Kliniczne i sądowo-penitencjarne aspekty funkcjonowania człowieka

Kliniczne i sądowo-penitencjarne aspekty funkcjonowania człowieka

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind1 1

2008-02-20 10:11:39

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind2 2

2008-02-20 10:11:40

Kliniczne i sądowo-penitencjarne aspekty funkcjonowania człowieka pod redakcją naukową

Gabrieli Chojnackiej-Szawłowskiej Beaty Pastwy-Wojciechowskiej

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind3 3

2008-02-20 10:11:40

© Copyright by Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2007 © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Recenzenci: prof. dr hab. Maria Beisert prof. dr hab. Ryszard Kościelak

Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz

Korekta: Jolanta Chrostowska-Sufa

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Uniwersytet Gdański ul. Bażyńskiego 1A 80-952 Gdańsk

ISBN 978-83-7308-869-6 ISBN 978-83-7326-470-0

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax: (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2007

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind4 4

2008-02-20 10:11:40

Spis treści Wstęp ............................................................................................................... 9 Część I. Psychologia kliniczna i psychologia zdrowia 1. Psychologiczne aspekty chorób somatycznych ................................................. 15 Nina Ogińska-Bulik

Osobowość typu D – nowy kierunek badań nad psychologicznymi uwarunkowaniami chorób somatycznych ........................................................ 17 Zygfryd Juczyński

Dylematy informowania pacjenta o nieuleczalnej chorobie ............................. 29 Mariola Bidzan, Jerzy Smutek, Edyta Łapkiewicz

Cechy osobowości a wybór strategii radzenia sobie ze stresem wśród kobiet z nietrzymaniem moczu ............................................................. 41 Daria Biechowska, Mariola Bidzan, Jerzy Smutek, Edyta Łapkiewicz, Magdalena Grzybowska

Funkcjonowanie poznawcze pacjentek z naglącym nietrzymaniem moczu ....... 47 Joanna Kozaka

Dynamika jakości życia na różnych etapach leczenia choroby nowotworowej .. 53

2. Problemy psychologiczne w ginekologii i położnictwie ................................... 59 Eleonora Bielawska-Batorowicz

Psychologiczne uwarunkowania intensywności objawów menopauzalnych ...... 61 Dorota Kornas-Biela

„Magiczne dzieci” produktem wspomaganej prokreacji: podejście psychodynamiczne ........................................................................... 67 Zofia Pankrac, Małgorzata Świątkowska-Freund, Krzysztof Preis

Ciąża, poród i połóg u młodocianych oraz ich dalsze losy: dane Instytutu Położnictwa i Chorób Kobiecych w Gdańsku z lat 1984–1998 ........................................................................... 73 Mariola Bidzan

Trudna prokreacja – czy łatwiej być nastolatką w ciąży czy dojrzałą kobietą z problemem niepłodności? ............................................. 79 Katarzyna Krysztop, Mariola Bidzan

Psychologiczne potrzeby kobiet leczonych z powodu niepłodności przy wykorzystaniu zapłodnienia pozaustrojowego in vitro .............................. 87

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind5 5

2008-02-20 10:11:41

6

Spis treści

3. Neuropsychologiczne mechanizmy zachowania ............................................... 93 Krzysztof Jodzio, Juliusz Lackorzyński, Grzegorz Kozera, Dariusz Gąsecki

Wykorzystanie techniki przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej fTCD w badaniach mózgowych mechanizmów funkcji paralingwistycznych ............. 95 Michał Harciarek, Bogdan Biedunkiewicz, Monika Lichodziejewska-Niemierko, Alicja Dębska-Ślizień, Bolesław Rutkowski

Funkcjonowanie poznawcze osób z przewlekłą niewydolnością nerek leczonych nerkozastępczo .............................................................................. 105 Anna Grabowska

Mózgowe mechanizmy leworęczności z perspektywy badań neuroobrazowania ........................................................ 111 Joanna Szeliga-Lewińska, Mikołaj Majkowicz, Jerzy Landowski

Funkcjonowanie poznawcze w depresji ......................................................... 121 Daria Biechowska, Michał Harciarek, Magdalena Kurdelska, Grzegorz Kozera

Charakterystyka neuropsychologiczna osób z grupy podwyższonego ryzyka chorób naczyniowych mózgu ........................ 127

4. Zagrożenia zdrowia – psychospołeczne uwarunkowania ............................... 133 Gabriela Chojnacka-Szawłowska

Ocena zagrożenia chorobą nowotworową przez palących i niepalących .......... 135 Bogusław Borys

Psychotraumatologia – spojrzenie wstecz i aktualne odniesienia .................... 147 Barbara Leszniewska-Jodzio

Zmęczenie – norma, problem, choroba ......................................................... 163

5. Psychoterapia w praktyce klinicznej ............................................................... 167 Lidia Cierpiałkowska

Czy wszyscy wygrali? O badaniach nad efektywnością psychoterapii ............. 169 Marcin Szulc

Dynamika planów życiowych w leczeniu osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych ..................................................................... 179

Część II. Psychologia sądowo-penitencjarna 1. Opiniowanie sądowo-psychologiczne w ujęciu psychologicznym i prawnym ........................................................................................................ 193 Beata Pastwa-Wojciechowska

Wykorzystanie współczesnej konceptualizacji pojęcia psychopatycznego sprawcy przestępstw na tle seksualnym w opiniowaniu sądowo-psychologicznym ...................................................... 195

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind6 6

2008-02-20 10:11:41

Spis treści

7

Józef Krzysztof Gierowski

Kompleksowe, psychiatryczno-psychologiczne opiniowanie o stanie zdrowia psychicznego sprawcy czynu zabronionego .......................... 215 Marek A. Karczmarzyk

Kilka uwag adwokata o sytuacji dziecka pokrzywdzonego w procesie karnym ............................................................. 227 Włodzimierz Brazewicz

Znaczenie opinii psychiatrycznej i psychologicznej w rozpoznawaniu spraw karnych o przestępstwa seksualne i przeciwko życiu na przykładzie spraw rozpoznawanych w Sądzie Okręgowym w Gdańsku ...................................... 235 Laurent Montet

Od profilu ofiary do profilu sprawcy ............................................................. 243

2. Wykluczenie społeczne a izolacja penitencjarna ............................................. 255 Andrzej Bałandynowicz

Prawo bez autorytetu i pozbawione sumienia a wykluczenie społeczne jednostek ................................................................ 257 Katarzyna Bojarska

Badania pilotażowe: osoby homo- i biseksualne wobec heteroseksizmu, heteronormatywności i homofobii. Społeczna opresja jako wyznacznik powtarzalnych wzorców reakcji obronnych ................................................... 273 Henryk Machel

Kryzys idei resocjalizacji penitencjarnej – problem nie tylko polski ............... 281 Franciszek Makurat

Rola sportu w procesie resocjalizacji więźniów .............................................. 297

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind7 7

2008-02-20 10:11:41

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind8 8

2008-02-20 10:11:41

Wstęp Książka, którą oddajemy do rąk Czytelnika, stanowi zbiór prac dotyczących problemów klinicznych oraz sądowo-penitencjarnych funkcjonowania człowieka. Zagadnienia te wpisują się w dziedzinę psychologii stosowanej, która poszerzając obszar swojego zainteresowania, zajmuje się różnymi formami zaburzeń i uwarunkowaniami zdrowia. Warto zaznaczyć, że rozwój psychologii klinicznej prowadzi do wyodrębnienia się subdyscyplin, co wynika zarówno z rozwoju nauk podstawowych, jak i z potrzeb społecznych. Postanowiłyśmy więc w niniejszej publikacji wyróżnić dwie części. Pierwsza odnosi się do zagadnień zdrowia i choroby, natomiast część druga jest poświęcona problematyce związanej z funkcjonowaniem człowieka w obliczu wymiaru sprawiedliwości.

Dokonując takiego podziału, kierowałyśmy się tym, że współcześnie obszar psychologii sądowej jest bardzo szeroki i wykracza poza ramy kliniczne.

W części dotyczącej zagadnień klinicznych dominują artykuły empiryczne i opracowania teoretyczne, ilustrujące najnowsze kierunki badań nad różnymi aspektami funkcjonowania psychicznego chorych somatycznie. Niektóre z nich skupiają się na poszukiwaniu osobowościowych uwarunkowań powstawania i rozwoju chorób, inne zaś dotyczą radzenia sobie z chorobą w różnych jej fazach, powiązanych z odmiennymi sposobami leczenia. Znajdują się tu również wyniki badań charakteryzowanych w nurcie neuropsychologicznym, łączącym i oceniającym najnowsze metody diagnostyki medycznej z diagnozą psychologiczną. Kolejne teksty dotyczą problematyki utrudnionej prokreacji, w tym dylematów związanych na przykład z zapłodnieniem pozaustrojowym. Kilka prac porusza problem powszechnych zagrożeń zdrowotnych, takich jak nowotwory, przewlekłe zmęczenie i stres potraumatyczny. Omówiono tu również badania z zakresu psychoterapii i jej skuteczności.

Prace zamieszczone w tej części tomu doskonale wpisują się we współczesny holistyczny, a niektóre z nich w konsumerystyczny model opieki zdrowotnej, akcentujący udział psychologii w kształtowaniu poczucia odpowiedzialności człowieka za zdrowie, chorobę i leczenie. Poznawanie tych problemów ma już w naszym kraju dość długą tradycję, a wielu psychologów jest zaangażowanych w udzielanie pomocy psychologicznej pacjentom poradni i szpitali.

Autorzy poszczególnych artykułów z rożnych perspektyw ujmują aktualne paradygmaty zdrowia. Wiele z omówionych w pierwszej części książki badań nad koncepcją stresu nawiązuje do najnowszych wyników światowych badań pozwalających na uznanie stresu, zwłaszcza chronicznego, za przyczynę dysre-

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind9 9

2008-02-20 10:11:41

10

Wstęp

gulacji systemu odpornościowego i licznych chorób. Niektóre spośród zamieszczonych tu artykułów koncentrują się na psychologicznych implikacjach stresu obecnego w procesie leczenia, szczególnie gdy choroba jest przewlekła lub zagraża życiu. Stan stresu pozostający często po zakończonej terapii stanowi również psychologicznie ważny element wpływający na jakość życia zależną od stanu zdrowia.

W drugiej części niniejszego tomu zamieszczono opracowania związane z psychologią sądowo-penitencjarną. W rozwoju myśli kryminologicznej, w tym psychologii sądowo-penitencjarnej, punkt ciężkości rozważań teoretycznych i badań empirycznych koncentrował się na osobie sprawcy przestępstwa. Zainteresowanie sprawcą przestępstwa znajduje także odzwierciedlenie w rozwoju norm prawa karnego oraz wymiaru sprawiedliwości, który będąc odpowiedzialny za stosowanie przepisów prawa – wyznacza kierunki badań psychologii sądowo-penitencjarnej. Bez względu jednak na to, czy zainteresowanie osobą naruszającą normy prawne wynika z faktu udzielenia odpowiedzi na konkretne pytania związane na przykład z etiologią przestępczości, osobą sprawcy czy zagadnieniami wiktymologicznymi, autorzy tekstów zebranych w drugiej części książki zmierzają do znalezienia odpowiedzi na fundamentalne pytanie – kim jest człowiek.

W pierwszej kolejności omówiono więc zagadnienia związane z opiniowaniem sądowo-psychologicznym, zarówno w aspekcie psychologicznym, jak i prawnym. Autorzy poruszający te problemy sięgają nie tylko do dorobku teoretycznego, ale także konfrontują go z praktyką wymiaru sprawiedliwości.

Prace K. J. Gierowskiego i B. Pastwy-Wojciechowskiej odnoszą się do kwestii związanych z kompetencjami merytorycznymi biegłych w zakresie zarówno terminologii, jak i postawionej diagnozy. Doniesienia M. A. Karczmarzyka i W. Brazewicza pokazują perspektywę prawną opiniowania psychologicznego, a w konsekwencji jego znaczenie dla decyzji podejmowanych przez organ procesowy. Natomiast L. Montet omawia zagadnienie profilowania psychologicznego osoby poszkodowanej i jego rolę w poznaniu sprawcy przestępstwa.

Warto w tym miejscu podkreślić, że problematyka ta wciąż jest mało znana i rzadko poruszana w polskiej literaturze przedmiotu.

Kolejne artykuły są poświęcone problematyce wykluczenia społecznego i izolacji penitencjarnej. Praca A. Bałandynowicza ukazuje znaczenie wykluczenia społecznego jednostek dla ich funkcjonowania w wymiarze indywidualnym i społecznym. W tym samym nurcie mieści się praca K. Bojarskiej, która przedstawia wyniki swoich badań pilotażowych nad wpływem homofobii, heteroseksizmu i heteronormatywności na psychospołeczne funcjonowanie osób homoi biseksualnych. H. Machel zwraca z kolei uwagę, że kryzys idei resocjalizacji

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind10 10

2008-02-20 10:11:41

Wstęp

11

stanowi problem wszystkich systemów penitencjarnych, nie tylko polskiego.

Natomiast F. Makurat starał się pokazać, jak ważną rolę w procesie resocjalizacji może odegrać sport dzięki nauce jasnych zasad postępowania i uświadamianiu więźniom konsekwencji ich naruszenia.

Należy zaznaczyć, że intencją naszych autorów była prezentacja z jednej strony szerokiego zakresu problemów, ujętych nie tylko z psychologicznego punktu widzenia, z drugiej zaś – istniejących sporów oraz dyskusji toczących się wśród teoretyków i praktyków.

Mamy nadzieję, że niniejszy tom zainteresuje Czytelników wszechstronnym ujęciem tematu, stając się inspiracją do dalszych dyskusji i badań nad wciąż niepoznanymi związkami między psychiką i ciałem.

Gabriela Chojnacka-Szawłowska Beata Pastwa-Wojciechowska

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind11 11

2008-02-20 10:11:41

Chojnacka_Kliniczne 28 IX 07.ind12 12

2008-02-20 10:11:41