KIŞ
2019
#GÖRSELŞİİR
sayı ileri poetika
WWW.SONBARBAR.COM
İÇERİK 4
SAYI
11
Gösterge Takım Yıldızları
... bir kitap okuyunca hayatımız değişmiyor.
8
Mecralar Arasılık ve Şair
Bugün ve burada olmak sorunu.
9
İşaretleri Karıştırma Hakkı
Olarak Şiir Dili Şiirler, genelde bir şeyi başka bir şeyle kıyaslayarak, bir şeyi başka bir şeye benzeterek ya da benzetmeyi reddederek dil üzerinde belli bir hâkimiyet kurmuşlardır.
10
Eksik Anlatı
Hep biraz eksik vardır ve hep bir parça dışarıda bırakılmıştır.
2004- 2019 sonbarbar.com | Tasarım Ayşe Kongur | e-posta kongur@gmail.com Ücretsiz bir yayındır. İstenildiği şekilde düzenlenip, yeniden üretilebilir.
WWW.SONBARBAR.COM
Serkan Işın, Katranark
3
SAYI
11
Gösterge Takım Yıldızları Ama yine de temelde sorun, yazılı kültür ve bunun mecralarının yukarıdaki istatistiklerle birlikte okunduğunda Sözlü Kültür’le kurulmuş hayatlarımızın hep öyle sürüp gitme eğilimine pek müdahil olamamasından kaynaklanıyor, yani bir kitap okuyunca hayatımız değişmiyor. Görsel Şiir, bu noktada, aslında kitabı bir türün ürünü olarak değil, daha çok sanatçının/şairin mecrası ya da eserin organik yüzü olarak görüyor. Bu yüzden mesela görsel şiirle uğraşan çoğumuz kendi kitaplarını, kendi imkânları içinde, herkesin erişebileceği teknik imkânlarla kendileri tasarlayarak bastı ve bunları sadece istediği kişilere gönderdi. Böylelikle kendiliğinden bir şebeke, bir alternatif dağıtım şebekesi oluştu. Buna ecnebiler “mail art” ya da “postada sanat” diyorlar ki ortaya çıktığı zaman dilimi içinde hem öncü sanat akımlarının taşıyıcısı hem de alternatif bir dağıtım şebekesi olarak da işlevi olmuş bunun. Öyleyse, görsel şiirin (ve aslında buna benzer türlerin) kendi mecralarını da yaratmak zorunda olduğu ve bundan çeşitli deneyimler edindiği söylenebilir. Örneğin yeni bir mesaj, bu mesajın taşınması ve iletilmesi için yeni bir yol ve bu yolun sonunda duran yepyeni bir okur.
4
Serkan Işın, a’nın icad edilişi, Detay 2005
Bu yeni okur, aslında şiir okuru değildir. Kanımca bizim okur diye aradığımız şeyi yaratan Modern Kent Kültürü oldu. Modern kent kültürü, Gutenberg galaksisinde, endüstriyel tipografi ve reklam sanatını birinci elden okuyabilen ve bunu anlamlandırma yeteneğine sahip olan tuhaf bir yaratıktır. Bu okur için başyapıt, en fazla 2-3 dakika süren müzik klipleri, devasa paralarla hazırlanmış kısa reklamlar, göz alıcı afişler, kadının bir nesne olarak kullanıldığı müstehcene yakın reklam panoları olarak sayılabilir. Ayrıca sadece özel sektörün değil, devletin de bilgi verme ve uyarma amaçla kullandığı işaretler, simgeler, semboller, ikonalar, tabelalar. Özünde insanımız okumuyor, ama bu kadar simgeyi çözüp anlamak (araştırmalara göre günde ortalama 20.000 böyle işaret ile karşı karşıya kalıyoruz) da bir çeşit “okumadır”. Kitabın yerini alan bunlardır, cahillik değil. Biz, bunları okuyarak şaşkınlık ve merak eşiği aşırı yükseltilmiş birinden bahsediyoruz okur derken.
Serkan Işın, 2005’ten sevgilerle
5
SAYI
11
Mecralar Arasılık ve Şair Öyleyse aslında aranan, “medya okuryazarı” denen kimsedir. Bir medyanın (ya da mecranın) okuryazarı olabilmek, kitap gibi genelde tek boyutlu bir gösterge sistemi ile çalışan bir mekanizmadan değil, daha çok işin içine resim, ses ve metin sokulan daha gelişmiş bir mekanizmadan verim alabilmek demektir. Ayrıca başka bir sorun daha vardır. Bugün ve burada olmak sorunu. 80’li yıllardan sonra şiirimizdeki eğilimler açısından bakıldığında şairin, şimdi ve burada olmakta zorlandığını, hakikat adına kendisine yeni ve yapay gündemler, gösterge takımyıldızları yarattığını ve bunlar arasındaki ilişkilerden kelime, imge, simge yumurtladığını görüyoruz. Bu, belki kimi kez estetik yüce uğruna göze almak, kimi kez de eskinin tutmuş verimlerini poetik-doğruculuk adına yeniden dolaşıma sürmek anlamına geliyor. Bugün okur, daha karmaşık, daha gerçek ve daha içinden çıkılması zor şartlarda yaşıyor. Yani başta belirttiğim sözlü kültür verimlerini en otantik hali ile bilmesine ve kullanmasına rağmen, modern kent yaşantısının arz/talep ve tüketim üzerine kurduğu sağır ülkede, biçare şekilde yaşıyor. Görsel şiir türü öncü hareketler, çıkışlar şunu düşünürler temelde: Bunu bize kim yapıyor ve nasıl yapıyor?
Serkan Işın, 20. Yüzyıl’dan Arta Kalan, Detay
6
Serkan Işın,Y/emek
7
SAYI
11
İşaretleri Karıştırma Hakkı Olarak Şiir Dili
Şiirler, büyük şiirler, büyük romanlar, genelde insanda pek değişmediğine inandığımız, yüzyıllarca en ilkelinden en atom çağı insanına kadar saf şekilde bulunduğuna inandığımız çeşitli verili huyları anlatırlar. Şiirler, genelde bir şeyi başka bir şeyle kıyaslayarak, bir şeyi başka bir şeye benzeterek ya da benzetmeyi reddederek dil üzerinde belli bir hâkimiyet kurmuşlardır. Ama eğer, gözümüzün önünde duran ve bizi “ateşe çağıran”, “kirlenmek güzeldir” diyen bir şey karşısında dilimiz tutuluyor ve lalelerden bahsetmeyi tercih ediyorsak, kendimizi kibrimizin sahnelediği bir dekorda nutuk çekerken seyrediyorsak ve bundan çıkanları da şiir olarak düşünüyorsak, şansımız nedir orasını istatistikler söylüyor bize. Görsel şiir kendisine yepyeni bir okur aramakla, kendisine bu okura giden yolları konvansiyonel olarak değil bir gerilla taktiği ile yapmaya, şiirin tüm estetik birikimini, görsel kültürün karşısında feda ederek yepyeni bir dil oluşturmaya, kendi yapıtını basıp dağıtabilen ve böylece sisteme pek de dahil olmayan bir yazar tipi yaratmaya, bunları yaparken de şiirin malzemesinin dil olduğunu ve bu dilin sadece “şiirsel dil” gibi bir tahakkümle değil, kısaca “her şey” ile bağlantılı bir dil olduğunu düşünen bir kuramsal çerçeve ile meşgul olduğu için bir şair açısından alınabilecek tüm riskleri de taşır. Yani bize yapılanı fazla eveleyip gevelemeden, aynı gösterge biriminden bize yapıldığı şekli ile geri ödetmeye çalışır.
8
Bunun dışında görsel şiir, şiirin üretimi ve dağıtılması açısından alternatif yollar sunar: internet, PTT, kargo, kişiye özel zarflar, kitaplar gibi. Şairi, yapıtını göstermek için dağıtımcıların, reklamcıların ya da çok büyük bütçeli diğer dergilerin durduğu pahalı alışveriş merkezlerinin arasında ezilmeye itmez. Kendisine bir iletişim şebekesi kurar, yapıtını az sayıda üretir, gönderir ve yapıtına müdahale edilmesine izin verir. Görsel şiir, çoğu kez şairin aradan çıktığı bir alandır. Fotokopi fanzinler, küçük dergiler ya da internet siteleri üzerinden dolaşıma sokulması bu yüzden manidardır. Şiir kamusu içinde görsel şiirle ilgili bize gelen tepkilerden gördüğümüz kadarı ile görsel şiirin teknoloji ile yakın bağının olduğu düşüncesi yaygındır. Özünde bu ilişki sanıldığı gibi teknolojiyi çok iyi bir şekilde kullanmak değildir. Tam tersidir. Yani bir yazıcıyı, daktiloyu, diviti, fırçayı, gazete parçalarını kullanabileceğiniz ölçüde yapıtınızın izleri gözünüzün önünde beliriyorsa, zaten yapıt size neyi nasıl kullanmanız gerektiğini gösterecektir ki, bu da örfî anlamda “Tanrı-şair ya da yazar” kavramının ters yüz edilmesini, şairin gerçek şiirle yapıtın içine karşılaştığının iddia edilebileceğini düşündürür bize. Bu da zaten başından sonuna kadar şiir ve şairle ilgili tüm kabulleri ortadan kaldırır, bilinmedik bir alanda ilerlemeyi sağlar.
Ayşe Kongur, Burcu’nun Portresi, Kasım 2004
9
SAYI
11
Eksik Anlatı Bir anda ters dönmüş bir huniye yukarıdan yığınla şey boca ettiğimizi düşünelim. Huninin artık tepede duran ufak açıklığından geçebilecek şeylerin sayısı hem azalacak, hem de aşağıdaki çok daha geniş alanda bunların yerleşimi de rastgele olacaktır. Ve işin kötüsü, boca ettiğimiz şeylerin büyük bir kısmı da huninin dış çeperlerinden aşağıya akacaktır, etrafa saçılacaktır. Bir bütün olarak geçemeyen şeylerin bu parçalanışı, dağılışı, aşağıda bu akışı izleyen bizlerin asabını bozmaktadır. Her bir parça, aşağıda, düştüğü haliyle, kendisinin bütünü hakkında ipuçları verirken aşağıdakilere hiç bir şekilde “tamam” dedirtecek şekilde değildir. Hep biraz eksik vardır ve hep bir parça dışarıda bırakılmıştır. Bu huni, yirminci yüzyıl modernizmimizin kolektif yönetme ve bilgilendirme şeklidir, yani dünyayı algılama şekli. 90’larda boyunca olmasa bile, kapı komşusu 21. yüzyılda karşımıza çıkacak tüm problemlerin kökünde bu eksiklik / tamlık, parça / bütün sorunu mevcut. Önümüze çıkan her bir parçanın, yanında yöresinde -o açıklıktan fırlayıp gelmesinden bu yana- ona ait bir başka parça daha arayacağımız gibi, artık eksilmiş, düşmenin ve çarpmanın etkisi ile yamulmuş, şekil değiştirmiş (deforme) şeylerin de izlerini süreceğimizi iddia edebiliriz. Bu, yap-boz işlemini inatla sürdürsek bile ortaya çıkartabileceğimiz bir tamdan yoksun kalabileceğimizi de aklımızdan çıkarmadan sürdürmek zorunda kalacağız arayışımızı. Înşa (bu anlamda Sanat) burada, bu arayışta başlamaktadır. Huninin ağzından geçebilecek şeylerin çokluğu, ağız açıklığının ufaklığı, fakat aşağıdaki hacmin büyüklüğü düşünüldüğünde, parça sayısının da artacağını düşünebiliriz. Özal’ın işaret ettiği “bilgi” burada akışın en can alıcı mecrası, parçanın en temel birimi olmaktadır. Bundan böyle artık, her bir parça bilginin, arkasındaki bütünlüklü anlatıyı yeniden inşa etmemiz gerekiyor, eğer başarabilirsek.
9
YAZMAK
1. Yazmak (TDK) 2. - Hamur açmak. - Sofra hazırlamak, kurmak. - Sermek, açmak, yaymak (halı, örtü, yatak vb. için). 3. Yarmak, çizmek (et ve balık için). 4. Bitki gövdelerini bıçak ile yarmak. 5. Ezip incelterek genişletmek (et için). - Gelin yüzü süslemek. Saç taramak. 6. Yaklaşma belirtir yardımcı eylemdir: Çamurdan ayağım zıyıptı düşe yazdım. - Geçmek. Ayırmak. - Büyü yapmak. - Şorah üzerini muntazam aralıklarla keserek yağlarını sarkıtmak 7. ET yazmak,: yazmak; açıp yaymak; muntazam aralıklarla yarıklar açmak; yaylamak || meyhtup yazmak || hamıri yazmak: hamuru yaymak || kebap yazmak: kebap yapılacak et parçasını enine uzununa bıçakla çizmek || dağ yazmak: yayla yaylamak - şaşmak, yanılmak; çözmek; yazmak 8. Nakşetmek, resmetmek, süsleyip bezemek. 9. Yaymak, dağıtmak, açmak. 10. a. Şaşırıp yanılmak, hata etmek. b. Hedefe isabet ettirmekte yanılmak.
Serkan Işın, enformasyon dna, Ekim 2018
11
KIŞ
2019
#GÖRSELŞİİR
WWW.SONBARBAR.COM