Sinagtala
ISYU 5 DECEMBER 2019
Nasa atin ang pagpapasya Nais nating lahat na magkaroon ng lipunan na masagana at mapayapa. Ang pangarap na ito ay dahan-dahan nating binubuo, ngunit kailangan nating patingkarin ang usapin na ang kapayapaan ay hindi hiwalay sa usapin ng karapatan. Isa sa mga maiinit na isyu ngayon ay ang karapatang pantao. Sa Maynila at iba pang siyudad, nandito ang isyu ukol sa karahasan at patayan sa ilalim ng kampanya kontra droga. Sa Mindanao, talamak ang kakulangan sa mga batayang serbisyo gaya ng edukasyon, kalusugan, at marami pang iba na nagreresulta sa pagaklas ng maraming grupo. Sa ating mga kapatid na Lumad at iba pang indigenous people, nandito ang pagagaw sa lupa at kawalan ng suporta mula sa gobyerno. Nakikita na ang usapin ng karapatang pantao ay usapin ng buhay natin sa araw-araw. Ngunit napapahalagahan lamang natin ito kapag tayo na mismo ang naaapektuhan ng pang-aabuso. Madalas pa ay ikinukulong natin ang karapatan sa usapin ng mga krimen gaya ng patayan, nakawan, at kawalan ng hustisya. Ang karapatan ay higit pa sa ganitong konsepto.
Ito ay usapin kung paano kakain ang pamilya, kung paano magaaral ang mga bata, at kung paano magagampanan ng gobyerno ang tungkulin nilang pagsilbihan ang mga mamamayan. Ito ay ang pagsiguro na ang ating lipunan, kapitbahay, at pamilya ay namumuhay ng maayos at masagana, ligtas, at walang takot.
Ang karapatan ay usapin ng sapat na pagkain, maayos na edukasyon, murang pabahay at tubig, at malayang pagpapahayag ng opinion. Sabi nga, “huwag mong gagawin ang mga bagay na ayaw mong gawin sa iyo.� Sa parehong linya, ito ang pagbibigay sa ating kapwa ng mga bagay na nais nating magkaroon - kabilang dito ay ang respeto at hustisya.
Dapat tandaan na bago tayo maging manunulat, doktor, estudyante, o magulang, tayo muna ay mga tao. Nasa ating mga kamay kung paano natin pabubutihin ang pamumuhay natin at ng marami pa nating kapwa. Hindi ito pagiging makasarili, ngunit ito ay pagkilala na bawat tao ay may karapatan. Naiintindihan natin na iisa lamang ang ating boses at aksyon kumpara sa bilyong tao sa mundo. Ngunit hindi tayo dapat panghinaan ng loob dahil ang munting tinig na ito ay maaaring dumagundong kapag tayong lahat ay nagkaisa. Alam natin na ang kapayapaan ay higit sa kawalan ng gulo at giyera. Kung kaya’t ang konsepto na ito ay dapat nating ipalaganap sa marami pang hanay ng tao. Tayo ay may kakayahan at tungkulin na lumikha ng bagong kuwento. Bawat tao ay may kakayahan na baguhin ang pag-iisip ng marami tungkol sa kapayapaan. Tandaan na bawat isa ay maaaring magtanim ng punla at magpasya na itaguyod ang kapayapaan at karapatang pantao. Nasa atin ang kapangyarihan at pagpapasya para sa pagbabago.
2
Sinagtala
News Dec. 2019
BARMM sinimulan ang kampanya laban sa VAW Diane Lim
Sinuportahan ng Ministry of Social Services and Development at Regional Commission on Bangsamoro Women (RCBW) ang pangangampanya laban sa gender-based violence (GBV) noong Nobyembre 25 sa Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM) Complex. Bawat taon ay mayroong 18 na araw ng pangangampanya para wakasan ang violence against women (VAW). Ang tema para sa 2019 ay “VAW-Free BARMM Starts With Me.” Ang kampanyang ito ay sumasangayon sa Proclamation 1172, Series of 2006 kung saan ang ika-25 ng Nobyembre hanggang ika-12 ng Disyembre ng bawat taon ay itinakdang 18 na Araw ng Pangagampanya Laban sa VAW. Sumasang-ayon din ito sa pagpapatupad ng Republic Act No. 10398, Series of 2012 na “National Consciousness Day for the Elimination of VAW and Children. Ayon kay RCBW Chairperson at Member of the Parliament, Hadja Bainon Karon, mataas ang porsyento ng mga kakabaihan nakararanas ng gender-based violence lalung-lalo na ang domestic violence.
Ang pokus ng BARMM sa taong ito ay ang mga kabataang kababaihan. Kabilang sa kampanya ay ang Youth Forum on Child Marriage noong ika28 ng Nobyembre, forum ukol sa GBV sa ika-2 ng Disyembre at isang lokal na forum para sa mga partisipanteng mga opisyales ng barangay sa mga munisipyo ng Datu Odin Sinsuat at South Upi sa ika-3 ng Disyembre. Ang dalawang munisipyo ang napili dahil ayon sa datos na nakuha ng gobyerno, ito ang mga munisipyo ng Maguindanao kung saan may pinakamataas ng porsyento ng mga kababaihang nakakaranas ng karahasan. PARA SA KABABAIHAN, PARA SA KABATAANee. Sinimulan ng BARMM ang 18 na araw ng Kampanya para wakasan ang Violence Against Women (VAW). Kuha ni Diane Lim.
Peace Promotion Fellows roll out community projects in Mindanao Val Amiel Vestil
As part of their 6-month intensive fellowship, EAI-PH’s peace promotion fellows have begun organizing different community projects aiming to promote peace in key areas in Mindanao. Last November 23, fellow Lo Ivan Castillon kicked off the Bangsamoro Youth Peacebuilding (BYP) with a launching at the People’s Center, MILG-BARMM, Cotabato City where 18 young and qualified peacebuilders were oriented on
the three-month capacity building program that they will participate in. The training design for young peacebuilders, coming from different sectors such as orphanages, youth organizations, in-school youth, and indigenous people, will provide a space for creativity in developing initiatives that are relevant and timely in the context they are in. Meanwhile, Aiyn Eldani successfully implemented her Lakbay Kultura program last November 19 at the Hadji Gulamu Rasul Elementary School in Jolo, Sulu. Here, she gathered 52 grade school students who experienced a tour and exposure to the different Moro cultures and traditions of peace. Among the topics included were - brief history of places, traditional clothing, language, arts, artifacts, native delicacies and other materials distinct to the group. This activity aimed at preserving and promoting the rich Moro cultures, history and heritage to the young Bangsamoro generation. even other fellows will be
implementing their projects all over Mindanao by December - Ashley Dejarme’s “In The Loop Initiative” workshop will happen on December 7 and Rowel Damas’ “Teen Trail for Peace,” Ayesha Warid’s “Pag Iskul Ha,” and Mohammad Usop Sugadol’s “PEACEsonality” will be launching their projects on December 14. Before the holidays, Delilah Luzon’s “BukidKnown” and Jetro Resonar’s “Balik Lantaw” will be kicking off on December 18 while Reen Hashim’s “Project COMmunity” will be organized on December 19. The PPF is a 6-month fellowship program for high-performing Tech Camp graduates that will provide ongoing mentorship, a monthly stipend, and technical expertise as they develop and implement innovative messaging projects. Fellows are encouraged to work with other graduates as they develop their community-based and messaging-oriented PTVE projects.
News Dec. 2019
3
Sinagtala
Tech Camp alumni win big in OVP summit, MPower Awards Val Amiel Vestil
Numerous community projects being led by EAI-PH’s Tech Camp alumni won seed-funding worth P25,000 at the recently concluded Angat Buhay Youth Peace Advocates Summit held last November 28 to December 2 in Manila. Nur-hamid Batugan of the OURmindaNOW (OMN) Tech Camp 1 pitched “Peacelam (Peace in Islam),” an annual project that includes a 2-day workshop and training aiming to transform Morit (Islamic Students) as peacebuilders of the nation using Peace Education to embody the culture of peace as a medium to prevent and transform violent extremism with his organization, Batang Transformers Organization. OMN Tech Camp 2 graduates Datu Raid Salik and Hussien Abo of the Alliance of Magnanimous Youth Leaders (AMYL) and Quizzie Buisan of Positive VIBES also won grants to start or scale-up their community projects. The group of Salik and Abo pitched CAMPAYAPAAN, a project that aims to sustain the positive mindset and boost the personal confidence of 20 young people aged 18-22 years old from the SPMS (Salibu, Pagatin, Mamasapano and Shariff Aguak) Box through sessions on Preventing and Transforming Violent Extremism. Meanwhile, Buisan’s Positive VIBES pitched The Healing heARTS (Healing hearts through ARTS), a 7-month art therapy project that aims to provide the young orphans of Markadz Al-Arfadz in Cotabato City with psychosocial interventions using the creative and healing arts to come to terms with their trauma of war. Buisan said that if young orphans are not supported with this kind of intervention, they might “grow up with a different perspective in life and peace in general” affecting their brain growth, decision making skills, and IQ. Alumni Mohammad Quium Abdulasis and Sitti Sakhira Dambong and their respective groups were also part of only 31 organizations who made it to the summit. The Angat Buhay Youth Peace Advocates Summit is a five-day gathering of organizations led by
the Office of the Vice-President Leni Robredo with a shared goal of deepening conversations on peacebuilding and peace education especially in Mindanao and the Bangsamoro Autonomous Region of Muslim Mindanao (BARMM). /Photos are from the Official Facebook Page of the OVP Leni Robredo. “The summit was a great avenue for a Bangsamoro like me to learn and relearn our roots. Learning and understanding one’s history is very important so that we may be able to determine how to help solve the problems and struggles that our community have and where these problems and issues are coming from,” Buisan shared. Meanwhile, two other outstanding alumni were recognized during the MPower Awards Night 2019 last November 30 at the Ateneo de Davao University, Davao City. As Student Adviser and former Vice President of the Student Action Force of Mindanao State University Marawi, Escamillan said she had never imagined to serve the Bangsamoro community as she admits she once had a prejudice against them. But everything changed when she started being immersed and involved in said community. She said. “Never have I ever thought that one day, I would be in love with the Bangsamoro people. But here I am today, with a grateful heart, receiving this plaque of honour as a student leader, as a volunteer with a loving concern to the Bangsamoro and to my nation.” The MPower Awards aims to recognize the efforts, especially on the grassroots engagements, of empowered youth from different schools, communities, and organizations in the country.
YOUTH FOR PEACE. Seven of Equal Access International Philippines’ Tech Camp graduates represented their organizations and made it to the recently concluded Angat Buhay Youth Peace Advocate Summit. Photos by EAI-PH and Office of the Vice President.
Iregularidad sa halalan ng Lanao del Sur, nilinaw ng COMELEC Jerico Daracan
Nilinaw ng Commission on Elections (COMELEC) ang ulat ng Philippine Center for Investigative Journalism (PCIJ) kaugnay ng iregularidad sa nakaraang halalan noong Mayo 2019 sa Lanao del Sur. Ayon sa ulat ng PCIJ na inilabas noong Nobyembre 18, aabot ‘di umano sa 178 porsyento o lagpas pa sa aktwal na bilang ng mga botante ang mga bumoto sa bayan ng Amai Manabilang. Mula sa inaasahang rehistradong botante na 5,498 ay umabot sa 9,807 katao ‘di umano ang nakaboto sa nasabing bayan. Pinabulaanan ito ni COMELEC Chairperson James Jimenez sa kanyang panayam nitong ika-27 ng Nobyembre na nagsabing ang tunay na voters turnout ng Amai Manabilang ay nasa 5,271 lamang o aabot sa 95.87porsyento base sa kanilang tala. Nilinaw naman ng PCIJ na ang kanilang ulat ay base sa mga datos ng COMELEC na hanggang sa ngayon ay nakikita sa kanilang website. Sa ulat naman ng Rappler, tila nagkapalitan ‘di umano ang mga bilang ng voters turnout sa Amai Manabilang at ang dalawa pang bayang nakalista sa taas nito base sa summary report ng COMELEC.
Samantala, matatandaang sa araw mismo ng pagsasapubliko ng ulat na ito ng PCIJ ay nagprotesta naman sa harap ng opisina ng COMELEC sa Manila ang mga botanteng kabahagi ng Lanao del Sur Alliance for Good Governance (LAGGO). Hiling nila, ideklara ang failure of elections sa kanilang lalawigan at magdaos daw ng special elections Ayon kay Vilma, na piniling huwag ibunyag ang kaniyang pangalan, na kabilang sa mga nagprotesta, marami raw flying voters ang nagtungo sa kanilang lugar sa araw mismo ng eleksyon. "Alam namin kung sino tagarito at sino 'yung hindi," saad niya. Bukod dito naging matunog din sa social media ang pagkalat ng video kung saan makikita ang mga nasagutan nang balota bago pa man idaos ang eleksyon.
Pangarap na mapangiti ang mga tao sa komunidad Diane Lim
Maraming nang sinalihang mga seminars, summits, at iba pa si Jowahdi o Jow. Nagugulat na lamang ang mga kaibigan niya tuwing may bago na naman siyang pinagtutuunan ng pansin. “Akala ko ba ito ginagawa mong adbokasiya ngayon?” ang madalas na sinasabi ng mga kakilala niya sa kanya. Ang sagot naman ni Jowahdi rito ay, “Kung kaya mo, bakit hindi?” Sa kasalukuyan, nagtatrabaho si Jow sa The Moroproneur, Inc. (TMI). Isa lamang ito sa mga pinagkakaabalahan niya sa buhay. Founder rin siya ng The Responsible Traveler at may YouTube Channel din siya kung saan nagbabahagi siya ng mga kwento ng iba’t ibang lugar na kanyang pinupuntahan. Ang TMI ay isang social enterprise. Ang mga tinutulungan nilang mga komunidad ay tinatawag nilang “community partners” at hindi “beneficiaries” dahil gusto nilang maramdaman ng komunidad na sila ang nagmamay-ari ng kanilang proyekto. Tinutulungan lamang sila ng TMI na mapagtanto ito. Sa kanilang pagtulong sa komunidad, parati kinukonsulta muna nila ito. Inaalam muna nila ang konteksto at pangangailangan ng mga tao rito dahil sila ang nakakaalam nito. Ayon kay Jow, hindi puwedeng magbasa ka lang ng artikulo sa Google o kung saan man dahil hindi ito sapat. Talagang tinatanong at kinikilala nila mismo ang target community. Likas sa pamilya nina Jow ang puso para sa pagtulong sa mga tao. Una niya
itong nakita sa kanyang ina. Kwento niya noong bata pa lamang siya, araw-araw niyang nakikita ang ginagawa ng nanay niya na isang barangay health worker. Maliban dito, maraming pinagkakaabalahan ang nanay ni Jowahdi sa kanyang pagvovolunteer sa barangay. Siya rin ay nagwawalis ng kalsada, nagtatanim ng puno, nagsisiyasat ng mga pangangailangan ng mga tao sa komunidad. Lahat ito nakita ni Jowahdi gawin ng kanyang ina at naisip niyang gusto niya rin maging ganito. Ayon sa kanya, nakita niya kung paano nakagawa ng pagbabago ang kanyang ina mula sa maliliit niyang mga serbisyo. Noong nasa elementarya pa lamang si Jowahdi, hinangad niyang maging dentista. Dati kasi pinagtatawanan siya ng kanyang mga kaklase dati dahil hindi pantay ang kanyang ngipin at dahil dito naging ambisyon niya ang maging dentista. Gusto niyang tulungang ngumiti ang mga batang tulad niya. Ngunit sa kanyang pagtanda, natutunan niyang hindi lamang siya puwedeng mangarap niyang kanyang gustong makamit sa buhay kung hindi kailangan niya ring suriin kung kaya niya bang makamit ito. Mayroon ba siyang resources? Napagtanto ni Jow na hindi siya kayang
“Ang kanyang
pangarap na mapangiti ang mga taong kanyang natutulungan ay kanyang nakamit naman sa kanyang maraming adbokasiya.
pag-aralin ng pagdedentist ng kanyang pamilya, kung kaya’t kinailangan niyang pumili ng kurso na mas makakayanan nilang tustusan. Sa kalaunan, nang magkolehiyo si Jow, nag-aral siya ng Bachelor of Tourism Management sa Systems Technology Institute (STI). Dito niya natutunang nasisiyahan pala siya tuwing siya’y maglakbay, malaman ang iba’t ibang kultura, at makinig sa mga kwento ng mga komunidad sa laylayan. Hindi man siya naging dentista, ngunit ang kanyang pangarap na mapangiti ang mga taong kanyang natutulungan ay kanyang nakamit naman sa kanyang maraming adbokasiya.
Mindanao Week of Peace on full throttle Val Amiel Vestil
EAI-PH engaged with numerous activities to celebrate this year’s Mindanao Week of Peace (MWP) anchored on the theme, “Environmental Care & Resilience to Climate Change Action for Peace.” The MWP is a Mindanao-wide Conference. The walk was just one occasion that aims “to celebrate the of the main highlights and events of common aspirations of Mindanaoans the MWP. Other activities included to live in peace, unity and harmony Concert for Peace, Peace Dialogue, with each other regardless of status in Poster-making Contest, and a Peace life, religion or culture.” Forum. To kick off the celebration in Prior to the kick-off, EAI-PH Program Cagayan de Oro City, EAI-PH staff Manager Joel Dizon joined the “Kaakbay joined the Walk for Peace on November Kapayapaan - Civil Society Peace and 28 together with several CDO-based Solidarity Assembly” on November 25religious organizations, government 27 at the EM Manor Hotel in Cotabato and non-government institutions, City, BARMM. agencies and offices. The three-day civil society-led Participants converged in Rodelsa gathering featured civil society Circle at 6AM en-route to Kiosko, innovations in advocacy and Kagawasan, Divisora. peacebuilding, a policy forum, and The week-long celebration in CDO the Mindanao Peace Weavers (MPW) was headed by the Interfaith Forum General Assembly. This convergence for Peace, Harmony and Solidarity- space is organized by the MPW Cagayan de Oro and the Bishop Ulama through the collaborative support
Students, professors, and advocates join the 9th Annual Conference and Scientific Meeting of the Association of Development Communication Educators and Practitioners in MSU-IIT. Photo by EAI-PH.
of the Institute for Autonomy and Governance (IAG). On the last day, MILF Peace Implementing Panel Chairperson Minister Mohagher Mohammad Iqbal shared the status of the political transition. Together with peace and policy actors of the Bangsamoro Transition Authority, they discussed CSO participation in consultations and looked at the intricacies of implementation. Indigenous Peoples Affairs Minister Melanio Ulama further advocated during the dialogue for more focus on education for IPs as well as fulfilling the land rights of IPs especially in their Ancestral Domain. Consequently, last November 29 to December 1, EAI-PH attended the 9th Annual Conference & Scientific Meeting of the Association of Development Communication Educators and Practitioners (ADCEP) Philippines, Inc. hosted by Mindanao State University Iligan Institute of Technology in Iligan City. With the theme “DevCom in Conflict, Peace, and Community Building,” the conference showcased the significance of scholarly written researches and development communication practice on the history of the Moro people and the relevance of understanding Islam in the context of peace in Mindanao EAI-PH Country Director Exan Sharief and Tech Camp alumnus Johaniah Yusoph gave their plenary speeches on the last day of the
During the conference, Samira Gutoc gave a keynote speech. Photo by EAI-PH.
conference. Also in attendance were selected Tech Camp alumni Hakim Palanggalan, Aliah Mantawil, Miguel Logronio, and Judith Joy Libarnes, together with Lanao Community Reporter Akisa Polo. Ranao Rescue Team founder, legislator, and journalist Samira Gutoc graced the occasion and gave an impassioned keynote speech about the role of devcom in putting on the frontpages of newspapers stories that matter - Bangsamoro voices, underprivileged communities, mining issues, ancestral homes, and other necessary dev materials. “We are guilty for not patronizing our own material,” she quipped as she challenged participants to subscribe to local development media websites such as MindaNews.
BAWAT SIGALOT AY MAY TUGON Nhorjannah Alim
Panaghoy
Gyera ba'y dahil sa relihiyon? Mangwasak ba ang kanilang misyon? Manggulo ba ang kanilang layon? O dahil kulang sa nilalamon?
Nagsipag-alsa Laman ng isipang Ang tanging alam Ay makibaka At ipaglaban Ang kalayaang Dapat tinatamasa.
Pakiusap sa magkakalaban Itigil na ang mga patayan Sigalot ay dapat pag-usapan At linangin na ang unawaan.
Nhorjannah Alim
Ang bawat sigalot ay may tugon Kapayapaan nawa'y magbangon At huwag sana itong ibaon Ng napakatagal na panahon.
Nasaan ang kalayaan? Ang pag-ibig Sa lupang tinubuan Ay ang pakikipaglaban Sa kalayaang Hanggang kailan Dapat asahan Kailan makakamtan?
Kapayapaan nawa'y mahanap At siya'y atin nang maapuhap Upang siya na ang lumaganap Dito sa mundong dapat ilingap. Kapayapaan nawa'y maglambing Sa mamamayang himbing at gising At sa ilulunsad niyang piging Ay ipahayag ang kanyang sining. O, nasaan ka, kapayapaan? Nawa'y magpakita ka sa bayan Dalawin mo ang sangkatauhan At yakapin mo kaming tuluyan!
Sino ang malaya? Huwad na layang Pilit sinusupil Ang mga aba Tayo ay alipin Ng kalakarang liko Binubusog sa pangako Na laging napapako. Ano ang ipinaglalaban? Nananaghoy ang mga kaluluwa Na hindi natamasa Ang hustisyang Dapat ay sa kanila Silang mga nagdusa Para sa pag-asang Makamtan ang ligaya.
Sinagtala
Ano ang kaligayahan?
EDITORIAL BOARD
Mahal na Inang Bayan Salat sa tunay Na mukha ng kalayaang Pilit hinahagilap Puspusang hinahanap Lubusang pinapangarap Ng mga gutom na anak. Kailan ang katapusan? Ilang buhay ang mawawala Ilang obra ang papasok sa gunita Upang panaghoy Sa paghanap ng kalayaan Para sa Inang Bayan Ay makamtan At wala ng sisigaw.
Mikhaela Dimpas Editor-in-Chief Diane Lim. Raizza Bello Managing Editors Mikhaela Dimpas Layout Director Patricia Leuterio Graphics Naimah Abdulrahman. Sittie Kadir Researchers Bladimer Usi Editorial Cartoonist
Dada Grifon. Equal Access International - Philippines. Photos Bai Nhorjannah Alim. Val Amiel Vestil. Diane Lim. Sittie Almirah Kadir. Jerico Daracan. Nur-saleha Dadayan. Norhanifah Mangotara. Writers Sinagtala is the official newsletter of the Muslim Youth Voices for Peace Project. It is produced by IDEALS Inc. in partnership with Equal Access International Philippines.
“If everyone can put food on their table, I think our world will be less chaotic.” Jalalodin Mustari Assistant Project Director of Marawi Seeds
“Life is peaceful when you have an inner peace.” Norhadinah Macatoon Co-founder of Team Aqilah
"In every struggle in life, let us not lose hope. Let us always remember that there is always a better way and a peaceful way."
IKAW NAMAN, PARA SA Ikaw naman Ikaw naman KAPAYAPAAN! para sa
para sa kapayapaan kapayapaan Bin Macaraya Prime Minister, MSU Supreme Student Government
MAY MGA KWENTO, LARAWAN, O TULA KA BANG NAIS IBAHAGI? ANG SINAGTALA AY TUMATANGGAP NG MGA KONTRIBUSYON! Mag-PM lamang sa S’bang Ka Marawi o S’bang Ka Maguindanao Facebook Page.
Mga batang Pilipino ang naiipit sa gitna ng samu’t-saring gulo at kakulangan ng mga batayang serbisyo sa Mindanao. Guhit ni Nhorjannah Alim.
SIPAT, SINING
MAY MGA KWENTO, LARAWAN, O TULA KA BANG NAIS IBAHAGI? ANG SINAGTALA AY TUMATANGGAP NG MGA KONTRIBUSYON! Mag-PM lamang sa S’bang Ka Marawi o S’bang Ka Maguindanao Facebook Page.