Il Grande Salento per immagini. Martano by Pantaleo Candido

Terra e Mare

M A R TA N O

Con il patrocinio di With the contribution of Με τη συμβολή των

Presidenza del Consiglio Regionale della Puglia

Il Salentino Editore © Via Larghi Case Sparse, 3 73026 Melendugno Tel./Fax 0832 831481 Cell. 392 4202079 www.ilsalentinoeditore.com info@ilsalentinoeditore.com ISBN 978-88-96446-09-6 Collana / Series / Σειρά (βιβλία) Terra & Mare Direttore Editoriale / Managing Editor / Διευθυντής Σύνταξης Dott. Pantaleo Candido Finito di stampare a marzo 2013 Printed in march 2013 Η Εκτύπωση ολοκληρώθηκε το Μάρτιος του 2013 Stampato da / Typeset by / Εκτυπώθηκε από Arti Grafiche FAVIA - Modugno (BA) Art director Douglas Rapanà Graphic design Edita S.r.l. - Lecce (LE) www.editaonline.com

Testi / Texts written by / Κείμενα Serena Orlando

Regione Puglia

Provincia di Lecce

Comune di Martano Assessorato al Marketing Territoriale Assessorato all’Urbanistica

Comune di Martano

I testi Ώ Ohm, l'Accoglienza e l'Istruzione a Martano sono a cura della redazione. Servizi fotografici / Photographic credits / Φωτογραφικό υλικὸ Foto Video Diego Silvestri - Martano (LE) Traduzioni / Translation / Μετάφραση English - Dott.ssa Claudia Candido, Dott.ssa Ilaria Nuzzo Supervisione Fiona Flynn Ελληνικά - Alessandro Mouzakitis, Pericle Otsos Supervisione Milziade Hiskakis Si ringrazia Luigi Orlando per la preziosa collaborazione. We thank Mr Luigi Orlando for his collaboration. Ευχαριστίε τον κ.Luigi Orlando για την πολύτιμη συνεργασία του. Per garantire attendibilità e accuratezza delle fonti sono state poste massima cura e attenzione nel redigere questo libro. Tuttavia l’editore non si assume la responsabilità per eventuali cambiamenti di numeri di telefono e indirizzi. Proprietà letteraria riservata. Tutti i diritti sui testi e immagini in Italia e all’estero sono riservati all’editore. La riproduzione in qualsiasi forma, memorizzazione o trascrizione con

qualsiasi mezzo (elettronico, meccanico, in fotocopia o altro modo) sono vietate senza autorizzazione scritta dell’Editore. Reliability of sources is guaranteed in writing this book. However, the editor-in-chief is not responsible for any change in telephone numbers and addresses. ©All rights reserved. No parts of this pubblication may be reproduced, stored in a retrival system or transmitted, in Italy or abroad, in any form or by any means, electronical, mechanical, photocopying, without the prior permission of the publishers. Για να εξασφαλιστεί η αξιοπιστία και η ακρίβεια των πηγών δόθηκε ιδιαίτερη φροντίδα και προσοχή κατά την σύνταξη αυτού του βιβλίου. Ωστόσο, ο εκδότης δεν αναλαμβάνει καμία ευθύνη για τυχόν αλλαγές των αριθμών τηλεφώνου και των διευθύνσεων. Αποκλειστικά πνευματικά δικαιώματα. Όλα τα δικαιώματα για τα κείμενα και τις εικόνες στην Ιταλία και στο εξωτερικό, ανήκουν αποκλειστικά στον εκδότη. Η αναπαραγωγή με οποιαδήποτε μορφή, απομνημόνευση, αποθήκευση ή μεταγραφή με οποιοδήποτε μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό ή άλλον τρόπο) απαγορεύεται χωρίς τη γραπτή άδεια του Εκδότη.

Questo volume è parte del progetto Koiné Media Shop - Laboratori Urbani Koiné, via S. Potì n. 48 Centro culturale “Rina Durante” - Melendugno (Lecce)

Il grande Salento per immagini The Salento peninsula picture by picture Το μεγάλο Σαλέντο σε εικόνες

MARTANO

Storia, cultura, tradizioni History, culture and heritage Ιστορία, πολιτισμός, παραδόσεις ...

Piazza Assunta Piazza Assunta Η Πλατεία Assunta (Κοιμήσεως της Θεοτόκου)

SOMMARIO - CONTENTS - ΠΕΡΊΛΗΨΗ Pag. 12 Pag. 17 Pag. 25 Pag. 29 Pag. 37 Pag. 43 Pag. 49 Pag. 63 Pag. 71 Pag. 81 Pag. 85 Pag. 95 Pag. 111 Pag. 117 Pag. 135 Pag. 138 Pag. 141

Saluto del Sindaco dott. Massimo Coricciati A welcome greeting by the Mayor Ένα καλωσόρισμα από τον Δήμαρχο Saluto del Sen. Cosimo Gallo Mr. Gallo’s speech Χαιρετισμός του Γερουσιαστή κ. Cosimo GALLO Saluto dell’Ambasciatore Miltiadis Hiskakis Ambassador greeting’s Miltiadis Hiskakis Χαιρετισμός του πρέσβη Μιλτιὰδη Χισκάκη Martano oggi Martano today Το Μαρτάνο σήμερα Cenni storici Historical hints Ιστορική συντομογραφία Il castello aragonese The aragonese castle Το αραγωνέζικο Κάστρο I palazzi gentilizi Noble Palaces Τα παλάτια των ευγενών La curte e la casa a corte The curte and the courtyard house Ο αυλόγυρος και η κατοικία με αυλόγυρο La chiesa Matrice The Mother church Η Πρωτο Εκκλησία Convento dei Domenicani e Chiesa di Santa Maria del Rosario Monastery of the Domenicans and Church of Santa Maria del Rosario Μοναστήρι των Δομινικανών και η Εκκλησία της Παναγίας του Ροζάριο Monastero di Santa Maria della Consolazione Monastery of Santa Maria della Consolazione Το Μοναστήρι της Παναγίας της Παρηγορήτρας Il paesaggio rurale The rural landscape Το υπαίθριο τοπίο Apigliano Apigliano Απιλιάνο Antichi e nuovi mestieri Old and new craft Αρχαίες και νέες τέχνες L’istruzione a Martano Education in Martano Εκπαίδευση σε Μαρτάνο Calendario eventi. Feste, fiere e manifestazioni Calendar of events. Feasts, fairs & exhibitions Ημερολόγιο εκδηλώσεων. Γιορτές, Πανήγυρεις και Δράσεις Cultura, tradizioni e eventi Culture, traditions, events Πολιτισμός, παραδόσεις, εκδήλώσεις

Saluto del Sindaco

artano merita l’attenzione che le si dedica con questo nuovo lavoro. È una città in continua crescita, in continuo rinnovamento ma mantiene intatte le sue qualità tradizionali che le hanno affidato il ruolo di guida riconosciuta dell’area grika. La consapevole e diligente modestia del lavoro quotidiano, la dignità e l’orgoglio dei suoi artigiani e dei suoi imprenditori, la tensione verso l’utile sociale dei suoi intellettuali e delle sue classi dirigenti più illuminate, la cura per il suo rilevante patrimonio artistico ed il decoro delle nuove realizzazioni, l’attenzione per i servizi alla popolazione, in primo luogo quelli per l’istruzione e la salute, per le persone anziane o disagiate o a rischio, la generosa e benevola accoglienza per i visitatori ed i forestieri, testimoniata da dotti resoconti di illustri e colti viaggiatori quanto dal genuino entusiasmo di attenti turisti e spensierate scolaresche, il suo fiorente mercato settimanale, il successo delle fiere e delle sagre e l’eccellenza delle sue strutture ricettive e di ristorazione, l’hanno portata nei secoli a meritare il titolo letterario di capitale della Grecìa Salentina e, più recentemente, quello formale di Città. Le pagine di questo nuovo volume riflettono l’immagine di una città

Martano

A welcome greeting by the Mayor

artano deserves to be highlighted by this new book. It is a constantly growing town, although has kept untouched its traditions: that is the reason why Martano has been recognized as guide of the Griko area. The care of the humble and honest daily work, the dignity and pride of its craftsmen and businessmen, the focus on social needs by its most enlightened highbrows and ruling classes, the preservation of its huge art heritage and the decoration of the new buildings, the attention for the services used by people among whom health and education services and those for the oldest and poorest population, the warm welcome to tourists and strangers that is underlined in the reports of well-read and famous travellers as well as in the enthusiastic feedback of visitors and students, its flourishing weekly market, the successful country fairs and festivals, the excellence of its hotels and restaurants: thanks to all these essential elements Martano has gained the title of ‘capital of the Grecia Salentina’ and, recently, that of ‘Città’(City). The pages of this new book reveals a town where either the hum-

Convento dei domenicani - Sede del Comune Monastery of the Domenicans – Municipal building Το Κοινόβιο Μοναστήρι των Δομηνικανών Μοναχών – Η Έδρα του Δήμου

Ένα καλωσόρισμα από τον Δήμαρχο

ο Μαρτάνο αξίζει την προσοχή που του αφιερρώνει το νέο αυτό έργο. Είναι μια πόλη σε συνεχή αύξηση, σε συνεχή ανανέωση ταυτόχρονα όμως κρατά άθικτες τις παραδοσιακές της αξίες που την κατέστησαν αναγνωρισμένο ηγέτη στο χώρο της ελληνόφωνης περιοχής. Η ευσυνειδησία και η επιμελής σεμνότητα στην καθημερινή εργασία, η αξιοπρέπεια και η περηφάνια των χειροτεχνών της και των επιχειρηματιών της, η τάση προς το κοινό καλό των διανοουμένων και της πλέον φωτισμένης διοικητικής τάξης, η προσοχή για την αξιόλογη καλιτεχνική κοληρονομια και η αξιοπρέπεια των νέων έργων, η πρόνοια για τις κοινωνικές υπηρεσίες, πρωταρχικά εκείνες για την εκπαίδευση και την υγεία, για τους ενήλικες ή αδύναμους, η γενναιόδωρη και καλωσυνάτη υποδοχή στους επισκέπτες και τους ξένους, όπως μαρτυρούν οι γνωστές διηγήσεις έξοχων και καλιεργημένων ταξιδιωτών όσο και από όσα απορρέουν από τον αγνό ενθουσιασμό προσεκτικών τουριστών και από ξέγνιαστους εκδρομείς μαθητές, η πλούσια εβδομαδιαία λαϊκή, η επιτυχία των εκθέσεων και των πανηγυριών και η άριστη υποδομή καταλυμάτων και εστίασης την έφεραν ανά τους αιώνες να κερδίσει τον λογοτεχνικό τίτλο της

Martano

in cui l’opera umile e discreta o luminosa e superba, per creatività ed ingegno di tante generazioni, confluisce in una sostanziale concordanza di intenti, per raggiungere gli esiti che spesso destano lo stupore e l’ammirazione anche di chi, come noi, li vive quotidianamente. Rivolgo, perciò, un sentito ringraziamento a Il Salentino Editore che ha ideato questo progetto, ai sostenitori che ne hanno consentito la realizzazione e i più vivi complimenti alla giovane e carissima Serena Orlando che ne ha scritto i testi, aggiungendo questa nuova gemma al suo già considerevole curriculum, al fotografo Diego Silvestri che ha documentato con puntualità i nostri beni culturali e monumentali e ai traduttori. Massimo Coricciati Sindaco di Martano

ble and quiet action or the bright and superb work of several generations are directed towards the same surprising goals which delight a lot of people every day. Therefore my deepest thanks go to Il Salentino Editore that has created this project and to the supporters who have contributed to realize it. I would also like to compliment the young and great Serena Orlando on her editing, the photographer Diego Silvestri on his accurate documentation of our cultural and monumental heritage, and the translators. Massimo Coricciati Mayor of Martano

πρωτεύουσας της Σαλαντινής Ελλάδος και, τελευταία, επίσημα της Πόλης. Οι σελίδες του νέου αυτού τόμου καθρεπτίζουν την όψη μιας πόλης στην οποία το απλοϊκό και συνεσταλμένο έργο ή λαμπρό και υπέροχο σε εμπνευση και δεξιοτεχνία τόσων γενναίών διοχετεύθηκε σε μια ταύτιση ουσίας και επιθυμιών για να φθάσει στο αποτελέσμα που συχνά αποτελεί έκπληξη και θαυμασμό ακόμη και σε εκείνους, όπως εμάς, που τα ζουν καθημερινά. Για το λόγο αυτό, απευθύνω, ένα ειλικρινές ευχαριστώ στον Σαλεντινό Εκδότη που εμπνεύστηκε αυτό το έργο και στους υποστηρικτές που βοήθησαν να πραγματοποιηθεί και τα πιό θερμά συγχαρητήρια στη νεαρά και αγαπητή Σερένα Ορλάντο που επιμελήθηκε τα κείμενα, προσθέτοντας αυτή τη νέα εργασία στο ήδη πλούσιο βιογραφικό της, στον φωτογράφο Ντιέγκο Σιλβέστρι που κατέγραψε με ακρίβεια τα πολιτιστικά μα αγαθά και τα μνημεία μας καθώς και στους μεταφραστές. Μάσσιμο Κοριτσιάτι Δήμαρχος του Μαρτάνο

Martano

Chiostro del convento dei domenicani - Sede del Comune Courtyard in the Monastery of the Domenicans – Municipal building Η εσωτερική αυλή του Κοινοβίου των Δομηνικανών Μοναχών– Η Έδρα του Δήμου

Martano

Ufficio del Sindaco Mayor’s office Γραφείο Δημάρχου

Sala consiliare Council room Η Αίθουσα του Δημαρχιακού Συμβουλίου

Martano

Saluto del Sen. Cosimo Gallo

l presente volume si inserisce ed arricchisce una già ampia letteratura intesa ad analizzare e valorizzare il patrimonio storico, artistico e architettonico del comune di Martano. Mi riferisco, in particolare, agli ultimi due volumi pubblicati: La Iovila di Martano di Donato Saracino (2010), interessante e sottile ricerca, nel tentativo riuscito di ricostruire un mondo culturale ormai scomparso, fortemente influenzato da culti e tradizioni religiose, e Per palazzi e antiche strade di Paolo Protopapa (2012), altrettanto interessante riuscita ricostruzione della memoria collettiva dei luoghi, mediante un itinerario storico-artistico, animato da storie e leggende raccontate in versi che ne conferiscono una piacevole originalità. Viene ora alla luce una nuova pubblicazione su Martano, scritta da Serena Orlando, corredata da splendide riproduzioni fotografiche che si susseguono in una suggestiva galleria di immagini del patrimonio storico e artistico della nostra città. Il volume porta all’attenzione del lettore anche novità e cambiamenti del tessuto urbano, che stimolano alcuni spunti di riflessione sulla nostra storia cittadina dell’ultimo quarto del secolo scorso. Quel periodo ha

Mr. Gallo’s speech

his book is part of a wide literature aimed at analyzing and enhancing the historic, artistic and architectural heritage of the town of Martano. I refer in particular to the two recently published books: La Iovila di Martano by Donato Saracino (2010), an interesting study that reconstructs the ancient rural world strongly influenced by religion, and Per palazzi e antiche strade (Through palaces and ancient roads) by Paolo Protopapa (2012), another interesting historical and artistic reconstruction of the places, written thanks to the people’s memories, into an original narration in verse of their tales and legends. Now we can see the birth of a new publication about Martano, written by Serena Orlando, and embellished with a wonderful sequence of pictures showing the historic and artistic heritage of our town. This book also highlights the urban changes which involved Martano and its history in the last quarter of the 20th century. That period saw the birth of a new general consciousness as well as a new ruling class aiming to make social and economic changes that have been realized thanks to a different cultural and po-

Χαιρετισμός του Γερουσιαστή κ. Cosimo Gallo

ο βιβλίο αυτό εμπεριέχεται σε μια ήδη πλούσια, υπάρχουσα βιβλιογραφία, η οποία εμπλουτίζεται, και η οποία έχει γραφεί για να ανaδείξει και να αξιοποιήσει την ιστορική, καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης του Μαρτάνου. Συγκεκριμένα, αναφέρομαι, στα δύο τελευταία βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει: το «Η Ιοβίλα του Μαρτάνου» (La Iovila di Martano) του Donato Saracino (2010), ενδιαφέρουσα και λεπτομερής μελέτη μιας επιτυχημένης προσπάθειας να αναπαρασταθεί μια πολιτισμική κοινωνία που πλέον έχει λησμονηθεί, επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από τις λατρείες και τις θρησκευτικές δοξασίες, και το «Για τα αρχοντικά και τις αρχαίες οδούς» (Per palazzi e antiche strade) του Paolo Protopapa (2012), εξίσου ενδιαφέρουσα και επιτυχής ανασυγκρότηση της συλλογικής μνήμης των χώρων και των τόπων, ενός ιστορικού και καλλιτεχνικού οδοιπορικού, που ζωντανεύει μέσα από έμμετρες ιστορίες και θρύλους, που προσδίδουν μια ευχάριστη γνησιότητα και απλότητα. Έρχεται τώρα στο φώς μια νέα δημοσίευση για το Μαρτάνο, γραμμένη από τη Serena Orlando, που εμπλουτίζεται από όμορφες φωτογραφικές αναπαραστάσεις, που αλληλοδιαδέχονται η μια την άλλη σε μια υπο-

Martano

segnato la nascita e la maturazione di una nuova coscienza collettiva e di una nuova classe dirigente, che ha avvertito per intero la necessità di individuare un progetto di forte cambiamento in campo socio-economico, nonché un nuovo e diverso approccio culturale e politico al fine di realizzarlo. È stato così che la nostra città ha recuperato la sua centralità sul territorio e ha cessato di essere unicamente un centro a prevalente economia rurale, con forte vocazione artigianale, per divenire un nuovo

litical approach. Our town has thus regained a key role within the neighbouring area and has become a focal point that offers several services, not only in the rural and craft fields. That period saw the beginning of my political career: a time characterized by strong differences between the parties and great ideals leaning towards the development of our town. I am proud to have taken part in the growth of our area along with friends and opponents, all acting in the interests of our town.

βλητική συλλογή εικόνων της ιστορικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς της πόλης μας. Το βιβλίο επικεντρώνει την προσοχή του αναγνώστη σε καινοτομίες και σε αλλαγές του αστικού ιστού, που διεγείρουν τη σκέψη αναφορικά με την ιστορία της πόλης μας κατά το τελευταίο τέταρτο του περασμένου αιώνα. Η περίοδος αυτή σηματοδότησε τη γέννηση και την ωρίμανση μιας νέας συλλογικής συνείδησης και μιας νέας άρχουσας τάξης, η οποία αισθάνθηκε την ανάγκη να καταστρώσει από την

polo di servizi e un punto di riferimento costante per l’intero territorio circostante. È in quel periodo che ho iniziato la mia attività di impegno politico: una stagione caratterizzata da forti contrapposizioni partitiche e grande tensione ideale con al centro lo sviluppo e la centralità della nostra città. Questo è anche il periodo che ho l’onore di aver vissuto come protagonista, insieme con altri amici e avversari che hanno sempre condiviso le ragioni della crescita del territorio e trovato una sintesi ed un impegno condiviso per raggiungere gli obiettivi, nell’interesse esclusivo della città. Proprio in quegli anni sono diventati realtà il Distretto scolastico, con la realizzazione dell’Istituto comprensivo (con i vari indirizzi professionale, commerciale, scientifico e classico), la nascita della Asl e la costruzione del Poliambulatorio (ora struttura di avanguardia della sanità pugliese) e il Centro per l’impiego. Sono risultati che hanno consentito di ottenere, nel periodo in cui ero Sindaco, il conferimento del titolo di Città da parte del Presidente della repubblica Francesco Cossiga. Sono anche gli anni in cui si è ridisegnato il futuro della Città, con un nuovo progetto urbanistico, frutto di un grande confronto tra tutte le forze politiche delle realtà socio-economiche presenti. È sempre in questo clima di forti motivazioni e di genuina competi-

Martano

Important goals were reached during the same period: the School District, with the creation of the Comprehensive School (including the Professional School, the Commercial School, the College of Science and the Grammar School), the ASL (Local Health Authority) together with the Health Care Centre which has become an avant-garde centre in Apulia, and the Job Centre. Thanks to these achievements Martano has obtained the title of ‘City’, given by the former President of the Republic Francesco Cossiga when I served as mayor of the town. Those years also reshaped the future of Martano through a new urban project realized with the support of all the different socio-economic forces on the political stage. Important cultural initiatives were born in the same period: Agorà (an Italian-Greek exhibition established by the mayor of the time Donato Saracino), and the Biennale di Scultura (Sculpture Biennale) set up by the undersigned. Those years clearly marked the society of Martano and roused the pride in our cultural identity. The Griko language, the oil mills, our habits and traditions, local dances and songs make a comeback and glow with a bright light thanks to the unremitting political commitment. As mayor, I focused firstly on our past, with the project of restructuring and enlarging the town cemetery (now almost done), in order to thank

αρχή ένα σχέδιο μιας μεγάλης αλλαγής στον κοινωνικο-οικονομικό τομέα, καθώς και μια νέα και διαφορετική πολιτιστική και πολιτική προσέγγιση προκειμένου να το επιτύχει. Έτσι, λοιπόν, η πόλη μας ανέκτησε τη σπουδαιότητά της στην περιοχή και έπαψε να είναι αποκλειστικά και μόνο ένα κέντρο, όπου επικρατεί η αγροτική οικονομία, αλλά ένα ισχυρό βιοτεχνικό κέντρο, το οποίο θα εξελιχτεί σ’ ένα νέο πόλο υπηρεσιών και θα γίνει σταθερό σημείο αναφοράς για ολόκληρη την επικράτεια που το περιβάλλει. Ακριβώς εκείνη την εποχή άρχισα την πολιτική μου καριέρα: μια εποχή που χαρακτηρίζεται από έντονες κομματικές αντιπαραθέσεις και μεγάλες ιδεολογικές εντάσεις με θέμα την ανάπτυξη και την ανάδειξη της σπουδαιότητας της κεντρικής θέσης της πόλης μας. Αυτή είναι επίσης και η χρονική περίοδος, που έχω την τιμή να την έχω ζήσει ως πρωταγωνιστής, μαζί με άλλους φίλους και αντιπάλους, που πάντα συμμερίστηκαν τους λόγους για την ανάπτυξη της περιοχής και πέτυχαν μια συμφωνία και μια κοινή δέσμευση για την επίτευξη των στόχων, προς το αποκλειστικό συμφέρον της πόλης. Στα ίδια ακριβώς χρόνια λειτούργησαν το Περιφερειακό Γραφείο Εκπαίδευσης και τα Ινστιτούτα 1οβάθμιας και 2οβάθμιας εκπαίδευσης σε κοινή Διεύθυνση και διαφορετικές κατευθύνσεις (επαγγελματική, εμπορική, επιστημονική και κλασική), συστάθηκε η Περιφερειακή Διεύθυνση Υγείας και κατασκευάστηκε το Κέντρο Υγείας

tività che sono nate nuove e importanti iniziative culturali: l’Agorà (mostra-mercato italo-greca, voluta dal sindaco dell’epoca, prof. Donato Saracino) e la Biennale di scultura (ideata e voluta dal sottoscritto). È un periodo che ha lasciato un segno tangibile nella società martanese e che ha avuto il merito di risvegliare sentimenti di orgoglio della nostra identità culturale. È anche lo spazio temporale che ha conferito all’impegno politico la sua ragion d’essere: il griko, i frantoi ipogei, le nostre tradizioni, i nostri costumi, i nostri canti e balli tornano d’incanto alla ribalta e risplendono di nuova luce. È stato così che, da Sindaco, ho rivolto prima un’attenzione particolare alla nostra storia passata, riportando a nuova monumentalità il cimitero comunale, con un nuovo progetto di risistemazione e di ampliamento (ormai quasi interamente realizzato), ad onore e gloria dei nostri antenati per il patrimonio che ci hanno lasciato in eredità. È stato così che, in questa euforica atmosfera intrisa di sano spirito costruttivo, ho altresì coltivato il sogno di impreziosire le piazzette e gli spazi pubblici con opere d’arte, con l’intendimento di realizzare un museo all’aperto, grazie alla fattiva collaborazione di artisti salentini ormai affermati a livello nazionale. È nata così la Biennale di scultura: un’idea e un progetto per dare nuovo lustro alla città, facendola divenire città d’arte.

and honor our ancestors for the great heritage they passed down. In the same lively atmosphere filled with positive and productive feelings, I also decided to embellish squares and public areas with works of art, thus realizing a sort of open-air museum with the help of local artists who are nationally renowned. The Biennale di Scultura is the tangible expression of this idea: a project aimed at bringing prestige to Martano by making it città d’arte (a city of art). Such an important project obviously needed the redevelopment of the interested places through the reintroduction of the basolato (paving with large stones called basoli) and an appropriate lighting of the historic buildings. So, a new urban fabric for a new image of the town. This prestigious creative project, realized to improve and enhance our town, has been represented in this book through the pictures (the so-called fontane) by Pignatelli, De Filippi, Marrocco, Gravier: these images lead to feelings and memories I’d like to share with our readers. Today, while admiring the redesigned and totally renovated ‘Assunta Square’, I rediscover the enthusiasm of those years and I feel happy to cooperate with the present mayor Massimo Coricciati and with the Administration for the relaunch of the project. Both the art heritage we have inherited and our own cultural identity deserve to be consistently valued.

(που αποτελεί την εμπροσθοφυλακή στον τομέα της υγείας στη Περιφέρεια της Απουλίας) και το Κέντρο Εργασίας. Οι επιτεύξεις αυτές μας επέτρεψαν να αποκτήσει ο Δήμος του Μαρτάνου, σε μια εποχή που ήμουν Δήμαρχος, τον τίτλο της Πόλης από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Francesco Cossiga. Αυτά ήταν επίσης τα χρόνια κατά τα οποία ξανασχεδιάστηκε το μέλλον της πόλης μας με ένα νέο πολεοδομικό σχέδιο, καρπός μιας μεγάλης αντιπαράθεσης μεταξύ όλων των πολιτικών δυνάμεων της κοινωνικο-οικονομικής πραγματικότητας. Και πάντα μέσα σε αυτό το κλίμα των υψηλών προκλήσεων και της γνήσιας ανταγωνιστικότητας ξεπήδησαν νέες, σημαντικές πολιτιστικές πρωτοβουλίες: η Αγορά (Ιταλο-ελληνική Έκθεση-Αγορά, που οργανώθηκε από τον τότε Δήμαρχο, κ. Donato Saracino) και η Μπιενάλε (Biennale) Γλυπτικής (που συνέλαβε και υλοποίησε ο υπογράφων). Είναι μια περίοδος που άφησε απτά σημάδια στην κοινωνία του Μαρτάνου και είχε την αξία της: να ξυπνήσει συναισθήματα υπερηφάνειας για την πολιτιστική μας ταυτότητα. Είναι, επίσης, η χρονική περίοδος που προσέδωσε στην πολιτική τον ουσιώδη λόγο της ύπαρξης της: Τα Γκραικάνικα (il Griko), τα ελαιοτριβεία, οι παραδόσεις μας, τα έθιμα μας, τα τραγούδια και οι χοροί μας ξαναεπιστρέφουν με τη γοητεία τους στο προσκήνιο για να ξαναλάμψουν μ’ ένα νέο φως. Γι ‘αυτό, ως Δήμαρχος, επέδειξα εξαρχής, ιδιαίτερη προσοχή στο παρελθόν της ιστορίας μας, προσδίδοντας

Martano

Ovviamente, un tale progetto doveva essere completato con la riqualificazione dei luoghi mediante il ritorno all’utilizzo delle pavimentazioni con basoli e con un adeguato progetto illuminotecnico degli edifici storici. Insomma, un nuovo arredo urbano per una nuova immagine della città. È questo un progetto che rappresenta un prestigioso percorso artistico realizzato per la valorizzazione della città, che le splendide foto delle opere di Pignatelli, De Filippi, Marrocco, Gravier presenti nel volume, le cosiddette fontane, fanno rivivere, stimolando emozioni e ricordi che ho sentito il bisogno di trasmettere ai lettori. È così che oggi, ammirando la nuova piazza Assunta, riprogettata e completamente rigenerata, ritrovo l’entusiasmo di quegli anni e la spinta ideale a collaborare con l’Amministrazione e il Sindaco, Massimo Coricciati, con l’entusiasmo di rilanciare quel progetto. Il patrimonio artistico che abbiamo ereditato e la nostra identità culturale meritano una continuità d’impegno per la loro massima valorizzazione. L’ormai prossima riqualificazione di via Trinchese e piazzetta Matteotti, inserite in una visione progettuale unitaria, che comprende anche largo Santa Sofia e via Catumerea, unitamente a via degli Uffici e via Marconi (il nostro ring, per chi conosce Vienna), è un progetto ambizioso che vale la pena di realizzare, per rendere la nostra

Martano

One of the next ambitious objectives is the re-qualification of via Trinchese and piazzetta Matteotti (square Matteotti), in addition to Largo Santa Sofia, via Catumerea, via degli Uffici and via Marconi (our ring, for those who know Vienna): another step in making Martano more and more appealing. You just need to immerse yourself in the reading of this book to catch the whole beauty of this town. The old town centre is great to wander around and get lost in the wonderful alleys full of engraved stone balconies and odd Baroque and Rococo portals with their facades. I heartily recommend a visit to the ‘Parco di Apigliano’ - a medieval Byzantine village uncovered by the excavations of the archaeologist Paul Arthur. Tourists can then reach the Monastery of Santa Maria della Consolazione (with the interesting art gallery and the rich library) where its secular olive trees and the profound silence of the Cistercians create an atmosphere of peace and tranquility. Sen. Cosimo Gallo

έναν νέο μνημειακό χαρακτήρα στο δημοτικό νεκροταφείο, υλοποιώντας ένα καινούριο σχέδιο αναδιοργάνωσης, αποκατάστασης και επέκτασης του (υλοποιημένο σχεδόν εξ ολοκλήρου), υπέρ της τιμής και της δόξας των προγόνων μας και της πολιτιστικής περιουσίας που μας κληροδότησαν. Σε αυτό το κλίμα ευφορίας, διαποτισμένο από υγιές εποικοδομητικό πνεύμα, προήγαγα την ιδέα της διακόσμησης και του εξωραϊσμού των πλατείων και των δημοσίων χώρων με έργα τέχνης, με σκοπό να δημιουργηθεί ένα υπαίθριο μουσείο, και αυτό επιτεύχθη χάρη στην αποτελεσματική συνεργασία με καλλιτέχνες από το Σαλέντο, που είχαν πλέον καθιερωθεί σε εθνικό επίπεδο. Έτσι γεννήθηκε η Μπιενάλε γλυπτικής: μια ιδέα και ένα σχέδιο για να προσδώσω μια νέα λάμψη στην πόλη μας, καθιστώντας την μια πόλη της τέχνης. Φυσικά, ένα τέτοιο έργο θα έπρεπε να ολοκληρωθεί με την ανάπλαση των χώρων και τη χρήση των ηφαιστειογενών κυβόλιθων (ειδικών πλακών) στις πλακοστρώσεις και με επαρκή φωτισμό των ιστορικών κτηρίων. Με λίγα λόγια, ένας νέος αστικός καλλωπισμός της νέας εικόνας της πόλης μας. Πρόκειται για ένα έργο που αντικατοπτρίζει μια αναγνωρισμένου κύρους καλλιτεχνική πορεία, που πραγματοποιήθηκε για την προβολή της πόλης μας, που με τις όμορφες εικόνες των έργων των Pignatelli, De Filippi, Marrocco, Gravier που παρουσιάζονται στο βιβλίο, τα γνωστά συντριβάνια (fontane), ξαναζωντανεύουν και διεγείρουν συ-

amata città sempre più apprezzata e interessante. Tornando a questa pubblicazione, non resta che perdersi nel meraviglioso centro storico, con le sue stradine, ricche di splendidi balconi, ammirando la stravaganza barocca dei portali e delle facciate che vi prospettano. Consiglio vivamente, infine, una visita al Parco di Apigliano (un villaggio bizantino e medievale venuto alla luce con gli scavi del valente archeologo Paul Arthur) e, a conclusione di questo suggestivo itinerario, una visita al Monastero cistercense di Santa Maria della Consolazione (con l’interessantissima pinacoteca e la ricchissima biblioteca), per vivere un momento magico di grande spiritualità, in un ambiente intriso di religioso silenzio. Sen. Cosimo Gallo

ναισθήματα και αναμνήσεις που αισθάνθηκα την ανάγκη να μεταδώσω στους αναγνώστες. Έτσι σήμερα, θαυμάζοντας την καινούρια Πλατεία Ασσούντα (Piazza Assunta), πλήρως επανασχεδιασμένη και ανακαινισμένη, ξαναβρίσκω τον ενθουσιασμό εκείνων των χρόνων και την όρεξη να συνεργαστώ με τη δημοτική αρχή και τον Δήμαρχο, Massimo Coricciati για την επανεκκίνηση και την αναβίωση εκείνου του έργου. Η καλλιτεχνική κληρονομιά, που έχουμε κληρονομήσει, και η πολιτιστική ταυτότητά μας αξίζουν του συνεχούς ενδιφέροντός μας για την επίτευξη, στο μέγιστο βαθμό, της αξιοποίησής τους. Η προσεχής ανάπλαση της οδού Trinchese και της μικρής πλατείας Matteotti, περιλαμβάνονται σε έναν ενιαίο, συνολικό σχεδιασμό, που περικλείει επίσης τη μικρή πλατεία Santa Sofia (Αγία Σοφία), την οδό Catumerea, που μαζί με την οδούς Uffici και Marconi (το δικό μας δακτύλιο, για όσους γνωρίζουν τη Βιέννη), είναι ένα φιλόδοξο έργο, που αξίζει να το υλοποιήσουμε, ώστε να

κάνουμε την αγαπημένη πόλη μας να εκτιμάται όλο και περισσότερο και να προσελκύει το ενδιαφέρον. Επιστρέφοντας στην εν λόγω έκδοση, δεν απομένει παρά να αφεθείτε στην υπέροχη παλιά πόλη με τα στενά δρομάκια της, γεμάτη με όμορφα μπαλκόνια, για να θαυμάσετε την υπερβολή του στιλ μπαρόκ στις κεντρικές πύλες (εισόδους) και στις προσόψεις των σπιτιών, που εμφανίζονται μπροστά σας. Συστήνω ιδιαίτερα, μια επίσκεψη στο πάρκο του Apigliano (ένα βυζαντινό και μεσαιωνικό χωριό που ήρθε στο φως από τις ανασκαφές του ταλαντούχου αρχαιολόγου Paul Arthur) και, στο τέλος αυτής της συναρπαστικής διαδρομής, μια επίσκεψη στο μοναστήρι της Παναγίας της Παρηγορήτισσας του θρησκευτικού τάγματος των Cistercensi (με την ενδιαφέρουσα πινακοθήκη και την πλούσια βιβλιοθήκη), για να ζήσετε μια μαγική στιγμή μεγάλης πνευματικότητας, σε ένα περιβάλλον διαποτισμένο από πλούσια θρησκευτική σιωπή. Ο Γερουσιαστής Cosimo Gallo

Martano

Villa comunale The town’s park Δημοτικό Πάρκο

Saluto dell’Ambasciatore Miltiadis Hiskakis

o visitato Martano per la prima volta nel 1993, quando ero Console Generale della Grecia a Napoli. In quella occasione ho conosciuto il Presidente del Consiglio Scolastico Distrettuale, Luigi Orlando, e la sua famiglia: sua moglie Maria Assunta e la sua piccola figlia Serena. Da allora, sono seguite numerose mie visite nella regione. Chi avrebbe detto allora che dopo venti anni sarebbe giunto il momento di presentare il libro della piccola Serena su Martano, che testimonia la sua grande attenzione per la cultura del luogo di origine, ereditata dai suoi genitori. Con suo padre abbiamo avviato l’insegnamento della lingua Neogreca all’interno di un programma che abbiamo denominato “metodo comparativo per l’insegnamento della lingua neogreca e dell’idioma griko”. Contemporaneamente sono arrivati i primi insegnanti dalla Grecia. Se questa ardita iniziativa ha avuto successo (ad un certo punto gli alunni che frequentavano i corsi di lingua neogreca erano ben 1.500), gran parte del merito va attribuita al dott. Luigi Orlando che, grazie al

Ambassador greeting’s Miltiadis Hiskakis

y first visit to Martano goes back to 1993, when I was Consul General of Greece in Naples. In that occasion I knew the President of the District School Board, Luigi Orlando, and his family: his wife Maria Assunta and their little daughter Serena. Since then, I have visited the region several times. Who would have thought that twenty years later I could present the work of that little girl Serena from Martano. The book shows her great attention to the culture she belongs to, an attitude inherited from her own parents. Luigi Orlando and me started the teaching of the neo-Greek language within the programme called ‘comparative method for the teaching of the neo-Greek language and the Griko idiom’. In the meanwhile, the first teachers from Greece arrived. This courageous initiative has been so successful mainly thanks to Luigi Orlando - there was a period when the students of the neo-Greek language reached 1,500. His position in public administration, together with his skillful work, kindness, personality and culture, allowed him to overcome the bureaucracy and organization obstacles inside each innovative project

Χαιρετισμός του πρέσβη Μιλτιὰδη Χισκάκη

ια πρώτη φορά επισκέφθηκα το Μartano το 1993 όταν ήμουν Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στη Νάπολη. Μεταξύ αυτών που γνώρισα ήταν και ο Πρόεδρος της Σχολικής Επιτροπής του τοπικού διαμερίσματος Luigi Orlando και η οικογένειά του, την σύζυγό του Maria Assunta και την μικρή του κόρη Serena. Από τότε ακολούθησαν πολλές επισκέψεις μου στην περιοχή. Ποιος θα το έλεγε όμως ότι μετά από 20 χρόνια θα έφθανε η στιγμή που θα προλόγιζα το βιβλίο της μικρής Serena για το Martano, που δείχνει το μεγάλο ενδιαφέρον της για τον πολιτισμό του τόπου καταγωγής της που κληρονόμησε από τους γονείς της. Με τον πατέρα της ξεκινήσαμε τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας, που την εντάξαμε σε ένα πρόγραμμα που ονομάσαμε «συγκριτική μέθοδος διδασκαλίας της νεοελληνικής και του ιδιώματος», οπότε και έφθασαν οι πρώτοι δάσκαλοι από την Ελλάδα. Εάν αυτή η τολμηρή και ίσως ριψοκίνδυνη πρωτοβουλία είχε θετικό αποτέλεσμα (σε κάποια στιγμή οι μαθητές που παρακολουθούσαν μαθήματα νεοελληνικής έφθασαν τον αριθμό των 1500) ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας θα πρέπει να αποδοθεί στον Dr. Luigi

ruolo che occupava nell’Istruzione Pubblica, con un sapiente lavoro, la sua gentilezza, la sua personalità e la sua cultura, riuscì a superare i numerosi ostacoli di ordine burocratico e organizzativo, che ogni innovazione comporta, ed ad assicurare al progetto di ridare dignità e lustro all’antica lingua grika un risultato ben superiore ad ogni attesa. Inoltre, insieme al caro amico Luigi Orlando, abbiamo proposto con successo l’idea dell’unione dei comuni ellenofoni con l’obiettivo di promuovere e sostenere le iniziative culturali per la salvaguardia e la diffusione della lingua e della cultura della Grecìa Salentina. La realizzazione di questo progetto era difficile perché i sindaci appartenevano a coalizioni politiche differenti. Ciò nonostante, è stato attuato, prima come associazione, dopo come consorzio ed alla fine come unione. In particolare, nell’ottobre 2010, ho avuto la gioia e l’onore di inaugurare nel Palazzo Ducale di Martano i nuovi uffici dell’Unione dei Comuni Ellenofoni della Regione Puglia da lui diretti, per cui ho incontrato, dopo anni, Serena. Sono veramente contento che la piccola Serena, ormai signorina, realizzi un altro progetto che avevamo elaborato con suo padre allora, nei primi anni: raccontare la storia di ogni paese della Grecìa Salentina e descriverne la sua vita quotidiana e lo sviluppo che aveva raggiunto con il passare degli anni

Martano

and has given a renewed dignity to the old Griko language. Another great success we have achieved is the union of Griko-speaking municipalities, in order to promote and support the cultural initiatives aimed to preserve and spread both the culture and the language of the Grecia Salentina. The aforementioned union has been realized despite the mayors’ different political parties and views. In October 2010 I was particularly glad and honored to inaugurate the new offices of the union of Griko-speaking municipalities inside the Palazzo Ducale in Martano. In that occasion I met Serena after a long time. I am now really pleased to see Serena realizing another project which her father and I had thought about, since the first years of our collaboration: that is the story of the origin of each village in the Grecia Salentina, together with the description of the daily life and the progresses made over time. Serena deals with her town Martano, by giving us an image of both its own past and present. I wish this initiative will be followed by the other nearby villages of the Grecia Salentina, because it is what this area needs. This work will help people to better know the Grecia Salentina. My warmest congratulations and good luck for your effort! Miltiadis Hiskakis Ambassador to Greece

Sede dell’Unione dei comuni della Grecia Salentina Office welcoming the Unione dei Comuni della Grecia Salentina administration body Έδρα της Ένωσης των Δήμων της Ελλάδας του Σαλέντο

senza dimenticare la sua origine. Serena si occupa della sua città, Martano, e ci dà una immagine del passato e del presente. Mi auguro che questa iniziativa trovi altri imitatori nei paesi vicini della Grecìa Salentina, perché è ciò che manca nell’area. Questa opera favorirà la conoscenza della Grecìa del Salento. Calorose congratulazioni e buona fortuna per il tuo impegno! Miltiadis Hiskakis Ambasciatore di Grecia

Martano

Orlando, χάρη και στη θέση που είχε τότε στη Δημόσια Εκπαίδευση. Μαζί με το πρόσφορο έργο του, την ευγένειά του, την προσωπικότητά του και τις γνώσεις του, ήταν σε θέση να βοηθήσει ώστε να ξεπεραστούν τα γραφειοκρατικά και οργανωτικά εμπόδια που παρουσιάζει κάθε καινοτομία, εξασφαλίζοντας την επιτυχία με το πρόγραμμα αυτό για την αποκατάσταση του κύρους της γλώσσας του Γκρίκο. Ακόμη μαζί με τον αγαπητό φίλο Luigi Orlando προωθήσαμε με επιτυχία μία σκέψη για ενοποίηση των ελληνοφώνων Δήμων, με στόχο την προβολή και υποστήριξη πολιτισμικών πρωτοβουλιών για τη διάσωση και διάδοση της γλώσσας και του πολιτισμού της Σαλεντικής Ελλάδας. Η υλοποίηση της ιδέας ήταν δύσκολη, γιατί όλοι οι δήμαρχοι δεν ανήκαν στον ίδιο πολιτικό χώρο. Παρόλα αυτά η ιδέα υλοποιήθηκε πρώτα ως Σύλλογος μετά ως Συνεταιρισμός και τέλος ως Ένωση. Μάλιστα τον Οκτώβριο του 2010 είχα τη χαρά και την τιμή να εγκαινιάσω τα νέα υπό την Δ/νση του Γραφεία

στο Δουκικό Παλάτι του Μartano, της Ένωσης των Ελληνοφώνων Δήμων της Περιφέρειας της Απουλίας, οπότε και συνάντησα μετά από χρόνια την Serena. Χαίρομαι ιδιαίτερα που η μικρή Serena, κοπέλα πια, πραγματοποιεί μια άλλη πρόταση και σκέψη που είχαμε κάνει με τον πατέρα της τότε, τα πρώτα χρόνια. Τη συγγραφή της ιστορίας του κάθε χωριού της Σαλεντινής Ελλάδας με τις ιδιαιτερότητες της καθημερινής ζωής και την ανάπτυξη που είχαν με το πέρασμα των ετών χωρίς όμως να ξεχνούν την καταγωγή τους. Η Serena ασχολείται με τη πόλη της, το Martano και μας δίνει μια εικόνα του χθες και του σήμερα. Εύχομαι η προσπάθεια αυτή να βρει και άλλους μιμητές στα γειτονικά χωρία της Σαλεντινής Ελλάδας, γιατί είναι κάτι που πραγματικά λείπει από την περιοχή. Η προσπάθεια αυτή θα βοηθήσει στο να γνωρίσει ο κόσμος καλύτερα την Σαλεντινή Ελλάδα.. Θερμά συγχαρητήρια και Καλή Επιτυχία στην προσπάθεια σου. Μιλτιὰδηϛ Χισκάκηϛ Πρέσβηϛ τηϛ Ελλάδαϛ

Cultura, tradizioni, eventi

Culture, traditions, events

Πολιτισμός, παραδόσεις, εκδήλώσεις

La Madonna dell’Assunta

The feast of Madonna dell’Assunta

Η Γιορτη της Αναλυψεως

solenni festeggiamenti di Maria SS. Assunta in Cielo, veneratissima protettrice dei martanesi, si tengono ogni anno il 15 Agosto. La festa dell’Assunta è da secoli la ricorrenza religiosa che gli abitanti della bella città ellenofona vivono con maggiore partecipazione. Una conosciutissima poesia in lingua grika (Epài ce stèamo plònnonta/sto mero tu pornù….. Stavamo dormendo/verso l’alba…..) ricorda la miracolosa protezione concessa dalla Madonna dell’Assunta a tutti i martanesi durante il devastante uragano del 1686. Nei difficili decenni del secondo dopoguerra caratterizzati dal fenomeno dell’emigrazione, in particolare verso la Svizzera e il Belgio, è stata l’occasione che gli emigranti coglievano per ritornare nelle loro case e ritrovare famigliari ed amici, portando in dono cioccolate, sigarette ed altri piccoli pensieri. I festeggiamenti civili comprendono tutta la scenografia tipica delle più belle feste patronali salentine: la fiabesca illuminazione della piazza e delle vie adiacenti, realizzata da

he religious feast of Madonna dell’Assunta (Our Lady of Assumption), the patron saint of Martano’s inhabitants, takes place every year on August 15. The participation to this important celebration of the Assumption has been high for centuries. A well-known poetry in Griko (Epài ce stèamo plònnonta/sto mero tu pornù… We were sleeping/ at dawn…) reminds us of the miracle by Our Lady of the Assumption which saved the town of Martano and its inhabitants from the devastating hurricane of 1686 In the difficult decades after World War II, when migration towards Switzerland and Belgium was happening, this feast represented the only occasion for migrants to come back their homes and families, offering them chocolates, cigarettes and other small presents. The civil celebration unfolds in the typical atmosphere of the most beautiful religious feasts in Salento. The best of town’s light decorations are displayed in the main squares and streets, thanks to the work of lo-

ι επίσημοι πανηγυρισμοί της Παναχράντου Θεοτόκου Μαρίας. Αναληφθείσα στους ουρανούς, σεβαστή και προστάτιδα των κατοίκων του Μαρτάνο, τελούνται κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου. Η εορτή της Αναλήψεως είναι από αιώνες ο θρησκευτικός εορτασμός που οι κάτοικοι της όμορφης ελληνόφωνης πόλης ζουν με την μεγαλύτερη συμμετοχή. ‘Ένα πασίγνωστο ποίημα στη γκρίκα γλώσσα (Epài ce stèamo plònnonta/sto mero tu pornù….. βρισκόμαστε κοιμισμένοι …….. στις πρωινές ώρες της νύκτας….) ενθυμίζει την θαυματουργεί παρέμβαση της Παναγίας της Αναλήψεως σε όλους τους κατοίκους από τον καταστροφικό τυφώνα του 1686. Στις δύσκολες δεκαετίες μετά τον δεύτερο πόλεμο που χαρακτήριζε το φαινόμενο της μετανάστευσης, ιδιαίτερα προς την Ελβετία και το Βέλγιο, ήταν η ευκαιρία για τους μετανάστες να επιστρέφουν στα σπίτια τους και να ξαναβρίσκουν συγγενείς και φίλους, φέρνοντας ως δώρο σοκολάτες, τσιγάρα και διάφορα άλλα δωράκια.

141

Martano

espertissime ditte di paratori salentini; l’esibizione dei complessi bandistici più in voga e, a conclusione della lunga serata di festa, gli spettacoli pirotecnici.

cal craftsmen and people can enjoy the live music of a local orchestra. Last but not least, a spectacular fireworks show is offered at the end of this long night.

Οι λαϊκοί πανηγυρισμοί συμπεριλαμβάνουν όληϛ τη χαρακτηριστική σκηνοθεσία των πιο ωραίων εορτώνs των πολιούχων του Σαλέντου. Ο παραμυθένιος φωτισμός της πλατείας και των παραπλήσιων δρόμων, φτιαγμένος από έμπειρους ντόπιους τεχνίτες, η παράσταση των πιο αγαπητών μουσικών συγκροτημάτων και με το κλείσιμο της ατέλειωτης νύκτας, το θέαμα των πυροτεχνημάτων

142

Martano

Festa Madonna dell’Assunta Feast of Madonna dell’Assunta Γιορτὴ της κοιμὴσεως τὴς Θεοτὸκου

143

Martano

La fiera della Candelora

The fair on Candlemas Day

La grande ed antichissima fiera della Candelora, che attirava mercanti e contadini da tutti i comuni del circondario per acquistare e vendere prodotti della terra e per la coltivazione dei campi, animali e svariate altre mercanzie, si svolgeva il 2 febbraio intorno alla Cappella della Candelora, attestata in una visita del vicario del Metropolita di Otranto nel 1522, che era situata sulla via vecchia per Lecce, fuori dall’abitato. La fiera, probabile erede di antichi riti preliminari o di passaggio, portava con sé la speranza della imminente fine dell’inverno e di una nuova stagione di prosperità, come testimoniano questi vecchi proverbi:

On February the 2nd a great ancient fair used to take place on Candlemas Day around the so-called Candlemas Chapel, discovered in 1522 after a visit by the vicar of Otranto archbishop. This chapel was located on the ancient road to Lecce, outside the built-up area. The fair was an important occasion for merchants and farmers, who came in large numbers to Martano from all the nearby villages to buy and sell their crops, animals and a variety of other products. In pre-Christian times, this ancient festival of Candlemas marked the imminent end of the winter and the hope of a new season of prosperity, as these old proverbs tell us.

“De Santa Candilora o nivica o chiova, ma o ca nivica o ca chiova

144

Martano

Η γιορτή της Υπαπαντής Η μεγάλη και πολύ παλιά γιορτή της Υπαπαντής, η οποία προσέλκυε τους εμπόρους και τους αγρότες από όλους τους δήμους της περιοχής για να αγοράσουν και να πουλήσουν αγροτικά προϊόντα και ζώα για την καλλιέργεια των αγρών, καθώς και μια ποικιλία άλλων εμπορευμάτων, γινόταν στις 2 Φεβρουαρίου γύρω από το εκκλησάκι της Υπαπαντής. Αυτό πιστοποιείται από μια επίσκεψη του Εφημέριου του Μητροπολίτη του Οτράντο το 1522 στο παρεκκλήσι της Υπαπαντής, το οποίο βρισκόταν στον παλιό δρόμο προς Λέτσε εκτός της κατοικημένης περιοχής του Μαρτάνο. Η γιορτή, που πιθανότατα κληρονόμησε από το παρελθόν αρχαίες τελετουργίες ή διαβατήριες τελετές, έφερε μαζί της την ελπίδα του επικείμενου

de l’invernu simu fora!” “A Santa Candelora o nevica o piove ma o che nevichi o che piova dall’inverno siamo fuori!” “De Santa Candilora ogni aceddu vene all’ovu!” “A Santa Candelora ogni uccello viene all’uovo!” Oggi, la fiera, frequentatissima, si svolge nel primo fine settimana di febbraio nel Largo Primo Maggio e nelle vie adiacenti ed è un’ottima occasione per acquistare e vendere, o anche solo per ammirare il bestiame e in particolare gli splendidi cavalli che arrivano principalmente dalla Puglia, dalla Campania e dalla Basilicata; mezzi e attrezzature per l’agricoltura o per degustare prodotti di antica tradizione provenienti dalla nostra regione e da tutto il Sud Ita-

“De Santa Candilora o nivica o chiova, ma o ca nivica o ca chiova de l’invernu simu fora!” ‘On Candlemes Day it snows or rains, but it doesn’t matter, the winter is soon far from us’ “De Santa Candilora ogni aceddu vene all’ovu!” ‘On Candlemes Day all the birds come back to their nests’ Today, this long-awaited fair takes place on the first weekend of February in Largo Primo Maggio. The streets of the town centre turn into a cattle market where it is possible to buy and sell horses coming mainly from the regions of Apulia, Campania and Basilicata, along with special types of farming tools and vehicles. Here, the visitors cannot miss the delicious products of the regional cook-

τέλους του Χειμώνα και την αρχή μιας νέας εποχής ευημερίας, όπως αποδεικνύεται από αυτές τις παλιές παροιμίες: « Ντε Σάντα Καντελόρα ο νίβικα ό κιόβα, μα ό κά νίβικα ό κά κιόβα ντε λ’ ινβέρνο σίμου φόρα! » «Της Αγίας Υπαπαντής ή χιονίζει ή βρέχει, μα κι αν χιονίζει ή κι αν βρέχει ο Χειμώνας δε μας πιάνει!» «Ντε Σάντα Καντελόρα όνι ατσέντου βένε άλλ’ όβου!» «Της Αγίας Υπαπαντής κάθε πουλί πάει στ’ αβγό του!» Σήμερα, η γιορτή, η οποία γνωρίζει πολλούς επισκέπτες, γίνεται το πρώτο Σαββατοκύριακο του Φεβρουαρίου. Λαμβάνει χώρα στην πλατεία Πρώτη του Μάη και στις παρακείμενες οδούς και είναι μια μεγάλη ευκαιρία για αγορές και για πωλήσεις οχημάτων και εξο-

145

Martano

lia, quali le castagne secche, l’aringa affumicata, dolci, formaggi e salumi. Per i ragazzi è l’occasione per sfoggiare maschere ed abiti carnevaleschi e per abbandonarsi a vecchi e nuovi scherzi.

146

Martano

ing tradition as well as other dishes from the South of Italy, such as dried chestnuts, smoked herring, pastries and a large selection of cheeses and cold cuts. The fair is also a special occasion for the children who have fun by dressing up themselves in carnival clothes and making old and new jokes.

πλισμού για τη γεωργία, ή απλά για να θαυμάσει ο κόσμος τα όμορφα άλογα και τα βοοειδή, που προέρχονται κυρίως από τις περιοχές της Απουλίας, της Μπασιλικάτας και της Καμπάνιας, ή να δοκιμάσει τα πατροπαράδοτα προϊόντα της περιοχής μας και του ιταλικού νότου, όπως ξερά κάστανα, καπνιστή ρέγγα, γλυκά, τυριά και αλλαντικά. Για τα παιδιά είναι μια ευκαιρία για να επιδείξουν τα αποκριάτικα ρούχα τους και τις καρναβαλίστικες μάσκες και να επιδοθούν σε παλιά και νέα «αστεία καμώματα».

Cortili Aperti: Martano svela il suo volto segreto

Cortili Aperti: Martano reveals its hidden face

Martano, terra di barocco e di grandi maestri costruttori, ha per decenni tenuto nascoste le sue corti ed i suoi cortili, chiuse dietro maestosi portoni. Da pochi anni, però, la città ha sentito l’esigenza di valorizzare le sue bellezze architettoniche, aprendo i palazzi e le chiese ai visitatori. Nasce così Cortili Aperti, sincero tributo al fascino del borgo martanese, del centro e delle vie storiche. L’invito che la città rivolge è quello di ripercorrere le sue vie con la voglia di riscoprire itinerari rinomati per la loro sobria eleganza: la via principale, via Marconi, e le vie attigue, quelle del borgo, per ammirare i palazzi signorili, le chiese, le dimore storiche e l’architettura rurale che si addensano nelle strade e nelle piazze di Martano ed incantano per la loro originalità ed il gusto raffinato che comunicano. Cortili Aperti, anno dopo anno, diventa sempre più momento di riscoperta ed attrattiva, rivelando l’anima nascosta ed intima e l’identità mai svanita nei secoli di Martano. Chi guarda, vedrà lo sfarzo dei Palazzi barocchi, la semplicità delle corti, tipico esempio di architettura rurale, l’austerità degli edifici ottocenteschi, la mescolanza di stili e tradizioni diverse, il sovrapporsi di culture subentrate ad altre.

Martano, the land of the Baroque style and home to many great masters, has kept hidden its courtyards behind magnificent portals, for decades. Just a few years ago, the town has begun to enhance its architectural beauty by opening its palaces and churches to visitors. As a result, the Cortili Aperti (Open Courtyards) Day is born, a sincere tribute to the charming historical centre of Martano. During this occasion, the Municipality of Martano invites visitors to have a walk in the old town centre with the purpose to enjoy its narrow streets and to be surprised with the beauty of its settings such as the central via Marconi and the other smaller streets, which hide noble palaces, churches, rural architecture’s examples. Every corner can delight visitors with plenty of simple and original architectural elements. Over the years, the Cortili Aperti Day is becoming an important moment of discovery and attraction, aiming at revealing the hidden strong identity of Martano. Visitors’ attention is catched by different interesting details: the luxury of Baroque palaces; the simplicity of courtyards, a typical example of rural architecture; the austerity of the 19th century buildings; the mix of

Οι Ανοιχτές Αυλές: Το Μαρτάνο αποκαλύπτει το μυστικό του πρόσωπο Το Μαρτάνο, η γη του μπαρόκ και των μεγάλων μαστόρων του, έχει κρατήσει κρυμμένες για δεκαετίες, τις μεγάλες και μικρές αυλές του, κλειστές πίσω από τις μεγαλοπρεπείς πύλες των μαγευτικών αρχοντικών του. Τα τελευταία χρόνια όμως, η πόλη έχει αισθανθεί την ανάγκη να αξιοποιήσει την αρχιτεκτονική της κληρονομιά, ανοίγοντας τα αρχοντικά και τις εκκλησίες της στους επισκέπτες. Έτσι γεννήθηκαν οι Ανοιχτές Αυλές (Cortili Aperti), μια πρωτοβουλία που αποτελεί ειλικρινή φόρο τιμής στη γοητεία του παλαιού μεσαιωνικού Μαρτάνου, του κέντρου του και των ιστορικών του δρόμων. Η πρόσκληση που η πόλη απευθύνει είναι να διασχίσουμε τους γοητευτικούς της δρόμους με την επιθυμία να ανακαλύψουμε γνωστές διαδρομές, που φημίζονται για τη διακριτική κομψότητα τους: τον κεντρικό δρόμο, τη βία Μαρκόνι (Via Marconi), και τις παρακείμενες οδούς, αυτές του μεσαιωνικού χωριού, για να δούμε τα ξακουστά αρχοντικά της, τις εκκλησίες της, τις ιστορικές της κατοικίες, την αρχιτεκτονική των επαρχιώτικων σπιτιών της. Όλα αυτά συγκεντρώνονται στους δρόμους και στις πλατείες του Μαρτάνο και μαγεύουν και για την πρωτοτυπία τους και για το εκλεπτυσμένο γούστο που εκπέμπουν. Η πρωτοβουλία Ανοιχτές Αυλές,

147

Martano

Il Salento, da sempre terra di conquiste, gode della ricchezza culturale ed architettonica dei popoli conquistatori e proprio tale ricchezza Martano offre a quanti vogliano ammirarla e studiarla.

styles, traditions and cultures. As a land of conquest, the Salento region enjoys the cultural and architectural variety of its conquerors. This variety can only be translated as a great richness, which Martano shows only to those capable to love and admire it.

148

Martano

χρόνο με το χρόνο, γίνεται όλο και περισσότερο χρονική στιγμή επανανακάλυψης και έλξης, και αποκαλύπτει την ενδόμυχη, κρυμμένη ψυχή και την ταυτότητά του Μαρτάνο που ποτέ δεν τις εγκατάλειψε ανά τους αιώνες. Ο επισκέπτης θα θαυμάσει το μεγαλείο του μπαρόκ στα αρχοντικά, την απλότητα των αυλών, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αρχιτεκτονικής της υπαίθρου, τη λιτότητα των κτιρίων του δεκάτου ενάτου αιώνα, το συνδυασμό των στυλ και των διαφορετικών παραδόσεων, την επιρροή των διαδοχικών πολιτισμών που επικαλύπτει ο ένας τον άλλον. Το Σαλέντο, από γεννήσεως κόσμου γη των συνεχών κατακτήσεων, απολαμβάνει τον πολιτιστικό και αρχιτεκτονικό πλούτο των πολλών κατακτητών του, ακριβώς τον ίδιο πλούτο προσφέρει το Μαρτάνο σε όσους θέλουν να το θαυμάσουν και να το μελετήσουν.

Masseria Castrignano Caption in English Λεζάντα στα αγγλικά

149

Martano

Masseria don Agostino Caption in English Λεζάντα στα αγγλικά

150

Martano

151

Martano

La Notte della Taranta Il festival Notte della Taranta caratterizza la parte centrale dell’agosto salentino, dalla seconda alla quarta settimana, rinnovando la magia di antichi ritmi terapeutici, trasformatisi nel corso dei secoli nella colonna sonora della scoppiettante estate grika. Tamburelli, fisarmoniche ed ottoni, interpretano alla perfezione, nelle abili mani di virtuosi musicisti, provenienti da culture musicali ap-

La Notte della Taranta (the Night of Tarantula) The music festival La Notte della Taranta takes place in Salento from the second to the fourth week of August. This long-awaiting event renews the magic of ancient therapeutic rhythms, which are today the soundtrack of the exciting summertime in this region.

Η Νύκτα της Αράχνης Το φεστιβάλ «Νύκτα της Αράχνης» χαρακτηρίζει το κύριο μέρος του Σαλεντινού Αυγούστου, απου από την δεύτερη έως την τέταρτη εβδομάδα, ξαναζωντανεύει η μαγεία των αρχαίων θεραπευτικών ρυθμών, που μετετράπησαν με το πέρασμα των αιώνων στη ζωντανή μουσική του φανταχτερού καλοκαιριού των γκρίκων.

152

Martano

Masseria “Le Saittule” Caption in English Λεζάντα στα αγγλικά

153

Martano

154

Martano

parentemente lontanissime, il ritmo ossessivo della pizzica tarantata e le conferiscono una valenza catartica e liberatoria di valore universale. Maestri concertatori del calibro di Stewart Copeland, Ambrogio Sparagna, Ludovico Einaudi e Goran Bregovic hanno contribuito a diffondere le tipiche sonorità griko-salentine in ogni angolo del pianeta, facendo della Notte della Taranta il più grande festival europeo di musica popolare. Martano ospita l’ultima attesissima tappa del festival, prima del concertone finale di Melpignano.

The obsessive rhythm of pizzica folk music is built around the insistent pounding of the tamburello frame drum together with the harmony of accordions and brass instruments, played by virtuoso musicians coming from different musical cultures. The obsessive rhythm of this music gives to it an universal cathartic value. Great masters like Stewart Copeland, Ambrose Sparagna, Ludovico Einaudi and Goran Bregovic have contributed to spread the typical Griko-language sounds all over the world, making La Notte della Taranta one of the biggest folk music Festival in Europe. Martano hosts the last stage of this amazing summer festival, before the big final concert in Melpignano.

Ντέφια, φυσαρμόνικες και πνευστά, ερμηνεύουν επακριβώς, με επιδέξια χέρια δεξιοτέχνων μουσικών προερχόμενων από μουσικές κουλτούρες φαινομενικά διαφορετικών, τον έμμονο ρυθμό του τσιμπήματος της αράχνης προσδίδοντάς του μια καθαρκτική και απελευθερωτική αξία παγκόσμιας αναγνώρισης. Μαέστροι κοντσέρτου πεγαλυς ολκής όπως οι Stewart Copeland, Ambrogio Sparagna, Ludovico Einaudi και Goran Bregovic, συνέβαλαν στο να διαδοθούν οι γκρίκο – σαλεντινές χαρακτηριστικές νότες σε κάθε γωνιά του πλανήτη, κάνοντας τη «Νύκτα της Αράχνης» το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό φεστιβάλ λαϊκής μουσικής. Το Μαρτάνο φιλοξενεί την τελευταία ημέρα το φεστιβάλ, πριν από το τελικό μεγάλο κοντσέρτο του Melpignano

155

Martano

Sagra della Volìa Cazzata La Sagra della volìa cazzata (dell’oliva schiacciata) è la manifestazione gastronomica più attesa dell’autunno salentino. Nata nel 1986 come festa sociale, all’interno del frantoio oleario della Cooperativa Agricola “Nuova Generazione” e concepita come sagra nel centro storico di Martano a partire dal 1989, con l’intento di valorizzare la ricca produzione olivicola ed olearia del territorio, ha conquistato sempre nuovi estimatori, fino ad obbligare gli organizzatori a spostarla in Largo Primo Maggio, uno spiazzo sufficientemente grande per ospitare le decine di migliaia di buongustai che la visitano ogni anno. Il punto di forza più evidente della sagra è nella eccellente offerta culinaria: non solo olive schiacciate preparate secondo un’antichissima ricetta contadina (le olive vengono strappate dagli alberi ancora verdi, pochi giorni prima che assumano la striatura rosso-nerastra dell’avvio della maturazione, schiacciate a mano, addolcite in acqua corrente per quindici giorni ed in fine condite con sale prima di essere offerte gratuitamente ai visitatori), ma anche tanti gustosissimi piatti della tradizione grika, dalle cicoreddhe con i legumi alle pìttule, dai pezzetti di cavallo alla conserva di pomodoro al lesso di maiale, preparati rigorosamente secondo antiche ricette locali.

Masseria Chiriatti Caption in English Λεζάντα στα αγγλικά

156

Martano

Sagra della Volìa Cazzata Festival

Η Γιορτή της Βολία κατσάτα (σπαστής ελιάς)

The Festival Sagra della volìa cazzata (crushed olive) is considered the most important autumn event in Salento from a commercial, economic and touristic point of view. It was born in 1986 as a social festival held in the oil mill of the agricultural cooperative ‘New Generation’, but in 1989 it became a real sagra hosted in the old centre of Martano. As the number of lovers has increased over the years, the event has been moved to Largo Primo Maggio, a big square that can welcome the thousands of visitors who appreciate its typical products every year. The strength of the festival is represented by its several excellent dishes: not only the crushed olives prepared following a very old recipe - the olives are picked from the tree when they have not reached the right stage of ripeness yet, then hand crushed, stored in water for fifteen days and finally seasoned with salt before being served to visitors for free, but also a lot of different Griko dishes like the cicoreddhe (wild chicory) with legumes and the pittule (small balls of fried dough), the pezzetti di cavallo (pieces of horsemeat), the tomato sauce and the boiled pork meat, all cooked according to ancient recipes. The organization plays a key role in the success of this festival, and it is

Η γιορτή της βολία κατσάτα (σπαστής ελιάς) είναι εκείνη η γαστρονομική εκδήλωση την οποία προσδοκά με πολλή χαρά πολύς κόσμος, κατά το φθινόπωρο, στο Σαλέντο . Η γιορτή ξεκίνησε το 1986 ως μια συνεταιριστική εκδήλωση, στο ελαιουργείο του Αγροτικού Συνεταιρισμού «Νέα Γενιά» και καθιερώθηκε από το 1989 ως μια λαϊκή γιορτή στο ιστορικό κέντρο του Μαρτάνο, με στόχο την αξιοποίηση της πλούσιας παραγωγής ελιάς και ελαιολάδου στην περιοχή. Με τα χρόνια κέρδισε όλο και περισσότερους νέους θαυμαστές, με αποτέλεσμα να υποχρεώσει τους διοργανωτές να τη μεταφέρουν στη πλατεία Primo Maggio, ένας ανοιχτός χώρος, αρκετά μεγάλος για να φιλοξενήσει τις δεκάδες χιλιάδες των καλοφαγάδων που την επισκέπτονται κάθε χρόνο. Η γιορτή είναι γνωστή και για την εξαιρετική γαστρονομική ποικιλία που παρουσιάζει, όχι μόνο επειδή συνθλίβονται οι ελιές, οι οποίες παρασκευάζονται σύμφωνα με μια πολύ παλιά χωριάτικη συνταγή, ( οι ελιές παίρνονται από τα δέντρα ενώ είναι ακόμα πράσινες στην αρχή της ωρίμανσης, λίγες μέρες πριν πάρουν την κόκκινο-μαυριδερή απόχρωση, μετά συνθλίβονται χτυπώντας τες μ’ ένα βαρύ και σκληρό αντικείμενο, συνήθως κομμάτι πέτρας, ακολούθως για να τους φύγει η πίκρα βρέχονται σε τρεχούμενο νερό για δεκαπέντε μέρες και τέλος,

αφού αλατισθούν, διανέμονται δωρεάν στους επισκέπτες), αλλά και για τα πολλά νόστιμα παραδοσιακά φαγητά της γκραικάνικης διατροφικής παράδοσης, όπως πικροράδικα(πικραλίδες) με όσπρια, λουκουμάδες, κομματάκια από κρέας αλόγου σε σάλτσα, βραστό χοιρινό κρέας διατηρημένο σε σάλτσα, όλα φτιαγμένα ακολουθώντας πιστά τις τοπικές, παλιές, παραδοσιακές συνταγές. Αλλά, σημαντική συμβολή για την αυξανόμενη επιτυχία της γιορτής πρέπει να αποδοθεί στη πολύ καλή οργάνωση, την οποία αναλαμβάνει, όπως και οτιδήποτε άλλο έχει σχέση με την εκδήλωση, ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Cosimo Moschettini.» Χάρη στην εγκατάσταση του μεγάλου πρωτοποριακού υποστέγου φτιαγμένο από ανθεκτικές τέντες και του μεγάλου αριθμού από πάγκους και καρέκλες, στη γιορτή είναι δυνατόν να φιλοξενηθούν μέχρι δύο χιλιάδες επισκέπτες σε σκεπαστό χώρο, οι οποίοι μπορούν να απολαύσουν με άνεση, τις λιχουδιές των ορεκτικών πιάτων της διατροφικής παράδοσης του Σαλέντο με την κεφάτη συνοδεία των ήχων και των τραγουδιών λαϊκής μουσικής, που παίζονται ζωντανά από γνωστά μουσικά συγκροτήματα. Η γιορτή της σπαστής ελιάς (βολία Κατσάτα) έχει αδελφοποιηθεί από το 1995 με τη γιορτή του ρυζιού-πιλάφι της Βιλιμπέντα (Villimpenta) στη Μάντοβα, ένα παραδοσιακό πανηγύρι που γεννήθηκε μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, για να χαιρετήσει την Άνοιξη.

157

Martano

Ma non minore importanza nel crescente successo della sagra va attribuita alla meticolosa organizzazione, curata, come tutto il resto, dall’Associazione Culturale “Cosimo Moschettini”. Grazie alla installazione di tensostrutture all’avanguardia ed alla generosa disponibilità di panche e sedute, la sagra è in grado di ospitare fino a duemila persone al coperto, che possono gustare, comodamente sedute, gli appetitosi piatti della tradizione salentina con l’accompagnamento di coinvolgenti brani di musica popolare, eseguiti dal vivo da qualificate band. La sagra della volìa cazzata è gemellata, dal 1995, con la Festa del risotto di Villimpenta (Mantova), tradizionale festa nata nel primo dopoguerra per salutare la primavera. Per tutta la durata della manifestazione martanese è possibile degustare alcuni piatti della tradizione villimpentese (oltre al rinomato risotto, la cui ricetta è stata depositata, anche la tipica polenta) accompagnati dal lambrusco prodotto nel mantovano. Grazie al gemellaggio, la sagra, oltre ad arricchire l’offerta gastronomica, è riuscita ad aprire nuove opportunità di collaborazione con l’hinterland lombardo. La data di realizzazione si colloca, generalmente, all’interno della seconda decade di ottobre, con piccole variazioni dovute al periodo di idonea maturazione delle olive.

158

Martano

managed by the Cultural Association ‘Cosimo Moschettini’. Thanks to advanced tensile structures and several seats, the sagra can host about 2000 people indoors, offering them a wide range of delicious dishes from the Salento tradition together with all-involving live bands who perform the most famous local music. Since 1995 the sagra is twinned with the ‘Festa del risotto di Villimpenta’ (Feast of the rice of Villimpenta), a traditional feast born in the first postwar to welcome the springtime. During the festival the visitors can also taste some typical dishes from Villimpenta, like the renowned risotto and the famous polenta (corn mush), while sipping the special Lambrusco wine made in the area of Mantova. This twinning has brought new important chances of cooperation with the Lombard hinterland. The sagra della volìa cazzata is usually held in the second decade of October, with small changes due to the ripeness of the olives.

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης στο Μαρτάνο μπορείτε να δοκιμάσετε και άλλα παραδοσιακά πιάτα της Βιλιμπέντα (εκτός από το περίφημο πιλάφι, σερβίρεται και η παραδοσιακή μπομπότα) που συνοδεύονται από το οναμαστό κρασί Λαμπρούσκο(lambrusco) το οποίο παράγεται στη Μάντοβα. Χάρη στη αδερφοποίηση, η γιορτή εκτός από τον εμπλουτισμό της γαστρονομικής της ποικιλίας, κατάφερε να ανοίξει νέες ευκαιρίες για συνεργασία με την ενδοχώρα της Λομβαρδίας. Η ημερομηνία διεξαγωγής της γιορτής τοποθετείται, συνήθως, κατά το δεύτερο δεκαήμερο του Οκτωβρίου, με μικρές παραλλαγές που δικαιολογούνται για να ορισθεί η κατάλληλη περιόδος της ωρίμανσης των ελιών.

159

Martano

160

Martano

161

Martano

162

Martano

163

Martano

Numeri utili Useful numbers Χρήσιμα τηλέφωνα

1 Città di Martano - Piazza Matteotti Centralino - Tel. 0836 575272 2 Vigili Urbani - Tel. 0836 575288 3 Biblioteca Civica - Tel. 0836 1955194 4 Istituto di Istruzione Secondaria Superiore - Tel. 0836 574488 5 Unione di Comuni della Grecìa Salentina - Via Nizza, 13 Ufficio per la valorizzazione dei beni culturali e per la tutela della lingua e della cultura grika Tel. 0836/571750 greciauffminoranze@libero.it 6 Pro Loco Martano Tel. 339 6361389 prolocomartano@libero.it 7 Ufficio IAT - Via Calimera Tel. 0836 572795 8 Servizi Sanitari - ASL Servizio Igiene e Sanità Pubblica - Tel. 0836 577655/6 Medicina Fiscale - Tel. 0836 577655 Ufficio Vaccinazioni - Tel. 0836 577564 Medicina Legale - Tel. 0836 577654 9 Servizio Veterinario - Tel. 0836 575411 10 Guardia Medica - Tel. 0836 571267 11 Ufficio Postale - Via Buonarroti Tel. 0836 578211 12 Carabinieri - Via della Libertà Tel. 0836 571010