O trudnej sztuce bycia razem

O trudnej sztuce bycia razem, czyli r贸偶ne oblicza integracji

O trudnej sztuce bycia razem, czyli różne oblicza integracji

pod redakcją

Adama Stankowskiego i Małgorzaty Balukiewicz

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2006

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006 © Copyright by Kolegium Nauczycielskie w Bytomiu, Bytom 2006

Recenzent: prof. dr hab. Jerzy Stochmiałek

Korekta: Agnieszka Gajewska

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Publikacja ukazała się dzięki wsparciu finansowemu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Kolegium Nauczycielskiego w Bytomiu

ISBN 978-83-7308-806-1

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2006

Spis treści Wprowadzenie ................................................................................................

9

Część I Pożądane oblicze integracji Adam Stankowski, Anna Stankowska Integracja – idea i rzeczywistość .................................................................. 15 Štefan Vašek Edukácia v integrovaných podmienkach – jedna z alternatív ................. 33 Alicja Żywczok Rozwój człowieczeństwa– naczelna zasada relacji wychowawczych ...... 41 Beata Ecler-Nocoń Wspólnota jako miejsce rozwoju człowieka.

Refleksje na marginesie etyki społecznej Karola Wojtyły ........................ 55 Katarzyna Gabryś Realizacja idei personalistycznej w kształceniu integracyjnym.

Aspekty wychowawcze ................................................................................... 63 Gertruda Wieczorek Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych jako element postulatywnego modelu ich wspomagania ......................... 73

6

Spis treści

Małgorzata Balukiewicz Szkic sylwetki nauczyciela szkoły specjalnej ............................................... 89 Część II Integracja w perspektywie badawczej Antónia Tisovičová Integrácia detí a mládeže s poruchami správania na Slovensku ............. 103 Hedviga Gregušová, Ján Horvath, Adriana Gajdošíková Niepełnosprawni utalentowani uczniowie w Republice Słowackiej ....... 117 Peter Pavlis Zadania poradnictwa specjalnopedagogicznego w procesie zintegrowanej edukacji ............................................................... 129 Tadeusz Wolan Obecne warunki i bariery sprawności organizacyjnej placówek wychowawczo-resocjalizacyjnych (wstępny raport z badań) .................. 139 Małgorzata Kowalska-Kantyka Postawy rodziny wobec dziecka niepełnosprawnego ............................... 159 Dorota Lizoń-Szłapowska, Zbigniew Szłapowski Wybrane problemy socjalizacji młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w środowisku lokalnym ............... 179 Część III Powszednie oblicze integracji Anna Dziąsko, Arkadiusz Marcisz Polskie bariery w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych intelektualnie i sposób radzenia sobie z nimi na podstawie rozwiązania francuskiego ...................................................... 191

Spis treści

7

Łukasz Kubieniec Integracja bez barier na przykładzie cotygodniowych zajęć wychowanków Ośrodka Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczego i uczniów Gimnazjum nr 13 w Bytomiu ................... 201 Krystyna Moczia Funkcjonowanie społeczne osób niepełnosprawnych na przykładzie Wspólnoty Burego Misia .................................................... 213 Wiesława Tomaszewska, Wioletta Kotrys Razem czy osobno? Z doświadczeń środowiska lokalnego Jaworzna .... 225 Aleksandra Tomkiewicz-Bętkowska Kształcenie integracyjne a kadra pedagogiczna ze szczególnym uwzględnieniem roli pedagoga specjalnego ................... 237 Gabriela Krząkała, Barbara Wawszczyk Specyfika integracji dzieci przewlekle chorych.

Z doświadczeń nauczycieli ze szpitala dziecięcego w Zabrzu .................. 249 Irena Kopańska, Ewa Przystupa, Barbara Wojtaś Optymalizacja kształcenia w klasach integracyjnych o rozszerzonym programie praktyczno-informatycznym ....................... 259

Wprowadzenie Z terminem „integracja” używanym w rozmaitych kontekstach spotykamy się niemal na co dzień. Temat integracji osób niepełnosprawnych często gości również w mediach. Rozmaite organizacje starają się przekonać społeczeństwo o konieczności dostrzegania potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych w pracy, w kulturze i w edukacji. Czy zatem istnieje potrzeba zajmowania się integracją w formie, jaką proponują autorzy niniejszej publikacji?

Inspiracją do powstania tej pracy było seminarium nt. „Formuła integracyjna w edukacji osób niepełnosprawnych”. Stało się ono okazją do spotkania teorii i praktyki integracyjnej oraz do wymiany doświadczeń naukowców i nauczycieli. To ryzykowne, jak się okazało, zadanie pozwoliło na wyciągnięcie interesujących wniosków, a także skłoniło do przygotowania niniejszego opracowania. Jest ono skierowane przede wszystkim do nauczycieli i wychowawców szkół i ośrodków edukacyjnych dla dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych, ale także do rodziców i wszystkich osób, które mają mylne wrażenie, że o integracji powiedziano już wszystko.

Praca została podzielona na części, ukazujące teoretyczne podstawy integracji, jej stan wynikający z badań oraz obraz pracy pedagogów specjalnych. Trudno się jednak oprzeć wrażeniu, że istnieje jeszcze inne, niepoznane dotąd oblicze integracji, dostrzegane jedynie przez osoby niepełnosprawne, których głosu, niestety, zabrakło w tej debacie. „Pożądane oblicze integracji” to tytuł części pierwszej, w której zebrano opracowania dotyczące teoretycznych rozważań na temat psychospołecznych uwarunkowań integracji, jej aspektów moralnych oraz wizji społe-

10

Wprowadzenie

czeństwa przyszłości, w którym każdy człowiek znajdzie swoje miejsce, nie ze względu na własną przydatność bądź podatność na presję otoczenia, lecz ze względu na swoją odmienność i niepowtarzalność. Autorzy artykułów zgrupowanych w tej części starają się przekonać o tym, że taka wizja świata, w którym człowieczeństwo jest jedynym kryterium porządkowania rzeczywistości, a rozwój podmiotowości człowieka głównym celem edukacji, jest realistyczna, wskazując jednocześnie sposoby jej realizacji.

Część druga ukazuje stan realizacji formuły integracyjnej w wybranych instytucjach powołanych do jej realizacji: w rodzinie, szkole, środowisku lokalnym czy ośrodkach wychowawczych. Autorzy artykułów zgrupowanych w tej części na podstawie badań własnych przedstawili oblicze integracji odmienne od tego, jakim społeczeństwo zwykło się chlubić. Ze względu na ograniczony zakres i zasięg badań nie należy wyciągać pochopnych wniosków, jednak obraz wyłaniający się z tych badań nie daje podstaw do satysfakcji, wręcz przeciwnie, skłania do nasilenia poszukiwań w kierunku poprawy sytuacji.

W części tej znalazły się również doniesienia z badań prowadzonych przez słowackich pedagogów specjalnych. Konfrontacja osiągnięć polskiej i słowackiej pedagogiki specjalnej wydaje się szczególnie interesująca dla obu stron.

Część trzecia przedstawia „Powszednie oblicze integracji”, czyli przykłady codziennej pracy nauczycieli, wychowawców i opiekunów, którzy, dostrzegając trudności i przeszkody w realizacji formuły integracyjnej, nie załamują rąk. Zebrane tu, z konieczności nieliczne, przykłady poszukiwań i rozwiązań stosowanych w codziennej pracy z osobami niepełnosprawnymi z jednej strony ukazują zaangażowanie pedagoga specjalnego, jego wiedzę merytoryczną i metodyczną, twórcze podejście do wykonywanego zawodu, z drugiej zaś mogą się stać inspiracją dla innych, którzy w tej sferze życia społecznego upatrują swoje miejsce1.

1 Między innymi dlatego redaktorzy włączyli do niniejszego opracowania te wystąpienia – referaty, które są ilustracją wspomnianych poszukiwań metodycznych w pracy pedagogicznej nauczycieli-wychowawców.

Wprowadzenie

11

Termin „integracja” pojawia się w niniejszej pracy wielokrotnie: objaśniany, interpretowany, ukazywany z rozmaitych perspektyw. Autorzy artykułów przedstawili wiele uwarunkowań, barier i możliwości realizacyjnych integracji w edukacji, trudno jednak sądzić, że wyczerpano wszystkie możliwości. Wręcz przeciwnie, są to jedynie sygnały tego niezwykle złożonego zjawiska społecznego. Chcemy w ten sposób przekonać czytelnika, że prawdziwa integracja jest sztuką piękną i trudną, a osiągnięcie mistrzostwa w niej wymaga pracy, talentu i zaangażowania. A jest ona sztuką tym trudniejszą, że mistrzem w niej powinien być każdy człowiek. Czyż bowiem trud integrowania się powinniśmy zrzucać na barki tych, których uważamy za słabszych i którym chcemy pomóc?

Małgorzata Balukiewicz Adam Stankowski