Όταν ο Περσέας συνάντησε τον Ωρίωνα

Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Ερευνητική εργασία (Project)

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

 Όταν ο Περσέας συνάντησε τον Ωρίωνa: H μυθολογία των αστερισμών



Πάτρα Σχολικό Έτος 12013-2014

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Όταν ο Περσέας συνάντησε τον Ωρίωνa: H μυθολογία των αστερισμών

2

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

ΒΟΥΡΛΟΥΜΗ ΜΑΡΙΑ ΓΑΡΑΝΤΖΙΩΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΛΥΒΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ ΜΑΡΙΟΣ- ΔΗΜ. ΚΟΛΑΪΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΛΑΖΑΡΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΛΥΚΟΘΑΝΑΣΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ-ΚΛΕΛΙΑ ΜΠΟΥΤΡΗΣ ΜΑΞΙΜΟΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΙΑΣΩΝ ΠΕΡΔΙΚΑΡΗ ΝΕΦΕΛΗ-ΕΙΡΗΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣΑΛΚΙΝΟΟΣ ΣΙΓΑΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΦΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ-ΤΣΑΜΠΙΚA

Υπεύθυνος καθηγητής: Χιωτέλης Ιωάννης

3

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Όταν ο Περσέας Συνάντησε τον Ωρίωνα Ο αστερισμός του Περσέα •Περσεύς

(Λατινικά:

Perseus) είναι

αστερισμός που σημειώθηκε στην

αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση Συνορεύει με τους αστερισμούς Καμηλοπάρδαλη, Κασσιόπη, Ανδρομέδα, Τρίγωνον, Κριό, Ταύρο και Ηνίοχο. Βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Είναι

αμφιφανής

στην

Ελλάδα,

είναι

ορατός

ολόκληρος,

γεωγραφικά

πλάτη

κυρίως

τις

χειμωνιάτικες νύχτες.

•Συντομογραφία – Per •Λατινικό όνομα – Perseus •Γενική – Persei •Έκταση - 615,0 τετ. μοίρες (1,491%) •Κατάταξη - 24ος •Αριθμός άστρων – (μέγεθος ≤ 6,5) 158 •Πλήρως

ορατός

σε

90°N - 31°S

4

μεταξύ

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών •Ο Περσεύς προσωποποιήθηκε από την αρχαιότητα ως ο ήρωας που έσωσε την Ανδρομέδα στον σχετικό μύθο. Παριστάνεται ως νέος, φορώντας τα ταλάρια (τα φτερωτά σανδάλια), να κρατά στο αριστερό του χέρι το Γοργόνειον, την κεφαλή της Μέδουσας, και στο δεξί την άρπην, δώρο του Ερμή. Ο Άρατος περιγράφει τον Περσέα να «σηκώνει σκόνη στον ουρανό», ίσως από το γεγονός ότι τα πόδια του εμφανίζονται να ακουμπούν πάνω στον Γαλαξία, καθώς τρέχει να σώσει την Ανδρομέδα

•Σύμφωνα με το μύθο, κάποιος χρησμός προειδοποιούσε τον Ακρίσιο, που ήταν βασιλιάς στο Άργος, ότι ο εγγονός του θα του άρπαζε το θρόνο σκοτώνοντάς τον. Τότε αποφάσισε να κλειδώσει την κόρη του σε υπόγειο χάλκινο δωμάτιο, για να εμποδίσει την ένωσή της με κάποιον άνδρα. Αλλά ο Δίας αγάπησε την όμορφη και γλυκιά Δανάη και μπήκε στο σκοτεινό δωμάτιο με τη μορφή χρυσής βροχής. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Περσέας. Κατατρομαγμένος ο Ακρίσιος έκλεισε την κόρη του και το μωρό σε κιβωτό και διέταξε τους ναύτες να την πετάξουν στο πέλαγο. Όμως, τα κύματα παρέσυραν την κιβωτό μέχρι τη Σέριφο, όπου ο βασιλιάς του νησιού Πολυδέκτης τους προσέφερε φιλοξενία.

•Ο Πολυδέκτης στη συνέχεια αγάπησε τη Δανάη και θεωρώντας τον Περσέα εμπόδιο στον έρωτά του, του αναθέτει να αποκεφαλίσει τη δαιμονική γοργόνα Μέδουσα

5

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών •Η Μέδουσα, ένα από τα τέρατα της ελληνικής μυθολογίας. Με κεφάλι γεμάτο φολίδες φιδιού, τεράστια δόντια, χάλκινα χέρια και χρυσά φτερά η Μέδουσα απολίθωνε όποιον τολμούσε να την κοιτάξει. Ο Περσέας ακολουθώντας τις συμβουλές του Ερμή συνάντησε πρώτα τις Γραίες, που όπως και οι Μέδουσα ήταν κι αυτές κόρες του Φόρκυος και της Κητούς.

•Ο Περσέας παίρνοντάς τους το μοναδικό μάτι και δόντι που είχαν και οι τρεις και μοιράζονταν μεταξύ τους, τις ανάγκασε να του δείξουν το δρόμο για τις Νύμφες, που κατείχαν τα απαραίτητα μαγικά αντικείμενα για να νικήσει τη Μέδουσα: την περικεφαλαία του Άδη, που όποιος τη φορούσε γινόταν αόρατος, τα φτερωτά σανδάλια, ένα ξίφος (τη χαλύβδινη άρπη) κι ένα σακίδιο. Μ’ αυτά τα αντικείμενα έφτασε στον τόπο που ζούσαν οι Γοργόνες και σκότωσε τη Μέδουσα την ώρα που κοιμόταν, αλλά για να μην απολιθωθεί από το βλέμμα της, την κοιτούσε μέσα από την χάλκινη ασπίδα της Αθηνάς.

•Ο Περσέας έκοψε με το μαγικό ξίφος το κεφάλι της Μέδουσας, το έριξε στο σακίδιο και αόρατος από τη μαγική περικεφαλαία, εξαφανίστηκε με τα φτερωτά σανδάλια.

•Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ο Περσέας πέρασε από την Αιθιοπία, όπου απελευθέρωσε την Ανδρομέδα, που ο πατέρας της, ο βασιλιάς Κηφέας, μετά από χρησμό αναγκάστηκε να δέσει σ’ ένα βράχο, βορά σ’ ένα τέρας που έστειλε ο Ποσειδώνας. Ο Περσέας παντρεύτηκε την Ανδρομέδα, την πήρε μαζί του στην Ελλάδα κι απόκτησαν επτά παιδιά.

•Ο Περσέας επανήλθε στο Άργος με τη μητέρα του, και ο παππούς του Ακρίσιος κατέφυγε στη Λάρισα, φοβούμενος για τη ζωή του. Ο Περσέας ήθελε να τον γνωρίσει και τον ακολούθησε με αγαθές προθέσεις. Στη Λάρισα όπου τον συνάντησε, έλαβε μέρος σε νεκρικούς αθλητικούς αγώνες και πετώντας το δίσκο τραυμάτισε άθελά του τον Ακρίσιο σοβαρά, ο οποίος στη συνέχεια πέθαινε. Έτσι ο χρησμός επαληθεύτηκε.

•Έθαψε τον παππού του με τιμές αλλά δεν ήθελε να τον διαδεχθεί στον θρόνο του, και έκανε συμφωνία με τον ξάδελφο του Μεγαπένθη, να ανταλλάξουν τα βασίλεια τους. Έτσι πήρε το βασίλειο της Τύρινθος αντί του Άργους και αργότερα έκτισε τις Μυκήνες.

•Όταν ο Περσέας πέθανε, οι θεοί δεν τον έστειλαν στον Άδη, αλλά στα άστρα. Μαζί του καταστέρισαν την Ανδρομέδα και τους γονείς της Κηφέα και Κασσιόπη. Έτσι δημιουργήθηκαν οι αστερισμοί του Περσέα, της Ανδρομέδας, της Κασσιόπης και του Κηφέα, αποτυπώνοντας την ιστορία τους στον ουράνιο θόλο.

6

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Ο Περσέας μέσα από την Ελληνική Μυθολογία  Ο Περσεύς προσωποποιήθηκε από την αρχαιότητα ως ο ήρωας που έσωσε την Ανδρομέδα στον σχετικό μύθο. Παριστάνεται ως νέος, φορώντας τα ταλάρια (τα φτερωτά σανδάλια), να κρατά στο αριστερό του χέρι το Γοργόνειον, την κεφαλή της Μέδουσας, και στο δεξί την άρπην, δώρο του Ερμή.  Ο Άρατος περιγράφει τον Περσέα να «σηκώνει σκόνη στον ουρανό», ίσως από το γεγονός ότι τα πόδια του εμφανίζονται να ακουμπούν πάνω στον Γαλαξία, καθώς τρέχει να σώσει την Ανδρομέδα. Τον χαρακτηρίζει ακόμα με το επίθετο περιμήκητος, πολύ ψηλός, δικαιολογημένα αφού έχει μήκος 28 μοίρες.

Ο Περσέας από τη ματιά του Αραβικού Πολιτισμού  Ο Κτησίας στα Περσικά του (περ.400 π.Χ.) αναφέρει το βαβυλωνιακό αστρικό όνομα Parsondas, που μπορεί να σχετίζεται με την ετυμολογία του ονόματος του ήρωα.

7

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Διάφορες Ονομασίες Του Περσέα στην Αραβική Ουρανογραφία  Η αραβική αστρονομία δέχθηκε επιρροές από την αρχαία ελληνική και ιδιαίτερα από τον Πτολεμαίο. Ο Πτολεμαίος συγκέντρωσε 1022 αστέρια , κατανεμημένα σε 48 αστερισμούς υπολογίζοντας τη φωτεινότητά τους στο βιβλίο του ¨Το μεγάλο σύστημα της Αστρονομίας», με τον τίτλο στα Αραβικά Αλμαγέστη. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα Αραβικά τον 9 ο αιώνα .

8

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών  Οι ονομασίες Bershawish, Fersaus, ακόμα και Siaush, προέρχονται καθαρά από την απόδοση του ελληνικού ονόματος από τους Άραβες, αφού αυτοί δεν έχουν το γράμμα «Π». Συνήθως πάντως ονόμαζαν τον Περσέα περιγραφικώς, ως Hamil Ra's al Ghul, «ο Φέρων την Κεφαλή του Δαίμονος».  Τα ονόματα Celeub, Cheleub, Chelub που δίνουν η Αλμαγέστη του 1515, οι Αλφόνσειοι Πίνακες και η Ουρανομετρία του Bayer προέρχονται πιθανώς από το αραβικό Kullab, το όπλο του ήρωα, μολονότι ο Grotius κ.ά. τα αποδίδουν στο Kalb = σκύλος.  Οι αστρολόγοι ονόμαζαν τον αστερισμό Κακοδαίμονα, με ειδική αναφορά στον Αλγκόλ.

9

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Κηφέας-Κασσιόπη Μυθολογία

Στην ελληνική μυθολογία η Κασσιόπη ήταν

η σύζυγος του Κηφέα,

βασιλιά της Αιθιοπίας, γνωστή από τον μύθο της Ανδρομέδας και του Περσέως. Ο βασιλιάς Κηφέας βρέθηκε σε πολύ άσχημη θέση όταν ξέσπασε στη χώρα του λιμός και καταστροφές, καθώς ένας τεράστιος Δράκοντας τυραννούσε και φοβέριζε τους υπηκόους του. Αιτία όλων αυτών των δεινών ήταν η φιλάρεσκη γυναίκα του η Κασσιόπη, η οποία καθως ήταν πολύ όμορφη και βασίλισσα καυχήθηκε ότι η ομορφιά της ξεπερνούσε αυτή των Νηρηίδων, των θαλάσσιων νυμφών. Η προσβολή ήταν

μεγάλη

προς

τις

θεϊκές

νύμφες,

οι

οποίες

θυμωμένες

παραπονέθηκαν στον Ποσειδώνα. Ο θεός της θάλασσας έστειλε τότε το Δράκοντα για να τιμωρήσει την Κασσιόπη. Ο Δράκοντας ήταν μια διαρκής απειλή για τους πολίτες κι έτσι ζήτησαν από τον Ποσειδώνα να τον αποσύρει. Το αντάλλαγμα που ζήτησαν οι Νηρηίδες ήταν να θυσιάσει το βασιλικό ζεύγος ότι πολυτιμότερο είχαν, την Ανδρομέδα, την ίδια τους την κόρη. Έτσι και έγινε.

10

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Κηφεύς - Ο Αστερισμός

Μεταξύ της Μικρής Άρκτου και της Κασσιόπης συναντάμε τον αστερισμό του βασιλιά της Αιθιοπίας Κηφέα, που ήταν γιός του Βήλου, άνδρας της Κασσιόπης και πατέρας της Ανδρομέδας. Τον αστερισμό αυτό

τον

βρίσκουμε, προεκτείνοντας την ευθεία που ενώνει την πλευρά β-α της Μεγάλης Άρκτου με τον Πολικό. Περιλαμβάνει 89 άστρα αμυδρότερα του 2ου μεγέθους. Τα λαμπρότερα άστρα του, τα α, β, γ και δ, σχηματίζουν ενα τόξο

που στρέφεται προς την Κασσιόπη. Περιλαμβάνει ακόμα το

νεφέλωμα Μ52.

Κασσιόπη – Ο Αστερισμός

Αν συνδέσουμε το άστρο ε της Μεγάλης Άρκτου με τον Πολικό και προεκτείνουμε το ευθύγραμμο τμήμα σχεδόν κατά ίση απόσταση, θα συναντήσουμε 5 άστρα 2ου και 3ου μεγέθους, που σχηματίζουν ένα κεφάλαιο Μ, το οποίο κατά διάφορες εποχές του έτους μετασχηματίζεται σε W ή Σ . Ο αστερισμός αυτός που, ως προς τον Πολικό είναι σε συμμετρική θέση προς τη Μ.Α. ονομάζεται Κασσιόπη. Είναι ένας από τους σπουδαιότερους αστερισμούς του βορείου ημισφαιρίου, γνωστός από την αρχαιότητα. Περιλαμβάνει 89 άστρα και τον περίφημο νόβα του 1572 δίπλα στο άστρα.

11

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Οι Πλειάδες Οι Πλειάδες κατά

τη

μυθολογία

ήταν

κόρες

του τιτάνα

Άτλαντα

και

της Πλειόνης, αδελφές της Καλυψώς και των Υάδων. Την ύπαρξή τους οι αρχαίοι Έλληνες εμπνεύσθηκαν απ' τον ομώνυμο αστερισμό, που στα νεώτερα χρόνια έγινε γνωστός σαν Πούλια. Γεννήθηκαν στο όρος Κυλλήνη και θεωρούνταν θεότητες του βουνού. Από την ένωσή τους με το Δία, τον Ποσειδώνα και τον Άρη γεννήθηκαν θεοί και ήρωες

Ποιες ήταν:  Οι Πλειάδες ήταν εφτά, όπως και τα αστέρια του αστερισμού που είναι ορατά με γυμνό μάτι:  Η Μαία, η πρώτη και ομορφότερη, μητέρα του Ερμή από τον Δία  Η Ταϋγέτη, μητέρα του πρώτου βασιλιά της Σπάρτης Λακεδαίμονα από τον Δία  Η Ηλέκτρα, μητέρα του Δάρδανου, γενάρχη των Τρώων και του Ιασίωνος από τον Δία  Η Στερόπη, σύζυγος (ή μητέρα) του ήρωα Οινόμαου από τον Άρη  Η Κελαινώ, μητέρα του ήρωα Λύκου και του Ευρύπυλου βασιλιά της Κυρήνης από τον Ποσειδώνα  Η Αλκυόνη, μητέρα του Υριέα και της Αιθούσης από τον Ποσειδώνα  Η Μερόπη, σύζυγος του Σίσυφου και μητέρα του Γλαύκου.

12

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Πλειάδες: Η Μυθολογία Σχετικά με το πως οι Πλειάδες έγιναν αστερισμός, υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Η επικρατέστερη είναι πως αυτοκτόνησαν απ' τον καημό τους για την τιμωρία του πατέρα τους Άτλαντα να σηκώνει στους ώμους τον άξονα του κόσμου, ή για το χαμό των αδελφών τους Υάδων. Η Βοιωτική παραλλαγή του μύθου λέει πως ο γίγαντας Ωρίωνας τις ερωτεύτηκε και τις καταδίωξε θέλοντας να τις απαγάγει. Η καταδίωξη συνεχίστηκε για πέντε χρόνια, οπότε οι Πλειάδες κατέφυγαν στο Δία, που τις έκανε αστερισμό για να τις γλιτώσει. Ο Ωρίωνας όμως τις ακολούθησε στον ουρανό σαν αστερισμός κι αυτός, κι έτσι οι Πλειάδες, που προπορεύονται μπροστά του στον ουρανό, πέφτουν στη θάλασσα για να του ξεφύγουν. Ο αστερισμός των Πλειάδων χρησίμευε για τον καθορισμό των εποχών στην αρχαιότητα, γιατί η εμφάνισή του στην ανατολή γινόταν τέλη Μαΐου και ανήγγειλε την είσοδο του καλοκαιριού, ενώ η δύση του προμήνυε την αρχή του χειμώνα.

13

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Αστρονομικά Στοιχεία Των Πλειάδων  Πλειάδες ή Πλειάς ή Μ45 στην Αστρονομία ονομάζεται μία «ανοικτή συστροφή» αστέρων, δηλαδή ένα ανοικτό αστρικό σμήνος, που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου.  Από τους αστέρες του σμήνους των Πλειάδων είναι ορατοί με γυμνό μάτι μόνο έξι ή οκτώ, ενώ με το τηλεσκόπιο αποκαλύπτεται ότι το σμήνος αποτελείται από 2.500 περίπου αστέρες μέχρι του 17ου μεγέθους. Οι λαμπρότεροι από αυτούς έχουν ιδιαίτερα ονόματα και είναι οι κόρες του Άτλαντος και της Πλειόνης: Αλκυόνη, Μαία, Μερόπη, Ηλέκτρα, Πλειόνη, Κελαινώ, Ταϋγέτη και Στερόπη.  Όλοι οι αστέρες των Πλειάδων παρουσιάζουν την αυτή ιδία κίνηση, που καταμαρτυρεί την κοινή φυσική καταγωγή και ύπαρξη και άλλων φυσικών δεσμών μεταξύ τους. Επίσης, οι αστέρες αυτοί περιβάλλονται από διάχυτη νεφελώδη ύλη που καλείται συνολικά «νεφέλωμα των Πλειάδων».  Οι Πλειάδες απέχουν από τη Γη περίπου 440 ως 480 έτη φωτός.  Τα ονόματά τους δόθηκαν από τις επτά Πλειάδες από την Ελληνική μυθολογία.  Τ’ αστέρια που σχηματίζονται στην ίδια περιοχή του διαστήματος σε ανοιχτά σμήνη προσκολλώνται μεταξύ τους για μερικά εκατομμύρια χρόνια

κι

ύστερα

απομακρύνονται

το

ένα

από

το

άλλο.

Τα περισσότερα είναι σχετικά χαλαρές ομάδες, όπου κυριαρχούν λαμπρά μπλε και λευκά αστέρια. Μπορεί να περιέχουν πάνω από ένα ζεύγος εκατοντάδων αστεριών - σπανιότερα περιέχουν περισσότερα – και συνήθως

βρίσκονται

σε

περιοχές

λαμπερών

νεφελωμάτων.

‘Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά ανάγονται στην καταγωγή των ανοικτών σμηνών, καθώς πρόκειται για ομάδες αστεριών που σχηματίσθηκαν πρόσφατα στο διάστημα κι ακόμα δεν πορεύονται στους χωριστούς

14

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών εξελικτικούς τους δρόμους. Σμήνη όπως οι Πλειάδες στον αστερισμό του Ταύρου – ίσως το γνωστότερο σμήνος απ’ όλα – είναι μόνο μερικών δεκάδων εκατομμυρίων ετών.  Ακόμα κι αν όλα τ’ αστέρια σ’ ένα σμήνος γεννήθηκαν από το ίδιο αρχικό πρωτοαστρικό νέφος, βρίσκονται όλα σε μια σχετική κίνηση το ένα προς το άλλο και πέρα από μερικές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια, σταδιακά, οι κινήσεις αυτές τ' απομακρύνουν μεταξύ τους. Παράλληλα, τα βαρύτερα, ταχέως εξελισσόμενα αστέρια θα έχουν ήδη εξαντλήσει τα καύσιμά τους κι αυτά με την μεγαλύτερη μάζα θα εξελίσσονται προς την κόκκινη φάση του

γίγαντα

ή

την

φάση

του

υπερκαινοφανούς.

Το αποτέλεσμα είναι ότι τα θερμότερα και λαμπρότερα αστέρια βρίσκονται σχεδόν πάντα μέσα σε νέα σμήνη και συχνά περιβάλλονται από

τα

κουρέλια

του

νεφελώματος

από

το

οποίο

συμπυκνώθηκαν. Σχεδόν σε κάθε ανοιχτό σμήνος βρίσκουμε μεγάλους αριθμούς από ήρεμα και “ σοβαρά ” αστέρια μικρότερης μάζας αλλά αυτά που τραβούν την προσοχή μας είναι τα λαμπρότερα μέλη.  Οι Πλειάδες είναι το πιο διάσημο ανοικτό αστρικό σμήνος, γνωστό και ως Πούλια ή ως Επτά Αδελφές ή Μ 45 (σύμφωνα με τον κατάλογο του Messier) ή NGC 1432 (New General Catalogue). Ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου και βρίσκεται σε απόσταση 360 έως 400 έτη φωτός μακριά. Αποτελείται από νεαρούς κυανούς αστέρες που έχουν ηλικία περίπου 78 εκατομμυρίων ετών. Είναι εύκολο να τις διακρίνει κανείς αφού θα λέγαμε είναι σαν μια μικρογραφία της Μεγάλης Άρκτου αφού έχουν κι αυτές το χαρακτηριστικό

σχήμα

που

μοιάζει

με

κατσαρόλα

ή

κουτάλα.

Ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου εντοπίζεται μέσω των δεικτών της Μεγάλης Άρκτου, Dubhe και Merak (αν προεκτείνουμε τη ευθεία που ορίζουν), ενώ οι Πλειάδες είναι μια ομάδα επτά αστέρων δυτικά των Υαδων

στον

αστερισμό

του

Ταύρου.

Έξι από τους επτά κύριους αστέρες είναι εύκολα ορατοί με γυμνό μάτι .Άλλοι διακρίνουν έξι άλλοι επτά ή οκτώ. Στην πραγματικότητα

15

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών υπάρχουν γύρω στους 500 αστέρες στο σμήνος και γι’ αυτό ακόμη και με κιάλια

είναι

ένα

θαυμαστό

θέαμα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο αστρικό πεδίο των Πλειάδων παρατηρούνται μια φορά το χρόνο βροχές διαττόντων. Στις 4-6 Νοεμβρίου κορυφώνονται οι νότιοι Ταυρίδες, μετεωροειδή που φαίνονται να προέρχονται από τον αστερισμό του Ταύρου. Είναι υπολείμματα του κομήτη Encke αλλά δίνουν μόνο 8 διάττοντες την ώρα.

16

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

17

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Ωρίων Ο Ωρίων (Ωρίωνας) ήταν ο πιο διάσημος κυνηγός στην ελληνική μυθολογία. Μια φορά, όπως το συνήθιζαν οι θεοί του Ολύμπου, ο Δίας και ο Ποσειδώνας πήγαν ένα περίπατο στη γη μεταμφιεσμένοι σε ανθρώπους. Περνώντας από τη Βοιωτία δέχθηκαν τη θερμή φιλοξενία του Υριέα, του «επώνυμου ήρωα» της πόλεως Υρίης. Εκείνη την εποχή όμως ο Υριέας ήταν σε πολύ μεγάλη ηλικία και χήρος χωρίς παιδιά. Εξομολογήθηκε στους φιλοξενούμενους τον καημό του για τη μεγάλη μοναξιά του και πόσο θα ήθελε να είχε ένα παιδί. Αφού οι δύο θεοί είχαν φύγει, το άλλο πρωί ο Υριέας βρήκε στο κατώφλι του σπιτιού του ένα βρέφος: ήταν ο μικρός Ωρίων, ένα δώρο από τους θεούς για τη φιλοξενία που τους είχε προσφέρει. Για τον λόγο αυτό ο Ωρίων αναφέρεται άλλοτε ως γιος του Υριέα και άλλοτε ως γιος του Ποσειδώνα, μάλιστα ήταν καρπός της σχέσης του θεού με την Ευρυάλη, κόρη του βασιλιά Μίνωα. Λέγεται ακόμα ότι είχε πάρει από τον πατέρα του, θεό της θάλασσας, το χάρισμα να μπορεί να βαδίζει πάνω στη θάλασσα.

18

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Ο Ωρίωνας μεγάλωσε και έγινε «ανήρ εξόχου ρώμης και καλλονής, και δεξιώτατος κυνηγός». Εκτός από πολύ δυνατός και όμορφος, φαίνεται ότι ήταν πολύ ψηλός στο ανάστημα, κάτι που συνδέεται και με τον ομώνυμο αστερισμό. Συνόδευε τη θεά του κυνηγιού, την `Άρτεμη, στα κυνήγια της. Κάποτε ο Ωρίων φιλοξενήθηκε στη Χίο από τον εκεί βασιλιά Οινοπίωνα (κατά μία εκδοχή και ο Ωρίων ήταν Χιώτης). Συμπεριφέρθηκε όμως απερίσκεπτα, καθώς ερωτεύθηκε τρελά την κόρη του βασιλιά, τη Μεράδη. Τότε ο Οινοπίων του έδωσε να πιεί ένα ποτό που τον τύφλωσε και μετά τον πέταξε στη θάλασσα. Εκεί τον περιμάζεψε ο θεός `Ήφαιστος και τον οδήγησε στον Απόλλωνα, τον θεό του φωτός, που του ξανάδωσε την όρασή του. Σχετικά με το τέλος του Ωρίωνα υπάρχουν αρκετές διαφορετικές παραδόσεις. Σύμφωνα την κυρίαρχη παράδοση, πέθανε στη Δήλο (γνωστή τότε ως Ορτυγία) από δάγκωμα σκορπιού, που τον έστειλε είτε η Άρτεμις επειδή είχε φύγει από κοντά της ως ερωτευμένος με την Ηώ (Οδύσσεια, ε 121 κ.ε., λ 310), είτε ο Απόλλων για να μη δημιουργηθεί ερωτική σχέση του Ωρίωνα με την `Άρτεμη (αδελφή του Απόλλωνα), είτε τέλος η ίδια η Γη τιμωρώντας τον για την καυχησιολογία του ότι κανένα ζώο δεν ξέφευγε από τα βέλη του. Για τον λόγο αυτό, όταν μετά τον θάνατό του ο Ωρίων «καταστερίσθηκε», μετατράπηκε δηλαδή σε αστερισμό, βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά της Ουράνιας Σφαίρας από τον αστερισμό Σκορπιό. Στη Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου (Α΄ 4, 3) αναφέρεται ότι η `Αρτεμις σκότωσε τον Ωρίωνα επειδή αυτός ατίμασε την `Ωπιν, μία από τις ακολούθους της, ή απλώς επειδή προκάλεσε την Άρτεμη σε αγώνα δισκοβολίας. Στην παράδοση που υιοθετεί ο λυρικός ποιητής Πίνδαρος, ο Ωρίων είδε κάποτε την Πληιόνη με τις κόρες της, τις Πλειάδες, και τις κατεδίωξε επί πέντε ολόκληρα χρόνια, μέχρι που ο Δίας τις καταστέρισε μαζί με τον Ωρίωνα και τον σκύλο του. Στην Οδύσσεια (λ 572-575) αναφέρεται ότι ο Οδυσσέας είδε τον Ωρίωνα στο ταξίδι του στον Κάτω Κόσμο να σαλαγάει θηρία, υποδηλώνοντας ότι ούτε μετά τον θάνατό του έπαψε να αγαπά το κυνήγι: «`Έπειτα τον Ωρίωνα εκεί είδα τον πελώριο / που σαλαγούσε τα θεριά στ' ασφοδελό λιβάδι, / όσα στ' απάτητα βουνά τα 'χε σκοτώσει ο ίδιος, / κι ένα ματσούκι χάλκινο πάντα άσπαστο βαστούσε.» (Ομήρου Οδύσσεια, αρχαίον κείμενον - έμμετρος μετάφραση Ζησίμου Σίδερη, εκδ. οίκος Ιωάννου & Π. Ζαχαροπούλου, Αθήναι 1939).

19

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Μέγας Κύων

Σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που έχει θεσπίσει η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Κατά βάση είναι εμφανής από το Νότιο Ημισφαίριο, ενώ στην Ελλάδα είναι αμφιφανής, με καλύτερη περίοδο παρατήρησής του τον Φεβρουάριο. Για να τον βρείτε θα πρέπει με βάση τη ζώνη του Ωρίωνα, να κατευθυνθείτε γραμμικά προς τα αριστερά του, και δεν γίνεται να μην πέσετε πάνω στον α του Μεγάλου Κυνός ή αλλιώς στον Σείριο, αφού είναι ένα από τα λαμπρότερα αστέρια του βραδινού μας ουρανού.

Το σχήμα του, ποικίλλει στις χαρτογραφήσεις, αλλά τα κυριότερα αστέρια του σχηματισμού, πλην του Σείριου είναι τα κάτωθι: • ε CMa: «Αντχάρα» ή «Αδάρα», που προέρχεται από το αραβικό «Αλ Αδάρα», δηλαδή «οι παρθένες» • δ CMa: «Αλ Ουάζαν» ή «Ουέζεν», δηλαδή «το βάρος» στα αραβικά, που είναι ένας διπλός αστέρας και η προέλευση του ονόματος είναι ακόμα άγνωστη.

• β CMa: «Μίρζα» από το αραβικό «Αλ Μουρζίμ», δηλαδή «ο κήρυκας» που δινόταν σε αστέρια που προήγγελλαν την ανατολή ενός λαμπρού αστέρα, στην περίπτωσή μας του Σείριου.

• η CMa: «Αλάντρα» •ζ CMa: «Φουρούντ», δηλαδή ο «λαμπρός μοναδικός» •γ CMa: «Μουλιφέν»

20

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Ο αστερισμός ήταν γνωστός στους ανατολίτες από τα πανάρχαια χρόνια. Στις αρχές της ευρωπαϊκής κλασσικής περιόδου πίστευαν πως αναπαραστούσε τον Λαέλαπο, το λαγωνικό του Ακταίωνος ή μερικές φορές το λαγωνικό της Πρόκριδος, νύμφης της Άρτεμης, ή το λαγωνικό που έδωσε η Ηώς στον Κέφαλο, το οποίο ήταν τόσο ξακουστό για την ταχύτητα του, που ο Δίας το ανύψωσε στον ουρανό.

Κατά μια άλλη άποψη Ο Μέγας Κύων είναι το κυνηγόσκυλο του Ωρίωνα, το οποίο καταδίωκε το Λαγό ή βοηθούσε τον Ωρίωνα στην μάχη του κατά του Ταύρου, όπως αναφέρουν οι ιστορικοί Άρατος, Όμηρος και Ησίοδος. Κατά τα αρχαία χρόνια αναφέρεται η ύπαρξη ενός μόνο σκύλου. Κάτι το οποίο αλλάζει κατά την ρωμαϊκή περίοδο,

όπου ο Μικρός Κύων αναφέρεται ως ο

δεύτερος σκύλος του Ωρίωνα. Τέλος , οι μύθοι των Ρωμαίων παρουσιάζουν τον Μέγα Κύων ως Custos Europae, δηλαδή ως τον σκύλο που φρουρεί την Ευρώπη αλλά δεν καταφέρνει να αποτρέψει τη βίαιη απαγωγή της από τον μεταμορφωμένο σε ταύρο Δία. Επιπλέον δεν είναι λίγες οι φορές που τον αναφέρουν ως τον κέρβερο της Κόλασης, με την ονομασία Janitor Lethaeus.

21

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Κύων Μικρός

Σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο και είναι ορατός από την Ελλάδα τα χειμωνιάτικα βράδια και στις αρχές της άνοιξης. Ο Μικρός Κύων συνορεύει με 4 άλλους αστερισμούς τους Δίδυμους, τον Μονόκερω, την Ύδρα και τον Καρκίνο. Το όνομά του σημαίνει «μικρό σκυλί».

Διαθέτει τον πολύ λαμπρό αστέρα «Προκύωνα» και την «Αλ Γουμαϊζά». Ο Προκύων, είναι και αυτός διπλός αστέρας, όπως και ο Σείριος, ο οποίος συνοδεύεται από έναν αστέρα λευκό νάνο. Η περίοδος του συστήματος είναι περίπου 40 χρόνια και απέχει από εμάς μόλις 11 έτη φωτός. Ο Προκύων είναι του ίδιου περίπου τύπου με τον ήλιο μας, ενώ ο λευκός νάνος σύντροφός του ανακαλύφθηκε το 1896. Οι αρχαίοι αναφέρουν ότι ο Προ-κύων

22

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών ονομάστηκε έτσι γιατί εμφανιζόταν πιο μπροστά από το αστέρι του Μεγάλου Κυνός, τον Σείριο δηλαδή.

Για τους λάτρεις της μυθολογίας ο Μικρός Κύων ήταν ο σκύλος του Ακταίωνος ή ένα από τα σκυλιά της Αρτέμιδος, ή ακόμα ο ίδιος ο ‘Ανουβις των Αιγυπτίων. Αλλά για τους περισσότερους ήταν το δεύτερο κυνηγόσκυλο του Ωρίωνα. Ο Φιρμικός ονομάζει

τον

Μικρό

Κύων Αργίωνα,

εννοώντας

προφανώς

τον Άργο. Αντίθετα μια άλλη θεωρεία υποστηρίζει πως αντιπροσωπεύει το αγαπημένο σκυλάκι της Ελένης που χάθηκε στον Πορθμό του Ευρίπου. Οι Άραβες τον ονόμαζαν Al Shira al Shamiyyah, που σημαίνει «Ο Λαμπρός της Συρίας», καθώς εξαφανιζόταν από τη ματιά τους δύοντας πέρα από εκείνη τη χώρα. Στην Δύση συναντούμε την ονομασία Al Jummaiza (= μουριά) , που σημαίνει ο αμυδρός ή ο δακρυσμένος, εξαιτίας ενός αραβικού μύθου που ήθελε τον Μικρό και τον Μεγάλο Κύων αδέρφια του Κανώπου.

23

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Μονόκερως

Σημειώθηκε για πρώτη φορά το 1624 από τον Bartsch, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται στο βόρειο ημισφαόριο και εκτείνεται μεταξύ των αστερισμών του Ωρίωνα και της Ύδρας. Περιλαμβάνει 76 ορατούς αστέρες από 3ου μέχρι 6ου μεγέθους.

Ο Μονόκερως είναι μυθικό ζώο με μορφή μικρού αλόγου που φέρει στο μέτωπο ένα τρίχρωμο κέρατο: άσπρο, μαύρο και κόκκινο στην άκρη του. Αποτελούσε σύμβολο της δύναμης και της παρθενίας. Κατά το Μεσαίωνα συνήθιζαν να αποδίδουν στο κέρατό του θαυμαστές θεραπευτικές ιδιότητες.

24

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Η Κόμη της Βερενίκης

Ιστορικά στοιχεία: Κόμη Βερενίκης ή απλά Κόμη ή και Πλόκαμος κατόπιν εισήγησης του Τύχο Μπράχε 1602, εισήχθηκε για πρώτη φορά το 1603 στην Ουρανομετρία, αποχωριζόμενος έκτοτε από τον αστερισμό του Λέοντα. Αποτελεί έναν από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση.

Γεωγραφική θέση και γενικά στοιχεία Ο αστερισμός αυτός βρίσκεται μεταξύ των αστερισμών Λέοντος και Βοώτου, πάνω από την Παρθένο και νότια των Θηρευτικών Κυνών. Περιλαμβάνει συνολικά 37 ορατά με γυμνό μάτι αστέρια, από 3ου μέχρι 6ου μεγέθους, από τα οποία τα περισσότερα είναι πολύ αμυδρά.

Αστρονομικά στοιχεία Ο με αριθμό 42 αστέρας του αστερισμού της Κόμης είναι διπλός και μάλιστα από τους πλέον αξιοσημείωτους. Ανακαλύφθηκε το 1827, οι δε συνιστώντες αυτόν αστέρες είναι ίσης λαμπρότητας, 5,2 μεγέθους. Αυτοί περιφέρονται γύρω από το κοινό κέντρου βάρους των εντός 25 και 1/3 γήινων ετών. Στη πραγματικότητα το σύνολο των αστέρων του αστερισμού αυτού αποτελεί ένα από τα καλούμενα ανοικτά σμήνη, δηλαδή άθροισμα αστέρων που περιστρέφονται γύρω από ένα κοινό κέντρο μάζας, που απέχει από τη Γη 264 έτη φωτός. Επίσης προς την κατεύθυνση του αστερισμού τούτου βρίσκεται ένα μεγάλο ίσως το μεγαλύτερο - σμήνος γαλαξιών στο οποίο θεωρητικά περιλαμβάνονται περισσότεροι από 3.000 γαλαξίες.

25

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Μυθολογικά στοιχεία Όταν στο θρόνο της Αιγύπτου βρισκόταν ο Πτολεμαίος Γ' και η σύζυγός του Βερενίκη Β‘, ο Πτολεμαίος αμέσως μετά από το γάμο τους αναχώρησε από την Αίγυπτο για να υποστηρίξει την αδερφή του, που ονομαζόταν Βερενίκη, στον Τρίτο Συριακό Πόλεμο. Ο θρύλος λέει πως η Βερενίκη αφιέρωσε στη θεά Αφροδίτη, και συγκεκριμένα στο ναό της στο Ζεφύριο, τα πλούσια και πανέμορφα μαλλιά της, προκειμένου ο Πτολεμαίος να επιστρέψει ασφαλής. Ο φαραώ επέστρεψε πράγματι έχοντας συλλέξει μια σειρά από νίκες το 245 π.Χ., και η Βερενίκη εκπλήρωσε το τάμα της. Την άλλη μέρα όμως τα μαλλιά της είχαν εξαφανιστεί από το ναό. Ο Κόνων από τη Σάμο, ένας μαθηματικός και αστρονόμος που ζούσε στην αυλή του φαραώ, υποστήριξε πως οι θεοί τοποθέτησαν τη χαμένη κόμη ανάμεσα στα αστέρια. Η Μικρή Άρκτος

Αστρονομικά Στοιχεία Της Μικρής Άρκτου  Η Μικρά Άρκτος (UMi) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αειφανής στην Ελλάδα.  Το σημαντικότερο ξεχωριστό γνώρισμα της Μικρής Άρκτου είναι ότι στα χρόνια μας περιέχει το Βόρειο Ουράνιο Πόλο. Συνορεύει μόνο με τους αστερισμούς

Καμηλοπάρδαλη,

Δράκοντα

και

Κηφέα.

Τα

επτά

φωτεινότερα άστρα της Μικρής Άρκτου δίνουν την εντύπωση ότι σχηματίζουν μια κουτάλα, όμως τα 4 είναι αμυδρά. Το άστρο στην άκρη του χερουλιού της κουτάλας είναι ο Πολικός Αστέρας (Polaris), ο αστέρας που χρησιμεύει για τον εντοπισμό του Βορρά, όσο και του αστερισμού του: Βρίσκεται αν προεκτείνουμε το ευθύγραμμο τμήμα μεταξύ των α και β Μεγάλης Άρκτου προς την πλευρά του α κατά το πενταπλάσιο αυτού.

26

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Οι φωτεινότεροι επτά αστέρες της Μικρής Άρκτου Ο Αργκελάντερ απέδιδε στη Μικρά Άρκτο 27 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 54.  Ο α Μικρής Άρκτου είναι πολύ γνωστός ως ο Πολικός Αστέρας, και είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού με φαινόμενο μέγεθος 2,02.  Ο β Μικρής Άρκτου, ο δεύτερος σε φωτεινότητα, επίσης έχει ιδιαίτερο όνομα: Κοτσάμπ (Kochab).  Ο γ είναι ο Φερκάντ (Pherkad).  Ο δ είναι γνωστός και ως Γιλντούν (Yildun).  Ο ε έχει φαινόμενο μέγεθος 4,23 .  Ο ζ, με φαινόμενο μέγεθος 4,32 ονομαζόταν στην Κίνα Kow Chin.  Ο 5 Μικρής Άρκτου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,25 .

27

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών  O γαλαξίας «Νάνος της Μικρής Άρκτου» ή UGC 9749 είναι μέλος της Τοπικής Ομάδας (μικρή ομάδα γαλαξιών, η λεγόμενη Τοπική Ομάδα, η οποία αποτελείται από δεκάδες γαλαξίες, τουλάχιστον 35, ως επί το πλείστον

νάνους.

Μεταξύ

των

γαλαξιών

αυτής

της

ομάδας,

συγκαταλέγεται ο Γαλαξίας μας, ένας των αστέρων του οποίου είναι ο δικός μας Ήλιος και μαζί του και η Γη.) σε απόσταση «μόλις» 230.000 έτη φωτός από τη Γη. Το φαινόμενο μέγεθός του είναι 10,9 αλλά η πολύ χαμηλή επιφανειακή

του λαμπρότητα τον

καθιστά αόρατο

για

ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, παρά το ότι έχει φαινομενικές διαστάσεις 27 Χ 16 λεπτά του τόξου.

Λαμπρότητα Και Μέγεθος Των Αστέρων  Το φαινόμενο μέγεθος των αστέρων. Φαινόμενο μέγεθος ενός ουράνιου αντικειμένου είναι ένα μέτρο της φαινόμενης λαμπρότητας του. Συμβολίζεται με το γράμμα m. Δεν εξαρτάται μόνο από την πραγματική τους λαμπρότητα ή φωτεινότητα (δηλαδή την ολική φωτεινή ενέργεια που εκπέμπει ο αστέρας στη μονάδα του χρόνου και σε όλα τα μήκη κύματος), αλλά και από την απόσταση του αστέρα από τον παρατηρητή.  Για το λόγο αυτό οι αστρονόμοι προσδιορίζουν το φαινόμενο μέγεθος ενός αστέρα σε συγκεκριμένη απόσταση και το μέγεθος που βρίσκουν με τον τρόπο αυτό το ονομάζουν απόλυτο μέγεθος (Μ) του αστέρα. Η απόσταση αυτή έχει επιλεγεί αυθαίρετα και είναι ίση με 32,6 έτη φωτός. 

Η κλίμακα

λαμπρότητας αυξάνει προς τους αρνητικούς αριθμούς,

δηλαδή τα λαμπρότερα σώματα έχουν αρνητικό μέγεθος.  Ο Πολικός Αστέρας είναι ένας φωτεινός υπεργίγαντας επιφανειακής θερμοκρασίας 7.200 K με απόλυτο μέγεθος -3,64 (δηλαδή στην πραγματικότητα είναι 2.200 φορές λαμπρότερος από τον Ήλιο!) που απομακρύνεται από το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 17 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Η μάζα του είναι εξαπλάσια της ηλιακής και ο όγκος του 27.000 φορές μεγαλύτερος του ηλιακού. Βρίσκεται αν προεκτείνουμε το 28

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών ευθύγραμμο τμήμα μεταξύ των α και β της Μεγάλης Άρκτου προς την πλευρά του α κατά το πενταπλάσιο αυτού. Πρόκειται για τριπλό αστέρα: ο πρώτος συνοδός του, Polaris B, ένας κίτρινος νάνος έχει φαινόμενο μέγεθος 9 και απέχει 18 δευτερόλεπτα του τόξου από τον κυρίως Πολικό (ή

380

δισεκατομμύρια

χιλιόμετρα).

Το

1929

ανακαλύφθηκε

φασματοσκοπικώς η ύπαρξη του δεύτερου συνοδού, επίσης νάνου αστέρα, του Polaris Ab ή α UMi P ή α UMi a. Η απόσταση του συνοδού αυτού από τον κύριο αστέρα είναι «μόνο» 3 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα.  Επιπλέον, ο κυρίως Πολικός χαρακτηρίζεται και ως ελαφρότατα μεταβλητός αστέρας. Πρόσφατες έρευνες εξάλλου υποδεικνύουν ότι ο αστέρας είναι 2,5 φορές φωτεινότερος κατά μέσο όρο σήμερα από ότι την εποχή του Πτολεμαίου. Ο αστρονόμος Edward Guinan θεωρεί ότι «αν είναι πραγματική, η μεταβολή αυτή είναι εκατονταπλάσια σε ταχύτητα από αυτή που προβλέπουν οι σημερινές θεωρίες για την αστρική εξέλιξη».  Η μεγάλη φήμη του Πολικού Αστέρα δημιούργησε τη μόνιμη εντύπωση που έχουν πολλοί άνθρωποι ότι είναι και ο φωτεινότερος αστέρας στον ουρανό. Ο Πολικός Αστέρας είναι στην πραγματικότητα μόλις ο 48ος σε φωτεινότητα.

29

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Πολικός Αστέρας και διεθνώς Polaris είναι η ιδιαίτερη ονομασία του αστέρα α (άλφα) του αστερισμού Μικρή Άρκτος. Το όνομα αυτό, όπως και το συνώνυμο «Αστέρι του Βορρά», προέρχεται από το γεγονός ότι στην εποχή μας απέχει μόνο περί τα 40 λεπτά του τόξου από τον Βόρειο Ουράνιο Πόλο, οπότε όλοι οι αστέρες στον ουρανό φαίνονται να περιστρέφονται (να περι-πολούν) γύρω του. Μάλιστα η γωνιακή του απόσταση από τον πόλο θα μειώνεται μέχρι το έτος 2100, οπότε θα φθάσει σε ένα ελάχιστο 26,5 λεπτών και μετά θα αρχίσει να αυξάνεται. Αυτή η γειτνίαση με τον Βόρειο Ουράνιο Πόλο ωστόσο είναι περιοδική: ακολουθεί την κίνηση του γήινου άξονα που ονομάζεται μετάπτωση. Μετά από 25.000 χρόνια περίπου θα υπάρξουν και πάλι λίγοι αιώνες κατά τους οποίους ο Πολικός Αστέρας θα δικαιολογεί το όνομα αυτό.

30

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Ο πρώτος συνοδός του, Polaris B, ένας κίτρινος νάνος ανακαλύφθηκε το 1780 έχει φαινόμενο μέγεθος 9 και απέχει 18 δευτερόλεπτα του τόξου από τον κυρίως Πολικό (ή 380 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα).

31

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Ο

δ

είναι

γνωστός

και

32

ως

Γιλντούν

(Yildun).

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Ο β Μικρής Άρκτου, ο δεύτερος σε φωτεινότητα, έχει ιδιαίτερο όνομα: Κοτσάμπ (Kochab).

Ο γ είναι ο Φερκάντ (Pherkad).

33

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Η Μεγάλη Αρκτος Μέσα από τη Μυθολογία

Η Καλλιστώ, ιέρεια του κυνηγιού, ήταν κόρη του βασιλιά Λυκάονα της Αρκαδίας και προστατευόμενη της θεάς Άρτεμης. Η ομορφιά της προσέλκυσε το ενδιαφέρον του Δία, ο οποίος την πρόσθεσε στην ατέλειωτη σειρά των γυναικών του. Εξοργισμένη η Άρτεμη την έδιωξε από το περιβάλλον της.

Η Καλλιστώ, έγκυος από τον πατέρα των θεών, περιπλανήθηκε μόνη στα πυκνά δάση της Αρκαδίας και γέννησε το γιο της, τον Αρκάδα, κάτω από ένα πλατάνι. Το συμβάν δεν ξέφυγε από τη ζηλόφθονη ματιά της Ήρας.

Η απατημένη σύζυγος του Δία αποφάσισε να τον εκδικηθεί μεταμορφώνοντας την Καλλιστώ σε αρκούδα

34

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Τα χρόνια πέρασαν και κάποτε, ενώ ο νεαρός Αρκάδας κυνηγούσε στα δάση, ξεπρόβαλε από τα φυλλώματα η μεταμορφωμένη του μάνα που έτρεξε με λαχτάρα να τον αγκαλιάσει. Τρομοκρατημένος ο γιος, βλέποντας την αρκούδα να έρχεται, ετοιμάστηκε να τη σκοτώσει με το δόρυ του. Ο Δίας που δεν άντεξε τον πόνο της μητροκτονίας μετέφερε μητέρα και γιο στον ουρανό και τους μεταμόρφωσε σε αστερισμούς, για να χαίρονται εκεί αιώνια τις νύχτες, ο ένας κοντά στον άλλο. Η μητέρα έγινε ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου , η κορωνίδα του βόρειου ημισφαιρίου του ουρανού, και ο γιος της, ο Αρκάς, ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου

•Όταν όμως η Ήρα κοίταξε στον ουρανό, κατάλαβε ότι οι δύο νέοι αστερισμοί ήταν έργο του άνδρα της. Παρήγγειλε αμέσως στον Ωκεανό να μην επιτρέψει ποτέ στους δύο αστερισμούς να αναπαυθούν στα υγρά βασίλειά του.

•Από

τότε

είναι

αειφανείς,

δηλαδή

ορατοί

όλο

το

χρόνο

και

είναι

καταδικασμένοι να μην ανατέλλουν, ούτε να δύουν, για να μη δροσίζονται ποτέ στη θάλασσα.

35

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Μεγάλη Άρκτος: Αστρονομική ανάλυση Πως θα την εντοπίσετε: Η Μεγάλη Άρκτος είναι ο πιο γνωστός από τους αστερισμούς. Ξεχωρίζει για τα πολλά λαμπρά αστέρια που έχει. Για να την εντοπίσετε κοιτάξτε προς τα βόρειαβορειοδυτικά και ψάξτε για 7 λαμπρά αστέρια. Δεν θα δυσκολευτείτε να εντοπίσετε αυτόν τον σχηματισμό ο οποίος σε πολλούς θυμίζει ένα τηγάνι. Είναι σημαντικός αστερισμός και θα σας βοηθήσει να εντοπίσετε πολλούς ακόμα. Οι θέσεις της Μεγάλης Άρκτου:. Οι θέσεις της Μεγάλης Άρκτου κατά την διάρκεια του χρόνου γύρω στις 10 το βράδυ: Καλοκαίρι: Είναι όρθια με το χερούλι της προς τα πάνω και σιγά-σιγά χαμηλώνει στον ορίζοντα. Φθινόπωρο: Χαμηλά στον ορίζοντα. Χειμώνας: Αρχικά είναι χαμηλά και σιγά-σιγά ανεβαίνει με το χερούλι προς τα κάτω. Άνοιξη: Είναι ψηλά στον ουρανό.

36

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Πιο επιστημονικά:  Η Μεγάλη Άρκτος ονομαστική Ursa Major, γενική Ursae Majoris είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Δ.Ε.Α. Είναι αειφανής στην Ελλάδα . Υπήρξε ανέκαθεν ο γνωστότερος αστερισμός, ως προς το τμήμα του με το χαρακτηριστικό σχήμα της «κατσαρόλας» ή το λεγόμενο «άροτρο». Ως ο τρίτος μεγαλύτερος σε έκταση αστερισμός , συνορεύει με οκτώ άλλους, που είναι οι εξής: Καμηλοπάρδαλης, Λυγξ, Μικρός Λέων, Λέων, Κόμη Βερενίκης, Θηρευτικοί Κύνες και Βοώτης.

37

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Μυθολογία των Ζωδίων του Φθινοπώρου 

Παρθένος (24 Αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου)



Ζυγός (23 Σεπτεμβρίου – 22 Οκτωβρίου)



Σκορπιός (23 Οκτωβρίου – 23 Νοεμβρίου)

Παρθένος

Η Παρθένος δεν είναι άλλη από την κόρη της θεάς Δήμητρας, την Περσεφόνη, που απήχθη από τον Πλούτωνα στον ’δη. Παρόλα αυτά το όνομα της το οφείλει στην Παρθένο θεά Δήμητρα, οπότε κατά άλλους ταυτίζεται με την μητέρα και κατά άλλους με την κόρη. Όταν λοιπόν ο Πλούτωνας άρπαξε την Περσεφόνη η μητέρα της λυπήθηκε τόσο πολύ που διέταξε τη Γη να εμποδίσει κάθε ανθοφορία για να χαθεί κάθε ομορφιά. Έτσι ένας βαρύς χειμώνας σκέπασε όλο τον επάνω κόσμο και έφερε φοβερό λοιμό και δυστυχία. Ο Δίας μη μπορώντας να ανεχτεί την κατάσταση προσπάθησε να φέρει ένα συμβιβασμό και έπεισε τον Πλούτωνα να αφήνει ελεύθερη την Περσεφόνη για έξι μήνες στον πάνω κόσμο και να την κρατάει μαζί του για τους άλλους έξι. Μετά από αυτή τη συμφωνία η Δήμητρα επέτρεψε στη γη να ανθοφορήσει πάλι και αποφάσισε για τους έξι μήνες που θα βρίσκεται κοντά της η αγαπημένη της θυγατέρα να έχει καλοκαιρία οπότε έχουμε άνοιξη και καλοκαίρι και όσο θα λείπει στον ’δη η γη λυπημένη, να είναι άγονη

Ζυγός Μυθολογικά o Ζυγός σχετίζεται με τη Θεά Δίκη και με την Νέμεσις. Για τους Αιγύπτιους σήμαινε την κρίση των ψυχών ενώπιων του Aνουβι όπου η καρδιά ζυγιζόταν κι αν ήταν ελαφρύτερη ενός πτερού οδηγούνταν ενώπιον του Οσίριδος. Αν ήταν βαρύτερη καταστρεφόταν από την Αμμούτ. Αν το βάρος της καρδιάς εξισορροπούσε τότε η ψυχή επανασαρκωνόταν ώστε να λάβει τα απαραίτητα γι' αυτήν μαθήματα.

Ο Αστερισμός του Ζυγού - ( Libra )

38

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Ο Ζυγός (Λατινικά: Libra, συντομογραφία: Lib) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο, είναι αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα και όλη σχεδόν την Ευρώπη. Συνορεύει με τους αστερισμούς `Οφι (το τμήμα της κεφαλής), Παρθένο, `Υδρα, Λύκο, Σκορπιό, Καρκίνο και Οφιούχο.

Η Μυθολογία του Αστερισμού

•Το όνομα του αστερισμού, σημαίνει ζυγαριά.

•Αρχικά, στην ελληνική Αστρονομία ο Ζυγός ήταν τμήμα του Σκορπιού, από τον οποίο άρχισε να διακρίνεται ως τμήμα του, γνωστό ως Χηλαί Σκορπίου, δηλαδή οι «Δαγκάνες του Σκορπιού», κι έτσι τον βρίσκουμε στον Ερατοσθένη και στον Άρατο.

•Ο Ίππαρχος

χρησιμοποίησε αμφότερα τα Ζυγός και Χηλαί, το ίδιο και ο

Πτολεμαίος, οπότε το δυτικό αυτό τμήμα του Σκορπιού άρχισε τη δική του «σταδιοδρομία» ως ανεξάρτητος αστερισμός. Ο Γεμίνος ο Ρόδιος πρώτος γράφει το αντίστοιχο λατινικό Jugum, που χρησιμοποιείται αδιακρίτως από τους Ρωμαίους ποιητές μαζί με το πρώτο ελληνικό Chelae και το Libra, για να επικρατήσει τελικά μέσα από τα επιστημονικά κείμενα το τελευταίο, πρωτοεμφανισθέν στο Ιουλιανό Ημερολόγιο.

•Η γέννηση του Ζυγού ως χωριστού αστερισμού ίσως ξεκινά από τη Μεσοποταμία, όπου ένας βωμός σχεδιαζόταν μπροστά από τον Σκορπιό. Το σχήμα μοιάζει πολύ με το σημερινό σύμβολο του Ζυγού ως ζωδίου.

•Τα ιερά βιβλία στην Ινδία αναφέρουν τον Ζυγό ως Tula, την Tulam ή Tolam των Ταμίλ (= ζυγαριά). Και στον ζωδιακό των Ινδών απεικονιζόταν ως άνδρας στηριγμένος στο ένα του γόνατο που κρατούσε μια ζυγαριά.

39

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών •Στην Κίνα ο Ζυγός ονομαζόταν Show Sing, το Αστέρι της Μακροζωίας, και αργότερα, αντιγράφοντας το ελληνικό, Tien Ching, η Ουράνια Ζυγαριά. Στον αρχικό τους όμως ζωδιακό ήταν είτε ο Κροκόδειλος, είτε ο Δράκος.

•Οι Σύροι αποκαλούσαν τον Ζυγό Masatha (o Ριτσιόλι το αποδίδει ως "Masathre") και οι Πέρσες Terazu ή Tarazuk (όλα σημαίνουν ζυγαριά), με την περσική ουράνια σφαίρα να απεικονίζει μια μορφή να σηκώνει μια ζυγαριά με το ένα χέρι και να πιάνει ένα αρνί με το άλλο.

•Οι Άραβες, ακολουθώντας τον Πτολεμαίο, ονόμασαν την ομάδα αυτή των αστέρων Al Zubana (οι δαγκάνες) •οι αρχαίοι `Έλληνες , για τον Ζυγό, είχαν τις ονομασίες Σταθμός και Στατήρ, ενώ και το Libra είναι ελληνικής ρίζας, από την αρχαία Σικελική Λίτρα. Ο Αμπέλιος τον αποκαλεί Μοχός, από τον εφευρέτη του ζυγού, ενώ ακόμα και το Δίκη έχει σποραδικά αποδοθεί στους αστέρες του Ζυγού, από τη θεάπροσωποποίηση της δικαιοσύνης, της οποίας το σύμβολο ήταν η ζυγαριά.

•Συνδέθηκε και με τη γειτονική γυναικεία μορφή-αστερισμό, την Παρθένο, υπό το επίθετο Αστραία. Οι ευσεβείς αρχαίοι Έλληνες πάντως τον ονόμαζαν Άρμα Πλούτωνος, πάνω στο οποίο ο θεός μετέφερε την Περσεφόνη, τη γειτονική Παρθένο.

•Οι πρώτοι Χριστιανοί πίστευαν ότι οι αστέρες του Ζυγού αναπαριστούσαν τον Απόστολο Φίλιππο. Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τους ζυγούς που αναφέρονται στο βιβλίο του Δανιήλ, με τους οποίους η βασιλεία του Βαλτάσαρ είχε ζυγισθεί και «ευρεθεί λειψή» (Δανιήλ, ε΄27).

•Το σύμβολο του Ζυγού ως ζωδίου παριστάνει τον άξονα μιας ζυγαριάς. Στην κλασική αστρολογία, ο Ζυγός ήταν ο αρχαίος «Οίκος της Αφροδίτης», επειδή κατά τον Μακρόβιο πλανήτης Αφροδίτη εμφανίσθηκε εδώ τη στιγμή της Δημιουργίας του Κόσμου, από όπου και ο χαρακτηρισμός Veneris Sidus. Αντιθέτως, άλλοι διατείνονταν ότι ο `Αρης ήταν ο φρουρός του ζωδίου. Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι ο Ζυγός «κυβερνά» την οσφυική περιοχή του ανθρώπινου σώματος, την Ιταλία και τη Ρώμη. Αργότερα θεωρήθηκε ότι «κυβερνά» χώρες και πόλεις όπως η Αλσατία, η Αμβέρσα, η Βιέννη και η Αυστρία, η Αιθιοπία, η Ινδία, η Πορτογαλία, η Σαβοΐα, κλπ..

40

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Χαρακτηριστικά του αστερισμού

•Ο Ζυγός είναι ο 7ος ζωδιακός του ζωδιακού κύκλου και περιλαμβάνει 52 άστρα. Κείται νότια του Όφη, βόρεια του Λύκου, ανατολικά της Παρθένου και δυτικά του Σκορπιού. Τον βρίσκουμε εύκολα, αν προεκτείνουμε την ουρά της Μεγάλης Άρκτου προς το Βοώτη.

•Ο `Ήλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του αστερισμού Ζυγός από τις 31 Οκτωβρίου μέχρι τις 23 Νοεμβρίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Οι δύο φωτεινότεροι

αστέρες,

α

Ζυγού

και

β

Ζυγού,

έχουν

τα

ονόματα

Ζουμπενελτζενούμπι και Ζουμπενεσαμάλι, •Ο αστέρας γ Ζυγού έχει φαινόμενο μέγεθος 3,91 και φασματικό τύπο G8.5 III (κίτρινος γίγαντας). Είναι πιθανώς διπλός.

•Ο αστέρας δ Ζυγού είναι δι' εκλείψεων μεταβλητός, με μέσο φαινόμενο μέγεθος 4,95 και φασματικό τύπο B9.5 V. •Ο ε Ζυγού, έχει φαινόμενο μέγεθος 4,94 και φασματικό τύπο F5 IV. •Ο θ έχει φαιν. μέγεθος 4,15 και φασμ. τύπο G8 IIIb. •Ο ι έχει φαιν. μέγεθος 4,54 και φασμ. τύπο A0p (ιδιόμορφο φάσμα με έντονες γραμμές πυριτίου).•Ο κ έχει φαιν. μέγεθος 4,74 και φασμ. τύπο M0 IIIb. •Ο σ έχει φαιν. μέγεθος 3,29 και φασμ.τύπο Μ3 III (ερυθρός γίγαντας).•Ο τ έχει φαιν. μέγεθος 3,66 και φασμ. τύπο B2.5 V (κυανός νάνος).

•Ο υ Ζυγού έχει φαιν. μέγεθος 3,58 και φασμ. τύπο K5 III. Ο πορτοκαλί αυτός γίγαντας, ευρισκόμενος σήμερα σε απόσταση 195 ετών φωτός, πλησιάζει προς το μέρος μας και σε 2 εκατομμύρια χρόνια θα γίνει ο φωτεινότερος σε όλο τον γήινο ουρανό (φαιν. μέγεθος έως -0,5), ερχόμενος σε ελάχιστη απόσταση μόλις 30 ετών

41

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών φωτός (σε 2,3 εκατομ. έτη), και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί 640 χιλιάδες χρόνια.

Σκορπιός Κατά την Ελληνική Μυθολογία ο Σκορπιός ήταν ακόλουθος της θεάς Άρτεμης και ο οποίος κατ’ εντολή της φόνευσε τοξεύοντας βέλος τον Ωρίωνα όταν ο δεύτερος προσπάθησε να βιάσει τη Θεά. Κατά τον μύθο και ο Ωρίωνας αλλά και ο φονιάς του, Σκορπιός, καταστερώθηκαν στο ζωδιακό κύκλο από τον Δία με την εντολή (διάταξη) να ανατέλλει ο ένας όταν δύει ο άλλος. Το σωστό επίσημο όνομά του στα ελληνικά είναι Σκορπίος, αφού αυτή είναι η αρχαία ονομασία του. Μόνο ο Άρατος ονομάζει τον αστερισμό Τέρας μέγα και Μεγαθηρίον, ονομασία που μεταβλήθηκε σε Μελαθυρίον. Μυθολογικά αντιπροσωπεύει τον σκορπιό που σκότωσε τον γίγαντα κυνηγό Ωρίωνα και για τον λόγο αυτό θρυλείται ότι βρίσκεται σε αντίθετο σημείο του ουρανού από τον αστερισμό Ωρίωνα, που ακόμα τον φοβάται. Σε άλλο μύθο ωστόσο αναφέρονται αρκετοί κλασικοί συγγραφείς, που θεωρούν τον σκορπιό υπαίτιο της καταστροφικής πορείας των αλόγων που έσερναν το άρμα του θεού Ηλίου όταν το οδήγησε ο Φαέθων.

42

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Επί μερικούς αιώνες ο Σκορπιός ήταν το μεγαλύτερο ζώδιο, καθώς σχημάτιζε ένα «διπλό αστερισμό» μαζί με τις δαγκάνες του. Αργότερα, οι Χηλαί Σκορπίου αποσπάσθηκαν και απετέλεσαν τον γνωστό σημερινό ζωδιακό αστερισμό Ζυγό. Ασφαλώς η μεγάλη έκταση ενός αστερισμού που παριστάνει ένα τόσο μικρό ζώο είναι αναντίστοιχη, και αιτιολογείται ίσως από την αναγκαιότητα να φανεί μεγαλύτερος ο φονέας του μεγάλου Ωρίωνος. Αστρονομικοί συγγραφείς και σχολιαστές μέχρι τη νεότερη εποχή αναφέρουν μερικές φορές τα δύο τμήματα ενώ κάποιες αναπαραστάσεις δείχνουν μια ζυγαριά (ζυγό) ανάμεσα στις δαγκάνες του Σκορπιού

43

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Αντάρης Το όνομα προέρχεται από τη Σύνταξιν του Πτολεμαίου και γενικώς ετυμολογείται από τις λέξεις «αντί» και «Άρης», δηλαδή «αντικαταστάτης του Άρη» ή «αντίζηλος του Άρη», μία αναφορά στο παρόμοιο χρώμα και φαινόμενο μέγεθος των δύο ουράνιων σωμάτων. Από αυτή την αιτία εξάλλου οι αστρολόγοι θεωρούσαν τον Σκορπιό τον «οίκο» αυτού του πλανήτη και τον θεό του πολέμου τον «φρουρό» του. Υπάρχουν όμως και άλλες απόψεις: Ο Grotius έγραψε ότι η λέξη σημαίνει «νυχτερίδα» επικαλούμενος τον Σοφοκλή. Ο Bayer, από παραγραφή εκ του Ησυχίου γράφει «Αντάρτης» και Tyrannus. Από αυτό ο Καίσιος εμπνεύσθηκε το επίθετο insidiata για όλο τον αστερισμό. Στην Αναγεννησιακή Ευρώπη υπήρχε και η γραφή Antar, πιθανώς από την αραβική επίδραση ως «Αστέρα του Αντάρ» ή Antarah, του μιγάδα πολεμιστή-ήρωα αμέσως προ της εποχής του Μωάμεθ. Οι Ροδόλφειοι Πίνακες περιγράφουν τον Αντάρη ως rutilans, δηλαδή ως «λάμποντα με ερυθρωπή απόχρωση».

44

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Μυθολογία των Ζωδίων του Χειμώνα Οφιούχος: 30 Νοέμβρη-17 Δεκέμβρη. Ο Οφιούχος είναι ένας αρχαίος αστερισμός ο οποίος συνήθως θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει τον Ασκληπιό, τον μυθικό θεραπευτή. Βρίσκεται κοντά στο κέντρο του Γαλαξία (το οποίο έχει εντοπιστεί στον αστερισμό του Τοξότη) και περιλαμβάνει πολυάριθμα αστρικά σμήνη. Από τους 13 ζωδιακούς αστερισμούς (αστερισμοί που περιλαμβάνουν τον Ήλιο στη διάρκεια του έτους), ο Οφιούχος είναι ο μόνος που δεν λογίζεται ως αστρολογικό ζώδιο.

•

•

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Οφιούχος αντιπροσωπεύει τον Ασκληπιό, που ήταν γιός του Απόλλωνα και της Κορώνης, της κόρης του Φλυγεία ,βασιλιά των Λατιθών. Η Κορώνη, όταν ήταν έγκυος από τον Απόλλωνα, παντρεύτηκε ένα θνητό, γεγονός που έκανε τον θεό του φωτός να θυμώσει τόσο πολύ ώστε παρέδωσε το νεαρό ζευγάρι στη φωτιά. Λίγο πριν καεί η Κορώνη ο Απόλλων κατέβηκε από τον Όλυμπο και άρπαξε από την κοιλιά της τον γιο του, Ασκληπιό, τον οποίο παρέδωσε στον Κένταυρο Χείρωνα ,ο οποίος του δίδαξε την ιατρική τέχνη. Η ικανότητα του Ασκληπιού να γιατρεύει θορύβησε τους θεούς και ειδικά τον Άδη, ο οποίος φοβήθηκε ότι το βασίλειο του θα αδειάσει. Έτσι όταν ο Σκορπιός δάγκωσε τον Ωρίωνα και ο Ασκληπιός πήγε να τον θεραπεύσει, ο Δίας τον κατακεραύνωσε και συγχρόνως τον τοποθέτησε στο ουράνιο στερέωμα μαζί με το σύμβολο του το φίδι.

45

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Όφις

Ο Όφις είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής αστρονομική ένωση. Είναι ο μοναδικός αστερισμός που αποτελείται από δύο ξεχωριστά τμήματα στην ουράνια σφαίρα, που χωρίζονται από τον παρεμβαλλόμενο μεταξύ τους Οφιούχο. Το δυτικό τμήμα είναι η «Κεφαλή» του Όφεως, ενώ το ανατολικό είναι η «Ουρά».Η Κεφαλή συνορεύει με τους αστερισμούς Βόρειο Στέφανο, Βοώτη, Παρθένο, Ζυγό, Οφιούχο και Ηρακλή. Η Ουρά συνορεύει με τους αστερισμούς Οφιούχο, Τοξότη, Ασπίδα και Αετό. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Διασχιζόμενος από τον ουράνιο ισημερινό, ο Όφις φαίνεται ολόκληρος από την Ελλάδα τις καλοκαιρινές νύχτες. Το όνομά του είναι φίδι αποδιδόμενο στη καθαρεύουσα.

46

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Τοξότης: 18 Δεκέμβρη-18 Γενάρη. Ο ζωδιακός αστερισμός του Τοξότη, βρίσκεται νότια του Ισημερινού και της Ασπίδας. Είναι ένας από τους σπουδαιότερους αστερισμούς, μια και περιέχει τις πυκνότερες περιοχές του Γαλαξία μας. Είναι αστερισμός πλούσιος σε αστρικά σμήνη, από τα οποία το σπουδαιότερο είναι το Μ8.Το ζώδιο του Τοξότη παριστάνει τον προστάτη του κυνηγιού και των κυνηγών Κένταυρο Χείρωνα, γιο του Κρόνου, που τον γέννησε με την Ωκεανίδα Φιλύρα, αφού μεταμορφώθηκε σε άλογο.

Αιγόκερως: 19 Γενάρη-15 Φλεβάρη. Ο Αιγόκερως, το ζώδιο που παριστάνεται με σώμα κατσίκας και ουρά ψαριού, είναι ο μεταμορφωμένος Πάνας. Νοτιοδυτικά του Υδροχόου βρίσκεται ο ζωδιακός αστερισμός του Αιγόκερου. Ο Αιγόκερως είναι ο 10ος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου και περιβάλλεται από τους αστερισμούς του Αετού, του Τοξότη, του Μικροσκοπίου και του Νότιου Ιχθύος. Βρίσκεται στο νότιο τροπικό, στο σημείο δηλαδή στο οποίο όταν φτάσει ο Ήλιος (22/12) σταματάει την καθοδική του πορεία προς το Νότο και στρέφεται προς τον ανηφορικό Βορρά σαν Αίγα (κατσίκα) που σκαρφαλώνει σε βουνό. Από τότε αρχίζει ο χειμώνας.

Υδροχόος

Ο Υδροχόος σημειώθηκε από τον Πτολεμαίο και ανήκει στους αστερισμούς του Ζωδιακού Κύκλου. Είναι ορατός από την Ελλάδα τα βράδια του φθινοπώρου, ενώ συνορεύει με άλλος εννέα αστερισμούς, τους Πήγασο, Ιππάριον, Δελφίνα, Αετό, Αιγόκερω, Νότιο Ιχθύ. Γλύπτη, Κήτος και Ιχθύες. Η ονομασία του σημαίνει αυτός που ρίχνει νερό, διότι ο ήλιος περνούσε από αυτόν κατά την διάρκεια εποχών με έντονες βροχοπτώσεις.Οι αστερισμοί που τον αποτελούν είναι ο Σανταλσούντ (Sadalsuud), ο Σανταχμπία (Sadachbia),ο Σκατ (Skat, Scheat), ο Αλμπάλι (Albali) και ο Άνκα (Ancha).

47

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Mυθολογικά ο Υδροχόος σχετίζεται με τον Γανυμήδη τον ποιητή τον οποίο θαύμασε ο Δίας και μετέφερε στον Όλυμπο το είδωλό του κατά τον Ερατοσθένη να τελεί χρέη υδροχόου και οινοχόου στα συμπόσια των θεών. Κατ'αυτό τον τρόπο έγινε αθάνατος. Ο υδροχόος σχετίζεται επίσης τόσο με το υγρό όσο και με το αέρινο στοιχείο και είναι φορέας αλλαγών καθώς γενικά συμβολίζει το πνεύμα σε σχέση πάντα με την ύλη. Η Σφίγγα ουσιαστικά συμβολίζει το σύστημα Υδροχόου-Λέωντα, ήτοι την σχέση του πυρός με το ύδωρ, δηλαδή την αντίθεση και σύνθεση της γαίας με τον ουρανό. Επίσης σχετίζεται και με την Ήρα και τους μύθους της που ως πολικό αντίθετο έχει τον Δία.

48

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Οι 3 αστερισμοί:

49

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

50

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Η Μυθολογία των Ζωδίων της Άνοιξης

Ιχθύες Ιχθύες (Λατινικά: Pisces, συντομογραφία: Psc) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Περιλαμβάνει περίπου 76 αστέρες ορατούς με γυμνό οφθαλμό περισσότερο όμως αμυδρούς. Στον ουράνιο θόλο βρίσκεται μεταξύ των αστερισμών του Πήγασου και του Υδροχόυ αφενός και του Κριού και του Κήτους αφετέρου, ενώ άνωθεν αυτών είναι η Ανδρομέδα και κάτω το Κήτος. Στον αστερισμό αυτό και πλησίον του αστέρα Ω βρίσκεται το "εαρινό ισημερινό σημείο".

Μυθολογία 

Πρώτη εκδοχή: Κατά τη Γιγαντομαχία, η Αφροδίτη κι ο γιος της ο Έρωτας, κυνηγημένοι

από τον Γίγαντα Τυφώνα, έφτασαν στην Αίγυπτο και έπεσαν για να σωθούν στον Ευφράτη, μεταμορφωμένοι σε ψάρια. Για να μη χαθούν, έδεσαν τις ουρές τους μαζί με ένα σκοινί. 

Δεύτερη εκδοχή: Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, δυο ψάρια σταλμένα από τις θεότητες των

υδάτων βοήθησαν τους δυο θεούς να μη χαθούν στα νερά και ο Δίας, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, τα μετέτρεψε στον ομώνυμο αστερισμό

51

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Κριός

Ο Κριός είναι ο πρώτος από τους ζωδιακούς αστερισμούς. Βρίσκεται μεταξύ των ζωδίων του Ταύρου (ανατολικά του) και των Ιχθύων (δυτικά του). Περιέχει 65 άστρα. Το λαμπρότερο άστρο του έχει την αραβική ονομασία Χαμάμ, που σημαίνει πρόβατο.

Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Κριός παριστάνει το Χρυσόμαλλο Κριάρι που μετέφερε τα δυο αδέρφια, Φρίξο και Έλλη στην Κολχίδα. Θεωρούνταν ιερό, αφού ήταν δώρο του θεού Ερμή στη μητέρα τους Νεφέλη, που με την σειρά της το έδωσε στα παιδιά της, Φρίξο και Έλλη, την ώρα που ο πατέρας τους Αθάμας, βασιλιάς του Ορχομενού, και η θετή τους μανά τους, Ινώ, ετοιμάζονταν να τα θυσιάσουν στους θεούς. Τα δυο αδέρφια, τη στιγμή που ανακάλυψαν τα καταχθόνια σχέδια του πατέρα τους και της θετής τους μάνας, ανέβηκαν στη ράχη του Κριού και πέταξαν προς την Αία, την Κολχίδα του Πόντου. Εκεί βασίλευε ο Αιήτης, ο αδερφός της Πασιφανής, της γυναίκας του Μίνωα. Δυστυχώς όμως, η Έλλη γλίστρησε από την ράχη του Κριού, έπεσε στην θάλασσα και πνίγηκε στα στενά, που προς τιμή της ονομάστηκε Ελλήσποντος. Ο Φρίξος έφτασε σώος στην Αία, θυσίασε τον Κριό στο Δία και χάρισε το χρυσόμαλλο δέρας του, τη χρυσή δηλαδή προβιά του, στο βασιλιά Αιήτη. Αυτός το κρέμασε στο ιερό άλσος του Άρη, όπου νύχτα-μέρα το φύλαγε, άγρυπνος φρουρός, ένας φοβερός δράκοντας.

52

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Οι περιπέτειες του χρυσόμαλλου δέρατος σταματούν όταν οι Αργοναύτες, με την Αργοναυτική Εκστρατεία, έφτασαν στην Αία. Τότε ο Ιάσονας, με την βοήθεια της Μήδειας – της κόρης του Αιήτη-, το πήρε και επέτρεψε νικητής και τροπαιούχος στην Ελλάδα. Για όλες αυτές τις ιδιότητες του ο Χρυσόμαλλος Κριός, ο σωτήρας του Φρίξου και της Έλλης, πήρε την θέση που του άνηκε στον έναστρο ουρανό μας σαν ο πρώτος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου.

Κατά μια άλλη άποψη λέγεται πως το χρυσόμαλλο κριάρι είχε γεννηθεί από την αγάπη ενός θεού, του Ποσειδώνα με μια θνητή, τη Θεοφάνη, κόρη του βασιλιά Βισάλτη από τη Θράκη. Τη Θεοφάνη την κυνηγούσαν πολλοί μνηστήρες, έτσι ο Ποσειδώνας την πήγε στο νησί Crumissa (όνομα άγνωστο και ίσως παραφθαρμένο από την παράδοση). Παρά τις προσπάθειες του όμως οι μνηστήρες ανακάλυψαν το κρησφύγετό τους και ξεκίνησαν να τη βρουν. Ο Ποσειδώνας, για να τους ξεγελάσει, μεταμόρφωσε τους κατοίκους του νησιού σε πρόβατα και τη Θεοφάνη σε μια όμορφη προβατίνα κι ο ίδιος έγινε τράγος. Οι μνηστήρες, όταν έφτασαν στο νησί, δε βρήκαν παρά κοπάδια κι άρχισαν να τα σκοτώνουν. Βλέποντας το όμως αυτό ο Ποσειδώνας τους μεταμόρφωσε σε λύκους. Ο ίδιος, ως τράγος, ενώθηκε με τη Θεοφάνη και της χάρισε ένα γιο, το κριάρι με το χρυσόμαλλο δέρμα.

Ταύρος

Ο Ταύρος είναι ο δεύτερος επόμενος αστερισμός. Στο ευρύτερο ρεύμα του αστερισμού του Ταύρου ανήκουν τα ανοιχτά σμήνη των Υάδων και των 53

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Πλειάδων. Ο Λαμπαδιάς ή Αλντεμπαράν, που αντιστοιχεί στο μάτι του Ταύρουλαμπρό άστρο με μέγεθος 1,1 και σειρά λαμπρότητας το 14ο από τα λαμπρότερα άστρα του ουρανού. Η ονομασία του προέρχεται από τα αραβικό Αλ Νταμπαράν. Σημαίνει ακόλουθος, ο τελευταίος των Υάδων, μια και φαίνεται να τις ακολουθεί. Οι αρχαίοι Έλληνες τον ονόμαζαν ακόμα «Νότιο οφθαλμό του Ταύρου», ενώ ο Πτολεμαίος, στη Μαθηματική Σύνταξή του, τον ονόμασε «Λαμπρών των Υάδων ή Λαμπαδιάν».

Ως σύμβολο, ο αστερισμός αυτός παριστάνει το λευκό Ταύρο που βοήθησε το Δία να αρπάξει τη νεαρή Ευρώπη- που έπαιζε με τις φίλες της στις ακτές της πατρίδας της Φοινίκης- και να τη μεταφέρει στην Κρήτη. Σε άλλη εκδοχή, ο ίδιος ο Δίας μεταμορφώθηκε σε Ταύρο, για να αρπάξει την όμορφη Ευρώπη. Με βάση τον μύθο αυτόν, ο Ταύρος εικονίζεται να κολυμπάει γι’ αυτό και διακρίνεται μόνο το κεφάλι του με τα κέρατα και το μπροστινό μέρος του σώματός του. Ο ζωδιακός αστερισμός του Ταύρου συμβολίζει τον έβδομο άθλο του Ηρακλή, που πήγε στην Κρήτη με διαταγή του Ευρυσθέα, για να αιχμαλωτίσει τον Ταύρο. Ο Ταύρος είχε βοηθήσει τον Δία να μεταφέρει την Ευρώπη στην Κρήτη, αλλά μετά παρέμεινε εκεί προκαλώντας τρομερές καταστροφές. Ο Ποσειδώνας όμως τον τιμώρησε σκληρά, γιατί ήταν εκείνος με τον οποίο η Πασιφανή, η γυναίκα του Μίνωα, χωρίς την θέληση της, γέννησε τον τρομερό Μινώταυρο. Ο Μίνωας δέχτηκε με μεγάλη χαρά τον Ηρακλή, ο οποίος θα γλίτωνε την Κρήτη από τον φοβερό αυτό θεριό, που έβγαζε φλόγες από τα ρουθούνια

του

και

προκαλούσε

μεγάλες

καταστροφές

στα

χωράφια,

κατατρομάζοντας τους Κρήτες. Το λυσσασμένο αυτό θηρίο, τελικά, το αιχμαλώτισε ο Ηρακλής και το μετέφερε ζωντανό στις Μυκήνες. Το ζώο αυτό αφιερώθηκε από τον Ευρυσθέα στη θεά 54

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Ήρα, η οποία με την σειρά της το άφησε ελεύθερο, γιατί δεν ήθελε να τριγυρίζει στο ναό της, θυμίζοντας της τη δόξα του Ηρακλή. Ο Ταύρος, αφού προξένησε μεγάλες καταστροφές σε πολλές περιοχές της Πελοποννήσου, πέρασε μετά στην Αττική, όπου τελικά τον σκότωσε ο Θησέας κάπου στην περιοχή του Μαραθώνα. Ο Ταύρος της Κρήτης έγινε αστερισμός στο ζώδιο του Ταύρου, για να διαιωνίζει την δόξα των ηρώων Ηρακλή και Θησέα.

Γενικά Ταύρος (Λατινικά: Taurus, συντομογραφία: Tau) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Ταύρος βρίσκεται βόρεια του ουράνιου ισημερινού και τα τρία κυριότερα αστέρια του σχηματίζουν ένα τρίγωνο. Είναι βόρειος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου. Συνορεύει με τους αστερισμούς Περσέα, Κριό, Κήτος, Ηριδανό, Ωρίωνα, Διδύμους και Ηνίοχο.

55

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Μυθολογία 

Πρώτη εκδοχή: Ως σύμβολο, ο αστερισμός αυτός παριστάνει το λευκό ταύρο που βοήθησε

το Δία να αρπάξει τη νεαρή Ευρώπη που έπαιζε με τις φίλες της στις ακτές της πατρίδας της (της Φοινίκης) και να τη μεταφέρει στην Κρήτη. 

Δεύτερη εκδοχή: Ο Δίας μεταμορφώθηκε ο ίδιος σε ταύρο για ωα αρπάξει την όμορφη

Ευρώπη. Με βάση το μύθο αυτό, ο Ταύρος εικονίζεται να κολυμπάει και γι’ αυτό διακρίνεται μόνο το κεφάλι με τα κέρατα και το μπροστινό μέρος του σώματός του.

Αστέρες 

Ο αστέρας α Ταύρου είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αλντεμπαράν (Aldebaran) ή Λαμπαδίας, στο οποίο και παραπέμπουμε.



Ο β Ταύρου, διπλός αστέρας σχεδόν πάνω στο σύνορο με τον Ηνίοχο, είναι γνωστός ως Αλνάθ (Alnath) ή Ελ Ναθ.



Ο γ, στις Υάδες (είναι γνωστός με το όνομα Πρώτος των Υάδων, Prima Hyadum ή Hyadum I), έχει φαινόμενο μέγεθος 3,65 και φασματικό τύπο K0 III.



Ο δ1 είναι ο Δεύτερος των Υάδων (Hyadum II), έχει φαινόμενο μέγεθος 3,76 και φασματικό τύπο επίσης K0 III. Ο δ3 έχει φαινόμενο μέγεθος 4,29 και φασματικό τύπο A2 IV.



Ο 17 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Ηλέκτρα.



Ο 19 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Ταϋγέτη.



Ο 20 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Μαία.

56

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών 

Ο 23 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Μερόπη.



Ο 27 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Άτλας.

Αξιοσημείωτα Χαρακτηριστικά 

Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση πολύ κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο (το τέμνει με το βορειοανατολικό του ακραίο τμήμα), ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε ανοικτά σμήνη. Τα δύο κοντινότερα, πραγματικά «διάσημα», είναι ό,τι πιο αξιοσημείωτο έχει να επιδείξει ο Ταύρος. Πρόκειται για τις Υάδες και τις Πλειάδες (τη χιλιοτραγουδισμένη Πούλια).



Το νεφέλωμα M1 (το πρώτο στον κατάλογο του Μεσιέ, «Μ») είναι το γνωστότερο ίσως υπόλειμμα υπερκαινοφανούς, με διαδεδομένο σε ελληνικές πηγές και ιστοσελίδες το παραπλανητικό όνομα «Νεφέλωμα του Καρκίνου» (αφού βρίσκεται στον Ταύρο και όχι στον αστερισμό Καρκίνο),

μετάφραση

του

"Crab

Nebula".

Αντιστοιχεί

στον

παρατηρηθέντα από τους Κινέζους υπερκαινοφανή του 1054 μ.Χ. και στο κέντρο του ανακαλύφθηκε ο πάλσαρ-αστέρας νετρονίων, υπόλειμμα του νεκρού αστέρα. Οι διαστάσεις του νεφελώματος είναι 11 επί 8 έτη φωτός, έχει φαιν. μέγεθος 8,4 και απέχει από τη Γη 6.400 έτη φωτός.

57

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Η Μυθολογία των Ζωδίων του Καλοκαιριού Δίδυμοι

Οι δίδυμοι είναι ο τρίτος κατά σειρά ζωδιακός αστερισμός του ζωδιακού κύκλου. Ο αστερισμός αυτός περιλαμβάνει 25 άστρα. Τα δυο λαμπρότερα άστρα του είναι ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης.

Οι δίδυμοι Διόσκουροι, θεοί του Φώτος, ήταν γιοι της Λήδας και του Δία ( Διός Κούροι). Κατά μια άλλη εκδοχή ήταν παιδιά της Λήδας και του Τυνδάρεω, βασιλιά της Σπάρτης γι’ αυτό λέγονται και Τυνδαρίδες. Ήταν αδέρφια της ωραίας Ελένης, της Τιμάνδρας, της Φιλονόης, της Πηνελόπης και της Κλυταιμνήστρας. Άλλη εκδοχή θέλει τον Κάστορα θνητό γιο του Τυνδάρεω, με επίκληση όμως του Δία, και τον Πολυδεύκη αθάνατο γιο του Δία. Οι Διόσκουροι ήταν ονομαστοί ήρωες σ’ ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Κάστορας ήταν περίφημος καβαλάρης και δάσκαλος του Ηρακλή στην πολεμική τέχνη. Ο Πολυδεύκης ήταν ξακουστός πυγμάχος με πολλούς άθλους. Στα κατορθώματα των Διοσκούρων περιλαμβάνονται : η εκστρατεία στην Αθήνα (για να ελευθερώσουν την αδερφή τους, την ωραία Ελένη, που την είχε απαγάγει ο Θησέας και την είχε κρύψει στις Αφίδνες, κοντά στα σημερινά Κιούρκα), το κυνήγι του καλυδωνίου Κάπρου, η Αργοναυτική Εκστρατεία και η κατά τη διάρκειά της εξολόθρευση των πειρατών του Ελλήσποντου. Ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης θεωρούνταν προστάτες των ναυτικών, γιατί έσωσαν την Αργώ από την βέβαιη συντριβή της στα Βραχιά της Θράκης. Στο

58

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών κατόρθωμά τους αυτό τους βοήθησε ο Ορφέας, που με την θεϊκή του μουσική ημέρωσε τα άγρια κύματα. Τότε, πάνω στα κεφάλια των Διοσκούρων φάνηκαν δύο άστρα και η τρικυμία κόπασε. Το περιστατικό αυτό το είδε ο θείος Γλαύκος και προφήτευες πως στο εξής οι άνθρωποι θα αποκαλούν τους Διόσκουρους « Θεούς Σωτήρες» και θα τους λατρεύουν σαν προστάτες των ναυτικών και των πλοίων. Γι’ αυτό και οι ρωμαίοι συνήθιζαν να βάζουν ομοιώματα των Διοσκούρων στην πρώρα των πλοίων τους, για να έχουν την προστασία τους. Τα δυο αυτά φώτα που εμφανίστηκαν στα κεφάλια των Διοσκούρων οφείλονται στον ατμοσφαιρικό ηλεκτρισμό και εμφανίζονται σχεδόν πάντα στα ιστία των πλοίων σε καιρό τρικυμίας. Οι αρχαίοι το ονόμαζαν το φαινόμενο αυτό « Διόσκουρους» και το θεωρούσαν σημάδι βελτίωσης του καιρού. Αν εμφανιζόταν ένα μόνο φως, το ονόμαζαν «Φως της ωραίας Ελένης» και το θεωρούσαν κακό οιωνό.

Τώρα πια τα αστεροειδή αυτά Φώτα οι ναυτικοί μας τα ονομάζουν Τελώνια ή Φώτα της Άγιας Ελένης, μια και η λαϊκή μας παράδοση η Αγία Ελένη, η μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, αντικατέστησε την ωραία Ελένη, την αδερφή των Διοσκούρων. Κατά το μύθο, σε συμπλοκή με τους πρωτοξαδέρφους του Αφαρείδες, Ίδα και Λυγκέα – γιους του Αφαρέα-, σκοτώθηκε ο θνητός Κάστορας, καθώς και οι Αφαρείδες. Ο θάνατος του Κάστορα συγκλόνισε τον αθάνατο Πολυδεύκη, που ζήτησε από τον πατέρα του Δία να πεθάνει και αυτός. Ο Δίας συγκινήθηκε από τη μεγάλη αδερφική αγάπη και τους έδωσε το προνόμιο να ζει μια μέρα ο ένας μια μέρας ο άλλος. Ακόμα, για να μαθευτεί η

59

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών αδελφική αυτή αγάπη, τους έκανε αστερισμό των Δίδυμων, για να τους βλέπουν οι άνθρωποι και να παραδειγματίζονται.

Λέων: Αστρονομική Ανάλυση: •

Ο Λέοντας είναι ο 5ος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου. Για τους αρχαίους Αιγυπτίους ήταν ιερός, γιατί οι ευεργετικές πλημμύρες του Νείλου συνέπιπταν με την είσοδο του Ήλιου στον αστερισμό αυτόν. Ο Ήλιος διέρχεται από το ζώδιο του Λέοντα τον Ιούλιο, για αυτόν τον λόγο το λιοντάρι θεωρείται το έμβλημα του καύσωνα. Ο ζωδιακός αστερισμός του Λέοντα αναφερόταν από τον Πτολεμαίο και βρίσκεται Δυτικά της Παρθένου και των Θηρευτικών Κυνών. Περιλαμβάνει 81 άστρα, από 1ο μέχρι 6ο μέγεθος. Το λαμπρότερο άστρο του, το α Λέοντα, οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμαζαν Καρδιά του Λέοντα.

Πως θα τον εντοπίσετε: •

Ο Λέοντας δεσπόζει στον ουρανό την άνοιξη, ιδίως τον Μάρτιο και τον Απρίλιο λίγο μετά το Λυκόφως στο ζενίθ. Για να τον εντοπίσετε καλό θα είναι να χρησιμοποιήστε έναν χάρτη του ουρανού. Αφού βρείτε τη Μεγάλη Άρκτο εντοπίστε με τη βοήθεια του χάρτη το δ και το γ, με προέκταση της ευθείας δ-γ προς τα Νότο θα βρεθείτε στον Λέοντα. Το σχήμα του αστερισμού του Λέοντα θυμίζει αρκετά λιοντάρι οπότε η διαδικασία εντοπισμού γίνεται ιδιαίτερα εύκολη

Τα βασιλικά αστέρια: Το λαμπρότερο αστέρι του ο Βασιλίσκος ή Regulus που βρίσκεται στη θέση της καρδιάς του Λέοντα είχε ιδιαίτερη σημασία για τους αρχαίους αφού θεωρείτο βασιλικό άστρο. Οι αρχαίοι Πέρσες τον θεωρούσαν αρχηγό των τεσσάρων βασιλικών αστέρων που το καθένα κυβερνά το ένα τέταρτο του ουρανού. Τα 60

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών τέσσερα βασιλικά αστέρια είναι ο Αντάρης που κυβερνά το θερινό ουρανό, ο Φομαλχώ που κυβερνά το φθινοπωρινό, ο Λαμπαδίας που κυβερνά τον χειμερινό και ο Βασιλίσκος που κυβερνά τον Εαρινό.

Αστρονομικά Στοιχεία Του Λέοντα  Την άνοιξη η εικόνα του ουρανού αλλάζει έντονα σε σχέση με το χειμώνα, και νέοι αστερισμοί κάνουν αισθητή την παρουσία τους: Πρώτος από αυτούς είναι ο Λέοντας, ένας μεγαλοπρεπής αστερισμός που η παρουσία του σηματοδοτεί την αρχή της άνοιξης. Ο Λέων είναι ο πέμπτος ζωδιακός αστερισμός και "μπαίνει" στον ήλιο στις 23 Ιουλίου και δεσπόζει στον ουρανό την άνοιξη, ιδίως τον Μάρτιο και τον Απρίλιο λίγο μετά το λυκόφως, στο ζενίθ  Το σχήμα του αστερισμού του Λέοντα θυμίζει αρκετά λιοντάρι οπότε η διαδικασία εντοπισμού γίνεται ιδιαίτερα εύκολη. Μάλιστα το λαμπρότερο αστέρι του ο Βασιλίσκος ή Regulus που βρίσκεται στη θέση της καρδιάς του Λέοντα είχε ιδιαίτερη σημασία για τους αρχαίους αφού θεωρείτο βασιλικό άστρο.

Γαλαξίες Του Λέοντα  Μ 65 :Ένας σπειροειδής γαλαξίας σχετικά δύσκολος στην παρατήρηση αλλά αρκετά όμορφος. Βρίσκεται πολύ κοντά στον Μ66 και με τον οποίον μπορούν να εμφανιστούν στο ίδιο οπτικό πεδίο με κιάλια.  Μ66: Οι λεπτομέρειες του Μ66 είναι ακόμα πιο αμυδρές από αυτές του διπλανού του, Μ65. Και οι δύο γαλαξίες έχουν παραπλήσια λαμπρότητα αφού έχουν μέγεθος 12,4 και 12,5 αντίστοιχα.  Μ95: Άλλος ένας σπειροειδής γαλαξίας με μέγεθος 9,5. Αποτελεί γείτονα του Μ96 ενώ η λαμπρότητά του είναι πιο κατανεμημένη σε σχέση με τον Μ96.  Μ96: Ο Μ96 έχει πιο λαμπρό πυρήνα σε σχέση με τον γείτονά του ενώ το μέγεθός του είναι λίγο μεγαλύτερο και περίπου 9. Και οι δύο γαλαξίες 61

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών θέλουν λίγο παραπάνω μεγέθυνση από ότι απαιτούν συνήθως οι γαλαξίες για να παρατηρηθούν  Μ105: Ένας ελλειπτικός γαλαξίας που εμφανίζεται στο τηλεσκόπιο μικρός σε μέγεθος και συμμετρικός, με λαμπρό συμπαγή πυρήνα. Εχει μέγεθος 9,3 και λεπτομέρειες δεν είναι εύκολα ορατές πάνω του. Ο Λέων περιλαμβάνει πολλούς λαμπρούς γαλαξίες, εκ των οποίων οι δίδυμοι (Σπειροειδής Γαλαξίας Μ65, Σπειροειδής Γαλαξίας Μ66) και (Σπειροειδής Γαλαξίας Μ95, Σπειροειδής Γαλαξίας Μ96) είναι οι πιο διάσημοι. Ο αστερισμός αυτός περιλαμβάνει πολλά φωτεινά άστρα, όπως τον :  Βασιλίσκο (α Λέοντος) ή Καρδιά του Λέοντα,  τον Ντενέμπολα (β Λέοντος) και 

τον γ Λέοντος .

 Άλλα αμυδρά άστρα: 

ο δ Λέοντος (Σώσμα),

 ο θ Λέοντος (Chort), ο κ Λέοντος (Al Minliar al Asad), 

ο λ Λέοντος (Alterf), και



ο ο Λέοντος (Subra).

Ο Βασιλίσκος, ο η του Λέοντα, κι ο γ Λέοντος, μαζί με τους πιο αμυδρούς αστέρες ζ Λέοντος (Adhafera), μ Λέοντος (Ras Elased Borealis) και ε Λέοντος (Ras Elased Australis), αποτελούν την ομάδα αστέρων γνωστή ως το «Δρεπάνι». Οι αστέρες αυτοί αναπαριστούν το κεφάλι και τη χαίτη του λέοντα.

62

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

 Ομάδα αστέρων που παλιότερα αναπαριστούσε τη φούντα της ουράς του λέοντα μεταμορφώθηκε το 240 π.Χ. σε αυτοτελή αστερισμό χάρη στον Πτολεμαίο. Σ' αυτό τον αστερισμό δόθηκε η ονομασία Κόμη Βερενίκης.  Ο αστέρας Wolf 359, ένας από τους πλησιέστερους αστέρες προς το Ηλιακό μας Σύστημα (σε απόσταση 7,7 ετών φωτός), βρίσκεται στον Λέοντα. Ένας από τους μικρότερους εξωηλιακούς πλανήτες που έχουν ποτέ εντοπιστεί περιστρέφεται γύρω από τον Gliese 436, αμυδρό αστέρα στον Λέοντα, σε απόσταση περίπου 33 ετών φωτός από τον Ήλιο

63

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Καρκίνος

Γενικά Καρκίνος (Λατινικά: Cancer, συντομογραφία: Cnc, σύμβολο: ♋) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο, μέλος του ζωδιακού κύκλου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός. Συνορεύει με τους αστερισμούς Λύγκα, Διδύμους, Μικρό Κύνα, Ύδρα και Λέοντα.

Το όνομά του σημαίνει «κάβουρας» και οφείλεται στον `Αρατο, τον οποίο ακολούθησαν οι Ίππαρχος και Πτολεμαίος. Σώζονται και άλλες αρχαιοελληνικές ονομασίες, όπως Οπισθοβάμων και Οκτάπους, το Octipes των Οβιδίου και Προπέρτιου. Επίσης, Αστακός (Astacus) και Cammarus. To Litoreus των Μανιλίου και Οβιδίου σημαίνει «αυτός που ζει στις ακτές». Κατά την ελληνική μυθολογία, ο Καρκίνος είναι ο κάβουρας που συνέθλιψε ο Ηρακλής κατά τη μάχη του με τη Λερναία Ύδρα. Η Ήρα, που είχε στείλει τον κάβουρα να δαγκώσει τον Ηρακλή, τον «καταστέρισε» (τον έκανε άστρα του ουρανού) μετά τον θάνατό του. Ως μικρό ζώο, απετέλεσε τον αμυδρότερο αστερισμό (με τους λιγότερο φωτεινούς αστέρες) του ζωδιακού κύκλου. Στην αρχαία Μεσοποταμία ο

Καρκίνος συνδεόταν με τον Ήλιο, όπως εμφαίνεται από τις ονομασίες «Ήλιος του Νότου» και «Βόρεια Πύλη του Ηλίου» (Nan-garu). Στην Ινδία αργότερα ο Καρκίνος ονομαζόταν Kulira από το ελληνικό Κόλουρος του Πρόκλου, την καμπή δηλαδή προς νότο της φαινομενικής κινήσεως του Ηλίου στην ουράνια σφαίρα κατά το θερινό ηλιοστάσιο. Επίσης ονομαζόταν Chercjengh και Kalakang 64

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών στην Περσία, Lenkutch από τους Οθωμανούς, Sartono στη Συρία και Sartan από τους Εβραίους. Η ίδια ρίζα βρίσκεται πίσω από το Al Saratan των Αράβων, και όλα σημαίνουν καβούρι. Πάντως τόσο στην αρχαία Αίγυπτο, όσο και στη Βαβυλώνα, η πρωταρχική μορφή του αστερισμού ήταν μία χελώνα, από το 4000 π.Χ., ενώ το 2000 π.Χ. οι Αιγύπτιοι είχαν ήδη αλλάξει γνώμη και τον περιέγραφαν ως σκαραβαίο, το έμβλημά τους της αθανασίας. Η ιδέα αυτή επεβίωσε μέχρι τον 12ο αι. μ.Χ., οπότε εικονογραφημένο αστρονομικό χειρόγραφο δείχνει στη θέση του ένα σκαθάρι. Στον Ζωδιακό της Δενδερά πάντως, της ύστερης αιγυπτιακής αρχαιότητας, παριστάνεται ως κάβουρας, αλλά στη θέση του Μικρού Λέοντος. Ο Καρκίνος έχει την ιδιαίτερη διάκριση ότι ένας κύκλος της γήινης σφαίρας, ο Τροπικός του Καρκίνου, φέρει το όνομά του. Αυτό οφείλεται στο ότι στα χρόνια του Πτολεμαίου το βορειότερο σημείο που μπορεί να βρεθεί ο `Ηλιος στον γήινο ουρανό βρισκόταν μέσα στα όρια του Καρκίνου. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται ο `Ηλιος κάθε έτος κατά το Θερινό Ηλιοστάσιο, στις 21 Ιουνίου, οπότε ο `Ηλιος περνά από το ζενίθ το μεσημέρι στους τόπους που βρίσκονται πάνω στον Τροπικό του Καρκίνου. Η μετάπτωση του άξονα της Γης όμως έχει αλλάξει το βορειότερο αυτό σημείο πάνω στην ουράνια σφαίρα, και στην εποχή μας βρίσκεται στα σύνορα των αστερισμών Διδύμων και Ταύρου, έχει μάλιστα ήδη περάσει στον Ταύρο. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Καρκίνου από τις 21 Ιουλίου μέχρι τις 10 Αυγούστου και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.

Οι φωτεινότεροι αστέρες







Ο αστέρας α Καρκίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,25 και φασματικό τύπο A5m. Είναι γνωστός με τα ιδιαίτερα ονόματα Acubens (από το αραβικό Al Zubanah = οι δαγκάνες, αφού βρίσκεται στη νότια δαγκάνα του κάβουρα) και Sertan ή Sartan από το όνομα του όλου αστερισμού. Ο β Καρκίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 3,52 και φασματικό τύπο K4 III. Είναι γνωστός ως Al Tarf, το τέλος, επειδή βρίσκεται στο τέλος του νότιου ποδιού του κάβουρα. Ο γάμμα και ο δέλτα έχουν φαιν.μέγεθος 4,66 και 3,94, αντιστοίχως. Είναι γνωστοί από την αρχαιότητα (Πτολεμαίος) ως `Ονοι, ο γ ως Βόρειος Όνος (Asellus Borealis) και ο δ ως Νότιος Όνος (Asellus australis). Οι Αλφόνσειοι Πίνακες και η Αλμαγέστη (έκδοση του 1515) τους αποκαλούν Duo Asini, που σημαίνει δύο γάιδαροι, όπως και το αραβικό Al Himarain. Η ονομασία Elnatret του Riccioli προέρχεται από τον αραβικό σεληνιακό οίκο Al Nathrah, που εντοπιζόταν εδώ. Η αρχαιότερη καταγεγραμμένη παρατήρηση του πλανήτη Δία (Αλμαγέστη, βιβλίο Χ, κεφ.3) αναφέρεται σε μία επιπρόσθηση του αστέρα δ Καρκίνου από τον πλανήτη, που έλαβε χώρα στις 3 Σεπτεμβρίου του 240 π.Χ. Ο φασματικός τύπος του γ είναι A1 IV, ενώ του δ είναι K0 III.

65

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό



Χωρίς αμφιβολία, το σημαντικότερο γνώρισμα του αστερισμού είναι το ορατό με γυμνό μάτι ανοικτό σμήνος αστέρων M44 ή NGC 2632, γνωστό από την αρχαιότητα ως Φάτνη (Praesepe), όπου και παραπέμπουμε.



Δυτικά του α Καρκίνου είναι ορατό με ισχυρά κιάλια το ανοικτό σμήνος M67 (NGC 2682) με φαιν.μέγεθος 6,9.



Ο διπλός αστέρας 55 Καρκίνου, γύρω από τον οποίο περιφέρονται πέντε πλανήτες, τουλάχιστον και ήταν το πρώτο πλανητικό σύστημα εκτός του Ηλιακού που βρέθηκε αρχικά ότι είχε τέσσερις και ύστερα πέντε πλανήτες.



Ο αστέρας GJ 1111 (Gliese-Jahreiss 1111), με φαινόμενο μέγεθος 14,79 και φασματικό τύπο M6.5 V (ερυθρός νάνος), βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει «μόλις» 11,83 έτη φωτός ή 111,9 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον εικοστό ένατο κοντινότερο αστέρα (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, τον Σείριο ως 2, κλπ.). Η απόσταση μάλιστα αυτή μειώνεται συνεχώς με ρυθμό 5 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (18.000 χιλιόμετρα την ώρα). Η μεγάλη πάντως ιδία κίνηση του αστέρα, 1,29 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος, φανερώνει ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενος σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Το απόλυτο μέγεθος του αστέρα είναι 17, δηλαδή είναι και στην πραγματικότητα πολύ αμυδρότερος του Ήλιου.

Ηρακλής

Ηρακλής (Λατινικά: Hercules, συντομογραφία: Her) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται νότια του αστερισμού Δράκοντα και βόρεια του Οφιούχου. Προς Α είναι οι αστερισμοί Λύρα, Αλώπηξ, Βέλος και Αετός, και προς Δ ο Βόρειος Στέφανος και ο Όφις. Ο Ηρακλής συνορεύει επίσης με τον Βοώτη, δηλ. συνολικά συνορεύει με εννέα αστερισμούς. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ο Ηρακλής διέρχεται εκ του μεσημβρινού γύρω στα μεσάνυκτα στις 20 Απριλίου ή περί τη 10η νυκτερινή της

66

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών 20ής Μαΐου ή ακόμα την 8η εσπερινή στις 20 Ιουνίου κλπ., οπότε και αναγνωρίζεται εύκολα από τους γύρω του, άλλους αστερισμούς.

Μυθολογία

Αρχαίοι Έλληνες : Οι αρχαίοι «γραμμοδετούντες» τους αστερισμούς σχημάτιζαν τον ήρωα Ηρακλή «γονυκλινή» υπό τον Δράκοντα και επί της Λερναίας Ύδρας, γι' αυτό και τον αστερισμό αυτό τον αποκαλούσαν επιπρόσθετα «ο εν γόνασι». Φοινίκη: Φαίνεται ότι η μορφή αυτού του αστερισμού λατρευόταν στην πρώιμη Φοινίκη ως προσωποποίηση του μεγάλου θαλάσσιου θεού Melkarth, γεγονός που σχετίζεται και με μια ελληνορωμαϊκή ταύτιση με τον ομόηχο Μελικέρτη ή Παλαίμονα. Λατινικά:

Στα

Λατινικά

το

όνομα

«γονατιστός»

αποδόθηκε

ως

Genuflexus, Genunixus, (In)Geniculatus (Βιτρούβιος), Ingenicla Imago, Ignota Facies (Μανίλιος), και με τα περιγραφικά Incurvatus in genu, Procidens, Prociduus, Procumbens in genua, Incumbens in genibus, Defectum sidus, Effigies defecta labore. Ακόμα, ήταν ο Saltator (ο άλτης).`Άραβες απέδωσαν το λατινικό Saltator με το Al Rakis, ο Χορευτής, και το «εν γόνασι» με το Al Jathiyy a la Rukbataihi, που έδωσε με τη σειρά του τα Elgeziale rulxbachei, Alcheti hale rechabatih, Elzegeziale, Elhathi, Alchete, Alcheti για να καταλήξει στο Algiethi στους «Αλφόνσειους πίνακες» του 1521 και την «Αλμαγέστη» του 151.

67

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Τα Πρόσωπα του Ηρακλή

Ο αστερισμός σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και βρίσκεται νότια του αστερισμού Δράκοντα και βόρεια του Οφιούχου, ενώ συνορεύει συνολικά με άλλους εννέα αστερισμούς και τον Βοώτη. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού και είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ακόμα διέρχεται εκ του μεσημβρινού γύρω στα μεσάνυκτα στις 20 Απριλίου, οπότε και αναγνωρίζεται εύκολα από τους γύρω αστερισμούς

Ο Ηρακλής περιλαμβάνει του αστέρες Ρας Αλγκέθι, Κορυνηφόρος(ο οποίος είναι και ο φωτεινότερος),Σαρίν, Μαρφίκ και Μασύμ. Ο Ηρακλής ήταν αρχαίος μυθικός ήρωας, ο σπουδαιότερος των Ελλήνων ηρώων. Γεννήθηκε στη Θήβα και ήταν γιος του Δία και της Αλκμήνης, απόγονος του Περσέα. Όταν γεννήθηκε ο Ηρακλής, η Ήρα, η γυναίκα

του Δία, η οποία τον ζήλευε

για τις απιστίες του, έστειλε στην κούνια του δύο φίδια, αλλά το βρέφος τα στραγγάλισε. Πήρε για γυναίκα του τη Μεγάρα, κόρη του βασιλιά της Θήβας, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά. Η Ήρα όμως τον τρέλανε, με αποτέλεσμα να σκοτώσει τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Όταν συνειδητοποίησε τι έκανε, αποφάσισε να πάει στο Μαντείο των Δελφών για να πάρει χρησμό, ώστε να μάθει με ποιον τρόπο θα μπορούσε να εξαγνισθεί. Σύμφωνα με τον χρησμό, έπρεπε να υπηρετήσει για δώδεκα χρόνια τον Ευρυσθέα, βασιλιά της Τίρυνθας, και να πραγματοποιήσει τους άθλους που θα του πρόσταζε εκείνος.

68

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Τέλος σύμφωνα με τη μυθολογία ο Δίας τελικά τοποθέτησε τον Ηρακλή στον ουρανό σαν αστερισμό για να είναι αιώνια η δόξα του ήρωα. Ο Ηρακλής θεωρείται ακόμα ιδρυτής των Ολυμπιακών αγώνων και λατρευόταν ως θεός Δάσκαλος και προστάτης της πάλης.

Οι άθλοι του είναι αστρονομικοί στην καταγωγή τους και συνδέονται με τα 12 ζώδια.

•

Κριός: Τα άλογα του Διομήδη

•

Ταύρος: Η Σύλληψη του ταύρου στην Κρήτη

•

Δίδυμοι: Τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων

•

Καρκίνος: Η ελαφίνα της Αρτέμιδος

•

Λέων: Ο Λέων της Νεμέας

•

Παρθένος: Η ζώνη της Ιππολύτης

•

Ζυγός: Ο Ερυμάνθιος Κάπρος

•

Σκορπιός: Η Λερναία Ύδρα

•

Τοξότης: Οι Στυμφαλίδες Όρνιθες

•

Αιγόκερως: Ο Κέρβερος

•

Υδροχόος: Ο καθαρισμός των Σταύλων του Αυγεία

•

Ιχθείς: Τα κόκκινα βόδια του Γηρυόνη

69

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Αξιοσημείωτα Στοιχεία Δια γυμνού οφθαλμού είναι ορατοί 144 αστέρες από 3ου έως 6ου μεγέθους, αυτού του αστερισμού. Ο ευρύτερα γνωστό «αξιοθέατο» του αστερισμού είναι το «Σφαιρωτό Σμήνος του Ηρακλέους», δηλαδή το σφαιρωτό σμήνος M13 ή NGC 6205, εύκολα ορατό με κιάλια (φαιν. μέγεθος 5,7), που περιέχει περίπου 1 εκατομμύριο αστέρες. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 23.500 έτη φωτός και η διάμετρός του σε 150 έτη φωτός

Δράκων ή Δράκοντας Δράκων ονομάζεται

ο

αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από

τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση.

O μεγάλος αυτός αστερισμός βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και συνορεύει με 8 διαφορετικούς αστερισμούς, τους: Μικρά Άρκτο,

Κηφέα,

Κύκνο,

Λύρα,

Ηρακλή,

Βοώτη,

Μεγάλη

Άρκτο και Καμηλοπάρδαλη Ο Δράκων κείται αρκετά βόρεια ώστε να είναι αειφανής στο σύνολό του από ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, και σχεδόν στο σύνολό του από την Ελλάδα. Ο Δράκοντας παριστανόταν κουλουριασμένος στο κέντρο της ασπίδας του Ηρακλή και κατά τη μυθολογία αναφερόταν ως το μεγάλο φίδι που άρπαξε η Αθηνά από τους Γίγαντες κατά τη Γιγαντομαχία και το εκσφενδόνισε στα ουράνια ή αλλιώς ως το τέρας που φόνευσε ο Κάδμος και έσπειρε τα δόντια του από τα οποία φύτρωσε στρατός οπλισμένων ανδρών.

70

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία ο Δράκοντας ήταν ο δράκος που φυλούσε μια πηγή γειτονικά της Θήβας και τον σκότωσε ο Κάδμος. Λεγόταν πως ήταν γιος του Άρη και της Νύμφης Τέλφουσας κι έτσι ο Κάδμος υποχρεώθηκε να υπηρετήσει ως δούλος τον Άρη για ένα χρόνο. ‘Έτσι με εντολή του θεού, ο Κάδμος έσπειρε τα μισά δόντια του δράκου σε οργωμένο χωράφι και από τη γη φύτρωσαν άγριοι πολεμιστές που ονομάστηκαν Σπαρτοί. Με ένα έξυπνο σχέδιο του Κάδμου αυτοί αλληλοεξοντώθηκαν και επέζησαν μόνο πέντε, που αποτέλεσαν τους πρώτους πολίτες της Θήβας.

Κατά μια άλλη εκδοχή λέγεται ότι μπορεί να είναι και ο Δράκοντας που φυλούσε τα χρυσά μήλα στον κήπο των Εσπερίδων.

71

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Καμηλοπάρδαλις Η Καμηλοπάρδαλη είναι ένας σχετικά νέος αστερισμός, ο οποίος προτάθηκε για πρώτη φορά το 1613 από τον Petrus Plancius για να συμπληρώσει μια μεγάλη κενή περιοχή ανάμεσα στους διαρκώς ορατούς αστερισμούς του βόρειου ημισφαιρίου. Εκτείνεται μεταξύ του Πολικού Αστέρα και του αστερισμού του Ηνιόχου. Η ονομασία της αναφέρεται στο ζώο με το οποίο μεταφέρθηκε η Ρεβέκκα στον γάμο της με τον Ισαάκ (Αγία Γραφή). Η αμυδρότητα των άστρων του αστερισμού της Καμηλοπάρδαλις την καθιστά δυσδιάκριτη δια γυμνού οφθαλμού, λόγω του μικρού μεγέθους των άστρων που απαρτίζεται. Αυτή η δυσχέρεια διαδραμάτισε το ρόλο τροχοπέδης για την χαρτογράφηση του αστερισμού, ο οποίος δεν έλαβε καμία ονομασία και δεν προσέλκυσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τους αρχαίους Έλληνες.

Αξιοσημείωτο είναι πως εδώ και λίγο καιρό το διαστημικό σκάφος Voyager 1 ταξιδεύει στο διαστρικό κενό έχοντας εγκαταλείψει το ηλιακό μας σύστημα. Σύμφωνα με τα στελέχη της αποστολής το σκάφος έχει καύσιμα και τεχνική δυνατότητα να συνεχίσει την εξερεύνηση του Διαστήματος μέχρι το 2025. Με βάση τη πορεία που ακολουθεί αυτή τη στιγμή το Voyager 1 θα φτάσει κάποια

στιγμή στον

αστερισμό

της

Καμηλοπάρδαλης που

βρίσκεται

σε

απόσταση 1,5 ετών φωτός από εμάς. Οι επιστήμονες που παρακολουθούν το σκάφος

δεν

μπορούν

να

προσδιορίσουν

Καμηλοπάρδαλης είναι πιθανό να επισκεφτεί.

72

ποιό

από

τα άστρα

της

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Λύρα Η Λύρα αποτελείται κυρίως από έναν μικρό αστερισμό με κύριο αστέρα τον Βέγα (Vegas), ο οποίος είναι ένας από τους λαμπρότερους αστέρες στον ουρανό. Σημειώθηκε από τον Πτολεμαίο και είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Το όνομά του είναι παρμένο από το ομώνυμο έγχορδο μουσικό όργανο, ιδιαίτερα γνωστό για τη χρήση του στην Αρχαία Ελλάδα.

Η Λύρα, που ξεκινά από το βορρά, περιτριγυρίζεται από τους αστερισμούς του Δράκοντα, του Έλληνα ήρωα Ηρακλή, της Αλώπεκος και του Κύκνου. Οι αστερισμοί που την αποτελούν είναι ο Vegas (ο λαμπρότερος και ο μεγαλύτερος από όλους τους υπόλοιπους),ο Σέλιακ ,ο Σουλαφάτ και ο The Double Double ή αλλιώς ο Διπλά Διπλός. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, ο νεαρός θεός Ερμής δημιούργησε τη λύρα από μεγάλο όστρακο χελώνας (χέλυο), το οποίο το κάλυψε με δέρμα ζώου και κέρατα αντιλόπης. Οι λύρες ταυτίζονταν με τις Απολλώνιες αρετές της μετριοπάθειας και της ψυχικής ισορροπίας, κι έτσι έρχονταν σ' αντίθεση με τους Διονυσιακούς αυλούς που αντιπροσώπευαν την έκσταση και τους εορτασμούς.

73

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Ηνίοχος

Ηνίοχος (Λατινικά: Auriga, συντομογραφία: Aur) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Καμηλοπάρδαλη, Περσέα, Ταύρο, Διδύμους και Λύγκα. Βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα (είναι ορατός ολόκληρος τις χειμωνιάτικες νύχτες).

Μυθολογία 

Πρώτη εκδοχή: Ο Ηνίοχος ταυτίζεται με το μυθολογικό Εριχθόνιο ή Ερεχθέα, γιο της Γης

και του Ηφαίστου, πρώτο βασιλιά της Αθήνας. Ονομάστηκε ακόμα και Αποβάτης, επειδή θεωρείται ο πρώτος δάσκαλος της ζεύξης των αρμάτων και οδήγησε το πρώτο άρμα με τη βοήθεια της Αθηνάς. Κρατά στην πλάτη του την Αίγα, την κατσίκα Αμάλθεια. 

Δεύτερη εκδοχή: Ο Ηνίοχος συνδέεται με τον ήρωα Βελλεροφόντη από το μύθο του

Πήγασου, γιατί κατάφερε να δαμάσει τον Πήγασο.

74

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών 

Τρίτη εκδοχή: Ο Ηνίοχος ταυτίζεται με τον Φαέθοντα, τον τραγικό οδηγό του άρματος

του Φοίβου Ήλιου.

Αστέρες 

Ο α Ηνιόχου είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 0,08, και είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αίγα.



Ο β Ηνιόχου έχει το ιδιαίτερο όνομα Μενκαλινάν.



Ο γ Ηνιόχου... δεν υπάρχει, καθώς είναι ο ίδιος με τον β Ταύρου (Αλνάθ) (οι ονομασίες με τα πεζά ελληνικά γράμματα του Bayer σημειώθηκαν αιώνες πριν τεθούν τα επίσημα όρια των αστερισμών).



Ο δ Ηνιόχου έχει φαινόμενο μέγεθος 3,72 και φασματικό τύπο K0 III.



Ο ε έχει φαινόμενο μέγεθος 2,99 και είναι γνωστός και ως Αλμάζ. Πρόκειται για τον μεταβλητό δι' εκλείψεων αστέρα που έχει τη μεγαλύτερη περίοδο από όλους τους γνωστούς μεταβλητούς αυτής της κατηγορίας: ένας υπεργίγαντας F0 καλύπτεται κάθε 27,1 γήινα έτη από ένα αστέρα φασματικού τύπου B. Η μεταβλητότητα ανακαλύφθηκε το 1821, ενώ η περίοδος μόλις το 1903 από τον Ludendorff. Η πιο πρόσφατη έκλειψη έγινε το έτος 2009.

75

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Αξιοσημείωτα Χαρακτηριστικά 

Ο «νεογέννητος» (ηλικία 2 ως 4 εκατομμύρια χρόνια) αστέρας AB Ηνιόχου περιβάλλεται από περιαστρικό δίσκο με διάμετρο 30πλάσια του Ηλιακού Συστήματος, που ίσως εξελιχθεί κάποτε σε ένα άλλο πλανητικό σύστημα. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 469 έτη φωτός.



Ο μεταβλητός αστέρας UU Ηνιόχου είναι κατακόκκινος αστέρας άνθρακα, που φαίνεται και με μικρά κιάλια (φαιν. μέγεθος 5,3 ως 6,5). Είναι ημιπεριοδικός μεταβλητός με πιθανή περίοδο 235 ημέρες.



Τα ανοικτά σμήνη αστέρων M36, M37 και M38 έχουν φαινόμενα μεγέθη 6,0 , 5,6 και 6,4 αντιστοίχως, ενώ απέχουν από τη Γη 4 ως 4,5 χιλιάδες έτη φωτός. Το ανοικτό σμήνος NGC 1893 βρίσκεται μέσα στο διάχυτο νεφέλωμα IC 410.



Το νεφέλωμα εκπομπής IC 405 είναι γνωστό ως το «Νεφέλωμα του Φλεγόμενου Άστρου» ("Flaming Star Nebula"), καθώς περιβάλλει τον μεταβλητό αστέρα AE Ηνιόχου.



Σε 3 μοίρες στον Ταύρο και τον Ηνίοχο εκτείνεται το υπόλειμμα υπερκαινοφανούς Sh 2-240 ή Simeis 147.



Και σκοτεινά νεφελώματα έχει ο Ηνίοχος, τα Barnard 29 και 34.

76

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Βιβλιογραφία και Πηγές: Τα άστρα και οι μύθοι τους, Εισαγωγή στην Ουρανογραφία, Σ. Θεοδοσίου, Μ. Δανέζης, εκδόσεις Δίαυλος, 1993. Η οδύσσεια των ημερολογίων, αναζητώντας τις ρίζες της γνώσης, Σ. Θεοδοσίου, Μ. Δανέζης, εκδόσεις Δίαυλος, 1995. Από τα κουάρκ μέχρι το Σύμπαν, Ε.Ν. Οικονόμου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2012 Αέναο Σύμπαν, Paul Steinhardt and Neil Turok, Εκδόσεις ΑΒΓΟ, Αθήνα, Μάρτιος 2008. Κοσμικές Διαδρομές, Ζωή και Σύμπαν, Χρίστος Γούδης, Εκδόσεις Κωσταράκη, Αθήνα 1991. Μια Βιογραφία του Σύμπαντος, John Gribbin, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2009. Γενική Αστρονομία, Γ. Α. Αντωνακόπουλου, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 1995. Βασικές Έννοιες Αστροφυσικής, Χρίστος Γούδης, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 1989. Ηλιακό Σύστημα, Χρίστος Γούδης, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 1989. Αστέρες και Μεσοαστρική ύλη, Χρίστος Γούδης, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 1991. Εισαγωγή στην Αστροφυσική, Γ. Α. Αντωνακόπουλου, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 1999. Εργαστηριακή Αστροφυσική, Χρίστος Γούδης, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 1989. http://www.hellenica.de/Vivlia/TheodosiouDanezisAstraKaiMythoi.html http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8C%CF%86%CE%B9%CF%82_(%CE%B1%CF%83%CF%84% CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82)/ http://www.protothema.gr/world/article/100201/to-13o-zodio-legetai-ofioyxos///// http://www.google.gr/imgres?sa=X&biw=1280&bih=885&tbm=isch&tbnid=dkC4CR9BR_owM:&imgrefurl=http://el.wikipedia.org/wiki/%25CE%259F%25CF%2586%25CE%2 5B9%25CE%25BF%25CF%258D%25CF%2587%25CE%25BF%25CF%2582_(%25CE%25B1%25C F%2583%25CF%2584%25CE%25B5%25CF%2581%25CE%25B9%25CF%2583%25CE%25BC%2 5CF%258C%25CF%2582)&docid=vMC7QnJ76zefzM&imgurl= http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Ophiuchus_constellation_m ap.png/300px77

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Ophiuchus_constellation_map.png&w=300&h=338&ei=3bSUUuvvHsTEtQaPpIHgBw&zoom= 1&ved=1t:3588,r:0,s:0,i:80&iact=rc&page=1&tbnh=175&tbnw=155&start=0&ndsp=24&tx=8 9&ty=136///// http://www.google.gr/imgres?sa=X&biw=1280&bih=885&tbm=isch&tbnid=FQkSluLlJ2zDFM: &imgrefurl=http://aetherrorr.blogspot.com/2013/03/20-16-16-11-11-18-18-13-13-21-2120-20.html&docid=DwNKac1XjPAFzM&imgurl=http://3.bp.blogspot.com/-aQ99ccYAqM/UTpujrvj2VI/AAAAAAAAAxA/msKMK1yuY_c/s1600/371444-13thsign.jpg&w=270&h=219&ei=3bSUUuvvHsTEtQaPpIHgBw&zoom=1&ved=1t:3588,r:9,s:0,i:10 7///// http://www.google.gr/imgres?biw=1280&bih=928&tbm=isch&tbnid=FtYyFerzpyJoEM:&imgr efurl=http://www.astronomy.gr/main.cfm%3Fmodule%3Deducational%26section%3Denc_a s%26en_id%3D353%26do%3Ddetail&docid=0NaWUuC8JtGB6M&itg=1&imgurl=http://www. astronomy.gr/images/upload//ofis.jpg&w=328&h=242&ei=MbGUUuSjB9CCyAOO8oH4Cw&z oom=1&ved=1t:3588,r:1,s:0,i:81&iact=rc&page=1&tbnh=178&tbnw=231&start=0&ndsp=26 &tx=127&ty=100 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%BA%CE%BF%CF%81%CF%80%CE%B9%CF%8C%CF %82_(%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82) /////http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%AC%CF%81%CE%B7%CF%8 2 /http://www.hellenica.de/Vivlia/TheodosiouDanezisAstraKaiMythoi.html Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Δράκων Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Υδροχόος Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Λύρα Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Προκύων Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Κύων Μέγας Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Εν Γόνασιν ή Ηρακλής Ερατοσθένης : Καταστερισμοί Aρατος Σολεύς: Φαινόμενα Πλούταρχος : Περί Ίσιδος και Οσίριδος Απολλόδωρος : Μυθολογική Βιβλιοθήκη Ησίοδος : Έργα και Ημέραι Πορφύριος : περί του εν Οδυσσέα των νυμφών Aντρου Χαρίτωνας Τομπουλίδης: "Ουρανογραφία - Η Ιστορία των Αστερισμών 78

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών

Πίνακας περιεχομένων Ο αστερισμός του Περσέα ............................................................................................... 4 Ο Περσέας μέσα από την Ελληνική Μυθολογία................................................................. 7 Ο Περσέας από τη ματιά του Αραβικού Πολιτισμού .......................................................... 7 Διάφορες Ονομασίες Του Περσέα στην Αραβική Ουρανογραφία ..................................... 8 Κηφέας-Κασσιόπη .......................................................................................................... 10 Μυθολογία ................................................................................................................... 10 Κηφεύς - Ο Αστερισμός ............................................................................................. 11 Κασσιόπη – Ο Αστερισμός ................................................................................................... 11 Οι Πλειάδες ........................................................................................................................ 12 Ποιες ήταν: ..................................................................................................................... 12 Πλειάδες: Η Μυθολογία .................................................................................................. 13 Αστρονομικά Στοιχεία Των Πλειάδων .............................................................................. 14 Ωρίων ................................................................................................................................ 18 Μέγας Κύων........................................................................................................................ 20 Κύων Μικρός ...................................................................................................................... 22 Μονόκερως......................................................................................................................... 24 Η Κόμη της Βερενίκης ......................................................................................................... 25 Ιστορικά στοιχεία: ........................................................................................................... 25 Γεωγραφική θέση και γενικά στοιχεία ............................................................................. 25 Αστρονομικά στοιχεία ..................................................................................................... 25 Μυθολογικά στοιχεία...................................................................................................... 26 Η Μικρή Άρκτος .............................................................................................................. 26 Αστρονομικά Στοιχεία Της Μικρής Άρκτου ...................................................................... 26 Οι φωτεινότεροι επτά αστέρες της Μικρής Άρκτου ....................................................... 27 Λαμπρότητα Και Μέγεθος Των Αστέρων ......................................................................... 28 Η Μεγάλη Αρκτος................................................................................................................ 34 Μέσα από τη Μυθολογία ................................................................................................ 34 Μεγάλη Άρκτος: Αστρονομική ανάλυση .......................................................................... 36 Πως θα την εντοπίσετε: ............................................................................................... 36 Πιο επιστημονικά: ........................................................................................................... 37 Μυθολογία των Ζωδίων του Φθινοπώρου .................................................................. 38 79

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Παρθένος ........................................................................................................................ 38 Ζυγός .............................................................................................................................. 38 Ο Αστερισμός του Ζυγού - ( Libra )............................................................................... 38 Η Μυθολογία του Αστερισμού .................................................................................... 39 Χαρακτηριστικά του αστερισμού ................................................................................. 41 Σκορπιός ....................................................................................................................... 42 Αντάρης ...................................................................................................................... 44 Μυθολογία των Ζωδίων του Χειμώνα ................................................................................. 45 Οφιούχος: ....................................................................................................................... 45 Όφις ............................................................................................................................ 46 Τοξότης: .......................................................................................................................... 47 Αιγόκερως: ...................................................................................................................... 47 Υδροχόος ........................................................................................................................ 47 Οι 3 αστερισμοί: .......................................................................................................... 49 Η Μυθολογία των Ζωδίων της Άνοιξης ...................................................................... 51 Ιχθύες ............................................................................................................................. 51 Μυθολογία.................................................................................................................. 51 Κριός ............................................................................................................................... 52 Ταύρος ............................................................................................................................ 53 Γενικά.......................................................................................................................... 55 Μυθολογία.................................................................................................................. 56 Αστέρες ....................................................................................................................... 56 Αξιοσημείωτα Χαρακτηριστικά .................................................................................... 57 Η Μυθολογία των Ζωδίων του Καλοκαιριού ....................................................................... 58 Δίδυμοι .......................................................................................................................... 58 Λέων: .............................................................................................................................. 60 Αστρονομική Ανάλυση: ............................................................................................... 60 Πως θα τον εντοπίσετε: ............................................................................................... 60 Τα βασιλικά αστέρια: .................................................................................................. 60 Αστρονομικά Στοιχεία Του Λέοντα .............................................................................. 61 Γαλαξίες Του Λέοντα ................................................................................................... 61 Καρκίνος ......................................................................................................................... 64 Γενικά.......................................................................................................................... 64 Οι φωτεινότεροι αστέρες ............................................................................................ 65 80

Ερευνητική Εργασία Α΄ Τετραμήνου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών Αξιοσημείωτα στον αστερισμό .................................................................................... 66 Ηρακλής ........................................................................................................................... 66 Μυθολογία ..................................................................................................................... 67 Τα Πρόσωπα του Ηρακλή ................................................................................................ 68 Αξιοσημείωτα Στοιχεία .................................................................................................... 70 Δράκων ή Δράκοντας .......................................................................................................... 70 Καμηλοπάρδαλις ............................................................................................................ 72 Λύρα ................................................................................................................................... 73 Ηνίοχος............................................................................................................................. 74 Μυθολογία ..................................................................................................................... 74 Αστέρες ........................................................................................................................... 75 Αξιοσημείωτα Χαρακτηριστικά........................................................................................ 76 Βιβλιογραφία και Πηγές:..................................................................................................... 77

81