PORADNICTWO między etyką a techniką

Poradnictwo między etyką a techniką

Drabik-17 maja-2007.indd 1

2007-06-22 08:51:04

Drabik-17 maja-2007.indd 2

2007-06-22 08:51:04

Poradnictwo między etyką a techniką

pod redakcją naukową

Violetty Drabik-Podgórnej

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007

Drabik-17 maja-2007.indd 3

2007-06-22 08:51:04

© Copyright by Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2007 © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Recenzent: prof. dr hab. Krystyna Ferenz

Korekta: Anna Jach

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Publikacja sfinansowana przez Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego

ISBN 978-83-7308-879-5

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2007

Drabik-17 maja-2007.indd 4

2007-06-22 08:51:04

Spis treści Wstęp ................................................................................................................. 9

I Etyczne konteksty poradnictwa Jean Guichard poradnictwo zawodowe i życiowe a etyka ................................................... 17 Alicja Kargulowa Refleksje wokół tematu konferencji Poradnictwo między etyką a techniką ............................................................ 35 Augustyn Bańka Jakość, profesjonalizm i etyka aktywności poradniczej ............................. 51 Magdalena Piorunek Deontologiczne konteksty działalności doradcy zawodowego ................ 91 Violetta Drabik-Podgórna Poradnictwo w perspektywie dialogicznej – od poradnictwa dialogowego do dialogiki poradnictwa ........................ 105 Grażyna Teusz Obszar istnienia, obszar zasad – epifanie wzajemności ............................. 117

Drabik-17 maja-2007.indd 5

2007-06-22 08:51:04

Spis treści

II Wartości i dylematy etyczne Alicja Czerkawska Obszar wartości moralnych i dylematów etycznych w praktyce poradniczej ................................................................................... 129 Zuzanna Toeplitz, Małgorzata Toeplitz-Winiewska Problemy etyczne poradnictwa psychologicznego ..................................... 139 Marcin Szumigraj W imię czyjego dobra? Czyli o misji poradnictwa kariery ....................... 149 Elżbieta Siarkiewicz Skuteczność symboliczna poradnictwa (?) .................................................. 165 Elżbieta Kosmala-Łączka Znaczenie wartości w pracy współczesnego doradcy ................................ 175

III Etyka w badaniach naukowych Bożena Wojtasik Doradca jako refleksyjny badacz ................................................................... 191 Bogna Bartosz Wybrane aspekty etyczne w badaniach psychologicznych (czyli o odpowiedzialności psychologa) ....................................................... 203 Katarzyna Druczak Etyczny wymiar analizy zdarzeń krytycznych w poradnictwie biograficznym ...................................................................... 219

Drabik-17 maja-2007.indd 6

2007-06-22 08:51:04

Spis treści

IV Etyczne problemy kształcenia doradców Zdzisław Wołk Kultura pracy doradcy zawodu ..................................................................... 233 Ewa Jańczak-Obst Kompetencje osobiste doradcy ...................................................................... 247 Katarzyna Czarny kwestie etyczne podejmowane w poradnikach dla doradców ................. 263 Edyta Zierkiewicz Czy samemu można nauczyć się, jak być terapeutą?

Refleksje na bazie wybranych poradników .................................................. 273 Włodzimierz Trzeciak Problemy etyczne doradcy zawodowego ..................................................... 281

V Problemy współczesności Bernadette Dumora Dorastanie w obliczu złożoności i sprzeczności poradnictwa .................. 287 Jarosław Klebaniuk Potencjalne dylematy niepokornego doradcy w kontekście wyścigu szczurów ..................................................................... 301 Leokadia Wiatrowska Rzeczywiste działania pomocowe w poradniach psychologiczno-pedagogicznych – między chceniem a niemożliwością .......................................................... 317

Drabik-17 maja-2007.indd 7

2007-06-22 08:51:04

Spis treści

Alicja Keplinger Bierność społeczna wyzwaniem współczesnego poradnictwa .................. 327 Aleksandra Welc, Dorota Wiśniewska Możliwości doradcy w poradnictwie wielokulturowym ........................... 339

VI Możliwości i ograniczenia nowych form poradnictwa Agnieszka Dwojak-Matras Poradnictwo online ......................................................................................... 349 Agnieszka Piasecka Wymiary etyczne zastosowań public relations i marketingu informacyjnego w poradnictwie zawodowym .................... 359 Agnieszka Pijaczyńska Akademickie Biuro Karier jako miejsce wsparcia w kształtowaniu podmiotowości młodych ludzi w ich „przejściu z edukacji do życia zawodowego” .................................... 373 Agnieszka Chmielewska Doradztwo partnerskie (koleżeńskie) – specyfika relacji doradczej ........ 391

Aneks Luminita Catalina Tasica Kodeks etyczny doradcy. Doświadczenia rumunii ................................... 401 Normy Etyczne IAEVG .................................................................................. 409 Kodeks etyczno-zawodowy psychologa ....................................................... 415

Drabik-17 maja-2007.indd 8

2007-06-22 08:51:04

Wstęp Stale rosnące tempo zmian we współczesnym świecie powoduje narastanie poczucia zagubienia i bezradności człowieka, który częściej niż kiedykolwiek poszukuje różnych form wsparcia. W tej sytuacji coraz większego znaczenia nabiera profesjonalne poradnictwo oraz poradoznawstwo – jako naukowa refleksja nad tą sferą praktyki społecznej, które przez uwikłanie w liczne dylematy (między podmiotem a przedmiotem, między dyrektywnością a liberalizmem, między oferowaniem a sterowaniem, między adaptacją a emancypacją, między procesem a efektem, między jawnością a anonimowością) obfituje w liczne napięcia i spory.

Uwzględniając kondycję moralną współczesnego człowieka, wydaje się, iż jednym z naczelnych dylematów zarówno teorii, jak i praktyki poradniczej jest dylemat: m i ę d z y e t y k ą a t e c h n i k ą. W refleksji nad poradnictwem konieczne jest oczywiście uwzględnienie obu wymiarów: etycznego oraz technicznego. Dotychczas jednak większość prac na temat poradnictwa bądź skupiała się na dostrzeganiu tylko tego drugiego aspektu, pozostawiając kwestie etyki zawodu, potencjalnych dylematów moralnych samym doradcom i ich sumieniom, bądź analizowała oba wymiary jako odrębne. Wydaje się jednak, iż są one w sposób konieczny powiązane ze sobą i tworzą specyficzną przestrzeń „pomiędzy”, w której mieszczą się zagadnienia dotyczące zarówno kompetencji doradcy, jego możliwości i ograniczeń w relacji pomocowej, kryteriów oceny jakości aktywności poradniczej, problemów badań nad praktyką poradniczą, jak i kwestie etyczne samego poradoznawstwa.

Niniejsza praca jest próbą zarysowania i analizy właśnie tej przestrzeni w różnych aspektach, wskazania podstawowych wartości i dylematów etycznych tkwiących w różnych wymiarach pracy doradcy, pojawiających się w prowadzonych badaniach naukowych oraz wynikających z wyzwań współczesności.

Drabik-17 maja-2007.indd 9

2007-06-22 08:51:04

10

Wstęp

Pierwsza część książki przedstawia Etyczne konteksty poradnictwa.

J. Guichard (Poradnictwo życiowe i zawodowe a etyka), wychodząc od przedstawienia trynitarnej struktury ludzkiego bytu, podejmuje kwestię etyki celów zawodowych i życiowych, jakie wyznacza sobie jednostka, oraz zarysowuje obszar podejmowanych i rozwijanych społecznych problemów poradnictwa w perspektywie etycznej. A. Kargulowa (Refleksje wokół tematu konferencji „Poradnictwo między etyką a techniką”) ukazuje poradnictwo jako przestrzeń doświadczenia społecznego, w której obecna jest zarówno jawna, techniczna, komunikatywna sfera praktyki poradniczej, jak i sfera odczuwana, niejawna, symboliczna i jednocześnie etyczna. Analizując dokonujące się przez lata zmiany w zakresie poradnictwa, wskazuje zależność tworzących się relacji międzyosobowych od uwarunkowań zewnętrznych oraz podaje przykłady występowania napięć w obszarze etyka – technika.

Problemy jakości, profesjonalizmu oraz etyki aktywności poradniczej omawia A. Bańka, proponując model nowego profesjonalizmu etycznego, którego podstawę stanowi właśnie współzależność pomiędzy etyczną poprawnością, techniczną skutecznością i jakością. W rozważaniach nad deontologicznymi kontekstami działalności doradcy zawodowego M. Piorunek podkreśla potrzebę rozważań etycznych w poradnictwie, ukazuje istotę i sens interakcji doradca – radzący się oraz wskazuje na odpowiedzialność jako wartość podstawową w tej relacji. Inspirację oraz źródło interesujących refleksji dla poradnictwa stanowi perspektywa dialogiczna (V. Podgórna), która umożliwia nie tylko analizę koncepcji poradnictwa dialogowego, ale może także stać się punktem wyjścia do koncepcji dialogiki poradnictwa. G. Teusz, pisząc o epifaniach wzajemności, dzieli się swoimi rozważaniami na temat oscylowania pomiędzy obszarem tego, co przypadkowe, chaotyczne i niepewne, a obszarem zasad, charakteryzującym się uporządkowaniem i uniwersalizacją przyjmowanych metod i strategii działania w sytuacji poradniczej.

Kolejna część książki – Wartości i dylematy etyczne – poświęcona jest pojawiającym się w poradnictwie pytaniom o zasady etyczne, którymi powinien kierować się w swej pracy doradca. A. Czerkawska, podkreślając fakt, iż relacja pomocowa pomiędzy zaangażowanymi osobami ma zawsze wymiar etyczny, szczegółowo zakreśla obszar wartości i dylematów moralnych w praktyce poradniczej. Z kolei M. Toeplitz-Winiewska i Z. Toeplitz wśród

Drabik-17 maja-2007.indd 10

2007-06-22 08:51:04

Wstęp

11

etycznych problemów poradnictwa psychologicznego wskazują na popełniane przez doradcę błędy oraz analizują źródła naruszeń etyki. Szukając odpowiedzi na pytanie: w imię czyjego dobra działa poradnictwo? M. Szumigraj analizuje, jak ewoluowała jego misja w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat.

E. Siarkiewicz natomiast, poddając analizie przestrzeń funkcjonowania doradcy i teksty/opinie, które są wynikiem jego pracy, rozpatruje inną wartość, jaką jest tzw. skuteczność symboliczna poradnictwa. O tym, jak duże znaczenie ma uwzględnianie wartości w pracy współczesnego doradcy pisze zaś E. Kosmala-Łączka.

Szczególnego uwypuklenia wymagają zagadnienia poradoznawcze, które dotyczą Etyki w badaniach naukowych. B. Wojtasik przedstawia doradcę jako refleksyjnego badacza, zobowiązanego do podejmowania zarówno „refleksji w działaniu”, jak i „refleksji nad działaniem”, dążącego do samo-rozumienia i samo-interpretacji. Temat etyczności prowadzenia badań naukowych – szczególnie na gruncie psychologii – podejmuje również B. Bartosz, która prezentując przykłady badań psychologicznych, szuka odpowiedzi na pytanie: za co psycholog jest odpowiedzialny? Obecnie coraz częściej mówi się o poradnictwie biograficznym, rozumianym jako emocjonalna solidarność z osobami przeżywającymi zdarzenia krytyczne. Analiza tych zdarzeń może przyczyniać się do powstawania dylematów natury etycznej, trudności może budzić wiele wątpliwości, dlatego też szczególnie należy uwzględniać takie wartości, jak: dobro, wolność, odpowiedzialność, uczciwość, szacunek, na co zwraca uwagę K. Druczak.

Etyczne problemy kształcenia doradców to następna część pracy. Z. Wołk, przeprowadzając refleksję nad funkcjami pracy w odniesieniu do zawodowego przygotowania doradców, analizuje pojęcia odpowiedzialności i gotowości w kontekście kultury pracy doradcy zawodu. Kwestię wymaganych kompetencji doradcy podnosi E. Jańczak-Obst, która szczególnie podkreśla znaczenie kompetencji emocjonalnych. Artykuł K. Czarny jest próbą zarysowania tych kwestii etycznych, które są podejmowane w dostępnych na rynku poradnikach dla doradców. E. Zierkiewicz natomiast, dokonując analizy poradników dotyczących pomocy, zwraca uwagę na fakt, że pomaganie innym jest „cechą gatunkową”, towarem społecznej wymiany i najwyższą wartością moralną i zastanawia się, czy samemu można nauczyć się jak być terapeutą. Wśród propozycji dotyczących zarówno kształcenia, jak

Drabik-17 maja-2007.indd 11

2007-06-22 08:51:05

12

Wstęp

i wykonywania profesji doradcy pojawia się postulat wdrożenia kodeksu etycznego, wykorzystującego normy etyczne zaproponowane i przyjęte przez międzynarodowe stowarzyszenie doradców zawodowych AIOSP (W. Trzeciak).

Wśród podejmowanych kwestii rzeczywistości poradniczej odrębne miejsce zajmują te, które wynikają z Problemów współczesności. Nowe problemy piętrzą się szczególnie przed młodymi ludźmi, którzy dorastając, muszą dokonać konfrontacji ze złożonością, nieprzejrzystością i niepewnością charakteryzującą zarówno świat, jak i samo poradnictwo (Dorastanie w obliczu złożoności i sprzeczności poradnictwa – B. Dumora). Zastana rzeczywistość tworzy potencjalne dylematy i rozmaite rozterki dla niepokornego doradcy, który działa w kontekście wyścigu szczurów (J. Klebaniuk), a rzeczywiste działania pomocowe doradcy realizowane w poradniach zostają zawieszone między chceniem a niemożliwością (L. Wiatrowska). Za istotne dla poradnictwa wyzwanie A. Keplinger przyjmuje coraz powszechniejszą bierność społeczną, manifestującą się w braku działania, niechęci do zmian, wyczekiwaniu, poddaniu się, podporządkowaniu się zdarzeniom. Nowe zadania przed doradcą wyznacza także wielość kultur współistniejących w świecie ponowoczesnym, co wymaga pojawienia się poradnictwa wielokulturowego, uwzględniającego ową różnorodność, inność, odmienność (A. Welc, D. Wiśniewska).

Artykuły zebrane w ostatniej części dotyczą Możliwości i ograniczeń nowych form poradnictwa. Jedną z takich form, szczególnie w kontekście ekspansji usług teleinformatycznych, staje się poradnictwo online (A. Dwojak-Matras). W obszarze realizowanego poradnictwa zawodowego pojawiają się elementy public relations i marketingu informacyjnego (A. Piasecka), które jednocześnie niosą wiele zagrożeń, takich jak: niedostateczna ochrona danych, nierówność szans w dostępie do tego typu usług doradczych, czy też oferowanie niepewnych informacji, a co za tym idzie – tworzą nowe dylematy etyczne. Dla absolwentów szkół wyższych, którzy muszą przejść z edukacji do życia zawodowego: tworzone są akademickie biura karier, które stają się miejscami wsparcia (emocjonalnego, informacyjnego, materialnego, instrumentalnego) dla kształtowania ich podmiotowości (A. Pijaczyńska), która to podmiotowość stanowi odnawialną siłę do sprawnego funkcjonowania w wieloznacznej rzeczywistości. Jeszcze inną formą udzie-

Drabik-17 maja-2007.indd 12

2007-06-22 08:51:05

Wstęp

13

lania pomocy jest doradztwo partnerskie (A. Chmielewska), które umieszcza się wśród metod superwizji i coachingu. Istota tego podejścia zasadza się na podejmowaniu refleksji nad działaniami zawodowymi w zespole koleżanek i kolegów o podobnej profesji i pozycji zawodowej.

Zebrane w tym zbiorze rozważania oczywiście nie wyczerpują wszystkich zawiłych kwestii etycznych pojawiających się w poradnictwie, nie przynoszą również jednoznacznych rozstrzygnięć w tej skomplikowanej materii. mam jednak nadzieję, że otwierają pole do dyskusji na temat tych aspektów rzeczywistości poradniczej, które dotąd rzadko były szczegółowo analizowane.

Violetta Drabik-Podgórna

Drabik-17 maja-2007.indd 13

2007-06-22 08:51:05

Drabik-17 maja-2007.indd 14

2007-06-22 08:51:05