterftes, bevordering, bedankings e.d.m. Ek het destyds die gevoel gekry dat HK baie hardvogtig was hieroor. En dat ’n offisier erg verkwalik was indien hy vertoë teen ’n verplasing sou indien. Dit kon jou toekoms benadeel het. So het ekself etlike verplasings a.g.v. dié stelsel beleef. Tot vandag wonder ek hoekom HK nie meer empatie aan die dag gelê het nie? Is ons mense maar so gewees? HB Heymans Ek het 'n kaptein op die brandtrappe sien huil - snot en trane van bedonnerdgeid - wat verplaas was - sy saak was goed en hulle het net vir hom geseg: "Gaan" - sy kinders was in hoërskool en sy gade het goeie betrekking gehad. Hulle het hom 'Otjiwitambogotogoro' toe gestuur. (Jy het 'n RV nodig om daar uit te kom.) ‘n Ander ou weer was ongetroud en het skiboot gehad - ten spyte van vertoë is hy verplaas. Baie sulke ouens het ontslag geneem of bedank - baie is na NI. Ek kon nooit verstaan waarom sekere hoofkantoor-Johnnies NOOIT verplaas is nie. Op 'n afskeidsgeselligheid gesels ek met 'n offisier: Hy het uit die kollege gekom en NOOIT 'n arrestasie uitgevoer nie .... niks gedoen en met "voorbeeldige" sertifikaat die Mag verlaat. Natuurlik is daar baie persone wat aan verskillende organisasies of klubs behoort - daardie ouens geniet voorkeur om te bly waar hulle is. Kol Chaos rig rugby af vir die "A"-span. Koos skiet skyf vir die Springbokke - ons ouens wat aan niks behoort -behalwe die offisiersklub en die NG Kerk - ons het getravel. Ou genl Genis en ek drink koffie in Wachthuis en ons kyk af in Pretoorsstraat - en 'n groot verpakkingsvragmotor (treklorrie) kom verby - daai ouens wat jou trek! Hy seg vir my: "Hei-mins ek proe sommer gravel tussen my tande as ek die lorrie so kyk" So praat ek met George Fivaz in die klub - hy was by die inspektoraat - ek vra hom waarom sirkuleer hulle nie vakatures nie? Daar is toe later aandag daaraan gegee. Party ouens is die enigste ouens wat die 'job' kan doen - hy word nooit verplaas nie. Natuurlik is baie ouens sommer agv skinderstories verplaas - "genl. weet daai Turkstra is al so lank in Durban hy dink die plek behoort aan hom, miskien moet hy 'n slag JVP oorvat?" Party mense het van 'afpersing' gebruik gemaak om geplaas te word waar hy wil wees. Maar daar op HK toe ons nog met teleks gewerk het, het ek een ding gesien: Mense verlaat die WP baie moeilik! Hulle probeer alles om in die WP te bly! Roep tot LV se hulp in. Niemand wil na Jhb of Soweto! So met die Nongqai gesels ek telefonies met baie mense - 'n oud-majoor vertel my sy storie. Ek moes met hom saamstem dat sy omstandighede haglik was toe hulle hom verplaas het. Hy - klink na 'n lojale kêrel - het bedank en die DK se reaksie was: "Hy kan maar loop ons het baie ouens wat majoor wil word." Natuurlik was daar ook maar nepotisme in die Mag - dis nie 'n nuwe ding nie! Hoekom was ons mense partykeer so hardvogtig, wonder ek? Frikkie van Eeden 69 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Laat my dink aan einde 1980 terwyl ek op JV-plein was het ‘n Brig. van afdeling en die S\B ‘n nagklub besoek wat gelys was. Opdrag van hoofkantoor was dat die Brig. op 2\1\1981 vir diens moes rapporteer te Durban en die Kolonel by PE. Die kolonel wou uit sy vel spring van blydskap oor die verplasing en se hy probeer sy lewe lank ‘n verplasing na sy "Home town" kry en min was hy bewus hy moes net ‘n verbode nagklub besoek. Neville Botha Ek was gestasioneer in Kaapstad en ‘n skollie het ‘n aanranding saak teen my gemaak wat ten einde laaste nie bewys kon word nie. Die DK het my ingeroep nadat die saak afgehandel is en my vertel hoe sleg ek is en hy is oortuig dat net my Ma my nog lief het, hy het ‘n manier gehad sou hy opgewonde raak spat die spoeg soos hy praat en vee telkemale sy mond af met sy sakdoek wat hy permanent sulke tye in sy hand gehad het. Vir die een of ander rede het ek sy reaksies snaaks gevind en gevra waarom ek “smile’’ en ter selfde tyd my meegedeel dat hy my oorplaas na Jeppe want my tipe sal goed aanpas. Daar is toe ‘n doodse stilte terwyl hy in my lêer blaai en skielik kyk hy op met sy nat lippe en ek moes seker weer met my gesigs uitdrukking dat ek hom komies vind en hy sê hart op ...’’Jou moer ek sien jy kom van Germiston jy begin sommer more in Seepunt”. Polisiemanne was nie lief vir Seepunt nie want daar praat hulle net Engels so dit was ‘n soort straf vir my. Wat die DK nie geweet het nie is dat slegs die bevalling was by my Ouma in Germiston maar groot geword in Kaapstad.
CAPT (GEN) DIRK SCHOEMAN & WO NAIDU Col Logan Govender
Good afternoon, Hennie, this indeed me handing over certificate Warrant Officer Naidu. I remember me with the greatest respect as a servant of God. He came to our home and said a prayer before I left for border duties. My wife and I had the honour of paying him and his wife a visit at their home. Wonderful memories of a servant of God with impeccable character. Take care. 70 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Keep safe. God bless.Kind regards, Dirk Schoeman.
1990: SALARISSE IN DIE SAP Kapt Barrie Taylor (Thailand) SALARISSE IN DIE SAP OP 1 JULIE 1990
Rang Konstabel Konstabel Konstabel Konstabel Onder Sersant Sersant Adjudant offisier Luitenant Kaptein Majoor Luitenant-Kolonel Kolonel Brigadier Generaal-Majoor Luitenant-Generaal Adjunk-Kommissaris Generaal
Beskrywing sonder Std 8 Met Std 8 Met Std 9 Met Std 10
Salaris per jaar R6 612 R8 685 R9 561 R10 935 R14 751 R20 130 R24 675 R29 205 R34 629 R41 694 R48 258 R58 323 R74 319 R87 402 R110 901 R110 901 R165 768
71 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
GENL. JOHAN KOEN ONTHOU In die goeie ou dae, toe die Veiligheidstak ministers en hul adjunkte wat per motor deur die land gereis het, moes “eskort” (dit het nou niks met gesellinklubs uit te waai nie!), reis Roelf Meyer deur die Vrystaat na Pretoria. Die verskillende afdelings en takke het dan onderling gereël om die begeleiding te doen. So moes Sasolburg se manne by Kroonstad “oorneem” en hom vergesel tot by die Vaalrivier waar Vereeniging weer verder sou oorneem. In een van die Sasolburg voertuie, was daar ‘n adjudant-offisier kom ons noem hom Hannes, ‘n oulike kêrel wat na ons oorgekom het met die samesmelting van die SAP en die Spoorweg Polisie. Op die deurpad in die omgewing van Koppies, het ‘n boer met sy bakkie die groep verbygesteek en toe weer stadig begin ry voor Roelf se kar. Dan gaan die groep hom maar weer verby. Nie lank nie gaan die bakkie weer verby - en verminder weer spoed. So het dit drie of vier keer aangehou! Roelf, wat self bestuur het, beduie toe vir die Veiligheidsmanne om die boer af te trek. Wat hulle toe ook doen. Volgens die ander lede wat ook nader gestap het, wou Hannes by die boer weet waarom hy dit doen. Nog besig daarmee, kom Roelf self daar aangestap. Hannes vra die boer of hy weet wie dié man is? Die boer sê nee, hy weet nie wie die man is nie - en Hannes lig hom in…… “dis ‘n flippen @%$# minister man!!!” Ek het later verneem dat Roelf die storie by een of ander geleentheid waar hy moes optree, oorvertel het. Duidelik het hy dit self geniet. ..... Na die eerste sterfgeval van die 1984 onluste in Parys, moes ons gaan beplan hoe ons die begrafnis kan beheer en beveilig om te verhoed dat verdere onluste nie opvlam nie. Op ‘n Maandagoggend staan ek en die bevelvoerder van die onluste eenheid voor die hek van die begraafplaas in die Tumahole woonbuurt van Parys. Die hek was nog gesluit toe die opsigter na ons aangestap kom. Ons moes toe so ‘n 4 of 5 tree terugstaan, want die man se asem kon jou dalk alkoholvergiftiging gee… behoorlik gekuier oor die naweek! Soos my spreektaal maar daardie tyd was, wou ek by hom weet in watter graf hulle die “perd” gaan begrawe? Sy baie besliste (en korrekte antwoord) na so ‘n minuut se dink, was … ons begrawe nie hom die perde hier nie, net die mense. Ek wou mos ‘n dom vraag vra! ..... Na die afkondiging van die noodtoestand ‘n maand of wat later, moes ons weer ‘n begrafnis daar reël. (Hierdie keer het ons darem geweet waar die mense begrawe gaan word!) Om verdere onrusverwante voorvalle en nog meer slagoffers te voorkom – is hierdie begrafnis streng beheer. Die familie moes eers sê hoeveel “familie” die begrafnis gaan bywoon. Daarop bereken, sou 150 mense dit bywoon. Ons het toe 150 kaartjies laat druk, en met my handtekening en stempel daarop, aan die familie oorhandig. Slegs mense met so ‘n “unieke” kaartjie, kon die kerk binne gaan. Ek was ook teenwoordig op die trappe van die kerk. 72 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
‘n Pragtige Volvo met ‘n diplomatieke nommerplaat, hou toe buite stil. Die Sweedse man en vrou wou ook die begrafnis bywoon……maar het natuurlik nie ‘n kaartjie gehad nie. ‘n Familielid van die oorledene het toe twee mense van binne gaan uitroep en hul kaartjies aan die Swede gegee; wat toe toegelaat is om die verrigtinge in die Kerk te kon bywoon. Parys was maar ‘n klein plekkie, en ons kon hom beheer! Bydraes deur genl.maj. Johan Koen
--ooOOoo—
PORT NOLLOTH SPEURDERKANTOOR Kol Louis Langenhoven
73 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
WAAR KOM OOM AAN JOU STORIES? Genl. maj. Ben du Plessis Nou een aand het ek geluister na die stories wat die Karoomense op KykNet aan die onderhoudvoerder vertel. Toe dié aan een ouerige plaasboer vra “Waar kom oom aan jou stories?” "Jong, daar is baie stories wat in enige gemeenskap rondloop. Wanneer ek en jy met mense gesels, is dit elke slag eintlik 'n storie wat ons vertel of hoor. Jy stoor dit dan maar in jou geheue." Een van die nogal komiese stories het oor 'n situasie in die polisie, onder die ou bedeling, gegaan. Daardie storie is nie nou ter sprake Genl. maj. Ben du nie, maar dit het my geheue ook geprikkel, want in my omswerwinge Plessis in die SA Polisie was daar ook heelwat komiese situasies wat in gesprekke met lede en/of burgerlikes plaasgevind het. Ek het nou die volgende paar uit die black box van my geheue ontsluit en deel dit graag met u. Ek en wyle s/sersant Piet Strydom het toentertyd in die laat vyftiger jare daar in die Site-and-Service lokasie in Port Elizabeth gewerk (Huidig bekend as KwaZakele). Ons ontvang 'n klagte by een van die plakkers, ja daar was toe al plakkers, wat die diefstal van drie hoenderhenne aanmeld. Ek neem die verklaring en gaan registreer dit by die destydse Redhouse polisiestasie. Die saak word aan S/konstabel Sishuba toegewys vir verdere ondersoek. Na sowat 14 dae lê hy die dossier aan Pieter voor vir inspeksie. Toentertyd as jy so 'n “dooie docket” het maak die ondersoekbeampte, na vele inskrywings in die ondersoekdagboek, ook 'n aanbeveling dat dit as “Onopgespoor" of “Ongegrond” of “Teruggetrek” afgesluit moet word. As die takbevelvoerder tevrede is daarmee, bevestig hy dit met 'n inskrywing aan die DSO. Sien dit vergemaklik mos die offisier se besluit!! Ha, ha! Wel, Sishuba het getrou aan die gebruik, ook talle inskrywings in die dagboek gemaak van klaer gespreek, observasie gehou, ander persone se hoenders bekyk, maar die vermiste hoenders is net weg. Sy laaste inskrywing lees toe soos volg: "Sgt I hereby suggest that this case be closed as “False” because these fowls were eaten up by jackals." Watter groot gelag het dit nie in die polisiestasie veroorsaak nie - jakkalse wat in die lokasie rondloop en hoenders opvreet! Seker tweebeen jakkalse. Sishuba moes maar die laaste bladsy van C1 oorskryf en sy aanbeveling uitlos. By geleentheid as aanklagkantoorsersant in die Redhouse polisiestasie, ontvang ek een middag die volgende oproep. "Meneer, ek is konstabel Tarentaal se vrou. “Hy is siek meneer en kan nie vanmiddag kom werk nie." Die voorskrifte was destyds, ek weet nie of dit nog geldend is nie, dat die lid wat afsiek boek se naam moet in die siekboek ingeskryf word en dit die volgende oggend kom haal en na die distriksgeneersheer (DG) neem wat hom moet ondersoek en hom dan moet afboek. Die aard van sy siekte moet in leketaal in die kolom aard van siekte by ontvangs van die berig van 'n lid se afsiekboekery, ingeskryf word. Ek vra haar toe: " Sê vir my, wat makeer hom?" "Meneer, jy sal my nou nie glo nie, hy is 'n baie siek man. Sy kop is seer, sy 74 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
oë is rooi, hy het lyfseer, sy maag het krampe en dan voel hyself nie te lekker nie, meneer!" Ek sê: "Wel jy moet hom sê om môre die siekboek by die polisiestasie kom haal en na die DG toe neem. Siekparade daar is agtuur of moet ek maar die ambulans vra om hom hospitaal toe te neem, want dit klink my hy is baie siek?" "Nee, nee, meneer darem nie so siek dat hy nie kan loop nie." "Kan hy darem praat?" "Ja meneer." "Wel, laat ek met hom praat." "O, nee meneer hy is nie hier nie hy loop maar hier in die lokasie rond." Nodeloos om te sê, ek stuur die vangwa (later het dieselfde vangwa-woord mos patrolliewa geword), om hom te gaan haal. Die einde van die storie? Nee, kom ons laat dit maar daar! Nog een van die vele situasies wat dalk 'n glimlag by die leser sal ontlok. As dosent by die Indiensopleidingseenheid in die SAP Kollege, was ek en wyle kaptein Bill Knight aangewys om 'n kursus in die nuutgestigte Hammanskraal Opleidingskollege te gaan aanbied. ‘n Paar van die dosente by die indiensopleidingseenheid het verskeie onderwerpe oor 'n tydperk van drie weke kom aanbied. Sowat 10 kleurlinghoofsersante uit die RSA is genomineer om, as hulle die kursus sou slaag, sou hulle as die eerste kleurling-adjudant-offisiere in die mag aangestel word. Een van die vakke wat ek moes aanbied was Verslaggewing. Hulle moes 'n oefening in verslaggewing tuis gaan voorberei, met die inligting en voorskrifte soos vervat in die lesing en soos wat ek dit op die skryfbord verduidelik het. Dit was net nadat die laaste been van metrisering in die land ingestel is. My opdrag was soos volg: As stasiebevelvoerder by stasie A op die nasionale pad na Kaapstad wat verby jou dorp loop, vind daar gereeld motorbotsings by 'n kruising, sowat 3 km vanaf die dorp, plaas. Die D/K versoek dat jy 'n volledige verslag met aanbevelings aan sy kantoor moet stuur hoe daardie kruising veiliger gemaak kan word. Die D/K wil die verslag aan die KPA (Kaapse Provinsiale Administrasie) stuur vir nodige optrede. Ek gesels sommer in die algemeen wat alles in so 'n verslag beliggaam moet word. Ek sê dat alle distansies wat hulle gaan meld, in die metrieke mate (lengtes) moet wees. Almal is tevrede dat hulle die opdrag verstaan. Die volgende oggend gaan ek die verslae na terwyl Bill een van sy vakke aanbied. Ek kry die geleentheid om terugvoering te gee, want hulle sal ook 'n verslag moet skryf in een van hulle kursustoetse. Die eerste verslag lyk nie te dronk nie, en toe neem ek kleurlingspeurderhoofsersant (watter lang benaming vir 'n rang) Anthony, daar van die Baai se wêreld. Hy begin sommer sy kop te skud en te lag. Hy sê: "Kaptein, ek het omtrent kleigetrap met die lengtes wat ek gegee het." "Ja ek sien só." Kom ek gee so kortliks wat Anthony geskryf het waar hy lengte mate gebruik het: My aanbevelings is soos volg: Ek stel voor dat 'n robot so 3 km van die kruising opgerig word. Net so 1 km voor dit moet daar 'n vier meter groot waarskuwingsteken wees. Na die robot, so 10 cm weg vanaf die kruising moet die woord Stadig/Slow in wit verf op die pad geverf word met letters wat ten minste 10mm groot moet wees. Ek het toe maar weer die nuwe lengte mate aan die hand van die ou lengtes verduidelik. Gelukkig was die verslag wat in die toets geskryf moes word ver van 75 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
lengte mates verwyder. Almal het by ontvangs van die toetsvraestel, 'n harde sug van verligting gegee en geglimlag. Terloops hulle almal het geslaag en met die rang van adjudant-offisier beklee - die kentekens en knope op hulle uniform was van blink metaal in plaas van geelkoper en die Sam Browne se klinknaels en gespes was ook van blink staal. Genl.maj. Ben du Plessis 2021
1990: SAP: VIRGINIA KAPT GERRIE VAN NIEKERK
Vlnr Lt-kol Vic Stewart (DSO), kapt Gerrie van Niekerk (SB), Kol Hennie Heymans (DK) en Luit Stassen die tweede-in-bevel. Hierdie foto is geneem in die dae toe kaptein Gerrie van Niekerk nog die septer op Virginia geswaai het. Luit Stassen was destyds die tweede-in-bevel. Ek kan glad nie meer die geleentheid onthou nie! Dit is so jammer dat ons so min foto’s geneem het en slegs by uitsonderlike geleenthede! Watter wonderlike dae was dit nie. Wat ek veral onthou is die goeie werk wat lede gelewer het, baie keer is die misdaad aangegee en ‘n dag later is die kwaaddoeners aangekeer. Ek onthou nog goed hoe mooi en netjies die stasiegeboue was. Daar was trots in hul werk! En “Vic” die ware heer!
76 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
SAP BEK-EN-KLOUSEER KORDON: KEI-KEI Nongqai Vol 12 No 4A In daardie Nongqai verskyn ‘n onderhoud deur Pieter Goussaard, Kalahari-Oranje Museum met ‘n oudlid van die SAP mnr P.J.N. Bothma op 11 November 1997 by sy woning te Schröder-straat 111, Upington. Mnr Bothma is 83 jaar oud – inligting verskaf deur Dr Henry Abbott.
Bek-en-klouseer pos by Kei-Kei Naam is later met klippe uitgepak – Dr Henry Abbot.
77 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
REDISCOVERY OF THE SAP STATION AT KIJ KIJ Dr Koos Marais (Pretoria)
Kij Kij Before the Kalahari Gemsbok National Park was proclaimed on 31 July 1931, the area was almost devoid of wildlife. This was due to the presence of Bechuanaland poachers and, ironically, the SAP of the Union of South Africa. The Park was private farmland, consisting of 65 farms, surveyed and sub-divided by the land surveyor, Roger Malkop Jackson, in the years 1913-1917. Because of the scarcity of water very few of the farms were ever occupied and utilised. Most of the land just lay there. The only inhabitants were the wildlife and a few Bushmen, occasionally traversing the area, with the exception of the aforementioned poachers and policemen. We know from records in the Deeds Office that a few of the farms had registered owners as early as 1897. Before this period the border between the Cape Colony and Bechuanaland (present day Botswana) was unclear so that ownership of land was even more uncertain and controversial, to say the least. The surveying and sub-dividing of the land into farms brought some sort of order and agricultural activity so that by the 1920’s and 1930’s a number of permanent settlers occupied a few of the farms, most notably Twee Rivieren, Rooiputs, Kameelsleep and Kij Kij. The farm Kij Kij was on the South African side and was registered in the name of one Jacob or Jacobus Beukes. On 31 July 1907 Kij Kij was transferred to James Thomas Dundas. Today the successors to mr Dundas are not known. Modern tourists know Kij Kij only as a waterhole in the Nossob river bed, but in the days of aforesaid James Thomas Dundas, it was a private farm. It also became the site of a police station controlling foot and mouth disease. It is very difficult to understand why this was necessary until one learns that a significant number of Bechuanaland Bakgalagadi lived right across the Nossob river on the present-day Botswana side. The Bakgalagadi farmed livestock and hunted the wildlife. When South Africa came into existence as a Union in 1910 it was logical that the newly formed colony would want to protect the integrity of its borders and the
78 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
health of its own livestock. The Bakgalagadi on the other hand wanted to trade and hunt as they were accustomed to. The free movement of cattle across the international border at Kij Kij and further north and south was a profitable custom, but at variance with the principles of disease control.
“SAP packed out in Stone” The police station was established with the primary aims of border control and ending the movement (smuggling) of cattle. Before 1931 the wild animals were unprotected. Wildlife was technically res nullus, of no value, and belonged to nobody. The Bakgalagadi hunted them and the SA police stationed at Kij Kij joined in the fun. To all intents and purposes Kij Kij must have resembled a small frontier town, straddling a desert river and international border. Elias le Riche, who grew up in the Park and became Park Warden says that the remains of houses can still be seen at Kij Kij, on the Botswana side. One of the small mysteries of the story is the supply of water. It is well known that the first borehole at Kij Kij was only sunk in the early forties. There was no water at Kij Kij, or perhaps there was a well dug by the Bakgalagadi. Elias says that water was most probably transported from distant locations such as Twee Rivieren or Rooiputs, by mule car or motor car, in the case of the police. The Bakgalagadi and Bushmen were known to be able to survive without water for months when there was a good supply of tsammas. The fruit provided nutrition as well as moisture. Towards the end of summer, the tsammas would be finished and then they would need water. When the Park was proclaimed in 1931 things changed. The Park wardens, first Johannes le Riche, and then in 1934, Joep le Riche wanted to stop all poaching inside and entry of cattle into the Park, but the private ownership of Kij Kij, the presence of the SAP on that land, and the Bakgalagadi on the Bechuanaland side proved to be a thorn in their sides. It was almost impossible to stop poaching and smuggling. They did not have enough resources to enforce the law, and in some instances the SAP proved to be part of the problem. One can imagine that the combined private land and its occupants on the South African side with the informal settlement right across the Nossob River on the Botswana side would be difficult to control. Joep le Riche
79 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
knew that as soon as he had passed Kij Kij on his regular patrols, the poachers would be crossing the river behind his back. In 1938, two remarkable developments brought good fortune to the conservationists. The Botswana government declared a 40-kilometer-wide strip of land east of the Nossob River as a game reserve and through a process of negotiation moved all the Bakgalagadi living there to Bokspits and Tsabong. In the same year the South African government finally succeeded in buying Kij Kij from its owners and incorporated it into the Park. In one year, the fortune of the Park changed for the better. The need for a police station and foot and mouth control post disappeared at once. The policemen left. At the time of the existence and operation of the police station a few officers decided to mark their presence with the letters SAP. On one photograph the letters were made by what appears to be the marks simply left by boots in the sand but later they laid out the letters with white rocks. It remained as a historical landmark for decades, visible to tourists, but gradually faded from the public eye. I have looked for it on numerous visits and eventually gave up on it. Most recently ranger Jannie Bok of Nossob gave me a hint that led to the rediscovery of the letters. At Kij Kij, as one starts to drive up the dune road, immediately past the 50 kilometer per hour sign, on the left side of the road I saw a group of white rocks lying in an orderly fashion. I took some photographs from the safety of my vehicle, of course. Then, through sheer luck I made the acquaintance of Dr Henry Abbott, amateur historian and co-author of From Camels to Cruisers, the story of the camel police. Henry sent me two old photographs showing the letters, the only remaining reminder of a bygone era when the existence of the world renowned and iconic Kgalagadi National Park was not so certain as it is today. Perhaps we should restore the SAP to its former glory, the letters I mean.
80 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
1964 – 1965: SPEURDERKURSUS: JOHN VORSTERPLEIN Kapt Barry Taylor (Thailand)
Die speurderkursus was gehou vanaf Oktober 1964 tot Januarie 1965. Die nuwe barakke vir John Vorsterplein was al gebou maar daar is nog nie begin met die bou van Polisiestasie en die stasie was nog te Marshall-plein. Die kursus het 94 lede gehad - as ek reg onthou - en die Kursusleier was Kapt Engelbrecht (foto links) later ‘n Genl. Die twee adjudante was Eric Strydom en die ander een se naam kan ek nie onthou nie. Daardie jare het ons nog Saterdagoggende klas gehad en dan het ons toets geskryf oor die vorige week se werk. Jy moes 70% kry om te slaag. Vrydae moes ons i.p.v. klas te hê observasie by banke in Jhb doen as gevolg van die vele Bankrooftogte. Ons is meegedeel dat ons aan die einde van die kursus sal hoor waar ons geplaas sal word maar dit sou dieselfde of nabye polisiestasie wees waarvandaan ons gekom het. Aan die einde van Desember is ons almal uitgeplaas na speurtakke in Jhb vir ‘n maand se proewe. Ek is geplaas te Hillbrow. Nou ek het van ‘n Mobiele-eenheid (voorloper van die onluste-eenheid) gekom en het van dossiere oopmaak en skryf so te sê niks geweet en ek het maar swaargekry in die begin. Kon net ‘n FIC (eerste aangifte van misdaad) skryf vir "passe". Dan verder was daar nie veel voertuie by Hillbrow en ek kan jou verseker ons was nie voor in die koor om voertuie te gebruik nie, dit was vir die speurders en nie vir ons nie!
81 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Een oggend kom daar ‘n huisbraak in van Parktown en die Sersant in die speur-algemene-kantoor gee die dossier vir my om te ondersoek, toe ek ‘n voertuig wou hé om na Parktown te gaan gee hy my ‘n fiets en daar gaan ek. Ek kom na ‘n ruk by die dame aan en dit was Jode wat net Engels praat, vreeslike nice mense. Na ek klaar met hulle gepraat het en die toneel van die inbraak gesien het, het ek die VA (vingerafdrukkantoor) mense gebel en is terug na die kantoor. Daarna het ek gesorg dat ek net sake kry wat in Hillbrow self was, want jy kon na al die tonele stap. Die kursus het ook ‘n besoek aan die Johannesburgse staatslykshuis ingesluit wat party van die lede nie waardeer het nie. Ek moet sê ekself was ook nie baie beïndruk daarmee nie. Een van ons gaslektore was wyle Kolonel Ulf Boberg wat voorgestel is deur Kapt van Niekerk en toe een van die kursusgangers hom ‘n vraag vra en sê: “Kolonel Boberg” sê hy vir die lid: “Ek is nie Boberg soos in Afrikaans, maar Bouberg soos in Engels gesê”. Een van die kursusgangers vra hom toe om vir ons asb van sy ondersoek oor die Bubbles Schroeder moord te vertel - iets wat vir ons gesê is om nie te doen nie! Hy was die Ondersoekbeampte gewees van die moord in 1948 en die saak is nooit opgelos nie. Daar was nog al die jare skimpe dat die verdagte ene (naam weerhou) was wie se pa die winkelgroep (firma se naam weerhou) besit het en dat daar maar gunste bewys is aan Boberg en onmiddellik sê Boberg hy wil nie die saak bespreek nie. Tot vandag weet niemand hoe sy oorlede is, maar die skimpe was daar aangesien sy na bewering n "lady of the night" was. Kaptein van Niekerk was nie beïndruk met die speurder wat die vraag gevra het maar ek het tog ‘n gevoel gehad hy het diep in sy hart gelag daaroor want hy was nie baie lief vir Boberg het ek uit gesprekke afgelei na die lesing. Giepie Joubert (later kommissaris) het ons ook kom toespreek en hy het weer soos n tipiese Dominee, "Brimstone en Hellfire", gespoeg as ons een Staande Order sou oortree. Dit was mos sy geliefkoosde manier om met mense te praat. Ek moet sê ek het nooit veel van hom gehou nie en dis seker sleg om so van die dooies te praat. Ek hou nie van algemene dreigemente nie. Verder was oorlede Kapt Henry Viljoen ook op die kursus en ek en hy het ‘n kamer gedeel en nooit geleer nie. Daar was een geval waar die klomp kursusgangers gereeld plastieksakke vol water van die hoogste verdieping afgegooi het op mense wat gewag het vir die bus in die straat langs die barakke. Eendag gooi een ou weer ‘n sakkie water af en ‘n vrou wat staan en wag vir die bus word vol op die kop getref en bewusteloos geslaan. Sy was darem nie te erg beseer maar toe die volgende oggend toe soek hulle die verdagte en vra die man wie die water gegooi het moet asseblief opstaan en eerlik wees daaroor. Soos jy nou ‘n klomp eerlike speurders ken het - nie een opgestaan en daar het ook niks van gekom nie. Later jare het ek eers vasgestel hoe hard so ‘n sak water kan wees van ‘n hoë gebou af maar wat het ons geweet. Ons is toe so teen die einde Januarie uitgeplaas na die stasies en ek is Brooklyn toe gestuur waar A/O John du Preez die TB was. Die man wat die volgende jaar Republiek Intelligensie (RI) toe is. Ek het toe die langste "Rang" in die polisie gehad. Daai jare was dit "proefspeurderkonstabel" vir ‘n jaar - maar gelukkig in Sept. 1965 kom ek die eksamen na Sersant toe deur, en word ek sommer ‘n Speurdersersant so ek was nooit ‘n speurderkonstabel nie Sensor maar soos jy wil 82 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Groete Barry Taylor Prachin Buri Thailand
1994: ISU UNIT 9: KWAMASHU: PORT NATAL Robbie Cooke Hi Hennie Die foto's is geneem deur een van Eenheid 9 se fotograwe, naam onbekend, in Kwa-Mashu in 1994 net voor die verkiesings. Dit was tydens 'n Inkatha FP optog verby Bombay. Die SAP het hulp verleen aan die gewondes. Foto's deur Robbie Cooke, voormalige lid van Eenheid 9 verskaf en hy het toestemming daartoe verleen om in Nongqai te gebruik. Groete Frans Bedford Visser
83 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
84 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
85 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
1994: ISU UNIT 9: KWAMASHU: PORT NATAL Jordan Reece en Hansen Reddy Nog foto’s van dieselfde optog. Verskaf deur Jordan Reece en Hansen Reddy. Ook toestemming om te gebruik. Sy pa, Marlen Reddy, verskyn in twee van die foto’s met sy Raybans en in SAP kamoefleerdrag. Groete Frans Bedford Visser
86 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
87 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
88 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
It touches the heart to see the empathy expressed by the “APARTHEID POLICE” and the First Aid they rendered – HBH.
89 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
90 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
We salute these boys in Blue and Camouflage!!!
91 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
KOMIESE GEBEURE TYDENS T.I.N.-OPLEIDING IN DIE S.A.P. HONDESKOOL/MESSINA Dana Kruger As jong hondeman was ek gedurende 1980 genomineer om die 6 weke T.I.N.hondekursus in die hondeskool en in Messina te deurloop. Ons was seker so 30 + ouens (en 2 luitenante Danny Keyter en Vorster - hy was van Bloemfontein) was saam met ons op kursus. Die offisiere moes saam met die junior lede die kursus deurloop, omrede hulle saam met die lede en polisiehonde op die Oos- en Wesgrens ontplooi was en moes onder meer toesien dat die polisiehonde geoefen en getoets word....ens. Daarom het hulle saam met ons gegaan om die lede te leer ken. Ou "Boetie "Wessels - self 'n legende in die honde geledere - was die A/Oinstrukteur en het ons maar lekker gas gegee. Nou vir diegene wat my nie ken nie, ek is en was die langste polisieman in die SAP tot my aftrede (6.11) (ek het 'n ander storie wat ek later sal vertel, ek was eers 7 voet ... maar dit is 'n lang storie .... sal later skryf). Nodeloos om te sê, dat as jong man kon ek net nie genoeg kos te ete kry nie... bly altyd honger. Maar nou ja, nou is ons op die T.I.N.-kursus en na die 6 weke was ons dadelik op die Oosen Wes- grens uitgeplaas. Die laaste 2 weke van die kursus het ons praktiese opleiding te Messina deurloop ... alles wat ons geleer het, was nou prakties toegepas ... opvolg, OP's, bos-deursoeking, spoorloop, agtervolging ens. ons bly in 'n biwwie in veld, geen toilet, ratpack was al wat jy vir 2 weke kry....en dit is waar ek 'n sielkundige knock gevang het ... daai kos was te min vir my "chassis". Ek het daagliks my kollegas se "Tarzan" bars en Pro-Nutro-pap gekry (ek eet dit nie eers vandag nie, maar daar was dit 'n ander storie) net om my aan die gang te hou. Maar ek oorleef net - net. Het selfs daaraan gedink om die polisiehond van sy Epol te beroof ... honger pyne, ai ... nie lekker nie. Nou om terug te kom by my aanvanklike storie met luit. Danny Keyter ... Boetie Wessels het ons nou mooi geleer oor voertuigbeweging en kontak prosedures. Ek onthou hulle het so 'n wit Bedford trok met oop bak gehad vir die oefeninge. Hy het so 'n bankie in die middel gehad en ons groep moes toe rug teen rug agterop sit. Nou staar jy na die kant en daar gaan ons met Boetie wat bestuur en luitenante Keyter en Vorster voor by hom. Ek sit toe net agter die drywer op die bak. Nou ons het geleer dat sou jy nou in 'n kontak situasie kom dan skreeu jy “kontak”, spring van bewegende trok en onmiddellik neem jy dekking (rondom verdediging) en beskerm en verdedig jou makkers. Nou soos ek gesê het dit is wat ons geleer was .... maar dit werk toe nie so in die praktyk nie. Die trok beweeg so teen 25 km/per uur op so 'n kronkel paadjie erg bebos en so aan, toe luit Danny Keyter onverwags uitklim in die ry en op die trap by die kajuit staan en hy gooi toe 'n donderbuis agter op die bak en skree: “KONTAK!!!! Toe was daar konsternasie! Niemand doen wat hulle geleer was nie, behalwe ek! Die donderbuis tref die klap agter en spring tussen die groep malende en verskrikte polisiemanne. Gelukkig was die polisiehonde agter gelaat vir die oefening ... sou chaos gewees het as die lot ook nog saam was. Ek was getrou aan my opleiding en was al besig om uit my posisie reg te maak vir die sprong ... om my gat weg te val. Ons was mos gedissiplineer en voer opdragte getrou uit, toe die groep verskrikte manne almal na my kant hardloop en my sodoende van die trok stamp ... nou moet jy die prentjie in jou gedagtes regkry ... ek val af maar my bene - van knieë af bly bo op die trok ... ek hang oor die kant en kan nêrens ... die lot druk my bene vas. Boetie Wessels spring ook uit en daar gaan die trok met my al hangende en al die manne in die hoek .... die donderbuis ontplof ...chaos ... die trok loop teen so 25km per uur van pad en vat kortpad bos toe .... nie watse bos nie maar 'n haak-en-steekbos. 92 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Ek skeur, krap, haak ... en verduur menige pyne in die "kontak" op ... dit smaak my ek was deur 'n leeu aangeval of deur die terroriste opgekerf is, net ek kom uit die kontak ... verwond. Die enigste manier om my hier uit te kry, was om die trok in trurat te sit en my daaruit te ry. My camou was aan repe. Die klomp skrik toe en was seker maar bang vir probleme.... daai aand en vir 'n paar dae daarna het ek ekstra ratpacks gekry en blikke koeldrankstroop wat jy met water verdun. Die klomp het seker gereken as sy maag vol is, is hy “ok” .... Die paadjie het toe daarna KRUGERLAAN geheet ...
SAP (TIN) IN BSAP-UNIFORM SAPS-museum
93 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
BOIPATONG-SLAGTING Brig. Christo Davidson Die politieke klimaat tussen 1990 en 1994 was uiters onstuimig, veral onder swart mense. Dit was opmerklik dat die konflik hoofsaaklik tussen ondersteuners van die Inkatha-Vryheidsparty (IVP) en die African National Congress (ANC) was. Voorvalle van geweld het grootliks in die stedelike gebiede, waar groot getalle mense in dig bewoonde gebiede geleef en gewerk het, voorgekom. Albei groepe het alles in hul vermoë gedoen het om steun te werf. Die polisie het bykans dag en nag gewerk om wet en orde te handhaaf. Beskuldigings is egter gereeld na die polisie geslinger dat ons die IVP bevoordeel het. Benewens die ANC, was dit opvallend dat die beskuldigings gewoonlik deur sekere lede van die media gemaak is, wat geen moeite gedoen het om hulle van die werklike feite te vergewis nie. Die menseslagting by Boipatong was dus tipies van so ‘n konflik tussen lede van die ANC en die IVP. Boipatong is ‘n kleinerige swart woonbuurt net buite Vanderbijlpark. Toegang tot die gebied is deur die sogenaamde Self Defence Units van die ANC beheer. Die woongebied was ‘n sogenaamde ANC-beheerde gebied. Enige persoon wat nie 'n lid of ondersteuner van die ANC was nie, en wat dit sou waag om Boipatong binne te gaan, is aangeval. Die inwoners van die KwaMadala-hostel het veral onder hierdie aanvalle deurgeloop wanneer vriende of familie daar gaan besoek aflê het. Die KwaMadala-hostel het gegrens aan Boipatong en is deur Zoeloesprekendes, hoofsaaklik IVPondersteuners, bewoon. Hulle het in die nabygeleë nywerhede as trekarbeiders gewerk. Die KwaMadala-hostel is as ‘n Inkhata-vesting (stronghold) beskou. Die gereëlde aanvalle op IVP-lede het die inwoners van die KwaMadala-hostel gefrustreer en gemoedere het gaandeweg begin oplaai. Omstreeks 21:00 op 17 Junie 1992 het die inwoners van die KwaMadala-hostel op die Boipatongwoonbuurt toegesak. In ‘n tydsbestek van ongeveer 90 minute is 42 mense, wat vrouens en kinders ingesluit het, wreedaardig vermoor en hulle huise geplunder. Toe die gebeure die oggend van 18 Junie bekend word, het genl.maj. Gerrit Erasmus, die streekkommissaris van die Witwatersrand, onmiddellik opdrag gegee dat die nodige ondersoek op die verskillende tonele deur lede van die onderskeie plaaslike eenhede gedoen moet word. Hy het die voorval ook dadelik aan hoofkantoor gerapporteer. Op die oggend van 18 Junie 1992 is ek deur brig. Neels Langenhoven (toe nog ‘n kolonel) na die kantoor van wyle genl.maj. Hans Gloy, die bevelvoerder van die spesiale ondersoekeenheid by hoofkantoor, ontbied. Ek het lt.genl. Basie Smit ook daar aangetref. Hy het my gevra wat ek van die 42 mense weet wat die vorige nag in Boipatong vermoor is. Ek het nie eers geweet waar Boipatong is nie en het genl. Smit so ingelig. Ek was in daardie stadium verantwoordelik vir die verwerking en byhou van alle inligting van gevalle van geweldpleging in die land wat met moontlike politieke bedrywighede verband gehou het. Genl. Smit het opdrag gegee dat ek, genl. Gloy, en brig. Langenhoven dadelik na Boipatong moes gaan en vasstel wat die situasie is. Ons het onmiddellik met ‘n 2 liter Opel Monza van brig. Langenhoven vertrek. Ek het bestuur en in hierdie geval was dit noodsaaklik dat ons dringend op die toneel van misdaad moes kom. Ek het gevolglik vinnig gery. Op die sementpad na Vanderbijlpark stop ‘n verkeersbeampte ons toe. Hy het beweer dat ek amper 200 km/h gery het, wat waarskynlik wél so was. Ek verduidelik toe aan hom wat die situasie is en dat ons haastig is. Hy dring egter toe daarop aan om my aanstellingsertifikaat te sien. My aanstellingsertifikaat, sowel as dié van die ander twee offisiere, was in ons baadjies in die bagasiebak van die motor. Hoe meer ek dit aan hom verduidelik het, hoe meer het hy gesê 94 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
“identiteit asseblief”. Op daardie tydstip sê brig. Langenhoven, wat agter gesit het: “My bliksem, weet jy nie wat om jou aangaan nie? Jy ‘worry’ oor ons identiteit en daar lê 42 dooie mense op die toneel waarheen ons op pad is. Ry, Christo.” Ek weet nie wat die arme man gedoen het nie, want ons het so vinnig daar weggetrek dat ek twyfel of hy eers die kar se registrasienommer geneem het. By ons aankoms in Vereeniging is ons eers na die kantore van die Afdeling Binnelandse Stabiliteit (ABS), waar ons breedvoerig deur die offisiere van ABS ingelig is. Die afdelingshoofkantoor in Johannesburg en distrikskantoor in Vereeniging is ook dienooreenkomstig ingelig. ‘n Aantal inwoners van die KwaMadala-hostel het gedurende die nag van 17/18 Junie 1992 na Boipatong beweeg en na bewering op gewelddadige wyse ongeveer 42 mans, vrouens en kinders, voor die voet op brutale wyse in hul huise vermoor. Die slagoffers is met kieries doodgeslaan of met assegaaie doodgesteek. Ons het na die lykhuis in Sebokeng gegaan en die lyke daar sien lê. Dit was 'n skokkende gesig. Hierdie voorval het, soos verwag, wye en deurlopende internasionale en plaaslike mediadekking geniet. Tydens hierdie voorval het die onderhandelingsproses vir ’n nuwe politieke bedeling ‘n skaakmat-situasie bereik. Die ANC en die Nasionale Party kon nie tot ʼn vergelyk kom oor die meerderheid wat nodig was vir die aanvaarding van die voorgenome grondwet nie. Die ANC was terdeë daarvan bewus dat mnr. De Klerk baie besorg was oor sy beeld en dus versigtig was vir enige suggestie dat hy enigsins by onregmatige dade betrokke was. Hulle het ook geweet dat hy onseker wasof die talle bewerings dat die polisie en die weermag by ʼn sogenaamde derde mag, wat die geweldpleging aangeblaas het, betrokke was, nie dalk waar was nie. Hulle het dus dadelik die slagting op meesterlike wyse uitgebuit om die polisie verdag te maak. ’n Dag ná die slagting het Ronnie Mamoepa, ‘n ANC-woordvoerder, ʼn persverklaring uitgereik waarin die polisie daarvan beskuldig is dat hulle die aanvallers met Casspirs na die misdaadtoneel aangery het. Dit was ʼn kwaadwillige versinsel. Mnr. Mandela het dit onmiddellik opgevolg met ʼn verklaring waarin die beskuldigings herhaal is en aangekondig dat hy hom onder dié omstandighede aan die onderhandelinge onttrek. Mnr. De Klerk, toe die staatspresident, het twee dae ná die voorval ‘n persoonlike besoek aan Boipatong gebring. Hy is deur mnr. Koos van der Merwe, IVP-LP, vergesel. Mnr. De Klerk wou nie in een van die gepantserde voertuie van die polisie ry nie, maar het verkies om met sy BMW na Boipatong te ry. Lede van die ABS en lede van ons ondersoekspan het hom vergesel. Die besoek het heeltemal skeef geloop. Toe hy uit die voertuig klim en die inwoners hom herken, het hulle oproerig geraak en klippe begin gooi. Ons het almal sonder enige verdere voorval onttrek. Tydens die besoek van mnr. De Klerk het ons hom oor die gebeure ingelig en meegedeel dat ons oortuig was dat die inwoners van KwaMadala-hostel vir die voorval aanspreeklik was. Hy wou weet hoekom ons nog nie mense in hegtenis geneem het nie. Brig. Langenhoven het verduidelik dat ons eers die nodige bewyse moes verkry voordat ons arrestasies kon uitvoer. Mnr. De Klerk het aan hom gesê dat hy ‘n prokureur is en dat brig. Langenhoven hom nie hoef te leer wat die wet sê nie. Brig. Langenhoven het geantwoord dat dit so mag wees, maar hy met respek van mening was dat mnr. De Klerk 'n bietjie lank uit die praktyk was. Mnr. De Klerk het in die lig van die ernstigheid van die voorval en die sensitiewe politieke situasie in die land, regter Richard Goldstone, voorsitter van die Goldstone-kommissie, opdrag gegee om ‘n volledige ondersoek na die voorval te doen. Die Goldstone-kommissie is in 1991 deur mnr. De Klerk aangestel om die oorsake van die landwye geweldpleging en onrus te ondersoek. Hoofkantoor het my opdrag gegee om ‘n ondersoekspan te lei om al die omstandighede wat met die voorval verband gehou het, te ondersoek. Die ondersoek moes dringende aandag geniet en 'n volledige dossier so spoedig moontlik aan die Goldstone-kommissie voorgelê word. 95 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
'n Aantal lede van die Witwatersrand-afdeling, speurders sowel as lede van die veiligheidstak, is aan my toegewys om met die ondersoek te help. Die ondersoek na die moorde is gelyktydig deur lede van die speurtak, onder leiding van kol. Adriaan Eager, gedoen. Ons het baie goed saamgewerk en daagliks inligting uitgeruil. Ons het daagliks aan die streekkommissaris, genl.maj. Erasmus, asook die kantoor van genl. Johan van der Merwe, kommissaris, verslag gedoen. Genl.maj. Wouter Grové van hoofkantoor het ook ondersoekspanne met raad en leiding bygestaan. Volgens al die inligting waaroor ons beskik het, en in die lig van omstandigheidsgetuienis, was ons oortuig dat die inwoners van die KwaMadala-hostel die moorde gepleeg het. Ons het gevolglik ‘n bevel van genl. Erasmus, ingevolge noodregulasies wat toe van krag was, laat uitreik om alle inwoners van die hostel te verbied om die hostel te verlaat. Ons het 'n kordon om die hostel getrek om te verhoed dat enige inwoner die hostel kon verlaat of inkom. Hierdie optrede het ons in staat gestel om die hostel met welslae vir wapens en ander bewysstukke te deursoek. Die ondersoekspanne het binne 14 dae 77 verdagtes aangekeer. Genl. Erasmus het genl. Van der Merwe ná die inhegtenisnemings verwittig dat ons ernstige probleme by die KwaMadala-hostel ondervind. Ons het tydens die ondervraging van die verdagtes nog ‘n verdere 60 ander verdagtes geïdentifiseer, maar die indoena by die hostel het geweier om ons toe te laat om hierdie verdagtes in hegtenis te neem. Indien ons geweld sou gebruik om hulle te arresteer, sou dit sonder twyfel tot groot bloedvergieting gelei het. Genl. van der Merwe het opdrag gegee dat ek en kol. Eager hom by die hostel moet ontmoet. Hy het ook met genl. Erasmus gereël om teenwoordig te wees. By genl. van der Merwe se aankoms het hy, genl. Erasmus, kol. Eager en ekself met die indoena beraadslaag. Volgens die indoena het hy sy samewerking met die eerste inhegtenisnemings verleen en niemand het toe vir hom gesê nóg hostelinwoners gaan aangekeer word nie. Ons het verduidelik dat die ondersoek ʼn proses is wat van tyd tot tyd verdere inhegtenisnemings nodig maak. Die indoena wou egter nie kopgee nie en het ná lang oorreding gesê ons moet dan maar die saak aan die inwoners self stel. Ons het ingewillig en hy het gereël dat al die inwoners, ’n hele paar honderd, in ʼn stadion op die hostelterrein bymekaar kom. Een van die polisiemanne het onderlangs opgemerk: “Lyk my julle het van Piet Retief vergeet.” Genl. van der Merwe het die situasie aan die inwoners verduidelik. Hulle was aanvanklik vyandig en oproerig en het ons kort-kort uitgejou. Genl. Van der Merwe het hulle egter telkens daarop gewys dat indien ons nie vrywillige samewerking kry nie, geweld die enigste alternatief was, en dit in niemand se belang was nie. Langsamerhand het die vyandigheid en oproerigheid afgeneem en het die inwoners ingewillig om saam te werk. Hulle het egter geëis dat die kordon om die hostel dadelik beëindig word. Ons het daarna verder met die indoena onderhandel en ’n lys met die name van die verdagtes aan hom oorhandig. Ons het gehoop om hulle dadelik in hegtenis te neem. Die indoena het die naamlys nagegaan en opgemerk dat die name niksseggend is. Hy sou eers moes vasstel onder watter name die verdagtes in die hostel bekend was en wou dus eers met die inwoners beraadslaag. Die indoena het onderneem dat die verdagtes hulle die volgende dag by die polisiestasie sou aanmeld. Hy het egter ‘n voorwaarde gestel, naamlik dat die kordon onmiddellik beëindig moes word. Ons het geweet dat as die indoena nie sy woord hou nie, dit lelike gevolge vir ons kon hê. Ná beraadslaging het ons besef dat daar geen sinvolle alternatief was nie en genl. Erasmus het met die instemming van genl. Van der Merwe die bevel opgehef en die lede wat die kordon gevorm het, het onttrek. Ons het later verneem dat mnr. Hernus Kriel, die destydse minister van Wet en Orde, uiters ontsteld was oor die besluit en oortuig was dat ons ʼn fatale flater begaan het. Al 60 verdagtes het hulle egter die volgende dag by die polisiestasie aangemeld. Ons het die hegte samewerking van alle lede geniet en almal het met onvermoeide ywer en toewyding gewerk. Kol. Johan Deetlefs van hoofkantoor, destyds nog ‘n adjudantoffisier, was nie deel van die ondersoekspan nie, maar het ons 96 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
gereeld van inligting voorsien. Die ywer en toewyding waarmee hy ons gehelp het, het 'n besondere indruk op my gemaak. Die ywer en toewyding waarmee al die lede wat op een of ander wyse by die ondersoek betrokke was, gewerk het, het ons in staat gestel om binne 14 dae vanaf die voorval, ‘n volledige verslag aan die Goldstone-kommissie voor te lê. Die lede van die kommissie, vir doeleindes van die Boipatongslagting, was regter Goldstone, regter Bagwathi van Indië, mnr. Gert Steyn, ‘n afgetrede streekhoflanddros, adv. D. Rossouw, adv. Solly Sithole en adv. Lillian Baqwa. Die verslag is tydens 'n sitting van die kommissie voorgelê, waar ek ook mondelings getuig het. Daarna het verskeie verdere sittings plaasgevind. Al die bewerings omtrent die aandadigheid van die polisie en/of weermag is deeglik deur onafhanklike getuienis weerlê. Desondanks het die kommissie nooit nadruklik so 'n bevinding gemaak nie. In die strafsaak wat gevolg het, is die ses leiers van die aanval en 19 ander wat by die beplanning en uitvoering betrokke was, op 30 Maart 1994 deur regter Johan Smit in die hooggeregshof in Pretoria skuldig bevind. Die leiers is elk tot 18 jaar gevangenisstraf gevonnis en die ander het vonnisse van 10 tot 16 jaar gevangenisstraf gekry. In sy uitspraak het regter Smit beklemtoon dat hy die bewerings dat die polisie by die moorde betrokke sou wees, deeglik oorweeg het. Die getuienis wat tydens die verhoor gelewer is, het dit egter oortuigend weerlê. Die polisie was beslis nie by die Boipatong-slagting betrokke nie. Dertien van die beskuldigdes het later tydens die amnestieverhore van die Waarheid-en-Versoeningskommissie amnestie gekry. Ek het later, gedurende 1999, ‘n regspan van die Suid-Afrikaanse Weermag bygestaan met voorbereiding van ‘n voorlegging tydens 'n amnestieverhoor. Van die persone wat weens die moorde in die Boipatong-slagting veroordeel is, het aangevoer dat die weermag by die voorval betrokke was en op grond daarvan amnestie gevra. Ook in hierdie geval is die bewerings met oortuiging weerlê.
97 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
RUACANA SE KINDERTJIES, WIT ÉN SWART... MY VREUGDE GEWEES! Kol Corrie Prinsloo Die kinders van Ruacana in die verre wes-Ovamboland van die ou-Suidwes, wit én swart, het 'n integrale deel van my lewe op die ou dorpie uitgemaak. Binne die omheinings kon die wit kinders met hulle lewens aangaan asof daar nie 'n Bosoorlog aan die gang was nie. Net so nou en dan is hulle aan die harde werklikheid herinner as daar 'n aanval op die dorp was, as iemand 'n landmyn afgetrap het of as iemand iewers langs die pad aan die koes moes gaan as SWAPO 'n bietjie teiken wou skiet op bewegende teikens. Buite die veiligheid van die dorp het die swart kinders weer op hulle eie manier met hulle lewens aangegaan, ook maar die teiken van die politieke onverdraagsaamheid. As hulle skole nie afgebrand is nie, is hulle bymekaar gemaak en ontvoer Angola toe. Of hulle mense is vermoor omdat hulle met die Boere saamgewerk het. Almal het maar kruise gehad om te dra. Twee swart kindertjies het pertinent in my hart gekruip daarbo. Ek het julle al van hierdie twee ramkatte vertel. Boykie van Onesi... die doofstom enetjie wie vir tien jaar onder my vlerke geskuil het. Vandag nog iewers tussen Concor en Onesi, waarskynlik! Én Tilenge... wie vir drie dae sonder kos of water as sewejarige verdwaal het in die oerduine suid van Ruacana. En hoe ek en die spoorsnyers hom uiteindelik opgespoor en in my arms opgetel het voordat die dors en 'n hiëna sy lewetjie beëindig het. Vandag getroud, met vrou en kinders iewers in Rehoboth, Namibië... Ek was skaars geanker op Ruacana of die kinders word gedreig en skrikgemaak met my! Genade, die Duiwel van die Kinderbybel in volle glorie... as jy nie nou dadelik ophou nie, gaan roep ek vir oom Corrie! Of, wag net tot oom Corrie hier verbykom... vanaand slaap julle in die blikselle! Ek het die ouers lekker teruggekry... my motorfiets was 'n groot aantrekkingskrag. Elkeen het 'n draai gekry, en lekkergoed was altyd te vinde in my sakke. As ek by die dorpsklub (Addersnes) aangekom het, was my erewag kleingoed reeds daar. Veral as ek die aand die fliek moes wys by die sit-sit inry. En as die fliek klaar was, is ek gewoonlik begroet met 'n - "jislaaik, oom Corrie, dit was darem nou 'n mooi baaiskoup!" Genoeg betaling vir my... Ek onthou die dag toe ek die eerste kind op my motorfiets getel en 'n paar draaie om die blok gery het met hom. Fanie Steenkamp, jy was die eerste een maar nie die laaste nie. Later het julle resies met klein motorfietse gejaag op Ruacana, kan jy onthou? Ek onthou ook dat 'n Ruacana seun se wens waar geword het toe hy drie vol magasyne met my AK 47 kon uitskiet... nie baie laerskoolseuns kan vandag spog met so 'n prestasie nie! En natuurlik my neef André Prinsloo en Fátima Carrulo se dogtertjie Karin wat gewoonlik op 'n baie vroeë Sateroggend by haar huis weggeloop het Barracks toe. Ek word dan sonder seremonie wakker geskud, want sy het kom "kuijel". Dan het ek koffie gemaak, en het ons twee op die trappies gesit en beskuit eet totdat haar pa haar kom haal het. Of sy met haar blonde koppie het sommer weer die pad aangevat huis toe ná 'n vinnige waai van die hand. Sy was so vier of vyf jaar oud... Een aand by 'n braaidans by die klub het Sarah Steenkamp baie benoud met baba Marius Cofnelius (ek was sy peetpa en sy ouers het my geëer om my eerste naam by syne te voeg!) op my afgestorm. Hy was so elf maande oud. Sy het vir hom 'n stuk biltong gegee om aan te suig, maar dit het in sy keel beland! Hy was potblou in die gesig. Ek het hom beetgekry, half onderstebo gedraai en my vingers in sy keel gedruk. Ná 'n klap of twee tussen die blaaie is die stuk biltong uit, Marius skreeu blou moord en almal is verlig. Dit was maar 'n baie kru metode, maar dit het gewerk. Ek het myself voorgeneem om meer kennis op te doen indien my hulp weer benodig sou word. En ek het! Baie jare later op Letsitele in die Transvaalse Laeveld, waar ek Stasiebevelvoerder was, het buurvrou Thirza en ek terselfdertyd by my motorhek aangekom toe ek van die werk afgekom het. 98 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Haar baba het iets in die keel gehad, en kon nie asemhaal nie. Hierdie keer was ek meer ervare as met Marius, en het die Heimlich-metode toegepas... met die baba baie versigtig op my skoot! Ek het die obstruksie uit haar keel gekry, ons is dokter toe en alles het goed afgeloop. Nou die dag toe sien ek daardie selfde baba, nou 'n pragtige jong dame, se troufoto. Sprankelende jong vroutjie, nou self 'n moedertjie...! Groot dankbaarheid dat ek op die regte tyd op die regte plek kon wees om die regte kennis toe te pas... Les geleer op Ruacana, mos! Vir die dorpskinders was dit 'n groot gebeurtenis om in die gevegspan se Casspirs te ry. Op 'n geleentheid moes die Laerskool in atletiek gaan meeding op Oshakati. Ek en kollega Kobus (Oubaas) Meyer het besluit dat ons met die nommers een en twee Casspirs sou deurgaan saam met die ouers en ander ondersteuners. Die kinders kon in die Casspirs ry, en ek en Oubaas het self bestuur. Wat 'n belewenis! Langs my het 'n dogtertjie regop gestaan terwyl ek bestuur het. Sy wou in die Casspir ry! Sy was so ses jaar of wat oud... Skoonsus Hannelie Maree - onthou jy nog...? Vir 'n wyle het die seuns seker gedink dat hulle self die gevegspan uitgemaak het. Ons het slegs twee bemanningslede per voertuig saamgevat om die masjiengewere te beman en om by die voertuie te slaap. Die seuns is beurtelings onder toesig toegelaat om stelling agter die dubbel LMG's (myne) en Brownings (Oubaas s'n) in te neem. Daardie seuns sou heelwaarskynlik nooit in hulle lewens diensplig doen nie... tog, het hulle vir 'n paar minute in hulle verbeeldings deel gehad aan die Bosoorlog. En wanneer die pad reguit en veilig was, het ons die Casspirs langs mekaar ingetrek, tot groot vermaak van ons jeugdige bemannings! Ons het hulle iets gegee daardie naweek om die res van hulle lewens te onthou... Uit die aard van my werk het ek ook baie te doen gekry met die swart skoolkinders van die Ruacana omgewing. Maar een geval sal ek sekerlik nooit vergeet nie... waar ek ook 'n verskil kon maak in kinders se lewens wat hulle vir die res van hulle tyd op Aarde sal onthou. Maar ook weens die feit dat op daardie dag iets gedoen is wat nog nooit voorheen gedoen is nie... en dit is so opgeteken in die geskiedskrywing van die Bosoorlog. Dit gaan oor die skoolkinders van Etunda, net oos van Ruacana, suid langs die teerpad... Een namiddag iewers in die middel tagtigs was dit my beurt om die beriggewerhanteerders op Epalela (Concor) te loop haal. Ruacana SWAPOL Veiligheidstak, bospolisie gevegspan 21 Uniform. Ek het myself bewapen, die bakkie gevat en koers gekry. Was in siviele drag gekleed - soos baie kere as ons net kantoorlangs gewerk het. By Epalela het ek soos gewoonlik by Tó (Angolese kleurling - RIV) se cucawinkel gaan stop, 'n koeldrank gekoop en in die skadu langs die winkel gaan sit. Dan het ek en Tó (hy was ook afkomstig uit Angola, en is die gesprekke soos gewoonlik, in Portugees gevoer) die hele kontinent se politieke probleme probeer regstel met... sulke niemensliewende oplossings soos die aanwending van atoombomme, en so aan. Baie ernstig oor die onderwerp gewees, ons twee. Nodeloos, natuurlik... Ons was nog so besig om massa-uitwissings in ons verbeeldings te beplan toe daar 'n paar baie moeë en verskrikte skoolmeisies aangehardloop kom. Toe hulle my bakkie herken, het hulle dadelik op ons afgestorm en wild begin praat en beduie. Bewend van angs of iets. Nadat ek en Tó hulle kalmeer en water ingegee het, het die verhaal begin duidelik word... Volgens hulle het 'n groep PLAN vegters vroeër die dag by die Etunda skool aangekom en omtrent tagtig skoolkinders ontvoer. Twee skole in die omtrek... Die paar meisies het dit reggekry om te ontsnap, het eers weggekruip en toe na Epalela gevlug. Volgens hulle was die groep in die digte bosse net suid van die hoërskool, waarskynlik in afwagting vir die donker om dan oor die jati (grenslyn) te gaan. Op daardie stadium was dit reeds baie naby aan vieruur in die middag, en die son was besig om water te trek. Ek het dadelik besef dat as die nag sou aanbreek, die kans een honderd persent sou wees dat die kinders ontvoer sou word. Ek het ook geweet dat daar geen Koevoet gevegspan in die nabyheid 99 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
was nie, en dat Oubaas en die gevegspan nooit betyds sou kon groepeer vanaf Ruacana. Ek het nie 'n radio by my gehad nie, en dadelik na die Weermagbasis by Concor gejaag met die bakkie. Ek het hulle radio gebruik, op ons frekwensie gegaan en met die Koevoet herleistasie Zulu 6 op Ruacana gepraat. Nadat ek my plan oorgedra het, het die operateur (Jan Smit - Smittie - RIV) aan die ander kant eers doodstil geraak en toe gesê: "Is jy doodseker? Dis jou roep...!" Ek was. En ek het die geskuthelikopters (gunships) ge-"scramble" teen alle geskrewe reëls in! Ek het buite by die LZ (landing zone) gaan wag vir my gunships. Toe hulle aankom, het die leier geland en het ek ingespring. Terwyl ek my vasgegordel en die oorfone regkry, beduie ek vir my vlieënier om op te styg. Tyd was besig om uit te loop. Dit was Majoor Sakkie van Zyl, 'n SALM-instrukteur wat groentjie jocks Grens toe gebring en wysgemaak het in die weë van lugsteun aan gevegspanne op die grond. Hy het my met skrefies oë aangekyk... ek was gewapen met my R5 en borsharnas, maar sonder kaart! Hy was self 'n baie ervare vlieënier en het presies geweet wat van hom verwag word. Maar hy was nie voorbereid vir wat hy daardie namiddag gehoor het net nadat ek hom gegroet het nie. Dit was iets wat hy nêrens in sy opleidingskedules raakgelees het nie. En ek moet sê - hy was 'n baie professionele en goedhartige gevegsvlieënier... want hy het my nie met die eerste en beste geleentheid uit sy gunship geskop dat ek dáár trek nie! Hy het my net stip aangekyk, my sekerlik vertrou en toe gesê: "Wys die pad! En ek het. Pylreguit. Want ek het my Etunda geken... ek het geweet waar die kinders was. Kaart of nie kaart nie... Koevoet gevegspan Zulu 1 India onder bevel van Neil Vincent het op Ombalantu aangeland om die nag daar deur te bring. Toe Neil hoor dat ek die gunships ge-"scramble" het, het hy dadelik met Zulu 6 op Ruacana in verbinding gekom. En toe wes in die pad geval oppad Etunda toe. Hy sou met ons kontak maak sodra hy ons "visual" kry. Ek het vir Majoor Sakkie reguit op die skoolkinders afgebring. Ons plan was dat ons gunship onder operasionele hoogte sou vlieg en afduik op die groep onder die digte lower van die bome... om sodoende paniek te saai om die kinders kans te gee om weg te breek. Die ander gunship sou dekking verskaf hoër op. En ons het maar net gehoop dat die PLAN manne nie op ons sou lostrek met hulle RPD's, PKM's, AK's of RPG 7's nie... as ons so laag gedraai het bo hulle. Die son was nou baie laag, tyd het regtig uitgeloop. Neil en sy gevegspan het ons "visual" gekry en aangesluit, en Majoor Sakkie het terug tot operasionele hoogte geklim met die gunship. Ons het daarin geslaag om die groep skoolkinders uitmekaar te jaag, en almal het daarin geslaag om weg te kom. Net hierna het Neil en die Koevoet gevegspan die kontak afgedwing en een PLAN vegter gedood. En die donker het op ons toegesak... Die gunships het my op Ruacana gaan aflaai. Net langs die Zulu 6 herleistasie van Koevoet. Ek onthou dat ek eers vir Sakkie beduie het om terug te sak met die Alouette... daar het 'n bloudraad vasgehaak om die regter agterwiel, net onder die stert rotor. Sodat ek dit kon afhaak... Ou Neil en sy gevegspan het vroeg die volgende oggend die kontaktoneel gaan fynkam en een spoor tot by die jati gejaag, waar hulle dit moes los. Ons het nie een skoolkind verloor nie. My bakkie is die volgende oggend vroeg herwin deur een van ons bestuurders... waar dit oornag het op Concor by die Bruin Vriende, langs die LZ... Ek wonder vandag nog wat Majoor Sakkie in sy vlugregister geskryf het. En hoe hy die kontak aan sy meerderes en kollegas probeer verduidelik het... Want sien, onder normale omstandighede werk die ding so - jy kry inligting, volg dit op, kry spore van die vyand en begin met die opvolg. Dan roep jy steun in van ander gevegspanne in die omgewing en sit gunships op bystand. Sodra die spore baie vars is en alle dinge daarop dui dat 'n kontak op hande is, dán eers "scramble" jy die gunships. Nie andersom nie! 100 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
'n Dag of so later moes ek myself gaan verduidelik aan my Bevelvoerder én Brigadier Dreyer van Koevoet (Lt.-Gen. Hans Dreyer - RIV). Die Lugmag het ook hulle gelukwense oorgedra vir die onortodokse wyse waarop die operasie uitgevoer is. Toe ek vertrek, het die Brigadier my glimlaggend aangekyk en op sy kenmerkende droë manier gesê : "Onthou tog volgende keer - dat die gunships eers laaste ge-"scramble" word, nie eerste nie..." Etunda se skoolkinders, soos Ruacana s'n, sal altyd iets besonders hê om te onthou. Van hulle het my in die helikopter herken, so naby was ons soms aan hulle. Nie net was die twee gunships daardie dag in wes-Owambo hulle beskermengele nie... daar moes nog ander Engele ook gewees het wat na my, Majoor Sakkie en ons boordskutter gekyk het, sekerlik! Later, as ek vir Epalela, Etunda, Ehunda en Onesi besoek het, was daar altyd kinders wie stilswyend na my aangestap gekom, en my hand geskud het. Of net 'n drukkie gegee is deur die meisiekinders. Etunda se kinders... En Neil Vincent van Zulu 1 India... ek en jy het nooit die kans gekry om 'n bier te lig op daardie dag nie! Ons moet dit nog doen eendag, my vriend, voordat ons aanstap... Al die kinders van Ruacana wie my dae daar help beleef het... julle is almal vandag self ouers. Moet nie vir Ruacana vergeet nie. Vertel julle kinders van ons en ons dorp en omgewing. Dis 'n moet...! Ons sal altyd 'n deel van mekaar wees - en Ruacana sal 'n deel van ons bly...
(Op die foto bo verskyn ek in swart met die hoed op, en die helfte van my "gang". Hulle arme ouers!!! Verder agterlangs staan kollega Oubaas Meyer met sy swart kop. Swaer Bertie Steyn, kollega en gevegspanmaat, sit op ou Jaffie, die donkie - Bertie was toe nog op skool! Fanie Steenkamp is die ridder in rooi, vol raad en aanmanings vir die donkie, direk in sy oor...!)
101 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
1965: SUNNYSIDE SE SPEURDERS Kapt Barry Taylor Middag Brigadier Toe ek in 1965 by Brooklyn-speurders geplaas is, was ons kantore aan die agterkant van die ou huis waar die polisiestasie was. Ek het daar onder die bevel van ‘n S/A/O John du Preez gedien. Hy het ‘n plot besit waar Menlyn-sentrum deesdae is. Sy vrou het hom net ‘n ruk vroeër a.g.v. kanker ontval en hy het maar swaar gehad met die jong kinders en TB (takbevelvoerder) wees. Min sou ek weet dat dieselfde met my sou gebeur ‘n klomp jare later. In 1965 skryf hy toe na “luitenant” toe en word na sy (offisiers)kursus êrens heen verplaas maar niemand weet waarheen nie en ek het “sersant” toe geskryf en word toe bevorder en terselfdertyd word die hele spul van ons na Sunnyside verplaas na die polisiekantore daar en die Uniform word absorbeer deur Arcadia wat toe ook Sunnyside bedien. Oom Cas Coetzer was ons TB. Hy was van veiligheid af. Hy is toe weg en kapt Wikus Kruger word die TB. Hy het van Standerton gekom. Een middag sit ek in my kantoor en hier stap John du Preez in. Ons gesels toe te lekker maar ek sien hy wil iets vra. Hy sê toe vir my hy het ‘n bandopname en ‘n masjien daar en vertel my toe die storie. Een of ander persoon in Waterkloof het “Lang Hendrik” (luit-genl HJ van den Bergh) geken en gekla sy buurman gee hom hel. Diè bel hom alle tye van die nag en bestel vir hom ambulanse en lykswaens wat eenuur die oggend daar opdaag, laat kole aflewer ens. Dit was toe waar ek vasstel John du Preez was by RI. Hulle het toe die ou se telefoon gehak en het toe ‘n klomp gesprekke van hom en sy vrou en dan die nag oproepe na die buurman waar hy ook by tye soos ‘n padda kwaak en dan net die foon neersit. John sê toe dat ek die man moet aankla vir crimen injuria. Ek luister toe na die bandopnames die aand by my huis en dit was ongeveer twee ure se opnames. Daarna sit ek toe ‘n verklaring in en bespreek dit toe met die SSA in Pretoria wat saamstem dit is crimen injuria. As ek reg onthou was daar so tien klagtes. En ek laat John du Preez weet. Hy gee my toe die naam van die klaer en waar hy woon en ook die verdagte en sy tel nommer. Ek het toe ‘n verklaring van die klaer gaan kry en die storie wat ek en John toe uitdink is dat ek die bandopname masjien onder die telefoon paal geplaas het en dat die oproepe deur middel van die bestraling wat die drade uitstraal kon opvang want ek kon mos nie ‘n foon hak nie. Nou dit was in die sestigerjare en die meeste mense het niks geweet van elektronika ens. Ek bel toe die verdagte en ‘n dame antwoord en vra waarom wil ek met hom praat. Ek sê toe ek is ‘n speurder en dis “privaat” en sy sit my deur na hom. Nou op die stadium het ek nie eers geweet waar hy werk of wie hy is nie en na ek my telefonies voorgestel het, vra ek hom of hy my by die kantoor kan kom sien. Hy raak toe lekker hardegat en vra my of ek weet wie hy is? Ek sê ‘nee’. Hy sê toe 102 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
hy is die direkteur-generaal van ‘n staatsdepartement en ek kan eerlikwaar nie onthou watter een nie. Hy sê toe vir my as ek hom wil spreek moet ek ‘n afspraak maak met sy sekretaresse wat ek toe dadelik vir hom sê ek is nie van plan om dit te doen nie. Hy vra toe waaroor dit gaan en ek sê vir hom en sê dat ek maar ‘n lasbrief sal kry en hom kom arresteer daar dit die minste moeite is. Hy sit toe die foon neer en ek gaan sê vir kapt Kruger van die ou se houding. Die ‘ou man’ was ‘n regte “Gentleman Offisier” gewees en glimlag maar toe net en ek verwag toe ‘n oproep van HK na kapt Kruger. Dit was nie ‘n uur later, toe hou so ‘n ligbruin Cadillac voor die kantore stil en ‘n man klim uit en vra vir kapt Kruger waar my kantoor is. Toe die ou aankom in my kantoor stel ek myself voor en ek begin hom vertel van die beweringe teen hom. Hy vra toe hoekom het ek sy foon afgeluister daar dit onwettig was en ek verduidelik vir hom dat dit strale is wat opgevang is, en sy foon was nie fisies gehak nie. Toe hy eers na die oproepe geluister het besef hy, hy is in so effense moeilikheid en begin vra wat kan hy doen. Ek sê hy moet maar ‘n verklaring aflê as hy wou en die aanklaer of ek sal hom laat weet wanneer hy in die hof moet verskyn. Hy vra toe wat die boete is en ek sê ‘gewoonlik geen boete maar net gevangenisstraf vir soveel klagtes’ en dit het hom nie beïndruk nie, ek moet sê op die stadium was ek dik van die lag want die ou was heel benoud, om dit ligtelik te stel. Ek sê toe vir hom ons hoop maar ons kan dit stilhou dat die koerante nie daarvan sal weet nie want ek wil nie groot publisiteit aan die voorval hê nie. Hy sê toe vir my sy rede hoekom hy dit gedoen het was dat die man ‘n visdam het en die paddas kwaak deur die nag en hou hom wakker. ‘n Paar dae later bel die SSA my en sê ek moet die dossier inbring. Die ou het toe na sy minister gegaan en die het gevra of die ou nie maar erkenning van skuld kan betaal, wat nie kon gebeur. Die SSA het toe egter R900 se EVS vasgestel veel meer as wat hy in ‘n hof sou kry My salaris as ‘n sersant was toe R150 per maand gewees om jou ‘n idee van geld se waarde te gee. Die klaer het my bedank en ek het nooit weer iets van die saak gehoor nie, wat van die beskuldigde geword het weet ek nie. Hy was eintlik ‘n nice ou en het seker gedoen wat ek miskien ook sou gedoen het, sal nie kan se nie. As ek nie so lui was het ek jou baie sulke stories vertel. Lekker middag aan twee goeie mense. Barry Taylor Prachin Buri Thailand
103 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
COL RAY MUNILALL Col Logan Govender
Above: Col Munilal is sitting behind Gen Tom Erasmus. Left: Col Munilal as instructor at the SAP Wentworth Training College.
104 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
POLISIESIELKUNDE: POLISIE GESINS- EN GROEPSFUNKSIONERING Dr Coert Mommsen In 'n foto-artikel van Jamie Carter getiteld: 60 Years Ago We Saw Earth From Space for the First Time — Here’s How We See It Now word 'n reeks foto’s van die maantuig, Voyager I op versoek van die astroloog, Carl Sagen, op 'n sekere manier gerangskik is, sodat die aarde op een van die fotos verskyn as 'n klein spikkeltjie. Die artikel bevat ook die mees skouspelagtige foto’s van die aarde nl. die foto’s getiteld "Blue Marble" (Blou albaster) and "Earth rising"("aardsopkoms") . Die aarde en wolke oor die aarde verskyn op die foto’s in die mees asemrowende skakerings van blou. Sagen lewer die volgende kommentaar op die spesifieke foto waarin die aarde verskyn as 'n spikkeltjie: "Kyk weer na dáárdie kolletjie. Dit is hiér. Dit is ons tuiste. Dit is όns. Daarop is almal vir wie jy lief is, almal wat jy ooit geken het, almal waarvan jy ooit gehoor het, elke mens wat ooit was en hul lewens daar deurgebring het. Elke heilige en elke sondaar in die geskiedenis van ons spesie het hiér geleef - op 'n stofdeeltjie wat hang aan 'n sonstraal. https://www.travelandleisure.com/trip-ideas/space-astronomy/history-of-earth-photographed-fromspace-pale-blue-dotCarter,J.,Travel + Leisure 22 Augustus 2019 https://www.travelandleisure.com/trip-ideas/space-astronomy/history-of-earth-photographed-fromspace-pale-blue-dot Die Voyager foto’s gee nà die beelde van Google Earth, die mees asemrowende skakerings van blou ook van die wêreld se seë. Hoe nader mens aan die oseaan oppervlakte kom, hoe mooier word die water. Nog nader kan mens van die groter visspesies soos haaie en dolfyne sien. By selfs nadere aanskoue van die verskillende onderwater lewensvorme kan mens begrip ontwikkel vir die lewe hiér en die interaksie van die seediere. Eers by heel nabye aanskoue en wetenskaplike ondersoek kan mens begin om begrip vir die seelewe te ontwikkel. So ook is dit met die ander lewensvorme en interaksie op aarde. Sagen verwys na die "spikkel" op Voyager se foto’s wat 'n besondere perspektief aan die mens se bestaan hier op aarde gee: Alles op die "Blou Albaster" lyk op die oog af mooi en heel rustig, maar wat in werklikheid daar plaasvind, al plaasgevind het, ís en kán plaasvind, is baie anders as wat van ver af waargeneem word met betrekking tot veral, die mens. Om die mens se funksionering in sy geheel te verstaan, is vanweë die besondere kompleksiteit van die mens en sy besondere omgewing, situasie, geaardheid en gedrag baie ingewikkeld. Dit is noodsaaklik dat die mens se interaksie wetenskaplik beskou word. Dit is van uiterse belang vir die oorlewing van mens. Inligting en wetmatighede wat deur die wetenskap vasgelê is, is nodig om in die mens se aanpassing en sy omgewing optimaal te bestuur. Die wetenskap van die sielkunde het tot dusver belangrike verskynsels met betrekking tot die interaksie tussen mense en groepe mense vasgestel. Van die belangrike bevindinge hiervan is die teorie van Ludwig von Bertalanffy wat die Algemene Sisteemteorie geskep het en dr Murray Bowen, wat die Familie-sisteem teorie geskep het. Volgens skrywers is Bowen se teorie een wat ondersteun word deur 'n groeiende bron van empiriese navorsing. Hy het o.m. die konsep "Differensiasie van die self" ontwikkel wat die verskillende lae van volwassenheid in verhoudings beskryf en wat soos deur navorsing bewys is, verband hou met belangrike areas van menslike welsyn, insluitend huwelik tevredenheid, die vermoë om stres te hanteer, besluite te neem en om sosiale angs te hanteer. Menslike interaksie en sosiale angs: As jong seun het ek verskeie kere in die moeilikheid beland toe ouer seuns my jonger broer op skool geboelie het en ek hom beskerm het. 105 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Eendag, baie jare later toe ek in nog in diens van die staat was, het ‘n oudpolisie reservis vir ons as 'n groep staatsamptenare 'n lesing gegee. 'n Gedeelte van die lesing het gehandel oor een van sy ervarings as polisiereservis: Hy het tydens sy diens geleer dat wanneer die polisie na 'n familietwis uitgeroep word, ‘n spesifieke tegniek wat goed gewerk het om dit te hanteer, die volgende was: Sodra jy naby aan die twistende groep kom, begin jy redekawel met die familielid naaste aan jou met ‘n sterk en oortuigende outoritêre houding. Sodra jy waarneem dat die stryery afneem, hardloop jy baie vinnig terug na die vangwa. Daardie selfde energie wat die familietwis oorspronklik aangevuur het, verander sommer binne sekondes van rigting en versprei soos veldbrand-vlamme na jou kant. Soos daar lojaliteit tussen gesinslede bestaan, bestaan daar lojaliteit tussen lede van ’n gemeenskap of organisasie of formele groep, soos die polisie of weermag. Die geval van die polisiebeampte Darren Wilson van Ferguson in die VSA dien as voorbeeld genoem te word. Wilson, ‘n nege-en-twintig jarige Amerikaanse polisiebeampte was op pad terug na sy stasie ná ‘n uitroep. Op pad het hy twee voetgangers aangespreek omdat hulle in die middel van ’n besige straat geloop het. Hulle het toe pas ‘n winkel beroof. Tydens die konfrontasie het een van die twee, Michael Brown, na Wilson wat in sy polisiemotor gesit het, aangeloop en na ‘n stryery is hy deur Wilson geskiet. Die New Yorker koerant beskryf die verloop van die geval as volg: “In March, the U.S. Department of Justice issued two official reports in Ferguson. One was a painstaking analysis of the shooting that weighed physical, ballistic, forensic, and crime-scene evidence, and statements from purported eyewitnesses. The report cleared Wilson of wilfully violating Brown’s civil rights, and concluded that his use of force was defensible. Wilson en sy vrou (‘n eks-polisievrou) is dikwels later gedreig en ‘n protesaksie wat as volg beskryf word, het op die skietery gevolg: “AUG. 10, 2014: After a candlelight vigil, people protesting Brown’s death smashed car windows and carried away armloads of food, alcohol and other looted items from stores. Some protesters stood on police cars, taunting officers. A QuikTrip convenience store on West Florissant Avenue, just blocks from where Brown was shot, was looted and burned. Other businesses were damaged or destroyed. It was the first of several nights of unrest. The protests helped solidify the Black Lives Matter movement formed in the wake of the 2012 death of black teenager Trayvon Martin in Florida and the acquittal of the neighborhood watch volunteer who shot him. Washington Times Associated Press Thursday, August 8, 2019. https://www.washingtontimes.com/news/2019/aug/8/timeline-of-events-in-shooting-of-michaelbrown-in/?utm_source=GOOGLE&utm_medium=cpc&utm_id=chacka&utm_campaign=TWT++DSA&gclid=EAIaIQobChMIv8iw3tqD8wIVyMLVCh1VRw-WEAAYASAAEgKOI_D_BwE Wilson het baie ondersteuning van sy kollegas ontvang na sy vrystelling, insluitend ‘n CNN saamtrek waartydens kollegas duidelik sterk ondersteuning vir die polisiebeampte Darren Wilson uitgespreek het. Die slagspreuk wat tydens hierdie persverklaring na vore gekom het was dié van kollegas: “Ék is Darren Wilson” asook armbandjies wat polisie gedra het met dieselfde woorde op in solidariteit met Wilson. John Kleinig in sy artikel Understanding The Post-Shooting Support For Officer Darren Wilson, gee ‘n samevatting van die gebeure: “Many police officers have defended Wilson, pointing out that cops patrolling violent neighbourhoods risk their lives. Some right-wing publications have lionized him. In The American Thinker, David Whitley wrote that Wilson “should be thanked and treated as a hero!” Supporters raised nearly half a million dollars on behalf of the Wilsons, allowing them to move, buy the new house, and pay their legal expenses. But, as Wilson knows, such support has only deepened the resentment of people who feel that he deserves punishment or, at the very least, reprimand.” Kleinig, J.17 Maart 2015 106 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
http://www.thecritique.com/articles/police-loyalty-understanding-the-post-shooting-support-forofficer-darren-wilson/ Uit die gebeure beskryf aan die begin van hierdie artikel blyk die volgende: Ek tree tussenbeide wanneer my broer se welstand bedreig word ('n gesinslid /tree beskermend op teen die handeling van 'n buitestaander). Gesinslede fokus op die teenwoordigheid van 'n vreemde indringer en storm op hom af. (Gesinslede tree beskermend op teen die handeling van 'n buitestaander). Gemeenskapslede van Fergusson hou ‘n protes optog na die dood van Michael Brown wat deur ‘n wit polisieman gedood is. (Gemeeskapslede tree beskermend op teen die handeling van 'n buitestaander). Polisielede ondersteun Darren Wilson ten spyte van negatiewe reaksie van gemeenskapslede (Polisiemag lede tree beskermend op teen die handeling van 'n buitestaander). Groeplede raak gou bewus van die individuele groeplid se ongemak/lyding. Groeplede tree dinamies op om die individuele lid se subjektiewe ongemak/lyding te verlig/voorkom. In al die gevalle tree lede van 'n groep (gesinslid, lede van die siviele gemeenskap, polisiemag lede) op in belang van 'n individu. Mens sou gedrag soos dié hierbo kon verklaar aan die hand van o.m., empatie, beskermingsinstink, simpatie, deernis, erbarming, ens. Sulke beskrywings wat aan die genoemde gedragsmanifestasies gekoppel kan word, is akkuraat maar vergemaklik nie die taak van die gedragswetenskaplike om geobserveerde verskynsels te ondersoek en toe te pas nie. Alhoewel die gedragstipes wat aan die begin van hierdie artikel beskryf is te doen het met menslike lyding, pyn, ongemak en smart, is daar sielkundiges en sosioloë wat nie net die dinamika van hierdie tipe verskynsels verklaar het nie, maar ‘n stewige raamwerk geskep vir o.m., die toepassing van teorieë hieroor en die hantering van soortgelyke verskynsels. Die sisteemteorieё van Von Bertalanffy en dr Murray Bowen is goed ontwikkel om veral groepsgedragsverskynsels te ondersoek, reg te stel en te optimaliseer. Byvoorbeeld is van die praktiese riglyne wat hulle neergelê het, die volgende: ‘n Sisteem het meer as een onderdeel bv. ‘n man (‘n individuele sisteem) en ‘n vrou (individuele sisteem) wat trou bestaan nie net as man en vrou nie, maar vorm ‘n gesin (nuwe sisteem), wat nie meer funksioneer as twee individue nie, maar as ‘n egpaar. Hulle het as egpaar, ‘n sekere beeld, “geaardheid”,regte, voorregte, verantwoordelikhede en status en hul eie tipiese dinamiese “gedrag”. https://www.youtube.com/watch?v=jY7638w6gkI&t=1s 'n Sisteem kan uit meer as een subsisteem bestaan, bv. ‘n motor bestaan uit 'n samestelling van verskeie onderdele, elk met sy eie kenmerke en funksie. Die aansitter alleen verteenwoordig nie 'n motor nie, maar is 'n belangrike onderdeel wat in samewerking met die ander onderdele, die motor laat funksioneer. Sisteme kan verskil in grootte, nl. mikro (twee individue, my broer en ek in die voorbeelde hierbo), Mezzo (die gesin in die voorbeelde hierbo en makro - groter groepe soos die Ferguson polisiegemeenskap en ons staatsdepartemente. "Staatsdepartemente soos die polisiediens en weermag bestaan uit verskillende afdelings en onderafdelings soos bv. ’n forensiese afdeling, kriminele rekord sentrum, voertuig oortredings, onwettige dobbel, operasionele responsdienste, kinderbeskermingseenheid, ens. https://www.gov.za/about-sa/police-and-defence. Die polisie departement is ‘n eenheid, maar kan nie sy werk na voorskrif verrig sonder die onderafdelings nie. Eienskappe van sisteme. 'n Fundamentele konsep onderliggend aan die sisteemteorie is dat "een ding 'n invloed het op 'n ander. Gebeure vind nie in 'n vakuum plaas nie, maar in verhouding tot veranderende omstandighede." https://www.youtube.com/watch?v=jY7638w6gkI&t=1s
107 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Byvoorbeeld: Die Julie 2021 onluste het nie in isolasie plaasgevind nie, maar het 'n invloed gehad op die ekonomie van die land, polisiëring en algemene menslike lewenskwaliteit. Die Amerikaanse polisiemag en gemeenskap tree op in ondersteuning van Darren Wilson na die dood van Michael Brown. Op mikro sistemiese vlak gebeur dit dat wanneer een lid van 'n gesin angstig of besorgd of bedruk is, dit 'n invloed het op die res van die gesin. Byvoorbeeld, indien die hoof van 'n polisiegesin besorgd is oor iets (miskien omdat hy/sy getuienis in die hof moet lewer, of die een of ander moeilike taak gegee is waarteen hy/sy opsien), kan dit die lid se spontaniteit tuis en sy verhouding met ander gesinslede negatief beïnvloed. Sisteme is dinamies en probeer voortdurend om hul integriteit te behou terwyl hulle aanpas by die onvermydelike verandering". https://www.youtube.com/watch?v=jY7638w6gkI&t=1s Bv. die landsregering probeer om vrede en orde te behou, gee verklarings hiervoor tydens die 2021 onluste, maar die onluste sleep voort. Wanneer een deel van 'n sisteem verander word, kan dit ander dele van die sisteem verander of selfs die hele sisteem. Dit is moontlik om hierdie veranderinge te voorspel in terme van gedragspatrone. Byvoorbeeld as gevolg van 'n gebeurtenis soos die 2021 Onluste, ontstaan daar toenemende stres onder polisiebeamptes en kan dit aanleiding gee tot byvoorbeeld, 'n toename in werksafwesigheid en selfs bedankings. "Vir sisteme wat leer en aanpas, hang hul ontwikkeling en groei af van die mate waartoe die sisteem betrokke is by sy omgewing." https://en.wikipedia.org/wiki/Systems_theoryhttps://en.wikipedia.org/wiki/Systems_theory Byvoorbeeld, deur gebruik te maak van die polisiediens se inligting spesialiste, kan onlustebeheer doeltreffend voorkom en hok geslaan word. Stressore in polisiëring: Die geïdentifiseerde eienskap: “een ding het ‘n invloed op ‘n ander” of te wel resiprokasie, wat deur Sisteem teoretici geïdentifiseer is, is vir die begrip en sielkundige hantering van die polisiegesin se welsyn van besondere belang. Die skrywers Amrit Purba en Evangelia Demou meen: "Occupational stressors in police work increase the risk for officer mental health morbidities. Officers’ poor mental wellbeing is harmful to the individual, can affect professionalism, organisational effectiveness, and public safety. Purba A., Demou E. The relationship between organisational stressors and mental wellbeing within police officers: a systematic review: BMC Public Health volume 19, Article number: 1286 (2019) https://bmcpublichealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12889-019-7609-0. Dr. Jarrod Sadulski van die Amerikaanse Militêre Universiteit gee 'n samevatting van stres onder polisiebeamptes wanneer hy sê: "Daar ís 'n mate van stres in die meeste professies. Die eise waaraan polisiebeamptes egter blootgestel word, asook voortdurende vlakke van geweld, lei na buitengewone stres op 'n daaglikse basis in dié beroep. Stres kan meer as net die beampte se werksprestasie beïnvloed. Dit kan insypel by- en skade bring aan- hul persoonlike lewe." Managing police stress to strengthen relationships at home, Sadulski, A., Dr. 17 Maart, 2017. https://www.police1.com/american-military-university/articles/managing-police-stress-tostrengthen-relationships-at-home-EZsGK2lQ4uxdcWH1/ Dr. Sadulski lig die volgende bronne van polisiëringstres uit, nl. skofwerk en lang werksure. Beamptes het min tyd om met hul gesinne deur te bring. Konflik tussen werk en gesinsverpligtinge. Terwyl aan diens is die beampte deurentyd gereed om homself te verdedig en vinnig te respondeer op enige situasie. Dit kan dan vir hulle moeilik wees om hierdie ingesteldheid te verander wanneer hulle van diens af is. (Gesinslede verstaan dan nie altyd dié gedrag van die broodwinner nie. Dit 108 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
kan veral vir kinders baie verwarrend wees en ouers behoort hierop ingestel te wees). Inkongruensies in die beampte se persoonlikheid kan ernstige verwarring en rol-identifikasie probleme tot gevolg hê: ‘n seun vind dit moeilik om vas te stel watter soort mens sy pa regtig is en weet nie met watter persoonlikheid hy moet identifiseer nie. Andersyds kan dit ook angs by die gesinslede lei, want hul weet nie altyd wat om van die broodwinner te verwag nie CM*) Veranderinge in die beampte se waargenome persoonlikheid tuis en by die werk. By die werk is beamptes geneig om selfgeldend en analities te wees, wat tuis tot konflik kan aanleiding gee. (Karaffa et al., 2015) Hiermee saam sukkel baie gesinne met finansiële probleme asook met die gepaardgaande spanning wat gepaardgaan met die belewenis van iemand wat met trauma stry en die negatiewe persepsie wat die publiek van polisie het, kan alles bydra tot 'n nadelige impak op polisie huwelike wat lei na emosionele uitputting by die werk en gesinskonflik (Karaffa et al., 2015) Managing police stress to strengthen relationships at home, Sadulski, A., Dr. 17 Maart, 20. https://www.police1.com/american-military-university/articles/managing-police-stress-tostrengthen-relationships-at-home-EZsGK2lQ4uxdcWH1/ Purba en Demou het verder gevind dat die volgende stressore 'n invloed het op die funksionering van Polisiebeamptes: "The organisational stressors most often demonstrating consistently significant associations with mental health outcomes included lack of support, demand, job pressure, administrative/organisational pressure and long working-hours." Purba A., Demou E., The relationship between organisational stressors and mental wellbeing within police officers: a systematic review: BMC Public Health volume 19, Article number: 1286 (2019). https://bmcpublichealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12889-019-7609-0 Die beskadigende invloed van stres op Polisiegesinne. Volgens Collins en Gibbs word "polisiewerk as inherent-stresvol beskou vanweë persoonlike risiko en blootstelling aan geweld en dag-na-dag betrokkenheid by traumatiese gebeure". Collins, P.A., Gibbs, A.C.C: Stress in police officers: a study of the origins, prevalence and severity of stress-related symptoms within a county police force. Occupational Medicine 2003; 53: 256– 264 DOI: 10.1093/occmed/kqg061 In 'n studie is gevind dat faktore wat die duidelikste aanleiding gee tot beroeps-tipiese stres, nie spesifiek verband hou met op die polisiëringsberoep self nie, maar wel met: aangeleenthede soos werkseise wat inbreek maak op die huislike lewe; ‘n gebrek aan konsultasie en kommunikasie; 'n gebrek aan beheer oor werkslading; ontoereikende ondersteuning en 'n buitengewone hoё werkslas in die algemeen; Persoonlikheidsfaktore (Individue wat van mening is dat hulle gespanne of senuagtige mense van natuur is en geneig is tot kommer oor dinge in die algemeen of foute wat hulle gemaak het en beter moes hanteer; en volgens hulle is daar is 'n beduidende verband in die studie gevind in terme van geslag en swak geestesgesondheid; Veral by vroue wat meer geneig was om hoё tellings te kry op die Algemene Gesondheidsvraelys (GHQ). Dr. Jarrod Sadulski van die Amerikaanse Militêre Universiteit gee 'n samevatting van Stres onder polisiebeamptes wanneer hy sê: Beamptes moet aanvaar dat stres sy tol van hulle lewens eis sodat hulle stappe kan neem om die ongunstige invloede te verminder wat dit op hulle en hul gesinne het. Managing police stress to strengthen relationships at home, Sadulski, A., Dr. 17 Maart, 2017 https://www.police1.com/american-military-university/articles/managing-police-stress-tostrengthen-relationships-at-home-EZsGK2lQ4uxdcWH1/ Dr. Sadulski gee die volgende wenke oor hoe om die polisie-gesinslewe te verbeter "Kollegiale ondersteuning en kommunikasie. Indien 'n beampte 'n moeilike aangeleentheid by die werk ervaar wat tot stres kan aanleiding gee, behoort dit aangespreek word deur 'n toesighouer voor 109 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
die einde van die skof. 'n Kantoor behoort 'n kollegiale ondersteuningstelsel te hê waar geselekteerde beamptes toegewys is om ander te help wat 'n traumatiese insident beleef het”. Eggenoot-ondersteuning Wederhelftes behoort die stressore wat beamptes aan diens ervaar, te verstaan. Hulle kan ondersteuning in die hand werk deur die beampte toe te laat om oor baie of min te praat oor traumatiese ervarings by die werk. Ondersteuning van familie en vriende. Dit kan voordelig wees om vriende te hê wat soortgelyke uitdagings beleef en met wie uitdagings as 'n wetstoepassingsgesin gedeel kan word. Stokperdjies en aktiwiteite In aansluiting hierbo, is daar ander maniere om die impak van polisiëringstres op die huwelik te verminder. Beamptes behoort daarna te streef om 'n identiteit anders as dié van 'n polisiebeampte te onderhou wanneer van diens. Dit kan bereik word deur deelname aan aktiwiteite wat nie met regstoepassing verband hou nie. Dit help om die las wat die beampte alewig as wetstoepasser dra, te verlig. Vriendskappe buite die mag Terwyl dit voordelig is om ander wetstoepassingsgesinne te ken, is dit net so belangrik om vriendskappe met paartjies te behou wat ander professies beoefen. Dit is voordelig omdat beide beamptes en hul eggenote konflik-resolusies en strategieë kan leer wat nie geassosieer is met die polisie verwysingsraamwerk nie. "Managing police stress to strengthen relationships at home, Sadulski, A., Dr. 17 Maart, 20 https://www.police1.com/american-militaryuniversity/articles/managing-police-stress-to-strengthen-relationships-at-homeEZsGK2lQ4uxdcWH1/ Slot Op die oog af blyk dit dat gesinne, lede van gesinne, organisasies, lede van organisasies en die funksionering van laasgenoemde, merendeels redelik stabiel is. Wanneer hierdie entiteite en hul dinamika van nader beskou word (soos met behulp van die sisteemteorie), word 'n heel ander perspektief blootgestel wat van besondere nut en toepassings waarde is. Die sisteem-teorieë is van waarde op mikro-, mezzo- en makro vlakke en kan van nog groter waarde wees in terme van die organisasie en harmonieuse funksionering van groepe en individue op alle vlakke. Uit die werk van die sisteem teoretici is een ding veral, opvallend, nl. dat die kennis wat hieruit verkry en toegepas kan word, die mens kan help om homself beter te verstaan en te help as wat hy self dit sou kon doen. Die teorieë kan met uiters positiewe uitkomste deur kenners toegepas word binne die organisasie struktuur van die polisiedienste, die weermag en die meeste soortgelyke en ander tipes organisasies asook selfs in bv. die landsregering en die plante en diereryk (die mikrobiologie), die menslike fisiologie en menslike welsyn. Polisiegesins- en groepsfunksionering Hierdie artikel is vryelik vertaal geskryf en saamgestel deur Coert Mommsen, D.Phil., M.A. Kliniese Sielkunde en EEG Tegnikus Vrydag 1 Oktober 2021 15:56
110 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
111 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
GESKIEDENIS SA SPOORWEGPOLISIE
ENKELE MISDADE IN SUIDWES AFRIKA Brig Ronnie Beyl • Grootste sabotasie saak Willem Biwa (26), ‘n Damara boer van die plaas Hanaus in die distrik van Gibeon, was daarvan aangekla dat hy aan twee Ovambo’s, Johannes Alfons Pandem (28), ʼn werklose onderwyser, en die werklose Petrus Nazngolo Lilongo (25), huisvesting en hulp met terroristiese dade verleen het. Johannes, wat as die springstof ingenieur bekend gestaan het, en Petrus het die aand van 19 – 20 Mei 1978, gepoog om die Guruchab padbrug op die nasionale pad tussen Keetmanshoop en Grunau, ernstig te beskadig deur ‘n beton pilaar met plofstof te vernietig. Tydens die sabotasie poging het Petrus in ʼn pendoring getrap. Die pendoring het deur die sool van sy tekkie gesteek en sy voet het baie gebloei. Hy het die tekkies uitgetrek en op die toneel weggegooi. Gedurende die vroeë oggendure van 25 Junie 1978 sou hulle probeer het om die vrye beweging van verkeer op die spoorlyn tussen Windhoek en Swakopmund te belemmer, of in gevaar te stel, deur die Spoorwegbrug tussen Karibib-stasie en Kransberg te saboteur. Die sabotasie daad het daartoe gelei dat goedere/ passasierstrein nr. 99900, waarop sowat 100 passasiers gereis het, ontspoor het. Volgens die kondukteur op die trein, mnr. Gabriël Gerhardus Swarts, was niemand tydens die ontsporing beseer nie. Speur-adjudant offisier Blondie Prinsloo en speurder-sersant Apie van Lill van Windhoek was vroeër die aand uitgeroep om ondersoek te gaan instel na ʼn verdagte voorwerp wat tussen Windhoek en Okahandja opgemerk was. Met die ondersoek het hulle ʼn hoop ballasklippe gevind wat langs die spoorlyn afgelaai was. Tussen die klippe het ʼn stuk slagsnoer (Cordtex) gelê. Hulle was skaars by die huis, of Blondie skakel vir Van Lill en sê dat hy oppad was om hom te kom oplaai want die spoorlyn by Kransberg is opgeblaas. Hulle het met die ondersoek vir ʼn tyd in ʼn kaboes op Karibib gebly. Speur-adjudant offisier Gummie van Greunen en sy Ovambo-speurder van Walvisbaai het met die ondersoek gehelp en nadat die ondersoek aldaar nie veel verder gevorder het nie, was die ondersoek na Windhoek verskuif. Majoor Jacobs, in die Mag as “Appél Jacobs” bekend, was ses dae na die voorval vanaf Afdelingshoofkantoor in Johannesburg na Windhoek gestuur om aan die spits van die ondersoek te staan. Luitenant Herman Botha (Cherry) van Durban speurtak en speurdersersant Martin Marx van Johannesburg was ook na Windhoek gestuur om hulle by kaptein Sakkie du Preez, speur-adjudant 112 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
offisier Eben Smit, speurder-sersante Pankop Smit, Blondie Prinsloo, Apie van Lill en Joek Botes van die Veiligheidstak aldaar, aan te sluit. Op daardie stadium was daar nog geen leidrade nie. Die Vrydag nadat majoor Jacobs in Windhoek arriveer het, het hy vertroulike inligting van die weermag ontvang dat die leier van die Swapo se sabotasie span in ʼn Chevrolet El Camino bakkie met registrasienommer SN 38 opgemerk was. Die laaste twee nommers van die registrasienommer was waarskynlik 26. Besonderhede van die voertuig se registrasienommer was nagegaan en daar was vasgestel dat ʼn ene Biwa die bakkie by ʼn boer op Keetmanshoop gekoop het. Luitenant Cherry Botha, speurder-sersante Pankop Smit en Apie van Lill het op 4 Julie 1987 na Mariental vertrek. Met hul aankoms te Mariental het hulle die vaal El Camino bakkie met die wit kappie by die Caltex diensstasie aan die suidekant van die dorp opgemerk. ʼn Swart man het in die bakkie geklim en in die rigting van die spoorlyn gery waar hy op ʼn oop stuk veld stilgehou het. Die bestuurder van die bakkie het doodluiters ʼn koerant uitgehaal en dit begin lees nadat die voertuig tot stilstand gekom het. Die ondersoekspan het hom gevolg en langs hom stilgehou waarna luitenant Botha en die ander twee lede hulleself aan die bestuurder as lede van die Spoorwegpolisie bekend gestel het. Die bestuurder het hom as ene Willem Biwa voorgestel. Hy het gesê dat hy die eienaar van die voertuig was en Biwa is toe aangesê om die ondersoekspan na Mariental stasie te vergesel. Van Lill het in die passasierskant van die bakkie geklim en hulle het na die stasie gery waar die bakkie agtergelaat was. Op dieselfde dag, om ongeveer 17:00, het Biwa die ondersoekspan na sy plaas Hanaus, naby Gibeon, geneem. Met aankoms daar het Van Lill en Biwa agter in die polisievoertuig gesit. ʼn Onbekende man, wat soos ʼn Ovambo gelyk het, het by die agterkant van die huis in die rigting van die windpomp geloop. Hy het redelik vinnig gestap en toe Van Lill by Biwa wou weet wie die persoon was, het Biwa geantwoord dat hy hom nie geken het nie en dat die persoon by sy huis moes aangekom het terwyl hy in die dorp was. Luitenant Botha en Pankop Smit het met die persoon, asook ʼn ander Ovamboman, na die motor teruggekeer. Op ʼn vraag wie die tweede persoon was het Biwa weer geantwoord dat hy hulle nie geken het nie en dat hulle op die plaas moes aangekom het terwyl hy in die dorp was. Die drie verdagtes was in Biwa se huis ingeneem. Daar was onder andere ook ‘n bed in die vertrek wat as die sitkamer gedien het. Luitenant Botha het onder die bed gekyk en twee identiese aktetasse gevind. Johannes en Petrus het erken dat dit hulle tasse was. In Petrus se aktetas was ʼn portefeulje gevind wat die volgende bevat het: 2 x R2 note, 1 x R1 noot, asook R2.65 se silwer en brons geld. In die vertrek was ook twee swart baadjies gevind en in die sak van Johannes se baadjie was ʼn dokument gevind waarop ʼn aantal vrae verskyn het. Op ʼn vraag waar hy daaraan gekom het, het Johannes geantwoord dat hy dit by ʼn onbekende soldaat gekry het. Daar was ook antwoorde op die dokument. Hierop het Biwa geantwoord: “Nou besef ek dat die twee terroriste is.” Sersant Joek Botes het ʼn baie groot rol in die ondervraging en herondervraging van die terroriste gespeel. Hy kon Ovambo vlot praat en verstaan, hy het hulle kultuur goed geken en dan was hy ʼn ook ʼn buikspreker met sy blik mannetjie met die naam van Charlie, wat hy soms tydens die ondervraging ingespan het. Die terroriste het hom as ʼn vaderlike figuur gesien en hom gerespekteer wat die kommunikasie met hulle baie vergemaklik het. Die ondersoekspan het 43 000 km met amptelike voertuie afgelê. Voorts was daar ook van weermag vliegtuie en motors asook motors van die S.A. Polisie gebruik gemaak. ʼn Totaal van 980 man-ure was aan die ondersoek van die saak afgestaan. Die twee Ovambo’s, Johannes en Petrus, het volgens getuienis gedurende Augustus 1974 tot Oktober 1975 opleiding in Suidwes-Afrika, Angola, Zambië en Tanzanië in die hantering van plofstof en sabotasie tegnieke ontvang. Hieronder is ‘n lys van wapens en plofstof wat uit ses verskillende gate opgegrawe was. Die plekke waar dit gevind was, was naby Mariental in die suide, Okahandja en in die Omutele wyk in Ovamboland in die noorde van Suidwes Afrika. 113 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
10
AKM Outomatiese gewere met magasyne
1
Tokarev pistool
2 4 26 2 30 160m 10m 2 rolle 3 30
Makorov pistole PMN (‘Black widow’) antipersoneelmyne PMD antipersoneelmyne POMZ antipersoneelmyne RO-1 meganiese ontstekers Cordtex (slagsnoer) Veiligheidslont Pootjiedraad Tuis hout detoneringsmeganismes RO-1 meganiese ontstekers
2 23 2 100 218 152 10kg 160m 1
TMA 3 voertuig myne F1 handgranate MUV ontstekers Slagdoppies 400gr TNT plofstof blokkies 200gr TNT plofstof blokkies Plastiese springstof Cordtex slagsnoer Hand skoot ontplowwer.
Daar was ook getuig dat hulle gedurende die tydperk 1 November 1977 tot 21 Junie 1978 vuurwapens, ammunisie, landmyne en plofstof onwettig in SWA ingevoer het. Luitenant kolonel Christiaan Stephanus Ernst Cloete, hoof van die S.A. Spoorwegpolisie se plofstof afdeling in Johannesburg, het getuig dat die beskuldigdes hul teiken fyn uitgekies het. Volgens hom het hulle ongeveer 25kg plastiese plofstof gebruik om die brug mee te saboteer. ʼn Stuk van die treinbrug wat ongeveer 20kg geweeg het, was sowat 67m vanaf die punt van detonasie gevind. Die saak het voor Regterpresident Badenhorst, bygestaan deur twee assessore, mnr. W.H. Visser, die Hooflanddros van Windhoek en mnr. D.J De Lange die Prokureur Generaal van Suidwes Afrika, gedien. Die aanklaer in die saak was Advokaat Don Brunette. Volgens majoor Jacobs kon die sukses van die ondersoek aan gebed, harde werk en ʼn goeie spangees tussen lede van die ondersoekspan toegeskryf word. Daar was ook ʼn hartlike samewerking tussen lede van die S.A. Spoorwegpolisie, die Veiligheidstak van die S.A. Polisie en die S.A. Weermag. Majoor Jacobs het ook in die verhoor getuig dat die beskuldigdes baie bygedra het tot die oplossing van die saak. Hoewel dit soms met stampe en stote gegaan het, was daar nooit enige dwang op hulle uitgeoefen nie; hulle het hul heelhartige samewerking in die ondersoek van die saak gegee. Die twee Ovambo’s het egter daarop klem gelê dat hulle soldate was en dat soldate nie sommer uitgepraat het of plekke uitgewys het nie. Die drie beskuldigdes het met die aanvang van die verhoor skuld erken. Dit was al drie se eerste kriminele oortredings. Regter Badenhorst het met die oplegging van die vonnis gesê dat, net omdat hy nie in hiérdie geval die doodstraf vir die terroristiese dade opgelê het nie, moes voornemende terroriste nie verwag dat ander howe dieselfde houding sou inneem nie. Regterpresident F.H. Badenhorst het ʼn spesiale gelukwensing aan majoor Jacobs en die ondersoekspan oorgedra en die volgende opmerking gemaak: “Nie ʼn enkele faset van die ondersoek is nie deur die manne nagegaan nie”. Sowat sestig swart lede van die S.A. Spoorwegpolisie het daagliks die verhoor bygewoon. By ʼn geleentheid moes die voorsittende beampte veertig van die polisiemanne aansê om die hofsaal te verlaat sodat daar vir die naasbestaandes en belangstellendes plek in die hofsaal gemaak kan word. Die drie beskuldigdes het, terwyl ʼn groepie Swapo’s al singende buite die hooggeregshof betoog het, hul vonnisse sonder enige uitdrukking aangehoor. Kort na die vonnis en net voordat hulle met die trappe na die hofselle afgelei was, het hulle die swartmag teken aan die belangstellendes gegee. Dis met ʼn koor van “Power, Power” begroet.
114 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Johannes en Petrus was albei ʼn gevangenisstraf van 18 jaar opgelê, waarvan 4 jaar opgeskort was. Biwa het 7 jaar gevangenisstraf gekry vir sy aandeel in die saak. Met die oplegging van die vonnis het die regter gesê dat hy die politieke omstandighede wat in SWA aan die ontwikkel is, in aanmerking geneem het, maar het voornemende terroriste gewaarsku dat ʼn ander hof moontlik nie dieselfde houding sou inneem wanneer vonnis opgelê sou word nie. (Sakkie du Preez, Blondie Prinsloo, Apie van Lill, Martin Marx)
‘N LEWENSREIS Brig Hannes Slabbert HOOFSTUK 11 Op Woensdag 1 Julie 1970 gaan ek na die landdroshowe vir een of ander saak. Voor ek ry bel ek darem nog ‘n slag na hoofkantoor vir moontlike nuus. Soos soveel kere vantevore moet ek hoor daar is nog geen nuus nie. Ek handel sake af en so by elf uur stap ek in die lang gang voor majoor De Swardt se kantoor langs. Die bevelvoerende offisier is met verlof en hy neem waar. Toe ek by sy kantoor verbystap roep hy my. Hy was lief vir gesels en ek dog dis maar weer n gewone geselsie maar toe ek voor sy lessenaar staan sê hy: “Jong, baie geluk jy is nou ook ‘n offisier”. Skok, verbasing en dankbaarheid spoel deur my en ek vra: “Waarheeen gaan ek?” Soos tewagte is dit toe Klerksdorp. Ek laat vir ma weet dat sy solank los goedjies kan begin inpak. Sy is net so dankbaar en opgewonde. Ek het die vierdie trappie van die bevorderingsleer suksesvol geklim. Ek bel ook vir De Vos in Klerksdorp, deel hom mee dat ons op 31Julie daar sal arriveer en vra dat hy vir ons tussentydse verblyf moet reël. Kort daarna laat weet hy dat plek vir ons bespreek is in die Lantern Privaat Hotel wat loopafstand van die kantoor is. Die skool is ook nie ver daarvandaan nie. Die middag sit ek in my kantoor, hard besig om dossiere af te handel toe adjudant-offisier Hertzog Looch daar instap. Hy het toe nog nie geweet dat ek ‘n offisier geword het nie en ons gesels land en sand tot my telefoon lui en ek antwoord: “Luitenant Slabbert wat praat”. Ek voltooi die gesprek en toe staan hy op en salueer my – die eerste lid wat my daardie eer bewys het. Hy was toevallig ook my opvolger in daardie kantoor. Daardie aand kom vriende van oor Despatch om geluk te wens maar ook hulle ongelukkigheid uit te spreek omdat ons hulle verlaat. Ek dink die kinders was nie baie opgewonde oor die trekkery nie want hulle het goeie maats gehad en was gelukkig in Despatch. Ons reël met Gert en Marie van Loggerenberg van Noupoort dat ons die aand van 30 Julie by hulle sal oorbly omdat ons nie geweet het hoe laat ons sal wegkom nie. Dis duidelik my ouers is nie baie ingenome daarmee dat ons en veral die kleintjies weggaan nie maar hulle is oopglopend trots en dankaar dat ek bevorder is. Chris Keyser wat na Port Elizabeth kom huur ons huis en ons is tevrede dat dit in goeie hande is. Op 30 Julie 1970 arriveer die meubelwa nog ‘n slag by ons huis en ons trek vir die sewende keer. Ons ry met ons Volkwagen Kombi. Dis baie koud toe ons in Noupoort aankom. Die volgende more is dit nog kouer en die kar se ruite is dik gepak met die ryp wat oornag geval het. Toe ons by Colesberg aankom is dit nog kouer. Ons drink warm koffie en rek bene. Daar lê nog ‘n lang pad voor.
115 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Om en by 2 uur die middag kom ons by Klerksdorp aan. Ek weet darem dat die polisiekantoor naby die stasie is. Ek maak kennis met die personeel en konstabel Swanepoel neem ons na die Lantern Hotel. ‘n Nuwe uitdaging lê vir ons voor. Ek moet die gebied waarvoor ek verantwoordelik is en die personeel leer ken, ouma moet nuwe vriende maak en die seuns moet na n nuwe skool toe gaan. Ek is oorhoofs in beheer van lede wat op die volgende stasies gestasioneer is- Klerksdorp, Orkney, Bloemhof, Warrenton, Vryburg, Mafeking, Lichtenburg en Coligny. Onbekende plekke en onbekende personeel maar ek het my voorgeneem om net die beste te doen. Ons is geregtig om vir twee maande in die hotel te bly maar dis nie n lewe vir my nie.Ma kry darem ruskans om met haar breiwerk aan te gaan.
A GOD-FEARING MOMMY KNOWS Keith Alfred Adolf Blake This story I wanted to write so often but never got to doing it and this morning I decided to tell it like it happened. I was living with my in-laws in New Canada in a Railway House and we fell during the month on really hard times. I as a S.A. Railway Police constable stationed on Johannesburg station came that Sunday here in 1980 from nightshift. When I awoke, we had on a Sunday for lunch mieliepap and sugar, something I have never done in all my life. The next day on Johannesburg station I was told my mother wanted me to phone her. I made a reverse call to her work at Mastertreads. The first thing she asked me what I had for lunch on Sunday. I was shocked and of course very embarrassed and told her food. She kept on asking me what kind of food and I SAID EVERYTIME FOOD. She almost warned me to tell her exactly what we ate on Sunday and I finally blurted out “Mieliepap.” There was a stillness over the phone and she said she will come back to me. The next day we spoke again on the phone and my mommy stated that when she came home, she did not dish up for her but for my daddy and sister only. My daddy asked her why she was not eating and my mommy told her that we in the Transvaal were struggling and I had eaten on Sunday mieliepap with sugar. My mommy stated that my daddy shoved his plate away and there were tears in his eyes and he told my mommy to send me money and when I have received the money and was eating, he would eat. The next day just before 16:00 I received a money order at the then Joubert Park Post Office and I went shopping at the OK Bazaars and struggled to get the groceries home. Later much later I asked my mommy how did she know I was struggling and she stated that she had a dream and I was in this dream telling her and I quote her, "MOMMY I AM HUNGRY".
ALIVE TO SEE ANOTHER DAY Keith Alfred Adolf Blake Today, 12th October 2013 brings back sad memories as I look on page 100/101 of our S.A. RAILWAYS POLICE MEMORIAL ALBUM 50. But at the same time, I am grateful God gave me a second chance. 116 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
On 12th October 1982 I was Oshivelo and that morning was like any other morning as we prepared to do our escort duties. My roommate was sergeant Meiring and we shared many tales and dreams. We left that morning Oshivelo each sergeant with his members and with our Buffel vehicles and we arrived safely with the convoy at Ondangwa. Sergeant Meiring then asked me to leave my Buffel and come sit next to him as he wanted to go to Oshakati to the Army's shop ONSE WINKEL to buy souvenirs. I told him I wanted first to eat then I would join him, He kept on asking me to go with him but I refused, He even told the member next to his seat on the Buffel to move up to make space for me but I again refused to go with him. Finally, he and his members left and he shouted that he will be waiting for me in Oshakati. After we had eaten our rations, we went towards Oshakati but on the way there we were stopped by the army at a roadblock, informing us of an accident up ahead between the Army and the S.A. Police. We were redirected around the road to Oshakati. On arriving there we continuously called for sergeant Meiring's Buffel without success but to no avail. We went all over to the pool, post office to ONSE WINKEL but we could not find or make contact with sergeant Meiring. We then proceed to go back to Ondangwa but on our way towards the accident we were stopped by Dirk the Railway driver in charge of the Railway trucks and he kept on asking me if we were alright and I kept telling him we were fine just hot from the sun's heat. He then asked me if I have seen or heard of the fatal accident upfront to which I told him that I did and it was between the Army and the S.A. Police to which Dirk stated not the Army but one of ours! Shock waves went through all of us and we proceeded to the accident scene. There I saw Sergeant Meiring's Buffel and the R1 rifles and LMG all damaged. It was a sight that will always stay with me. Sergeant Meiring, constables Kapp, Myburgh and Kleinhans lost their lives in that accident. There is not a time that goes by that I wander why I did not go with sergeant Meiring on his Buffel but I thank God for life and giving me a second chance.
INGESTUUR DEUR FRANS BEDFORD VISSER • My lewe was gespaar Die middag voordat ek na Slagboom vertrek het om my grensdiens opleiding te ontvang, het ek my voortande laat trek om kunstande te kry. Ek het direk vanaf die tandarts na Betlehemstasie gegaan om daar op die trein te klim. Natuurlik was my mond baie seer en ek kon niks eet wat hard was nie. Na die opleiding het ons na Oshivello vertrek. Ons was nie lank op die grens gewees nie toe my ondertande van die bedkassie af geval het en in die helfte gebreek het. Ek het my tande na die tandarts op Oshakati vir herstel geneem want ek kon net Ovambo p*^le eet en dit het geen voedingswaarde gehad nie. Wel, die oggend toe ek my tande kon kry, moes ek die Buffel bestuur wat heel voor in die konvooi gery het. Daar was ʼn ooreenkoms tussen die seksies dat die Buffel wat die konvooi lei, deur gery het na Oshakati. Sersant Meiring het daarop aangedring dat sy Buffel voor moes ry want hy wou Oshakati toe gegaan het. Ek het hewig met hom gestry want ek wou my tande gaan haal het. Hy het vir konstabel J.J.J. Brits opdrag gegee dat hulle moes ry en hy het nog vir my ʼn middelvinger gewys. Die ander kollegas op die Buffel het nog vir ons gelag want hulle kon sien dat ek woedend was. Ek moes my maar berus by die feit dat ek nie my tande dié dag sou kry nie en dat ek nog ʼn dag langer moes swaarkry met die etery. Op Ondangwa het ek weereens vir sersant Meiring gevra of ek nie kon deurgaan Oshakati toe nie, maar hy het voet by stuk gehou dat hy sou gaan en niemand anders nie. Baie ongelukkig het ek maar die vroeër trip terug gevat na Oshivello. Op pad terug na Oshivello, en net nadat ons by Miershoop verby was, het ek luitenant Victor en die adjudant offisier Roberts gesien waar hulle van voor af aangejaag gekom het in die rigting van Ondangwa. Ek het nog by myself gewonder waarheen is hulle so vinnig oppad was en dit was nogal sonder begeleiding. Toe ons by die kamp op Oshivello aangekom het, het die ouens ons vertel dat konstabel Brits se Buffel in ʼn ongeluk betrokke was en dat twee van ons lede in die ongeluk gesterf het. Later die aand het luitenant Victor en die adjudant teruggekom en ons vertel dat daar drie lede was wat gesterf het. As ek reg kan onthou het konstabel Myburg nog geleef maar hy was in ʼn baie kritieke toestand in die hospitaal op Oshakati opgeneem. Die volgende oggend het ek en sersant Niemand deur gery na Oshakati om my tande te gaan haal en om terselfdertyd te gaan kyk hoe dit gegaan het met ons makker. Toe ons by die hospitaal aangekom het, het ons die slegte nuus gekry 117 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
dat hy dit ook nie gemaak het nie. Ons was toe dadelik na die lykshuis omdat ek en sersant Niemand die lyke moes gaan uitken het en om hul besittings in ontvangs te neem sodat dit aan hulle naasbestaandes oorhandig kon word. Ongeveer ʼn week na die ongeluk was konstabel Brits teruggestuur om sy grensdiens te voltooi. Die dokters het dit aanbeveel sodat hy nie sielkundige letsels met betrekking tot die ongeluk sou oorhou nie. Dis toe dat hy my vertel het wat gebeur het. Hy het my vertel dat hulle oppad na Oshakati gery het en dat die pad maar smal was. Terwyl hulle gery het, was daar Casspir voertuie van Koevoet wat aan die ander kant van die pad in ʼn konvooi gestaan het. Een van die Casspir voertuie het ewe skielik oor die pad gery om aan die anderkant van die pad stil te hou. Hy het reg voor die Buffel waarin sersant Meiring en konstabels Myburg, Kapp en Kleynhans gery het, ingery en met hulle Buffel gebots. Konstabel Brits het probeer uitswaai om ʼn botsing te vermy maar kon nie vinnig genoeg uit die pad van die Casspir gekom het nie. Die Casspir het hulle Buffel regs voor getref. Die regterkant van die Buffel het soos ʼn kartondoos oopgeskeur en lede was deur die gat uitgeslinger. Sersant Meiring was by die opening uitgeslinger waardeur die seksieleier gewoonlik sy bevele aan die drywer gegee het. Konstabel J. Landman en konstabel O. Allers het ook geringe beserings tydens die ongeluk opgedoen. Ek was drie keer op die grens, maar hierdie een was vir my die ergste. Ek dank die Vader dat ek vandag nog leef. Dit was Sy wil dat ek nie daardie dag van 12 Oktober 1982 na Oshakati moes reis om my tande te gaan haal nie. Ek voel egter baie jammer vir die vier lede se naasbestaandes want ons het mekaar nog nie so goed geken toe die ongeluk gebeur het nie, maar hulle bly ons kollegas. (Hans Engelbrecht)
• Gedenknaalde Gedurende Desember 1985 was die afsterwe van hierdie, en ander lede, van die Veiligheidsmagte op ʼn gepaste wyse herdenk toe ʼn gedenknaald in die heldeakkers van Port Elizabeth en SomersetOos opgerig was. Op 1 Desember 1985 was ʼn gedenknaald in die heldeakker by die Forest Hill begraafplaas deur die Streekkommissaris van die Kaapse Middellande, kolonel J.J. Botha, onthul terwyl die een in Somerset-Oos op 3 Desember 1985 deur majoor Ronnie Beyl, Bevelvoerder van Slagboom Opleidingsentrum, namens die Streekkommissaris onthul was. Die basis kapelaan van Slagboom, ds. Nico du Toit, het diens tydens hierdie geleentheid waargeneem. • Die Muur van Herinnering : Voortrekkermonument. Op 25 Oktober 2009 het die onthulling van die S.A. Weermag se Muur van Herinnering by die Voortrekkermonument plaasgevind. Alle soldate wat sedert Republiekwording op 31 Mei 1961 in een of ander veldslag gesneuwel het, se name was op die muur aangebring. Ek was ten nouste by die opleiding van die S.A. Spoorwegpolisie lede wat grensdiens in die Operasionele gebied verrig het, betrokke en was onder die indruk dat die vyf lede wat op die grens gesterf het se name ook op die Muur sou verskyn. Hulle was oorlede voordat die amalgamasie met die S.A. Polisie plaasgevind het en gevolglik het hulle nie gekwalifiseer om by die S.A. Polisie se heldeakker vereer te word nie. Na ʼn besoek aan die Muur van Herinnering by die Voortrekkermonument het ek tot my ontsteltenis ontdek dat die lede se name nie op die Muur aangebring was nie. Die volgende korrespondensie tussen myself en generaal majoor Gert Opperman het daartoe aanleiding gegee dat die vyf lede se name op 15 Augustus 2010 tydens ʼn kransleggingseremonie op die Muur onthul was. (Ronnie Beyl). • Onderwerp: Muur van Herinnering. Me Estelle Pretorius. Genl. Opperman het my na u verwys. Agtergrond. Min mense is daarvan bewus dat lede van die eertydse S.A. Spoorwegpolisie ook in die Operasionele gebied in die destydse Suidwes-Afrika ontplooi was. Die eerste kontingent (peloton sterkte) was in 1980 ontplooi waarvan ek die Bevelvoerder was. Ons basis was by die Oshivello grenspos langs die weermag basis. Bo en behalwe hierdie kontingent was daar ook 'n seksie sterkte kontingent ontplooi te Kamanjab. Die groep op Oshivello was verantwoordelik vir die begeleiding van die S.A. Spoorweë se vragmotors en busse, asook die van siviele persone wat voorrade na en van Ondangwa en Oshakati vervoer het, asook brandstof tenkers wat brandstof na 118 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
die weermagbasis te Ruacana vervoer het. Op 12 Oktober 1982 was lede van die S.A. Spoorwegpolisie onderweg in 'n Buffel voertuig toe dit met 'n Casspir voertuig van die S.A. Polisie gebots het. Vier lede van die Spoorwegpolisie is in die botsing gedood. Hulle was • Nr. 12574 Sers. A.M. Meiring, • Konst. K.C. Kapp, • Konst. D. Myburgh en • Konst. A. Kleinhans. Sers. Meiring is te Somerset-Oos begrawe. Waar die ander lede begrawe is, is aan my onbekend. Ek kon egter daarin slaag om sers. Meiring se familie op Somerset-Oos op te spoor, sy moeder en suster is nog daar woonagtig. Bronne in die Kaap waar Konst. Kapp se ouers woonagtig was, het my vanoggend verwittig dat beide sy ouers al 'n geruime tyd oorlede is. Die ouers van Konst. Kleinhans en Myburgh was in Port Elizabeth woonagtig. Kollegas in die SAPD het die adresse waar hulle woonagtig was besoek, maar sonder enige sukses. Die S.A. Spoorwegpolisie en die S.A. Polisie het in Oktober 1986 geamalgameer en een Mag geword. Navraag Graag verneem ek of die vier lede se besonderhede op die Muur van Herinnering aangebring is? Tot dusver kon ek nog nie daarin slaag om die magsnommers van die drie konstabels op te spoor nie. Hulle besonderhede sal ook nie by die SAPD wees nie aangesien hulle nooit deel van die amalgamering was nie. Indien hulle name nie op die Muur van Herinnering verskyn nie, verneem ek graag wat my te doen staan om dit te laat aanbring. Meegaande is 'n artikel wat in die SASSAR tydskrif van die S.A. Spoorweë verskyn het. Wyle sers. Meiring se suster het dit vir my per epos aangestuur. Sers. Meiring se van is verkeerdelik in die artikel aangegee as Myburgh. Byvoorbaat dank JR Beyl Brig. (afg.) S.A. Polisiediens. • Onderwerp: Muur van Herinnering Geagte Brigadier Beyl. Baie dankie vir u e-pos en die inligting aangaande die vier lede van die Spoorwegpolisie wat in 1982 gesterf het. In hierdie stadium het ons slegs die name van lede van die SAW wat tussen 1961 en 1994 omgekom het, op die Muur van Herinnering aangebring. Ek sal die inligting wat u aan my gestuur het op rekord hou, indien die Direksie moontlik in die toekoms sou besluit dat polisielede ook op hierdie wyse vereer moet word. Op die oomblik is dit egter nie die beleid nie, maar soos generaal Opperman altyd sê: Niks is in beton gegiet nie! Ons hou op 15 Augustus 2010 weer 'n gedenkdiens by die Muur en u is baie welkom om dit by te woon. Spesiale panele is op die Muur oopgelaat vir name wat later onder ons aandag gebring is en die name sal intussen gegraveer word. Ons sal te gelegener tyd die uitnodigings na die plegtigheid uitstuur. 'n DVD is van die inwydingsplegtigheid van Oktober 2009 gemaak, waarop die roerende gebeure vasgevang is, asook die naam van elkeen wat gesterf het. (Indien u belangstel daarin, kan u dit by my bestel.) Met vriendelike groete Estelle Pretorius Beste Estelle, Ek het gister besoekers na die Muur van Herinnering geneem en was by u kantoor aan, maar u was in 'n vergadering. Ek was egter verheug om te sien dat die Muur voorsiening maak vir lede van ander magte wat ter ondersteuning van die SAW opgetree het. Mag ek meld dat die S.A. Spoorwegpolisie deur die SAW versoek was om die begeleidingsdienste vanaf Oshivello by die SAW oor te neem en dat lede van die SASP die dienste in weermag uniforms 119 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
en met weermag Buffels uitgevoer het. Twee van my oudkollegas, brigadier Hannes Slabbert en luit kol Loekie Jordaan het my aandag daarop gevestig dat 'n vyfde lid, konstabel H Kuhn, op 11 Maart 1982 aan 'n skietwond te Oshivello beswyk het. Indien die Komitee sou verlang dat die inligting per beëdigde verklarings gestaaf moet word, is ek meer as bereid om dit te doen. Graag word die Komitee versoek om hierdie saak met deernis en simpatie te oorweeg. Groete. Ronnie Beyl Nadat ek in kennis gestel was dat dit nie die beleid is om die name van ander magte op die Muur aan te bring nie, het ek ʼn afspraak met generaal Gert Opperman gemaak en die feite rondom die Spoorwegpolisie se betrokkenheid in die operasionele gebied aan hom verduidelik. Op grond daarvan, het hy goedgunstiglik ingewillig dat die lede se name wel op die Muur aangebring mag word. Aan: Gert Opperman
• Onderwerp: Muur Van Herinnering Genl. hier is die inligting van die vyf lede. GESTORWE LEDE NAAS BESTAANDES 1.Sers. A.M. Meiring Mev. C.M. Meiring van Riebeeckstraat 22 Somerset Oos 5850 2.Konst. D. Myburgh Soek nog na naasbestaandes 3.Konst. A. Kleinhans Adj-Off. M. Kleinhans (Broer) Unitedstraat 45,Westring 6205 4.Konst. K.C. Kapp Beide ouers is jare gelede oorlede. Lede is op 12 Oktober 1982 in 'n voertuig ongeluk oorlede. 5.Konst. H. Kuhn is op 11 Maart 1982 oorlede. Soek nog na naasbestaandes. Nogmaals baie dankie vir u samewerking in die verband. Meiring se moeder en Kleynhans se broer is in kennis gestel. Beste Ronnie Graag word bevestig dat hul name soos volg op die muur aangebring sal word: 1982 • Kapp KC Sktr. • Kleinhans A Sktr. • Kuhn H Sktr. • Meiring AM Sers. • Myburgh D Sktr. Ek vertrou dit sal nie vir jou ’n probleem wees as hul range as “sktr” aangedui word nie. Dit pas meer in en kan onnodige vrae en spekulasie voorkom, terwyl dit darem vergelykbaar is met die rang van konstabel, of hoe? Geliewe te bevestig, sodat ons betyds enige probleem daaromtrent kan ondervang, asb. Gert Opperman Hoof Uitvoerende Beampte
• 2010: Jaarlikse Kransleggingsparade Op 15 Augustus 2010, tydens die Jaarlikse Kransleggingsparade, het die volgende familielede en oudkollegas ‘n krans gelê. Mev Stella Ingram, (Meiring se suster). Luit-kol. Pat Schutte, nee de Goede (Meiring se verloofde), Majoor Kapp (SAKD) en adjudant offisier Kapp (SALM) broers van Kapp. Die Kapp’s se tannie en haar familie. Mnr. en Mev. Johan Kühn (Kühn se broer). Die naasbestaandes van wyle konstabel Kleynhans en Myburg kon ongelukkig nie die geleentheid bywoon nie. Oudlede wat teenwoordig was, is Brigadier Buks Meintjes, kolonel en mev. Johan Claassen, kolonel en mev. Johan Piek, kaptein Robbie en luit-kol. Maria Roberts, adjudant offisier Jan Vorster en metgesel, brigadier en mev. Ronnie Beyl.
120 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
28 jaar nadat die vyf lede die hoogste prys vir hulle land betaal het, kon Brigadier Beyl met die lê van ʼn krans namens die S.A. Spoorwegpolisie en die inwoners van Suid Afrika, hulle vereer en verseker dat hulle nagedagtes nooit vergeet sal word nie. • Laaste groet Ek en Nols Meiring was gedurende 1981 of 1982 saam op ‘n onder-offissierskursus waar ons goed bevriend geraak het. Aangesien ek met die eerste kontingent saam met kaptein Beyl diens op Oshivello gedoen het, het ons dikwels oor die ekstra toelaag wat jy vir grensdiens ontvang, gesels. Hy wou grensdiens gaan verrig sodat hy vir hom ‘n CBX Honda motorfiets kon koop. ‘n Tyd later het hy by Slagboom vir sy grensdiens opleiding aangemeld. Die Vrydag waarop die kursus ten einde geloop het, het Nols my gebel en gevra dat ek hom op Slagboom moes kom groet. Omdat die grondpad daarheen so slegs was, was ek nie bereid om met my motor op die grondpad te ry nie. Daardie selfde aand, om ongeveer nege uur, was daar ‘n klop aan my deur by die huis. Dit was Nols Meiring. Sy woorde aan my was: “André ek het jou maar kom groet.” Hy het tot laataand gekuier. ‘n Paar dae later het my vrou gesê dat ek die radio moes aanskakel aangesien daar ‘n berig oor die Spoorwegpolisie op die grens was. Dit was ‘n geweldige skok toe ek sy naam en dié van ‘n paar ander gehoor het wat in ‘n ongeluk gesterf het. (André Mattheus)
• Johan Kühn sê dankie Ek wil net baie dankie sê vir jou moeite en opoffering wat jy gedoen het want as dit nie daarvoor was nie, sou Hardie se naam nie op die muur verskyn het nie. Ek sal my moeder in die toekoms gaan wys dat sy naam op die muur aangebring is. Baie dankie vir die begrip van die omstandighede aangaande die besluit om my moeder nie betrokke te maak met die kranslegging nie. Ek hoop dat dit spoedig opgelos kan word en dat sy self haar dankbaarheid aan jou kan oordra vir al jou moeite om 28 jaar se onsekerheid op sy te kon sit en dankie kon sê vir sy en ander se bydrae tot die land se toekoms. Mag jy ʼn geseënde dag hê. Johan Kühn.
121 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
122 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
TRANSNET DE-ELEKTRIFISEER: TREINE Business Day 6 Oktober 2021 Transnet de-elektrifiseer hul treine aangesien kabeldiefstal die netwerk bedreig in 'n poging om diefstal van koperkabels te voorkom. In 'n voorlegging aan die mynbedryf Woensdag by die “Joburg Indaba”, het Portia Derby, uitvoerende hoof van Transnet, gesê daar was 32 voorvalle van kabeldiefstal op die spoorweë in die afgelope 24 uur, met 5,775m koper kabel wat gesteel is.
LANDDROS PRYS DIE SPOORWEGPOLISIE Oud-landdros Danie Marais Hennie, In die baie jare gelede toe daar nog 'n Spoorwegpolisiemag en 'n SuidAfrikaanse Polisiemag was en ek die Senior Staatsaanklaer te Oos Londen was (+/- 1960's) was daar 'n baie hard werkende en opregte sersant in die Spoorwegpolisiemag vir wie ons baie respek gehad het! Ons samewerking as sersant en aanklaer was uit die hoogste rakke! Op 'n sekere dag kom die sersant, ons kan maar sê, al laggende in my kantoor in en deel my mee dat hy nou 'n groot guns van my wil vra! Op my vraag wat die probleem dan is sê hy dat hy 'n spoorwegamptenaar gevang het wat goedere van 'n trok af gesteel het maar hy die man bejammer! "Maar sersant, jy weet mos dat ons dat ons sulke oortreding in 'n ernstige lig beskou"! "Meneer, ek dink hierdie is 'n geval waar die hof met simpatie sal moet benader. U sien, die jong mannetjie werk saam met 'n ander amptenaar, Piet in dieselfde kantoor. Ek wou vir Piet oor 'n aangeleentheid gaan sien. Toe ek in die kantoor inloop merk ek dat Piet nie daar is nie maar my verdagte spring op en sê: ‘Ja ‘sant, nou het jy my!’ Vir geen rede nie, sê ek: ‘Ja, toe jong, haal uit dat ek sien’! Die verdagte haal toe 'n hele kartondoos met 24 Blikkies bier in onder sy lessenaar uit en sit dit bo op die lessenaar neer!” "Ai sersant," skerm hy. "Ek kry kuiergaste die naweek en ek het nie geld om bier te koop nie. Maandag is salarisdag dan kan ek al die biere wat ek gevat het vervang"! "Terwyl die mannetjie (snot en trane huil) op pad selle toe vra hy of ek nie ook die ander bier wil hê nie? "Ek hou toe kop en sê: "ja ek wou jou eers opsluit en dan die ander gaan kry, maar kom ons gaan maar eers!" "Nou wil hy skuldig pleit met die hoop op 'n opgeskorte vonnis"! Nadat ons versigtig oor die gepaste hof besluit het, ek hom dadelik hof toe geneem, aangekla en die Landdros volledig van die omstandighede ingelig het, het hy 'n opgeskorte vonnis gekry wat onder andere bepaal het dat hy die Spoorweë moet vergoed vir die bier wat hy en sy pêlle gedurende die naweek uitgedrink het!
123 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
WATERPOLISIE: DURBANHAWE
DOVER-SPOORWEGSTASIE: HOOFLYN: VRYSTAAT J & J Wepener (Welkom)
124 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
DURBAN BOROUGH POLICE | DURBAN GEMEENTE POLITIE Darryn Newcombe
1901: A Durban Borough Police Constable on duty at the intersection of West Street and Gardiner Street.
DURBAN CITY POLICE | DURBAN STADSPOLISIE Darryn Newcombe
Escorting Durban’s traditional rickshas (Source Facebook).
125 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
KRYGSGESKIEDENIS
1943: SURRENDER OF ITALIAN SUBMARINE IN DURBAN HARBOUR Col William Marshall (SANDF) From the minutes of the General Staff Conference held on 13 October 1943 we learn of a Italian submarine that surrendered to the Allied Forces in Durban harbour.
The submarine in question was the Italian submarine “Ammiraglio Cagni”. This submarine was used in two theatres, the Mediterranean and South-Atlantic/Indian Ocean. She made 21 sorties in the Mediterranean, and 2 sorties in the South Atlantic/Indian Ocean in 1942–43.
126 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
General characteristics Type
Submarine •1,653 •2,136
Displacement
tons (surfaced) (submerged)
Length
87.95 m (288.5 ft)
Beam
7.76 m (25.5 ft)
Draught
5.72 m (18.8 ft) •2 shafts diesel / electric •4,370 hp (3,260 kW) surfaced
Propulsion
/ 1,800 hp (1,300 kW)
submerged •17 knots (31 km/h) surfaced •8.5 knots (15.7 km/h) submerged
Speed Range
13,500 nmi (25,000 km; 15,500 mi) at 9 knots (17 km/h; 10 mph)
Complement
85
Armament
•2 × 100 mm (4 in) / 7 caliber guns •4 × 13.2 mm (1 in) anti-aircraft •14 × 450 mm (18 in) torpedo tubes •36 torpedoes
(8 bow, 6 stern)
Mediterranean missions Her first operational patrols were in the Mediterranean, doing five transport missions and 16 patrols. While under the command of Lieutenant Commander Charles Liannazza, on 15 October 1941, she sailed from Taranto to Bardia, with a cargo of 140 tonnes of fuel cans and ammunition. She returned 127 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
to Taranto on 22 October, while en route was attacked by guns and depth charges but suffered no damage. She carried out a similar mission on 18 November. She completed further 5 offensive and 16 transport missions. Atlantic 1st mission Her first mission in the Atlantic was of 136 days, sinking the British tanker Dagomba and the Greek sloop Argo on 29 November 1942. On 5 or 6 October 1942, she sailed from La Maddalena to the South-Atlantic for her 1st Atlantic mission, against the convoy "TS 23". She crossed the Strait of Gibraltar on 12 October without any contact. But on 3 November, while submerged at daytime, she attacked and sank a 3,845 GRT Elder Dempster Lines motor ship Dagomba. On 29 November, while patrolling off Cape of Good Hope, Africa (in the immediate vicinity of Cape Town) she sank the 1,995 GRT Greek ship Argo. On 3 January 1943, she attempted to re-arm by torpedo transfer on Tazzoli, but failed due to adverse weather conditions. But she was successfully fuelled on 13 January, with 45 tonnes of fuel by a German submarine. On 15 February, in the Bay of Biscay, she was attacked from the air, by bombs and machine-gun fire, that led to the death of Sergeant Gunner Michelangelo Cannistraro. This single mission (began on 6 October 1942 in Magdalene, and ended on 20 February 1943 in Bordeaux) lasted for 136 days. Atlantic 2nd mission The second and last mission of Cagni began on 29 June 1943 and ended in Durban on 20 September 1943, lasted for over 84 days. She was commanded by Lieutenant Commander Joseph Roselli Lorenzini on this mission. She had received orders to proceed to Singapore, to attack merchant shipping in the South Atlantic and Indian Ocean, and returned with a load of rubber and tin. On 9 September 1943, while on her second Atlantic sortie, she received news of the armistice. She surrendered to the UK at Durban on 20 September 1943. HMS Jasmine took part in the formal surrender. Ultimate fate On 8 November 1943, she left for Taranto, Italy, where she arrived on 2 January 1944. Based in Palermo, she was used for anti-submarine training activities for Allied planes. On 10 February 1948, she was decommissioned and later broken up and sold as scrap iron.
128 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
SA LUGMAG: MY BEVOORREGTE LEWE Lt kol At Spies In die skemeraand van ‘n lugvaartloopbaan wat al oor vyf en ‘n half dekades strek, dink ek terug aan my uiters bevoorregte lewe. Ja mense, met hierdie skrywe, erken ek nou onomwonde dat ek een van die bevoorregtes was in die “ou” Suid-Afrika. Natuurlik is daardie ‘n ietwat omstrede stelling om te maak en daarom ek wil dit net baie vinnig duidelik stel dat daardie bevoorregdgeid van my, niks met enige politieke doktrines of idees van vroeër jare se heersers, of selfs die van die huidiges, te doen gehad het nie. Nee, my bevoorregdgeid het sy inslag gekry by die mense, die etos, die etiek en die kultuur wat deur die mense van daardie lank vervloë tye uitgelewe was. Laat my nou egter toe om so ‘n bietjie uit te brei op daardie staat van bevoorregdgeid wat ek glo ek gehad het. Ek, die derde kind van ‘n baie arm Afrikaans-sprekende familie, is gebore op 27 Maart 1947, te Lüderitzbaai in die destydse Suidwes-Afrika of te wel SWA (Namibië vandag). My ouers was nie boorlinge van daardie land nie maar het as ‘n jong getroude paartjie so ongeveer 1936 daar aangeland. Daardie was nog die “depressie” jare en werk was skaars, trouens my Pa het sy spoorwegloopbaan in Johannesburg begin as ‘n wasser van die treine se passasiers waens. Ewenwel, my broer is gebore in 1937, net so ‘n katspoegie voor die aanvang van die tweede wêreldoorlog. Ek glo hy het nog swaarder as ons, die ander twee kinders, grootgeraak. Waarskynlik omdat geld so skaars was, het my ouers dit goed gedink om hulle volgende kind, my suster eers in 1944 die lig te laat sien, ook in Lüderitzbaai. Die oorlog in Europa het teen daardie tyd nog op sy ergste gewoed in Europa maar daar in verre SWA het my pa toe darem al die pos van ‘n gewone spoorweg en hawens poliesman beklee. Teen die tyd wat ek uiteindelik my opwagting gemaak het, was die oorlog al verby maar almal was nou brandarm. Des-nie-teen-staande, het die mense ‘n wil gehad om te herbou en om deur hul eie harde werk, vooruit te beur. Nouja, daardie kultuur, gevestig in die wete van die min beskikbare geld, maar absoluut ook met ‘n waardering vir dit wat jy wel gehad asook die wil om deur eie werksetiek te vorder, is een van die redes hoekom ek glo ek was so bevoorreg. Ek sal later so ‘n bietjie meer vertel van my groot word jare maar wil hier net ‘n bietjie verder uitbrei oor my besef van bevoorregdgeid. Dalk juis omdat ons arm was, het ons nooit met dwelms deurmekaar geraak nie. Hel, my pa kon nie eers ‘n dop bekostig nie, wat nog te sê ‘n dagga zol of twee. Ons, as gesin, was ook gelukkig genoeg dat nie een van die familie ooit aan die verkeerde kant van die gereg beland het nie. Daardie “skoon” rekord, asook die feit dat ek geseënd was met ‘n gesonde liggaam, goeie oë en die nodige hand-voet-koördinasie en vaardighede, het my uiteindelik die geleedheid gebied om by die Suid Afrikaanse Lugmag (SALM) te kon aansluit as ‘n lugbemanningslid. My lugmagloopbaan het egter ook ‘n paar snaakse draaie geloop en hieroor sal ek later nog uitbrei maar vir my was die grootste impak gedurende die tyd, daardie wonderlike, soms harde en knoetsige karakters wat ek gedurende daardie vroeë jare by die verskillende eskaders ontmoet het. Daardie lede was toegewyde manne wat gedurende die tweede wêreldoorlog, in Europa en NoordAfrika, asook later, in Korea gevlieg het. In die skadu van hulle knoetsige en bonkige stamme en onder die beskerming van die digte lower wat hul uitgespreide takke gebied het, kon ons, as jong 129 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
lugbemannings, gedy. By hulle het ons die tradisies en dissipline van die SALM aangeleer en dit uiteindelik ook ons eie gemaak. Later, gedurende my jare in die SALM, was daar natuurlik ook die groot verskeidenheid van wonderlike vliegtuie wat beskikbaar was om te kon vlieg. Net so terloops, die SALM is die tweede oudste lugmag in die wêreld en die oudste een, naamlik die Royal Air Force (RAF) van Engeland, was ook op aandrang van ‘n Suid-Afrikaner gestig. Jan Smuts, ek stem nie noodwendig saam met jou politiek nie maar jy was beslis n genie en ook baie ver siende! Soos afgelei kan word kon my jare in die Lugmag dalk die tyd van oorvloed genoem geword het. Gedurende my diens tydperk daar, dis nou vanaf 1967 tot 1998, was die volgende vliegtuie nog daar om te kon vlieg: Onder die opleidingsvliegtuie was daar die onvergeetlike Harvard wat aanvanklik sy stempel op elkeen van ons Lugmag vlieëniers afgedruk het en dan natuurlik die Impala Mk I asook in latere jare die Pilatus PC-7 Astra. So ver as die Vegvliegtuie aanbetref het ons gehad Vampire’s, Sabre’s, Mirage III’s, Mirage FI’s en die Impala Mk II’s. Die Bomwerpers het bestaan uit Canberra B12’s & T-4’s asook daardie ikoniese Buccaneers. Dan beskikbaar vir Maritieme patrollies was daar Shackleton’s, Dakota’s en Albatrosse. Onder die Transport vliegtuie het getel Hercules C-130’s, Transall C-160’s, Dakota’s, Skymaster’s, CASA 235 en Casa 212s. Onder die ligte vliegtuie het die Beechcraft King Air, Beechcraft Queen Air, Cessna 185s Cessna 410s Cessna Caravans, Bosbokke en Kudu’s getel. Die Helikopter vloot (choppers) het beskik oor Alouette II’s, Alouette III’s, Wasp’s, Puma’s, Oryx’s, Sikorski, Super Frelon’s en Rooivalke. As BBP Vliegtuie het die HS-125 Mercurius, Sweringen Merlin’s, Viscount, Cessna Citation 550, Falcon 50 en die Falcon 900 gedien. Ook was daar nog die Boeing 707s wat beide as BBP vliegtuig en Lugherbunkerings Tenkers gebruik was. Ons Lugmag het in daardie jare ook nog oor 17 operasionele Lugmag Basisse beskik. Daar was 33 aktiewe Eskaders en tussen hulle kon met meer as 1200 operasionele vliegtuie en sowat 2000 plus ten volle opgeleide vlieëniers gespog word. Verseker was dit ‘n mag wat wêreldwyd gerespekteer was en veral groot gesag in Afrika afgedruk het. Ons het natuurlik ook nog die “bos-oorlog” gehad wat ons besig gehou het. Geen oorlog kan seker nooit as ‘n goeie ding beskou word nie maar vir vlieëniers bied konflik altyd baie geleenthede om te kan vlieg en dan boonop teen hoë tempo’s ook. Verder was daardie soort van vlieg wat vir ons beskore was, ook nie sommer net vlieg nie maar wel die soort van vlieg wat jou uitdaag tot op die uiterste limiete van jou eie en natuurlik ook jou vliegtuig se vermoëns. Verseker het al die bogenoemde asook die enorme hoeveelheid ure wat ons in die mag kon opbou, gesorg dat ons, wat in die Lugmag gedien het deur daardie jare, ons as uiters bevoorreg kon beskou het. Per Aspera Ad Astra was die Lugmag leuse en ja, ons het wel, deur harde werk en soms ook deur bloed te sweet, die sterre bereik. Waar my bevoorregdgeit eintlik begin het. My storie begin in Suidwes-Afrika, deesdae Namibië, dit is daar waar ek my eerste lig aanskou het en dit op 27 Maart 1947. Daardie was nie te lank nadat die tweede wêreldoorlog uiteindelik tot sy groteske einde toe gebloei het nie. Die laat veertigs was ook die era toe die hele wêreld nog, noodgedwonge, met ‘n geweldige herstel, herbou en opbou proses besig gehou was. Gewone mense het net nie geld gehad vir enige “luxuries”, ongeag hoe hard hulle ookal gewerk het nie, en glo my, my ouers was definitief van daardie genoemde, gewone mense. Vergeleke met vandag se standaarde, was my ouers werklik arm, maar tog, niemand het dit eers agtergekom nie want bykans al die ander mense, definitief die wat ons geken het, was net so arm gewees. Die ou dorpie waar ek gebore was, is geleë neffens die berugte Skedel-kus van wat toe nog bekend gestaan het as Suidwes-Afrika. Daardie ou kus dorpie het jare voor my geboorte baie beroemd geword as waarskynlik een van die rykste en vooruitstrewendste dorpies in die hele wêreld. Dit was 130 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
alles te danke aan die groot hoeveelhede diamante wat eens op n tyd, redelik algemeen in die gebied opgetel was. Ja, Lüderitzbaai is my geboorte dorpie se naam maar die eintlike diamant dorpie, Kolmanskop, is sowat ses myl binneland toe, geleë. Kolmanskop is vandag nog daar maar dit is egter nou ‘n spookdorp en baie van daardie eens luukse geboue is oor die vele jare nou met sand toegewaai. Ongelukkig, toe ek my eerste lig daar in Lüderitzbaai aanskou het, was die diamante ook reeds almal al opgetel en weg. “Just my luck”, praat nou van slegte tydsberekening aan my kant. Ewenwel, soos reeds genoem, gedurende daardie lank gelede jare het my pa nog as Spoorwegpolisieman gewerk en nog “beat gestap”, soos hulle dit destyds genoem het. Maar nou eers weer terug by ou Jors Troelie hom selwers. Ek sou graag met oortuiging, daarop wou roem dat my geboorte, vir Lüderitz op die “map” kon gesit het maar duidelik het daardie “map” plasing al voor my tyd plaasgevind. Die feit dat ek wel in Lüderitz was het egter darem my eerste kontak met die SuidAfrikaanse Lugmag tot gevolg gehad. Iewers in een van ons stowwerige ou familie albums, pryk daar ʼn ietwat verbleikte ou foto’tjie van my pa, in sy Polisieuniform, waar hy my, ‘n een jarige suigeling, in sy arms vashou. Dit moes so om-en-by 1948 se kant gewees het. Sekerlik is dit nie ‘n uitsonderlike foto nie maar, enige lugvaart entoesias wat die foto deegliker sou bestudeer het, sou dadelik die majestueuse ou Short Sunderland S-25 vliegtuig, daar waar sy in die agtergrond voor anker gelê het, raak kon sien. Vir die wat nie so ingelig is nie, die Sunderland was ‘n amfibiese vliegtuig, oorlog surplus natuurlik, was deur ons Lugmag gebruik was gedurende daardie jare. Vandag glo ek nog steeds dat daardie ou foto’tjie, my latere Lugmag loopbaan dalk so ʼn effens van n “kick start” kon gegee het. Soos ek genoem het, was my ouers nogal erg arm maar, amper ongelooflik, het kreef disse ‘n groot gedeelte van ons familie se daaglikse dieet gedurende die eerste drie jaar van my lewe uitgemaak. Ons het aan daardie, vandag so hoogs-gesogte goeters, gesmul vir ontbyt, middag en aand ete. Jissie, glo dit as julle wil, ons het kreef geëet omdat ons eintlik arm was. My ouboet, tien jaar ouer as ek, het die lekkernye verniet by die vissermanne op die hawe loop haal. Hier moet ek net noem dat enigeen wat al ooit ʼn kreef baie mooi bestudeer het, dadelik tot die gevolgtrekking sou kom dat daardie ding sekerlik een van die lelikste kreature is wat onse Hemelse Vader ooit geskape het. Ja mense, ons Vader daar bo het definitief ‘n goeie sin vir humor ten toon gestel toe hy krewe geskep het. Maar nouja, die vissermanne van die tyd, asook meeste van die ander burgers van die destydse Suidwes-Afrika, het gedink die goed is net te afskuwelik en omdat daar, na die oorlog, nog nie veel van ʼn uitvoermark bestaan het nie, is krewe, wat soms in die vissers skuite se nette verstrengel geraak het, sommer net weggegee aan die paar armes wat moeite gedoen het om op die kaai te loop wag daarvoor. Kan jy glo, selfs mense met geld, het gesê: “Daai gediertes is see-spinnekoppe en was nooit bedoel om ooit geëet te word nie. Nooit ooit sal ek dus my mond waag aan daardie goggas nie”. Dit was nou wat meeste van die gegoede mense volgehou het. Ja, so was die krewe dus kopskuddend weggegee terwyl die “grander” mense gesmul het aan sappige beesvleis, wildsvleis, boerbok of, as dit dan moet, regte egte vis soos byvoorbeeld Steenbras, Galjoen of Kabeljou. Nie dat daar nou eintlik beesvleis op Lüderitz beskikbaar was nie. Bokke was daar egter baie van, want daardie kreature kan mos amper leef op papier, blikke, sand of klip. By ons huis, amper soos ou Bubba, van Forest Gump-faam, het my ma ook noodwendig ʼn magdom van verskillende resepte vir kreef saamgeflans gehad. Sy het die goed selfs gekerrie, “heaven forbid”. So teë geëet aan daardie krewels het sy naderhand geword dat, gedurende my latere Lugmag-jare, toe ek nogal gereeld na Alexanderbaai toe gevlieg het en altyd volop kreef in my vrieskaste gehad het, wou my ma nooit weer die goed eet nie: “Nee my kind, ek het destyds oorgenoeg van daardie goggas gehad” het sy eenvoudig volgehou en toe verby laat gaan.
131 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Daardie Alexanderbaai trippies van my was natuurlik gevlieg omdat my eskader, 44 Eskader, se Dakota’s elke twee maande die totale diamant produksie, so ongeveer ‘n akte-tas vol van die blink klippies, vanaf die sogenaamde Sper-gebied by Alexanderbaai, moes terug vlieg na Kimberley toe. Ek, as ‘n senior-vlieënier op die eskader, het egter daardie Alex trippies onbeskaamd ge-“hog”. Maar nou eers weer terug by daardie lank-vervloë jare. Ek was drie jaar oud toe my pa Pietermaritzburg toe verplaas was. Daar begin my pa toe werk as ʼn “driver’s assistent” (hulpbestuurder en laaimeester) op die Spoorweg se groen vrag-lorries. Hy was nou amper n tipe van ‘n primitiewe co-pilot, kon jy maar sê. My ma egter, was ‘n gekwalifiseerde verpleeg-suster en sy het toe by die stad se Greys Hospitaal begin werk. Voorskool, onthou ek was toe net so oor die drie jaar oud, was ek noodgedwonge by ‘n “nursery” genaamd “The Three Oaks” afgelaai. Bid jou dit aan, ons was baie Afrikaans in die huis en in Suidwes-Afrika was die enigste ander blanke taal wat jy ooit gehoor het, Duits, nogal baie ook. Engels was net in selfverdediging gebruik maar nou, daar in Natal, moes ek die “Rooi taal” leer praat of onder gaan. “Shame” sêg ek julle. In Pietermaritzburg, “The last Outpost of the British Empire” of “Old sleepy hollow” soos die plek ook soms bekend gestaan het, het ek uiteindelik, behalwe vir standerd vier en vyf toe ek in die dorpie Estcourt moes gaan skool bywoon, al my skool jare voltooi. Dit was nou by die Voortrekker-bewaar, -Laer en -Hoërskole. Ons eerste tuiste, in ou “Sleepy Hollow”, was geleë in ‘n gebied wat baie na aan die Victoria industriële gebied van Pietermaritzburg geleë was, ook was dit nie te vêr die Spoorwegranggeerwerwe af nie. Die “Nestlè Tjoklit” fabriek was ook daar naby, nie dat daar geld was vir daai soort lekker-goed nie. “Drop” en daardie swart Ni##er balls, jy kon toe nog vier groteriges vir ‘n pennie koop, was al wat ons so af en toe aan kon gesuig het. Ons ou straatjie, Polo-laan, asook daardie ander ou nou stegies van die gebied was regtig geleë in die arm deel van die dorp. Beide my pa en my ma moes daagliks kilometers ver na hul onderskeie werke toe gestap het want daar was ook nie eintlik gereelde publieke vervoer nie. In ons straat, Polo-laan, was daar ook net twee mense wat motors besit het en my pa was nie een van daardie twee bevoorregtes nie. Trouens eers toe ek in die hoërskool was het hy sy eerste motortjie, ‘n klein Hillman Commercial aflewerings-waentjie, sonder enige kant vensters agter, bekom. Hou nou ook in gedagte dat ek boonop die jongste van die kinders was met ‘n broer tien jaar ouer as ek, dus die luuksheid van om ‘n motor in die familie te hê, het werklik eers laat in my pa se getroude lewe aangebreek. Ja, dit was, volgens vandag se standaarde, arm en moeilike jare daardie maar nogtans het ek die wonderlikste herinneringe van die tye oorgehou. Daardie straatjie voor ons huis was ons speelplek, ons plek vir avontuur en ook die plek waar baie van ons ons eerste lomp sensuele ervarings meegemaak het. Baie jare later, so iewers tydens die 1990’s het ek op ʼn trippie na Durban toe, afgedraai en uit my pad gegaan om weer daardie ou “stamping grounds” van my te gaan opsoek. Dit moes ʼn “trip down memory lane” gewees het maar baie van daardie “symste memories” was nogal wreed verpletter daardie dag. Ja, die straatjie en selfs ons huis het omtrent niks verander nie. Die huis was nog steeds in die selfde kleur geverf ook, seker nog die selfde verf ook, toe net al erg afgeskilfer en verwaarloos. Ook die heining was nog steeds die selfde ou riffel-draad tipe wat ek nog so helder kon onthou, nou was dit egter ook al erg verroes. Ja, alles was nog daar maar die treffendste van alles was dat die skaal van meeste goed so “blêddie” erg verander het. Dinge was nou net soveel kleiner as wat ek dit uit my kinderjare kon onthou het. Ten tyde van daardie blits besoek van my, het ek nog ʼn 1976 Merc 280 SE gery. Daardie ou Merc was n manjifieke, asook n massiewe ou motor, een wat ek natuurlik tweedehands en baie jare na sy oorspronklik uit die fabriek uit gerol het, aangekoop het. “Pilots” en veral Lugmag “pilots” kon nooit as te nimmer ‘n Benz jonger as tien jaar oud bekostig nie. Ja die ding was wel swaar op brandstof maar “Petrol” was toe ook darem nog bekostigbaar, so ongeveer 50 sent per liter. 132 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Ewenwel, die Merc het amper die helfte van die breedte van die ou straatjie, wat eens ons krieketveld, ons wegkruipertjie speelplek en die plek van ons eerste eksperimentele soene, en soms ook nog beter, vol gestaan. Njannies, daardie ou straatjie was rêrig baie nou!! Die huidige inwoners van ons ou huisie het my darem toegelaat om deur die huis te stap. Nog steeds was dit die selfde hol-klinkende hout vloere bedek met deurgetrapte linoleum matte. My slaap-kamer het ook nie veel verander, dit was nog steeds die direkte deurgang, vir die res van die inwoners, na die badkamer en na die buite toilet toe. Al wat werklik verander het was dat al die vliegtuigmodelle wat ek daar teen die dak gehang het, nou weg was. Die huis het ook nog steeds net die reeds genoemde buite- toilet gehad maar my pa se groente tuin was nou toegeplak met ‘n paar ou motor wrakke, ook my ma se hoenderhok was weg. Tog was die groot ou pruimboom nog daar, nou net erg verwronge en verwaarloos. In die tussen jare het iemand toe darem al ‘n elektriese “geiser” by die huis laat installeer en die ou “donkie” wat ek altyd moes stook vir warm water, was nou nêrens meer te bespeur nie. My hart ruk, sjoe, nostalgie is ‘n lelike ding, sêg ek julle nou. So ‘n klompie jare na ons eerste aankoms daar in Pietermaritzburg, het my ouers weer verhuis, my pa was toe vir drie jaar na Estcourt toe verplaas en ek het daar standerd vier en vyf in ‘n Engelse skool, Drakens-View, gaan mee maak. By daardie skool leer ek toe ook sokker speel en word ek die Goalie van die eerste span. Dit klink miskien indrukwekkend maar hou in gedagte dat DrakensView skool net tot standerd vyf klasse aangebied het. Ook was ek nogal rond daardie dae en dus was dit redelik moeilik om ‘n bal by my verby geskop te kry. Vanaf standerd ses was ek egter weer terug op skool by Voortrekker Hoër in Pietermaritzburg. Ek word toe ook ‘n koshuis-brak vir ‘n jaar lank gedurende daardie tyd maar net die volgende jaar was my pa weer terug na Sleepy Hollow toe en ek kon weer van die huis af skool gaan. Ja, ons het wel weer in Pietermaritzburg gewoon maar was nou amper buitekant die dorp gevestig, dit was nou so halfpad uit na wat ons in die ou dae seker n “township” sou genoem het, Edenvale. Hier moet ek nou net gou afdwaal om ons nuwe tuiste vlugtig te beskryf. Dit was so ‘n lang, rooi baksteen gebou wat die Spoorweg later onderverdeel het in vyf skakel-huise, “semmi-detached” het hulle dit genoem. Die gebou was al tydens die Anglo-Boere oorlog opgerig en in daardie tyd gebruik as hospitaal vir gewonde “Tommies”. Volgens beide my oupas het beide van hulle daai tyd gehelp om heelwat van die Tommies in die hospitaal te laat beland. In ons tyd egter, het ons die middelste gedeelte van die gebou, die gedeelte wat as operasie teater tydens die oorlog gedien het, bewoon. Nou ja, om in ‘n omgeboude operasie saal te moes woon klink miskien vandag ietwat grillerig maar my vriend en sy familie, wat die vêr-linkerkantste gedeelte van die gebou bewoon het, het dit veel erger gehad. Hul gedeelte was glo die destydse lykshuis. Ja, glo my, dit het soms ook gespook daar, maar hierdie skrywe gaan nou nie oor spook-stories nie. Spoke en die stories oor hulle, het in elk geval begin uitsterf net nadat ons daardie verdomde vierkantige kassies in ons huise begin toelaat het. Persoonlik glo ek dit is van daardie “magical electric pixies” wat so deur daardie “cathode ray tubes” van die goed rond vlieg, wat enige spook, met self-respek, totaal afgeskrik het. Vandag raak dit nog erger met die blêddie selfone, ons praat mos nie meer met die persone langs ons nie, teks mos net aljimmers met mense vêr weg van ons af. Dit irriteer natuurlik die wit waks uit my uit en ek wens ek kon die verdomde goed indruk daar waar die lig nooit skyn nie. Maar nou eers weer terug by my beskrywing van ons destydse woonplek. Ongeveer so vyftig tree bokant ons huis, het die hoofspoorlyn, Durban toe, verby geloop. Oor daardie spoor het minstens een trein per uur, ongeag of dit nou dag of nag was, verby gedawer. Ja mense, ek kan met reg sê dat ek aan die verkeerde kant van die spoorlyn grootgeword het. Wanneer ‘n trein daar bo verby gesnel het, het die hele huis gerittel en geskud vir ‘n vale maar tog, ons het dit later nie eers meer agtergekom nie. Ek moet net hier ook noem dat aan die bokant van daardie spoorlyn, was die Napierville “malhuis” gronde geleë. Deesdae word dit natuurlik ‘n gestig genoem maar daardie dae was ons nog “kômmon” en het sommer van die malhuis gepraat. Ook oor daardie plek en sy gronde 133 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
kan ek ‘n hele paar staaltjies vertel maar sal dit nie nou doen nie. Na die onderkant van ons huis, was daar n redelike steil helling en onder die, het ‘n baie besige dubbele-hoofweg verby geloop, dit was nou na die destydse “Township” Edenvale toe. Oorkant daardie pad was daar ‘n groot Spoorweg kampong geleë. Omdat my pa drie swart tale vlot kon lees praat en skryf, was dit ook geen wonder dat hy uiteindelik na hierdie kampong toe verplaas was as assistent-kampongbestuurder nie. My pa was nou skielik binne ‘n kort loop-afstand van sy werk af en boonop kon ons, as familie, van tyd tot tyd nog ook smul aan heerlike Kampongkos. Daardie was voorwaar ‘n groot besparing vir my ouers gewees. Daar op die kamponggronde kon ek ook onbesorg en rustig rondloop en die plaag mossie en spreeus wat die vuilgoeddromme so aangeval het, help uitdun het met ‘n antieke ou windbuks. Daardie was ook die jare toe ek werklik begin belang stel het in ‘n moontlike latere vliegloopbaan maar sou die wonderwerk gebeur en ek was toegelaat om te vlieg, moes dit definitief by die Lugmag wees. Dit was nou nie dat daar oorlogswolke op die horison was nie want sovêr ek bewus was, was Suid Afrika nog vreedsaam, dit is nou behalwe of is dit ten spyte van die Sharpeville-insident, twee jaar van te vore. Miskien is ek net naïef maar ek glo nog steeds ons probleme was van die buiteland af, deur anargiste, aangeblaas. Die SA waarin ek grootgeword het was vreedsaam en medeliewend. Ek en ‘n maatjie van my, voor ons nog tiener status bereik het, het soms oor naweke met ons fietse gery en doer anderkant by “Peaties lake” gaan visvang en uitkamp. Ek het menige pot Putupap gedeel met die “locals” daar en dit was ook nie eers my pot of pap nie. Goeie dae daardie, die klomp linkse politici wat die stront nou so aanblaas, asook die hoof antagonis, was ook nog nie eers gebore in daardie dae nie. Natuurlik het ek gedurende my ou “down memory-lane trippie”, die een van die 1990s natuurlik, ook hierdie ou huis van ons, daar langs die kampong gaan besoek en het dit ook nog verdere aangename herinneringe opgeroep. As deel van sy verpligtinge, moes my pa drie keer per week vir die inwoners van die kampong flieks vertoon. Dit was nog die tyd van daardie groot “reel to reel” projektors en selfs ek het heel bedrewe met die opstel en hantering van die goed geword. Natuurlik was dit ‘n ope-lug bioskoop en die skerm was sommer so ‘n enorme groot, wit-gewasde, seil-doek wat styf tussen twee hogere teer pale gespan was. Daar by die kampong het ons fliek gewys en gekyk, dit was nou amper soos mens dit gedoen het by daardie destydse inry-flieks. Hoeveel van julle mense onthou nog inry-flieks? Ek wel en ai tog, hoe verlang ek nou skielik na daardie agterste sitplek van my ou Vollatjie. Sjoe, dit kon nogal regtig warm word op daai sitplek, maar daar “digress” ek alweer. Meeste van die flieks wat ons by die kampong gewys het, was ou “cowboy” flieks en ek kan nou nog, in my geestes-oog, vir die Gene Autrie’s, die Roy Rogers’ en die Tom Mix’s op hul pragtige perde sien waar hulle oor en oor deur die selfde ou “canyontjie” jaag agter die selfde ou spul “kroeks” aan. Daai ouens was nou werklik goed, ongeag hoe hard hulle gebaklei het of gejaag het, het hulle hoede net nooit afgewaai nie en hulle “six-shooters” het ook heelwat meer as die geadverteerde ses ingehad want hulle kon net aanhou skiet. Wens darem ek kon hulle agter ‘n paar huidige politici aan laat jaag het, selfs ook ‘n paar van die vroeëres soos oa ou Pienk Frikkie en daardie blêddie “useless” travante van hom, toe maar, ek brom ook maar net. My besoek gedurende 1990 het ook ander herinneringe opgeroep. Vir my, soos ook vir die meeste van my vriende, was nuwe klere ons selde beskore, “hand me downs” was die norm maar niemand het ooit gekla, ge-“toye-toye” of bande gebrand nie. Hêl, ons het nie eers geweet van daardie soort sports of van daardie “we demand” soort van spreuke nie. Ewenwel, iewers, tussen al die nefies en ooms wat ek gehad het, was daar ʼn jong man wat op ‘n tyd by die Lugmag betrokke was. Sy ou blou Lugmag uniform is deur my moeder se bekwame hande, op ‘n ou Singer trap-naaimasjientjie, in ʼn Sondag kerk-pak vir my omgetower. Ek was, met daardie blou pak klere aan my bas, uiteindelik ook voorgestel en aangeneem in die gemeente, deur ou Ds Schneiders. Natuurlik was ek baie trots 134 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
op daardie blou pak van my en het toe verseker geweet dat die Lugmag in my toekoms, ʼn rol sou speel. Ek het nou ook naarstigtelik begin vlieg-stories lees, Douglas Barder se “Reach for the Sky” het veral indruk gemaak maar daar was ook ander soos oa stories van Sailor Malan, Pat Pattle asook die Cheetahs in Korea wat deel van my drome geword het. Die sestigs, was nog die dae toe ‘n oorlog hier in Suid-Afrika nog amper ondenkbaar was. Die weermag was wel met n op-bou fase besig maar jong mans se militêre deelname was nog deur ʼn lotings proses bepaal. Ja, sommige jong seuns wou wel Weermag ondervinding deurmaak maar ander wou natuurlik dadelik met hul toekomstige beroepe begin het. Na voltooiing van die matriek jaar, het elke jong seun, behalwe nou vir die afwagting van eksamen uitslae ook natuurlik nog ‘n oog op die posbus gehou vir sy “call-up papers.” Uiteindelik het ook my laaste jaar op Voortrekker Hoër Skool aangebreek. Dit was nou die jaar van 1964 en ek het opgewonde en angstig begin uitsien na my eie “call-up papers”. Hopelik sou dit na die Lugmag toe wees. Ja, ek wou definitief Lugmag toe maar toe gebeur die ondenkbare. Ek was een van die “gelukkiges”, een van die gene wat nie geloot is nie en was dus ook vrygestel van enige verdere militêre verpligtinge. Al my vriende was egter geloot, maar net nie ek nie. Ek moes agter bly! Skielik het ek gevoel soos iemand wat melaatsheid onder lede gehad het. Ten minste vir die huidige, was die Weermag nie vir my beskore nie maar daar was ook nie geld vir Universiteit nie. Ek het dus noodgedwonge ‘n werk as klerk by die S.A. Spoorweg, in Pietermaritzburg, aanvaar. Ek het dan gou ook my eerste salaris begin verdien, sjoe dit was baie geld, R39 per maand maar dan was daar nog aftrekkings vir belasting, pensioen en nog so n paar ander goeters. En o ja, ek moes natuurlik nog losies ook betaal. In daardie dae was die Spoorweg nog ʼn snel-groeiende organisasie. Dit was natuurlik ook nog verbode om spoorstawe en koper kabels te steel of spoorwegwaens en geboue af te brand. Tog so jammer dat daardie reëls ooglopend so verander het of is dit nou net dat die wetstoepassing nie meer deur bekwames gedoen word of dat daar geen meer politieke wil is om oortreders vas te vat nie. Hoe dit ookal sy, gedurende my paar maande se studies het ek toe ook opleiding, oor hoe om ‘n goeie klerk en ‘n toekomstige Stasiemeester te word, gekry. Daardie opleiding was verkry by die Spoorwegkollege, geleë in Mont Claire, Durban. Dalk moet ek weer gou afwyk en net sê dat ons tydens daardie kursus ook besoek gebring het aan die Spoorweg se groot, ultra modern nuwe “Computer” gebou. As ek reg onthou was die gebou geleë in Congela. Ja ek praat van ‘n hele gebou, net vir een baie “fancy computer”. Daardie hele monsteragtige kontrepsie het bestaan uit ontelbare kaste en rakke waarop nog vele meer wiele of “reels”, belaai met sulke tjoklit-bruin “tapes” gespin en gezoem het. Daardie ding was so sensitief dat hy met dubbele “airlock” glas deure beskerm moes word. Ons kon slegs twee-twee op ‘n slag in sy binneste in begelei word. Dit was nou regtig “State of the Art”. Nou deesdae, het ek ‘n ou Casio-som-pompie in my aktetas en die ou dingetjie kan waarskynlik tien keer meer komplekse berekeninge doen as daardie ou dinosourus, en dit in ‘n tiende van die tyd ook. Maar wat ‘n voorreg was dit nie om daardie “oer” ding te kon aanskou het nie. Ewenwel, uiteindelik kwalifiseer ek en met die “Goods and Passeger Accounting”- sertifikaat in my gatsak, word ek spoedig uitgestuur as aflos-klerk na sulke eksotiese plekkies soos onder andere Mooi River, Franklin en Matatiele. Daardie was nou regtige “one-horse dumps” met baie min aktiwiteit sover dit die sagte en sensuele aangegaan het. Natuurlik, in die tussentyd, het ek toe al reeds verskeie aansoeke na die Lugmag toe deurgestuur. Selfs het ek ook aansoek gedoen by die goudmyne van Johannesburg en Springs. Die myne het daar ‘n pos vir ‘n sogenaamde “learner official” geadverteer. Dit was nou ‘n soort van leerling ingenieur met “on the job training” daarby ingegooi. My aansoek by die myne was baie vinnig goedgekeur maar hulle het egter daarop 135 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
aangedring dat ek eers in ‘n myn moet afgaan en seker maak dat ek nie aan engtevrees, of een of ander soort van eksotiese fobie, ly nie. Ek laat hulle egter weet dat ek kans sien daarvoor. Op die myn se koste, is ek na Springs toe en het daar vir die eerste keer ‘n myn gaan besoek, as ek reg onthou was dit die Oos-Geduldmyn, destyds die diepste myn ter wereld. Na ‘n kort inligtingssessie is ek eers met so ‘n bokseil-agtige broek en baadjie uitgereik en toe met ‘n gloeiende koplamp toegerus. Moet net noem dat daardie lampie al was dit voorsien met sy eie “batterypack” net oor so ‘n flouerige ou liggie beskik het. Ewenwel, ek is toe saam met ‘n klomp hardebaard myners in so ‘n tamaai wiegende hok gelaai. Daai hok het aan ‘n kabel gehang wat doer, ver bokant ons, oor ‘n moer-groot wiel gesuspendeer was. Ek het maar so n skietgebedjie opgesê en gebid dat daardie ou kabeltjie oor die wieletjie tog ook iewers aan nog iets vasgemaak was want onder ons het nou ‘n moerse diep gat gegaap. Uiteindelik is ons tog in daardie diep gat af, nogal sowat 11500 voet diep ook. Doer onder, kon jy die donkerte voel met jou hande, jy kon stik daar in. Daardie ou lampie wat ek eers gedink het was te flou, het nou ‘n blerrie dik straal geskyn. Na wat vir my soos honderde ure gevoel het, is ons weer op boontoe in daardie selfde wiegende hok, geheg onder aan die symste ou kabeltjie. Net toe ons bo kom en uit daardie hok klim, hoor ek die aller mooiste dreuning. Ek kyk op en sien drie grasieuse oranje en silwer vliegtuie, Harvards, wat in ‘n “V”-formasie so ‘n duisend of so voet bo ons, verby vlieg. Na die drukkende donkerte wat ek daar onder ervaar het, was dit ‘n asemrowende gesig om te sien. Net daar en dan het ek besluit ek wil nie meer ‘n donnerse mol wees nie, ek wou mos nog altyd gevlieg het. Ek het toe uit die aard van die saak, nie kontrak by die myn geteken nie en is terug Pietermaritzburg toe met ‘n vaste voorneme om weer die Lugmag te nader. Uiteindelik word my gebede toe ook wel verhoor. Hier, so om en by November 1966, kom daar ‘n baie offisiële lykende brief by my ouers se adres aan. Die brief is aan my geadresseer en laat my weet dat ek moet aanmeld, te Pretoria, dis nou vir moontlike vlieëniers-keuring, mits ek natuurlik die voorafgaande fisiese toetse kon slaag. Uiteindelik moes ek en die ander hoopvolles deur ‘n battery van komplekse mediese en fisiese toetse werk alvorens die keurraad, iewers daar vroeg in Januarie 1967, hul finale keuses aankondig. Behalwe vir goed soos EKG’s, EEG’s, longfunksies, gehoor en balans toetse, oë en refleks toetse was daar nog ‘n trop ander goed soos oa “Howard Dolman” toetse, sentrifuge, dekompressie, kantelkamers, periferale toetse, flitsende liggies en skok-toetse. Ai mense, kan nie meer al die legio toetse onthou nie maar daar was baie van hulle en ons het oor ‘n periode van drie dae, vanaf een battery na ‘n ander een gestrompel. Na al daardie toetse was dit die persoonlike onderhoude wat gevoer was met nog ‘n battery senior offisiere geklee in die pragtigste blou uniforms, wat aan die ander kant van ons sit. Die mooiste van alles was natuurlik daardie gesogte vleuels wat net bokant so ‘n klomp “Gongs” (medaljes) op hul linker borste gepryk het. Maar sjoe, die vrae wat daardie ouens ons gevra het, daai het ons wiskunde, wetenskap, lugvaart en algemene kennis beproef tot op vlakke waar ons nog nie was nie. Vir my het die keurraad amper perfek verloop, dit was nou behalwe vir so ‘n klein stukkie detail. Die klomp senior offisiere was heel tevrede met my maar het tog gesê dat hulle lys van geselekteerde vlieëniers reeds vol was. Tog, weens my goeie wiskundige resultate, was daar wel so ʼn plekkie vir my nog oop op die volgende Navigatorskursus. Dit het vir my gevoel soos ʼn reuse gatslag, maar ten minste, indien ek sou instem, kon ek tog in ‘n vliegtuig as lug-bemanning dien. Hier moet ek ook noem dat daardie spesifieke jaar, dis nou 1967, het die Lugmag die grootste in-name van leerling 136 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
vlieëniers en navigators ooit gehad. Eenhonderd drie-en-veertig leerling vlieëniers het begin waarvan slegs een-en-tagtig uiteindelik vleuels ontvang het terwyl negentien leerling navigators begin het waarvan nege hul halwe vlerkie ontvang het. Voorwaar was dit ‘n taamlik hewige tempo van attrisie. Ja, aanvanklik het ek wel geglo dat ek ongelukkig was om nie as vlieënier te kon begin nie, maar ons, gewone sterflinge, waardeer selde wat met ons gebeur of sien werklik die groter prentjie in. Ek was wel uiters teleurgesteld maar nou na baie jare se “hind-sight” besef ek dat dit die perfekte manier was vir my om my toekomstige loopbaan as vlieënier te kon begin het. As ek nie eers ,n navigator geword het nie, sou ek waarskynlik nooit die geleentheid gehad het om die Buccaneer te kon gevlieg het nie. Selfs die tyd wat ek spandeer het as klerk op die Spoorweg, het ook sy eie aangename herinneringe opgelewer. Weereens moet ek bieg, ek was geseënd en bevoorreg. My wederhelf hou nog altyd vol dat ek Liewe Jesus se witbroodjie is, en ek glo sy is dalk reg ook. Jors Troelie.
1900: ‘n KLOMPIE GEDUGTE BOERE-OFFISIERE
137 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
ANGLO BOERE-OORLOG: AAN BRITSE KANT: LORD ROBBERTS Kleurfoto’s: Jennifer Bosch Frederick Sleigh Roberts (30 September 1832 – 14 November 1914) was 'n Britse soldaat wat in Cawnpore, Indië gebore is. In 1858, reeds op 25-jarige leeftyd, word die Victoriakruis aan hom toegeken na sy diens tydens die Indiese Opstand. In 1885 word hy tot opperbevelhebber van Indië bevorder. In 1895 word hy tot maarskalk bevorder en teen die einde van 1899 word hy bevelvoerder in Suid-Afrika tydens die Tweede Vryheidsoorlog. Gedurende Oktober 1900 is hy terug na Engeland as opperbevelhebber van die Britse Leër. In Suid-Afrika word hy opgevolg deur lord Kitchener.1 Hy en sy seun het beide die Victoriakruis gekry. Sy seun het in Natal gesterf. Ons dank aan Jennifer wat die geskiedenis so lewendig maak!
Lord Roberts, Britse held van Kandahar en Suid-Afrika, opperbevelvoerder van Britse magte afgeneem in Pretoria - Hilton Teper versameling.
1
https://af.wikipedia.org/wiki/Frederick_Sleigh_Roberts - AFGELAAI OP 21 Oktober 2021.
138 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Lord Roberts beplan die aanslag op Pretoria.
139 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Sy seun, Frederick Hugh Sherston Roberts, wat ook ‘n VC verwerf het, het in die oorlog gesneuwel:
140 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Die veldmaarskalk se perd.
SPESIALE SAW TROEPETREINE EN SAP OP TREINE Jacque Wepener. Hi Hennie, Die “I.B.I.S.” [Instruksie Boek Insake Stasierekenings], bepaal per Klousule 115 die volgende oor spesiale treine vir die Departement van Verdediging. 115.9 Alle spesiale treine wat loop is troep treine, d.w.s. hulle loop hoofsaaklik vir die vervoer van passasiers, al word *lewende hawe en besittings van passasiers met die selfde trein vervoer. *Perde/honde, (gebruik deur berede magte en snuffel hond eenhede). [‘n GZ toe bogie trok vir vervoer van lewende hawe, word in trein se same stelling geplaas, voor kondukteurs wa, die kondukteurs wa het plek vir honde. ‘n KPA bagasie trok word agter kondukteurs wa gekoppel, is toerus met, elektriese agter, sy en binne wa ligte. Hanteerders sorg vir hulle perde/honde by alle stilhou plekke. SAW verskaf voedsel, S.A.S. water]. In die praktyk is dit onmoontlik om die verskillende klasse verkeer op ‘n troep trein te verdeel. Toeslagkaartjies, slegs teen die vasgestelde prys per myl moet derhalwe uitgereik word. Die volgende gedragslyn moet in verband met spesiale troep treine gevolg word. 141 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
115.9.1 Die afsendstasie moet ‘n memogeleibrief na die bestemming stasie uitmaak, en ‘n lys van elke voertuig moet op die gelei brief verskyn. (T250 walys). 115.9.2 As ‘n order vir ‘n spesiale trein voor die vertrek van die spesiale trein ontvang word, moet toeslagkaartjies uitgereik word waarop die koste gehef word. Die verwysingsnommer van hierdie toeslagkaartjies moet op die memogeleibrief aangetoon en die kaartjie self daaraan geheg en saam met die geleibrief op die ontvang stasie geliasseer word. 115.9.3 As ‘n order vir ‘n spesiale trein nie voor die vertrek van die spesiale trein ontvang word nie, moet die bogenoemde memogeleibrief uitgereik en daarop aangeteken word. “Toeslagkaartjie volg.” Die afsend- en die ontvangstasie word gesamentlik daar voor verantwoordelik gehou om te verseker dat die toeslagkaartjies daarna aangestuur word onder begeleiding van ‘n memogeleibrief wat na die vorige geleibrief verwys. 115.9.4 Die Afskrif van die Oorspronklike memogeleibrief vir elke spesiale trein moet aan die kondukteur van daardie spesiale trein gegee en deur hom verder oorhandig word. Die ontvangs stasie is daar voor verantwoordelik om hierdie geleibrief by die aankoms van elke spesiale trein te kry en die besonderhede daarop te verifieer. 115.9.5 Benewens die nommers van die toeslagkaartjies, moet die beskrywing van die verkeer in elke voertuig, nommers van die voertuig en volledige besonderhede van die kostes wat gehef is, op die orders van spesiale treine aangeteken word voordat dit aan die Hoofrekenmeester gestuur word. Klousule 44. Staats Grootboekrekenings. 44.1 Staats Grootboekrekenings. Suid-Afrikaanse Polisie, Verdediging. 44.3 Lede van die S.A. Polisie (met inbegrip van die speurdiens) wat met kort kennisgewing reis Waar lede van S.A.P. in uniform of burgerdrag met kort kennisgewing per trein moet reis en orders nie betyds verkry kan word voordat die reis ‘n aanvang neem nie, moet die stasie personeelkaartjies uitreik en die Departement van die S.A.P. met die bedrag debiteer. Die applikant moet ‘n ontvangs bewys verstrek wat behoorlik deur hom of sy meerdere gesertifiseer is ten effek dat hy op diens reis. Lede in burgerdrag moet ‘n aanstellingsertifikaat toon. Besonderhede van die uitgereikte kaartjies moet aangeteken word op die ontvangs bewyse op dieselfde wyse as orders gehandel moet word. 44.4 Lede van die S.A. Polisie wat sonder kaartjies op treine klim Waar lede van die S.A.P. op treine klim sonder dat hulle vooraf kaartjies verkry het, moet die bepalings van Klousule 44.3 na gekom word. Die kaartjiesondersoeker moet ‘n toeslagkaartjie uitreik, ‘n bewys van die passasiers te verkry ten effekte dat hy op diens reis en die bewys aan die Duplikaat van die kaartjie heg. Sodra die Administrasie die nodige skriftelike aansoek van die S.A.W. ontvang het om ‘n spesiale trein te reël. Stel die Hoofbestuurder se kantoor almal betrokke in kennis per brief. (Gewoonlik per “geheime” Teleks boodskap). Die verskillende afdelings reël dan vir die opstel, skoon maak en meganiese ondersoek van stel benodig. Op die dag van reis word die stel by die oplaai plek, deur ‘n offisier van die weermag en ‘n senior spoorweg beampte sorgvuldig nagegaan. Die offisier onderteken, afskrif van die voertuig lys. Oorspronklike lys word aan S.A.W. lid oorhandig. Met aankoms by bestemmings punt, word die oorspronklike voertuig lys weer deur weermag en spoorweg amptenare nagegaan. Enige beskadiging aan stel, word sorgvuldig aangeteken. Weereens teken weermag lid dat hy tevrede is met opmerkings aangebring, indien enige skade berokken was. Die kostes word bereken en die Verdediging Departement se Staats Grootboek rekening daarmee gedebiteer. 142 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Ons het al laat weet van ‘n Burgermag eenheid wat vanaf Grootfontein terug gekeer het en by De Aar, word gevind dat die stel so beskadig was, dat die trein terug gestuur was en die troepe moes ‘n verdere drie maande kamp onderneem, sonder vergoeding. Emolumente so ontvang is aan spoorweë oor betaal as deel van die skade vergoeding. Weermag lede wat vir diens plig of, kampe aan meld, word deur die S.A.W. van ‘n kaartjies order voorsien (DD 208). Stasies reik die nodige kaartjies uit aan lede, volgens inligting of kaartjie order. Op die bedryf kant is troep treine op gestel soos die spesiale trein order versoek. Die treine is as (e)** gewone passasiers treine beskou en onderwerp aan alle heersende bedryf regulasies. Treinbdryfregulasie 1964. Voorrang van treine: 203. Treine moet die volgende Voorrang geniet. (a) Noodtreine of los-lokomotiewe wat loop om ‘n trajek op te ruim; (b) die Staatspresident se spesiale trein; (c) snel passasierstreine; (d) vinnige passasierstreine; (e) **passasierstreine; (f) spoorbus; (g) gemengde treine of leë passasierswaens; (h) noodtreine wat na depots terug keer; (i) goedere treine; (j) los-lokomotiewe of motortrollies; (k) ballastreine. Les you are absolutely correct, in stating the Administration ran very smoothly. There were regulations for any possible occurrences and were carried out by, COMPOTENT proud servants, all knowing how and what to do, in carrying out their various duties. They were appointed on the vast knowledge they had obtained at the Colleges and the practical performance of their duties. No “Jobs for pals”. The chances of railways returning to former times is “ZERO”. However, we all have our fond memories, which we are regularly reminded of, by our small group of enthusiasts. Spoorweg groete, John en Jacque.
143 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
WIE BESLUIT WAT ‘N WEERMAG NODIG HET? Artikel deur Koos de Wet Dagsê manne. Hier is iets vir julle om om die braaivleisvure te bespreek – wie besluit regtig wat ‘n weermag werklik benodig en watter invloed (en mag) het die groot militêre maatskappye werklik? Hier volg my ondervinding van die mag en invloed van die “vested interests" in die VSA (wat nie onderskat moet word nie) en wat my ook laat terugdink het aan Krygkor se verkrygingsintriges tydens die PW tydperk en die invloed van die "belangegroepe" wanneer dit by die toekenning van groot projekte gekom het. Toe die oorlog in Irak in 2003 begin het was Bush en sy kabinet vas oortuig hulle gaan Saddam se gat goed skop binne ‘n paar kort weke en sou hulle hul eie man, Chalabi, aan bewind bring, gesteun deur miljuisende anti-Saddam Irakese wat net gewag het vir daardie oomblik en hoe goed kan ons nie onthou hoe George W op die vliegdekskip ingevlieg het in sy “bomber jacket” met Mission Accomplished op ‘n banier in die agtergrond nie. Die “shock and awe” oorlog was mos nou verby en Genl. Tommy Franks kan maar reg maak vir oorhandiging aan ‘n goedgesinde regering, ‘n spoedige onttrekking van Amerikaanse troepe uit Irak en dan welverdiende aftrede. “Job well done” en al sulke stories Maar kort hierna slaan die paw-paw die fan op groot skaal en begin die Humvees landmyne dwarsoor Irak aftrap en elke dag gaan dit rowwer soos die landmynontploffings (nou IED’s deur die Amerikaners herdoop) vinnig toegeneem het en die getalle sterftes en ernstig beseerdes vinnig gestyg het. Volgens Pentagon statistieke het in die omgewing van 1700 troepe in totaal uiteindelik in die IED-ontploffings omgekom en het honderde (ek glo baie meer gemeet aan die SAW ondervinding met landmynontploffings) ander ernstige beserings opgedoen en/of ledemate verloor! Terloops, ek kan net noem dat ek in laat 1998 ‘n voorlegging aan TACOM gedoen het vir ‘n kortafstand weergawe van die Bushmaster (wat ek vir die ADF ontwerp het) vir ‘n patrolliewerkprojek van hulle en ek is beleefd laat verstaan, “thanks, but no thanks” want die VSA het nie so n behoefte het nie en dit is onwaarskynlik dat so ‘n “capability” binne die voorsienbare toekoms deur die VSA weermag benodig sou word. Ja, well no fine en wat gebeur toe skaars 5 jaar later in 2003 toe Amerikaanse troepe letterlik uit hul skoene geblaas word in Irak? Sê maar niks nie…. As julle belangstel kan ek ‘n foto van hierdie kortasafstand Bushmasterontwerp plaas. Maar terug by my Humvee ondervinding. Teen laat 2003 word die Humvee nou beskou as ‘n “death trap” en die Amerikaners soek hoog en laag ‘n oplossing vir die Humvee IED- probleem. Troepe in Irak prakseer hul eie beskerming met plate wat hulle in plaaslike scrapyards van ou voertuie verwyder en aan die kante van Humvees vasbout edm om ten minste beskerming teen kleingeweervuur te bied. Sekretaris Rumsfeld word lelik deur ongelukkige troepe gekonfronteer en sy antwoord is dat jy oorlog toe gaan met dit wat jy het en die troepe murmureer op groot skaal. Intussen gaan die vervaardigers van die Humvee voort om hul eie beskermingspakette vir die Humvee te ontwerp (wat tot gevolg het dat die Humvee toe oorlaai word) en hoofsaaklik net beskerming gebied het teen kleingeweervuur. En die “blits deskundiges” in die VSA op die gebied van landmynbeskerming kom tot die gevolgtrekking dat die Humvee hoegenaamd nie mynbestand gemaak kan word nie en dis die einde van die storie. Intussen ontwerp ek ‘n unieke ombouing vir die Humvee wat ‘n tenkmynotploffing onder enige wiel kan verslaan sowel as onder die pens alhoewel die voertuig ‘n bietjie sal spring met so ‘n groot ontploffing, maar ten minste sou daar nie lewensverlies wees nie. 144 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
En hier begin my probleme. Die Humvee is ‘n sogenaamde “controlled item” (dit het Feb 2014 verander en nou kan mens hulle as surplus koop maar hulle moet in die VSA bly en mag byvoorbeeld nie op openbare paaie gebruik word nie) en ek kon nêrens een in die hande kry om die ontwerp en integrasie te toets en verfyn nie en die landmynbeskerming te toets nie. Ek kontak al wat ‘n Amerikaanse “armor company” is om die ontwikkeling saam met hulle in die VSA te doen maar nie ‘n enkele een is bereid om saam te werk nie want (1) daar is nie n amptelike behoefte (tender) nie en (2) is dit nie n feit dat die manne met die dik brille gesê het dit kan nie gedoen word nie? en (3) as die Amerikaanse “experts” se dit kan nie gedoen word nie, wie is ek om te dink ek kan dit doen? So weereens “thanks but no thanks”. Ek was steeds nie bereid om handdoek in te gooi nie want ek moet eenvoudig ‘n Humvee of twee (nuut of gebruik) in die hande kry en ek weet nie meer wie om te kontak nie en toe skryf ek onder andere aan die Kommandant van die Marines, die Hoof van die Joint Chiefs, Hoof van die VSA Army, Dr Gates - Sekretaris vir Verdediging, Senator McCain, Genl. Petraeus en nog n paar ander en ten laaste, selfs President Obama. En nie ‘n dooie word hoor ek terug van enigiemand nie. Niks, zilch, zero, boggerol. Intussen word daar voortgestoom met die multibiljoen dollar JLTV-program om ‘n opvolger vir die Humvee te kry (Oshkosh lek seker lippe af vir die biljoene $$ wat lê en wag) wat beter landmynbeskerming sal bied as die Humvee en dit gaan ‘n baie duur oplossing wees vir die Humvee IED probleem en is nie in my boek ‘n oplossing nie want baie van die take kan nog steeds deur die (baie goedkoper) Humvee gedoen word en in elk geval, nie almal hoef mynbestand te wees nie, maar nou ja, die “military industrial complex” is seker baie in hul skik met hierdie besluit. Maar daar is nog ander weermagte wat die Humvee gebruik en in die toekoms nog sal gebruik en hulle is ‘n mark vir my ontwerp en ek volg dit nou op. Wat ek met bogenoemde wil illustreer is dat terwyl mense nog besig was om te sterf niemand dit belangrik genoeg geag het om eers navraag te doen oor ‘n oplossing wat ek gehad het nie wat talle lewens kon gered het. Is dit hoe jy vir jou soldate omgee? Wonder of die families van Amerikaanse soldate wat in Humvee IED-ontploffings omgekom het of ernstige beserings opgedoen het so ongeïnteresseerd sou gewees het in iets wat baie lewens kon gered het nie. Ek wil nie politiek hierby nadersleep nie, maar is dit nie nog ‘n rede hoekom so baie mense vir Trump ondersteun in sy poging om die “establishment” en verdedigingsmaatskappye en “lobbyists” aan te vat nie en hul houvas op Washington en die Pentagon te breek nie? Hier is ‘n paar foto’s van hoe Humvees tipies lyk na IED-ontploffings en stem en oordeel vir julle self of my 2-man en 4-man landmynbeskermde Humvees nie ‘n groot verbetering op die standaard Humvee sou gewees het nie? Ten slotte, jy moet hare op jou tande hê om die groot militêre vervaardigers vandag aan te vat en hierdie besigheid is beslis nie vir sissies nie. 145 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Lekker dag almal en sien julle om die braaivleisvuur om lekker hieroor te gesels.
146 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
147 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
COULD THERE HAVE BEEN A BETTER BUFFEL? Article from Koos de Wet via Erika van den Bergh There have been many comments on these sites about the venerable Unimog 416.162 based Buffel which served the SADF so well, both criticizing a number of its characteristics as well as also lauding its many fine attributes. Yes, the Buffel is indeed no ordinary vehicle, loved and disliked in equal measure, but also widely respected at the same time so let's put the magnifying glass on this vehicle and take a closer look at it from its beginnings. • Would it not have been better to have had a lower centre of gravity and better stability? • Was it inclined to "roll" on its coil spring suspension? • Would a wider wheel track not have been better for stability? • Was the driver compartment cramped? • Would right hand drive not have been preferable? • Did it not have good cross-country mobility? • Did it save many lives? • Would a bit more power not have been useful? • Would a more spacious rear body not have been a great plus? The answer to all of the above is of course seemingly "'yes", so well may you then ask, why did this then not happen? A very simple 3-part answer 1. When the original enquiry for a "possible, one- time, small purchase" of 2 tonne vehicles was received in 1974 from "KTK", it was made very clear to us at UCDD that an order was not even certain and furthermore it was to be a onetime purchase with no more to follow because the "Nuwe Generasie Voertuie" were coming soon and anything else would be phased out including this potential purchase. Consequently "van die rak af" vehicles were required that could be delivered in fully built-up form to get them quicker because it was just a stop gap, urgent acquisition and no more. And this more than anything else ruled out getting the New Generation Unimogs (also available in right hand drive, more powerful and more capable) which had just gone into production. These were indeed discussed for the purchase, but I was told in no uncertain terms that the customer could not wait a few months to get them. 2. Then followed Op Savannah and suddenly two requirements became urgent: a. the "Nuwe Generasie Voertuie" would not be ready in time so more Unimogs were required ....... and quickly too! b. landmines were becoming a really serious problem and something had to be done to better protect the Unimog drivers and crew against landmine explosions. 3. Armscor were fixated on the "Nuwe Generasie Voertuie" that were going to be built at the Nissan owned Truckmakers facility and they were not going to sanction any further purchases of Unimogs or any further development of these vehicles. Period. So to summarise, the factual situation in mid-1976 after Op Savannah was the following: • Armscor were definite that no more Unimogs were going to be purchased • The Samil 20 was still under development and some years away from production and service • The Unimog 416.162 was already a "run out" model at the time of the "possible, one- time purchase" in 1974 and Daimler Benz understandably were not going to spend another cent on any further development of this product when as we had been advised, it had no future in the SADF. 148 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Any landmine protection development I was going to do therefore had to be on what existed and was in service and even that was not welcome as all the "old" products were going to be phased out anyway so I would be wasting my time as I was repeatedly reminded by Armscor. For UCDD (the importers and distributor of all Mercedes Benz products in South Africa at the time) by whom I was employed it was do or die time - either we do something to extend the life of the Unimog in SADF service and try to get new orders somehow or do nothing, pack our bags and simply "ride off into the sunset”. And that played a huge role in my decision to embark on the design and development of what became the privately funded Unimog 416.612 based Buffel eventually about which I have written previously. Which brings me to the 9 rhetorical questions I asked at the beginning of this post - in summary could there have been a better Buffel? Not really, given all of the above and to mangle a quote during the Iraq War from the late US Secretary for Defence, Donald Rumsfeld, we had to do the best we could with what we had available to us. • the drivers cab could not be made bigger or moved to the right side of the vehicle because of the limited space for it and the need to accommodate the full front wheel movement • the wheeltrack could not be widened on the 416.162 which would have improved stability (even though wider wheeltrack axles from the New Generation Unimogs were available) because the 416.162 was a discontinued model and development funds could not be spent on engineering new axles into it because its "life in the SADF was over" as we had been informed • both the far more capable and heavier U 1300L (130hp) and U1700 L (168hp) Unimogs in right hand drive were already available which would have allowed me to build a far more capable Buffel all round, but with only Samils to be bought in future that was of course not an option - see photo of Australian Army U1700L attached. • because the V-shaped rear body was already at the practical limit of how "shallow" the 'V' could be before a blast did more serious damage to the rear occupants it could not be made any "shallower" or lowered to significantly reduce the centre of gravity and improve stability in the process. • in any event, we were also not able to do any further development/ improvements because Armscor dishonestly and unlawfully simply took our Buffel design and handed it to Steelmobile to do some modifications and then produce the vehicles and to add insult to injury, also denied us any further access to the product we had created! • So, to summarize, the drivers cab could not be made any larger or more comfortable, the rear body could not be significantly lowered or made into a deeper 'V", the power could not be increased and axles with a wider wheel track could not be fitted because of the cost involved in upgrading a discontinued model when the customer had advised us that there would be no further purchases of this product. Notwithstanding all the comments about the Buffel, both bad and good, the following are incontrovertible facts: 1. The Buffel saved many lives at a time where there were no other blast and ballistically protected, high mobility personnel carriers available in the SADF and many Ops and patrols would have been difficult, if not impossible without the Buffels to transport the infantry safely at the time. 2. Whist the Buffel was a wholly, privately funded venture by 3 partners (UCDD, Busaf and Transerve), in spite of millions of Rands made available to both Truckmakers and the CSIR and being able to use our pioneering work on the Buffel and the lessons learnt as a basis from which to 149 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
start, none of their Samil 20 based developments were able to match the overall Buffel package later against the Project Sireb requirement - see attached excerpt from Heitman's book
3. If the Buffel was regarded as a high centre of gravity, unstable vehicle, it is worth looking at Armscor's Kiewiet 1 and the CSIR's Wildebees 1 Samil 20 based Buffel replacement candidates in the article and their high centres of gravity to see if they addressed this challenge any better. 4. The same applies to the Samil 20 based Rhino designed by Armscor - see attached photo 5. Whilst the stability of the Buffel was certainly not ideal, in overall terms as a package it is nevertheless is still quite a reasonably balanced design all round when compared with the Kiewiet 1 and Wildebees 1 for example - see attached photos 6. For a vehicle that by rights should not even have been created at all when the Unimog 416.162 on which it is based was due for phasing out "soon" in 1976, it went on to provide great service for many years afterwards whilst no Samil 20 based Buffel copies made it past small quantity, post prototype production in spite of many hundreds of thousands of Rands that had gone into these developments. So, what are the takeaways from all of the above? 1. Given everything that was going on at the time there was next to no chance of improving anything significantly on the original Buffel concept. 2. The New Generation Unimogs would have allowed me to design a significantly improved Buffel had we been able to use these Unimogs for conversion to "Super Buffels" 3. The Buffel was innovative and unique in so many respects that an exact replacement for it was never found in spite of many attempts to design a suitable replacement over many years. 4. Whilst even today, many still find it hard to stomach that the Buffel was actually the privately funded product of a group of stubborn and determined civilians (who were not prepared to take no for an answer and decided to proceed with a development in which they believed in the face of open hostility from Armscor personnel and lack of support from the SADF) it remains a fact that it was not a product designed by Armscor or the CSIR in response to a formal, planned Army requirement at all. 5. The fact that the Buffel came into existence at all was only due to luck and certainly not good planning by the SADF - if I had just accepted that no more Unimogs would be purchased in 1976 it is more than likely there would not have been a Buffel and who knows how this would have impacted operations in the Border War and how many more lives would have been lost without such a vehicle. To answer the 9 rhetorical questions at the beginning of this post, yes, a better, more powerful, more spacious, more stable Buffel with greater payload could theoretically have been designed because the various necessary building blocks for such a development were available, but as I have tried to illustrate above, given everything that was going on at the time that was simply not possible at all. So, in conclusion, yes, the Buffel had a number of annoying shortcomings, but weigh that up against not having had this non perfect capability when it was desperately needed and the many lives it did save and then pass judgment. And who suggested a vehicle must also look "pretty"?
150 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Long live the Buffel and bless everyone associated with her.
151 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
152 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
153 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
ABO: BITTEREINDER GENEESHERE Dr Arnold van Dyk (Bloemfontein)
154 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
155 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
156 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
157 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
158 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Dr Carel Gustavovich von Rennekampf
159 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Kol/Genl Maximov
160 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
161 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Dr Gideon Fourie
162 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
163 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
164 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
165 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Dr SJ van der Poel
166 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
167 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
168 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Dr Hero Tileman
169 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
170 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
171 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
172 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Dr Otto Schnitter
173 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Dr Aart Juriaanse
174 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
175 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Dr AM Neethling
176 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
177 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Dr Carl Menning
178 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Dr George Washington “Ben” Smith
179 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
• Anglo Boere-oorlog Ongekwalifiseerde Geneeshere
180 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
181 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
182 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
183 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
184 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
185 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
186 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
187 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
188 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
189 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
190 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
191 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
192 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
193 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
194 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
SOUTH AFRICANS’ COMMONWEALTH WAR CASUALTIES BURIED ACROSS THE WORLD: PART FOURTY FIVE Captain (SAN) Charles Ross (SA Navy Retired) South Africans took part in almost every theatre of war during both the First and Second World Wars. According to the Commonwealth War Graves Commission Casualty Data Base 7 290 (includes 607 unknown) First World War casualties and 9 986 (includes 84 unknown) Second World War casualties are buried in 1 207 cemeteries while 2 959 First World War and 2 005 Second World War casualties are commemorated on 48 memorials. This does not include the 1 750 members of the South African Native Labour Corps and the 306 from the South African Book of Remembrance, whose names are in the process of being added to the Commonwealth War Graves Commission’s Casualty Data Base. With South Africans having served far and wide, it is not surprising that you would find single or small group graves in cemeteries across the world. Here are some of those cemeteries where one or a tiny group of South Africans are buried. • BOULOGNE EASTERN CEMETERY - FRANCE Boulogne, was one of the three base ports most extensively used by the Commonwealth armies on the Western Front throughout the First World War. It was closed and cleared on the 27 August 1914 when the Allies were forced to fall back ahead of the German advance, but was opened again in October and from that month to the end of the war, Boulogne and Wimereux formed one of the chief hospital areas. Until June 1918, the dead from the hospitals at Boulogne itself were buried in the Cimetiere de L'Est, one of the town cemeteries, the Commonwealth graves forming a long, narrow strip along the right hand edge of the cemetery. In the spring of 1918, it was found that space was running short in the Eastern Cemetery in spite of repeated extensions to the south, and the site of the new cemetery at Terlincthun was chosen. During the Second World War, hospitals were again posted to Boulogne for a short time in May 1940. The town was taken by the Germans at the end of that month and remained in their hands until recaptured by the Canadians on 22 September 1944.
195 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Boulogne Eastern Cemetery contains 5,577 Commonwealth burials of the First World War and 224 from the Second World War. The Commonwealth plots were designed by Charles Holden. •
15 World War One South African casualties are buried in the cemetery.
•
GIBEON STATION CEMETERY - NAMIBIA The majority of the South African and German burials are the casualties of the battle of Gibeon which took place on 27 April 1915. Memorials to the Natal Light Horse and the German dead have been erected. • 33 World War One South African and six German casualties are buried in the cemetery.
•
JOHANNESBURG BRIXTON CEMETERY – SOUTH AFRICA During the Second World War, there was a large military wing in the Johannesburg General Hospital and military hospitals at Baragwanath and Cottesloe. The Baragwanath hospital handled a large number of casualties sent from the Middle East. Flying training under the Empire Air Training Scheme was conducted on a considerable scale from the Baragwanath airfield. Further to the south-west at Lenz was the largest ammunition depot in South Africa. Johannesburg (Brixton) Cemetery contains 124 Commonwealth burials of the Second World War and 153 from the First World War. • There are 140 World War One and 118 World War Two South African scattered Commonwealth war graves in the cemetery.
•
BARLIN COMMUNAL CEMETERY EXTENSION - FRANCE The extension was begun by French troops in October 1914 and when they moved south in March 1916 to be replaced by Commonwealth forces, it was used for burials by the 6th Casualty Clearing Station. In November 1917, Barlin began to be shelled and the hospital was moved back to Ruitz, but the extension was used again in March and April 1918 during the German advance on this front. The extension contains 1,095 Commonwealth burials of the First World War, 2 being unidentified. There are 63 French and 13 German burials including 2 unidentified. 196 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
The extension was designed by Sir Edwin Lutyens. • There are five World War One South African Commonwealth war graves in the cemetery. •
FAUBOURG D’AMIENS CEMETERY, ARRAS, FRANCE The French handed over Arras to Commonwealth forces in the spring of 1916 and the system of tunnels upon which the town is built were used and developed in preparation for the major offensive planned for April 1917. The Commonwealth section of the FAUBOURG D'AMIENS CEMETERY was begun in March 1916, behind the French military cemetery established earlier. It continued to be used by field ambulances and fighting units until November 1918. The cemetery was enlarged after the Armistice when graves were brought in from the battlefields and from two smaller cemeteries in the vicinity.
The cemetery contains over 2,650 Commonwealth burials of the First World War, 10 of which are unidentified. The graves in the French military cemetery were removed after the war to other burial grounds and the land they had occupied was used for the construction of the Arras Memorial and Arras Flying Services Memorial. The adjacent ARRAS MEMORIAL commemorates almost 35,000 servicemen from the United Kingdom, South Africa and New Zealand who died in the Arras sector between the spring of 1916 and 7 August 1918, the eve of the Advance to Victory, and have no known grave. The most conspicuous events of this period were the Arras offensive of April-May 1917, and the German attack in the spring of 1918. Canadian and Australian servicemen killed in these operations are commemorated by memorials at Vimy and Villers-Bretonneux. A separate memorial remembers those killed in the Battle of Cambrai in 1917. The adjacent ARRAS FLYING SERVICES MEMORIAL commemorates more than 1,000 airmen of the Royal Naval Air Service, the Royal Flying Corps, and the Royal Air Force, either by attachment from other arms of the forces of the Commonwealth or by original enlistment, who were killed on the whole Western Front and who have no known grave. During the Second World War, Arras was occupied by United Kingdom forces headquarters until the town was evacuated on 23 May 1940. Arras then remained in German hands until retaken by Commonwealth and Free French forces on 1 September 1944. The 1939-1945 War burials number 8 and comprise 3 soldiers and 4 airmen from the United Kingdom and 1 entirely unidentified casualty. Located between the 2 special memorials of the 19141918 War is the special memorial commemorating an officer of the United States Army Air Force, who died during the 1939-1945 War. This special memorial, is inscribed with the words "Believed to be buried in this cemetery". In addition, there are 30 war graves of other nationalities, most of them German. Both cemetery and memorials were designed by Sir Edwin Lutyens, with sculpture by Sir William Reid Dick. •
There are 60 World War One South African Commonwealth war graves in the cemetery.
197 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
PASSING OF SERGEANT WALTER NXUMALO (PLESSISLAER) Col Logan Govender It is with a sad and heavy heart that we learnt of the sudden passing of our dear Sergeant M Walter Nxumalo on Thursday 7 October 2021. He was affectionately known a uBabaNxumalo as he was a likable and a very friendly person. He was a live wire amongst the retired members with his jovial manner. We acknowledge that our Dad is gone to be with the Lord; “… absent from the body and to be present with the Lord.” uBaba was born on the 26 of May 1940 at Wartburg, KZN. His late Dad was a prominent member of that community and being concerned about the education of the youth in that area, he kindly donated a piece of ground to enable the authorities to build a school on it. It was named after him as the “Martin Nxumalo Secondary School”. Walther joined the Prison service in 1960 and served at the Old Burger Street Jail before he was transferred to Durban Central Prison in 1961, thereafter he was sent to Richmond in 1962. He joined the SA Police in 1963 because he wanted to serve and protect the citizens, he also wanted to be hands-on and be in the battlefield. That was his passion hence he served with integrity and honour. On 8 April 1972 he married the love of his life, the beautiful Ntombi Virginia. Virginia was a school teacher. They have 5 children. He was first stationed at Loop Street and then moved to Plessislaer police station where he retired in 1993. Logan Govender: “He was a respected policeman at Plessislaer and also amongst the community. He won’t hesitate to walk into an explosive situation in an attempt to bring about calm and peace.” uBaba your kindness, goodness and light heartedness is going to be missed. Thank you for serving us. I will miss you and the sweets you always gave me. Thank you for having served so faithfully and diligently. “Death is the destiny of everyone; the living should take this to heart” (Ecclesiastes 7:2). Death reminds us of the brevity of life and that we only have a certain amount of time to live and love well. It loosens our grip on some of God’s good gifts—such as money, relationships, and pleasure—and frees us to enjoy them in the here and now as we store up “treasures in heaven, where moths and vermin do not destroy, and where thieves do not break in and steal” (Matthew 6:20). I wish to convey my deepest sympathy and condolences to uMaNxumalo and family. Hamba Kahle uBaba! Finally, Sir, we salute you. Ukuhlonipha. May your soul RIP.
198 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
POLICE INTERNATIONAL
1922: FIRST LADY IN THE FBI: SPECIAL AGENT ALASKA P. DAVIDSON Wikipedia From Wikipedia, the free encyclopaedia Alaska Packard Davidson
Born
Alaska Packard March 1, 1868 Warren, Ohio
Died
July 16, 1934 (aged 66) Alexandria, Virginia
Occupation
FBI special agent
Spouse(s)
Ephraim B. McCrum (m. 1893) James B. Davidson (before 1910–1929, his death)
Alaska Packard Davidson (March 1, 1868 – July 16, 1934) was an American law enforcement officer who is best known for being the first female special agent in the FBI. Personal life Davidson was born in Warren, Ohio, on March 1, 1868, to Warren and Mary Elizabeth Doud Packard.[1] Her two brothers, James Ward Packard and William Doud Packard, founded Packard, an automobile manufacturer later taken over by Studebaker. Little is preserved about her personal life, except that she only had three years of public schooling and no university education and that she had one child, Esther, who died in 1902. She was married 199 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
twice, first to Ephraim B. McCrum Jr. in 1893. In 1910 and 1920, the United States Census lists her husband's name as James B. Davidson. In 1930, her marital status is listed as "widowed". She died on July 16, 1934, at the age of 66. Work at the FBI On October 11, 1922, at age 54, Davidson was hired by director William J. Burns to work at the Bureau of Investigation (the former name of the FBI) as a special investigator; she was the first female special agent. Trained in New York City, she was later assigned to the Washington, D.C. field office. Her starting salary was $7 a day plus $4 when traveling. The Bureau was interested in hiring female agents to work on cases related to the Mann Act, which aimed to combat interstate sex trafficking. However, since she was considered "very refined", the order was given that she wasn't to be put on "rough" cases. This, combined with her limited schooling, meant that she was considered to be of limited use when it came to prosecuting such crimes. During her work at the Washington field office, she was also involved in a case against another agent who was selling classified Department of Justice information to criminals. After J. Edgar Hoover became acting director of the Bureau in 1924 following the Teapot Dome scandal, he asked for Davidson's resignation when the Special Agent in Charge at the Washington field office reported that he had "no particular work for a woman agent". She resigned on June 10, 1924. Only three women became agents in the 1920s and, with the resignation of Davidson and fellow agent Jessie B. Duckstein in 1924 and Lenore Houston in 1928, the FBI had no female agents between 1929 and 1972. In popular culture Davidson's mention as the first female FBI agent by the character Lana Kane in the episode titled "Waxing Gibbous" of the TV series Archer: Dreamland has been noted by The A.V. Club as an example of the show's habit of using obscure references. https://en.wikipedia.org/wiki/Alaska_P._Davidson (Accessed 11 Oct 2021)
1972: DAMES WEER IN DIE FBI HBH Op 17 Julie 1972 is die eerste twee dames Joanne Pierce (Misko) en Susan Roley (Malone) as spesiale FBI-agente ingesweer en begin met hul moeisame opleiding. Teen die einde van 1972 sou 11 vroue ingesweer word. In 1978 sou die spesiale agent Christine Karpoch (Jung) die eerste vroulike vuurwapeninstrukteur word - en sy sou die gesogte perfekte telling op die FBI's praktiese pistool skietbaan behaal. In 1985 word Robin Ahrens, tragies genoeg, die eerste vroulike agent wat tydens haar pligte vermoor is. In 1990 is twee spesiale agente Susan Sprengel en Helen Bachor onderskeidelik na Londen en Montevideo, Uruguay, gestuur om die eerste plaaslike vroulike assistente van die FBI te wees.
200 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
In 1992 word spesiale agent Julianne Slifco die eerste vroulike attaché, aan die hoof van die VSA se buitelandse kantoor in Wene. En Birdie Pasenelli het die eerste vroulike spesiale agent geword wat toesig gehou het oor die Anchorage Field Office. Sy word later die eerste vroulike assistentdirekteur by die hoofkwartier, in beheer van die afdeling Finansies. In 2001 word spesiale agent Kathleen McChesney die eerste vrou wat die rang van uitvoerende assistent-direkteur behaal. Dames is vandag hoof van die veldkantore, waaronder die grootste in die Buro - New York. Hulle werk as vuurwapeninstrukteurs en op alle ander spesialiteitsvelde. Hulle lei hoofafdelings en buitelandse kantore. Hulle is uitstekende agente wat toevallig net vroue is. https://www.fbi.gov/news/stories/celebrating-women-special-agents-part-1
KLEINZEE Kol Louis Langenhoven
201 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
FEMALE PRISONER OF WAR: REBA Z. WHITTLE Wikipedia From Wikipedia, the free encyclopaedia First Lieutenant Reba Zitella Whittle (August 19, 1919 – January 26, 1981) was a member of the United States Army Nurse Corps during World War II. She became the only American military female prisoner of war in the European Theater after her casualty evacuation aircraft was shot down in September 1944. Biography: Background and military service Whittle was born in Rocksprings, Edwards County, Texas, and studied at North Texas State College, before attending the Medical and Surgical Memorial Hospital School of Nursing in San Antonio. After graduating Whittle enlisted in the Army Nurse Corps on 10 June 1941 at Fort Sam Houston. With the rank of second lieutenant, she was assigned the Station Hospital at Albuquerque Army Air Base, New Mexico, where she served as a general duty ward nurse, later being transferred to Mather Field, Sacramento, California. On August 6, 1943, Whittle was accepted by the Army Air Forces School of Air Evacuation to train as a flight nurse. She arrived at the school at Bowman Field, Kentucky, in September. The six-week course was designed to make the nurses largely self-sufficient during the flight, and they were trained to treat pain, bleeding and shock, attending to patients in the absence of a physician. Whittle graduated with excellent grades on November 26, 1943, and on January 22, 1944, she departed for England aboard the RMS Queen Mary with 25 other flight nurses of the 813th Medical Air Evacuation Transport Squadron. The 813th MAETS was initially based in RAF Balderton, Nottinghamshire, and later at RAF Grove, Oxfordshire. Between January and September 1944 Whittle flew on 40 missions logging over 500 hours flight time. Prisoner of war
World War II U.S. Army Air Forces flight nurse badge On September 27, 1944, Whittle left England on a mission to collect casualties from Advanced Landing Ground A-92 at St. Trond, Belgium. However, her C-47 was hit by German flak and crashed about 4 km (2.5 mi) outside Aachen, having apparently strayed far from its intended route, as Aachen and St. Trond are 70 km (43 mi) apart. The aircraft usually carried military supplies and sometimes troops on the outward flight, and then casualties on the return, so were not marked with the red cross. In the crash, Sergeant Hill, her surgical technician, was wounded in the arm and leg, one of the pilots was killed, the other badly hurt, and Whittle herself suffered from concussion, and injuries and lacerations to her face and back. The crew crawled from the wrecked and burning aircraft and were captured by German soldiers. They were taken to a nearby village and treated for their immediate injuries, then driven to a hospital nearby where a German doctor told Whittle that it was "Too bad having a woman as you are the first one and no one knows exactly what to do."
202 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
The crew was then taken to Auswertestelle West ("Evaluation Office West"), the main Luftwaffe interrogation center at Oberursel, just to the north of Frankfurt. Whittle was separated from the rest of her crew and lodged at the nearby Hohemark Hospital, part of Auswertestelle West designed to provide immediate aid for wounded prisoners. On October 6, she was transferred to Reserve Lazarett IX-C(a) at Obermaßfeld. This was a military hospital run by British medical staff for Allied POWs, part of Stalag IX-C. On October 19, she was moved to another POW hospital, IX-C(b), at nearby Meiningen, where she worked with burns patients and at the rehabilitation center for amputees. After several weeks she was seen by representatives of the International Committee of the Red Cross, who notified the State Department, and began to negotiate her release. Whittle was eventually repatriated, leaving Stalag IX-C on January 25, 1945. She was transported by train to Switzerland along with other prisoners who were being returned on medical or psychiatric grounds, then flew back to the United States. Return to the U.S. On February 7, 1945, Whittle received the Purple Heart for the injuries she received during the crash, and on the 17th was awarded the Air Medal, "For meritorious achievement while participating in aerial flights...in unarmed and unarmored aircraft." On March 2, she was promoted to first lieutenant. After a medical assessment and treatment at the Walter Reed Hospital, Washington, D.C., and Brooke General Hospital, San Antonio, she was given 21 days convalescent leave. On May 11 she returned to duty, and a week later was sent to the Army Air Forces Redistribution Station No.2, at Miami Beach, Florida, where after another medical assessment her flying status was suspended on the grounds of recurrent headaches. Whittle served as a ward nurse at the AAF Regional and Air Debarkation Hospital, Hamilton Field, California, from June 15, 1945. On August 3, 1945 she married Lieutenant Colonel Stanley W. Tobiason at Hamilton Field, and then applied to be released from active duty. On August 31, 1945, she appeared before a Disposition Board which determined her to be fully qualified for military service. Her orders stated, "Relief from Active Duty is not by reason of physical disability." She was discharged on January 13, 1946. Post-war life Whittle continued to suffer from an assortment of physical and psychiatric problems. She sought compensation from the Veterans Administration, and in 1950 began a series of appeals for military medical retirement. Despite diagnoses of post-traumatic encephalopathy, chronic severe anxiety reaction, and early lumbosacral arthritis, her appeals were denied. Finally, in January 1954 the Army Physical Disability Appeal Board agreed that she was relieved from active duty by reason of physical disability, and thus eligible for retirement pay benefits, but as her disability was not "combat incurred", it was backdated only to the time of her application, April 1952. Her retroactive pay amounted to $3,780. After another review of her case an additional $999 was added. Had she received retroactive pay from the date of her discharge in 1946 it would have totaled $13,760. In 1960 she appealed for the full amount of retroactive pay, but this was rejected. Whittle made no further attempts to pursue her case. She and Colonel Tobiason had two sons, one of whom became a Naval Aviator and served in Vietnam. Reba Whittle Tobiason died of cancer on January 26, 1981. In April 1983, Colonel Tobiason wrote to the Department of the Army following the announcement of the honoring of the Army and Navy nurses captured and imprisoned by the Japanese, which stated that the Department of Defense and the Veterans Administration knew of no other American military women to have been taken prisoner. On September 2, 1983, Reba Z. Whittle was finally given official prisoner of war status. In 1997, she was posthumously awarded the Prisoner of War Medal. https://en.wikipedia.org/wiki/Reba_Z._Whittle
203 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
THE MOSCOW RULES The Moscow rules are rules-of-thumb said to have been developed during the Cold War to be used by spies and others working in Moscow. The rules are associated with Moscow because the city developed a reputation as being a particularly harsh locale for clandestine operatives who were exposed. The list may never have existed as written. The rules Agent Tony Mendez wrote: Although no one had written them down, they were the precepts we all understood for conducting operations in the most difficult of operating environments: the Soviet capital. By the time they got to Moscow, everyone knew these rules. They were dead simple and full of common sense. In the International Spy Museum in Washington, D.C., the Moscow Rules are given as: • Assume nothing. •
Never go against your gut.
•
Everyone is potentially under opposition control.
•
Do not look back; you are never completely alone.
•
Go with the flow, blend in.
•
Vary your pattern and stay within your cover.
•
Lull them into a sense of complacency.
•
Do not harass the opposition.
•
Pick the time and place for action.
•
Keep your options open.
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Moscow_rules - accessed 11 Oct 2021
204 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
VAN DIE REDAKSIE
• AO JOHNNIE COETZEE
Ek was bevoorreg om ‘n aantal foto’s van AO Johnnie Coetzee te bekom. Sy skoonseun het die foto’s vir my gestuur. Sers J Coetzee was gedurende 1964 die troepsersant van Troep 15 (Berede) terwyl Sers Tulleken Troepsersant van my troep was, nl Troep 7 (Berede). Die Nongqai is die maand al propvol – so ons gaan die foto’s aanstaande maand plaas. Indien iemand dal nog foto’s en staaltjies het, geliewe dit vir my te stuur.
• OOGGETUIEVERSLAE VAN TERREURDADE GESOEK Help asseblief: So baie van ons lede en lesers was ooggetuies van terreurdade gedurende die rewolusionêre oorlog. Ons is op soek na ooggetuieverslae van ons oudlede. En statistiek. Soos die ou Anglo Boere-oorlog wat meer as 100 jaar gelede plaasgevind het, steeds interessant bly – so het ons rewolusionêre-oorlog van 16 Des 1994 tot 1994 geduur – selfs na die bekende “2 Februarie 1990”-toespraak van mnr FW de Klerk het die stryd eintlik feller voortgeduur veral tussen die ANC en Inkatha en tussen “Hostel dwellers” en “Residents”. Op die foto is majoor Dolf Odendaal nadat ‘n handgranaat na hom gegooi is.
205 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
EP. 4: EX AFRICA SEMPER ALIQUID NOVI Dr. Willem Steenkamp Die betrekkinge wat in die begin-negentigs met Swart Afrika aangeknoop is (na die isolasie-jare se heftige politiekery) het veral gefokus op die uitbou van ekonomiese bande. Ons wou aan hulle verkoop, en hulle aan ons. Van alles. En pligsgetrou het ons diplomate al wat land is besoek, hoe klein die ekonomie ook al. Skou gaan hou van ons produkte en ons toeriste-aantreklikhede. Terselfdertyd ook oë oop gehou vir winskope van daar, en ook vir gedeelde belange (bv. waar hulle belangrike Suid-Afrikaanse bedrywe soos diamante, goud en ander metale en minerale kan impakteer, of waar ons ons kundigheid en dienste kan verkoop). Soos ons in die laaste episode gesien het, kon die Sentraal-Afrikaanse Republiek nou nie eintlik met die kontinent se ekonomiese swaargewigte meeding nie. Maar tog – dit is byvoorbeeld ryk aan diamante (sodat ongereguleerde sluikhandel ons eie beheer van die wêreldhandel sou kon skaad). Daar’s waardevolle hardehout (nie die “hardehout” wat mens met Coca Cola sluk nie, maar die meubelmaak-soort) wat ons eie land maar skaarste aan het. En dan is dit ‘n groooot stuk aarde, waaronder baie metale en minerale verskuil lê. Hierdie episode gaan draai maak by van die ervaringe wat ek gedurende die middel-negentigs op gereelde besoek daar in die S.A.R. beleef het, as die Nuwe Suid-Afrika se eerste ambassadeur na sg. Swart Afrika. Met skou-bou wat so lekker gees vat dat ons en die plaaslikes laatnag slang-maak met ons Zoeloe-dansers deur Bangui se stof-strate. Hardehout in situ gaan uitkyk in die tropiese bos, tussen die pigmeë. En “struikrowers” trotseer om goud- en ystererts-neerslae te gaan bespied saam met ons destydse hoof van die Geologiese Opname. Lekker interessante, avontuurlike wedervaringe – nou nie komies-snaaks (soos met die eerste episode se rooimiere wat pad gevat had na die “ambassadeursbal” nie), maar beslis baie “anders” as die normale idee van diplomasie. Gewis nie die dikwels protokol-verstrikte bestaan van die tipiese wêreldstad-diplomaat nie. Bangui, die hoofstat van die S.A.R., lê aan die Ubangi-rivier, waar dié die grens vorm met die Demokratiese Republiek van die Kongo. Dis dus heel Suid, in die tropiese woud-gedeelte (verder noord word dit savanna, met olifantsgras wat skof-hoogte met sy naamgewer staan). Synde dat ons nie ‘n voltydse ambassade in die S.A.R. aangehou het nie, moes ek gereeld maar vanaf Libreville in Gaboen (waar ons residensie was) “wyksbesoek” gaan doen in die ander vyf lande van my gemeente, waaronder dan die S.A.R. as die mees westelike een. Darem baie goeie vriende daar gehad – sleutel-kontakte, soos die rektor van die mediese skool vir die hele streek, wat deur die Franse daar in Bangui gevestig is (die lande daaromheen was almal deel van die Frankofonie). Onthou nog goed hoe hy, self ‘n Afrikaan, een aand doodmoeg en gefrustreerd tuisgekom het na ‘n sitting van die universiteit-senaat (sy vrou het vir my en ons 1e Sekretaris, Kenny Pedro, vir ete oorgenooi gehad). Hy kon nie glo wat sy mede-professore daardie dag probeer deurforseer het deur die senaat nie: die grootste politieke molesmaker onder die studente het ook uitgestaan as die 206 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
swakste student, wat al ‘n oud-stryder op kampus was. Om van hom as steurnis ontslae te raak, wou die ander dosente dat hy gegradueer word (as mediese dokter!) ongeag sy skrikwekkende onbekwaamheid om in Hippokratus se spore te wil loop. Gelukkig het ons vriend as rektor ‘n stokkie daarvoor kon steek. Maar dit het hom egter bepaald nie gewild gemaak nie... Ewenwel, een van die ekonomiese kontakte daar aan die begin in 1993, was die skoonseun van die destydse president André Kolingba (soos dit nou maar altoos op ons vasteland blyk te gaan). Sy belang was die uitvoer van waardevolle tropiese hout. Só vat hy toe vir my en Kenny om sy woudkonsessie ten Weste van Bangui te gaan besigtig. Die reis was heel leersaam, t.o.v. die geografie en ook die politieke geskiedenis – so ‘n ent buitekant die stad het ons verby gery by die enorme villa van die berugte self-gekroonde “keiser” Jean-Bedel Bokassa. Dit was leeg en vervalle, want niemand wou daar intrek nie, omrede die bygelowe gebore uit die gru-verhale van lyke van opponente wat Bokassa glo daar in sy spens se koelkamer gehang het, vir opdis by sy feesmale... Die rit self het ons gou van die gebaande weë (waarvan die S.A.R. maar weinig had) weggeneem, die bos in. Al nouer en nouer. Twee-spoor met die middelmannetjie wat kort-voor-lank middelman en uiteindelik middelknewel word. Totdat ‘n omgevalle boom ons weg versper. Gelukkig kom daar net op daardie moment ‘n groepie pigmeë uit die woud te voorskyn, wat met hulle pangas korte mette kon maak van die versperring. En hulle nooi ons toe na hulle kampplek in ‘n skoongekapte klaring in die bos, daar naby. Nou hierdie was nie “pigmeë vir toeriste” nie, maar die ware ouvolkies van Sentraal-Afrika se diepste, donker woude. Nomade, wat woon in tydelike tak-skuilings. Laag – dié hutte staan maar so heup-hoogte by ons gewone mense. Kort mensies, wat nogal baie trek (wat postuur betref) op ons Suider-Afrikaanse Boesmans, alhoewel hulle baie swart van vel is. Daar en dan word ek en Kenny toe ingesleep by ‘n tradisionele dans wat hulle vir ons doen, toe hulle hoor wie ons is (nie dat hulle enige idee sou hê van Suid-Afrika nie, maar hulle het gesnap dat ons darem nou nie sommer hier-jy’s was nie). Die dans was ook baie op die Boesman-patroon: so slang-formasie in enkel-gelid agter mekaar aan, skuifel-voet in ‘n kring, op maat van ‘n veltrom en met so ‘n eentonige dreun-sang. Ons het elkeen ‘n gordel gevleg van boom-bas omgekry, met ‘n pluimstert van blare oor die agterstewe. Dus, net soos hulle gedra het as tradisionele kleding – kyk die voorbeeld van die oumatjie, rug-kant na ons op die foto, met haar welige blaar-dos. (Ek en Kenneth het diplomatieke immuniteit gepleit toe hulle wou hê dat ons van ons Westerse klere ontslae moet raak!). Verseker is daar nie baie ander Suid-Afrikaanse ambassadeurs wat kan konstateer dat hulle met pigmeë in die reënwoud van Sentraal-Afrika gedans het nie! Nog ‘n epogmakende dans-sessie het laatnag gevolg op ‘n skou wat ons in Bangui gehou het om Suid-Afrika se nasionale dag te vier en van ons uitvoer-produkte en kultuur ten toon te stel. Vir dié geleentheid het ons ‘n Zoeloe-dansgroep uit KZN laat opvlieg Bangui toe. Nou is dit só dat Bangui nie eintlik ‘n Mekka is of was vir internasionale “live shows” nie, sodat man en muis ons kultuuraand (wat gratis was) wou bywoon. Gelukkig was die hoof van die Franse kultuursentrum (wat ‘n lekker ruim ouditorium had) Suid-Afrika baie goedgesind – hy was ‘n rugby-fanatikus – en het hy die
207 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
geriewe vir ons beskikbaar gemaak, so ietwat tot die argwaan van die ander Franse by hulle ambassade daar, wat ons natuurlik as kompetisie gesien het vir hulle handelsmonopolie. Dit self het tot ‘n amusante insident gelei. Ek was kwalik veertig, dus energiek en vol van tipiese Suid-Afrikaanse spanwerk-gees. Ons kon nie die ambassade in Libreville prakties onbeman laat nie, gevolglik het ek maar net ‘n handvol kollegas saam gehad om alles opgestel te kry. Dus het ek saam gewoel en gewerk om die verhoog-dekor op te sit. Terwyl ek daar bo op ‘n leer staan, met das en baadjie afgegooi en hamer in die hand, kom die Fransman van die kultuursentrum daar verby en sien my. Onmiddellik verkneukel hy hom toe behoorlik, en pleit dat ek net so moet vasstaan – hy’s nóú terug. Hy’t sy woord gestand gedoen, want in ‘n oogwink was hy weer daar, met sy kamera in die hand om my af te neem – want, seg hy: nog nooit het hy ‘n ambassadeur gesien wat op ‘n leer staan en self timmer om dinge reg te kry nie, en dit wou hy darem vir die spul daar by die ambassade gaan wys (wat my laat begryp het dat hy ook maar nie veel ooghare vir sy dilettant diplomaat-kollegas gehad het nie!). Hy’t toe ook woord gehou en vir my ‘n afdruk van sy foto laat kry (hier langsaan). Maar terug na die Zoeloe-opvoering. Dat dit ‘n reuse sukses was, is om dit sag te stel. Die skare is meegevoer deur die mars-ritme en die aanskoulikheid van die krygsdanse. Keer op keer moes die manne “encore”. En toe dit sluit-tyd word vir die kultuursentrum, is ons daar uit, so aan’t slang-maak die stofstrate in. Met ons impi vooraan, versterk deur ons klompie van die ambassade, en ‘n yslike sleepsel plaaslikes wat die ritme aangevoel het en ewe hoog knie lig en voete stamp. Omtrent soos die verhaal van die fluitspeler van Hamelin, word die sleepsel wat agterna dans net al groter. Sodat ons Zoeloe-impi met sy geesdriftige gevolg, sekerlik daardie nag die S.A.R. sou kon oorgeneem het (as hulle wou). Die ander ding waarvoor Suid-Afrika natuurlik goed bekend was, was ons mynbou-vaardigheid. Dus was die Sentraal-Afrikane baie gretig om moontlike samewerking te ondersoek, en het ons diengevolg gereël dat Dr. Uys, die hoof van die Geologiese Opname (broer van die rolprentmaker Jamie Uys), kom besoek aflê in ons streek. Hy was ‘n aangename metgesel op die ekskursie na die S.A.R. Die skaarsgeit aan gereelde vlugte soontoe, het gemaak dat ons twee die naweek daar sou moes oorstaan. Die nuwe president, Ange-Felix Patassé, het ‘n Frans-Viëtnamese adviseer gehad vir mynbou-sake. Hy het toe aangebied om die Sondag uit te ry met ons Noordwaarts, die grasvlaktes in, na goud- en ystererts-neerslae wat glo van hoogstaande gehalte was. Soos dit nou maar te dikwels in ons geweste gaan, het ons ietwat later as beplan eers in die pad kon val (egter nie die twee Suid-Afrikaners se skuld nie!). Die Fransmannetjie het egter gemeen ons sou dit gerieflik soontoe en terug kon maak, voor donker. Met hom agter die stuur van die Toyota Hilux dubbelkajuit-bakkie, begin ek algou agterkom dat hy nie regtig baie bekend is met die 208 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
omgewing nie – hy lei ons nou maar op hoor-sê, en tel die kilometers af na waar ‘n prospekteer-pad links uit die grondpad waarop ons was, sou afdraai na die “Ysterberg”, met die goud glo in die stroompie wat neffens dit verbyvloei (‘n Franse maatskappy het ‘n paar jaar tevore prospekteerwerk daar gedoen, en vir die doel ‘n pad geskraap). Toe ons na sowat drie ure se nier-skud op die sinkplaatpad, uiteindelik (in die middel van nêrens, met geen siel in sig) by die punt kom waar die prospekteerpad moes wees, was daar nie veel meer daarvan te sien nie – daarvoor het die snelgroeiende olifantsgras gesorg. Ons wou egter nie onverrigte sake omdraai nie, en ons kon sien dat mens wel die pad se loop sou kon volg deur op die baan te bly wat destyds deur die bome heen oopgestoot is (die bome het nog nie weer terug gegroei gehad nie). Ek moes dus as navigator oog hou op die Bakkie in olifantsgras (foto op Bioko-eiland, Golf van boom-lyn horison aan weerskante en Guineë) deurlopend koersaanpassings laat hoor, sodat die Fransman die bakkie in die middel van die eensmalige pad-baan kon oplyn, terwyl hy oog hou direk voor hom op die olifantsgras, waardeur ons ‘n weg moes oopstoot met die bakkie. Die hele proses het natuurlik ietwat stadiger verloop as verwag, sodat ons eers laatmiddag by ons bestemming aangekom het en Dr. Uys bietjie kon prospekteer. Alles het baie belowend gelyk, behalwe vir die realiteit dat die Ysterberg met sy wonderlike hoë inhoud, ongelukkig duisende myle van die kus af was, letterlik in die middel van die kontinent, sonder treinspore of eens paaie waarlangs die erts uitgevoer sou kon word. Op hierdie stadium het die Frans-Viëtnamees se bravado saam met die son begin sak, en het hy al hoe angstiger begin aanjaag aan ons, met rillerverhale van hoe gevaarlik dit is om daar in die platteland blootgestel te wees as die duisternis neerdaal. Struikrowery was glo die in ding... Dit was al sterk skemer toe ons terug begin koers kry, al langs ons eie spoor van platgetrapte gras, op die sowat ‘n uur se ry terug na die grootpad. Daar op die ewenaar is die skemer van korte duur, en kort voor lank was dit toe ook goed donker, met net die bakkie se ligte wat ons help om koers te hou. Met die grootpad nog ‘n goeie ent weg... En daar sien ons dit toe! ‘n Stel ligte wat van voor af aankom, van die grootpad se kant af, reg na ons toe... In dieselfde spoor wat ons vroeër getrap het (en wat aangedui het dat ons die eerste voertuig was wat in jare daarlangs gekom het). So – wat soek ‘n ander voertuig daar? Struikrowers! Dis die eerste en enigste gedagte wat ons vriendjie agter die stuur dadelik te binne skiet, en allermintiglik sy Sondag vir hom bederf (en bes moontlik sy netjies-geparsde safaripakkie ook). Dit babbel in Frans en Viëtnamees en die beheer oor die stuur raak al skrapser, soos die voet al swaarder begin weeg op die lepel. Stop wil hy nie stop nie, sodat hy skraps teen die ander bakkie verbyskuur, terwyl dié se passasiers naarstigtelik beduie. Al wat hy sien is dat hulle masjiengewere het, wat hom natuurlik finaal in sy vermoedens versterk. Ek probeer nog beduie dat ek meen dat hulle uniforms dra, maar niks dring in nie. Veral nie toe hy in die spieël sien dat die ander bakkie ‘n ommekeer gemaak het en ons gedetermineerd aan’t agternajaag is. Met sy oë nou meer op die spieëls as op die spoor voor hom, en ons bakkie wat oopketel getrap word, sien ek dat ons besig is om letterlik die spoor byster te raak. Protesteer of vermaan help egter nie. Totdat die grys vorm van ‘n omgevalle boomstomp skielik in die ligte voor ons opdoem, te na om betyds te kan stop. En ons neuk vierkant daarin vas... ‘n Puntige, stewige stuk tak wat van die stomp af uitsteek het deur die voorste rooster geboor, die enjinruim in. Voor ons veel kon doen om die skade te probeer bepaal of herstel, was die ander bakkie op ons. En ons bestuurder spoorloos, die duisternis in, verdwene tussen die lang gras... “Monsieur l’ambassadeur! Monsieur l’ambassadeur!”. 209 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Dit was toe ‘n eenheid van die S.A.R. se presidentswag, wat deur ‘n verontruste pres. Patassé gestuur is om ons te begelei, na hy gehoor het dat sy voortvarende adviseur ons alleen na die Ysterberg genooi het sonder om werklik die plek te ken of te weet hoe lank dit gaan vat. Genadiglik het die tak net mooi tussen die verkoeler en die lig ingesteek, sonder om enige saakmakende skade aan te rig. Ons kon toe die terugreis voortsit, na ons bestuurder ewe skaapagtig uit die duisternis te voorskyn gekom het. Nou kyk, so ‘n avontuur in die duisternis gee nuwe betekenis aan “donker” Afrika (‘n begrip wat, danksy ESKOM, ook al ‘n paar nuwe betekenisse gekry het). Europa kan sekerlik ook moeilik wees. ‘n Mens se eerste in-dons van agter die stuur van jou nuwe verkeerde-hand motorkar, in die rouletterondomtalie in om die sirkel wat die Parysenaars die Etoile noem (die Arc de Triomphe) is byvoorbeeld nogal ontsenuend. Maar dis ‘n vulletjie in vergelyking met wat in midde-Afrika alte maklik kan gebeur. Dus – al is jy ‘n diplomaat – bly dit waar: Afrika is nie vir sissies nie!
HUMOR IN UNIFORM …. VALS R20 NOTE Brig Theo Kleynhans Die drie swendelaars wou met eenslag sommer baie geld maak en besluit om hulle eie geld te druk. Vals geld natuurlik! Hulle het egter al gesien dat orals waar hulle ‘n een honderd of twee honderd Rand noot aanbied, word die ding voor ‘n blou lig gehou en kyk die ontvanger van die noot of daar ‘n watermerk op is en of die noot nie dalk vals is nie. So besluit hulle dat ten einde die gekykery uit te skakel, gaan hulle twintig Rand note druk. Almal aanvaar ‘n R20 noot voor die voet. Hulle koop die nodige drukpers, papier en ink wat hulle vir die joppie nodig gaan kry.
210 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Hulle stel alles reg op en gaan huis toe. Die masjien gaan mos nou die hele nag deur twintig Rand note druk en as die son opkom is hulle skatryk. Soos die noodlot dit wou hê was een van hulle die resultaat van regstellende aksie en toe hy die bedrag op die drukpers moes intik, toe tik hy R18 in stede van R20. By hulle werkswinkel aangekom die volgende môre, skrik hulle, hulle uit hulle bloedgroepe uit. Die hele wêreld lê besaai met die R18 note. “Wat nou gemaak?” Al die geld wat hulle gehad het, het hulle in die skema belê. “Nee” dog hulle, “daar is nie eers sprake dat hulle gaan verloor nie.” Hulle besluit om die pad te vat Oos-Kaap toe. Daar is ‘n klomp Spaza winkeltjies en hulle sal daar probeer om van die note om te ruil. By die eerste een aangekom, klim die een uit die kar en vra ewe kordaat vir die winkelier: “Het jy kleingeld vir ‘n R18 noot?” “Ja” kom die antwoord. “ Twee neges of drie sesse?”
HUMOUR IN USA COURT Via Capt Barry Taylor Lawyers should never ask a Georgia grandma a question if they aren't prepared for the answer. In a trial, a Southern small-town prosecuting attorney called his first witness, a grandmotherly, elderly woman to the stand. He approached her and asked, 'Mrs. Jones, do you know me?' She responded, 'Why, yes, I do know you, Mr. Williams. I've known you since you were a boy, and frankly, you've been a big disappointment to me. You lie, you cheat on your wife, and you manipulate people and talk about them behind their backs. You think you're a big shot when you haven't the brains to realize you'll never amount to anything more than a two-bit paper pusher. “Yes, I know you”. The lawyer was stunned. Not knowing what else to do, he pointed across the room and asked, 'Mrs. Jones, do you know the defence attorney?' She again replied, 'Why yes, I do. I've known Mr. Bradley since he was a youngster, too. He's lazy, bigoted, and he has a drinking problem. He can't build a normal relationship with anyone, and his law practice is one of the worst in the entire state. Not to mention he cheated on his wife with three different women. One of them was your wife. Yes, I know him.' The defence attorney nearly died. The judge asked both counsellors to approach the bench and, in a very quiet voice, said, 'If either of you idiots asks her if she knows me, I'll send you both to the electric chair”.
211 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
POLICE SOCIAL EVENTS
WARRANT OFFICER ODIN MOORCROFT TURNS 89 YEARS OLD Logan Govender Odin Moorcroft was born in Uitenhage on 10th October 1932 on his father, Billy’s farm, called “Willow River”. He attended the Kirkwood High School where is attained a matric certificate (Std10) in 1946. On 21st March 1951 he joined the SA Police in Uitenhage where Head Constable Rimer was the Station Commander. During 1952 he underwent his police basic training at the SA Police, College, Pretoria. He was posted to Durban Central, later to Greenwood Park, Radio Control, Ridge Road, Overport, Clairwood (Clairwood was closed and later reopened as Montclair) and thereafter at Wentworth as the Station Commander. After which he was transferred down the hill to the SA Police, Training Depot, Wentworth, where he started as a law tutor until he was appointed Station Commander. In the 1960’s he was transferred to the Louis Botha Airport and Clairwood as the Station Commander. He was one of the first South African Policeman to run the Comrades Marathon in 1960; 1961; 1962. On every occasion he won a Silver Medal for successful completion of the marathon. Moorcroft was awarded a number of medals and decorations for faithful, loyal and meritorious service, including one for 18 years’ service, a South African Police Good Service Medal and one for 30 years, South African Police Star for Merit for Exemplary Conduct and Meritorious service. A remarkable achievement, Sir. Happy Birthday. We are proud of your achievements and salute you. Thank you for having served the South African community and the Police.
212 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Image Certificate from Comrades Marathon confirming his award of 3 Silver Medals.
213 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
BOOKS | BOEKE
SOUTH AFRICA: SPECIAL FORCES - The Men Speak J Pittaway & D Steyn
214 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
215 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
216 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
LETTERS | BRIEWE SA POLISIEKOLLEGE ORKES 1972 Mnr Andre van der Merwe Geagte Brig. Heymans Ek het vandag hierdie langspeelplaat tussen my goed gekry. • Polisie Kollege Orkes van 1972 • Orkesleier: Adj. Off. ZJ Mattheus • Drommajoor: O/Sers. JCJ Conradie Hoop u kan die foto’s gebruik.
217 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Baie dankie. Is daar iemand met meer inligting en foto’s oor die onderwerp – HBH
218 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
KENNY DRISCOLL: BALTIMORE USA Patricia Driscoll My husband is Kenny Driscoll a retired detective out of Baltimore City Police department. I am writing to seek permission to add your FROM RATTLE WATCH TO BATONS story to Ken's Baltimore Police history site, we always provide credit and links to the original writer. Ken was paralyzed in the line of duty in 2001 forced to retired in 2003 and started as their volunteer historian almost directly afterward. I can give a link to a page I had made for Ken so you'll get to know him while seeing the site we would add this to. Ken was a 7-time officer of the year, he survived two shoot outs, and after more than 15 years volunteer work, they looked at his career during the job and after the job and retired his badge number, making him one of only 5 living officers to have had their badge number retired. https://baltimorepolicemuseum.com/en/k2/det-kenny-driscoll.html Thanks for your time Patricia Driscoll Baltimore Police Historical Society
Dear Mrs Driscoll We would be honoured if you used our article and added it to your Baltimore Police History site. We also publish a monthly Police & National Security History magazine - we invite you to write an article about your husband which we will publish - he is a POLICE HERO in any language - and we would be honoured to publish an article about him in our magazine! Apart from the SA Mirror we also publish our magazine on ISSUU. Kind regards and compliments to Kenny! Greetings Hennie Heymans
Thank you, I will work on that. He loved the job and this would be a nice way to honour him and his work ethic Thanks again Patricia
219 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
NAWOORD: DR WP STEENKAMP NAWOORD: ‘n SPESIALE UITGAWE IS OPPAD, WAT HOLISTIES EN VERGELYKEND DIE SAP-VT IN PERSPEKTIEF STEL Die SAP-Veilgheidstak (SAP-VT) word hedendaags weer verguis – asof die hele instelling beman was deur rassistiese geweldenaars. Dit, gebaseer op enkele insidente waartydens daar wel, onontkenbaar, tragiese wandade gepleeg is. Maar is dit geregverdig om die hele instelling en almal wat daarin gedien het, so af te takel? Hoe vergelyk die rekord van die SAP-VT met dié van ander soortgelyke instellings, as bloot objektief na die koue statistiek gekyk word? NONGQAI sal binne die volgende paar weke ‘n Spesiale Uitgawe publiseer wat in detail, met harde data en op vergelykende basis, ‘n oorkoepelende beeld sal skets van die SAP-VT as instelling. Dit sal sy operasionele doktrines behandel, die historiese konteks waarin dit moes funksioneer, en ook data verskaf waarmee die SAP-VT op ‘n internasionale “telbord” geweeg kan word teenoor vergelykbares. Byvoorbeeld, tussen 1961 en 1990 het net 67 mense aan alle oorsake in SAP-VT aanhouding gesterf, teenoor bv. 474 Australiese inboorlinge wat in ‘n soortgelyke 30-jaar periode dáár in polisie-aanhouding gesterf het. Wat van die 214 mense wat in slegs maar gedurende die jaar 2019 in aanhouding van die nuwe S.A. Polisie-diens gesterf het? Of die “ongeveer 900” MK-lede wat volgens die WVK in die buiteland, onder sorg van die ANC, brutaal om die lewe gebring is? Dan praat mens nie eens van die 11,000 sterftes in aanhouding in die staat van Texas gedurende die afgelope 15 jaar nie (met net helfte SA se bevolking-syfer). Of van die 350 mense gedood deur Britse veiligheidsmagte gedurende die “Troubles” in Noord-Ierland nie (uit ‘n totale inwonertal van net 1.5miljoen, dus maar 1/30e van dié van die RSA). Of die 50,000 sterftes, plus 30,000 “verdwynings” en 400,000 aanhoudings deur Suid-Amerikaanse veiligheidsmagte (met opleiding en tegniese bystand van die VSA) gedurende die sg. “vuil oorlog” wat daar gevoer is teen linkses politieke opponente, gedurende die Koue Oorlog – die berugte “Plan Condor”. Elke enkele verdagte se sterfte in aanhouding, waar of wanneer ook al, is natuurlik te betreur. Maar dan: net so is doelbewuste, propagandistiese wanvoorstelling tog ook nie aanvaarbaar nie. Of versoenend / helend nie... Moreel-gesproke is die doel ook nie hier om vinger te wys op ‘n “ja-maar” wyse na wie van die pot of die ketel nou eintlik die swartste was nie. Alle blaam word egter nou enkel op die SAP-VT gefokus. Sonder om te kyk hoe die operasionele doktrines van bv. die ANC-MK met dié van die SAP-VT vergelyk het. By ontleding, val dit op dat daar aan VT-kant duidelike instruksies was om gewelddadige hantering van aangehoudenes te vermy (omrede dit oneffektief, polities teenproduktief, onwettig en moreel verwerplik was) met ‘n vaste beleid dat nie die polisieman nie, maar die howe sal beslis. Ook was dit só dat die VT wette en beleid moes uitvoer, en nie dit gemaak het nie. Daarteenoor was die doktrine van “power grows from the barrel of the gun” en die voer van ‘n rewolusionêre oorlog met gewelddadige terreur as hefboom, die skering en inslag van die 220 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Marxisties-geïnspireerde aanslag. Dít is wat die SAP-VT verplig was om teen te staan: ter behoud van openbare orde, die veiligheid van die publiek en die vreedsame, wetmatige voer van die politiek. Nou egter lyk die SAP-VT na die Bybelse sondebok, om uitgewerp te word in die woesteny met alger se sondes op húlle skouers gepak, ter reiniging van die leierskap aan weerskante van die destydse konflik - ‘n konflik wat bowenal gekenmerk was deur intense propaganda, met blywende sielkundige impak vêr verhewe bo die werklike feite en dus steeds dienstig vandag vir party-politieke uitbuiting... In die komende Spesiale Uitgawe sal u sien dat logika (net soos die feite) as teenwig dien téén hierdie propagandistiese uitbeelding van die gehele SAP-VT as rassistiese boewe wat na wellus sou moor en martel het. Lede het tog geweet dat elke saak bereg sou word in openbare verhoor deur die hoërhowe van die land, met die beste regslui om die “politieke” aangeklaagdes by te staan en die media wat ‘n valkoog op verrigtinge sou hou – watter polisieman sou nie vir homself kon uitwerk het nie dat marteling op die lappe sou kom? Dat vrae in die parlement sou volg? Voorts: as die SAP-VT so inherent rassisties was, per watse logika het hulle die oorgangsproses na ‘n nie-rassige demokrasie so gedissiplineerd, wetsgehoorsaam en pligsgetrou beskerm en die allernoodsaaklike stabiliteit daarvoor gehandhaaf, teen aanslae van beide links en regs? (waar dit tog klink-klaar duidelik was dat ‘n swart meerderheidsregering gekies sou word!). Synde vermeende rasse-haters, sou hulle tog sekerlik gehoor kon gegee het aan wyle genl. Constand Viljoen se oproepe tot gewapende verset, ter behoud van blanke beheer – as rassisme dan werklik hulle aller-oorheersende motivering was? (Dit was tog in werklikheid die destydse SAP kommissaris, self ‘n voormalige VT-hoof, wat vir Viljoen laat insien het dat wet en orde wél gehandhaaf sal word, ook teen hom en sy aanhangers). Ken ‘n boom aan sy vrugte – daar kan met reg gesê word dat, sonder die stabiliteit wat die veiligheidsmagte geskep het, die oorgang na ‘n nierassige demokrasie nie onderhandel en deurgevoer sou kon gewees het nie. Hoe moet die hernude propaganda-aanslag (en dreigemente van vervolgings) teen oud-lede van die SAP-VT dus verstaan word? Mens moet kyk na die koue statistiek, die doktrines van die partye, die historiese en globale konteks van die konflik, en wat gesonde logika dikteer – maar ook na die politieke wins wat behaal wil word deur diegene wat nou weer die vure aanblaas. Hierdie Spesiale Uitgawe neem al hierdie aspekte vir die eerste keer holisties onder die loep. Want waarheidsgetroue, gebalanseerde geskiedskrywing vereis dit. En die oorweldigende meerderheid polisielede wat eerbaar en met trots in die SAP-VT gedien het (en hulle nageslag – lg. wat tot vrae genoop mag wees deur die hernude aanslag) verdien dit.
221 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
Die doel met hierdie intens-nagevorste en deeglik geboekstaafde Spesiale Uitgawe (as deel van NONGQAI se “Projek Veritas”), is dat dit perspektief en ook ammunisie sal bied aan oudlede van die SAP-VT, die polisiemag as sulks en die destydse veiligheidsmagte in die algemeen, waarmee die propaganda-aanslag met harde data, historiese feite en gesonde logika teengegaan kan word. Dus ‘n kleinood-uitgawe wat mens aan kinders, kleinkinders, familie en vriende kan stuur (baie maklik – dis mos maar net ‘n skakel e-pos of teks) vir lees deur die somer-vakansie – sodat hulle kan verstaan waar kom die aantygings vandaan, en wat werklik gebeur het. Watter onmisbare bydrae pa en ma, of dan oupa / ouma wat deel was van daardie elite-span, die SAP-VT, in werklikheid gemaak het om te verhoed dat Suid-Afrika destyds met rewolusionêre geweld oorgeneem en omskep is in ‘n diktatoriale een-party Marxistiese “volksrepubliek” met gefaalde ekonomie. Soos Christus in Johannes 8: 32 sê: “en die waarheid sal jou vrymaak”. Hou dus asseblief ‘n ogie op ons aankondigings in die komende weke, sodat u, u eksemplaar van hierdie uiters belangrike Spesiale Uitgawe sal kan aflaai.
222 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
223 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
224 Nongqai Vol 12 No 11 – SSVR No 4 - (AP Stemmet)
