Değerli Velilerimiz,
kayıtsız, ilgisiz) ve yakın çevre koşulları, onun davranışını ve gelişimini etkiler.
Günümüzde anne ve babalara “Nasıl bir çocuk yetiştirmek istiyorsunuz?” sorusunu sorduğumuzda benzer
alınan
görüşleri
cevaplar
kapsıyor:
genelde
“Başarılı,
ne
istediğini bilen, öz güven sahibi, kendini iyi ifade
edebilen,
yeteneklerini
ön
plana
çıkarabilen, mutlu, yaşadığı çevreye uyum sağlayabilen...” Aynı soruya bir eğitimcinin vereceği cevap da hiç şüphesiz, temelde aynı olacaktır.
Bu amaçlardan yola çıkarak biz de Rehberlik ve
Psikolojik
Danışmanlık
Servisi
“Sorumluluk” konusunu gözden geçirmeye karar verdik. Sizlere hayata dair yeni bir bakış sağlaması ve ışık tutması dileğiyle… Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Servisi
Anne babaların ve eğitimcilerin ideal insan
ÇOCUĞUM
tanımına yakın kişiler yetiştirebilmeleri için
SORUMLULUK ALIYOR
çocuklarına küçük yaşlarda kazandırmaları gereken bazı değerler vardır. Bu değerler, çocuğun yetişkinlik yaşantısında da önemli bir yere sahiptir çünkü aynı zamanda huzurlu, mutlu ve başarılı bir yaşantının da temel
Sorumluluk Sorumluluk; bireyin yapması gerekenlerin farkında olması, yeteneklerini ve zamanını iyi
anahtarlarıdır.
şekilde
İdeal yetişkin tanımında yer alan becerilerin
aldığı
kaynağındaki değerlerden bir tanesi de
olarak
kullanarak
görevlerini
yerine
getirmesi, kendi davranışlarının veya üzerine işlerin
başkalarının
neticesini haklarını
üstlenmesi
çiğnemeden
ve kendi
“sorumluluk bilinci” dir.
ihtiyaçlarını karşılamasıdır.
Her çocuk kendine özgü zekâ ve kişilik
Sorumluluk doğuştan getirilen değil, sonradan öğrenilen davranışlardan oluşur. Olgunlaşmak yavaş yavaş sorumluluk almaktır.
özellikleriyle bağımsız bir bireydir. Çocuğun bireysel özelliklerinin yanı sıra ana babanın tutumu (aşırı otoriter, aşırı hoşgörülü
Sorumluluk deyince akla genellikle yapılması gereken görev ve işler gelir. Oysa sorumluluk bir bilinçtir. Uygulanabildiğinde bir beceri hâlini alır. Bu beceri hayata geçirilip ilke edinildiğinde ise bir değer olur. Çocuklarımız geleceği oluşturacaklar. Geleceği oluşturacak çocuklarımıza aktarmamız gereken beceri ve değerler hepimizin sorumluluğudur.
Sorumluluk Kazandırma Sürecinde Bilinmesi Gerekenler
Çocukların Sorumluluk Kazanması Neden Önemlidir? Sorumluluk bilinci alan çocuklar:
Bağımsız davranırlar, davranışlarının sonuçlarını (etkilerini) dikkate alırlar,
Karar alırken seçenekleri düşünürler ve ileriyi görebilirler,
Kendilerine güvenirler, kendi kararlarını kendileri verebilirler,
Yaptıkları bir davranışın sonunda kendilerini nasıl hissedeceklerini tahmin edebilirler,
Hem kendi hem başkalarının sınırlarından haberdardırlar,
Kendi yapabilecekleri işleri yardım almaksızın kendi başlarına yapabilirler,
Sorumluluğu öğretmek için sorumluluk vermeye istekli olmak gerekir. Bazen ana babaların küçük yaştaki çocuklarının yorulmasına dayanamadıkları için birçok şeyi onların yerine yaptıklarını görüyoruz. Bu biçimde bir yaklaşım, çocuğun rahatlığa alışmasına ve ileride bu durumdan kaynaklanan büyük sorunların ortaya çıkmasına neden olur. Küçük yaşlarda başkalarının kendisine ait işleri yaptığını gören çocuk, ileriki yaşlarda da bu durumu devam ettirmeye çalışır ki bu da anne, baba, çocuk arasındaki çatışmaların artmasına neden olur. Çünkü bir süre sonra anne ve baba için de çocuğun sorumluluklarını takip etmek güçleşmeye başlar. Ana baba olarak olayların biraz gerisinde durup bir şeylerin olmasına izin verme yürekliliğini göstermelisiniz. Bir çocuğun tek başına bazı işleri yapmasına müsaade etmek gereklidir. Bazen yanlış olduğunu bildiğimiz davranışları çocuğun yapmasına izin vermek, onun davranışının sonucunu görmesi için
İş birliğine yatkındırlar,
faydalıdır. (Siz hatırlatmadan okul çantasını
Etkili plan yaparlar ve zamanı iyi kul-
maya
unutmama sorumluluğu konusunda anlaşvardığınız
hâlde,
bunu
yapmayı
lanırlar,
unutuyorsa ve siz onun yerine çantayı okula
Bugünün işini yarına bırakmazlar.
olursunuz.)
götürüyorsanız
sorumluluk
öğretmemiş
Çocuğunuza seçme hakkı tanıyın: Çok küçük
Altı Yaş Çocuklarının Alabileceği
yaştan başlayarak bir çocuğa seçme hakkının
Sorumluluklar:
tanınmasıyla sorumluluk kazandırma eğitimi verilebilir.
Seçim
yapabilme
fırsatlarının
Havaya, özel günlere ve olaylara göre giyeceklerini
çocuğa sunulması, çocuğun kişilik gelişimini
seçip
kendi
başına
giyinmek,
olumlu yönde etkiler. Seçim yapabilme, karar verebilme
ve
seçimlerin
sorumluluğunu
Yatağını toplamak,
Odasını düzenlemek,
Ayakkabılarını bağlamak,
Sofrada tek başına yemek yiyebilmek,
El yüz temizliğini yapabilmek,
Dişlerini fırçalamak,
Çantasını hazırlamak
Çiçek sulamak…
alabilme becerisini geliştirir; kendilerini daha iyi tanımalarını sağlar; hayat boyu önlerine çıkacak zor kararlarla mücadele edebilmelerine yardımcı olur. Model olun: Birçok davranışta olduğu gibi sorumluluk bilincini kazandırma sürecinde de büyüklerin
örnek
davranışları
önemlidir.
Yetişkinlerin kendi yaşantılarına ait sorumluklara gereken özeni göstermeleri, küçük çocukların dikkatini çeker ve çocuklar onların tutumlarını gözlemleyerek daha iyi öğrenirler. Her zaman çocuğun içinde bulunduğu yaş grubunu ve gelişimsel düzeyini düşünerek ona
sorumluluk
vermelisiniz.
Sorumluluk
kazandırmanın bellirli bir yaşı yoktur. Ancak her yaşın alabileceği belirli sorumluluklar vardır. Her çocuğun farklı yetenekleri, farklı
Yedi Yaş Çocuklarının Alabileceği Sorumluluklar:
sorumluluğu, ev görevleridir.
kişilik özellikleri, farklı bir fiziksel yapısı olduğu göz önünde bulundurulursa aynı yaştaki her çocuğun aynı sorumluluk davranışını yerine getirmesini
beklemek
Sorumluluğun
gelişimi
farklılık
gösterir.
özellikleri çocukların
Ancak
açısından evde
genel
çocuğa
Çantasını hazırlamak,
Kirli çamaşırlarını sepete koymak,
Evde bulunan evcil
gelişim
değerlendirdiğimizde,
yerine
getirebilecekleri
sorumluluklarını bilmeleri, bize beklentile-
hayvanları beslemek
rimizi ayarlayabilmemiz açısından yardımcı
ve onların bakımını
olabilir. Buna göre: Hangi Yaşta, Hangi Sorumlulukların Alınması Beklenir?
Ev görevlerini -ödevlerini- zamanında ve eksiksiz yapmak,
engellenebilir. çocuktan
Okul çağı çocuklarının en önemli
sağlamak,
Para kavramının oluşmasını sağlamak için yaşına uygun olarak belirlenen
harçlıkla idare edebilmeyi destekle sağlamak,
Doğum
günlerini
ve
özel
günleri
planlayabilmek,
Kendisine tost, sosis, sandviç gibi basit yiyecekleri ebeveyn desteği ile
Para biriktirmek ve biriktirdiği para ile, istediği şeyleri alabilmek…
hazırlayabilmek… Anne Baba Olarak… Sekiz Dokuz Yaş Çocuklarının Alabileceği
Sorumluluk bilincinin gelişiminde bireysel
Sorumluluklar:
farklılıklar olsa da sorumluluk kazandırmaya yönelik her sürecin temel ve değişmez ilkeleri
Uyarıya gerek duymadan okul giy-
vardır:
silerini eve gelince değiştirmek,
Kardeşleri varsa onun ihtiyaçlarını karşılayabilmek (Giyinmesine, yemek yemesine yardımcı olmak…),
Yardım
almadan
kişisel
bakımını
yapabilmek (Banyo yapmak, beden temizliği),
Derslerine düzenli olarak çalışabilmek,
Sabahları çalar saatle kendi
yapmalarını beklediğinizde bunun nedenini
başına kalkabilmek,
ve amacını öğrenmek isterler.
Bilgilendirme: Çocuklar onlardan bir şey Çocuğun
davranışını değiştirebilmesi ve geliştirebilmesi
Odasını ve çekmecelerini düzenli tu-
için bilgiye ihtiyacı vardır. Bu işi ya da dav-
tabilmek…
ranışı sadece anne baba ya da büyükler istediği için değil de amacına inanarak yap-
On Yaş Çocuklarının Alabileceği
ması onun otokontrolünün gelişimini ve işe
Sorumluluklar:
katılımını artırır. Bu sebeple sorumlulukla ilgili kavramların neden önemli olduğu, çeşitli
Bulaşık makinesini yerleştirmek ve
örneklerle çocuklara aktarılmalıdır. Ayrıca on-
çalıştırmak,
dan beklenenler ona açıkça ifade edilmeli, ev içi sorumlulukları birlikte belirlenmelidir.
Çamaşır makinesini çalıştırmak,
İstenen
malzemeleri
marketten
alabilmek,
Kendi randevularını takip edebilmek (Arkadaş, spor, doktor…),
Çocuklarla; kurallara uymanın faydaları, trafik ve ev kuralları, herkesin sorumluluklarını yerine getirmediğinde neler olabileceği gibi konularda sohbetler edilebilir.
Takip: Eğer çocuğunuzdan beklentiniz ve
Çocuklarınız Sizin Çocuklarınız Değil
çocuğunuz için belirlediğiniz davranışlar ona uygunsa çocuğunuzun ihtiyacı olan tek şey,
Çocuklarınız sizin çocuklarınız değil,
onu uygulayabileceği ortam ve zamandır.
Onlar kendi yolunu izleyen Hayat' ın oğulları
Fırsatlar yaratıp -acemice de olsa- çocuğu-
ve kızları.
nuzun yaptığı davranışlara saygı göstererek biraz geriden davranışlarını izlemek gerekir.
Sizin
Bazen
gelmediler.
uygun
olmadığını
düşündüğünüz
aracılığınızla
geldiler
ama
sizden
davranışları yapmasına izin vermek onun davranışının sonucunu görmesi bakımından
Ve sizinle birlikte olsalar da sizin değiller.
önemlidir. Onlara sevginizi verebilirsiniz, düşüncelerinizi Geri Bildirim: Davranış gelişim ve değişiminin
değil.
en önemli basamağı, uygun ve yerinde geri bildirim verebilmektir. Çocuğun beklemediği
Çünkü onların kendi düşünceleri vardır.
bir zamanda bununla ilgili sürecin takip edildiğini hissettiren bir kelime, bir bakış veya
Bedenlerini tutabilirsiniz, ruhlarını değil.
duruş onu çok etkileyecektir. Çünkü Olumsuzlardan
çok,
olumlu
davranışları
ruhlar
yarındadır,
siz
ise
yarını
düşlerinizde bile göremezsiniz.
görmek de çocuğun gayretini artıracaktır. Siz onlar gibi olmaya çalışabilirsiniz ama sakın Hatırlatma: Çocuğunuzda beklediğiniz sorumluluk
davranışlarını
onları kendiniz gibi olmaya zorlamayın.
gözlemleyemiyor-
sanız bunun sebeplerini gözden geçirmek ve
Çünkü hayat geriye dönmez, günle de bir
onunla bu konuda konuşmak etkili olacaktır.
alışverişi yoktur.
Çocuğa ihtiyacı olan destek ve hatırlatmalar yapılarak süreç tekrarlanmalıdır.
Siz yaysınız, çocuklarınız ise sizden çok ilerilere atılmış oklar.
Tüm davranış eğitimlerinde anne-baba olarak bu süreci izlemek, kararlı ve sabırlı olabilmek
Okçu, sonsuzluk yolundaki hedefi görür ve o
çok önemlidir. Beklentileri geri çekmek,
yüce gücü ile yayı eğerek okun uzaklara
beklentilerden vazgeçmek yerine farklı yön-
uçmasını sağlar.
temler denemek, kararlı olmak her şeyden önce buna inanmak gerekir.
Okçunun önünde kıvançla eğilin çünkü okçu, uzaklara giden oku sevdiği kadar başını dimdik tutarak kalan yayı da sever. Khalil Gibran
Çocuklarımıza kazandırmamız gereken iki
Kaynakça:
önemli şey vardır: Biri sağlam kökler, diğeri uçmak için bir çift KANAT.
YAVUZER, Haluk, Okul Çağı Çocuğu, Remzi Hodding Carter
Kitabevi, 4. Baskı, 2000. CANTER, Lee, Etkili Ana babalık Kitapları Serisi, HYB Yayıncılık, 1998, YAVUZER, Haluk, Çocuk Eğitimi El Kitabı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000. Perese, Karakter Okulu Aile ve Öğretmen El kitabı, Nobel Yayın Dağıtım, İstanbul, 2003. MARTİN,
Michael,
Greenvood,
Cynthia
Çocuğunuzun
WaltmanOkulla
İlgili
Sorunlarını Çözebilirsiniz, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 2000. Çetin, F., Çocuk ve Aile Dergisi-Yıl: 6 Sayı: 57, Şubat 2003.