Graad 10 Fasiliteerderdgids Lewensorientering by Impaq

VOO-fase Graad 10 • Fasiliteerdersgids

Lewensoriëntering KABV

Lewensoriëntering Fasiliteerdersgids

Aangepas vir KABV

M du Plessis

2210-A-LIO-FG01

Í6*È-A-LIO-FG01fÎ

Graad 10

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Inhoudsopgawe INLEIDING............................................................................................................................6 HULPBRONVEREISTES......................................................................................................7 TYDSTOEDELING EN TYDSBESTUUR..............................................................................7 WEEKLIKSE SKEDULE.......................................................................................................8 ASSESSERINGSPLAN........................................................................................................8 STUDIEWENKE EN -METODES..........................................................................................9 LESELEMENTE....................................................................................................................9 VAKINHOUD EN BEPLANNING ...................................................................................... 12 Eenheid 1: Ontwikkeling van die self in die samelewing............................................. 16 LES 1.1: Selfbewustheid, eiewaarde en selfontwikkeling..........................................16 LES 1.1.1: Selfbewustheid.........................................................................................17 Aktiwiteit 1: Hoe goed ken jy jouself?................................................................17 LES 1.1.2: Eiewaarde................................................................................................18 Aktiwiteit 2: Evalueer eiewaarde........................................................................21 LES 1.1.3: Persoonlike-/selfontwikkeling...................................................................22 Aktiwiteit 3: My persoonlike ontwikkelingsplan..................................................22 LES 1.1.4: Strategieë om selfvertroue en vertroue by ander te bou .........................23 LES 1.2: Mag, magsverhoudings, manlikheid, vroulikheid en gender.......................30 LES 1.2.1: Geslagsidentiteit en -rolle........................................................................31 Aktiwiteit 4: Geslagstereotipering.......................................................................34 LES 1.2.2: Magsverhoudings.....................................................................................34 LES 1.2.3: Die invloed van geslagsongelykheid op algemene welstand...................36 LES 1.2.4: Seksuele welstand...................................................................................38 LES 1.3: Liggaamlike fiksheid en veiligheid...............................................................40 LES 1.3.1: Die invloed van liggaamlike fiksheid op geestesgesondheid...................41 LES 1.3.2: Liggaamlike fiksheid.................................................................................41 Aktiwiteit 5: My dagboek van liggaamlike aktiwiteit: Weke 1 – 3........................43 Eenheid 2: Loopbane en loopbaankeuses..................................................................... 46 LES 2.1: Kennis oor myself met betrekking tot loopbaankeuses...............................47 LES 2.1.1: Die kies van ’n loopbaan: Die belangrikheid van selfkennis....................47 Aktiwiteit 6: Vraelys oor introversie teenoor ekstroversie...................................52 LES 2.1.2: Die verskille tussen ’n werk, ’n beroep, ’n loopbaan en ’n beroepsveld...52 Aktiwiteit 7: Beroepsvelde..................................................................................53 LES 2.1.3: Vereistes vir die Nasionale Senior Sertifikaat (NSS)...............................57 Aktiwiteit 8: Navorsing: Loopbaan- en vakkeuses.............................................60 LES 2.2: Kennis van lewensdomeine........................................................................61 LES 2.2.1: Die drie lewensdomeine...........................................................................61 Aktiwiteit 9: Wat weerspieël jou lewensdomeine?..............................................64 LES 2.3: Sosio-ekonomiese faktore wat in ag geneem moet word as jy ’n loopbaan kies ............................................................................................................................65 LES 2.3.1: Finansiële/Ekonomiese oorwegings........................................................66 Aktiwiteit 10: Finansiële hulp vir opvoeding.......................................................66 LES 2.3.2: Genderstereotipering en die invloed wat dit op loopbaankeuses het......67 LES 2.3.3: Die invloed van belasting op persoonlike inkomste.................................68 1

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

LES 2.4: Deelname aan aktiwiteite wat liggaamlike fiksheid bevorder .....................70 Aktiwiteit 11: Evalueer jou fisiese aktiwiteite vir 24 uur......................................71 LES 2.4.1: Hoe kan ek fisies meer aktief word?........................................................71 Aktiwiteit 12: ’n Oefensessie om die kern te versterk en om soepelheid te verbeter..............................................................................................................72 Aktiwiteit 13: My dagboek van liggaamlike aktiwiteit: Week 4 – 6 .....................72 Eenheid 3: Demokrasie en menseregte......................................................................... 74 LES 3.1: Diversiteit, diskriminasie en skending van menseregte..............................74 Aktiwiteit 14: Diversiteitcollage...........................................................................76 LES 3.1.1: Diversiteit en stereotipering.....................................................................76 Aktiwiteit 15: Stereotipering...............................................................................76 LES 3.1.2: Diskriminasie............................................................................................77 Aktiwiteit 16: Diskrimineer ek?...........................................................................78 LES 3.1.3: Skendings van menseregte.....................................................................78 Aktiwiteit 17: Xenofobie......................................................................................79 LES 3.2: Die Handves van Regte en ander menseregte-instrumente.......................81 LES 3.2.1: Nasionale en internasionale instrumente wat menseregte beskerm.......85 LES 3.3: Diskriminerende gedrag en skendings van menseregte.............................90 LES 3.3.1: Billike en onbillike diskriminasie...............................................................91 LES 3.3.2: Die invloed van diskriminasie...................................................................91 Aktiwiteit 18: Skending van menseregte............................................................91 LES 3.3.3: Menseregverdedigers en -aktiviste..........................................................92 LES 3.3.4: Menseregte-organisasies in Suid-Afrika..................................................92 LES 3.4: Liggaamlike fiksheid....................................................................................94 LES 3.4.1: Algemene veiligheidswenke tydens oefeninge........................................96 LES 3.4.2: Fiksheidsregime: Aërobiese oefeninge....................................................96 LES 3.4.3: Fiksheiduitdaging: Basiese aërobiese oefeningroetine ...........................96 LES 3.4.4: Deelname aan inheemse speletjies.......................................................100 Aktiwiteit 19: My dagboek van liggaamlike aktiwiteit: Week 7 – 9....................102 Eenheid 4: Studievaardighede...................................................................................... 103 LES 4.1: Studievaardighede....................................................................................103 LES 4.1.1: Luister-, lees- en begripsvaardighede....................................................104 Aktiwiteit 20: Selfassessering – Is ek ’n goeie luisteraar?...............................104 LES 4.1.2: Aandag en konsentrasie........................................................................105 LES 4.1.3: Hoe werk geheue?.................................................................................107 Aktiwiteit 21: Hoe belangrik is die rol van geheue tydens leer?.......................107 LES 4.1.4: Organisering en tydsbestuur..................................................................108 Aktiwiteit 22: Hoe om tydsbestuursvaardighede te verbeter............................109 LES 4.2: Studiemetodes.......................................................................................... 111 Aktiwiteit 23: Maak aantekeninge / Opsomming ............................................. 115 LES 4.2.2: Probleemoplossingsvaardighede........................................................... 117 LES 4.2.3: Vergelykings en kontraste...................................................................... 119 LES 4.3: Die assesseringsproses en ’n jaarlikse studieplan...................................120 Aktiwiteit 24: Dink jy dat eksamens ’n ware toets van jou vermoëns en kennis is?.....................................................................................................................121 Aktiwiteit 25: Stel ’n studieplan saam vir Kwartaal 2........................................123 © Optimi

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

LES 4.4: Liggaamsopvoeding..................................................................................124 LES 4.4.1: Veiligheidswenke...................................................................................124 LES 4.4.2: Inheemse speletjies...............................................................................125 Aktiwiteit 26: Inheemse speletjies....................................................................131 Eenheid 5: Sosiale en omgewingsverantwoordelikheid............................................. 132 LES 5.1: Sosiale en omgewingsgeregtigheid..........................................................132 Aktiwiteit 27: Is graffiti, vandalisme of kuns?...................................................137 Aktiwiteit 28: Informele nedersettings..............................................................138 Aktiwiteit 29: Toegang tot onderrig...................................................................138 LES 5.2: Sosiale en omgewingskwessies en die skadelike gevolge daarvan.........140 LES 5.2.1: Werkloosheid.........................................................................................140 LES 5.2.2: Korrupsie................................................................................................141 Aktiwiteit 30: Korrupsie....................................................................................141 LES 5.2.3: Gebrek aan gesondheidsdienste...........................................................141 LES 5.3: Sosiale, konstruktiewe en kritiese denkvaardighede................................144 Aktiwiteit 31: Pas jou denkvaardighede toe. Doen vrywilligerswerk in jou gemeenskap....................................................................................................147 LES 5.3.1: Jeugdiensontwikkeling...........................................................................147 Aktiwiteit 32: Ondersoek vrywilligersopsies.....................................................147 LES 5.4: Liggaamsopvoeding: speelgrond-, inheemse en gemeenskap-speletjies.149 LES 5.4.1: Die sosiale en akademiese voordele van spansport..............................150 LES 5.4.2: Voordele van inheemse speletjies speel................................................150 LES 5.4.3: Speelgrondspeletjies..............................................................................152 LES 5.4.4: Gemeenskapspeletjies...........................................................................153 Aktiwiteit 33: Inheemse en speelgrondspeletjies.............................................153 LES 5.4.5: Lessenaaroefeninge – oefeninge om te doen terwyl jy studeer.............154 Eenheid 6: Ontwikkeling van die self in die samelewing........................................... 156 LES 6.1: Lewensrolle...............................................................................................156 Aktiwiteit 34: Verskillende lewenstadiums........................................................159 LES 6.2: Veranderinge wat verband hou met ontwikkeling na volwassenheid........162 LES 6.2.1: Fisiese veranderinge..............................................................................163 LES 6.2.2: Emosionele veranderinge......................................................................164 LES 6.2.3: Sosiale veranderinge.............................................................................164 Aktiwiteit 35: Analiseer die invloed van groepsdruk.........................................166 LES 6.3: Waardes en strategieë om verantwoordelike besluite te neem wat persoonlike potensiaal ten volle sal ontwikkel.........................................................168 LES 6.3.1: Besluite aangaande seksualiteit............................................................169 LES 6.3.2: Waardes en seksualiteit.........................................................................169 Aktiwiteit 36: My persoonlike waardes.............................................................170 LES 6.3.3: Vaardighede verwant aan seksualiteit en leefstylkeuses.......................171 Aktiwiteit 37: Selfbewustheidsjoernaal.............................................................172 LES 6.3.4: Seksuele besluitneming.........................................................................173 LES 6.4: Liggaamsopvoeding: Aktiwiteite wat rekreasie en ontspanning bevorder.175 LES 6.4.1: Buitelugontspanningsaktiwiteite.............................................................176 Aktiwiteit 38: Beplan ’n buitelugontspanningsaktiwiteit saam met jou maats... 176 LES 6.4.2: Oefeninge om beweging te verbeter......................................................177 3

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Eenheid 7: Beroepe en beroepskeuses....................................................................... 179 LES 7.1: Diversiteit in werke....................................................................................179 LES 7.1.1: Ekonomiese sektore..............................................................................180 LES 7.1.2: Werkomgewingstoestande.....................................................................180 Aktiwiteit 39: In watter soort werksomgewing sou jy wou werk?......................180 LES 7.1.3: Beroepsgeleenthede in die ontspanningsbedryf....................................180 LES 7.2: Vaardighede en bevoegdhede..................................................................182 Aktiwiteit 40: Werkanalise................................................................................183 Aktiwiteit 41: Assessering van vaardighede, belangstellings en bevoegdhede vir ’n beroep..........................................................................................................183 LES 7.3: Navorsingsvaardighede, bevordering en vooruitsigte vir verdere studies.185 Aktiwiteit 42: Doen navorsing oor al die moontlikhede vir ’n beroep in die gasvryheidsbedryf, ontspanning, fiksheid of sport wat jou sal toelaat om op ’n toerskip te werk ...........................................................................................186 LES 7.4: Gebruik tyd produktief om oordraagbare vaardighede te verkry...............187 LES 7.4.1: Tydsbestuur............................................................................................187 LES 7.4.2: Oordraagbare vaardighede....................................................................188 Aktiwiteit 43: Het ek reeds vaardighede?.........................................................188 LES 7.5: Liggaamsopvoeding..................................................................................189 LES 7.5.1: Aktiwiteite wat rekreasie en ontspanning bevorder................................189 LES 7.5.2: Sonlig en buitelugaktiwiteite...................................................................190 Aktiwiteit 44: Rekreasie en ontspanning..........................................................191 Eenheid 8: Loopbane en loopbaankeuses................................................................... 193 LES 8.1: Tendense en eise in die arbeidsmark........................................................193 LES 8.1.1: Globalisering en loopbane.....................................................................196 LES 8.1.2: Veranderende loopbaanpatrone en die impak op die behoefte aan vaardighede en bekwaamhede................................................................................198 LES 8.1.3: Nisberoepe.............................................................................................202 Aktiwiteit 45: Hoe om jou nis te vind................................................................203 Aktiwiteit 46: Ondersoek loopbaangeleenthede in kritieke vaardighede..........203 LES 8.2: SAQA, NQF en RPL..................................................................................204 LES 8.3: Verskillende vorme van leer......................................................................207 LES 8.3.1: Lewenslange leer...................................................................................208 LES 8.4: Liggaamsopvoeding.................................................................................. 211 LES 8.4.1: Lewenslesse wat deur sport geleer word............................................... 211 Aktiwiteit 47: Tien lewenslesse wat mens deur sport leer................................ 211 LES 8.4.2: Tradisionele versus nie-tradisionele sport..............................................212 Eenheid 9: Demokrasie en menseregte....................................................................... 214 LES 9.1: Etiese tradisies en godsdienswette in Suid-Afrika se vernaamste godsdienste.............................................................................................................214 LES 9.1.1: Christendom ..........................................................................................215 LES 9.1.2: Judaïsme...............................................................................................216 LES 9.1.3: Islam......................................................................................................218 LES 9.1.4: Hindoeïsme............................................................................................219 Aktiwiteit 48: ’n Vergelyking tussen Christendom, Islam en Judaïsme............220 LES 9.1.5: Tradisionele Afrika-godsdiens...............................................................221 © Optimi

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

LES 9.2: Lê vooroordeel in sport bloot....................................................................222 LES 9.2.1: Geslags- of genderdiskriminasie in sport...............................................223 LES 9.2.2: Diskriminasie op grond van godsdiens in sport.....................................223 LES 9.2.3: Diskriminasie op grond van gestremdheid in sport ..............................223 LES 9.2.4: Homofobie in sport.................................................................................223 LES 9.2.5: Gebrek aan mediadekking vir vrouesport..............................................223 Aktiwiteit 49: Ontleding en kritiese evaluering van vooroordeel in sport..........224 LES 9.2.6: Onregverdige praktyke in sport..............................................................224 Aktiwiteit 50: Navorsing – ontleed en evalueer wanadministrasie en subjektiewe skeidsregters....................................................................................................225 LES 9.3: Liggaamsopvoeding: Tradisionele en nie-tradisionele speletjies..............225 Bronnelys........................................................................................................................ 227

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

INLEIDING Lewensoriëntering is die studie van die self met betrekking tot ander en tot die samelewing. Dit spreek vaardighede, kennis en waardes oor jouself, die omgewing, verantwoordelike burgerskap, ’n gesonde en produktiewe leefstyl, maatskaplike interaksie, ontspanning en fisiese aktiwiteite en loopbane en loopbaankeuses aan. Al hierdie sluit geleenthede in vir die ontwikkeling en gebruik van ’n verskeidenheid lewensvaardighede om probleme op te los, ingeligte besluite te neem en gepaste stappe te neem om ’n betekenisvolle en suksesvolle lewe in ’n vinnigveranderende samelewing te leef. Die fokus val nie net op kennis nie. Die belangrikheid van die aanwending van vaardighede en waardes in werklike situasies en deelname aan fisiese aktiwiteite, gemeenskapsorganisasies en -inisiatiewe kry ewe veel aandag. Lewensoriëntering in die VOO-fase beoog om: • leerders te lei en voor te berei om toepaslik te reageer op die lewe se verantwoordelikhede en geleenthede • leerders toe te rus om optimaal op ’n persoonlike, sielkundige, kognitiewe, motoriesfisiese, morele, geestelike, kulturele en sosio-ekonomiese vlak te reageer • leerders te lei om ingeligte en verantwoordelike besluite oor hulle eie gesondheid en welstand, sowel as die gesondheid en welstand van ander te neem • leerders bloot te stel aan hulle grondwetlike regte en verantwoordelikhede, aan die regte van ander en aan kwessies aangaande diversiteit • leerders toe te rus met die kennis, vaardighede en waardes om ingeligte besluite oor vakkeuses, hoër- en bykomende opvoedingsgeleenthede, loopbane en die werksomgewing te kan neem • leerders bloot te stel aan verskeie studiemetodes en -vaardighede met betrekking tot assesseringsprosesse • leerders bloot te stel aan die waarde van gereelde deelname aan fisiese aktiwiteite Lewensoriëntering in graad 10 tot 12 fokus op die volgende kernonderwerpe • Ontwikkeling van die self in die samelewing • Maatskaplike en omgewingsverantwoordelikheid • Demokrasie en menseregte • Loopbane en loopbaankeuses • Studievaardighede • Liggaamsopvoeding Die vakinhoud en verwante assesseringselemente is gebaseer op die onderwerpe soos in die Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (KABV) uiteengesit.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

HULPBRONVEREISTES Die volgende hulpbronne, skryfbehoeftes en toerusting is nodig om hierdie vak suksesvol te voltooi: • Impaq Lewensoriëntering-handleiding. • Impaq Lewensoriëntering-fasiliteerdersgids (slegs deur die fasiliteerder gebruik). • ’n Notaboek om skriftelike aktiwiteite te doen. • Gepaste klere, skoene en toerusting om die liggaamsoefeninge te doen.

TYDSTOEDELING EN TYDSBESTUUR Graad 10 is ’n baie kort jaar. Alhoewel die KABV voorsiening maak vir 10 weke per kwartaal, stem die Departement van Basiese Onderwys se skoolkalender nie altyd hiermee ooreen nie. Dit word aanbeveel dat leerders dadelik met die volgende kwartaal se werk begin sodra hulle ’n kwartaal se werk voltooi het. Dit sal genoeg tyd verseker vir deeglike studie en hersiening. Die onderstaande diagram is ’n voorgestelde raamwerk om die inhoud te dek. Let daarop dat Liggaamsopvoeding deur die kwartaal gedoen word en die intensiteit verhoog om persoonlike fiksheid te verbeter. • EENHEID 1

• EENHEID 4

• EENHEID 6

• EENHEID 8

Ontwikkeling van

Studie-

Ontwikkeling van

Loopbane en

die self in die

vaardighede

die self in die

loopbaankeuses

samelewing

loopbaankeuses • EENHEID 3 Demokrasie en menseregte

Sosiale en omgewingsverantwoordelikheid • Junie-eksamen

• EENHEID 7 Loopbane en loopbaankeuses

Demokrasie en

KWARTAAL 4

Loopbane en

• EENHEID 9

KWARTAAL 3

• EENHEID 2

KWARTAAL 2

KWARTAAL 1

• EENHEID 5

menseregte • Hersiening en eksamenvoorbereiding • Novembereksamen • Liggaamsopvoeding

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

WEEKLIKSE SKEDULE Die voorgestelde weeklikse akademiese skedule vir graad 10. Tydindeling per week (Uur) 4,5 4,5 4,5 2 12 (3 × 4) 27,5

Vak Huistaal Eerste Addisionele Taal Wiskunde Lewensoriëntering ’n Minimum van enige drie keusevakke TOTAAL

*’n Les duur 45 minute.

ASSESSERINGSPLAN Geen aktiwiteit in die handleiding is vir formele assessering nie. Verwys asseblief na die portefeuljeboek vir alle formele assesserings.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

STUDIEWENKE EN -METODES Hou in gedagte dat mens nooit moet wag en eers die aand voor ’n toets of vraestel leer nie. Dit is nooit te vroeg om goeie studiegewoontes te ontwikkel nie. Almal is anders en die motivering om te leer kom meer natuurlik vir sommige leerders. Net soos atlete moet oefen en hul vaardighede ontwikkel, moet doeltreffende studievaardighede konstant geoefen word om goed te presteer. Hoe vinniger leerders goeie studiegewoontes verstaan en toepas, hoe makliker sal die toetse en vraestelle wees en hoe groter hul kans om goeie punte te behaal. Wenke om leerders te help om die meeste van hul Lewensoriënteringstudies te maak • Leerders kan orals leer, maar die plek wat hulle kies moenie enige afleidings hê nie. • Tyd is die waardevolste hulpbron. Indien leerders sukkel om tyd te kry om te leer, moet hulle prioritiseer en ’n rooster optrek. • Wanneer leerders vir toetse of eksamens voorberei, moet hulle tyd neem om die werk te hersien. Hulle moet die proses begin deur die werk te hersien terwyl dit nog vars in hul geheue is. Indien hulle te lank wag sal die inhoud dalk nie sin maak nie. • Leerders moet seker maak dat hulle al die leermateriaal in hul handleiding verstaan. Dit is nutteloos om feite te memoriseer as hulle dit nie verstaan nie. • Leerders moet hulself toets deur die selfassesseringvrae en aktiwiteite te doen. Hulle moet die uitslae as ’n riglyn gebruik om te bepaal op watter areas hulle ekstra aandag moet skenk. • Dit is belangrik om gereeld te rus – indien leerders te hard werk kan dit hulle prestasie beïnvloed. • Bly gemotiveer. Leerders kan hul studieruimte versier met inspirerende aanhalings of foto’s van mense wat hulle wil trots maak deur goeie punte te kry. • Leerders moet hulself beloon.

LESELEMENTE Elke eenheid bestaan uit die volgende leeraktiwiteite: • Uitdagings • Lewensoriëntering-inhoud • Liggaamsopvoeding • Aktiwiteite om die uitdagings die hoof te bied • Toepassing en denkende aktiwiteite Asook: • • • • • •

Leeruitkomste Bykomende aktiwiteite Definisies Verrykende aktiwiteite (vir die nuuskieriges) Opsommings Aktiwiteite vir selfassessering

Drie weke word toegestaan om elke eenheid te voltooi. 9

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

LEERDOELWITTE Wat leerders volgens KABV-vereistes aan die einde van die les moet weet.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om te help met begrip van die onderwerp as deel van die les.

DEFINIEER Definisies van begrippe om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande om moontlike verwarring met bestaande kennis te vermy.

WENKE Enige inligting buiten die inhoud, om leerders deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGE Aanmoediging om grondige navorsing oor die inhoud te doen. Brei die aktiwiteit en oefening tot so ’n mate uit dat leerders aangemoedig word om te verken. Vir begaafde leerders: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderrigbehoeftes (LSO): verduidelik dat die basiese vrae voltooi moet word om ’n slaagpunt te behaal.

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word om leerders se kennis van die afgehandelde les te toets.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud; grondige verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; leerders moet hierdie inhoud verstaan.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

VAKINHOUD EN BEPLANNING Les

Inhoud Teikendatum* Kwartaal 1 Eenheid 1: Ontwikkeling van die self in die samelewing 1.1 Selfbewustheid, eiewaarde en selfontwikkeling 1.1.1 Selfbewustheid 1.1.2 Eiewaarde 1.1.3 Persoonlike-/selfontwikkeling 1.1.4 Strategieë om selfvertroue en vertroue by ander te bou 1.2 Mag, magsverhoudings, manlikheid, vroulikheid en gender 1.2.1 Geslagsidentiteit en -rolle 1.2.2 Magsverhoudings 1.2.3 Die invloed van geslagsongelykheid op algemene welstand 1.2.4 Seksuele welstand 1.3 Liggaamlike fiksheid en veiligheid 1.3.1 Die invloed van liggaamlike fiksheid op geestesgesondheid 1.3.2 Liggaamlike fiksheid 1.3.3 Veiligheidsmaatreëls vir liggaamlike aktiwiteite Dink na en pas toe Eenheid 2: Loopbane en loopbaankeuses 2.1 Kennis oor myself met betrekking tot loopbaankeuses 2.1.1 Die kies van ’n loopbaan: Die belangrikheid van selfkennis 2.1.2 Die verskille tussen ’n werk, ’n beroep, ’n loopbaan en ’n beroepsveld 2.1.3 Vereistes vir die Nasionale Senior Sertifikaat (NSS) 2.2 Kennis van lewensdomeine 2.2.1 Die drie lewensdomeine 2.3 Sosio-ekonomiese faktore wat in ag geneem moet word as jy ’n loopbaan kies 2.3.1 Finansiële/Ekonomiese oorwegings 2.3.2 Genderstereotipering en die invloed wat dit op loopbaankeuses het 2.3.3 Die invloed van belasting op persoonlike inkomste 2.4 Deelname aan aktiwiteite wat liggaamlike fiksheid bevorder 2.4.1 Hoe kan ek fisies meer aktief word? Dink na en pas toe 12

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Eenheid 3: Demokrasie en menseregte 1

3.1 Diversiteit, diskriminasie en skending van menseregte 3.1.1 Diversiteit en stereotipering 3.1.2 Diskriminasie 3.1.3 Skendings van menseregte

3.2 Die Handves van Regte en ander menseregteinstrumente 3.2.1 Nasionale en internasionale instrumente wat menseregte beskerm

3.3 Diskriminerende gedrag en skendings van menseregte 3.3.1 Billike en onbillike diskriminasie 3.3.2 Die invloed van diskriminasie 3.3.3 Menseregverdedigers en -aktiviste 3.3.4 Menseregte-organisasies in Suid-Afrika

3.4 Liggaamlike fiksheid 3.4.1 Algemene veiligheidswenke tydens oefeninge 3.4.2 Fiksheidsregime: Aërobiese oefeninge 3.4.3 Fiksheiduitdaging: Basiese aërobiese oefeningroetine 3.4.4 Deelname aan inheemse speletjies Dink na en pas toe Eenheid 4: Studievaardighede

4.1 Studievaardighede 4.1.1 Luister-, lees- en begripsvaardighede 4.1.2 Aandag en konsentrasie 4.1.3 Hoe werk geheue? 4.1.4 Organisering en tydsbestuur

4.2 Studiemetodes 4.2.1 Aantekeninge neem 4.2.2 Probleemoplossingsvaardighede 4.2.3 Vergelykings en kontraste

3 4

4.3 Die assesseringsproses en ’n jaarlikse studieplan 4.4 Liggaamsopvoeding 4.4.1 Veiligheidswenke 4.4.2 Inheemse speletjies Eenheid 5: Maatskaplike en omgewingsverantwoordelikheid 5.1 Sosiale en omgewingsgeregtigheid 5.2 Sosiale en omgewingskwessies en die skadelike gevolge daarvan 5.2.1 Werkloosheid 5.2.2 Korrupsie 5.2.3 Gebrek aan gesondheidsdienste

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

5.3 Sosiale, konstruktiewe en kritiese denkvaardighede 5.3.1 Jeugdiensontwikkeling 5.4 Liggaamsopvoeding: speelgrond-, inheemse en gemeenskapspeletjies 5.4.1 Die sosiale en akademiese voordele van spansport 5.4.2 Voordele van inheemse speletjies speel 5.4.3 Speelgrondspeletjies 5.4.4 Gemeenskapspeletjies 5.4.5 Lessenaaroefeninge – oefeninge om te doen tydens studie Eenheid 6: Ontwikkeling van die self in die samelewing 6.1 Lewensrolle 6.2 Veranderinge wat verband hou met ontwikkeling na volwassenheid 6.2.1 Fisiese veranderinge 6.2.2 Emosionele veranderinge 6.2.3 Sosiale veranderinge 6.3 Waardes en strategieë om verantwoordelike besluite te neem wat persoonlike potensiaal ten volle sal ontwikkel 6.3.1 Besluite aangaande seksualiteit 6.3.2 Waardes en seksualiteit 6.3.3 Vaardighede verwant aan seksualiteit en leefstylkeuses 6.3.4 Seksuele besluitneming 6.4 Liggaamsopvoeding: Aktiwiteite wat rekreasie en ontspanning bevorder 6.4.1 Buitelugontspanningsaktiwiteite 6.4.2 Oefeninge om beweging te verbeter Eenheid 7: Loopbane en loopbaankeuses

1 2 3

7.1 Diversiteit in werke 7.1.1 Ekonomiese sektore 7.1.2 Werkomgewingstoestande 7.1.3 Beroepsgeleenthede in die ontspanningsbedryf 7.2 Vaardighede en bevoegdhede 7.3 Navorsingsvaardighede, bevordering en vooruitsigte vir verdere studies

7.4 Gebruik tyd produktief om oordraagbare vaardighede te verkry 7.4.1 Tydsbestuur 7.4.2 Oordraagbare vaardighede

7.5 Liggaamsopvoeding 7.5.1 Aktiwiteite wat rekreasie en ontspanning bevorder 7.5.2 Sonlig en buitelugaktiwiteite

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

2 3 4

Eenheid 8: Loopbane en loopbaankeuses 8.1 Tendense en eise in die arbeidsmark 8.1.1 Globalisering en loopbane 8.1.2 Veranderende loopbaanpatrone en die impak op die behoefte aan vaardighede en bekwaamhede 8.1.3 Nisberoepe 8.2 SAQA, NQF en RPL 8.3 Verskillende vorme van leer 8.3.1 Lewenslange leer 8.4 Liggaamsopvoeding 8.4.1 Lewenslesse wat deur sport geleer word 8.4.2 Tradisionele versus nie-tradisionele sport Eenheid 9: Demokrasie en menseregte 9.1 Etiese tradisies en godsdienswette in Suid-Afrika se vernaamste godsdienste 9.1.1 Christendom 9.1.2 Judaïsme 9.1.3 Islam 9.1.4 Hindoeïsme 9.1.5 Tradisionele Afrika-godsdiens 9.2 Lê vooroordeel in sport bloot 9.2.1 Geslags- of genderdiskriminasie in sport 9.2.2 Diskriminasie op grond van godsdiens in sport 9.2.3 Diskriminasie op grond van gestremdheid in sport 9.2.4 Homofobie in sport 9.2.5 Gebrek aan mediadekking vir vrouesport 9.2.6 Onregverdige praktyke in sport 9.3 Liggaamsopvoeding – tradisionele en nie-tradisionele speletjies

Eenheid 1:

Ontwikkeling van die self in die samelewing

Hierdie eenheid fokus op hoe om strategieë te ontwikkel om selfbewustheid, eiewaarde en selfontwikkeling te versterk. Daar is verskeie faktore wat ons selfbewustheid en eiewaarde beïnvloed, wat ons vlak van vertroue kan beïnvloed wanneer ons met ander interaksies het en wanneer ons besluite moet neem. ’n Ongesonde eiewaarde kan veroorsaak dat ’n individu spanning, angs en depressie ervaar. ’n Hoë vlak van selfbewustheid en ’n gesonde eiewaarde sal ’n persoon in staat stel om nie net hul eie uniekheid te sien nie, maar ook om ander se uniekheid te herken en te respekteer. Liggaamsopvoeding is ’n voortdurende aspek van Lewensoriëntering. Leerders moet liggaamlike fiksheid se positiewe invloed op hul geestesgesondheid verstaan. Ondersteun hulle om te prioritiseer en hul tyd te bestuur om aktief te word.

UITDAGINGS VIR HIERDIE EENHEID Hoe kan ek my eiewaarde en selfbewustheid verbeter om myself te ontwikkel? Bepaal die rol van mag wanneer geslagsgelykheid ter sprake is. Bepaal die invloed van liggaamlike fiksheid op my geestesgesondheid.

LES 1.1: Selfbewustheid, eiewaarde en selfontwikkeling LEERDOELWITTE

• • • • •

Aan die einde van hierdie les moet leerders: die verhouding tussen selfbewustheid en eiewaarde verstaan faktore kan identifiseer wat hul selfbewustheid, eiewaarde en selfvertroue beïnvloed strategieë kan ontwikkel om hul eiewaarde en selfvertroue te verbeter ander kan help om hul eiewaarde en selfvertroue te verbeter ’n persoonlike ontwikkelingsplan kan ontwerp

DEFINISIES Aksieplan: ’n Gedetailleerde plan van stappe wat geneem moet word om een of meer doelwitte te bereik. Eiewaarde: Vertroue in jou eie waarde of vermoëns; selfrespek. Invloed: Die vermoë om iemand of iets se karakter, ontwikkeling of gedrag te beïnvloed. Kuberafknouery: Die gebruik van elektroniese kommunikasie om iemand af te knou deur intimiderende of dreigende boodskappe te stuur. Persoonlike ontwikkeling: Die stappe wat ’n persoon moet neem om selfbewustheid en identiteit te verbeter en talente te ontwikkel om hul potensiaal te bereik sodat hulle lewensgehalte verbeter word. Dit kan die bou © Optimi

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

van mensekapitaal, fasilitering van indiensneembaarheid en die realisering van drome en strewinge insluit. Persoonlike ontwikkeling kan in die loop van ’n persoon se hele lewe plaasvind. Selfbewustheid: Bewuste kennis van jou eie karakter, vaardighede, gevoelens en die gebeure in jou lewe. Selfvertroue: ’n Gevoel van vertroue in jou vermoëns, eienskappe en oordeel. Vertroue: Die gevoel of oortuiging dat jy geloof of vertroue in iemand of iets kan hê. Die Engelse woord vir vertroue, confidence, kom van die Latynse woord fidere, wat “vertrou” beteken.

LES 1.1.1: Selfbewustheid Bespreek met die leerders die konsepte van selfbewustheid en emosionele intelligensie en waarom mens daarvan bewus moet wees. Hulle moet ook verstaan dat dit nuttig is om hul eie sterk punte en beperkings te ken vir die ontwikkeling van ’n realistiese selfvertroue. Selfbewustheid sal hulle help om te herken wanneer hul emosies ’n negatiewe invloed op hul werk of op die mense rondom hulle het.

Aktiwiteit 1: Hoe goed ken jy jouself? Hierdie is ’n selfbesinningsaktiwiteit. Leerders moet die vrae beantwoord. Gee riglyne oor hoe voordelig dit is om waardes te hê. 1. 2. 3. 4. 5.

Wat is jou belangrikste waardes en wat beteken dit vir jou? Wat is die dinge waaroor jy die passievolste is? Lys hulle. Wat is jou doelwitte en verwagtinge vir die toekoms? Wat is jou beste sterk punte? Wat is jou grootste swakhede??

Hoe om selfbewustheid te verbeter Motiveer die leerders om ’n joernaal te hou waarin hulle oor hul gedagtes en gevoelens kan skryf. Beklemtoon hoe belangrik dit is om dit gereeld te doen. Die hou van ’n joernaal word gedoen sodat leerders ’n bewustheid kan kweek oor hoe hulle voel. Moedig hulle aan om die volgende stappe te doen om selfbewustheid te verbeter. 1.

Kyk objektief na jouself Probeer om objektief na jouself te kyk, op ’n wyse wat nie deur persoonlike gevoelens of menings beïnvloed word nie, sodat jy kan leer hoe om jouself te aanvaar en wyses te vind om in die toekoms van jou eienskappe te verbeter. 17

Eenheid

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Hou ’n joernaal Neem tyd om oor jou gedagtes en gevoelens, jou suksesse en mislukkings van die dag te skryf. Hierdie selfrefleksie sal jou help om te groei en vooruit te beweeg om jou doelwitte te bereik. Terwyl jy nadink, probeer ook dink aan die moontlike invloed wat jou emosies en optrede op ander mense kan hê.

Skryf jou doelwitte en prioriteite neer Leerders moet hul doelwitte baie duidelik en spesifiek formuleer wanneer hulle hul persoonlike ontwikkelingsplan ontwerp. • • • •

Wat is jou doelwitte? Hoe moet jy prioritiseer om hierdie doelwitte te bereik? Wat doen jy wat nie werk nie en wat keer dat jy sukses behaal? Wat moet verander sodat die suksessyfer van doelbereiking verbeter?

LES 1.1.2: Eiewaarde Bespreek met die leerders hoe selfvertroue, eiewaarde, selfrespek en persoonlike waardes hand aan hand gaan. Verwys na die beoordeling van hul eie voorkoms en die invloed van wat hulle oor hulself glo. ’n Positiewe en realistiese siening van jouself is beter vir die instandhouding van betekenisvolle verhoudings.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Kenmerke van ’n gesonde eiewaarde • ’n Realistiese siening van jou eie potensiaal en die van ander. • ’n Realistiese gevoel van selfvertroue. • Verwoord maklik behoeftes. • Bewus van sterk punte en swakhede, en aanvaar dit. • ’n Positiewe uitkyk op die lewe. • Aanvaar mislukking as deel van die lewe. • Oorkom negatiewe ervarings. • Aanvaar komplimente vriendelik. • Kan sonder moeite “nee” sê.

Eenheid

Kenmerke van ’n swak eiewaarde • Die oortuiging dat ander beter as jy is. • Sukkel met selfvertroue. • Sukkel om behoeftes te verwoord. • Fokus net op swakhede. • ’n Algemeen negatiewe uitkyk op die lewe. • ’n Geweldige vrees vir mislukking. • Staan stil op vorige negatiewe ervarings. • Ervaar dikwels skaamte, depressie en angs. • Sukkel om komplimente te aanvaar. • Vind dit baie moeilik om “nee” te sê.

Sosiale media se invloed op eiewaarde Hierdie afdeling verken sosiale media se grootste invloede op eiewaarde. Die meeste leerders is nie daarvan bewus dat sosiale media ’n voortdurende effek het op hoe hulle gedurende die dag voel en hoe hierdie emosies kan kulmineer om hul eiewaarde en emosionele welstand te beïnvloed nie. Vergelyking met sosiale media Maak leerders bewus van die gevare om hierdie betowerende, dog dikwels vals beelde van ’n opwindende leefstyl op Facebook met hul eie lewens te vergelyk en van die effekte op hul selfbeeld en welstand. ’n Virtuele leefstyl is geensins ’n realistiese leefstyl nie. Hul eie lewens is dalk nie so vervelig as wat hulle dink nie. Gevoel van samehorigheid Bespreek met leerders dat hulle nie sosiale media heeltemal moet vermy nie, maar dat dit ook gevaarlik is om slegs daarop staat te maak vir ’n gevoel van samehorigheid. Hulle moet ander maniere probeer om ’n sin van samehorigheid te kweek, soos om by ’n klub of groep met gedeelde belange aan te sluit. Maak hulle daarvan bewus dat hulle moontlik FOMO (Fear of Missing Out) en FOBLO (Fear of Being Left Out) sal ervaar en gee voorstelle van hoe hulle hierdie leemte kan hanteer. Hulle kan ook hulle eie oplossings voorstel. Bespreek kuberafknouery en hoe om dit te hanteer.

Eenheid

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

VIR DIE NUUSKIERIGE Leerders moet die volgende artikel lees. Dit bied statistiek en data oor die gebruik van sosiale media. Hierdie data word ontleed om te bepaal hoeveel tyd hulle op sosiale media spandeer en hoe dit nie net hul emosionele welstand beïnvloed nie, maar hul verhoudings ook. Hulle moet sien hoeveel tyd hulle mors wat hulle eerder vir iets meer interessant kon gebruik het, bv. sport, om met vriende te kuier, ens. Lees die artikel oor die gemiddelde tyd per dag wat wêreldwyd op sosiale media spandeer word by bit.ly/3s1lvla Hoe om self my eiewaarde op te bou Bespreek die waarde van ’n gesonde eiewaarde en moedig leerders aan om die volgende te implementeer om ’n gesonde eiewaarde op te bou. ’n Gesonde eiewaarde is noodsaaklik om ’n gelukkige en suksesvolle mens te wees. Daar is sekere dinge wat jy kan doen om jou eie eiewaarde op te bou en te verbeter. •

• • • • • •

Hou op om jou eie grootste kritikus te wees. Begin luister hoe jy met jouself praat. Dit help niks om jouself af te breek nie. Maak ’n definitiewe besluit om op te hou om dit te doen. Maak ’n lys van jou uitstekende kenmerke en alles wat jy alreeds reggekry het. Aanvaar komplimente vriendelik. Hou op om jouself met ander te vergelyk. Wees trots op wie jy is. Moenie probeer om perfek te wees nie. Niemand is perfek nie. Waardeer dit wat jou uniek maak en wat jou van ander onderskei. Ontwikkel ’n positiewe ingesteldheid. Herhaal die volgende dikwels vir jouself: ○ Ek is lief vir en aanvaar myself ○ Ek glo in myself ○ Ek waardeer en respekteer myself (Ackerman, 2020)

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

Aktiwiteit 2: Evalueer eiewaarde Leerders moet die eiewaardevraelys voltooi om te bepaal hoe hulle hulself sien. Vra hulle om so eerlik as moontlik te wees. As hulle die vraelys voltooi, verhoog dit ook hul selfbewustheid. Eiewaardevraelys Hierdie vraelys is ’n manier om te bepaal hoe jy jouself sien. Deur eerlik met jouself te wees kan jy sien watter areas verbeter moet word. Jou selfbeeld is hoe jy jou eie lewe evalueer en hoe jy oor skool, jou verhoudings en die toekoms voel. Puntetelling: Nooit 1 Selde 2 Soms 3 Gewoonlik 4 Altyd 5 Stelling

Ek gee my mening openlik. Ek is nie bang dat ander mense my sal verwerp nie. Indien ek ’n groot besluit moet neem wat myself beïnvloed, kan ek ander mense raadpleeg, maar die finale besluit sal my eie wees. Ek vergewe myself vir my foute. Ek glo dat ek die beste verdien wat die lewe kan bied. Ek aanvaar myself vir wie ek is. Ek kan beide positiewe en negatiewe gevoelens uitdruk. Ek maak tyd vir myself. Ek vra vir hulp wanneer ek dit nodig het. Ek sal ’n onbevredigende item wat ek gekoop het na die winkel terugneem. Ek gee nie om wat ander van my dink nie. Wanneer ek ontevrede is met ’n deel van my lewe, sal ek stappe neem om ’n verandering te maak. Ek is gemaklik daarmee om oogkontak met ander mense te maak. Wanneer ek gekritiseer word, luister ek, maar neem dit nie persoonlik op nie. Ek is gemaklik daarmee om nuwe dinge te probeer. Ek kan my prestasies en positiewe eienskappe opnoem. Ek is gemaklik rondom suksesvolle mense. Ek glo dat ek enigiets kan hanteer. 21

Eenheid

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Interpretasie van telling Bespreek leerders se individuele tellings met hulle.

55 – 72: Op die regte spoor

Jy bevraagteken elke besluit en respekteer nie jouself nie. Jou eiewaarde is gevaarlik laag. Die verbetering van jou eiewaarde moet jou nommer 1-prioriteit in die lewe wees. Jy glo dat ander mense meer as jy werd is. Jy moet begin om in jouself te glo. Jy het dae wanneer jy dink dat jy nie te sleg vaar nie en dae wanneer jy alles wat jy doen bevraagteken. Werk daaraan om meer in jouself te glo. Jou vertroue in jouself is op die regte spoor. Oefen om klein prestasies te herken en trots te wees.

73 – 91: Sterk eiewaarde

Jy het ’n gesonde hoeveelheid selfrespek en neem gemaklik besluite. Jy leer uit foute.

0 – 18: Tyd vir verandering 19 – 36: Tekens van moeilikheid 37 – 54: Gematig

Aangepas: (Templateroller, s.j.)

LES 1.1.3: Persoonlike-/selfontwikkeling

Aktiwiteit 3: My persoonlike ontwikkelingsplan Leerders moet hul eie persoonlike ontwikkelingsplan ontwerp. Die volgende aspekte moet ingesluit wees: • Gee ’n duidelike persoonlike visie. • Stel ’n persoonlike doel. Fokus daarop dat die doelstelling SMART moet wees. • Doen ’n SWOT-ontleding van sterk punte, swakhede, geleenthede en bedreigings. Wanneer dit behoorlik gedoen word, sal hierdie aktiwiteit nie net selfbewustheid verhoog en selfbeeld verbeter nie, maar ook leerders help om positief oor geleenthede wat hulle dalk wil verken te dink. • Ontwerp hul eie persoonlike ontwikkelingsplan. Leerders moet areas identifiseer wat hulle moet ontwikkel. Help met die opstelling van SMART-doelwitte om areas wat ontwikkel moet word te verbeter.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

Help leerders om hierdie aktiwiteit te voltooi. Hulle kan die tabel hieronder, wat ook in die handleiding verskyn, gebruik. Vir die doel van hierdie aktiwiteit moet hulle op een doelwit fokus. My persoonlike ontwikkelingsplan Visiestelling ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ SMART-doelwitte Skryf jou doelwit hier: S: Is dit spesifiek? M: Kan dit gemeet word? A: Kan dit behaal word? R: Is dit realisties? T: Is dit tydgebonde? SWOT-ontleding Sterk punte

Swakhede

Geleenthede

Bedreigings

Aksieplan Aksies

Wie is betrokke?

Wat het ek nodig?

Wanneer moet dit klaar wees?

LES 1.1.4: Strategieë om selfvertroue en vertroue by ander te bou • • • •

Bespreek selfvertroue met die leerders. Maak hulle bewus van hoe mense vol selfvertroue sal optree. Bespreek maniere om selfvertroue te verbeter. (Skills You Need, s.j.) Leerders moet: ○ kommunikasievaardighede ontwikkel ○ deursettingsvermoë ontwikkel om take te voltooi ○ probleme kan oplos en doeltreffende besluite neem 23

Eenheid

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Verbeter kommunikasievaardighede • Bespreek doeltreffende kommunikasievaardighede met die leerders • Deel en bespreek die volgende wenke met die leerders: Wenke vir selfversekerde kommunikasie • ’n Stabiele, duidelike stem. Oefen om te praat sonder om te fluister of te stotter. • Maak oogkontak met jou gehoor. • Luister aandagtig na ander. • Wees selfversekerd. Moenie selfvertroue met aggressiwiteit verwar nie. • Praat uit die hart uit – as jy geesdriftig is oor wat jy sê sal jy meer selfversekerd voel. (Matta, 2012) Beplan om opdragte suksesvol en betyds te voltooi Behoorlike tydsbestuursvaardighede is net so kommunikasievaardighede. • •

belangrik

soos

behoorlike

Bespreek met leerders die positiewe invloed van die suksesvolle en tydige afhandeling van take. Moedig leerders aan om hierdie riglyne te volg.

Nuttige riglyne • Hou ’n beplanningsboek waarin jy al jou aktiwiteite beplan en jou tyd bestuur om jou spertye te haal. • Verwyder alle afleidings, bv. TV, sosiale media, foon. • Wens jouself geluk vir elke taak wat suksesvol en betyds afgehandel word, en beloon jouself. Probleemoplossing en besluitneming • Help die leerders om die basiese probleemoplossingsmetode toe te pas soos hieronder geïllustreer. Wanneer hulle dit onder die knie het, sal hulle moeilike situasies veel makliker kan hanteer en begin om beter besluite in hul lewens te neem. • Deel en bespreek ook die volgende probleemoplossing- en besluitnemingsriglyne met leerders. Probleemoplossing en besluitneming Enkele nuttige riglyne om probleme op te los of besluite te neem • Identifiseer die probleem of die kwessie duidelik. Probeer verstaan waarom jy dink dat daar ’n probleem is. • Probeer om moontlike oorsake van die probleem te kry. Maak ook staat op ander mense se insette en luister na hul menings. • Identifiseer alternatiewe wyses waarop jy die probleem kan benader om dit op te los. • Hou ’n dinkskrum met ander om moontlike oplossings te vind. • Besluit wat die beste moontlike oplossing vir die probleem is. © Optimi

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

• •

Eenheid

Implementeer jou finale besluit. Evalueer die uitkoms. Het jou plan gewerk? Was dit die beste oplossing? Probleemoplossingsmetode

Ons neem dikwels besluite volgens ons emosies. Om seker te maak dat die besluit lewensvatbaar en die beste beskikbare persoonlike opsie is, moet ’n logiese benadering geïmplementeer word. Steun op baie verskillende menings van diegene wat nie emosioneel by die probleem betrokke is nie. Doeltreffende probleemoplossing en besluitneming sal in graad 11 in meer detail gedek word. Hoe om vertroue by ander te bou Bespreek met leerders die persoonlike blydskap wat hulle kan ervaar deur iemand anders te help en hoe dit hul selfinsig kan verbeter. Dit is nie altyd maklik om vertroue by ’n ander persoon te kweek nie. Jy kan hulle net aanmoedig om meer selfversekerd te wees. Kom ons kyk na ’n paar maniere om hulle aan te moedig. • •

•

Vier sukses. Jou vriend het sy toets geslaag. Probeer om hom geluk te wens met sy sukses. Vertel hom hoe ongelooflik jy dink dit is. Gee dikwels komplimente. Komplimenteer mense oor dinge wat hulle goed gedoen het. Baie mense is oorkrities van hulle optrede. Bevestiging dat iets goed gedoen is, sal hulle aanmoedig en motiveer. Luister om te leer. Leer om te luister as iemand met jou praat. Moenie dit net wegwuif wanneer iemand uiting gee aan hul angs of onsekerheid oor iets wat hulle moet doen nie. Gee ondersteuning en goeie raad. Probeer om mense te ontmoet wat anders as jy is. Fokus op hulle uniekheid en wat jy van hulle kan leer. 25

Eenheid

•

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Erken en respekteer uniekheid en verskille. Probeer om meer te leer by mense wat anders as jy is. Hoe beter ons ander verstaan, hoe makliker kan ons hulle ondersteun. VIR DIE NUUSKIERIGE Die krag van positiewe denke: Hoe gedagtes jou lewe kan verander deur Brian Tracy

Moedig leerders aan om die volgende artikel te lees en te bespreek. Brian Tracy is ’n Kanadees-Amerikaanse motiveringspreker en selfontwikkelde skrywer van meer as tagtig boeke. Hieronder volg ’n opsomming van die belangrikste aspekte van sy artikel. Kan jy raai waaraan die suksesvolste en gelukkigste mense heel dag dink? Die antwoord is heel eenvoudig ... Gesonde, gelukkige mense dink meestal aan wat hulle soek en hoe om dit te kry. Op hierdie wyse kan die ontwikkeling van ’n positiewe ingesteldheid jou lewe deur-en-deur verander. Wanneer jy dink en praat oor wat jy wil hê en hoe om dit te kry, voel jy gelukkiger en beter in beheer van jou lewe. Wanneer jy aan iets dink wat jou bly maak, skei jou brein endorfiene af, wat jou ’n algemene gevoel van behaaglikheid gee. Gevolglik ontwikkel jy ’n positiewe ingesteldheid. Hoe om positief te dink Volgens baie sielkundige toetse blyk dit dat gelukkige mense ’n spesiale eienskap het wat hulle in staat stel om ’n beter lewe as die gemiddelde mens te leef. Kan jy raai wat dit is? Dit is die eienskap van optimisme! Die beste nuus oor optimisme is dat dit aangeleer kan word. Dit beteken dat jy kan leer hoe om positief te dink deur ’n optimistiese ingesteldheid in te neem. Die wet van gevolg en oorsaak beteken dat indien jy doen en sê wat ander gesonde, gelukkige mense met positiewe gesindhede doen en sê, sal jy binnekort ook soos hulle voel, dieselfde resultate kry en dieselfde ervaringe geniet. Gelukkige mense vind die goeie in die wêreld Optimiste blyk om ander maniere te gebruik om die wêreld te hanteer, wat hulle van die gemiddelde mens onderskei. 1.

Eerstens hou hulle hulle gedagtes op wat hulle wil hê en is altyd op soek na maniere om dit te kry. Hulle is duidelik oor doelwitte en hulle is vol vertroue dat hulle dit vroeër of later sal bereik. 26

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Eenheid

Tweedens, optimiste soek die goeie in elke probleem of moeilikheid. Wanneer dinge verkeerd loop, soos dikwels gebeur, sê hulle: “dis goed!” En dan begin hulle vir iets positief oor die situasie soek.

Ons weet dat indien jy vir iets goed of voordelig in ’n persoon of situasie soek, jy dit altyd sal vind. En terwyl jy soek sal jy ’n meer positiewe en vrolike mens wees. Die krag van positiewe denke Optimiste soek die waardevolle les in elke terugslag of ommekeer. Eerder as om ontsteld te raak en iemand anders te blameer vir wat gebeur het, neem hulle beheer van hul emosies deur te sê: “Wat kan ek uit hierdie ervaring leer?” Besluit vandag om te leer hoe om positiewe denke en ’n positiewe ingesteldheid teenoor jouself, die mense om jou en jou lewe te ontwikkel. Hoe leer jy jou brein om positief te dink? Jy kan jou brein leer om positief te dink deur ’n eenvoudige konsep toe te pas. Jou brein het genoeg bandwydte om net op een gedagte op ’n slag te fokus. Al wat jy moet doen is om op opbeurende gedagtes te fokus tot jy dieselfde soorte senupaadjies vorm wat geskep word wanneer jy ’n nuwe gewoonte vestig. Wanneer ’n negatiewe gebeurtenis voorkom, onthou dat dit jou reaksie is wat werklik die uitkoms bepaal. Soek altyd vir die positiewe reaksie of optimistiese les wanneer sulke gebeurtenisse voorkom. Besluit om gelukkig te wees Besluit om van nou af jou lewensglas as halfvol eerder as halfleeg te sien. Gelukkige mense sê dankie vir die baie seëninge in die lewe eerder as om te bekommer of te kla oor die dinge wat hulle nie het nie. Veronderstel dat almal om jou die beste bedoelings het. Die meeste mense is ordentlik, eerlik en probeer om hul absolute beste te doen. Wanneer jy na iets goeds in hulle woorde en dade soek, sal jy amper altyd iets vind. Jou positiewe ingesteldheid in werking Dit is maklik om vrolik te wees wanneer alles volgens plan verloop. Maar dit is wanneer jy onverwagte terugslae en probleme teëkom dat jy aan jouself, en die wêreld om jou, wys watter soort ingesteldheid jy werklik het. Maak seker dat dit ’n positiewe een is! Hoe positiewe denke jou kan help Die ontwikkeling van ’n positiewe ingesteldheid kan jou op meer maniere help as wat jy dalk besef. Wanneer jy positiewe gedagtes dink, laat jy nie toe dat jou bewussyn of onderbewussyn enige negatiewe gedagtes of twyfel het nie. 27

Eenheid

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Nadat jy geleer het hoe om positief te dink, sal jy merkwaardige veranderinge oral om jou opmerk. Jou brein sal begin werk in ’n toestand van vryvloeiende goedvoelhormone wat endorfiene genoem word, wat jou ligter en meer gelukkig sal laat voel. Jy sal ook ’n groot versterking van vertroue opmerk en sal meer geskik voel om nuwe take en uitdagings te hanteer wat voorheen dalk buite jou gemaksone was. Deur jou selfbeperkende sienings te verminder, sal jy in werklikheid jouself bevry om groei te ervaar soos jy jou nog nooit kon voorstel nie. In kort, jy kan jou hele lewe verander deur eenvoudig die krag van positiewe denke in te span.

Bron: bit.ly/3sZqDaF

Opsomming Om as mens te kan ontwikkel en groei is dit belangrik om jou selfbewustheid te verhoog. As jy jouself beter verstaan, jou sterk punte en swakhede ken, bied dit jou ’n kans om strategieë te ontwikkel om jouself te verbeter. Jy moet verstaan wat jou eiewaarde kan beïnvloed en hoe dit jou vlak van selfvertroue en verhouding kan beïnvloed. Jy moet beheer oor jou eie persoonlike ontwikkeling neem. As jy jou eie visiestelling formuleer en duidelike en slim doelwitte ten doel stel, sal dit help om jou drome te vervul. Help die leerders met die volgende assesseringstaak. Gebruik dit as ’n instrument om vir die formele eksamen voor te berei.

LES 1.1: Assesseringsmemorandum 1.

Lys DRIE effekte van ’n swak eiewaarde op ’n persoon se persoonlike ontwikkeling. Enige DRIE van die volgende of enige ander soortgelyke en verwante effek. • ’n Persoon met ’n swak eiewaarde waardeer nie homself nie, wat enige persoonlike ontwikkeling kan voorkom.  • ’n Swak eiewaarde kan veroorsaak dat ’n persoon verslaan en depressief voel sonder enige belang in persoonlike ontwikkeling.  • ’n Swak eiewaarde kan verhoed dat ’n persoon sy volle potensiaal bereik omdat hy eerder op sy swakhede fokus as op sy sterk punte en geleenthede.  • ’n Swak eiewaarde kan veroorsaak dat ’n persoon in ’n destruktiewe verhouding verval sonder die hoop van enige verdere persoonlike ontwikkeling.  • ’n Swak eiewaarde kan tot swak besluite en keuses lei wat sy lewe negatief kan beïnvloed, sonder enige geleenthede vir persoonlike ontwikkeling.  (3 × 1) = (3)

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Wat is die verskil tussen selfbewustheid, eiewaarde en persoonlike ontwikkeling? • • •

Eenheid

Selfbewustheid is die bewuste kennis van jou eie karakter, vaardighede, gevoelens en die gebeure in jou lewe.  Eiewaarde is vertroue in jou eie waarde of vermoëns.  Persoonlike ontwikkeling is die stappe wat ’n persoon moet neem om selfbewustheid en identiteit te verbeter en talente te ontwikkel om sy potensiaal te bereik sodat sy lewensgehalte verbeter word.  (3 × 1) = (3)

Bespreek VIER maniere om eiewaarde te verbeter. Enige VIER van die volgende of enige ander soortgelyke en verwante manier. • Hou op om krities op jouself te wees en om jouself af te kraak.  • Erken jou bekwaamhede en wees trots op jouself.  • Hou op om jouself met ander te vergelyk.  • Moenie probeer om perfek te wees nie, niemand is perfek nie.  • Waardeer jou eie uniekheid.  • Aanvaar komplimente vriendelik.  • Ontwikkel ’n positiewe ingesteldheid.  (4 × 1) = (4)

Jou vriend sukkel met lae selfvertroue. Stel VIER strategieë voor wat jy kan inspan om jou vriend te help om sy selfvertroue te verbeter. Enige VIER van die volgende of enige ander soortgelyke en verwante strategie. • Vier jou vriend se suksesse en wys dat jy trots is op hulle.  • Gee eerlike en ware komplimente vir take wat goed gedoen is om jou vriend te laat goed voel oor wat hy bereik het.  • Wanneer jou vriend min selfvertroue het, moedig hom aan en motiveer hom sodat hy kan sien dat jy in sy welstand belang stel.  • Luister wanneer jou vriend gevoelens van onsekerheid wil deel, sodat hy kan sien dat hy jou aandag en empatie werd is.  • Moenie jou vriend se angs of onsekerheid wegwuif of spot nie, sodat hy kan sien dat jy omgee oor hoe hy voel.  • Waardeer jou vriend se uniekheid en verseker hom dat hy baie spesiaal is.  (4 × 1) = (4)

Verduidelik hoe belangrik dit is om ’n duidelike visie te hê om jou doelwitte te bereik. ’n Duidelike visie help jou om te fokus op en seker te wees van wat jy in jou lewe soek. Sonder ’n duidelike visie sal jy nie SMART-doelwitte kan stel om hierdie visie te bereik nie.  (2 × 1) = (2)

Eenheid

Fasiliteerdersgids G10 ~ Lewensoriëntering

Jou vriend het ’n negatiewe uitkyk op die wêreld en homself. Hy sien net ’n droewige toekoms. Skryf ’n kort paragraaf oor die voordele van positiewe denke. Jy kan na die artikel deur Brian Tracy verwys. Enige VIER verwante voordele wat ’n kort verduideliking insluit. • Besluit om gelukkig te wees en ontwikkel ’n positiewe ingesteldheid omdat ’n gelukkige persoon of ’n optimis probeer om die positiewe in elke probleem of moeilikheid te sien.  • Begin om positiewe gedagtes te dink wat jou sal help om die waardevolle les te soek wat jy uit elke terugslag of probleem kan leer.  • Leer jou brein om nie negatiewe gedagtes te dink nie omdat die goedvoelhormone (endorfiene) wat ’n gelukkige brein vrystel jou anders na die wêreld sal laat kyk.  • Omring jouself met positiewe mense en jy sal uiteindelik hulle positiewe ingesteldheid aanneem.  (4 × 1) = (4) [20]

LES 1.2: Mag, magsverhoudings, manlikheid, vroulikheid en gender Hierdie les verken geslagsrolle in ons samelewing. Leerders moet fokus op die feit dat die samelewing sekere verwagtinge het oor hoe ons moet optree, aantrek en onsself gedra op grond van ons toegewese geslag, wat stereotipering genoem word. Hierdie les gee ook inligting oor die invloed van mag in verhoudings. Leerders moet verstaan dat wanneer iemand mag het, dit beteken dat daardie persoon ander makliker kan beïnvloed en die ander persoon dinge laat doen wat hulle gedoen wil hê. Dit kan tot manipulasie en beherende gedrag lei, wat skadelik vir eiewaarde kan wees.

LEERDOELWITTE

• • • •

Aan die einde van hierdie les moet leerders: die invloed van geslagsidentiteit en geslagsrolle verstaan die invloed van stereotiperende geslagsrolle verstaan verstaan hoe geslagsongelykheid en die misbruik van mag in verhoudings tot seksuele mishandeling kan bydra die begrippe van mag, magsverhoudings, manlikheid, vroulikheid en gender kan definieer DEFINISIES Gaslighting: ’n Taktiek en vorm van mishandeling waar ’n persoon ’n ander persoon manipuleer in die hoop om mag en beheer oor hulle te kry. Die manipulasie veroorsaak dat die slagoffer sy eie werklikheid en persepsies bevraagteken. Gender: Die reeks eienskappe wat op manlikheid en vroulikheid betrekking het en daartussen onderskei.

Graad 10 Fasiliteerderdgids Lewensorientering

Articles inside

LES 1.2: Mag, magsverhoudings, manlikheid, vroulikheid en gender

LES 1.1.2: Eiewaarde

LES 1.1.4: Strategieë om selfvertroue en vertroue by ander te bou

INLEIDING

Aktiwiteit 2: Evalueer eiewaarde