Hersen Magazine
Dj Tom Mulder vertrouwt op 90% genezing Volgens prof. dr. Pim van Gool heeft neurologie grote stappen gemaakt
Dick Swaab: ‘Hersenstichting heeft boodschap altijd goed uitgedragen’
jaargang 12 | nummer 1 | maart 2014
In dit jubileumnummer:
Ambities
Prof. dr. Leon Kenemans maakt duidelijk dat hersenonderzoek leidt tot betere behandelingen, maar ook maatschappelijke impact heeft.
05
Annemarie van der Sar vertelt openhartig over haar hersenbloeding en revalidatie.
07 Vijftig-pop-of-een-envelop-dj Tom Mulder had vertrouwen in zichzelf. ‘Ik wist dat ik zou herstellen en dat ik ooit weer de oude zou worden.’
8
Volgens prof. Dick Swaab rust er nog steeds een taboe op hersenziekten. Vooral als het gaat om psychiatrische aandoeningen.
10
Volgens zangeres en musicalster Petra Berger komt een angst niet uit het niets. ‘Voorafgaand is er altijd een gedachte. Ik besefte dat ik niet een gedachte ben, maar een gedachte heb.’
12
De neurologie heeft volgens prof. dr. Pim van Gool grote stappen gemaakt: ‘Mensen met een herseninfarct worden tegenwoordig met de hoogste prioriteit naar het ziekenhuis gebracht.’
14
Hoogleraar NeuroMechanica Bert Otten: ‘Onze hersenen zijn niet alleen bewegelijk maar ook sociaal.’
16
Bij mantelzorg is extra hulp welkom, maar op vrijwilligers alleen kun je niet bouwen. In gesprek met Evelien Tonkens, bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap.
17
Als kind wilde ik treinbestuurder worden. Met vriendjes tekenden we lijnen op de stoep, met onze fietsen reden we over die lijnen en deden we of we een sneltrein waren. Toen ik wat ouder was wilde ik missionaris worden. Het leek me geweldig om op de missiepost te werken. Vooral omdat missieposten hele brede functies bleken te hebben, van handelspost tot ziekenhuis en opleidingsinstituut. Nog weer later wilde ik journalist worden. Schrijven leek mij een zinvolle en goede manier om tot een betere samenleving te komen. Uiteindelijk ben ik sociologie gaan studeren in Leiden. Een studie die bij uitstek het concept van de maakbare samenleving propageerde. Onze ambities waren torenhoog: we gingen de wereld veroveren en die wereld opnieuw inrichten! We zijn nu zoveel jaren verder en ik ben alweer ruim zeven jaar directeur van de Hersenstichting. Ik wil maar zeggen: het leven laat zich moeilijk van tevoren precies uitstippelen. Maar een vraag die mij nog steeds regelmatig gesteld wordt luidt: Waarom doe je dit en wat wil je er mee? Van tevoren kon je het niet bedenken, maar kijk je terug, dan kun je toch een rode draad ontwaren. Dan kom je uit op compassie en zingeving. Compassie met mensen die (buiten hun schuld) met levensgrote problemen worden geconfronteerd; zingeving door een bijdrage te mogen leveren aan de oplossing van deze problemen.
Oprichting Hersenstichting
1989 2 | Hersen Magazine |maart 2014
Op initiatief van prof. dr. J.M. van Ree wordt op 20 juni 1989 de Hersenstichting opgericht om meer wetenschappelijk hersenonderzoek mogelijk te maken. De opbrengst van de Telegraaf-puzzelactie van dit jaar zorgen voor de eerste inkomsten van de nieuwe stichting.
Honderdduizenden Nederlanders kampen met een hersenaandoening. Een enorm grote groep mensen ondervindt daarvan dagelijks de zeer ingrijpende gevolgen voor hun hele leven. Bij de Hersenstichting worden we hiermee dagelijks geconfronteerd. Het raakt ons elke keer! In de afgelopen 25 jaar is al veel bereikt, maar toch kunnen we nog te weinig doen om iedereen te helpen. Veel weten en begrijpen we nog niet. De komende 25 jaar denken we grote vooruitgangen te kunnen boeken. We staan echt op de drempel van grote doorbraken. Met elektroden tot diep in de hersenen kunnen we in de toekomst de symptomen onder controle houden! Door genetisch onderzoek zullen we ontdekken wie er aanleg hebben om ziek te worden en hoe we die aanleg kunnen wegnemen. We zullen nieuwe medicijnen ontwikkelen om hersenziekten te bestrijden en te voork贸men. Door ontwikkeling van technologie kunnen we nog beter zien hoe de hersenen werken en zullen we nieuwe behandelingen en hulpmiddelen vinden. En al die puzzelstukjes zullen samen, bij steeds meer hersenaandoeningen, genezing of verlichting brengen. Onze ambities zijn hoog, en terecht. Ik ben er trots op om leiding te mogen geven aan de Hersenstichting, waar we allemaal met grote inzet en passie werken aan het geneesbaar en behandelbaar maken van hersenaandoeningen! Peter Schoof, directeur Hersenstichting Nederland.
Hersenactiviteit zichtbaar
1990
In 1990 slagen Amerikaanse onderzoekers erin om in magneetscans (MRI-beelden) verhoogd zuurstofgebruik in actief hersenweefsel zichtbaar te maken. Met deze zogeheten functionele MRI (fMRI) slaat het hersenonderzoek een radicaal nieuwe richting in. Hersen Magazine |maart 2014 | 3
2014: Jaar van het brein De Europese Raad van het Brein (EBC) heeft het jaar 2014 uitgeroepen tot het Europees Jaar van het Brein. Een ambitieus project met als doel de Europese burger bewust te maken van het functioneren van zijn meest gecompliceerde orgaan – de hersenen. Hoe werken de hersenen en hoe worden ze ziek? Wat is het belang van de neurowetenschappen voor mens en maatschappij? Al deze vragen worden behandeld op een publieksvriendelijke manier.
De Hersenstichting, Neurofederatie en het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie ondersteunen het initiatief en nemen in 2014 in Nederland de handschoen op. Samen nodigen we kennisinstellingen, patiëntenverenigingen, bedrijven, science centra en andere geïnteresseerden uit om met ons gedurende het ‘Jaar van het Brein’ activiteiten voor jong en oud, leek en onderzoeker te organiseren. De activiteiten zullen zich concentreren in de Brain Awareness Week in maart en in de maand oktober. Alle activiteiten die georganiseerd worden staan op de site www.jaarvanhetbrein.com
Nationale Hersenlezing De Hersenstichting organiseert samen met het Rudolf Magnus Instituut op 14 maart de Nationale Hersenlezing. De lezing wordt uitgesproken door prof. dr. Bert Otten, Hoogleraar NeuroMechanica aan het Universitair Medisch Centrum Groningen. De titel van de lezing is: Onze bewegelijke hersenen In zijn lezing zal hij ingaan op menselijk bewegen en de functie van de hersenen hierbij. Hersenen zijn niet los te denken van het lichaam. Hoe zijn ze verbonden
met de zintuigen en spieren? Dat wordt uitgelegd aan de hand van voorbeelden uit de topsport en revalidatie, maar ook uit het dagelijks leven. ■
Plaats: Polarzaal, Mediaplaza, Jaarbeursgebouw, Utrecht. Datum en tijd: vrijdag 14 maart 2014, 16.00-17.00 uur; inloop vanaf 15.30 uur. De kosten voor de lezing zijn € 5 per persoon, inclusief koffie of thee bij ontvangst. U kunt zich via www.hersenstichting.nl aanmelden.
Bloedvaten in de hersenen omgeleid
1993
De Nederlandse neurochirurg Kees Tulleken ontwikkelde eind jaren 70 hersenbypasses om zwakke bloedvaten in en naar de hersenen om te leiden. In 1993 bedacht hij de ELANA-techniek, waarbij de bloedstroom naar de hersenen niet wordt onderbroken. De Hersenstichting steunde Tulleken om zijn techniek te perfectioneren, en inmiddels wordt deze techniek wereldwijd gebruikt.
4 | Hersen Magazine | maart 2014
Maatschappij profiteert van hersenonderzoek Tekst: John Ekkelboom Fotografie: Ilco Kemmere
Prof. dr. Leon Kenemans: 'We willen het brein beter begrijpen.'
Hersenonderzoek is noodzakelijk om hersenaandoeningen te begrijpen en beter te behandelen. Maar de maatschappelijke betekenis ervan reikt verder. Nieuw inzicht kan ook bijdragen aan het gezond houden van onze hersenen en aan het beïnvloeden van gedrag. ‘Dit laatste kan leiden tot bijvoorbeeld minder criminaliteit of betere schoolprestaties,’ zegt prof. dr. Leon Kenemans, hoogleraar humane biopsychologie en psychofarmacologie aan de Universiteit Utrecht.
Overal in ons land doen wetenschappers onderzoek naar hersenen en naar de invloed van het brein op menselijk gedrag en de gevolgen daarvan voor de maatschappij. Het is volgens Kenemans doodzonde als ze allemaal onafhankelijk van elkaar daarmee bezig zijn. Samenwerken is veel efficiënter en goedkoper. Daarom besloot de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) in 2009 een landelijk onderzoeksverband in het leven te roepen: het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie (NIHC). Binnen dat verband werken bijvoorbeeld taalwetenschappers, ICT’ers, psychiaters, neurologen, biologen, psychologen en pedagogen nauw met elkaar samen.
Geld besparen Kenemans is directeur van dit NIHC.‘ We willen het brein met zijn uitgebreide netwerk van zenuwcellen en hun verbindingen beter begrijpen. Dan kunnen we ziekten van de hersenen, zoals alzheimer of depressie, beter behandelen. Hersenaandoeningen zijn een enorme kostenpost voor onze samenleving. Maar begrip van het brein kan bijvoorbeeld eveneens bijdragen tot een maatschappij met minder criminaliteit en tot jongeren die op school beter functioneren. Ook dit kan de gemeenschap enorm veel geld besparen.’ Reacties op stress Kenemans geeft een voorbeeld van
>
Machtig handboek
1994
Hoe stel je vast wat iemand heeft? Het diagnostische en statistische handboek voor mentale stoornissen (Engelse afkorting: DSM) wordt wereldwijd gebruikt door clinici, onderzoekers, zorgverzekeraars, farmaceutische bedrijven en politici. De eerste versie wordt in 1952 gepubliceerd, de vierde in 1994 en onlangs verscheen de DSM-5. Hersen Magazine |maart 2014 | 5
nieuw inzicht in het puberbrein en welke gevolgen dit heeft voor het leren. ‘Nog niet zo lang geleden dachten we dat pubers zelf wel in staat waren hun leerprogramma te organiseren en te plannen. Het studiehuis, met als doel leerlingen meer zelfstandigheid en verantwoordelijkheid te geven, is daar een mooi voorbeeld van. Achteraf bleek dit een behoorlijke overschatting. De hersenen ontwikkelen zich langzamer dan gedacht. Bovendien is dat tempo bij iedereen ook nog eens verschillend. Daar moet je dus rekening mee houden.’ Wat crimineel gedrag betreft, noemt Kenemans een lopend onderzoek in Nederland gericht op kinderen van acht tot twaalf jaar. De vraag is wat bij hen de risicofactoren kunnen zijn voor het ontwikkelen van crimineel gedrag op latere leeftijd. ‘In samenwerking met de gemeente Amsterdam worden in de hoofdstad nu kinderen gevolgd, waarbij de onderzoekers onder meer kijken naar reacties op stressvolle situaties en naar de hormoonspiegels. Bepaalde hormonen beïnvloeden direct de hersenen. Als we die risicofactoren beter in beeld hebben, kunnen we wellicht via trainingen voorkomen dat jongeren het criminele pad op gaan. Belangrijk is ook te weten waarom sommige jongeren met een kwetsbare sociaaleconomische achtergrond wel ontsporen en anderen uit dezelfde milieus weer niet.’ Apps en trainingsprogramma’s Beïnvloeding van gedrag kan volgens Kenemans ook zinvol zijn om ziekten te voorkomen. Hij denkt daarbij aan het creëren en onderhouden van een gezonde levensstijl, wat de
Prof. dr. Leon Kenemans is directeur van het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie (NIHC) en hoogleraar Humane Biopsychologie en Psychofarmacologie. Kenemans is tevens auteur van De effecten van drugs en geneesmiddelen op het menselijk brein en gedrag.
maatschappij eveneens een enorme kostenbesparing kan opleveren. ‘Je zou dan mensen die ongezond eten, roken en/of weinig bewegen op het juiste moment de juiste hints kunnen geven, zodat langzaamaan ingebakken gewoonten plaatsmaken voor een gezondere manier van leven. Dat kan bijvoorbeeld met apps of trainingsprogramma’s via de computer. Gewoon voorlichting geven werkt onvoldoende.’ Toenemende kennis Kenemans verwacht dat de komende jaren dit zelfregulerend vermogen van mensen met behulp van ICT zal toenemen. ‘Mogelijk dat we straks haarbanden met sensoren dragen die onze lichaamsfuncties en ons gedrag registreren, waarna deze informatie draadloos via internet wordt vastgelegd. Die gegevens kun je zelf gebruiken ter preventie van ziekten en ongewenst gedrag. Verder voorzie ik dat door de toenemende kennis op moleculair niveau, er gerichte medicijnen komen voor neurologische aandoeningen. Misschien dat we binnen 25 jaar in staat zijn de ziekte van Alzheimer in een vroeg stadium op te sporen en met geneesmiddelen onder controle te krijgen.’ ■
Diepe hersenstimulatie
1995 6 | Hersen Magazine | maart 2014
Franse onderzoekers prikkelen bij parkinsonpatiënten kleine hersengebiedjes met elektroden die in het brein geimplanteerd zijn. In 1995 publiceren ze over wat ze Deep Brain Stimulation (DBS) noemen. DBS verbetert de kwaliteit van leven opmerkelijk en is tegenwoordig een standaard-behandeling.
Annemarie van der Sar
Goede revalidatie is cruciaal Fotografie: www.garn.nl
Het was december 2009 en we waren in Nederland om kerst te vieren. Het leek een dag als alle andere, totdat ik tijdens het opmaken van mijn bed plotseling iets voelde knappen in mijn hoofd. Ik wist meteen dat het goed mis was. Mijn functies vielen uit en ik kon niets meer. In het ziekenhuis bleek dat ik een hersenbloeding had gehad. Ik besefte dat toen allemaal niet. Ik dacht alleen maar: ik moet overleven. Ik kan mijn man en kinderen niet achterlaten. Als je plat op bed ligt en je wordt verzorgd, dan denk je dat het thuis ook wel zal gaan. Dat viel enorm tegen. Na de periode in het ziekenhuis ging ik meteen naar huis. Achteraf gezien was een revalidatiecentrum misschien beter geweest. Mijn vader en zijn vrouw zijn bij ons ingetrokken. Mijn man Edwin en de kinderen vlogen met mijn schoonouders terug naar Engeland. Natuurlijk was ik enorm verdrietig dat ik zelf niet in staat was om voor mijn kinderen te zorgen, maar dit was de beste oplossing. Ik zat emotioneel in de knoop en eigenlijk was ik ook opgelucht dat ze mij niet zo hoefden te zien. Speciaal voor mij Thuis moest ik veel opnieuw leren. Ik werd daarbij begeleid door een fysiotherapeut. Hij kwam een half uurtje, dan ging hij weer weg. Later dachten we: een fysiotherapeut heeft verstand van een knie, maar niet van de hersenen. En daar ging het juist om! Ik was in de bevoorrechte positie dat er via het netwerk van Edwin speciaal voor mij een behandelteam samengesteld werd. Dat is natuurlijk niet gebruikelijk, dat realiseer ik mij goed. Ik volgde een speciaal programma, kreeg balansoefeningen en leerde opnieuw structuur in mijn leven aan te brengen. Een goede revalidatie is cruciaal in de eerste drie maanden na een beroerte. Patiënten die kort na een beroerte meer fysieke oefeningen doen herstellen beter, zijn sneller zelfstandig en kunnen eerder naar huis. Op lange termijn voldoende blijven bewegen en de conditie op peil houden, verkleint tevens de kans op een terugval. Dat is niet altijd gemakkelijk. Toch moet je jezelf motiveren. Belangrijk is dat je stapje voor stapje verder probeert te komen. Je wil je bed
Annemarie van der Sar, echtgenote van Edwin van der Sar, oud-keeper van het Nederlands elftal.
niet uit, maar het moet! Beweging is noodzakelijk voor het herstel. Het helpt bovendien om negatieve gevoelens tegen te gaan. Onzichtbare gevolgen Inmiddels zie je aan de buitenkant niets meer aan mij. Toch heb ik een aantal onzichtbare gevolgen aan mijn hersenbloeding overgehouden. Ik ben sneller moe dan anders en kan niet meer veel dingen tegelijk doen. Het heeft ook mijn karakter veranderd. Maar ik besef dat er mensen zijn die er veel slechter uitkomen dan ik. In september 2013 liep ik 6,5 km tijdens de Dam tot Damloop. Dan ben ik enorm trots op mezelf en besef ik dat ik een heel eind ben gekomen. ■
Ernstige hersenziekte veroorzaakt door eiwitinfectie
1996
In 1996 wordt bekend dat de gekkekoeienziekte BSE - veroorzaakt door kwaadaardige eiwitten of ‘prionen’ - mogelijk verband houdt met de menselijke ziekte Creutzfeldt Jakob. Een jaar later krijgt de Amerikaan Prusiner de Nobelprijs voor geneeskunde voor zijn in 1982 ontdekte prionen. Hersen Magazine |maart 2014 | 7
Dj Tom Mulder: ‘Ik vertrouw op 90% genezing’ Met zijn herkenbare, sonoor klinkende bas spreekt Tom Mulder gearticuleerd Nederlands. Een van de bekendste dj’s uit de jaren zestig, zeventig en tachtig voelt zich na een hersenbloeding in 2004 elke dag een stukje beter. Tekst: Anja Bemelen Fotografie: MCM Productions
Voor veertigplussers is Tom Mulder een begrip. De Havermoutshow en Nachtwacht zijn net zo nauw met zijn naam verweven als Vijftig pop of een envelop. Tom vindt radio maken een echt vak: ‘Vooral Amerikanen kunnen het goed, omdat ze volgens een format werken. Over alles wat er in Amerika uit een luidspreker komt is nagedacht.’ Toch mist Tom de microfoon niet. Samen met zijn echtgenote leeft hij een gelukkig leven op hun boerderij. Zijn dagen wijdt hij aan zijn grootste hobby: het fotograferen van oude trams en treinen. Hersenbloeding Tom werd op 1 augustus 2004 getroffen door een hersenbloeding. De datum staat hem nog zo goed bij, omdat het een zondag was en de ambulance op
zich liet wachten. De radio-dj werd opgenomen in het AMC. Een periode van zeven weken waar hij zich bijna niets van herinnert. Daarna sterkt hij aan in Maria-oord in Vinkeveen, zes weken later is hij in Trappenberg waar hij begint met de revalidatie. ‘Zowel artsen als therapeuten zeiden dat ik niet zou genezen. Ik legde me daar niet bij neer. Ik had vertrouwen in mezelf. Ik wist dat ik zou herstellen en dat ik ooit weer de oude zou worden. Dat zou ik aan iedereen die dit overkomt mee willen geven: heb geduld en luister naar jezelf. Als je zelf niets doet, gebeurt er niks.’ Thuis De tijd thuis, na de revalidatie, was geen gemakkelijke. Tom was erg moe, werd soms uitgeschakeld door pijn en het ontbrak hem aan concentratie. Hij was voor 50% verlamd aan zijn rechterzijde. Hij kon niets vastpakken, zich niet aankleden noch kon hij zelfstandig douchen. ‘Soms durfde ik niet meer onder de douche vandaan. Ook lopen ging niet. Toch probeerde ik in beweging te blijven, omdat ik ervan overtuigd was dat ik weer alles zelfstandig zou kunnen doen.’ Pijnstillers Het herstel kwam stap voor stap.
Tom maakte korte wandelingen om het huis, steeds een beetje langer. Tegenwoordig maakt hij met een stok dagelijkse wandelingen van twee uur op zijn buitenterrein. Een belangrijk en heuglijk moment was toen hij zijn langetermijngeheugen terugkreeg. ‘Het was alsof er een waaier in mijn hoofd openging. Ineens herinnerde ik me weer wat ik twee jaar geleden had gezegd of gedaan. Dat was een heftig en tegelijk mooi moment.’ In 2006 kwam Tom zelfs terug op Radio 10 Gold. Tussen 12.00 en 13.00 uur presenteerde hij er opnieuw Vijftig pop of een envelop, maar na een paar weken moest hij met zijn werkzaamheden stoppen. Hij bleef last houden van zenuwpijnen, hoofdzakelijk in zijn rechterhand en -voet, wisselend qua hevigheid. ‘Daarom neem ik nog elke dag pijnstillers. Meestal een paar aspirines en, als de pijn ondraaglijk wordt, morfine.’ Plaatjes draaien Radio maken mist Tom niet, al luistert hij graag naar Amerikaanse radiostati-
Nieuwe hersencellen bij volwassenen
1998
In 1998 blijkt dat in het volwassen brein nieuwe neuronen ontstaan. Patiënten krijgen een onschadelijk stofje dat zich ophoopt in DNA. Na overlijden zien onderzoekers onder de microscoop dat zich tot op hoge leeftijd nieuwe hersencellen vormen in de hippocampus.
8 | Hersen Magazine maart 2014
ons zoals Boomer.com. ‘Ik heb lang en intensief bij de radio mogen werken. Om dát te mogen doen in het leven: plaatjes draaien en daarvoor betaald worden! Bij de radio was het een fantastische tijd. Daar ben ik dankbaar voor, maar ik heb nu andere dingen aan mijn hoofd dan werk. Ondanks de zenuwpijn vertrouw ik op minstens 90% genezing.’ Tom besteedt veel uren per dag aan zijn hobby. Zijn werkkamer hangt vol met zelfgemaakte foto’s van oude Amsterdamse trams en treinen uit Duitsland. ‘Fotograferen deed ik al tijdens mijn lunchpauzes bij de radio. Het is een liefde die al bijna zestig jaar bestaat. Ik schrijf ook columns over trams en treinen, die goed worden gelezen. Op www.hetgeheugenvandeamsterdamsetram.nl heb ik dagelijks meer dan 2000 bezoekers.’ ■
Tom Mulder • Geboren: 16 februari 1947 • Werkte als dj bij verschillende radiostations. Zijn allereerste radioprogramma nam hij op 16 mei 1969 op bij Veronica. Een week later werd het vanaf de boot uitgezonden. In 1973 werkte hij bij de TROS, in 1987 volgden Cable 1, Prijzenslag (RTL-tv) en vervolgens Radio 10, waar hij ook programma directeur werd. • Maakte programma’s voor de Tros zoals Drie op je boterham, Poster, de Havermoutshow en Nachtwacht. • In 1978 presenteerde hij het zeer succesvolle Vijftig pop of een envelop bij TROS op 3, de best beluisterde dag op Hilversum 3. • Ontving in september 2004 een Marconi Award voor zijn hele oeuvre.
'Bij de radio was het een fantastische tijd.'
Zien wat een kat ziet
1999
Amerikaanse wetenschappers slagen erin een computer aan te sluiten op het kattenbrein. Met een nieuwe decoderingstechnologie worden de signalen van 177 hersencellen in de thalamus omgezet in videobeelden. Aldus kan men letterlijk kijken door de ogen van een kat! Hersen Magazine |maart 2014 | 9
‘Hersenstichting heeft boodschap altijd heel goed uitgedragen’
Prof. Dick Swaab zat in de eerste Wetenschappelijke Adviesraad van de Hersenstichting. Hij stond vanaf het begin dicht bij wat er gebeurde. Tekst: Kees Vermeer Fotografie: MCM Productions
Swaab heeft in 1985 de Nederlandse Hersenbank (NHB) opgericht. Daar wordt hersenweefsel van overleden personen verzameld en wereldwijd verspreid voor wetenschappelijk onderzoek. De komst van de NHB bracht het menselijk hersenonderzoek in een stroomversnelling.
‘Maar er was destijds nog geen fonds voor de financiering van dat onderzoek. Het was dus heel belangrijk dat de Hersenstichting werd opgericht. Niet alleen om het onderzoek te stimuleren, maar ook om aan de bevolking uit te leggen hoe belangrijk onderzoek is voor behandeling en diagnostiek van hersenziekten. De Hersenstichting heeft die boodschap altijd heel goed uitgedragen.’
Wondermiddel tegen depressie?
2000
Zwaredepressiepatienten krijgen tijdens een onderzoek het middel ketamine of een placebo. Uit dit onderzoek blijkt dat de depressieve klachten dagenlang aanzienlijk verminderden. Zes jaar later wordt dit effect bij 18 depressiepatiënten bevestigd en inmiddels weet men dat ketamine hersencellen in de schors nieuwe verbindingen laat maken.
10 | Hersen Magazine maart 2014
Bespreekbaar Volgens Swaab rust er nog steeds een taboe op hersenziekten. Patiënten en familieleden praten er niet graag over, vooral als sprake is van een psychiatrische aandoening. Dat staat het onderzoek en de fondsenwerving wel eens in de weg. Voorlichting helpt, stelt Swaab. ‘Over bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer heb ik vanaf 1985 vele verhalen gehouden voor familieleden en in verpleeghuizen. Die ziekte is meer bespreekbaar geworden. Maar voor bijvoorbeeld depressie, schizofrenie of dwangstoornissen ligt dat nog moeilijk. Daarom is het heel belangrijk om voorlichting te blijven geven en ook onderzoeksresultaten bekend te maken.’
'De omstandigheden in de baarmoeder en de eerste vier levensjaren zijn bepalend voor de rest van je leven.' Laten zien Een ander punt is dat hersenziekten complex zijn en moeilijk uit te leggen aan het grote publiek. Daarom is de ontwikkeling van beeldvormende technieken, die de hersenen in beeld kunnen brengen, van groot belang geweest. ‘De afgelopen 25 jaar zijn die technische mogelijkheden enorm toegenomen. We kunnen niet alleen de opbouw van de hersenen laten zien, maar tegenwoordig ook de activiteit van hersengebieden en verbindingen tussen gebieden. Het wordt zelfs mogelijk om chemische veranderingen in de hersenen in beeld te brengen. Als je beelden kunt laten zien, spreekt dat veel mensen meteen aan. De vraag blijft dan nog wel wat er precies gebeurt op die plekken in de hersenen. Om dat te onderzoeken is weer het
weefsel nodig van de hersenbank. Zo volgt de NHB, samen met de academische centra, momenteel een grote groep mensen met een psychiatrische aandoening zoals depressie of schizofrenie. Van deze patiënten worden heel zorgvuldig allerlei klinische gegevens verzameld en hun hersenen komen uiteindelijk terecht bij de hersenbank. Met het weefsel en alle klinische gegevens van de patiënten zullen we de komende jaren veel meer te weten komen over psychiatrische stoornissen. Dat kan leiden tot aanknopingspunten voor nieuwe behandelingen.’ ‘Nu of nooit’ Volgens Swaab behoort het Nederlandse hersenonderzoek, zowel klinisch als fundamenteel, tot de wereldtop. ‘Maar er is veel meer geld nodig voor onderzoek. Er zal de komende tijd gezocht moeten worden naar methodes om dat voor elkaar te krijgen.’ Een belangrijk inzicht dat het hersenonderzoek heeft gebracht, is dat de ontwikkeling van de hersenen een nu-of-nooit-proces is. ‘De omstandigheden in de baarmoeder en de eerste vier levensjaren zijn bepalend voor de rest van je leven,’ vertelt Swaab. ‘Daarom moeten we tijdens de zwangerschap heel voorzichtig zijn met medicijnen, geen alcohol gebruiken en niet roken. En ook goed letten op goede voeding, want een te laag geboortegewicht geeft problemen op latere leeftijd. Bovendien moet een kind zich kunnen ontwikkelen in een veilige, stimulerende en warme omgeving. Het is belangrijk dat het groeiende brein zich optimaal kan ontwikkelen. Het belang van vroege ontwikkeling kan niet genoeg worden benadrukt.’ ■
Professor Dick Frans Swaab (1944) is emeritus hoogleraar neurobiologie aan de Universiteit van Amsterdam en was tot 2006 dertig jaar directeur van het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek. Ook was hij in 1985 oprichter van de Nederlandse Hersenbank. Tegenwoordig is hij voorzitter van het The Netherlands Institute for Neuroscience (NIN). Wereldfaam verwierf Swaab met zijn onderzoek over sekseverschillen in de hersenen en vele boeken en publicaties. Zijn boek Wij zijn ons brein uit 2010 is inmiddels vertaald in meer dan tien talen en er zijn al meer dan 400.000 exemplaren van verkocht.
Zintuigstimuleringstherapie
2001
In 2001 start een onderzoek naar de nieuwe behandelmethode voor jongeren die in coma liggen, de zintuigstimuleringstherapie. Dit door de Hersenstichting ondersteunde onderzoek is een succes: door deze behandeling hebben jongeren een grotere kans te ontwaken.
Hersen Magazine |maart 2014 | 11
‘Mijn muziek biedt troost’ Petra Berger is donateur van het eerste uur Op haar 16e kreeg Petra Berger, zangeres en musicalster, heftige angstaanvallen. Een paniekstoornis die lange tijd een rode draad in haar leven vormde. Omdat ze hoopt op meer aandacht en begrip voor psychische ziekten,
werkte onvoldoende.’ In die tijd waren psychische problemen taboe. Angsten en paniekstoornissen waren vrij onbekend, werden geassocieerd met zwakte en goede behandelingen waren er nog niet. Petra kwam veel onbegrip tegen. ‘Dat was vreselijk, want als je psychisch vastloopt is je kwetsbaarheid het enige wat je kunt tonen.’
steuning. Mijn moeder kent ons nog, al denkt ze soms dat mijn vader nog leeft. Het is heel naar om steeds opnieuw dat slechte nieuws te vertellen. Haar hele
steunt ze de Hersenstichting al Van begin af aan
vanaf 1994. Tekst: Anja Bemelen
Fotografie: Otto van den Toorn
Met Closer then ever maakt Petra Berger, samen met Jan Vayne, een theatertour door heel het land. Daarnaast startte ze in januari 2014 haar solotournee Eternal Songs; liederen die een spirituele, mystieke lading hebben. Voor Petra, moeder van twee, was de weg naar dit succes geen eenvoudige. Op haar 16e durfde ze niet meer alleen de straat op. Petra had onverklaarbare en extreme angsten. ‘De eerste keer dat ik overvallen werd door een paniekaanval herinner ik mij nog goed. Ik was aan het winkelen in Amsterdam toen plotseling alles om mij heen begon te draaien. Ik was bang om flauw te vallen. In paniek ben ik door de straten naar de bus gevlucht. Ik werd pas rustig toen ik thuis was. Een typische aanval van hyperventilatie die vaak samengaat met een paniekstoornis en die leidde tot vermijdingsgedrag. Het heeft lang geduurd voordat ik weer in alle rust de stad in durfde. Mijn ouders namen me mee naar een kinderpsycholoog, maar de gedragstherapie
Petra ging alleen op zoektocht. Ze kwam bij de Hersenstichting terecht, die ze van het begin af aan steunt. ‘De stichting had aandacht voor psychische aandoeningen, maar is in 25 jaar niet spectaculair veranderd. Ze zou zich meer op de jeugd kunnen richten en nóg meer op psychische stoornissen. Bij lichamelijk letsel is er veel begrip en aandacht. Dat zou ook voor psychische aandoeningen mogen gelden. Zeker in deze veeleisende tijd waar steeds meer mensen onder druk komen te staan, waar eetstoornissen en angsten voor overbelasting zorgen. Ik vrees dat het aantal psychische aandoeningen zal groeien als ik zie hoe lastig anderen het hebben.’ Voor moeder Nog steeds steunt Petra de Hersenstichting. Ook omdat haar moeder begint te dementeren. ‘Dementie is een ziekte die iemand overneemt; mijn moeders persoonlijkheid verandert. Voor naasten is het moeilijk daarmee om te gaan. Mijn moeder leeft in een halfopen verzorgingstehuis waar de zorg goed is, maar waar weinig tijd is voor psychische en emotionele onder-
Menselijke genoom in kaart
2003
Op 14 april 2003 wordt bekendgemaakt dat het in 1990 gestarte Human Genome Project met succes is afgerond: 99% van ons genoom is met een nauwkeurigheid van 99,99% bekend. Met deze kennis is het in de toekomst misschien mogelijk om therapieën op maat te ontwikkelen.
12 | Hersen Magazine maart 2014
tijdsgevoel is weg, ze denkt dat ze nog zestig is. Van mijn voorstellingen geniet ze, maar vlak daarna is ze die weer vergeten.’ Twintig jaar Over haar angsten zegt Petra: ‘Het was een bewustwordingsproces dat ik moest doormaken. Het duurde twintig jaar voordat ik het gevoel had: ik sta aan het roer.
Een angst komt niet uit het niets. Voorafgaand is er altijd een gedachte. Ik besefte dat ik niet een gedachte ben, maar een gedachte heb.’ Wat haar nog het meeste hielp was mee te bewegen met het leven, te luisteren naar haar hart en intuïtie. Ook mindfulness heeft haar geholpen. ‘Bovendien waren mijn passie en talent groter dan de angst.’ Met haar muziek, merkt Petra, helpt ze ook anderen. ‘Na afloop van een concert hoor ik vaak wat het bij anderen teweegbrengt. Mijn muziek biedt troost.’ www.petraberger.nl
•
■
Petra Berger (1965) 1987-1990: vormt met zus Lida Chess. Het duo scoort een hit met Never Change
A Winning Team • • • • • • •
1993-1997: speelt in de musicals Sweeney Todd , The beauty & the beast en The sound of music 2001-2006: brengt solo-albums uit waaronder Eternal Woman, combinatie van klassieke en popmuziek 2002 e.v: Night of the Promsconcerten 2006: duet met Andrea Bocelli en Alessandro Safina 2007-2009: Dichtbij! theatertour met Jan Vayne 2011: theatertour en cd; tribute to Barbra Streisand 2013/14: Closer than ever tour met Jan Vayne & solo- tournee Eternal Songs
Van je connecties moet je het hebben
2009
Hoe breng je de connecties tussen de talloze hersengebieden in kaart? Het in 2009 gelanceerde Human Connectome Project onderzoekt 1200 gezonde vrijwilligers met een combinatie van niet-invasieve beeldvormingstechnieken.
Hersen Magazine |maart 2014 | 13
‘Preventie is ons hoogste doel’ Een patiënt met een herseninfarct werd vroeger zonder enige spoed naar het ziekenhuis vervoerd. Geen sirenes, geen haast. Er was immers weinig aan te doen. Hoe anders is dat nu, vertelt neuroloog prof. dr. Pim van Gool. Door de nieuwe inzichten in de neurologie worden mensen met een herseninfarct tegenwoordig met de hoogste prioriteit naar het ziekenhuis gebracht. ‘Neurologie heeft grote stappen gemaakt,’ zegt Van Gool. Hij kijkt terug en blikt vooruit.
in de toekomst zelfs veel meer aan preventie van hersenaandoeningen worden gedaan,’ zo hoopt Van Gool. Hij licht enkele mijlpalen uit de ontwikkeling van de neurologie toe. ‘Technische ontwikkelingen zoals de trombolyse horen daar zeker in thuis,’zegt hij. ‘Door die techniek worden stolseltjes in de hersenen die een herseninfarct veroorzaken, snel opgelost. De factor “tijd” is bij een herseninfarct van groot belang. Hoe sneller je erbij bent, hoe kleiner de kans op blijvende hersenschade. Voordat trombolyse zijn intrede deed, kreeg een patiënt met een herseninfarct de laagste vervoersprioriteit.’
'Kennis van de gezonde hersenen houdt niet automatisch in dat je iets aan hersenaandoeningen kunt doen.'
Tekst: Johan van Leipsig Fotografie: Ilco Kemmere
Als lid van de Wetenschappelijke Adviesraad van de Hersenstichting is Van Gool, tevens voorzitter van de Gezondheidsraad, ook persoonlijk betrokken bij de activiteiten van de Hersenstichting. ‘Het belang van wat de stichting de afgelopen 25 jaar heeft gedaan is groot,’ zegt hij. ‘Het bekend maken van kennis over hersenaandoeningen bij een groot publiek, het geven van voorlichting en ondersteunen van wetenschappelijk onderzoek is bijzonder belangrijk.’ De Hersenstichting doet volgens Van Gool dus nuttig werk, ook voor het vak dat hij uitoefent. Van beschouwend naar preventief Ook de neurologie is de afgelopen 25 jaar sterk veranderd. Van een van oorsprong beschouwend vak (het vaststellen van diagnoses), is het gegroeid naar een behandelende, zelfs genezende tak van de wetenschap. ‘En wellicht kan er
Eerste Hersenhulp Tegenwoordig is dat helemaal anders. ‘Er is nu zelfs de Eerste Hersenhulp, waar mensen met een beroerte op de Eerste Hulp worden opgevangen.’ Verder zijn er tegenwoordig betere medicijnen voor epilepsie en hersenvliesontsteking. Ook is de kennis over diepe hersenstimulatie toegenomen. Dat is met name belangrijk voor mensen met de ziekte van Parkinson. Patiënten boeken daar grote winst mee. ‘Minder beperkingen, minder invaliditeit,’ aldus Van Gool. Voorts zijn volgens hem op beeldvormend gebied (MRI) grote stappen gemaakt en staat preventie tegenwoordig hoog op de agenda. ‘Mensen die bijvoorbeeld een TIA of een klein herseninfarct hebben gehad, worden tegenwoordig intensief begeleid om een herhaling te voorkomen. We zijn dus bezig als vak om van beschouwend naar therapeutisch en preventief te schuiven.’
Stamceltherapie in ontwikkeling
2009
Onderzoekers in Londen maken in 2009 bekend erin te zijn geslaagd bij ratten hersenschade na een beroerte te repareren met neurale stamcellen. Dit resultaat biedt hoop voor de ontwikkeling van een therapie voor sneller herstel na een beroerte.
14 | Hersen Magazine |maart 2014
Geen chips Een kanttekening plaatst Van Gool ook bij de ontwikkeling van zijn vak. ‘Het implanteren van chips in de hersenen om bepaalde hersenfuncties te verbeteren, zie ik nog niet snel gebeuren. De hersenen zijn bijzonder ingewikkeld!’ Ook pleit Van Gool voor een bredere aanpak bij hersenaandoeningen. ‘Kennis van de gezonde hersenen houdt niet automatisch in dat je iets aan hersenaandoeningen kunt doen. Neem bijvoorbeeld hersenvliesontsteking. Kennis over hersenfuncties draagt minder bij aan een oplossing dan kennis van bacteriën, de veroorzakers van de ontsteking. Het begrijpen van ziektemechanismen is voor de patiënt van de toekomst belangrijker dan het basaal onderzoeken van hersenen.’
'Er is nu zelfs de Eerste Hersenhulp, waar mensen met een beroerte op de Eerste Hulp worden opgevangen.'
Ideeën op een rij Van Gool is positief over de toekomst. In de afgelopen 25 jaar is er binnen de neurologie veel ervaring opgebouwd met het evalueren van nieuwe ontwikkelingen. ‘Dat gaat ons in de toekomst helpen,’ zegt hij. ‘Iedere dag bedenkt iemand ergens wat we met een patiëntengroep zouden moeten doen. Het vermogen om al die ideeën kritisch te toetsen is van grote waarde voor de neurologie. Verder vermoed ik dat er in de toekomst nog grote winst te behalen valt op preventief gebied, met name bij beroerte en dementie. Ook denk ik dat we in de toekomst aandoeningen die we nu onder één groep scharen, zullen uitsplitsen in verschillende groepen. Daarmee komt een oplossing ook weer wat dichterbij. Denk bijvoorbeeld aan aandoeningen waarbij het immuunsysteem is betrokken, zoals verschillende vormen van hersenontsteking.’ ■
• • • •
Hoogleraar Neurologie, in het bijzonder de dementieën, AMC, Amsterdam Consulent Neurologie, Dijk en Duin, Castricum. Sinds 2005 is Van Gool lid van de Gezondheidsraad en is hij als lid en voorzitter actief in verschillende Gezondheidsraadcommissies, landelijke richtlijnen werkgroepen en wetenschappelijke en maat- schappelijke adviesraden, waaronder die van de Hersenstichting. Sinds 1 september 2012 is hij voorzitter van de Gezondheidsraad.
Landelijk onderzoeksverband
2009
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) roept het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie (NIHC) in het leven. Landelijk werken taalwetenschappers, ICT’ers, psychiaters, neurologen, biologen, psychologen en pedagogen nauw met elkaar samen. Hersen Magazine |maart 2014 | 15
Bert Otten, hoogleraar NeuroMechanica aan het Universitair Medisch Centrum Groningen
Bewegelijke hersenen Als je van voetballen houdt en je kijkt naar de televisie, dan merk je soms dat je een beetje mee aan het schoppen
vreemds. Een kat die over een schutting loopt denkt daar echt niet bij na en kan het toch heel goed. Soms valt hij eraf, maar hij redt zich wel. Ook wij kunnen dat. Leren
bent. Vooral als jouw voetbalheld aan de bal is. Als je iemand ziet bewegen, gaan je hersenen als vanzelf mee bewegen. Daarom zijn we zo goed in het nadoen van bewegingen van anderen. En daarom kunnen we ons soms zo goed verplaatsen in iemand anders. Denk maar eens aan gezichtsuitdrukkingen. Als je iemand ziet lachen, word je zelf ook blijer en doet soms ook je gezicht mee. Zo kan het zijn dat een hele zaal mensen gaat lachen om iets waar niet iedereen het lollige van inziet. Niet nadenken Je kunt dus zeggen dat onze hersenen niet alleen bewegelijk zijn, maar ook sociaal. Wij zijn gemaakt om te bewegen, vaak in een sociale omgeving. En het bijzondere is, dat we niet na hoeven te denken over hóe we moeten bewegen. Als het goed is, gaat dat vanzelf. Sterker nog, als je erover nadenkt, gaat het minder goed. Nadenken is eigenlijk iets heel
Hoe zit het dan met het leren van nieuwe bewegingen? Hoef je daar dan ook niet bij na te denken? Dat hangt ervan af. Veel bewegingen leer je als kind vanzelf, als je nog niet na kunt denken. Maar er zijn bewegingen waarvan je je, als je ze echt goed wilt doen, eerst bewust moet worden hoe het moet. Dan gaat het niet vanzelf. Bijvoorbeeld als je wilt leren schaatsen. Het eerste wat je probeert is lopen, maar dan glijd je weg. Zijwaarts bewegen ligt niet zo voor de hand, daar moet je echt op gewezen worden. Nog beter is het als iemand het je voordoet, door vóór je te gaan schaatsen. Als je merkt dat het werkt, gaat het steeds beter. Want daar zijn we heel goed in: leren door te merken dat het werkt. Zonder je hersenen Nu zou je denken dat alle geheimen en oplossingen voor bewegen in de hersenen zitten. Maar dat is niet zo. Heel veel dingen worden gewoon in je lichaam opgelost, zonder dat je hersenen daarbij betrokken zijn. Een voorbeeld. Als je een harde noot afbijt en hij breekt plotseling, slaan je tanden en kiezen niet op elkaar. Hoe kan dat? Je hersenen hebben immers geen tijd om zó snel in te grijpen. Dat komt doordat onze kauwspieren slim
gebouwd zijn. Ze verliezen direct kracht als de noot splijt. Dat zit ’m in hoe je spieren gebouwd zijn, tot in de kleinste draadjes waar de kracht gemaakt wordt. Ook bij voetballen is dat heel handig. Stel, je schopt over een bal heen. Je spieren zorgen ervoor dat je knie niet beschadigt, maar als je de bal wel raakt, komt dat ook hárd aan. Om een bal goed te raken, zijn je hersenen belangrijk en die krijgen weer veel door van de ogen. Net als bij televisiekijken. ■
Prof. dr. Bert Otten houdt op 14 maart 2014 de Nationale Hersenlezing 2014, georganiseerd door de Hersenstichting Nederland, het Rudolf Magnus Instituut en het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Zie ook pag. 4. De Nationale Hersenlezing vindt plaats in het Jaarbeursgebouw in Utrecht. Voor meer informatie of aanmelding, ga naar www.hersenstichting.nl.
Hersenstichting steunt succesvol onderzoek
2010
Onderzoek van het Netherlands Institute for Neuroscience toont aan dat dementerende ouderen die gedurende de dag extra licht krijgen, ‘s nachts minder slaapproblemen hebben en langer zelfstandig blijven. Extra licht heeft ook een positief effect op zwaarmoedigheid en cognitie.
16 | Hersen Magazine maart 2014
Afhankelijkheid roept schaamte op
‘Er zit nauwelijks rek in de mantelzorg’ Tekst: Annemaret Bouwman Fotografie: Ilco Kemmere
Om de kosten van de zorg betaalbaar te houden, moeten mensen die langdurig ziek zijn vaker een beroep doen op mantelzorgers, buren of vrijwilligers vindt het kabinet. Evelien Tonkens, bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap bij de afdeling Sociologie en Antropologie van de Universiteit van Amsterdam, vraagt zich af of dit wel realistisch is.
>
Zenuwcellen maken uit huidcellen
2010
Wetenschappers identificeren een drietal genen die, in contact gebracht in gekweekte huidcellen, deze cellen onmiddellijk omvormen tot functionele zenuwcellen. De productie van deze neuronale cellen (iN-cellen) biedt enorme mogelijkheden voor onderzoek naar ontwikkeling, ontsporing en herstel van ons zenuwstelsel. Hersen Magazine |maart 2014 | 17
‘Langdurig zieken nog meer op hun sociale netwerk laten leunen dan ze nu al doen, is volgens mij niet haalbaar,’ betoogt Tonkens. ‘Er is namelijk al heel veel mantelzorg in Nederland. Daar zit nauwelijks rek meer in. Tenzij het kabinet beleid ontwikkelt om andere groepen bij de mantelzorg te betrekken, zoals mannen of jongeren. Maar dat beleid is er niet. Nu verrichten voornamelijk oudere vrouwen mantelzorg. Dat zij straks nóg meer belast worden, vind ik een zorgelijke ontwikkeling.’
Eng
Hoe zit het eigenlijk met de bereidheid van mensen om hulp te bieden aan langdurig zieken? Uit onderzoek van Tonkens en haar collega’s blijkt dat alleen de hulp voor mensen die geestelijk gezond zijn redelijk goed via het sociaal netwerk te organiseren is. ‘Dat zie je bijvoorbeeld bij burenhulpprojecten waarin mensen elkaar hulp aanbieden. Vaak via internet,’ licht Tonkens toe. ‘Men wil iemand met een lichamelijke beperking of aandoening graag een handje helpen. Bijvoorbeeld door boodschappen te doen, te koken of het gras te maaien. Maar voor mensen met een psychiatrische Evelien Tonkens is sinds 2005 bijzonder stoornis of mensen met dementie hoogleraar Actief Burgerschap bij de deinst men vaak terug. Men vindt de afdeling Sociologie en Antropologie omgang met deze mensen te intensief, van de Universiteit van Amsterdam. te lastig en vaak ook een beetje eng. En Tonkens is sinds 2007 lid van de Raad van Toezicht van Meander als er wel hulprelaties ontstaan, gaat Medisch Centrum en sinds 1 januari het vaak mis. Van het sociale netwerk 2013 lid van de Raad van Toezicht zijn alleen oppervlakkige contacten te van Mondriaan GGZ. Ze is een veelverwachten.’ gevraagd adviseur voor nationale en Vinger aan de pols lokale overheden en andere organisaties.
Afhankelijkheid Ook langdurig zieken zelf zien de plannen van het kabinet niet zitten. Uit recent onderzoek van Ellen Grootegoed, een promovenda van Tonkens, blijkt dat veel mensen er moeite mee hebben om hun familieleden of vrienden om (extra) hulp te vragen. Ze willen hen niet nog meer belasten of nog afhankelijker van hen worden. Vrijwilligers bieden ook geen uitkomst. Uiteraard is extra hulp welkom, maar op vrijwilligers alleen kun je niet bouwen. Want als een vrijwilliger ziek is, geen tijd heeft of er de brui aan geeft, sta je als zorgbehoevende met lege handen. ‘Grootegoed heeft onderzocht wat er gebeurt met mensen die zorg nodig hebben maar een deel van hun rechten op professionele zorg of persoonsgebonden budget (PGB) hebben verloren,’ vertelt Tonkens. ‘Deze mensen voelen zich juist afhankelijker wanneer professionele zorg vervangen wordt door informele zorg. Ze willen niet afhankelijk zijn, zeker niet van familie. Door hulp van professionals en/of het PGB kunnen ze een zelfstandiger leven leiden. Afhankelijkheid roept schaamte op.’
2014
Uit de onderzoeken blijkt ook dat buren en vrijwilligers doorgaans niet bereid zijn om lichamelijke zorg te geven zoals iemand wassen, naar de wc helpen, of aankleden. ‘Dat soort zorg moet vooral van professionals komen zoals thuiszorgmedewerkers en wijkverpleegkundigen. En van familieleden natuurlijk, maar die doen vaak al heel veel. Leg je nog meer op hun bordje, dan is de kans op overbelasting groot,’ zegt Tonkens. Als de hulp vooral uit de buurt en het sociale netwerk moet komen omdat er minder professionele hulp beschikbaar is, dan versterkt dat andere problemen, zoals ouderenmishandeling of overlast en conflicten tussen buren. Bovendien zullen zorgbehoevenden zelf in de problemen komen, doordat zij te weinig of minder goede hulp ontvangen. Tonkens: ‘We zouden met z’n allen bereid moeten zijn om voor kwetsbare groepen mensen extra premie te betalen. Want met het huidige beleid komen deze mensen ongewild in grote problemen. Met als gevolg dat de samenleving nog hogere kosten moet gaan betalen. Dat moeten we toch voorkomen. Ook mensen met hersenaandoeningen vormen een kwetsbare groep. De Hersenstichting moet de vinger goed aan de pols houden en problemen aanhangig maken via de media. En intensief lobbyen natuurlijk.’ ■
De Hersenstichting viert in 2014 haar 25-jarig jubileum en wil ook de komende 25 jaar actief bijdragen aan gezonde hersenen in Nederland. De Hersenstichting draagt hierom ook bij aan het Europese Jaar van het Brein in 2014.
18 | Hersen Magazine maart 2014
Hersen Magazine is een uitgave voor donateurs en relaties van Hersenstichting Nederland Postbus 191 2501 CD Den Haag tel. 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl ISSN 1570-8519
IBAN: NL18 INGB 0000 000 860 BIC: INGBNL2A 12e jaargang, nummer 1
Redactie: Anja Bemelen (eindredacteur), Martin van der Eijk, Lenneke van Hooijdonk, Willeke Munneke, Marcel Vergeer.
Met dank aan: Ad Anceaux, Ria Davis, Jan Hein Dierendonck, Riekie van Nies.
Omslag Dick Swaab
Portret Peter Schoof P.3 Henkfotografie.nl, assistent fotograaf Victor Zwiers
Stockfoto's IStockphoto.com: Pagina 7,8,14 en achterkant
Vul onderstaande kruiswoordpuzzel in en breng de letters uit de desbetreffende vakjes over in de balk eronder. De oplossing stuurt u vóór 10 mei 2014 naar de Hersenstichting, Postbus 191, 2501 CD Den Haag. Tien winnaars krijgen het boek Heftige Hersens! van Mark Mieras thuisgestuurd. Horizontaal: 1. Nonsens 7. Metselaars- gereedschap 12. Landkikker 13. Herkauwend dier in Centraal Afrika 14. Over (langs) 15. Oude lengtemaat 17. Het binnenste van iets 19. Paradijs 21. Rolls Royce (afk.) 22. Duinvallei 24. Overdenken 27. Deel van de week 28. Wild zwijn 30. Europeaan 31. Telwoord (Eng.) 32. Teken 33. Gevangenis 35. Plaats in België 37. Meisjesnaam 38. Aarzelen 41. Voertuig op twee wielen 42. Achterste deel van een dier 44. Kleur 46. Dakbedekking van bladeren 47. Gewicht 48. Gezeur 49. Kostbaar gesteente 50. Mestvork 1
3
2
4
5
Laressa Mulder, Den Haag
Druk
15
16
22
De Hersenstichting wil actief bijdragen aan
17
25
29
35
39
21 27 32
36
40
gezonde hersenen in Nederland. Daarom
37 42
41
44
11
20
31
34
10
26
30
33 38
19
24
28
9
8
43. Eetbare wortelknol 45. Rivier in Nederland 46. Algemene Economische Raad (afk.) 51. Lidwoord 53. Borstbeen 54. Tijdvak van vijf jaar 55. Regenboog vlies in het oog 56. Gierigaard 57. Deel v/e zeilschip 59. Rivier in Oostenrijk 60. Verlangen naar huis 62. Heemraad schap 63. Plaats in België 66. Kostuum 67. Doortochtgeld 69. Meisjesnaam 71. Vierhandig dier 73. Kledingstuk 74. Kluis 75. Akelig 78. Brandstof 80. Niet zoet (van wijnen) 82. Meisjesnaam 85. Soort onderwijs (afk.)
14
18
23
Drukkerij Tesink, Zutphen
7
6
13
12
Opmaak
Verticaal: 1. Kwaad 2. Roomse Paus (afk.) 3. Deel v/e boom 4. Levenslucht 5. Europese hoofdstad 6. Inwendig orgaan 7. Schreeuwen 8. Bakplaats 9. Europeaan 10. Muzieknoot 11. Knijpbril 16. Munteenheid in Bulgarije 18. (Koor-) dans 20. Naaldboom 21. Tentoonstellings- gebouw in A’dam 23. Rivier in Rusland 25. Land in Azië 26. Logé 27. Inlandse gemeente op Java 29. Afscherming van een raam 32. Sullige man 34. Hertensoort 36. Purperkleur 37. Baskische afscheidings beweging (afk.) 39. Overblijfsel vervallen gebouw 40. Telwoord 42. Berisping
52. Extreemlinkse actiegroep Nederland 54. Plaats in Zuid-Holland 56. Vlaamse televisie- maatschappij (afk.) 58. Eindstreep bij een wielerwedstrijd 61. Rivier in Nederland 62. Vertoon van pracht 64. Vervoermiddel 65. Geleedpotige 67. Gesloten 68. Sociaal Economische Raad (afk.) 70. Eentonig 72. Hoop, stapel 73. Klein stuk grond voor telen gewassen 76. Mannetjesschaap 77. Godsdienst (afk.) 78. Betaalmiddel 79. Pot voor bloemen 81. Publieke werken (afk.) 82. Lokspijs 83. Rangtelwoord 84. Arabische Europese Liga (afk.) 86. Woest dier 87. Verdoving voor een operatie
45
43
46
initiëren we nieuwe kennisontwikkeling vanuit maatschappelijke relevantie en
48
47
vertalen we bestaande kennis naar praktische toepassingen.
50 54
en wordt toegezonden aan donateurs en relaties van de Hersenstichting Nederland. Overname van tekstuele gedeelten van de
51
52 56
55
Dit magazine verschijnt viermaal per jaar in een oplage van ca. 32.000 exemplaren
49
65
66
69
71 76
75 79
80
83
82
van deze bron: Hersen Magazine jrg. 12,
70
74
78
77
81 85
84 87
86
60
64
68
73
72
59
63
67
inhoud is toegestaan, mits met vermelding nr. 1, maart 2014. Toezending van twee
58
57
62
61
53
88
bewijsexemplaren stelt de redactie zeer op prijs.
38
28
60
51
50
65
83
32
87
55
49
4
31
30
59
78
88
6
3
25
35
44
70
21
Hersen Magazine |maart 2014 | 19
De oplossing van de puzzel uit het vorige magazine was: Braintraining. De volgende mensen hebben inmiddels een Braintraining Scheurkalender ontvangen: mw. G. Quix uit Sittard, mw. H.E. van Bergen-Bravenboer uit Bergambacht, dhr. Posthumus uit Roden, mw. L. Brevé uit Elst (GLd), mw. S.E. van Bergen uit Middelburg.
Colofon
Hersenkraker
1989 - 2014 25 jaar Hersenstichting Wat hebben we in 25 jaar bereikt? Wat willen we de komende 25 jaar bereiken?
Geef om je hersenen!
Kijkt u ook naar de Jubileumtelevisieshow van de Hersenstichting? Woensdagavond 16 april a.s. staat het werk van de jarige Hersenstichting centraal in een televisieshow waarin alles draait om de hersenen en hersenaandoeningen. Nederland 1 van 21:30 tot 23:00 uur. Noteert u deze datum in uw agenda?