Książka powstała dzięki zespołowej pracy wielu przyjaciół księdza Janusza Tarnowskiego, spośród których największy wkład wnieśli: Jadwiga Bińczycka, Hubert Boczar, Mariusz Budzyński, Tomasz Dołęgowski, Monika Figiel, Dorota Jankowska, Edyta Łyszkowska, Julian Mach, Kazimierz Maliszewski, Józef Placha, Ewa i Mirosław Sobczakowie, Bogusław Śliwerski
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 2
12.03.2020 12:55:09
Maciej Gliński
BYĆ Z DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ ROZMOWY Z KSIĘDZEM DIALOGUJĄCYM PROFESOREM JANUSZEM TARNOWSKIM
Kraków 2020
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 3
12.03.2020 12:55:09
© Copyright by Fundacja Szacunek Autentyczność Dialog, 2020
Redakcja wydawnicza: Zespół Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Zdjęcie wykorzystane na okładce: Archiwum księdza Janusza Tarnowskiego
Zdjęcia wykorzystane w książce pochodzą z archiwum księdza Janusza Tarnowskiego Autorzy i Fundacja dołożyli wszelkich starań w celu odnalezienia autorów fotografii, lecz nie zawsze było to możliwe. Prosimy autorów ewentualnych niezidentyfikowanych materiałów o kontakt z Fundacją Publikacja została sfinansowana i wydana na zlecenie Fundacji Szacunek Autentyczność Dialog
Za zgodą Kurii Metropolitalnej Warszawskiej z dnia 20.09.2019/Nr2478/D/2019
ISBN 978-83-8095-747-3 ISBN 978-83-951300-0-7 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2020
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 4
12.03.2020 12:55:09
KSIÄ„DZ PROFESOR JANUSZ TARNOWSKI
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 5
12.03.2020 12:55:09
SPIS TREŚCI Słowo wstępne .........................................................................................
9
Wprowadzenie .......................................................................................... 11 Lata młodzieńcze „Staszic” przeciw „Batoremu” ..................................................................... Odbierz papiery ........................................................................................... Migawka z pierwszej parafii ........................................................................ W służbie Powstania Warszawskiego ......................................................... Wędrówki księdza wikariusza .....................................................................
17 20 22 24 30
Ocena metod wychowawczych, zagrożona kariera naukowa? Zderzenie z antypedagogiką ....................................................................... 33 Czym nie jest wychowanie? ........................................................................ 40 Pedagogika z nerwem dialogu .................................................................... 43
W „warsztacie” księdza Tarnowskiego Dialog z grupami młodzieży ....................................................................... 57 Ministranci .................................................................................................. 59 Cwaniaczki ................................................................................................... 63 Nasz Krąg (Grupa Niedzielna) .................................................................... 75 Dwa wyjazdy na wieś. Rekolekcje we Franciszkowie ............................ 77 Spotkania ze świadkami Jehowy ........................................................... 82 Warunki szczęśliwego małżeństwa, pożycie przed ślubem .................. 92 Grupa Starsza (rozmowy otwarte) ............................................................. 94 Wierzący z niewierzącymi ...................................................................... 102 Kontakty indywidualne ............................................................................... 103 Na drodze rozwoju typów osobowości ....................................................... 112 Poszukiwanie nowych relacji między nauczycielem a uczniem ................ 125 W oczach i pod „opieką” bezpieki ............................................................... 127
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 7
12.03.2020 12:55:09
8
SPIS TREŚCI
Działalność wydawnicza Książki pisane z dziećmi ............................................................................. 135 Homilie ze znakiem zapytania ................................................................... 146 Współpraca z Telewizją Polską ................................................................... 148 Relacje z kontaktów z grupami ................................................................... 152 Problemy pedagogiczne .............................................................................. 153 Jak wychowywać ......................................................................................... 154 Postać Janusza Korczaka ............................................................................ 155 Inne .............................................................................................................. 156
Działalność naukowa .............................................................................. 159 Nowy Janusz Korczak? Cechy Starego Doktora ............................................................................... 165 Korczak w sutannie? ................................................................................... 180
Posłowie ...................................................................................................... 185 Piśmiennictwo Piśmiennictwo księdza Janusza Tarnowskiego ......................................... 187 Piśmiennictwo innych autorów .................................................................. 188
Aneks I Myśli, zalecenia, rady ks. prof. dr. hab. Janusza Tarnowskiego .......... 191
Aneks II Życiorys ks. prof. dr. hab. Janusza Tarnowskiego ............................... 223
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 8
12.03.2020 12:55:09
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 9
12.03.2020 12:55:09
WPROWADZENIE W dniu dzisiejszym zmarł wybitny profesor pedagogiki, ksiądz, wyjątkowy przyjaciel dzieci, młodzieży, dorosłych i osób starszych, autor znakomitych rozpraw w dziedzinie nauk humanistycznych i teologicznych, niepowtarzalna osobowość XX i pocz. XXI wieku, uwielbiany przez swoich wiernych, słuchaczy, studentów, nauczycieli akademickich, twórca polskiej pedagogiki egzystencjalno-personalistycznej – napisał o księdzu Januszu Tarnowskim w dniu 23 października 2012 roku na swoim blogu prof. dr hab. Bogusław Śliwerski. Ksiądz Janusz odszedł do Pana w dziewięćdziesiątym trzecim roku swego pracowitego życia. Stając u kresu ziemskiego bytowania, postanowił dać potomnym „ściągawkę” ze swego dorobku, aby jego dociekania naukowe i zdobyte doświadczenia mogły być przez innych kontynuowane. Traktował tę wiedzę jak pałeczkę w sztafecie i chciał zadbać, aby jego następcy mogli ją podjąć i dalej rozwijać. Zaproponował mi napisanie wywiadu rzeki, książki, która zgodnie z jego wizją miała zawierać między innymi opis ciekawszych wycinków z jego życia, krytyczną ocenę różnych metod wychowawczych, relację z dialogu z grupami młodzieży oraz z kontaktów indywidualnych, spotkań z wierzącymi i niewierzącymi, przypomnienie działalności wydawniczej, jak również współpracy z Telewizją Polską. Chciał ukazać stosowane przez siebie sposoby nawiązywania kontaktu i przyjaźni z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, udostępnić wyniki swej działalności naukowej oraz przekazać Czytelnikom swą pasję służby Bogu i ludziom. Staraliśmy się sprostać temu trudnemu zadaniu. Podtytuł książki ustaliliśmy na podstawie wielu propozycji Księdza wspólnie z Edytą Łyszkowską, która włączyła się do prac nad wywiadem, udzielając cennych rad i opracowując tekst do druku. Fotografie do książki wybieraliśmy wspólnie z Hubertem Boczarem, patronującym całemu przedsięwzięciu. Bardzo trudno przeprowadzać wywiad z tak nieprzeciętnym człowiekiem, jakim był prof. dr hab. Janusz Tarnowski. Jego wiedza i doświadczenie znalazły odbicie w kilkudziesięciu opublikowanych artykułach i książkach. Ze
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 11
12.03.2020 12:55:09
12
WPROWADZENIE
względu na bogactwo materiału w naszym opracowaniu mogą się zdarzyć pominięcia ważnych wątków, opuszczenia i inne braki. Na szczęście większość tematów poruszanych w książce została wybrana przez samego Księdza. Przytoczyliśmy w tekście jedynie małą część wiedzy i poglądów opartych na solidnych podstawach naukowych z blisko siedemdziesięcioletniej praktyki Księdza – jego bogatą spuściznę naukową i pisarską można odnaleźć w innych publikacjach. Wydane przez niego książki są prawdopodobnie w większości już niedostępne na rynku, ale niektóre można znaleźć w bibliotekach. Celem wywiadu jest przybliżenie Czytelnikom myśli i poglądów Księdza Profesora, jak również jego propozycji rozwiązywania najważniejszych problemów rozwoju i życia duchowego, głównie dzieci i młodzieży, oraz umożliwienie czerpania z jego doświadczeń i olbrzymiego dorobku. Dla rodziców, nauczycieli i wychowawców może to stanowić zachętę i inspirację do dialogu z młodymi oraz pogłębiania swej wiary. Tytuł książki – Być z dziećmi i młodzieżą – zaproponowany przez Księdza, ma oddawać jego zbliżenie do młodych przyjaciół, które uwzględnia nie tylko procesy wychowawcze, ale także nawiązywanie kontaktów i więzi międzyosobowych (również wpływ wychowanków na wychowujących), opartych na wzajemnym szacunku, zrozumieniu i dialogu. W wywiadzie, na licznych przykładach, pokazano warsztat Księdza Profesora, czyli sposób, w jaki zmierzał on do wychowania słowem i czynem. Zamieszczono wprowadzenie do typologii charakterologicznej według René Le Senne’a, którą Ksiądz Profesor upowszechnił w Polsce jako pomoc w pracy psychologicznej i pedagogicznej, wykorzystywaną w dialogu z dziećmi i młodzieżą. Za kryterium wyboru tematów poruszonych w wywiadzie przyjęto, oprócz ważności z punktu widzenia merytorycznego, ich aktualność w dobie szybkiego postępu technicznego oraz zmian kulturowych i obyczajowych w XXI wieku. W książce zacytowano najważniejsze fragmenty z bogatej palety książek i artykułów Księdza oraz z prac magisterskich, doktorskich i habilitacyjnych, których tematem jest jego działalność. Zamieszczono także wypowiedzi różnych osób, głównie dzieci i młodzieży, zawarte w książkach Księdza, ilustrujące ich poglądy lub ukazujące sposoby prowadzenia przez niego dialogu. Powołanie się na materiały źródłowe oraz przytoczenie fragmentów publikacji ma umożliwić Czytelnikom odszukanie interesujących ich konkretnych tematów. Wobec tego naszą książkę można również traktować jako pewnego rodzaju przewodnik po piśmiennictwie Księdza. Oprócz moich pytań skierowanych do Księdza wykorzystane zostały pytania zadane przez dziennikarzy, naukowców, polityków, studentów, również dzieci, oraz odpowiedzi na nie, przytoczone w jego książkach i publikowanych wywiadach. Wybrane fragmenty wypowiedzi osób, zawarte w opracowaniu pt. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu dla księdza Janusza Tarnowskiego, posłużyły do zilustrowania stosowanych metod pedagogicznych oraz uzyskanych efektów.
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 12
12.03.2020 12:55:10
WPROWADZENIE
13
Liczne publikacje są wynikiem wielkiej pracowitości Księdza oraz świadectwem jego służby ludziom i Kościołowi. Zawierają uprzednio nagrane bądź zanotowane wypowiedzi dzieci i młodzieży, ale również opisy okoliczności oraz sposobów tworzenia sprzyjającej atmosfery zaufania w rozmowach i dyskusjach, metod rozwiązywania sytuacji konfliktowych oraz, co może najważniejsze, prowokowania rozmówców do poszukiwania własnych stanowisk i ich rozumowych uzasadnień. Ksiądz w swej książce Wychowanie do pokoju z Bogiem i ludźmi stwierdza, że jego zamierzeniem było „pobudzić do osobistej refleksji i zainspirować własne poszukiwania czytelnika zarówno teoretyczne, jak praktyczne” [Tarnowski 1984, s. 255]. Określa także, dla kogo pisze: „zwracam się do wszystkich bez wyjątku, zarówno dorosłych, jak dzieci. […] Do Was, młodzi przyjaciele, w których objawiła się już, lub może jeszcze drzemie, jakaś iskra pedagogiczna, skierowuję moje pisanie” [Tarnowski 1984, s. 6–7]. Część książek stanowi przykład, w jaki sposób można ożywić homilie czy różnego rodzaju spotkania, zachęcić do wymiany myśli, wywołać dyskusję. Do nich należą na przykład: Tele-Salomon radzi, Dylematy etyczne, Siedem lat dialogu, cykle pt. Kto pyta – nie błądzi, Ryby i dzieci głosu nie mają? Jako uzupełnienie poruszanych w wywiadzie tematów i problemów przywołane zostały wybrane ważniejsze fakty z życia Księdza Profesora, a sytuacje i zdarzenia te opowiadane są z dużym poczuciem humoru. Ważny element książki stanowi próba określenia przez Księdza Profesora cech Janusza Korczaka na podstawie typologii René Le Senne’a i przeanalizowanej literatury, a w ten sposób przybliżenia sylwetki Starego Doktora – wspaniałego i niezwykłego człowieka. Zachodzi bowiem pewna analogia pomiędzy osobowością Janusza Korczaka a osobowością księdza Janusza Tarnowskiego, co zostało odkryte niezależnie przez kilka osób – dlatego postanowiliśmy o tym wspomnieć z humorem i dystansem, jednocześnie zwracając uwagę na zafascynowanie Księdza Korczakiem i jego stosunkiem do ludzi. Sam ksiądz Janusz określa siebie jako „typ dynamiczny, czyli choleryka. W każdym z typów osobowości bywali także święci. Mnie szczególnie bliski jest pokrewny mi osobowościowo św. Franciszek Salezy. Także św. Piotr i Mahomet” [Tarnowski 2003, s. 46]. Na pytanie o to, co uważa za najważniejsze w życiu, ksiądz Janusz odpowiedział: „spotkanie z Chrystusem”. Niestety, tego rodzaju precyzowania własnych stanowisk w wielu sprawach Ksiądz starannie unikał. Przez całe życie bowiem przywykł słuchać innych, nie pouczać. Niechętnie wygłaszał swoje opinie – prowokował rozmówców do własnych dociekań i poszukiwań. Powstał jednak pomysł, aby z jego książek wyłowić przemyślenia, sformułowania, których znajomość byłaby dla Czytelników szczególnie cenna. Dlatego mimo oporu Księdza, który nie chciał przy takim wyborze współpracować, do opracowania dołączono zestawienie (subiektywne i niekompletne) wypowiedzi, rad i zaleceń rozproszonych w książkach i artykułach.
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 13
12.03.2020 12:55:10
14
WPROWADZENIE
Co do merytorycznej zawartości książki ustalono, że jej treść będzie się odnosić jedynie do twórczości i przemyśleń Profesora, z pominięciem ważnych i celnych cytatów wybitnych pedagogów, wychowawców, księży i innych autorytetów w dziedzinie psychologii, religioznawstwa, etyki itd., których nie szczędził czytelnikom ksiądz Janusz w swoich książkach. Kardynał Kazimierz Nycz w piśmie z dnia 27.10.2012, skierowanym do uczestników uroczystości pogrzebowej, napisał: Sam byłem słuchaczem wykładów profesora Tarnowskiego z zakresu pedagogiki i katechetyki. Doskonale pamiętam jego niezwykłe zaangażowanie we wszystko, co czynił. Energię tę zachował do końca. W pracy swej wytrwale szukał sposobu na zadzierzgnięcie międzyosobowych więzów z Bogiem i człowiekiem. Kogo może zainteresować książka, którą oddajemy do rąk Czytelników? Myślę, że wszystkich, którym leży na sercu wychowanie młodego człowieka. Rodzice, nauczyciele, wychowawcy, katecheci, księża oraz studenci i klerycy – wszyscy mogą znaleźć w niej zarówno metody nawiązywania kontaktu z dziećmi, młodzieżą oraz dorosłymi, jak i przykłady konkretnych inicjatyw temu służących. Przedstawiono opisy, wspomnienia i wypowiedzi – kiedyś dzieci, a dziś już dorosłych ludzi – ukazujące w barwny sposób różne sytuacje. Nie tylko mają one znaczenie historyczne, ale też mogą dawać impuls do podejmowania własnych analiz oraz działań. Mamy nadzieję, że książka zainspiruje Czytelników do przemyśleń, samodzielnego poszukiwania i odkrywania Boga oraz własnego miejsca w świecie i Kościele. Być może skłoni również do sięgnięcia po publikacje księdza Tarnowskiego. Są w nich argumenty przydatne w dyskusji nad prawdami wiary i tłumaczenia wątpliwości, uzasadnienia chrześcijańskiej etyki. Dzięki zawartym w nich informacjom Czytelnik dostrzeże piękno Pisma Świętego i liturgii. Ta wiedza przyczynić się może do ułatwienia kontaktu z dziećmi i młodzieżą, zaistnienia wzajemnego zrozumienia, szacunku i przyjaźni. Książka powstawała w czasie, gdy zdrowie Księdza pozostawiało wiele do życzenia. Jego niezwykła pracowitość sprawiała jednak, że zawsze był gotów do kontynuowania pracy. Nawet na kilkudniowe pobyty w szpitalu zabierał tworzony tekst do czytania. Pozostał niedosyt i smutek, że nie zdążyliśmy poruszyć wielu tematów, że nie przejrzał końcowej wersji książki. Omówienia wielu zagadnień i problemów nie można było zamieścić ze względu na zbyt obszerny materiał. Krzepiąca jest świadomość, że bogaty dorobek Księdza pozostał w jego spuściźnie naukowej i literackiej. Nie zdążyłem zadać Księdzu pytania o skuteczność jego wieloletniej pracy z dziećmi i młodzieżą. Odpowiedź mogą jednak stanowić teksty zawarte w Księdze pamiątkowej z okazji jubileuszu dla księdza Janusza Tarnowskiego.
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 14
12.03.2020 12:55:10
WPROWADZENIE
15
Zamieszczone zostały w niej bowiem wypowiedzi wielu z nas, którzy byliśmy jego wychowankami, doświadczaliśmy jego przyjaźni. Dla Księdza warunkiem skuteczności apostolstwa jest świadectwo wiary: Potrzeba świadectwa osobistej więzi z Jezusem widocznej w zwyczajnym, codziennym życiu, jeszcze więcej takiego chrześcijaństwa, które da się wyczytać z naszych twarzy w domu, w szkole, w pracy czy na ulicy. W ten sposób spotyka się i odkrywa żywą Ewangelię. Wówczas Ewangelię mogą przeczytać ci, którzy nigdy nie wzięli do ręki Pisma Świętego. Jeżeli będziemy się starali być takim Kościołem, to wówczas wielu ludzi nieznających Jezusa zapragnie go poznać [Boczar 2009].
* Przez ponad trzy lata spotykaliśmy się z księdzem Januszem prawie w każdy poniedziałek. Podczas tych spotkań, trwających kilka godzin, odprawiał Mszę Świętą, najpierw w kaplicy Sióstr Rodziny Maryi przy ulicy Żelaznej, gdzie od przeszło pięćdziesięciu lat był kapelanem, później, gdy nie starczało mu już sił – w swoim mieszkaniu. Przed liturgią i po niej omawialiśmy kolejne fragmenty książki. Już w trakcie wstępnych rozmów o treści książki Ksiądz wyraził życzenie, aby wspomnieć o jego perypetiach z nauką (tą pisaną małą literą), okolicznościach i osobach, które miały wpływ na kształtowanie się jego wiary, zainteresowań, wreszcie o drodze do kapłaństwa. Te wstępne rozmowy przebiegały w bardzo miłej atmosferze. Ksiądz zajmował swój ulubiony fotel przy biurku, w pokoju przeznaczonym do pracy i spania. Siadywaliśmy też w pokoju, gdzie zwykle przyjmował gości, ale nie przy stole, lecz przy oknie, gdzie stał też jego fotel. Gdy rozpoczynaliśmy nasze spotkania, Ksiądz czuł się dobrze, był pełen energii i humoru. Przypomnijmy: miał wtedy blisko dziewięćdziesiąt lat! W trakcie tych rozmów opowiadał o różnych zdarzeniach, zwykle bez uwzględnienia ich chronologii i bez decyzji, czy znajdą się one w powstającej książce. Część tych wypowiedzi nagrywałem na dyktafon, aby później, już w domu, spróbować opracować roboczy spis treści wywiadu, którego kolejne wersje, po wydrukowaniu, przekazywałem Księdzu na najbliższych spotkaniach. Ponieważ ustaliliśmy, że odpowiedzi Księdza na moje pytania będą fragmentami z jego książek, przygotowywałem te teksty do zatwierdzenia. I tak po wielu próbnych wersjach zawartości książki powstał końcowy spis treści tego, co chciał nam Ksiądz o sobie i swej działalności opowiedzieć. Jak wspomniałem, najważniejszą częścią naszych spotkań była Msza Święta. W tych mszach, do których Ksiądz bardzo starannie się przygotowywał, brały zwykle udział siostra katechetka z przedszkola prowadzonego przez siostry zakonne oraz różne zaprzyjaźnione z Księdzem osoby, w tym małżeństwo, ministranci i kilka pań. Msza Święta była dla wszystkich uczestników wielkim przeżyciem. Zawsze zawierała krótkie wprowadzenie, oczywiście potem homilia, wzruszające przekazanie znaku pokoju, Komunia Święta pod dwiema postaciami. Zejście do kaplicy z pierwszego
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 15
12.03.2020 12:55:10
16
WPROWADZENIE
piętra, gdzie Profesor mieszkał, stanowiło dla niego nie lada wyczyn, ponieważ poruszał się z dużym trudem, z laską, a schody były strome. Niestety, po kilku miesiącach Ksiądz musiał, w związku z postępującą chorobą, zrezygnować ze schodzenia do kaplicy, sprawował Eucharystię w pokoju, ale skład uczestników nie uległ zmianie. Ksiądz odprawiał msze aż do ostatniego pójścia do szpitala, skąd już nie powrócił. Po Mszy Świętej zwykle odbywała się agapa. Siostry przygotowywały kanapki, słodycze i herbatę. Nie wszyscy na tę część zostawali. W czasie tych posiłków omawialiśmy różne sprawy związane z wywiadem. Były też poruszane bieżące tematy, zwykle chodziło o aktualne artykuły, które Ksiądz przeczytał w prasie, co czynił systematycznie. Dzieliliśmy się również wrażeniami z przeczytanych książek – Profesor śledził nowości i żałował, że nie ma możliwości zasygnalizowania ich w wywiadzie. Od czasu do czasu widywaliśmy się z Hubertem Boczarem, który z niezwykłą troską opiekował się Księdzem. O przyjaźni Księdza i Huberta, a właściwie jego rodziny, należałoby napisać osobną książkę, bo bezinteresowna przyjaźń jest chyba ostatnio mało popularna. Nie znam jej szczegółów, byłem świadkiem tylko kilku epizodów świadczących o synowskim oddaniu Huberta, w szczególności tego, jak dbał o zdrowie Księdza i organizował jego kolejne leczenia szpitalne. Pamiętam też, jak Profesor przeżywał narodziny synka państwa Boczarów, jak starannie przygotowywał się do jego chrztu. Wiem, że Hubert współpracował przy wydawaniu większości książek Księdza. Był inicjatorem powstania pamiątkowej, jubileuszowej publikacji, zawierającej świadectwa jego przyjaciół i znajomych (Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu dla księdza Janusza Tarnowskiego, Warszawa 2009). Hubert pośredniczył w przekazywaniu Księdzu tekstów, które przesyłałem mu pocztą elektroniczną, bo nie było chyba dnia, aby go nie odwiedził. Dzięki temu Profesor mógł zapoznać się z przygotowanymi fragmentami i ustosunkować się do nich przed moimi poniedziałkowymi wizytami. Opisania wymaga znane z gazet wydarzenie związane z rocznicą wybuchu Powstania Warszawskiego 1944 roku. Ksiądz postanowił nie tylko wziąć udział w XII Biegu Powstania Warszawskiego (na wózku inwalidzkim), ale także, jako kapelan Powstania, podpisywać dyplomy uczestnikom biegu. Oczywiście nie byłoby to możliwe bez pomocy Huberta, który biegnąc, pchał wózek Księdza na trasie pięciu kilometrów. Udało mi się te sceny sfotografować. Trzeba jeszcze wspomnieć o wizytach znajomych i przyjaciół Księdza, których byłem świadkiem. Profesor miał fenomenalną pamięć do osób – pamiętał nie tylko to, jakie miał z nimi relacje, ale także zwykłe sytuacje rodzinne i zawodowe. Wizyty tych ludzi, często niezapowiedziane, były zawsze źródłem wielkiej radości dla Księdza i przybyłych. Pogarszający się stan zdrowia Profesora początkowo nie wpływał na jego aktywność i pracowitość. Nie było mowy o żadnych przerwach w naszej pracy. Wydruki zabierał do szpitala, gdzie nanosił poprawki. Niemal do ostatniej chwili przeglądał powstający tekst, na ostatnią jego wersję naniósł wiele poprawek.
GLINSKI_BYC Z DZIECMI-Z.indb 16
12.03.2020 12:55:10