Het zoekend hert ° The searching deer - Trimestrieel tijdschrift - Jaargang 1 - Nr 4

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT – JAARGANG 1 – NUMMER 4 – MEI-JUNI-JULI 2010

75,0(675,((/ 7,-'6&+5,)7

04

2

WELKOMWOORD AA N LEZE RS EN DENKE RS

Anderen leren begrijpen en vertrouwen

H

et merendeel der mensen heeft makkelijk de neiging wie anders is als pseudomens te beschouwen. Wie niet tot de eigen clan of stam behoort. Wie een andere verschijningsvorm heeft. Wie uit een andere cultuur komt, of andere goden dan wel menselijke idolen aankleeft. Verrichten anderen daden die we fundamenteel verwerpelijk vinden, dan dreigt zelfs het gevaar dat we de pseudomensen als onmensen gaan afschilderen.

In ons kleinschalige filosofiehuis Het zoekend hert proberen we zulke tendenties nader te onderzoeken. Door bijvoorbeeld verschijningsvormen van het menselijke ‘geloven’ en ‘weten’ één na één de revue te laten passeren.

Zoals in de voorbije lezingencyclus De godverloren zondagen - over het zoeken naar verlichting. De verschillende sprekers getuigden telkens over de eigenheid van bepaalde religies met principieel begrip voor hun anderszijn.

Zich proberen in anderen in te leven kan een nobel, maar ook een nuttig doel zijn. Anderen als mindere of als onmens beschouwen is immers het fundament van vele conflicten. Wie zich gestigmatiseerd weet, heeft makkelijk de neiging rekenschap te vragen, soms over de generaties heen. Maar er is evenzeer het gevaar van morele superioriteit bij zoekers en onderzoekers. Want wie met grote termen het goede nastreeft, kan corrumperen of op een ander niveau de goede trouw ondermijnen. Komt daarbij dat een rationele benadering dikwijls een emotieve invoeling in de weg staat. In een angstwekkende of concurrentiële situatie raakt ons rationele streven snel op de dool. Een liefhebbende god of wijze filosoof kan dan niet verhelpen dat we giftige potenties gemeen of ongemeen de wereld insturen.

Het zoekend hert probeert een veilige omgeving te zijn waarin we voor elk-ander niet bevreesd hoeven te zijn. Een huis waarin vrij mag gedacht en gesproken worden. Zolang dit denken en spreken maar een poging blijft om ook die afwijkende ander te leren begrijpen en vertrouwen. Zou dat enigszins haalbaar zijn, denkt u? Wij proberen een aanzet te geven met dit voorwoord. Komt u eens mee een kleine stap vooruit zetten? Het is maar een poging, weet u wel.

Eddy Strauven Gastheer en coördinator 3

4

D E G O D V E R L O R E N Z O N D A G E N (SLOT )

| FILOSOFISCHE GESPREKSKRINGEN |

Kan alleen een god ons nog redden?

O

ok een ernstige zoektocht naar zingeving en verlichting kan met humor doordesemd zijn. Dat bleek nogmaals tijdens de laatste voordrachten van De godverloren zondagen. Professor Jean Paul Van Bendegem kreeg zijn publiek om de vijf zinnen lustig aan het lachen. Eva Vanhole, die de cyclus op bijzondere wijze tot een synthese bracht, had enkele komische citaten over religie en liefde in petto.

Tussen het lachen door hadden zowel gelovigen, atheïsten als agnosten een flinke kluif aan deze eerste lezingenserie, waarin zowel jodendom, christendom, islam, boeddhisme, hindoeïsme als nieuwe spirituele stromingen aan bod kwamen. Soms tekenden zich in het publiek scheidingslijnen af. Bijvoorbeeld tijdens discussies over de oorsprong van ‘het’ atheïsme, de impact van Christus, dan wel het bestaan – al dan niet – van een hogere macht of een vrije wil.

‘Alleen een god kan ons nog redden,’ sprak de Duitse existentiefilosoof Martin Heidegger (1889-1976), naar het einde van zijn leven. Sommige van onze gasten zagen dat anders. Zo schreef een vaste bezoeker enigszins bezorgd over de religieuze tendenties bij bepaalde sprekers: ‘Zelf ben ik meer gewonnen voor de gedachte van Prof. Herman Philipse: ‘Moeten we van het verdwijnen van monotheïstische godsdiensten dan niet meer moreel heil verwachten dan van een religieuze renaissance?’ - Atheïstisch manifest, blz. 46’. Voor Het zoekend hert goede redenen om deze theoretische lezingen eerlang door te zetten in een debat, of in socratische gesprekken. Wij houden u op de hoogte. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

‘PHILOSOPHY & OVERNIGHT SENSATIONS’ IN DE PRAKTIJK – ONS OVERZICHT In deze eerste cyclus van De godverloren zondagen kwam een bijzonder streven van ons filosofiehuis aan bod. Trouw aan onze baseline (Philosophie & overnight sensations) werd elke lezing op smaak gebracht met muziek van een bijzondere componist en de verwijzing naar een verwante denker of schrijver. Ons parcours vertrok bij Alleszerbrecher Friedrich Nietzsche, legde een oor te luisteren bij Bob Dylan, Radiohead en Klaus Schulze, om te eindigen bij de meest synthetiserende componist aller tijden: Ludwig van Beethoven.

 Voor de liefhebber memoreren we onze uitverkoren componisten en hun muziek. Bladzijden 12 en 13.  ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5

6

De godverloren zondagen (7) Vanno Jobse over hindoeïsme en filosofie

‘Een hindoe moet niet geloven, maar het goddelijke realiseren’ De Nederlandse filosoof Vanno Jobse kwam speciaal uit Bordeaux om te onderwijzen over het hindoeïsme, en had er vervolgens een ferme klus aan om de oosterse denkbeelden in een westers idioom bevattelijk te maken.

De god van de hindoes staat niet boven de wereld, daar begint het al. Alle werkelijkheid is doordrongen van die goddelijke kracht, die de wereld beheerst zoals de natuurwetten de natuur beheersen. Alles wat leeft, is er een verschijningsvorm van, ook de mens. De hoogste incarnaties van deze ene goddelijke kracht zijn Krishna, Shiva en de moedergod Devi, die – met vele andere goddelijke verschijningsvormen – als goden worden aanbeden. Maar omdat het hindoeïsme niet metafysisch is, maakt het niet uit of de hindoe waarlijk gelooft. Het gaat om het goddelijke an sich en wat hij of zij doet om dát te realiseren.

De klassieke naam van het hindoeïsme is Sanatana Dharma: eeuwige wet, eeuwige gedragsleer. Deze leer kent geen dogma’s of geboden maar geeft richtlijnen om niet in conflict te komen met jezelf en je omgeving. Er zijn vijf streefdoelen: matigheid, onthechting, niet stelen, waarachtigheid, geweldloosheid. Hoe je jouw levensstijl invult, is afhankelijk van leeftijd, afkomst, sociale positie... Vooral onthechting is belangrijk. Je mag trachten gelukkig te worden, maar je mag je niet hechten, niet aan status of bezit, niet aan een werkzaamheid, zelfs niet aan familie, geliefden of kinderen. De band met geliefkoosde naasten kan worden verlevendigd door de dharmarichtlijn over onthechting: liefde zonder hebberigheid, met respect voor het anderszijn. Liefde wordt dan vreugde om het bestaan van de ander, ongeacht of die bij je is en of je een intieme relatie kan hebben.

Aangezien het hindoeïsme geen almachtige god kent die beloont en straft, is de gelovige verantwoordelijk voor zijn of haar leven. Hindoes kennen ook geen fatum, geen noodlot waarbij ze zich hebben neer te leggen. Wanneer je je los weet te maken van je ego dat hebberig, trots en zelfzuchtig is, bereik je een vorm van vrijheid. Die vrijheid brengt de verantwoordelijkheid met zich om zoveel mogelijk in harmonie te leven. Elke handeling heeft reacties tot gevolg. Je moet zomin mogelijk reacties noodzakelijk maken en je handelingen richten op het herstellen van harmonie. Het verlangen naar geluk is gevaarlijk, want alle bronnen van geluk – liefde, zintuiglijk genot, bezit, aanzien – zijn ook bronnen van ongeluk. Als je werkelijk gelukkig wilt worden, zul je moeten proberen dingen los te laten, want alles in het leven is van voorbijgaande aard. Loslaten, dát is de betekenis van verlossing in het hindoeïsme. Pas als de mens hiertoe in staat is, zal hij de innerlijke rust bereiken, die een goddelijk geluk is. Zoals een vers uit de Bhagavad Gita (2:15) zegt: ‘Wie onverstoorbaar is in vreugde en verdriet en in beide omstandigheden standvastig blijft, is zeker geschikt voor de bevrijding.’ • 7

8

De godverloren zondagen (8) Jean Paul van Bendegem over atheïsme en filosofie

‘We kunnen ons best vreugdevol op het leven concentreren’ ‘Never on Sundays.’ De professor, opgegroeid in een gereformeerd protestants gezin, huldigt een vast principe.

Maar Het zoekend hert zeer genegen, zette hij op de 8ste godverloren zondag zijn visie op het atheïsme uiteen.

Hoe moet een mens zich tegenover het leven en zijn eindigheid opstellen als er geen troostende god of een beloftevol hiernamaals bestaat? Welke weg naar verlichting kan het atheïsme bieden? Professor Jean Paul Van Bendegem citeert de twee onderscheiden verhalen die wetenschappers ons vertellen. Het ene verhaal – ‘waanzinnig optimistisch’ – bezingt de maakbaarheid van mens en wereld, het andere benadrukt de beperkingen van de menselijke kennis. Uit die twee visies distilleert filosoof Van Bendegem een eigen mensbeeld: ‘Zijn ze soms tot grootse dingen in staat, toch zijn mensen fundamenteel prutsers.’ Zo’n uitspraak kan negatief klinken. Echter niet uit de mond van logicus Van Bendegem die een schalkse ‘elogie van de prutsende mens’ aanheft. Wat herken ik in mijn medemens? Mijn eigen prutsen. Is de ander een spiegelbeeld, dan kunnen we niets anders dan tolerantie voor hem opbrengen, hopend dat die wederkerig is. Het geknoei van de medemens is ook leerrijk: het belet ons in vergelijkbare situaties dezelfde fouten te maken – en het helpt ons inzicht te krijgen in het doen van mensen. Als de ander een bron van kennis en tegelijk een spiegelbeeld is, ‘dan schiet je die niet af’. Respect voor andermans leven is vanuit dat opzicht geen door een god opgelegd gebod, maar vloeit voort uit het geponeerde mensbeeld.

Ook in het universum valt knoeiwerk te bespeuren. Voor menige gelovige is het leven in onze armoedige wereld dan ook slechts draaglijk met een beloofde gelukzaligheid van de ziel in het vooruitzicht. Maar dergelijk illusierijk scenario kan een denkende mens niet troosten. Een ziel zonder lichaam is geen mens meer. De dood is een eindpunt. Daarom kunnen we ons best vreugdevol op het leven concentreren, de wereld als onuitputtelijke bron van verbazing zo intens en smaakvol mogelijk leren kennen en ervaren. Ook daarom publiceert de professor graag onderzoeken op vele, zeer uiteenlopende vakgebieden.

Atheïsme is vrij recent vergeleken met andere levensbeschouwingen. Door gebrek aan een gemeenschapsvorm zoals godsdiensten die hebben, is het ook kwetsbaar. Een atheïstische maatschappijvorm mag geen ideaal zijn uit huiver voor de totalitaire neigingen die zo'n structuur kan ontwikkelen; een oorlogsmodel staat het leven in de weg. Jean Paul Van Bendegem ziet het atheïsme als een levensbeschouwing naast de andere – en pleit voor bescheidenheid. Bescheidenheid in de wetenschappen omdat er maatschappelijke noden bestaan die belangrijker zijn dan wetenschappelijke ontwikkelingen.

Bescheidenheid tegenover onze medemens. ‘Vous êtes embarqués,’ zei Blaise Pascal. Als een leven zonder god niet als zinvol kan worden beleefd, blijven er nog altijd de medeprutsers aan boord, met wie we vreugdevol verder kunnen varen. • 9

10

De godverloren zondagen (9 en slot) Eva Vanhole over ‘wegen naar bevrijding’

‘Geef alle mensen het recht om hun vermogens te ontwikkelen’ De zwaarste opdracht in de cyclus over ‘het zoeken naar verlichting’ lag in handen van de jongste spreker in de rij: de 26-jarige Eva Vanhole, germaniste, master in de ethiek, aspirant-schrijfster en ook zoekend hert.

Eva Vanhole stelt vast dat mensen in een denken over zichzelf en de wereld vervat zitten, dat verschilt van groep tot groep – geografisch, sociaal en ook historisch. Haast alle denksystemen worden gecreëerd uit een gevoel van hulpeloosheid. Mensen worden in het leven geworpen, zonder houvast, en willen dat verhelpen. Godsdienst, metafysica en filosofie worden ontworpen om zekerheid te bieden. Maar het zijn mede deze punctuele denksystemen die er voor zorgen dat wij ons bang voelen voor het onbekende, dat wij een ontroostbaar verdriet of opstandig gevoel hebben bij de dood van een dierbare. ‘Door te vertrekken van een wereldbeeld waarbinnen rechtvaardigheid hoogtij moet vieren, waarbinnen we proberen te streven naar langer en beter leven, van een wereldbeeld met een invulling van wat nu precies ons welzijn uitmaakt, voelen wij het als des te prangender wanneer er iets gebeurt dat niet rechtvaardig is, dat buiten onze controle valt en dat ons welzijn benadeelt.’

Verwijzend naar de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum toont Eva Vanhole aan dat zelfs onze emoties tot stand komen door overtuigingen en door de gerichtheid op een object, dat een waardeoordeel meekrijgt in het denken van een persoon.

Eva Vanhole vreest dat wij echter moeilijk betekenis kunnen toekennen aan het leven, omdat er geen in verscholen ligt. Zij zou willen pleiten uit elk systeemdenken te stappen, maar acht dit tegelijkertijd niet mogelijk. ‘Zodra wij onze relatie bepalen met de wereld rondom ons, zelfs al is het door die relatie te ontkennen, doen wij dat vanuit een idee die ook een systeemdenken achter zich heeft.’ Daarom wil zij een realistisch mensbeeld invullen: de mens als deeltje van een geheel, noem het ‘de allesomarmende natuur’, waar wij de zin niet van kunnen kennen, ‘simpelweg omdat die er niet is’. Daarbij stelt ze een moraal voor waarin niet de absolute regels van belang zijn, maar waarin de basiswaarden telkens kunnen worden herbekeken. Zij verwijst naar de categorische imperatief van Immanuel Kant en de vermogensbenadering van Martha Nussbaum. Vertrekpunten zijn de menselijke waardigheid en de onschendbaarheid van de persoon. Het rechtvaardigheidsprincipe wordt gestoeld op de tien menselijke vermogens die door Martha Nussbaum zijn opgesomd. Doel is een consensus te realiseren onder mensen die voor het overige sterk uiteenlopende concepties van het goede mogen hebben. Essentieel is de keuzemogelijkheid voor een actief bestaan waarin elkeen de dag kan kleuren, met respect voor de ander, terwijl het leven zijn gang gaat. Deze vorm van bevrijding kan worden gerealiseerd in een samenleving waarin kritisch denken, het maken van eigen keuzes en het openstaan voor veranderingen fundamentele rechten zijn, omdat elke persoon een doel op zich is. • 11

‘PHILOSOPHY & OVERNIGHT SENSATIONS’ Openingslezing van De godverloren zondagen. Tanny Dobbelaar over filosofisch schrijven en schrijvend filosoferen, met bijzondere aandacht voor de essays van Michel de Montaigne (1533-1592). De bariton van Dietrich Fischer-Dieskau geeft dynamiek aan de melodramatische liederen van Friedrich Nietzsche (1844-1900). Het Gebet an das Leben, naar een gedicht van Lou von Salomé, zijn onbereikbare muze: “Gewiß, so liebt ein Freund den Freund / wie ich dich liebe, rätselvolles Leben! / Ob ich in dir gejauchzt, geweint, / ob du mir Leid, ob du mir Lust gegeben, / ich liebe dich mit deinem Glück und Harme, / und wenn du mich vernichten mußt, / entreiße ich schmerzvoll mich deinem Arme, / gleich wie der Freund der Freundesbrust.” Nietzsche hield intens van de psychologische onderzoekingen van Montaigne. Zowel de schrijfstijl als de scherpe ironie van de Duitse Alleszerbrecher werden beïnvloed door de Franse humanist die ‘en chair et en os’ zowel de wereld als zijn eigen ik in vraag stelde.

Het gedurfde pleidooi voor een authentieke beleving van het christendom, door Annette van der Elst, wordt ingeleid met passionele gezangen van een Amerikaanse troubadour en meester-songwriter. De van oorsprong Joodse Bob Dylan, in 1941 geboren als Robert Alan Zimmerman, getuigt op Saved (1980) niet enkel van ‘A satisfied mind’, hij vraagt ook aan de Heer der christenen: ‘What can I do for you?’. De hoes van Saved toont een ontwerp van Tony Wright waarop de hand van God de handen van zijn gelovigen poogt te bereiken. Na een paar oudere nummers, zoals Black Cross en Talkin’ Devil, is dit – na Slow train coming (1979) – het tweede album waarmee Bob Dylan zijn christelijke geloof zo uitdrukkelijk belijdt. Als born-again Christian zal hij nog Shot of Love (1982) uitbrengen, maar midden jaren tachtig wordt deze provocatieve periode definitief afgesloten, een enkele kerstplaat niet meegerekend. De onophoudelijke zoektocht naar zijn muzikale wortels trekt nu nieuwe volgelingen aan.

Voor de lezing over jodendom en filosofie spelen we, op Allerheiligen, de Kindertotenlieder van Gustav Mahler (1860-1911), in de versie van Leonard Bernstein (1918-1990), beiden als Jood geboren. In onze inleiding wijzen we op de primaire stigmatisering van de Joodse enkeling doorheen de tijden. Het negatieve prototype: Ahasverus, of de wandelende Jood, op zoek naar verlossing.

Het hatelijke vijandbeeld van der ewige Jude, zoals door de nazi’s propagandistisch aangewakkerd en dan zwaar misbruikt. In contrast hiermee het voorbeeldige bestaan van Nathan der Weise, de literaire gestalte van Gotthold Lessing, geïnspireerd op leven en werk van zijn vriend Moses Mendelssohn (1729-1786), de verlichtingsdenker wiens graf in Berlijn nog in de twintigste eeuw door fascistische horden wordt ‘zerstört’. Duistere tijden waarin ook leven en werk van de Nederlands-Joodse schrijver en denker Friedrich Weinreb (1910-1988), persoonlijke inspirator van onze spreekster Hella van den Elshout, pijnlijk worden verstoord.

In cultureel en filosofisch opzicht zijn de aanslagen van 9/11 waarschijnlijk van minder belang voor de perceptie van de islam dan de fatwa tegen The Satanic Verses (De Duivelsverzen) van Salman Rushdie, mede door de aanslagen op uitgevers, drukkers, vertalers – wereldwijd. De soundtrack van de film Al Masir (Le Destin, 1997) roept beelden op van de boekverbranding van het werk van een moslimfilosoof in het islamitische koninkrijk Andaloesië. Ibn Rusjd (1126-1198), in het Westen beter bekend als Averroës, was een voorloper van renaissance en verlichting. Hij bracht zowel de wetenschap en de geneeskunde als de rationele filosofie op een hoger plan. Door zijn bewondering voor Aristoteles gaf Ibn Rusjd nieuw leven aan de Griekse filosofie. Terwijl hij ook de Koran ten volle respecteerde, werd hij toch vervolgd. Twee openingsvragen aan Frank Meester. Is er vandaag in de islam voldoende ruimte voor verlichte denkers? Bestaat bij jonge westerse moslims behoefte aan een vrij en ontvoogdend denken?

12

IN DE PRAKTIJK

ONDERTONEN VAN D E G O D V E R L O R E N Z O N D A G E N iN 2009-2010

De lezing van Jan den Boer, over boeddhisme en filosofie, wordt opgefleurd door de Britse alternatieve rockband Radiohead. Hun meesterwerk Amnesiac (2001) is een eerbetoon aan Siddharta, hoofdpersoon van de roman van Hermann Hesse (1877-1962), de Duits-Zwitserse schrijver die door de beatgeneration na zijn dood tot icoon werd verheven. In de late jaren 1990 raakt leadzanger Thom Yorke (°1968) van Radiohead beroerd door het boeddhisme. De rivier/watervalfantasie uit Siddharta zit verweven in drie nummers op Amnesiac: 'Pyramid Song', 'I Might Be Wrong' en 'Like Spinning Plates', die zich respectievelijk in het begin, het midden en op het einde van het album bevinden. Enkele jaren na Siddharta schrijft Hesse Der Steppenwolf, over een decadente Mozartliefhebber, die ’s nachts de boze geesten toelaat en verslaafd raakt aan gemaskerde bals. Toch is het vooral Hesses verhaal over Boeddha dat Thom Yorke inspireert tot gezwollen orkestraties van magisch-mythische dromen over engelen met zwarte ogen.

Klaus Schulze, ooit nog toetsenist van Tangerine Dream, brengt met zijn Timewind (1975) de geïnteresseerden voor Maarten Meester meteen in een (neo)spirituele sfeer. Uit zijn Moog synthesizer klinken elektronische en toch (boven)natuurlijke geluiden.

Dit werk blijkt ideaal als stemmingsmuziek voor spirituele bijeenkomsten. De klanken van Klaus Schulze doen denken aan Das Glasperlenspiel (1942), de roman waarvoor Herman Hesse de Nobelprijs kreeg. Centraal in dit futuristische verhaal, dat speelt in 2020, staat een bijzonder orgel, of eerder nog een astronomisch spel, dat door wiskundigen gaandeweg geperfectioneerd zou zijn. In dit ongekende instrument, met manualen, pedalen en registers, zitten volgens Hesse ook alle waarden van onze cultuur verwerkt.

Geniale meesterspelers kunnen ermee de Unio Mystica – eenheid van wetenschappen, kunst en religie – laten weerklinken. Zo komt uit de muziek van het glasparelspel het geheim van de Wereldgeest naar boven. Wanhopige verwachtingen van een wereldschrijver.

Sitar-virtuoos Ravi Shankar verneemt de moord op de Indische leider Mohandas Gandhi (1869-1948), door een orthodoxe hindoe, terwijl hij in de radiostudio zit. Meteen componeert hij de Raga Mohan Kauns. Een raga is het traditionele raamwerk voor een improvisatie. Mohan verwijst naar de voornaam van Gandhi, die ook een bijnaam is van de god Krishna. We konden de lezing van Vanno Jobse ook inleiden met een lied van Rabindranath Tagore, Bengaals dichter en eerste niet-westerse Nobelprijswinnaar. Met zijn baard, grijze haren en witte gewaden leek hij een goeroe, maar hij was het Europese humanisme zeer genegen. Van Tagore kreeg Gandhi de erenaam Mahatma – ‘verheven ziel’ in het Sanskriet. Later bekritiseerde Tagore zijn vriend als een ‘zoete dictator’.

Nochtans had Gandhi gevoel voor humor en zelfs een flinke portie Brits flegma. Op officieel staatsbezoek in Londen vraagt een journalist hem: ‘Mr. Gandhi, what do you think of western civilisation?’. Het antwoord van Gandhi: ‘I think it would be a good idea.’

All things must pass. Na de split van The Beatles produceert bassist Georges Harrison (1943-2001) deze driedubbele lp onder invloed van de Indische Maharishi Yogi. John Lennon vindt Yoko Ono en laat God en alle (andere) goeroes los. Op de titelloze lp John Lennon/Plastic Ono Band (eveneens 1970) rekent de meest atheïstische Beatle af met alle denkbare autoriteiten: ‘I don't believe in magic, I-ching, bible, tarot, Hitler, Jesus, Kennedy, Buddha, mantra, Gita, yoga, kings, Elvis, Zimmerman, Beatles / I just believe in me, Yoko and me, And that's reality’. Op Mother – kerkklokken incluis – worden jeugdtrauma’s uitgeschreeuwd: ‘Mother, you had me, but I never had you / Father you left me, but I never left you’. In I found out bekritiseert hij Hare Krishna mantra’s als ‘Pie in the sky’. De schreeuwtherapie bij Dr. Arthur Janov klinkt ook door in Remember en Well Well Well. De working class hero die zelf door zovelen wordt vereerd, sterft in 1980 door drie kogels van een gestoorde fan. Einde van een goddeloos peace and love-tijdperk.

13

D E G O D V E R L O R E N Z O N D A G E N (slot)

Laatste citaten uit een synthese (was getekend: Eva Vanhole) Mensen hebben van nature de neiging om te benoemen, te ordenen, de gebeurtenissen en plaatsen rondom zich in een systeem te plaatsen, om op die manier vat te krijgen op hun leven. Daarbij wordt alles wat beheersbaar, begrijpbaar en controleerbaar is, onderverdeeld in het vakje cultuur – en zo met name veilig geacht – en wat oncontroleerbaar is, wat vaak ook angst inboezemt, wordt onderverdeeld bij de natuur.

Niet-menselijke dieren hebben geen ontzag, geen angst voor God, kennen geen intrinsieke waarde toe aan de Natuur of vrezen niet voor haar voortbestaan, simpelweg omdat zij geen systemen hebben ontworpen om grip te krijgen op die natuur en de cyclus van leven en dood.

Wij trachten alles in ons leven een zin toe te wijzen, een reden waarom, en wanneer er dan iets gebeurt waar we geen zin aan kunnen geven, worden wij geraakt waar wij net het meest kwetsbaar zijn: in ons onbegrip voor de chaos, voor de schijnbare onverschilligheid van de wereld rondom ons.

Wanneer externe invloeden iets veranderen aan hun leven, aan de wereld om hen heen, voelen mensen zich algauw verloren, en proberen daarop weer alles onder controle te krijgen door verder te analyseren, te ontleden en te filosoferen.

De negende en laatste lezing werd ingeleid door een componist die bijna geen klanken meer kon horen. Geen wonder dat Ludwig van Beethoven (1770-1827) met harde kloppen zijn Vijfde symfonie en meteen de poort naar de romantiek opent. De eerste critici noemen zijn vroege werken ‘bizar’ en voelen niet hoe deze op de tijd vooruitdansen. De zware melancholie van de meester klinkt met de jaren harder door. Enkel nog in zijn hoofd kan hij ‘muziek denken’. Een ‘zoekend componeren’ ontwikkelt zich kwalitatief van het Tripelconcerto (1804) en het Vijfde pianoconcerto (1809) tot de Negende symfonie (1824). De Ode ‘An die Freude’, naar het gedicht van Friedrich Schiller, wordt een liefdesepos voor de mensheid, maar is qua toonzetting ook een eresaluut aan die andere rebel, die al op z’n 35ste was weggeteerd. Alle Menschen werden Brüder? Bepaalde nazi’s en ook de psychopaat Alex uit ‘A Clockwork orange’ combineren perverte sentimenten met een passie voor ‘Ludwig Van’. Want ook het genie kiest z’n volgelingen niet.

14

O

P

E

N

I

N

G

S

W

E

E

K

E

N

D

DE MODDEREN MENS Noteer het nu toch maar eens vet in uw agenda. In het eerste weekend van september 2010 gaan de deuren van ons filosofiehuis Het zoekend hert ° The searching deer officieel open. Op het programma: succulente lezingen over modernisme in cultuur en filosofie, maar ook video, muziek, misschien zelfs een nieuwe wijkwandeling, en nog meer.

Op vrijdag 03/09/2010 vertelt de oudste inwoner van de straat, de schrandere 88-jarige Henri Van den Borre, over de bouw en bloei van de wijk waarin Het zoekend hert onderdak heeft. Aanvullend een beschouwing van architectuurspecialist Francis Strauven en een blitz-optreden van de nieuwe Antwerpse stadsdichter, de magische Peter Holvoet-Hansen.

Op zaterdag 04/09/2010 vertellen drie specialisten over de modernistische avant-garde die vanaf de jaren ’20 een nieuw denken inaugureert: Peter Theunynck, biograaf van Karel van de Woestijne, Geert Buelens, dichter en hoogleraar, pas bekroond met de legendarische Ark van het Vrije Woord, en Jos de Mul, professor filosofie van mens en cultuur, en internationaal auteur.

Op zondag 05/09/2010 spreken Sofie Sap, de blogster die volgens Tom Naegels het Vlaamse schrijftalent van de toekomst is, Johan Sanctorum, cultuurfilosoof en genius van de filosofisch-kritische website Visionair België, alsook Joke J. Hermsen, Nederlandse filosofe en romanschrijfster, nu al maanden in de media-aandacht met haar filosofische bestseller Stil de tijd. Kom, en stil uw honger!

15

Al gem ene r edac ti e + v era ntw oord eli j ke uitg ever : Eddy S tr auv en, G em eent es traa t 237, B-3 010 K ess el- Lo | Tel ef oon: + 32 ( 0)4 73 68 66 65 | Ma ilad res: het zoekend her t@ gm ail .c om | Websi te : www . h et zo e ke nd h er t.b e |

P910603

REDACTIE & bereikbaarheid

BC 31257

Het zoekend hert ° The searching deer is het tijdschrift van het gelijknamige filosofiehuis, waar denkende enkelingen welkom zijn voor zingevende ontmoetingen. Het project vindt zijn thuis in een premodernistisch pand uit 1924, met art-déco-elementen en halfronde erkerkamers, nabij het beeldenpark Middelheim in Antwerpen.

Onze programma’s besteden aandacht aan belangrijke tradities en nieuwe ontwikkelingen in de filosofische levenshouding. De feestelijke opening, in het eerste weekend van september 2010, draait rond De modderen mens – of het modernisme van gisteren tot morgen. Volg alle tussentijdse ontwikkelingen op www.hetzoekendhert.be.

HET Z0EKEND HERT

THE SEARCHING DEER

Philosophy & overnight sensations – Koninklijkelaan 43, B-2600 Berchem (Antwerp) 16