PolitikART 202

29 Cotmeh 2016 Şemî

HEJMAR: 202

n WÊNE: HATİCE OĞUR

Politik

KOVARA WÊJE HUNER Û RAMANÎ YA 15 ROJÎ

Ji kîşweran payîz e niha!

Jiyan

Ne bi me destpêkir ev stê re Û ne jî ewê bi me biqed e Straneka bêdawî ye jiya n Tu meqamê wê xweştir bike Mem Ronga

■ WÊNE: NOFA RONA

Ji min re dia bike Çavên te gulên berberojkan in Her bi kû ve binihêrî Xwedê li wir e...

Herausgeber: Medya Presse-und Werbeagentur GmbH

Huseyîn Penahî Hans-Böckler-Str. 16 63263 Neu-Isenburg

Geschäftsführer: Ahmet Yücedeağ

Ver. Redakteur: Özgür Reçberlik

politikart@yeniozgurpolitika.org

Payîz û xemla dara mazî

Payîz bi şibihandina xwe ya qonaxa dawî ya emrekî, dike ku cureyekî wêjêyî yê devkî jî bi gewde bibe. Ne cureyek e ku bi tenê bi payîzê karibe were terîfkirin. Ev cure li herêmên Botan û Hekariya (qismî Behdînan) belav e û nexasim jî di nava koçeran de yek ji cureyên wêjeya devkî yên herî xurt û belav e.

P

De tu xizêmekê ji kepiyê keleş dosta mi re çêke, hey lê ne ayîz ji demsalekê û wê de ye. Ew yek ji îfadeyên demê ye ku herî zêde alegorîk tê bikaranîn. Ew ne tenê bi zêrê vî zemanî, zêrê Hind û Hindistanî De tu li serê bide durra, bin de qeremercanî, dewra dinyayê li dora rojê pêkhatina demeke salê de tu nedê nav çekuçanî, de tu nekêşe bi kêlbetanî, îfade dike ku tê de di dewra jiyana li ser rûyê erdê de gelek tişt de tu bikêşe bi didanî, diguherin. Payîzê li gelek mekanan û di gelek rasthatinan de bide bi destê zerî, zerî bide destê perî, perî bide bi destê xulam xwe jê xilas nekiriye ku weke wê qonaxa beriya dawiya temenê Hêj bejniga bilind, dêmanî sorgul, mirovî were dîtîn. Ew bi rengekî ji rengan bi wan têgîn û îmajên ew çavê reşî beleg neçûyî seyranî, hey felek xayînê…* di xeyala mêjiyê mirovî de hatiye qeydkirin ku timî bişibe “beriya mirinê”; ew mirina spî ya zivistanên çiyayî jî barekî girantir Ev dançêkirina xizêmê ji bo yarê weke prologeke vî cureyî, lê kiriye. Çawa ku bihar bi liv û lebateke kelecana destpêkirineke nû barkirî ye, payîz jî bi liv û lebateke dawiyeke nû barki- nav jî li vî cureyê edebî dike. Helbet biqasî vê prologê awayê riye. Ango tevahiya hazirî, kar û barê payîzê amadekariyeke ji gotina wê û newaya wê jî xwedî rol e. Lewma dema ku em li hin performansên Payîzok, Xizêmok û Biharok (herduyên dawiyê bo wê dema dijwar a zivistanê.

Ha ev rewşa barkirîbûnê dike ku payîz û fikra wê xemgîni- êdî li ber nemanê ne) dinihêrin, em dibînin ku destpêkeke weke ya jêr li pêşiya wan heye: yekê li xeyala mirovî siwar bike. Xemgîniyeke bilasedem nîne ev: Ji bo koçeran dawiya zozanên têr Hey lê, hey lê, çêre ye; ji bo pez destpêka zivistana sar û kêm e; belê hey lê ji bo cotkar û gundiyan jî destpêka amadekariyên ezê biharogegê bêjim ji van beharogan zivistanê ne ku xêrûbêrên havîn û payîzê wê tê Ezê payîzogegî bêjim ji payîzogan de werin serfkirin. Destên koçerên li zozanan diEzê Xizêmogekê bêjim ji xizêmogan gihiştin hev ji hev qut dibe, keç û xortên li zozanan dikarîn hev bibînin, sozan bidin hev êdî xatir Em dibînin ku wek cure Payîzok, Xizêmok û ji hev dixwazin. Ev rasthatinên hanê, bivênevê Luqman GULDIVÊ Biharok jixwe di nava çanda edebî ya xwe bi dibin beşek ji nihurandinên civakê jî. xwe de, weke xizmên hev ên nêzîk tên dîtin û Ango payîz bi şibihandina xwe ya qonaxa dawî ya emrekî, dike ku cureyekî wêjêyî yê devkî jî bi gewde sedem jî xizmantiya wan a newa, melodî û qirikê ye. Hersê cure bibe. Ev cureyê hanê ku weke Payîzok (payizok, pehîzok û jî di dema gotinê de heman rêbaza pêlpêlkirina qirikê bi kar hwd.) tê binavkirin, ne cureyek e ku bi tenê bi payîzê karibe tînin, bi ser dejî melodiya wan gelekî dişibe hev ku ne ji ber hin were terîfkirin. Lê em bi gotinekê destpêkek xurt bikin, ev nuansên piçûk be ji hev nayên derxistin jî. Weke mînak Payîzok cure li herêmên Botan û Hekariya (qismî Behdînan) belav e xwedî melodiyeke hindikekî xemgîntir in li gorî Biharok û Xizêû nexasim jî di nava koçeran de yek ji cureyên wêjeya devkî mokan.

Ew teşbîha payîzan a ku xemla daran, çiyayan ji wan dibe di yên herî xurt û belav e.

Naxwe em bipirsin ka çi berhemeke wêjeya devkî dike Pa- gelek Payîzokan de weke fomulên bêjeyan ên tên dubarekirin yîzok? Bêguman elaqeyeke çi dûr û çi nêzîk a payîzê bi Payî- derdikevin pêşberî me ku bi ya min serê pêşî jî navê xwe bi vî zoka re heye. Lê ev elaqeyeke çawa ye? Dema em berê xwe rengî li vî cureyî kirin: didin cureyên nêzî hev ên wêjeyî yên ku Payîzok jî yek ji wan Mi go payîz e, payîza xuravê li min û te dikitin gazî e, em dibînin ku hemû di heman demê de cureyên muzîkî Payîz e, payîza xuravê li min û te dikitin gazî ne, û newa û melodiya wan di îcrakirina wan de diyarker e.

Reşîşê baranê avêtin serê Reşêniya xopan Yanî, dema em berê xwe bidin van cureyan, nabe ku em aliyî Wê li min û te xira bike xemla dara mazî muzîkê yê van cureyan jibîr bikin. Yek ji van cureyan xizêmok Ax digo mical li serekê me re nehatibû e ku şêwekî strîna metnên bengîniyê ye û di nava metnê de Hey dayê xatirê xwe ji Kurdistanê bixwazî xizêma yarê her bi rengekî cihê xwe digire: W’ezê qulingê, qulinga vê çiyayê, Hey lê kurikî dibêjê herê hosta, hosta Bêhena Ezê diçêrim zozanî bilind

Hey la rebenê ezê li ber hewayê W’ez hingê çavê xwe digerînim Serekê xwe nabînim nav heval û hevgiran Hey la rebênê ezê li ser dinyayê ** Em li jor dibînin ku di nava vî cureyê ji rêûresmê de aktor û îfadeyên siyaseta nûjen hatin bicihkirin ku bi giştî di binavkirina cure de ne xwedî tesîr in. Ew teşbîha payîzê ku xemla dara mazî xira dike, ew dîmenên di wan peyv û ristên Payîzokê de veşartî hemû îşaret bi zozan û çanda zozanvaniyê û koçerên Kurd dikin; pê re jî melodî û danîna ristan jî li gorî cure ye. Ev jî têrê dike ku her kesa/ê aşîna be di cih de vê berhemê weke ji cureyê Payîzokan nas bike. Lê ev timî û êdî wisa nîne. Dibe ku di destpêkê de ya diyarker ev teşbîhên payîzê û çanda koçeran bin, lê îro dema em berê xwe didinê li ser gelek mijarên cihê û bêyî van formulên peyvan ên ji berkirî jî Payîzok tên gotin. Weke mînak Payîzoka Sînem yek ji wan e ku behsa biharê têde nîne, lê belê xembariya trajediyeke geleki dijwar li şûna wê lê barkiriye: Sînem a ciwan keça melayekî ye ku keça xwe disipêre melayekî din ê bi navê Mele Abid. Mele Abid dest diavêje wê û piştî ku bavê Sînemê vedigere jî bi bêbextiyên lê dike, dike ku bavê Sînemê wê bikuje. Ev trajediya hanê bi melodiya xwe ya mîna Payîzokê vê xem û dilgiraniya ku ji devê dayînekê derdikeve wisa teşe digire:

Heylê bi sîberê li mi derketine nîşanê sibhêne Weylê sê nîşanê li bedena Sînemê elîf û bê û tê ne W’ez hatim cihê miradê wey felekê li mi xayîn e Wey Sînem tête ji malê bavan, Qewatan bikin li mişk û maran Bila xirab nekin xalê gerdenê Sînemê, wey xalika li bin guhara* Ev qewêtiya li mişk û maran tê kirin ew e ku bedena Sînema kuştî xira nekin; ew alegoriya di navbera payîz û dawiya emrê mirovî de a ku me li jor behsa wê kirî, careke din derdikeve pêşiya me weke alegoriyeke mijarên Payîzokan ku mirinê, trajediyan û dawiyan dihewînin. Piştî melodiya dilgiran û xembar, ev trajediyên hanê ku ji Payîzokan re mijar in, ji nîşanên herî belav ên vî cureyî xuya ne.

*Mihemed Sedîq Tahirê Ripînî got li Mexmûrê (Tebaxa 2003’yan) ** Xatûna Kalikî got li Mexmûrê (Tebaxa 2003`yan)

3

Jina Kurd bîra dîrokê ye w Di vê sedsala 21’an de dema em berê xwe didin dîrokê û ev “bîra hebûna xwe” her ku dengê jinê tê, lê navê jinê nayê me.

L

i ser rûyê dinê yek ji folklora dewleli ser esasên rastiya xwe hatiye. Dema em behsa gomend folklora Kurdan e. Bi hezaran sal tinan bikin dê dinyayeke cihê derkeve pêşberî me e, di çêkirina nasnameya civakê de ku ew dinya û ev dinyaya ku em niha tê de ne qet her yek bingeheke saxlem e. Folklora Kurdan naşibe hev. Nexwe em dikarin bibêjin pêşeroj ji pane tenê reng û dengê miletê Kurd e her wiha şeroja me dixwe, dicû û dixwaze tune bike! Gotinên “bîra” hebûna wî ye jî. Berdewamiya ava vê vê kilamê bi serê xwe cesareta jina Kurd nîşanê me bîrê di her serdemekê de tahma xwe guherdide ku, em hay jê çêdibin bê ka di dîrokê de di nav tiye lê ji hebûna xwe tiştek kêm nekiriye. Bi civaka Kurd de li gor serdema xwe jinê çiqas kariye sedan sal e dagirkeriya li ser axa Kurdistanê xwe îfade bike; di gotin, peyv, kilam, stranan de hesYıldız ÇAKAR û gelek qewmên neyar ku bi bicihbûna wan tên xwe bê ku şikl bike kariye bibêje. Niha di vê seda li ser vê axê bi xwe re gelek tiştên xerab salê de di edebiyata nivîskî de em rastî cesareta anîne û bûne sedem ku riya avê ya “bîra hebûnê” biguherînin, jinan (weke van gotinên kilaman) hema hema bêjin nayên, navên ku lê nayên, lê bikin, û weke ku malê mîrata wan be nîan xwe vedişêrin, an xwe sansur dikin, an jî dixwazin wek mêşan bidin. Zeman, derfet, têkoşîn, berê me dide dîrokê. ran binivîsin (bo werin qebûlkirin). Di çerxa vê serdema moFolklor wek “dayikekê” ye û gelek têgehan di xwe de dihedern de haya me ji sekn, helwest, azadî, maf û evînê yê ji “bîra wîne. Çîrok, destan, kilam, berhemên civakî, xwarin, cil û berg, hebûna xwe” tenê li gotinên kilaman û çîrokên wan dikare çîrokên devkî, lîstik, huner û hwd. her yek têgeheke folklorê ye. fam bikin.

Folklora Kurdan ji dîrokê heta niha li ser gelek esasan xwe ava Ji mînakên kilaman: kiriye, berdewam kiriye, rola xwe lîstiye. Lê îro ji bo me a herî “çifta zer memika nav da girêda girîng esasên têkoşîna parastinê ya “hebûna xwe”ye û ev paû ber delalê dilê xwe pêşkêş danî...” rastin heta roja îro hatiye. Di vê têkoşîn û parastinê de rola çîrokbêj û dengbêjan gelek mezin e û bandora xwe heye. Ji aliyê Ji kilama Mala Mûsa: civakî ve dema em berê xwe didin kûrahiya kilam, çîrok û des“Wele bi xwedê min didinê û min nadinê tanan rola jinê û hafizeya dîrokê derdikeve pêşiya me. Jinê di min nadinê ezê kincê xwe bişînim çêkirina vê “bîra hebûnê” de roleke sereke lîstiye. Him peywira serboyaxê reşkirinê xwe ya xwezayî pêk anîne û him jî dayiktiya vê çand, huner, dîezê mara mêra piştî çavê reşbelek rokê kiriye. Desthilatdarî, feraseta feodal, bandora desthilatdali xwe heram kim li darê dinê riyê ya li ser feraseta feodal, bandora olan ya neyenî ev tabloya de hey wax mala minê folklora rengîn, bi tabloyeke reş, nîvcomayî, hişk, nêr, nîşanî me sola torinê Mala Mûsa qetiya ji çûyînê ji hatinê...” dide. Çawa ku jin “ava jiyanê ye”, çand û zimanê Kurdî jî di deng û rengê jina Kurd de “bîra hebûnê” ye.

Ji kilama Nûrê û Saliho: Di vê sedsala 21´an de dema em berê xwe didin dîrokê û “Nûrê dibê, Saliho pismamo bejna min zirave ev “bîra hebûna xwe” her ku dengê jinê tê me, lê navê jinê têlek ji têla vê rihanê nayê me. Em tenê siya jinan dibînin, lê em dest û çavên wan hêşîn dike ser xopana Diyarbekir nabînin. Wek her Kurdek pirsa “çima?” derdikeve pêşiya me. pêşberî hepisxanê...”

Bo pirsa “Çima?” divê em çend mînakan bidin. Bi taybetî li Di kilama Ehmedo Ronî de: gorî serdemên cuda, lê bi deng û rengê jinê berê “ava bîrê” “Ehmedo Ronî, heyran navê min Besna ye, em bidin “rastiya hebûnê ya dengê jinê”. tilî, pêçiyê minê, marmûtî al şemaye Azadiya ku di dengê jinê de “EVÎN” sing û berê min evdala xwedê koşk, sera û şima ye, Di kilama Derwêşê Evdî û Edûlê de: min ê hemdê xwe ji te re destûr daye...”

“Min ê destmala sor gul-gulî anî, Her çiqasî jinê dayiktiya vê çand û vî zimanî kiribe jî, em çifta zer memika nav da girêda rastî hêzeke din a jinê tên dema li van kilaman dinêrin. Di û ber delalê dilê xwe pêşkêş danî...” daxwaz û arzûyên xwe de jin ji xwe bawer e, ji xwe raziye, diDi kilama Derwêşê Evdî û Edûlê de deng tenê dengê dilê zane bê çi dixwaze, û dema daxwazên xwe tîne ziman çawa jinê ye. Di vê kilamê de mijara sereke Evîn e. Evîna ku di vê kivegotineke hunerî bi kar tîne, bi sedan çîrok, meselok û kilaman de derdikevin pêşberî me. Jinê di vegotina hest û ramalamê de tê behskirin li gorî serdema xwe, li gor civaka xwe û

nên xwe de xwe veneşartiye û di çêkirina her kilaman de miheqeq navê xwe bi kar aniye. Loma jî îro em gelek kilaman ji çêkirina wan dizanin xwediya wan jin e. Navê ku tê de hatine bicihkirin çi navê rastîn çi navên veşartî ya navê duyem, sêyem, an xeyalî ruhê kilamê bi me dide hîskirin. Di kilama Ehmedo Ronî de; “Ehmedo Ronî, heyran navê min Besna ye” di vir de nîşaneya girîng bo me “Besna ye”.

Dema em bala xwe didin vê kilamê, em dibînin ku jinek behsa xwe dike, teswiran dike li ser bedena xwe û daxwazeke xwe bi eşkere ji evîndarê xwe re hestên xwe vedibêje; “...sing û berê min evdala xwedê koşk, sera û şima ye, min ê hemdê xwe ji te re destûr daye...”

Di kilama Hey loo lo delal de: “De lê lo heyran, wezê delalê malê bi rê kim, wezê taştekê ji delaliyê malê re çêkim, wezê temamê rûnê Xinisan jê re lêkim, eger qima delalê malê pê neyê wezê cotê memikan jê re pêşkêş kim hey lo lo delal dê lê lo heyran” Di vê kilama “heylo delal” de daxwazeka jinê bo razîkirinê heye û pir bi comerdê qala evînê dike û xalên sansurê hemû binpê dike.

Qet li cilên çanda Kurdî nayê Di kilamên ji aliyên jinan ve hatine çêkirin de her wiha teswira evînê li ser “memik”, “sing û ber”, “lêv û gerden” hatibin kirin, di civaka xwe de beloq nayê dîtin her wiha em bi van kilaman hay jê çêdibin ku peyvên wek “şerm”, “qedexe”, “dij derketin” li gor civaka wê serdemê dernakeve pêşberî me, em vê yekê ji lehnegên çîrokan, ji gotinên kilaman, ji çanda Kurdan ya malbatê ku niha her çiqas wek hejmar hejmara wan a li ser vê esasê em dikarin minak bidin kêm bibe jî, koçberî, sirgûnî, guhertina cih û war, jiyana modern, teknolojî (taybet tv) bixwe re guherînên mezin û şiklên teng ya ku qet li cilên çanda Kurdî naye, tê fesilandin.

“Memik”, “Sing û Ber”, “Lêv û Gerden” û hwd. tenê ne ji bo erotizmê hatine bikaranîn her wiha teswîra erdnigariya Kurdistanê jî bi van peyvan hatine kirin. Bervevajî vê yekê bi erdnigariya Kurdistanê jî teswîra “jin”an hatiye kirin.

“Taxima sing û berê qaza min, hêlekê deşt e yek zozan e..”, “Bi xwedê sing û berê Eyşana Elî, mîna pelek berfa li qontara çiyayê..”, “Memikê yarê cot kanî ne..” Her di teswirkirinê de memik, sing û ber, çav, guliyê por, gerden û stûyê zirav, nava qendîl, bi beranberê, deşt, zozan, çiya, kanî, ji demsalan bihar û vejîna demsala xwe nûkirinê ne.

4

w

“Memik”, “Sing û Ber”, “Lêv û Gerden” û hwd. tenê ne ji bo ero!zmê ha!ne bikaranîn her wiha teswîra erdnigariya Kurdistanê jî bi van peyvan ha!ne kirin.

Mîtolojiya Sumeriyan û kilamên Kurdî Dema em li mîtolojiya Sumeriyan dinêrin, di çîroka Dûmîzî û Xwedawenda Înnana de weke gotinên kilaman teswîrên ku niha em di kilamên Kurdî de dibînin jî balê dikişîne. Daketina Înnana ya ji bin erdê û piştî -wek hatina biharê tê qebûlkirinderketina wê a li ser axê û vejîna xwezayê. Ava çem û kaniyan, vebûna gul û sosinan, rengîna deşt û çiyayan... Çend mînakên din: “Berîka Mêrdînê berrikî dûz e pozê Qerejdaxa şewitî bi ser da xûz e nava singê mehbûba min evdalê temam zîv û zêr û altûn e...”

Di vê kilamê de ne tenê teswira li ser evînê her wiha teswira bajar û çiyan jî heye. Em careke din haydar dibin ku, di kilaman de ne tenê hest, evîn hene, her wiha hafizayeka li ser erdnîgariyê, hafizayeka li ser bajar, hafizayeka dîrokê nîşanê me dide. Niha em dizanin ku “Berîka Mêrdînê berrikî dûz e û pozê Qerejdaxa şewitî bi ser da xûz e” bi du awayî mirov dikare li ser vê hevokê bisekine. A yekê; wek agahî kesê nizanibe dê ji vê gotinê bizanibe “Qerejdaxa şewitî” çiyayeke volkanîk e û dibe ku wek dîrok em nizanibin lê “şewitî”bûna wî hafizeyek e. Ya duyem mirov dikare “Berîka Mêrdînê berrikî dûz e û pozê Qerejdaxa şewitî bi ser de xûz e” wateyeke mecazî lê bar bike û li ser hestan teswira wê bike. Deşt û çiya, jin û mêr...

Dîsa bi peyva “altûn e” em dibînin ku dengbêjên Kurd di gelek kilamên xwe de peyvên ji zimanekî din wergirtine û wek nixûmandina van peyvana bi kar anîne. Her çiqas peyva “altûn” ne Kurdî be jî, bi mantixa xwe, bi retorika helbestê tu tiştek ji kilama xwe nexwariye, kêm nekiriye.

ji wan zilam nînin hey wayê metê marûmê peyayê mala bavê min gulîbirê ew mêrê ku li meydanê têne nava mala ez ji te re sond bixwim zînî vala zenguyê wan î bi xwîn e hey wayê peyayê mala bavê min gulîbirê xêncî xulama kuştinê peyayê bi nav û nîşan Hesen û Husên, Elî û Mihemed Hemzo zavayê teze dîl girtine daxistine Milazgira jêrîn e reben ez im Dengbêjê sibê bikin kilam û meqam di civatê mîran û hakîman da rûnên Êvara da ji xwe re li hev û du vegerînin hey wayê” Di vê kilamê de dema em bala xwe didin “bîra dîrokê” em tê de ne tenê alavên şer, pesindariya mêran, teswîra ba-

jaran, rasterast em hest û ramanên jinê derbarê wê de jî dibînin. Di şer de ketina mêran wek ketina xwe qebûl dikin û naxwazin mêrên malbata wan an êla wan di şer de bikevin, di kilaman de nîşaneya vê yekê jî wiha bi me dide zanîn, mêrên tirsonek qet behsa wan nayê kirin û mêrên mêrxas jin ji mêrxasiya wî beriya diçe şer, mirina wî qebûl dike.

Wêjeya devkî, hatina xwe ya îro bingeheke saxlem bo wêjeya nivîskî, ku îro me hîn xwe bi temamî negihandiye wê “Bîra jinê a hebûn-dîrokê”. Bi hezaran kilam, çîrok, meselok, hwd di paxila jinan de bi ava jiyanê ya di pêsirên wê de mezin bûn, geş bûn, bûn şop, bûn bîra dîrok û hafizayê, bi hezaran sal di qetlîam re derbas bûn, di bîrên tarî wer bûn, serê wan hate hilkirin, bi saxî binax kirin, lê ava jiyanê ji dengê jina Kurd careke din û bi careke din li rûyê axê der bû...

Tasa me di dîroka Kurdan de dike Kilam, çîrok, dengbêjî, çîrokbêjî, di vê “bîr”ê de tasa me di dîroka Kurdan de dike û dihêle ku em ava xwe ji wir jî vexwin. Loma jî çavkaniya dengbêj û çîrokbêjan; bûyer, weke çawa qewimîbin wiha bi dîroka wê û bi rastiya wê ve digire, xera nake, lê zêde nake, jiber dike û derbasî nifş û serdemeke din dike. Girîngiya di vir de, çêkirina retorîka wê, rastiya zeman, atmosfera wê, bûyer, leheng û famkirina wê ya bi zimanekî zelal e.

Kilameka li ser şer û teswira amûran li gorî serdema xwe: “Hey de hûn ê lêxin Bavê bavê mino hûn ê lêxin Rabin kekê mino hûn ê lêxin Hûn ê destê xwe bavêjin Qayişê mîratê gawirsûstema Qondaxê modalîka çartilîyan li erdê xin Mêran bikujn navê revê pêxin Mûman bitefînin şemdanan pêxin Xwedayê mezin pê dizane ji berê û paş de Piçûk û mezinên me rabûne ranebûne Emê mahkûm û firarê Roma teres in Xalisê dînê xwe ne canfîdayê mala şêx in” Behsa “Bîra” xwe dike Jinên Kurdan ne tenê li ser “Evîn”, “Şîn”, “Mirin”, “Xurbetê” kilam gotine, her wiha li ser malbatên xwe, li ser şerê nava qewmên xwe jî kilam çêkirine. Di van kilaman de em hay jê çêdibin jin bi van kilaman ji pesnê wê de cesaret dane mêran û behsa lehengiyê kirine. Piştî bidawîbûna şeran jin di kilaman de her rewşa şer, bikaranîna alavan, kesên tê de cih girtine, mekanên hatine bikaranîn behs bike jî dema xala dawîn tê jin behsa “Bîra” xwe dike û nav û navê lehengan nîşan dike û hafizeyekê bo serdemeke din wiha çêdike. “...bila ji dayê re şewata sêlê bînê hey wayê bûka malê serê xwe bilind kir ji xewa şêrîn e go, metê marûmê eyb e meriv di mala xwe de xeyba mêrê camêr nake egîdê mala bavê min bi dil cîgerê xwe guvanîn ew peyayê ku ji dayê ra şewata sêlê bînin

5

Şikoyê Hesen: Berxwedan û payîza melûl t

Şikoyê Hesen, ku ji dinê dilmayî çû, di dilê wî de gelek derd û kul hebûn, pir caran melûltîya xwe, derd û kulên xwe bi rengên payîzê dipêçan.

Tosinê REŞÎD*

D

awiya salên 50´emîn sedsaliya borî nifşeke nû hate nav wêjeya Kurdên Yekîtiya Sovyêt, ku ji wê nifşe re li hev hat wêjeya Kurdên wê deverê ji kêm û kurtiyên salên 30-40´emîn rizgar bike, xwe ji bandor, tesîra wêjeyên Ermeniyan û Rûsa azad bike û wêjeya Kurdên Sovyêt ber bi wêjeya Kurdiyê giştî bibe. Şikoyê Hesen nûnerekî wê nifşê bû. Şikoyê Hesen çawa şaîr hatibû dinê; bi dilê vekirî, bi sitqê qenc, bi wîjdana paqij. Lê diniya dor wî bi qelpî û derewan ve tijî bû, li diniya dor wî her tişt dihat kirîn û firotan; heta dayîna xwedê jî. Şikoyê Hesen ne mirovê vê cihanê, vê dewranê bû, wî ber dijwariyên jiyanê, ber qelpî û derewan tap nekir û sala 1975´an dawî li jiyana xwe anî.

Ew şaîrê Kurda yê duyemîn bû, piştî Ehmed Nalbend, ku bi destê xwe dawî li jîyana xwe anî. Êzdiya Şikoyê Hesen pir reng û pir deng e, lê Şikoyê Hesen berî gişkî dengbêjê têkoşîna gelê Kurd bû, wî bi bawerî û hêviyeke mezin li bizava gelê Kurd e rizgarîxwez dinihêrî.

Abas bira, were îro tas, fîncana em havxin, Eşqa kurd û Kurdistanê, carekê jî em vexwin, Bira fîncan bikin şingîn, dengê şûra bînin bîr, Dengê şûrê şêx Sihîdê, efat Barzan, Êzdanşêr.

Di van rêzan de hêzeke epîkî heye, qey bêjî dengbêjekî ji paşila gel derketî, ku bûyer gişk ber çavên xwe dîtine, ev epîk nitirandiye. Ji vê helbestê bîna “Dim-Dim” ê tê. ‘Şinge-şinga şûr, mertalan, qûrtînîya mêrê mêrxas’ di van rêzan de tê bihîsin.

Lê şaîr zane, wekî şerê ji bo azadîyê ne tenê mêrxasî ye, ew şer bi xwe re kuştin, wêrankirinê jî tîne. Û dilê şaîrî nazik ji bo Kurdistanê dişewite, şaîr dinale, şaîr dikewgire:

“Şer e, şer e, lelê can, Dişewite Kurdistan...

Ji nav mija barûtê Dengê şîn û girî tê...”

Lê tenê axîn û nalîn nîn in di helbestên Şikoyê Hesen de. Ew wisa jî gaziyên serhildanê û berxwedanê ne.

“Rabin, rabin, birano!..

Rabin bi şûr, bi mertal, Rabin, rabin birano, Şêr efatê mala Zal.”

6

“Lêxin lêxin birano!

Lêxin bi top û tiving!

Lêxin lêxin birano!

Hûn in îro şêr, piling!”

Ev rêz sala 1967´an hatine nivîsandin.

Giringiya zimanê Kurdî tîne ziman Şikoyê Hesen evîndar û parêstvanê zimanê Kurdî bû.

Bal me, ew jî salên 60´emîn, pirsgirêka zimanê Kurdî tune bû. Kurdên Ermenistanê û Gurcistanê gişkan jî zimanê xwe zanibûn û bi zimanê xwe diaxivîn. Hê agaha me ji tofana Bakura Kurdistanê û metropolên Tirkiyê tunebû. Me nizanibû zimanê Kurdî bi mîlyonan Kurdan bi destê zorê dane ji bîra kirin û zimanê wan, yê yekemîn bûye Tirkî. Me nizanibû, wekî dayika Kurd nikare zaroka xwe bi Kurdî bilûrîne, ser hizkiriyê xwe bi Kurdî bilûbîne. Lê Şikoyê Hesen bi hesîneke ji me ve ne diyar ew derd texmîn dikir. Û şaîr di gelek şiîrên xwe de giringiya zimanê Kurdî tîne ziman.

Ew sala 1964´an di şiîreke xwe de wiha dinivîse: “Ji min pirsîn: “çi hez dikî Li vê dinîya kaw, nazikî?”

Min go: “Zarê meyî kurdî, Ku miletê pirtî-pirtî Dicivîne û dike yek. Çiqas bibe ceng, tarîstan, Ew e şemsê kurd, Kurdistan…

Herkê vêse şemsê nedîr, Bira pêşîyê bidim texdîr…”

Belê, ji bo şaîr nizanîbûn, windakirina zimanê Kurdî ji mirinê jî xirabtir e. Şaîrê sala 1967´an şiîra “Zimanê kurdî” binivîse, ku tê de ev rêz hene: Beyta Feqî ye, Sewta Xanî ye Zimanê kurdî…

Şûrê Barzan e, Nûra erşane Zimanê kurdî…

Mertala me ye, Dest pêşmêrgeye, Zimanê kurdî…

Zelal û kûr. Ji vê zêdetir tê çi bêjî!

Divêt her Kurdek van gotina têke guhar û bike guhên xwe.

Şikoyê Hesen, ku ji dinê dilmayî çû, di dilê wî de gelek derd û kul hebûn, pir caran melûltiya xwe, derd û kulên xwe bi rengên payîzê dipêçan.

Du rengên payîzê hene. Yek ji wan melûl û betreng e; zozan bêxwedî dimînin, belgên daran diweşin, roj kurt û şev dirêj dibin, dest bi mij û dûmanê, sur û sermê dibe. Lê rengekî payîzêyî mayîn jî heye; rez û fêkî digihîjin, dar bi belgên reng-rengî xwe dixemilînin û dest bi şayên Kurdan dibin. Dengê dihol, zurnê, dengê stranên Kurdî çiya û baniya, deşt û arana tijî dikin. Û payîza Şikoyê Hesen melûl e. Di payîza Şikoyê Hesen de reşbînî heye, qey bêjî payîz ji bo wî îmkan e ku rê dide derd û kulên di hindurê wî de pengav girtî, bidine der.

“Te vir dîtine şevê payîzê, Ku qetran, reş in wek tenîya dîzê, Ku mij-dûmana qerisîye keder Qepeçe dike bajarê neder...”

Yan jî: “Keçel bûn mêşê por-gulî kurîşk, Û şev bûne sal, roj bûne bawîşk...

Û wer û zozan man xalî, melûl, Wir ba bi kund va nivatin zelûl.

Rextê sîng dara rijîyane erdê, Belgê zer gerîyan wek zarrê bê dê...”

Dîsan: “Hespê xwe sîyar bûn ba-bahozê dîn, Şilî-şilope hatin gef û kîn...” Şikoyê Hesen hosteyê peyvê bû, ji wî re li hev dihat dîmenên poêtîke rengîn bisêwirîne: “Ez hatime xwar ji çîyayê sergijik, Ku por vediçirin bi şeyê tevê, Ku refê ewra notilî qijik Ser wan çerx didin tim nava hewê.”

Payîza Şikoyê Hesen melûl e. Di payîza Şikoyê Hesen de reşbînî heye, qey bêjî payîz ji bo wî îmkan e ku rê dide derd û kulên di hindur wî de pengav girtî, bidine der.

Şikoyê Hesen wek dengbêjekî ji paşila gelê Kurd derketî, derd û kulên gelê xwe dianî ziman û gotinên wî digihîştine cîh, gotinên wî di dilê gel de cîh digirtin. Şiîrên wî ser zarê evîndarên wêjeya Kurdî bûn, di ahengan de ew şiîr dihatin xwendin, hinek ji wan bûne stran jî. Şikoyê Hesen di dîroka wêjeya Kurdî de cîhê xwe yê hêja heye.

Zimanê Kurdî yê hezar salan li ser erdnîgariya Kurdistanê tê bikar anîn û ji pêxemberê çandiniyê Zerdeşt tê, di aliyê navlêkirinên xwezayî, navlêkirinên nebatan û her wiha navlêkirinên heywanan de bihêz e.

Min dît li afirê gamêşa...

K

urd ji wan civakên resen in ku jiwê heye, li gor zayinên wê meh a 1 berî, 2 yana wan gundewar xisletên berî), Hogeç, Beran. xwe parastine. Ew bi qanûnên - Kar, gîsk, tiştîr, bizin (beş, çal, kol), nêrî, xwezayê re hevdeng û mîna dostê xwe- Golik, Nogin (golika ser salekê re ya mê), zayê jiya ne, hîna jî hewl didin bijîn. Jixwe Mozik, Çêlek, Conga (golika salek darbas kir civakên resen û xwezayî vê taybetmena nêr), Kamlik, Ga… diya xwe bi bûyina parçeyekî ji xwezayê - Gamêş, Madek, Sak… digirin. Ne hakimê xwezayê, ne jî binJi heywanên mê yên ducanî re Avis, yên destê xwezayê. Bi xwezayê re dibin yek, din Stewr tê gotin. li gor çax û demsalan tevdigerin û bi şê- Çûçik, zîxank, varik, mirîşk, dîk...

Azîz OĞUR wazekî amade demsalan derbas dikin.

- Tov, dexl, simbil, firîk, baq, gidîş, melû, taxe, Ne zirarê didin xwezayê, ne jî dihêlin bênder û hwd. xweza zirarê bide wan. Li gor wan her tişt ji xwezayê tê. Û Her fêkiyek li gor cînsê xwe navek lê tê kirin. Heya deh tiştek namire, naqede, bi dawî nabe; careke din li xwezayê navên tirî yên li gor reng, mezinbûn, tehm û dema givedigere û ji bo jiyanên nû mîna spîralekê verdigere. Mîhandinê min bihîstine; mîna şapirzêyn ê lib hûr, kerkûş ê nak giya şîn tê, pez, dewar dixwe, paşê mîna gubre careke ji bo mewîjan, mezrone, dûvroviyên nazik û hwd. Bawer din li xwezayê vedigere û giyayên nû, şînbûnên nû, yanî dikim heger mirov li kêleka mirovên temen mezin rûne berdewamiya jiyanê bi xwe re tîne. dikare bi rojan li ser van navan bi tenê serê xwe biêşîne.

Ji bo bê pirsgirêk derbaskirina demsala zivistanê bê Hema hema hemû tiştên xwezayê yên jiyana gundewarî guman kelecan û kedeke mezin a bihar û havînê, amali gor demsal, mezinbûn, şêwe û şêwaz cuda cûda tên bidekarî û danehevek a payizê pêwist e. Xwarin, vexwarina nav kirin. mirovan, xwarin û vexwarina pez a di mercên zivistana Recycling a xwezayî dijwar de di bin berfê de mîna sîgorte û garantiya pêşMijara sotemeniyê de jî heman tişt derbasdar e. Kurdên wazîkirina bihareke nû ye. li gundan dijîn ji bo zivîstanê di tenûr, sobe, pêxêrî, tifik, Ji bilî qût û zexîreyên tên berhevkirin û amade kirin bi kurik û cihên din de bi kar bînin ji bermayiyên heywanan taybetî li herêmên çiyayî yên bilind mîna Serhed, Zagros, tevahiya bihar, havîn û payizê sotemeniyên xwezayî Botan û her wekî din tiştekî din ê pêwistiya jiyanî pê heye sotemenî ye. Yanî ji bo pijandina nan û xwarinê, ji bo amade dikin. Çend navên vî sotemenî yên di hişê min de wisa ne: germkirina malê û hwd.

Sergîn, tepik, pesarî, kerme, tert, bişkul, hûrik, qelax, Di rastiyê de jî kîjan civak bi kîjan aliyê jiyanê re mijûl peyn, şarang û gelek navên din… be ziman jî di wê mijarê de bipêş dikeve. Zimanê Kurdî Li her herêmê û di zaravayên din ên ji bilî Kurmancî de yê hezar salan li ser erdnîgariya Kurdistanê tê bikar anîn û jî bi dehan navlêkirinên cuda jî hene bêgûman. Ev tev ji pêxemberê çandiniyê Zerdeşt tê, di aliyê navlêkirinên nav û têgînên çêkirin, hilandin, parastin û bikaranîna berxwezayî, navlêkirinên nebatan û her wiha navlêkirinên mayiyên heywanan mîna sotemenî ne. Bi gotineke din, heywanan de bihêz e. Mînak ji bo her dema mezinbûna giha, ceh, ka û tiştên din ên ji bo xwedîkirina heywanan heywanan navekî cuda li wan tê kirin. tên bikaranîn, piştî ku mîna rêx ji aliyê hewyanan ve tê - Berx (virnî-helî), Kavir, Berindîr, Mîh, Mak (Mîh a berxa

avêtin cereke din tê bikaranîn, ango pêvajoya recycling (jinûve bikaranîna bermayiyan) a xwezayî. Şewazekî bikaranînê mîna sotemenî ye û çend navên li jor min rêz kirin jî cureyê sotemeniya mijara gotinê ne. Şêwazekî din jî mîna gubre ji bo çandiniyê bikaranîna zibil e.

Sergîn, tepik, pesarî, kerme, tert, bişkul, hûrik, tev zibil û gubreyên li gor her navî rê û rêbazên çêkirina wan hene.

Mînak, tepik ji rêxa hîn nerm striyayî tê çêkirin.Yan bi destan teşe tê dayîn an jî di qaliban de; armanc jî ew e ku karibe bi rehetî li ser hev were danîn û miştaxekirin. Ji bo baş bişewite ka an giha jî li wan tê zêdekirin. Li ber tavê tê danîn an bi dîwaran ve tê zeliqandin. Dema hişk dibê jî bi rêk û pêk tên berhevkirin û îstîf kirin. Her wiha çêkirin û hilandina wan komkirina wan jî mîna Qelax, Şarang tên binav kirin. Ev sotemenî yê tê parastin zivistanê li gor pêwistiyê tê bikaranîn. Ji ber ku bê mesref e û xwezayî ye zirarê nade.Yanî ji bo şewatê birîna daran talana xwezayê her wiha serobino bûna klîmayê bi xwe re tîne. Dîsa bikaranîna komirê duxana zêde û madeyên kîmyevî hawayê kirêt dike, tevî hewayê jehrî dike zirareke mezin dide tenduristiya mirovan.

Jiyana xwezayî… Evînên xwezayî Dema civak xwezayî be evîn û hezkirinên wan, heta bi fanzatiyên wan jî xwezayî ne. Strana bi navê ‘Aman Aman Koçerê’ ku Mihemed Arifê Cizrawî jî dibêje yek ji van mînaka ye: Min dît li afirê gamêşa Te dî li afirê gamêşa Tilya min girt û kêşa Gava çavê min lê ket Şîşa dilê min êşa Eman eman koçerê Yanî hevdîtina dildaran a li afir, a li axûr, a li govê hevdîtina li parçeyekî xweza û jiyana xwezayî ye û têra xwe jî romantîk e. Ger ne wisa bûya, evîn û stranên li ser evînên şivan û bêrîvanan ji kûrahiya dîroka Kurd heta roja me ne dihatin.

7

t

Em koçerê riya dûr in…

Hatice OĞUR

K

Xweşî û bedewiyên jiyana koçertiyê ji zehmetiyên wê bêhtir in. Mînak mirovên me yên li çolê, li deştê xwedî çend parçe erazî ne. Lê em koçer xwediyê tevahiya axa Kurdistanê ne. Em xwe wisa dewlemed û azad dibînin.

oçerî… Şêwazê jiyanê yê ji destpêka dîrokê heta roja me nişe û bermayiyên hemû serdem û hemû şaristaniyan bi rêmê digerin. Em çend malbat bi hev re tevdigerin. Pezê min ji xwe re gihandine roja me. keriyên nêzî 3 hezar meşînî pêk tê. Dîsa xizmên min û malbatên Û koçer… Mirovên temenê xwe di rêwîtiya navbera zozanên bidin jî xwedî keriyên ji 2 heta 5 hezar meşinî ne. lind ên azad û germiyanên teng ên demsala zivistanê bi xewn û bêrîkirina zozanan, diborînin. Her Dema qala koçeran tê kirin mirovên tevî keriyên meçiyayê Kurdistanê, her gelî, her zinar, her lat, her kanî zin ên pez di riyan de tên hişê me! û rûbara çiyayên Kurdistanê mîna kefa mista xwe Peyva koçer tê wateya mirovê ku bi herêmekê re bi nas dikin. Xwediyên jiyana resen a xwezayî ne. sînor nemîne û tim bigere. Yanî mirovên bê cih û war, Lê mixabin mîna gelek kevneşopî û aliyên jiyana îro li vir, sibê li cihekî din. Sedema rêwîtiya me ya tevaresen a Kurdewar jiyana koçeriyê jî bi tinebûnê re hiya salê jî lêgerîna şert û mercên xweş ên ji bo heyrû bi rû maye. Mirovên ku tevahiya temenê xwe li wanan e. Lewma zivistanê divê em li germiyanan derzozan û çiyayên Kurdistanê derbas dikirin, di dawiya bas bikin. Bi destpêka biharê re jî em berê xwe didin dawî de ketin nava dorhêla jiyana ‘modern’. Çêkirina zozanên bilind.

Hatice OĞUR rê û bendavan, birina ‘medeniyet’ê a herêmên çiBerê malbatên koçer bi hev re hereket dikir û ji jiyayî, şerê kirêt ê desthilatdarên Tirk li Kurdistanê diyana bajarvaniyê qut bûn. Lê rewşa me niha wergemeşînin û bipêşketina teknolojiyê, bedewî û xweşiya riyaye nîv-koçerî. jiyana Koçeriyê jî aniye ber qonaxa dawî. Koçerî ya berê şêwazê jiyanê bû, niha ji aliyê mirovên ‘nîv-koçer’ vê jiyana mîna pîşeyê aborî Rêwîtiya ber bi zozanan ve kengî dest pê dike? û xebetake debarê, belkî jî weke xelekên dawî yê kevneşopiya heSê mehên zivistanê em li cihê xwe dimînin. Kozên ku me kirê kizarên salan a bav û kalan didomînin. rine, pez li wan diçêrînin, her wiha ceh û kaya ku me kiriye jî em di Şerîf Taş demeke dirêj e, demsala zivistanê tevî çend êlên din ên van mehan de ji bo xwedikirina pez bi kar tînin. Amadekarî serê li geliyê Şêwil (Şêwlê Mîrze) derbas dike bi bêhnfirehî qala rêwîtiya Adarê dest pê dike. 13’ê Adarê ya salnameya mîladî, li gorî hesabê koçeran a salê nêzî 5 mehan didome û her wiha qala jiyana ‘azadiya me yê Kurmancî 1’ê Adarê ye. Amadekariya rêwîtiyê bi 1’ê Adarê re bê sînor’ a li zozanên Kurdistanê kir…. dest pê dike. Di nava meha Adarê de em eşyayên xwe yên giran ê mîna kon, delav, amûrên malê yên binê konan û her wekî din bi Hûn dikarin ji bo xwendevanên PolitikART xwe bidin naskirin? kamyonan dişînin Batmanê. Bi ketina Nîsanê re jî em dest bi meşê Navê min Şerîf e. Em bi eslê xwe ji herema Batmanê ne. Em dikin. Em zarokan û beşekê ji jinan bi wesayitan dişînin Batmanê. malbateke koçer in. Zivistanan li herêma Mêrdîn-Nisêbînê diHerî kêm kesek ji xwediyê pez, şivan û ji bo amadekirina xwarin û mînin. Bi destpêka biharê re jî li gorî rewşê û derfetan -ji bilî qekarên din ên mîna dotina pez, bikaranîna şîr û tiştên din, bi beşdariya dexeyên dewleta Tirk astengiyeke din tunene- em diçin Zozanên hin jinan dest bi rêwîtiyê dikin. Konên sivik ên li ser pişta hesp, hêsBotan, Serhed, Xarzan û Zagrosê. Li herêmên Bedlîs, Mûş, Sêrt, tiran jî bi xwe re dibin û qonax bi qonax em rêwîtiya ber bi zozanan Wan, Colemêrg û her wekî din li pirraniya herêmê û çiyayên heve didomînin.

Rêwîtiya xwe hûn çawa plan dikin? Hûn dizanin kîjan rojê li ku bin, çiqas rê hûn ê bimeşin?

Ji Nisêbînê em bar dikin û roj bi roj ber bi zozanan ve diçin. Li gorî plansaziyê ji Elbakê heta bi zozanên Fereşînê, heta bi zozanên Eledax a Agiriyê ev rêwîtî dewam dike. Roj bi roj, qonax bi qonax rêwîtî pêk tê. Mînak koza em lê zivistanê derbas dikin Şêwil a 10 km nêzî Nisêbînê ye. Em ji wir bar dikin di dawiya meşa roja yekemîn de em tên derdora gundê Sêderiyê yê li Çiyayê Bagokê. Roja didoyan em digihîjin gundê Erbo, roja sisiyan em digihîjin gundê Mizîzexê yê girêdayî Midyadê û heta bi Kercews, Heskîf, Batman, Bedlîs û heta zozanên me plan kiriye em bipêş dikevin. Ji bo derbaskirina guzergeha asfaltkirî carinan em bi şev û roj meşê didomînin.

Ev rêwîtî çiqasî didome, bi rê de hûn rasta helwêstên çawa tên?

Rêwîtiya me ber bi zozanan ve nêzî 40-45 rojan didome. Beriya 9-10 salan zext li ser me pirr bûn. Koçerî dihate qedexekirin. Niha jî hin herêm bi hinceta ewlekariyê tên qedexekirin. Mînak, îsal çiya û zozanên Bagokê, Cûdî, Faraşîn, Herekir, Artos, Nebirnav,Tozek û hwd. çiya û zozanên bi bereket hatin qedexekirin. Gundiyên van derdoran ji me re baş bûn, lê belê cerdevanan zext dikir. Qedexeya dewletê dikirin hincet û bertîl, xerac ji me distandin. Lê bêlê salên dawî ev pirsgirêka zexta cerdavanan ji holê rabû. Lê belê niha jî qedexekirina hin herêman gelekî me bêzar dike.

Dihat gotin ku bi navê, ‘berdêla axê’ hin gundan pere, pez û hin tiştan ji we distînin, ev çiqasî rast e?

Tiştêkî wisa tuneye, herêmên em tê re derbas dibin, gel ji me re gelekî bi hurmet e. Bi pirranî em di rêwîtiya xwe de navberê li çiyayên bilind û herêmên asê didin. Em xwe nêzî gundan nakin. Lê belê dema em neçar di nava gundan re derbas dibin, gundî bi xwe jî alîkariyê bi me re dikin. Her wiha dîtina koçeran, rêwîtiya wan a ber bi zozanan ve li herêmên çiyayî yên Kurdistanê mîna mizgîniya biharê, hatinê xêr û bereketê tê binavkirin. Berovajî tiştên tên gotin têkiliyeke gelekî germ û xweş di navbera koçeran û gundên li ser rê heye.

Ji germiyanan heta bi zozanan hûn rasta atmosfer û rêngên jiyanê yên çawa tên?

Dema em ji Nisêbînê radibin dinya germ e. Bihara wir zû tê û hema hema havîn dest pê dike. Bifikirin em di bin germa dijwar a Nîsanê dest bi meşê dikin û roj bi roj atmosfer, hewa hînik dibe. Em digihin çiyayên Bedlîs, Wan, Sêrtê hîna ji berfê reşayî tuneye. Car caran bi kîlometreyan em tenê di ser berfê re dimeşin. Di nava demeke kurt de em çar demsalan derbas dikin. Li zozanan em digihîjin qonaxa dawî ya zivistanê û li wir biharê pêşwazî dikin.

Hûn gihiştin zozanan… Dîmeneke çawa li benda we ye?

Zozan…! Xweşiya zozanan bi gotinê nayê fêhmkirin. Divê mirov lê bijî. Her çend metroyan kaniyek heye. Aliyek berf, aliyek şînahî, kulîlkên biharê, berfîn, nêrgiz û hemû rengên jiyanê di nav hev de mirovî pêşwazî dikin. Mînak niha li pirraniya Kurdistanê havîneke dijwar heye. Beriya deh rojan (10’ê Tebaxê) ez li

Car caran bi kîlometreyan em tenê di ser berfê re dimeşin. Di nava demeke kurt de em çar demsalan derbas dikin. Li zozanan em digihîjin qonaxa dawî ya zivistanê û li wir biharê pêşwazî dikin.

8

Elbakê li ber pez bûm, bi şev qeşa ket. Dema em li deştê qala vê rastiya zozanan dikin yên nedîne û bi taybetî nifşên nû bawer jî nakin ji gotinên me.

Bicîhbûna li zozanan û jiyana li wir çawa derbas dibe?

Dema rêwîtiya pez nêzî zozanan bû, em eşya û konên xwe yên me şandî Batmanê, dibin zozanan. Her malbat xwedî konên mezin e. Konê ji bo malbatê, konê ji bo mêvanan, konê ji bo amadekirina penîr û karên din. Karê yekêmîn vedana konan e. Piştre, bêrî dest pê dike. Li zozanan kar û telaşeke zêde heye. Lewma di nava ferdên malbatê de wezîfe tên parvekirin. Hinek diçin ber pez, hinek didoşin û penîr amade dikin, hinek bi pêwistiyên malê re mijûl in. Kelecan û karekî zêde lê ewqasî jî xweş… Car caran ji ber ku berf dihele, di geliyan re av diherike, ji bo derbasbûnê û çêrandina pez em bi derfetê xwe pirên darî ava dikin.

Jiyana zarokên koçeran a li zozanan çawa ye?

Berê zarokên me jî bi me re dihatin. Niha ji ber ku em wan dişînin dibistanan, êdî tenê di dema tatîla havînê de em wan tînin zozanan.

Bi heyecaneke mezin li benda tatîla havînê ne. Dema tatîl dest pê dike û em dibêjin, sibe em diçin zozanan ji kêf û heyecanê zarok ranazin. Jiyana bajarvanî, sîstema dibistanê û mayîna di nava dîwaran de wan dixe rewşeke wisa ku di derfeta yekê de xwe bavêjin çolterê û derkevin çiya û zozanan. Li zozanan jî ji xwe re kêfê dikin. Heta êvara li ser berfê, li ser kanî û rûbaran dilîzin, roj û kêliyên dilşad derbas dikin.

Mîna li her aliyê din yê jiyanê, barê giran dîsa yê jinan e gelo?

Beriya niha karê jinan gelekî zêde bû. Ji bilî karê malê, pêwîst bû tevlî hemû karên din ên têkildarî pez jî bibûna. Dotina pez, çêkirina penîr, rakirin, hilanîn û her wekî din. Lê belê di rewşa niha de, em dikarin bibêjin ku li zozanan karê jinan û mêran mîna hev e. Ji pêşketina teknolojiyê em jî sûdê werdigirin.

Gelo dema berxbirê li zozanan e?

Belê em li zozanan hiriya pez diqusînin. Em hiriyê difiroşin. Demekê hirî gelekî bi nirx bû. Lê belê niha tu nirxê xwe nemaye. Gelek tişt ên mîna tayij, berik, kon û hwd. ku berê bi destan bi hiriyê dihatin çêkirin, niha hazir têne firotin û ji bo vê yekê jî zêde elaqe ji hiriyê re nemaye. Kîloya hiriyê bi 2-3 lireyan muşterî nabîne. Berê ticar dihatin zozanan û dikirîn, niha em neçar dibin mîna etaran (çerçî) gund bi gund li herêma Mûşê bigerin û gelekî erzan bifiroşin.

Amedakiriyên li zozanan ji bo zivistanê çi ne?

Havînê em ji bilî penîrê ku em difiroşin, ji bo amadekariya xwe jî hinekî vediqetînin. Di eyarê pez de em penîr bi cih dikin û dihêlin heta zivistanê. Di hînkahiya zozanan de penîr di eyarê pez de li ser keviran mîna di sarincê de be, dimîne. Dema ku pez herî bi goşt e û goştê wan xweş dibe, dîsa demsala zozanan e. Ji bo pêwistiyên zivistanê em li zozanan qeliyê jî çêdikin. Qelî jî di hundirê betanê ûr ê pez de tê hilandin.

Kengî vegera ji zozanan a ber bi deştê ve dest pê dike?

Ji destpêka biharê heta bi dawiya havînê em li zozanan e. Yên cihê wan xweş yanî derg berf lê were dawiya Îlonê, yên li cihê bilindtir di nîvê Îlonê de dest bi tevgera vegera deştê dikin. Veger li gorî hatina zozanan girantir û demdirêjtir e. Vegera me zozan bi zozan e. Her ku dinya dicemide em xwe berdidin zozaneke li jêrtir.

Ji ber ku derfetê çêrandina pez hene li cihnan em hefteyekê jî dimînin û vegera ji zozanan heta bi deştê herî kêm du meh û nîv heta sê mehan jî didome. Meşa me li gora giyayê mêrgan, xweşiya eraziyê ji bo pez e. Heta em dikarin, em hewl didin demsala payîzê

ŞERİF TAŞ

di rê de derbas bikin.

Mîna hatina ji Nisêbînê ji vir jî, em amûrên xwe bi wesayitan dişînin Batmanê. Dema em nêzî Nisêbînê bûn jî beriya me bi çend rojan diçin û li Şêwil konan vedidin, amadekariyê dikin. Di meşa ji zozanan a ber bi deştê ve ji her malbatê kesek didu tevî şivanan û çend jinan ji bo amadekirina nanê şivanan û kesên malbatê yên bi wan re - em ji wan jinan re re dibêjin Bane - cih digirin.

Ji bo vê meşa dirêj pêwistî bi naskirineke xurt a eraziyê heye…

Dikarim bibêjim ku ji sînorê Sûriyeyê heta bi sînorê Îranê em tevahiya herêmê mîna mista destê xwe nas dikin. Li kû kîjan kanî heye, kîjan rê, kîjan kendal, kîjan erazî, kîjan lat, kîjan kevir em bi tevan dizanin. Şev, roj ji bo me ferq nake, em bost bi bost, gav bi gav tevahiya eraziya çiyayên Kurdistanê nas dikin. Çêkirina bendavan li pêşiya koçeriyê dibin asteng?

Dewletê çi plan û proja dabe ber xwe jî me koçeran rêyek jê re dîtiye. Bêgûman ev proje û bendav wê me bêzar bikin, lê belê wê li pêşiya me bi vî şêwazî jî nebin asteng.

Zivistan çawa derbas dibe, pirsgirêkên we yên herî girîng çi ne?

Kozên herêmê em deman dikin ji bo çêrandina pez. Lê belê ev têra pez nake. Car caran jî ji ber şewatên derdikevin û tên derxistin, çêrî gelekî kêm dibe. Lewra divê em ceh û kayê bikirin. Mînak min ji bo zivistana pêşiya me 200 ton ceh kiriye. Li gorî agahiyên dibêjin Çiyayê Bagokê hate şewitandin divê amadekariya me bêhtir be.

Cihê ku em deman dikin diyar e. Di navbera xwe de jî em hidûd

destnîşan dikin. Sê mehên zivistanê karê me êmkirina pez e. Li herêma Bagokê pirsgirêka herî mezin av e. Rojane çend seferên tankêran em diçin ji gundan ji bo pez avê tînin. Car caran jî em neçar dimînin bi heywanan, bi keran avê bikişînin. Li zozanan mirov kîlmotreyekê jî bikeve nava sînorê cîran pirsgirêk çênabe. Lê belê li deştê ne wisa ye. Ji ber ku sînorên gundan teng in, dema sînor tê derbaskirin jî pirsgirêk derdikevin.

Bi pereyekî zêde em cihê lê mayîn û çêrandina pez kirê dikin. Ev ne bes e, divê destûra hêzên dewletê jî bê standin.

We jî behs kir ku lingekî we li jiyana bajarvanî ye. Gelo hêdî hêdî dawiya çanda koçeriyê tê?

Ewilî di nav koçeran de xwende tune bûn. Berê dema kesekî Tirkîaxêv dihate gel me, em sed kesê koçer li wir bana, yekî ji me nizanîbû biaxive. Heta ku ji bo tercûmeyê kesek bihata. Niha ji malbata me bi dehan kes li zanîngehan dixwînin. Mirovên me jî fêrî rehetiya bajaran bûn. Gelek kes zehmetiyên jiyana koçeriyê êdî nadin ber çavên xwe. Gelek kesên ku dawî li koçeriyê anîn, niha li bajar û navçeyan dijîn. Her çiqasî xwedî derfet û rehetî jî bin, tim xweziya xwe bi demên koçeriyê tînin.

Heya dawiyê em ê li ber xwe bidin. Xweşî û bedewiyên jiyana koçertiyê ji zehmetiyên wê bêhtir in. Mînak mirovên me yên li çolê, li deştê xwedî çend parçe erazî ne. Lê em koçer xwediyê tevahiya axa Kurdistanê ne. Em xwe wisa dewlemend û azad dibînin. Gav bi gav ji Nisêbîn a sînorê Sûriyeyê heta bi xeta sînorê Îranê gav bi gav em li tevahiya wê geriyane. Em wisa mezin bûne û me xwe wisa dîtiye. Em evîndarê her bosta wê axê, her lat û kevirê van çiyayan in.

9

Danê me ye, axa nexwe..!

Argeş KAYA

L

Mirkut bînin vî alî, zend û bendan vemalî Doxê bigirin û rakin, bila dangoh binalî Him dano, him xwarino, him jiyano Kesê neki bê îmano, kesê biki jîn û jiyano

i gundê Kaniya Hejîrê dem Îlona payîza pêşîn bû. Tîrêjên tavê di paceya derdora wê naylon kirî re xwe di berdidan nava xaniyê Ferzad. Ferzad di nav nivînên xwe de wek bangorekî digindirî. Piştî bêhnekê çavên xwe vekir û ji nav cihê xwe mîna başoke ji qefesê rizgar bibe bi lez û bez derket. Di heman demê de bayekî payîzî xwe spart bedena wî û giyanê wî lerizand. Berê xwe da deriyê xaniyê ku her tim dikir zîqezîq. Destê xwe avêt çembilê derî bi zîqêzîqê re xwe avêt derveyî xanî. Çû ber kaniya li kêleka xênî xwe li ber avê tewand û çend çeng av li rûyê xwe kir, da ku xewa giran ji ser çavên xwe biqewirîne.

Dilê wî bi kêfxweşiyê dilebitî, îro dê ji bo zivistanê amadekariya xwarinê bikiraya. Çend gav avêtin ber bi hêtê ji kevirên sipî ve. Pişta xwe da dîwêr, çavê xwe zivirand û awirek hêvîdar da şiverêya li milê xwe yê çepê. Ji toz û dûmana li hewayê govend girtî pêvetir ne kesek ne jî tiştek dît. Bi vê dîmenê li ser zimanê wî çend peyvên bi hêrs raperîn û bûn deng ji ber levên wî hilpekîn: “Lawo Ferzad ew malmîratê Liqmo bi tenê nehele, min ji xwedê navê ku ew serhîz min îro bi tenê bihele. Ez ê gora bavê wî bi serê wî de biherifînim.”

Nemabû kêfxweşiya wî di dilê wî de mirar bibe, ji ber nehatina Liqmo. Lê çawa serê xwe rakir, dît ku li biniya şiverê li pêşiyê Liqmo û pênc şeş gundiyên din, wek mîrokan rêz bûne û bi gavên mezin rêyê li pişt xwe diherikînin ber bi xaniyê Ferzad vê tên. Bi vê dîtinê Ferzad bişirî.

Piştî bîstekê li pêşiyê Liqmo û li dûv wî gundiyan xwe gihand ber siha xaniyê Ferzad. Bi dengekî dawidî û bi coşeke hevrişimî Ferzad ew pêşwazî kirin.

“Rojbaş Liqmo, rojbaş ji we tevan re.

Hûn li ku derê man gidî, ma qey…”

Liqmo nehişt ew gotinên xwe bi dawî bike û mîna şûrekî di destê celadekî de peyvên wî hişk birrîn.

“Rojbaş Ferzad rojbaş. Ma tu nizanî Evdo bûka baranê ye? Heta ji mal derket dîka banga xwe xilas kir heta çûn hek li mirîşkan bar kirin. Encex em hatin.” Bi vê gotinê Evdoyê kurê muxtarê gund hinek dilşikestî bû lê xwe nebihîstî û bêdeng kir. Ji ber ku Ferzad gotinên din li gotinê Liqmo zêde neke. Lê dîsa Ferzad çavê xwe li Evdo gerandin. Dît ku Evdo li paşiya hemû gundiya ye. Bi ken dengê xwe bilind kir: “Lawê mixtêr wey tu bi

10

xêr hatî silav û hirmet ji te û bejn û bala te re loo.” Piştî van gotina bû tiq tiqa kenê gundiyan. Wexta Ferzad gotina xwe bi dawî kir, gundî bûn du beş. Liqmo û sê kesên din çûn aliyê kadînê her yekî piştek êzingên ji darên berûyan li milê xwe kir û vegeriyan cihê ku gundiyên din lê kure çêdikir. Ferzad jî dustanek avêtibû ser milê xwe bi du gundiyan re ku her yekî bi çembilekî distê girtibû, dihatin ber kureyê. Piştî ku amadekarî bi dawî bûn. Gundiya rahişt distê û danîn ser dustana ku di nav kureya ji nûve çêkirî de hatiye bicihkirin û agirê xwe pêxistin. Agir têhna xwe da rûyê Ferzad û şewitand. Bi şewata rûyê xwe re xwe rast kir û bi dengekî zîz got, “Sêvê Sêvê! De ji mal derkeve û hesk û kefgîrê bîne, genimê tevde.”

Sêvê kefgîr anî, li nav ava danûyê xist û qaf û qalên bi ser diketin berhev dikirin. Ferzad û gundî hemû çûn bin erzêla tirî, her yekî ji xwe re guşiyek tirî jê kir û xwar. Li aliyên din Sêvê li ber agir mabû geh agir tevdida geh dar diavêtin ser.

Piştî ku rojê ji xwe çar pênc saet kêm kirin Ferzad û gundî vegeriyan cem Sêvê ya li ber êgir.

Ferzad nîv hesk danû ji distê derxist û çengek jê avet devê xwe û got, “Sêvê hema nîv kel jê kême kelîkeke din em danê xwe vala bikin dê baş bibe.” Ta hingê jî du gundiyan rahiştibû zembîlekî û bûbûn rêz. Paşê çend mirovên Kawayî danê keliya bû bi lez û bez valakirin dista li kêlekê ya vala. Ferzad danûk berdabû nav zembîla û bi gundiyan re danû biribû bênderê li ser tehtê komî dabû valakirin. Piştî kişandina danûyê qediya û li ser tahtê hate belavkirin herkes çû mala xwe.

Piştî ku dinya sê caran li dora xwe zivirî Ferzad û jina wî zadê xwe dabûn hev, biribûn ber conî da bi mîrkut bikutin. Sêvê bang li sê jinên din jî kiribû, li ber conî li heviya Ferzad sekinîbû. Ferzad jî tevî Liqmo û Evdo heft gundiyên din kom kiribûn û dihat cem Sêva xwe.

Ferzad çû li ber coniyekî rûnişt, bi awayekî ku conî di navbera her du paqên wî de bimîne, linge xwe dirêj kirin. Bi doxê mîrkutekî jî girtibû li aliyê xwe yê rastê mîna marêkî belek dirêj kiribû. Evdo jî bi heman awayî li hemberî wî cih girtibû. Li

ber her sê coniyê din yên ji kevirê reş jî her yekî du kes rûniştibûn û di navbera her du coniyan de jinêkê ji xwe re hêlînek çekiribû û xwe bi cih kiribû. Sêvêya ku li coniyê Ferzad sekinî bû çend çeng dan berda nav conî. Ji nişka ve dengê Ferzadê mîrkutê wî hildayî, olan da.

‘Heyyy yalla..! Hoyyy yalla..!’ mîrkut li nava kezeba conî xist û serê çend lib danû bi kevirê reş ve kire yek. Bi ken li Evdo nêrî û domand;

“lo lo evdo lo lo evdo tiro, evdo li vir bixe, li kevir bixe, Evdo kevir rake şûnda kevir bi sorgul ke, Evdo şûnde kevir bi sorgul ke bi dermanê çavê kul ke.“ Dengê Ferzad bi gotinên dawî şikest li eniya wî çend dilopên xwêdanê bûbûn rist û hal di milê wî de nemabû. Ji loma mîrkutê xwe danî ber xwe. Li keleka wan jî dengê Liqmo bi ezman ve fir da;

“Mîrkut bînin vî yalî, zend û bendan vemalî, Doxê bigrin û rakin, Bila dangoh binalî, Him dano, Him xwarino, Him jiyano, Kesê nekin, Bê îmano, Kesê bikin, jîn û jiyano, Ay ay ay ay…!“ Liqmo hilmek kûr kişand û li delaliya xwe nêrî ku ev sê sal in ji dûrî çavan di kadîn û koxan de ji hev hez dikin. Di heman demê de Sosinê jî lê nêrî û awirên xwe yên bi evînê bi baskkirî li hev siwar kirin û di navbera reşika çavên xwe de birin û anîn. Liqmo bi keser domand;

“Hey ne li mal e ne li mal e, lawik hate pêş mal e, Ber bîna te bêhal e, ji kerba keçikê dinale, Xwedê ava bike vê malê, keçikê bike li bermalî.“ Yek ji wî yek vî, dankut bi dawî kirin û zad dane hev.Di heman dême de li gundê Kaniya Hejîrê, şevê xeftanê xwe yê bi stêrk li xwe dikir û asîman dixemiland. Sêvê jî serî danîbû ser gewriya Ferzad û pelikên çavên xwe kutan hev û xwe bi Ferzad re berda behra xewê.

Demsalek û welatekî winda t

Keçikeke Kiçî ji Çiyayên Botan berjêr dibe deşta Hezexê dest bi payîzokekê dilsoj dike û Nurî Dêrsimî li sînorê Efrînê lê vedigerîne bi wê benda miraza dîtina hestiyên bav û kalê xwe: ‘Konê pêçiyayî daye ser milê min e…’

Selahaddîn BIYANÎ

Ç

ar, Çar, di hişê me Kurdan de hejmareke bêyom e û xezebeke giran e…

Sînorkêşên xwezayê roja demên salê ji hev qetandin çar demsal rêz kirin, sînorkêşên desthilatdar jî dema welatê me ji hev qetandin çar welatên wêran rêz kirin li ser nexşeyeke lewitî. Demsalek û welatekî me winda ye; Demsala Azadî û Welatê Azad…

Ew xezeb û bêyomiya çarê carna bû werîsek sitûr li Meydana Çar Çira, carna jî bû çirûskek mizgîniyê di Şeva Çaran de li gel çar zilikên niftekê li Zindana Amedê.

Zivistan, Li welatê me zivistan şeveke spî ye, xweza û xwezî cermek spî dikşînin ser laşê xwe û dikevin nav hizrên wê demsala winda…

Bihar, Ji wê şeva çirûskên çakûçê Kawa xwe li deşt û çiyayên me xistî û heta îro li welatê me her bihar bûye demsaleke avis. Ew demsala pêgiran, dilnizim û şermok demsalek winda di zikê xwe de vedişêre…

Serê biharê xweza û şervan ji bin berfê û seqemê difilitin û ewilî ew xemla xwe berdidin

ser çiyayên bêxilaf. Ji wê kulîlka ewilî biharê serê xwe derdixe ji bin keviyên berfê re Behdînî dibêjin Canemerg!

Berî hemû kûlîlkan ew mergê xwe dikin qûrban; ji wê yekê her canemergek dibe şervanek, her şervanek dibe Canemergek li welatê me…

Havîn, Ew qîz û lawên şal û şapik li bejnê di çileya havînê de wek genimên tijî xêr û bêr li ber bayê mirazên kûr xwe dihejînin di nav govendek ji Araratê heta Çiyayê Kurmênc ji wir heta Behra Spî û Reş…

Payîz, Payîzê çiya û dilçiyayên welatê me dikevin nav xewn û xeyalên kûr û hêdî hêdî xwe vedikişînin wan bilindahiyên Eskenderê Zilqûrne tê de xeniqayî.

Li welatê me payîz xemgîn e, teşqeleya bajaran destpê dike , hûrmîna çiyayên pîroz disekine û vala dibe welat ji wan lehengên her yek wek şûrê Xanê Çengzêrîn xwe dem û demsala tuj dikin ji bo wê bihara avis.

Bisk û lewendiyên zeriyan, çermê ser destê dayikan, reşika çavên şervanan, zendên karkeran, rûyê deşt û çiyayên me zer dibin li payîza. Zendên karkeran li qeraxa Tigrîs, Ferat, Araqses, Mirad û Zê radibin jor û ew pênç xwîşkên westiyayî dibin devokek xwedawendî li

nav çîroka Zend û Av (westa) Keçikeke Kiçî ji Çiyayên Botan berjêr dibe deşta Hezexê dest bi payîzokekê dilsoj dike û Nurî Dêrsimî li sînorê Efrîne lê vedigerîne bi wê benda miraza dîtina hestiyên bav û kalê xwe: ‘Konê pêçiyayî daye ser milê min e…’

Li welatê qetlûxwînê, berxwedan û raperînê payîzok êdî ne bi derdê yarê bi zimanek bîrdoziya me tê risandin: ‘Heyran dilo, evînperestê çiyê… ‘ û ew heyranok dikeve ser rûpela pêşî a ‘Deftera Şoreşê’…

11

Zana û fîlosofê mezin

Ceferqulî Zengilî C

wan yê zikmakî bihesîne. Lê ferqa di navbera Firdewsî eferqulî Zengilî di nava Kurdên bakurê Xoraû Ceferqulî Zengilî da ew e ku wî bi awayekî real li cisanê an jî bi navê din cihê ku ji hêla hinek gerovaka xwe nêriye û bi zimanên Farsî, Kurdî, Erebî û Tatî jî kên biyanî ve wekî “Kurdistana Xorasanê” jî hahelbest nivîsandine. Firdewsî di bin bandora şahên sertiye naskirin, ew wek arif, helbestvan, hunermend û dema xwe de karekî mezin kiriye û di nava Îraniyan da zanayekî naskirî ye. Serdema ku wî dest bi xwendin û ninavekî xuyaye. vîsandinê kir, ger xwedî hêzeke zatî û îrfaneke bilind nebûya, nedikarî wiha hêsan û bi wê keda xwe navê xwe Neçûye mizgeftên misilmanan di dilê dîrokê de biparêze. Karekî giran ku Ceferqulî kurê Mela Rizaqulî di sala 1848´an tenê kesên xwedî gotin û ramanên kûr yên de li gundê Goganlo di nava malbateke hejar felsefî dikarin tê de biser bikevin. Paşnavên de hate dinê. Ew gund yek ji kevntirîn gunwî yên weke: Ceferqulî Zengilîyê Kurd, Cedên herêmê ye ku girêdayî bajarê Qoçan e. ferqulî Bîçare, Caferrqulî Endelîb, Ceferqulî Ceferqulî ji êla naskirî a Zengilî an jî ZengiMoxtar, Caferrqulî Kurd û hinek navên din lanlo ye ku di dîroka herêmê da ji ber hinek vê rastiyê bi me didin îspatkirin ku ew li taybetmendiyên xwe pir naskirî ne. Sedem herêmeke berfireh ya li derveyî sinorên nayê zanîn, lê ew ji zaroktiyê neçûye mekteberdnigariya xwe ya jiyanê, geriyaye û di xaneyên ku di mizgeftên misilmanan de zanava gelan da kesekî naskirî bûye. Navê wî Kakşar OREMAR rok ji hêle meleyan ve hînî dersên dînî û zahatibû ji bîr kirin û hinek berhemên wî jî nistên îlahî dibûn. Yanî kesekî nexwende tenê di nava dil û mejiyê feqîr û hejarên bûye lê bi îlhameke ji hundirê rih û hisên xwe şîir gotine Kurd, Tat û Farsên Xorasanê da zindî mabûn. Mamosta û carna jî bi saza xwe stran gotine. Bi xwe wiha dibêje: Kelîmulah Tewehudî bi kedeke bêrawestan ew berhem ”Mele nînin, xûdbendêm, ji zarê xelkê bihîstin û komî ser hev kirin. Ew berhem di we sê cizmê Quranê dîwaneke helbestên Ceiferqulî Zengilî da dema ku êdî Ne mele me, helbestvanim, bi yek carî ew dihate ji bîr kirin, hat weşandin. sond bi sê cûzên Quranê…”.

Hinek jêder didin diyarkirin ku wî di salên dawiya jiBi saya Kelîmulah Tewehudî hat nasîn yanê de xwe hînî xwendin û nivîsandinê kiriye, lê ti belÎro bi xêra keda kesên weke mamosta Kelîmulah Tegeyek di dest de nîne ku destnivîsên Ceferqulî Zengilî wehudî piraniya Kurdên Xorasanê Ceferqulî Zengilî nas nîşanî me bidin. Carna mirov ji xwe dipirse gelo dibe ku dikin. Niha di nava Îraniyan da ew wek “Melil El-şuarayê kesekî wiha zana û jîr nexwende be? Ceferqulî di teKurmanc “ tê naskirin. Jiyana wî tije evîn û wefadarî ye. menê 18 saliya xwe de dibe evîndarê keçeke delal bi Evîneke îlahî û manewî ku hê di temenê ciwaniyê da ket nave Mêlwarî. Di wêjeya Farsî da ew nav wek Morwarîd nava dil û mejiyê wî, lê heya mirinê berçêla wî berneda. tê nvîsîn. Êdî ji wê roja hevnasînê heya mirinê navê MêlCeferqulî Zengilî û Firdewsî warî di piraniya helbestên wî da tê dîtin. Tevî wê êdî rêya jiyana wî jî tê guherandin. Mêlwarî dibe fanûsa ronahiyê Dema di nava Kurdên Xorasanê de navê wî tê bihîsli ber rêya wî ya jiyanê. Zaniyarî li ser wê keçikê kêm in, tin, şaîrê milî yê Îranê Hekîm Ebdulqasim Firdewsî( 940 lê hinek jêder wê wek dotmama Xeifer binav dikin. Hi-1020 ) tê bîra me. Firdewsî bi nivîsandina dîwana xwe nek jî dibêjin ku ew nav û kes qet tunebûye û di helbesya naskirî “Şahnamê” karî hem kesayetiya Farsan û tên Ceferqulî Zengilî de ew nav wekî “sembola evîneke hem jî zimanê wan li hemberî hêrişa Erebên misilman esmanî” hatiye bikar anîn. Di helbesteke xwe de wiha biparêze. Dîwana ku di hemû rûpelên wê de yek peyva dibêje: Erebî nayê dîtin. Li gor min ramanên Ceiferqulî ji yên “Ewel ji Xwedawend, duwum ji Ebbas Mêlwariyê Firdewsî berfirehtir in û wî bi nêrîneke realtir li derdora ta lêwa qewrê dexazim Delîlê gomrahan xwe nêriye. Elbete belkî mercên dem û çax jî xwedî ya Xizr û Ilyas ya Mêlwariyê xa, bandor bin, lê di dema Firdewsî de jî ji xeynî Farsan koya sewrê dexazim “ mên din yên etinîkî jî li Xorasanê hebûn. Ceferqulî bi nivîsandina helbestên Kurmancî û nivîsandina berheRih û hisên Ceferqulî tevlîhev dike mên din xwedî rolekî dîrokî bûye ku bi karê xwe re biŞaîrê ciwan evîndarê xweza û sirîşta herêma xwe ye. karîbe Kurdên bakurê Xorasanê bi kesayetî û zimanê Carna şivanê pez e û wek kesekî sergerdan hay ji xwe nîne. Rojekê hay ji lêxistina dutara wan qereçan dibe ku li biniya çiyakî nêzî gundê wan rewşmalên xwe vedane. Dengê wê sazê li ser dil û hisên wî xwedî bandon estê helb ina and nivîs bi Ceferqulî reke bêdawî ye. Bizinekê dide xwediyê dutarê û digire n destê xwe. Apê wî ji karekî wiha nerihet dibe û wî neKurmancî û nivîsandina berhemê çar dike ku careke din bizina wî vegerîne û wê dutarê ji din xwedî rolekî dîrokî bûye ku bi mala wan dûr bike. Karekî wiha rih û hisên Ceferqulî baên Kurd karê xwe re bikarîbe tevlîhev dike. Wek dîna lêtê û di hesreta bidestxistina dutarek din de dimîne. Êş û elem cane wî digûvişînin kurê Xorasanê bi kesayetî û ziser hev û bêhêz di koncê male de dimîne. Demekê manê wan yê zikmakî bihesîne. wiha derbas dibe heya ku di şeveke tarî de û dema ew raketiye di xewnê da dutarek jêre tê pêşkêşkirin. Êdî ew xewna han hemû jiyana wî diguherîne. Ew êdî aşi-

12

Peykerê Ceferqulî Zengilî li Meydana bajarê Sîrwanê hat danîn.

qekî naskirî ye ku peyv û awazên wî saniyekê jî ji herikînê nasekinin. Ji ziman û saza wî derbasî nava sing û dilê xelkê dibin, dikevin ser zimanê wan û sinoran derbas dikin. Êdî ew helbestvan û awazxanê irfanî yê nava dilê civakê ye. Ew eşqa îlahî ya di xewnê da dîtî wiha beyan dike:” Şewê çûyî we xewê da, dane min wî dutarê şewê axirê çarşemiyê, ketim we wî azarî Min gerandin şehr we şehr, birne Xûwe û Buxara, perde hate hilanîn, min dî rûyê Gulozarê Mi nalî( nolî-mîna ) wî senemî, nedî le tu diyarî…”

Hunera sereke û yekê ya Cefer vehûnandina helbestê ye, lê weke bixwe dide diyarkirin pir xweş jenîna dutarê jî zaniye. Heya roja îro kesî nekariye weke Ceferqulî helbestên Kurdî bi zarava Kurdên Xorasanê binivîse û bi qasî wî bikeve nava dilê hemû çînên civakê. Ev helbesta wî di nava xelkê nav û dengekî mezin heye: “Dilwera min, min le te carê nezerkir bêmelal natra Macnûn je min, bêgane bû eqil û kemal…. ” Hinek jêder dibêjin Ceferqulî di temenê 90 an jî 95 saliyê de li sala 1915´an wefat kiriye û li dereke nediyar hatiye veşartin.

Jêder: Pirtûkên Kelîmulah Tewehudî -Dîwana Irfanî ya Ceferqul -Hereketa dîrokî ya Kurd ber bi Xorasanê

Vateyê xeripnayîşê rezan, her çiqas ke çekûy negatîf bo zî, komkerdişê engure, amadekerdeneyê zimistanî yo. Nê semedî ra wextê xemgînî nê, yê kêfweşî yo. Wextê xatirwaştişê nê kombîyayîşî yo.

î z e r ê ş î y a Xeripn V

Pekî wextê sererezan an zî xeripnayîşê rezan senî yo? ajê engure û derbaz mebe. Kurdistan de ciwîVateyê xeripnayîşê rezan, her çiqas ke çekûy negatîf bo zî, yayîş, demêko derg, dorûverê rezanê engure komkerdişê engure, amadekerdeneyê zimistanî yo. Nê sede geyrayênê. Wayîrbîyayîşê rezê engure zafê medî ra wextê xemgînî nê, yê kêfweşî yo. Wextê xatirwaştişê ci qismê dewlemendan bî. Çimeyê ameyeyî bî. Çimeyê debarî nê kombîyayîşî yo. Ti kes bi tena sereyê xo nêşkeno girweyê bî. Vatişê rezê engure, vatişê wayîrbîyayîşê erdan bî. Vatişê herezan bikero. Embirîyan, şarê dewe û pêrin eqrebe û dostî sabkerdişê mîyanê averanê şaristanî bî. Fêkîya hamnanî, şîridest danî pê û karêko kolektîf vejîyeno orte. nahî û eskijê zimistanî heme rezanê engure ra ameyênê Engure mexilêyêko ke tewr vêşî yeno karkerdiş. Aşma êlule girewtiş. Ma vanê rezê engure, la tena engure ra îbaret nêbî. de engure zaf şîrin bena û tehmêko weş gêna.

Teqez darê încîre û hinaran zî darê ke dorûverê Na semed ra zî nameyê engure şîre yo. Nameyê rezî de xemilnayene bî. Tena no zî nê, bostan engure yê tewr peynî şîre yo. Her sûk, bajar û hema goşeyêk rezê engure de ameyene ronadewe de nameyê engure şîre yo. Engura şîre, bi yîş. Beşîla (petêx), zebeş, acûr û şemamokî bi girweya kolektîf û pîya yeno komkerdiş. Seba na boya weşî rezanê engure de feydeyêk zaf danî sindoqî ameyî hadrekerdiş. Engure dekenê sinînsanan. doqan mîyan. Eke asfalt nêzdî bo romork anê.

Tewirê fêkîyan çiqas vêşî beno wa bibo, lemê Eke raye çinê bo, bi qantir û heran reyde benê engure û weşe weşe engure zey qral û qralîkeye, hewşanê hîrayan mîyan de kom kenê. İrfan BABAOGLU çeya nê rezan bî. Her çiqas nameyo hempar yê nê fêkîyanê şîrinan engure bo zî rengê înan cîya Cinîyî no kar de her wext vernî de ca gênî cîya ya. Tay tira wişk û tirş ê. La belê, goreyê germîya hamnanî Sererezan (xeripnayîşê rezan), cinîyî organîze kenê. Catehmê înan bedilyeno. Nermîye û wişkîya xo, tirşî û şîrinîya mêrd zî goreyê qewetê xo karê giran keno. Bi xisûsî camêrdî xo goreyê demê bîyayîşê xo gêna. Engure ke ewil vejîyena awa engure vejenê. wişk û tirş a. Dima ra lemê engure ke germîya tebaxe û êlûle Leye, kerre şidîyayîşê, torbe şidîyayişê, gozê sinciqan seba de benê nerm, şîrin û hebikê înan benê gird. bastêqan hadre benê. Kar, verê coy şîreyê engure vetiş reyde Ma eşkenê vajê, goreyê wişkî û tehmê engure her herême dest keno ci. Kerre şidîyayişê ke serre rayê yeno bikarkerdiş, de nameyêk aye esto. Mesela Sêwregi de tehnebî, xopane, sipak benê û amade benê. Engure dekenê mîyanê ciwalan. Zamore, axbankî (temûzî), xatûnî (engişta xatûn a), engura sîya, fane merdimê qelew û xurt lingê ci de cizma, keweno ciwaengura sûre… lan ser û tepisnenî. Awa engure bena şîre û bin seku ra A serre, vateya hamnanî rez bî Sêwregi de. Semedê na vejîyena, sey awa hênîyî keweno helke mîyan. Nê helkeyan Sêwregi, şehirêdo zaf kan bî. Heyatê sûkijan kulturê xo zî ra şîreyo ke dekeweno leyan, êdî girênayîşî rê amade yo. awan kerdîbî. Bêgûman no kultur çoşmeyê rezê engure de Girênayîş epey derg dewam keno. Badê zî şîreyo ke leye şekil girewtîbî. Rezan ekonomîya girote û seba qîmkerdişê mîyan de girêyawo, leye bine arisnenê. Ey dima zî şîre dexo sîstemê bingehîn bî. Seba girweyê kolektîfî, seba goreyê kenê nekil mîyan. Heta ke qalinde beno û yeno qiwamê tebatî û civakî zî rezî sîstemê esasî bî. xo girêyayeno.

Na goreyê vatişê rezan zaf bi mana ya. Cayê karî, qezenç, Goreyê vêşîya enguran çend leye (lî-Kazan) amade benî. Ê kulturê civakî, şîîre û deyîre bî. Na semed ra her bajar, wayirê nê leyan yew kenar de yeno rêzekerdiş. Kolîyê ke amade yî, yewe deyîre bî û her deyîre mîyan de zî rezê engure estîbî.

silo, çar û çur û syb. dekenê binê leye. Dûman sere banî gêno.

Hewşe mîyan de zî zindîbişyayîşê gird dewam keno. Wexto ke şîre ke girêyeno, xebata pêbeste, tewr vêşî pîl beno. Bi desan cinî û camêrd, ciwan û nîmsere, goreyê karê xo her kes cayê xo gêno. Cinîyî mîyanê xo de çend grûban awan kenê û her grûbe şina cayê xo. Helke mîyan de pilola ke yena çarşafan ser o. Koma cinîyan bi meleya destê înan pilole çarşafan ser o bi hostayî vila bena. Di ciwanî zî çar goşeyê çarşafan tepîşenê û dûrî ra erdî ser ra rafînenê. Yewna grûbe zî gozeke bilayera benî danî pilol ra recenê. Nê çend qor dibare bikerê, sucuxî hende qalinde benî. Bi no tewr cayêko musaîd de darde kenê.

Badê kesme esto. No qor wextê kesme yeno. Kesme bi ard û şîre yeno têhet. Şîreyo ke ardî kerde mîyan û pilola kalinde rijnenê tepsî mîyan. Çend rojî tepsî mîyan de maneno û taye wişk zî beno. Seba werdişî beno amade. La belê, wextê werdişî zimistan o. Bi kardî goreyê werdişê xo cikenê û seba zimistanî hewadanê.

Havila (feyde) rezî nînan reyde nêqedîyeno. Dims (rib, bekmez) zî esto. Seba werdişî zimistanî ra dims zaf zaf muhîm o. Çimkî dims ra bi desan tewir werd yeno amadekerdiş. Helawe dimsî înan ra yo.

Bi pelanê rezan dolmika zeytî zî yena viraştene. Rezî xop bî se ey ra dima çar û çur, serpene ra zî feyde gêna. No zimistan de sobe mîyan de yeno veşnayîş û serdê zimistanî mîyanê keyeyî keno germe.

Feydeyê rezan seba civak û ciwîyayîşî zaf muhîm o. La belê, feydeyê nê rezan, seba ke ciwîyayîşê tebîetî ra dûrî kewto, nêmendo. Kapîtalîzmo modern ciwîyayîşê tebîî ra şarî dûrî visto.

Wexto ke heme çî bîyo pere û rant, çîyo ke ma cor de vate, manaya ey nêmenda. Heme çîyî palukan de amade beno.

Mexilê ananeyê verên zey bastiq, sucuxe, kesme, bekmez, helawe û dimsî palukeyan de virazîyenê. Tehmo verên tede çin o. Palukeyan de an zî îmalatxaneyan de bi glîkozî ra virazîyenê. No zî beno semedê zaf nêweşîyanê mordeman.

Na semed ra, famkerdişê kaneşopîyê ma yo verên, zaf muhîm o. Heyatê ekolojîk û tebîî seba merdimîye zaf muhîm o. Ma bi kultur û tarîxê xo heyatê xo dewam bikerê.

13

t

ş e R a Bel Seyîdxan ANTER

L

i welatê me, li bajar û bajarokên Kurdistanê, qubede hebûn.

Li cîh û warê ku dewletê walayiyek hukumdariyê li dûv xwe dihişt, qubede tevdigeriyan ku vê valayiyê dagirin û desthilatdariya xwe pêk bînin.

Her çiqasî dixwestin xwedî salarî jî bûna, neheqî û çavsoriya li hember hejaran nedipejirandin.

Xwedî xururek berz bûn. Bi çavfirehî, merdî û mêraniya xwe deng dane.

Serdema salên 1970´yî bû, çaxa ku leqabên şoreşgeran Pilingo, Keftaro, Guro, Şêro û navên din hebûn - û heqê çaya wan di berîka wan de tunebû - gelekan ji wan çaya Etamoto (Hatamoto) vexwarine. Di dawiya salên 1960´an de, gava Apê Mûsa (Musa Anter) namzetê parlemana Tirk yê herema Mêrdînê bû, Etamoto piştgiriya wî kir. Li gor saloxan Etamoto anha li Stembolê dijî.

Serpêhatiyek min jî bi vî ciwamêrî re heye. Di destpêka payiza 1973’yan de li Nisêbînê, dem ew dem e ku şagirt xwe li lîseyê binivîsînin. Mudîr ji Dêrîka Çiyayê Mazî bû. Mudîr Bekir Beg fitûk derxistibû ku li Nisêbînê heta wê rojê kesî ne bihîstîbû û ne jî bênabû.

Fermana ku Bekir Beg dabû navê wê kontenjan bû, ango ku çi şagirtekî li dibistanê neyê nivîsîn.

Kontenjan nemabû û hejmara xwendevanên li derveyî kontenjanê jî gelek bû. Bê derfetî û nerazîbûna li salona dibistanê hîna li ber çavên min e.

Etamoto li xwe qewimand û ket oda Bekir Beg. Qederekî, ji nik Bekir Beg bêkêf û bi qehir derket û bi dengê xwe yê bilind got: "Ez nizanim çi bikim ji vî mudîrî." Me bi hev re fermana Bekir Beg têk bir û em bûn weliyê/berpirsê gelek şagirtan.

Navê te ma Beton Misto Qere Bela, Xirxir Miço û belkî ji hemûyan bêhtir bê naskirin Pişo Miheme, hin jî qubedeyên Amedê bûn. Li ser Pişo Mihemed kitêb hatine lêkirin. Hez ji şoreşgeran dikir, dostê hejaran bû.

Serpêhatiyên wî gelek in. Dibêjin rojekê Pişo Mihemed, li Deriyê Çiyê, li hember qehwexaneya Elo, di bin siya peykerê M.K.Ataturk de bêhna xwe vedide, xwe dirêj dike û di xew re diçe. Gava ji xew radibe û çiqasî li dore xwe meyze dike jî, pêlava xwe ya 8 qul, serîtûj û panî şikestî nabîne. Berê xwe dide peyker û wiha dibêje: -Tu di muharebeyan de bi ser ketî. Me bawerî bi te anî lê te nikarîbû pêlava 8 qul biparêzî. Ji îro û pêve navê te ma Beton Misto.

Kesê ku ketiye zîndanê, dizane ku li qawîşan hiyerarşî heye. Gelek caran diranên zêr nîşanî yektir dikirin. Nîşana "nerazîbûnê". Îca rojekê Pişo Mihemed diçe Deriyê Mêrdîne, li qahwexaneyê rûdine û çayê dixwaze. Çaya wî dereng dimîne. Pişo Mihemed

bangî xwediyê qehwexaneyê dike, diranê xwe yê zêr (li rêza paş) nîşanî xwediyê qehwexanê dide û dibêje: "Ka çayê li kû ma?" Xwediyê qehwexaneyê wiha bersiva wî dide: "Hîn dema xwe negirtiye! Wê bê!" Û hemû diranên xwe nîşanî Pişo Mihemed dide.

Lewra diranên wî hemû zêr bûn. Pişo Mihemed bê deng û rûniştî li benda çaya xwe dimîne.

Mafya bi gelek aliyên xwe cuda ne Qubedeyên Siwêrekê babetek din in. Rojekê Husênê Qera, bi filozofî û zargotina xwe naskirî, çakêtê taximê bi êlek li ser piyê (milê) wî, û meşek bi giranî ji çarşiyê tê. Çend xatûn li gasînê li ber derî rûniştine û civata xwe gerandine. Kuçe ji keviran bû. Teqa teqa qundura wî ye. Xatûn lê temaşe dikin. Ciwamêr "mûm" dibe. Qundira Husênê Qere ya serî tuj li kevirek ji yê kuçeyê dialiqe, dilikume û çakêtê wî dikeve erdê. Jin dikenin. Husênê Qere demança xwe ji ber xwe derdixe, surguyê lê dide û cercûrekî li kevîrê lê terpiliye wala dike.

Li nav Tirkan jî qubede bûne mijara film û hunerê. Lê ne îro. Îro mafyayê cihê wan girtiye.

Mafya bi gelek aliyên xwe cuda ne. Ne tenê valayiya ku desthilatdarî li pey xwe dihêle dadigrin, her wiha mîna dewletê jî tevdigerin. Çavsorî, bêbextî û xapandin karê wan e. Danûstandinên wan û meqamên dewletê xweş in. Îca, rê bidin min ez ji we re çîrokekê lêkim. Ev çiroka li jêr serokê KURDÎ DER a Nisêbînê, Hekîmê mala Qetfo ji min re qal kir. Serpêhatî wiha ye: Rojekê kerekî dajon axurekî nîvtarî û du quloçan pê ve dikin. Mafya xelkê tînin ku tê derxin ka ev çi cûre heywan e. Kesên ku nerast nav lê bikira dê beş bidana wan. Ceza jî 1000 qayme (TL) bû.

Xelk rêz kirin. Dor hat û yek kirin axur ku binihêre ka heywanê li axur çi ye. Ciwamêr zû derket.

-Ma te çi dît?

Ciwamêr ji xwe bawer bersiv da: -Min kerek dît.

Mafya: - Te tê dernexist. Ne ker e, qiloçê keran tunene! Û 1000 qayme ceza lê dibirrin.

Yê duhemin dikeve axur û derdikeve û xwe bi xwe madem ne ker e, gerek ga be. Beriya ku mafya jê bipirse, dibêje: - Ga bû!

Mafya: -Te tê dernexist, ne ga ye. Ma guhên gê wisa dirêj in? Û 1000 TL ceza li wî jî dibirrin.

Dor tê yekî din. Hejar e. Dixwaze dilê xwe bi cîh bike, ka yên beriya wî çi gotine û çi hat serê wan, û dikeve hundirê axur û piştî qederekê derdikeve.

Mafya jê dipirse: -Ma te çi li axur dît?

Hejar wiha bersivê dide: -Ne ker e û ne jî ga ye. Hebe tunebe, bela reş e!

Wêca haya te ji te hebe haa!..

Etamoto li xwe qewimand û ket oda Bekir Beg. Qederekî, ji nik Bekir Beg bêkêf û bi qehir derket û bi dengê xwe yê bilind got: "Ez nizanim çi bikim ji vî mudîrî."

14

S.15-SERBEST:Layout 1 19.09.18 17:19 Seite 1

t

Payîz mizgîniya jiyaneke nû ye Gulan BOTAN

L

i Mezopotamyayê xweza xwe bi çar demsalan dixemilîne û her demsalek bedewiya xwe ji ya din re dike xelatî û bi xatirekî demkurtî ciyê xwe ji ya din re dihêle. Di welatê me de, yanî li Kurdistanê zivistan sar û dijiwar in. Janên zivistanê bi mirovan didin zanîn ku wê li pey wê biharekî xweş û pirrengî were. Ger zivistanên me nerm û bê berf û baran biborin, kena li ser rûyê herkesî kêm dibe, wê demê dizanin ku wê biharekî bê reng û temenkurt li benda wan e. Ji bo wê barîna berfa zêde li welatê me coşê dide dilê her candarê vî welatî.

Zivistan bi rengê spî hemû deverê dipêçe û mizgîniya rojên xweş dide li hemû candarên di nava xwe de. Zivistan, ducaniya biharê bi awayekî herî xurt dijî. Di meha sibatê de zayîna biharê di bin janên herî dijiwar de, di rehîma mehên zivistanê de çêdibe.

Adar, bi zayîna yekem bedewiya biharê dike xelatî ji zarokên xwe re û dibe hêviya bedewiyê ji hemû candaran re.

Bihar, xwe bi rengên jiyanê dixemilîne ji bo mizgîniyê bide çiyayên bilind, hemû rengên xwe li ser baskên perperîkan dineqşîne û perperîk bi bedewiya azadiyê berê xwe didin çiya û newalên dûr, bêhna biharê li hemû deveran belav dikin.

Her demsal dibe mizgîni ji demsala din re. Zivistan, ducaniya xwe de biharê dize. Bihar, hemû zarokên ku aniye dinê, teslîmî havînê dike ji bo wana li ber germahiya rojê mezin bike û bi temenekî herî destdayî bike bedewiya bejna payîzê.

Havîn, di hemû wextan de zarokên xwe dixemilîne ji bo kirasê payîzê li xwe bikin û bibin xemla rengên payîzê.

Payîz, bi bêhnek fireh li benda xemla xwe dimîne. Bi bedewiya dilê xwe dibe xelata her sê demsalên din. Li van deran jiyîn û evîndar bûyîn ne di destê mirovan de ye. Di payîzê de her rengek ji rengê din bedewtir û narîntir xwe berdide nava kurahiya dilên mirovan. Welatê evîna rengan, rengê evîna mirovan jî zêde dike.

Payîz weke navê xwe narîn û delal e. Ji dildaran re yar e, ji bilbilan re evîn e. Di nava bedewiya payîzê de gerîla bûyîn rengekî cudatir û narîntir e. Ji me gerîlayan re di hemû demsalan de jiyan bi wate ye. Her demsalek di dilên gerîlayan de xwedî wateyeki cudatir û bihatir e. Tu demsal li gel gerîlayan bê wate nîne û vala nayê jiyîn. Her demsalek dibe rengê demsala din di dilê gerîla de. Ji bo gerîla bihar evîn e û payîz evîndar e. Di çiyayên Kurdistanê de jiyîn û evîndar nebûyîna xwezayê ne gengaz e. Her kêliya jiyanê mirov evîndarê bedewiya bejn û bala demsalan dibe. Zivistan ji bo gerîlayan ger zehmet be jî, di heman demê de mizgîniya biharekî nû ye. Her bihar jî dibe mizgîniya mehên havînê û havîn ji gerîlayan re dibe mizgîniya xemla payîzê. Pelên daran diweşin û gerîla ji bo amadekariyê zivistanê dimeşin. Payîzên çiyan naşibin tu payîzan.

Di çiyan de mirov hemû rengên xwezayê pir bi awayekî delal dibîne. Payîz hemû bedewiya demsalan di nava xweda kom dike û dibe sifreyek ji rengan û xwe radixe nava kurahiya dilên gerîlayan. Dema ku payîz tê gotin, gerîla tê bîra mirovan.

Ji ber pirrengiya gerîlayan û payîzê gelekî dişibe hevdu. Çawa ku hemû rengî di payîzê de wateya xwe dibînin, di nava gerîlayan de jî hemû mirov û cins bi wateya hebuna xwe jiyanê dijîn. Di gerîlayan de rengê tu kesî kêm nabe. Armanca hemûyan yeke. Lê rengê bedewiya her gerîlayekî cudatir e ji yên din. Dengê dilên gerîlayan weke pêlên deryayan carnan hêdî hêdî xwe berdide nava newalên kur yên çiyayan, carnan jî bi awayekî coş ber bi biharan ve diherikin.

Rengê jiyana gerîla dişibin rengê zer ê payîzê. Rengê ku mirovan aram dike û bawerî dide ji bo jiyanekî nû. Mêzekirina çavên her gerîlayekî mizgîniyekê ji bo jiyanekî nû, weke xemla payîzê ku dibe mizgîniya demsalekî nû. Bi barîna barana payîzê re bêhna axê xwe berdide nava dilê mirovan û ji koka gîhayan wateya temenên demdirêj ê jiyanê hêvîyên mirovan kurtir û bi watetir dikin. Li ber peşkên baranê di nava pelên zerbuyî de meşîn coş dide dilê gerîlayan.

Her demsal wateyek ya jiyanê di afirîne ji bo mirovan, ji hinek kesan re payîz pîrbuyîn û xatir xwestina ji salê ye. Ji hinek kesan re jî rengê qutbuyîna ji hev e. Lê ji me gerîlayan re rengê jiyanek nû û pirrengiya civakan e. Di payîzê de dema bayê hênik ji çiyayên bilind tê û bi xwe re bêhna azadiyê tîne, di wê demê de dilê mirovan bi coşa azadiyê serxweş û mest dibe.

Dema ku ba li daran dide û dar bi awayekî nazenîn pelên xwe teslîmî bayê dike, dizane ku wê ew ba wan pelan neêşîne

û bi awayekî hêdî wê teslîmî dayika me ya axê bike. Ew pelên ku li ber tîrêjên rojê zer bûne û ji bo jiyanek nû xwe amade kirine, bi dansa azadiyê xwe berdidin ser rûyê axê û bi axê re dibin yek. Ji bo bibin tov û gubreya jiyanekî nû. Dayika me xweza dizane ku di kîjan deman de kîjan zarokên xwe teslîmî ya din bike. Di payîzê de dema ku mirov li ber çemên mezin rûdinê û bedewiya payîzê ya ku dibe xemla xeyalên mirov dinêre, di wê demê de dilê mirov jî bi wan pelan re li ser rûyê avê ber bi azadiyê ve diherike û digihîje deryayên dilê hemû evîndarên heqîqetê. Çawa ku her çar demsal hevdu bi wate dikin û ji hevdu re dibin mizgîniya jiyanên nû, bi heman awayî gerîla û payîz jî hevdu bi wate dikin û dibin xemla dilê hevdu. Çiyayên ku gerîla tê de tunebin, ew çiyan weke zarokên sêwî li jiyanê digerin. Çiya jiyanê dide gerîla, gerîla jî wateya çiyayan pîroztir dike. Hatina her payîzekî dilen gerîlayan geştir û bi coştir dike.

Ji ber ku dizane payîz mizgîniya bihara nû ye.

15

(ji devê Xatûna Kalikî)

Mi go payîz e, payîza xuravê li min û te dikitin gazî Payîz e, payîza xuravê li min û te dikitin gazî Reşîşê baranê avêtin serê Reşêniya xopan Wê li min û te xira bike xemla dara mazî Ax digo mical li serekê me re nehatibû Hey dayê xatirê xwe ji Kurdistanê bixwazî...

Colemêrg