Wybrane narzędzia do programu psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeni

Anna Franczyk Katarzyna Krajewska

Wybrane narzฤ dzia do programu psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju

Krakรณw 2017

Franczyk Krajewska_Wybrane narzedzia do programu 3

04.10.2017 12:00

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017 Recenzent: dr hab. Beata Jachimczak, prof. UAM Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Ilustracja wykorzystana na okładce: © Ekaterina Vassilieva | Depositphotos.com Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma Sprzedaż „Kart pracy” w formie publikacji cyfrowej (lub płyty CD/DVD) będzie prowadzona poprzez stronę wydawnictwa: http://www.impulsoficyna.com.pl, od grudnia 2017 roku.

ISBN 978-83-8095-375-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2017

Franczyk Krajewska_Wybrane narzedzia do programu 4

04.10.2017 12:00

Spis treści Wstęp ......................................................................................................................... 7 Obszar diagnostyczny: poziom zmysłowy ............................................................ 9 Etap I – poziom zmysłowy ................................................................................... 9 Kwestionariusz obserwacyjny rozwoju dziecka na poziomie zmysłowym ........ 22 Obszar diagnostyczny: poziom poznawczy ........................................................... 29 Etap II – poziom poznawczy ................................................................................ 29 Kwestionariusz obserwacyjny rozwoju dziecka na poziomie poznawczym ...... 53 Obszar diagnostyczny: poziom odkrywczo-badawczy ......................................... 61 Etap III – poziom odkrywczo-badawczy .............................................................. 61 Kwestionariusz obserwacyjny rozwoju dziecka na poziomie odkrywczo-badawczym .................................................................. 94 Obszar diagnostyczny: poziom abstrakcyjno-symboliczny ................................... 101 Etap IV – poziom abstrakcyjno-symboliczny ....................................................... 101 Kwestionariusz obserwacyjny rozwoju dziecka na poziomie abstrakcyjno-symbolicznym ............................................................ 146 Bibliografia ................................................................................................................. 155

Franczyk Krajewska_Wybrane narzedzia do programu 5

04.10.2017 12:00

Wstęp Integralną częścią pracy terapeutycznej jest postawienie diagnozy, która stanowi bazę danych o tym, co dziecko lubi robić, jakie czynności dają mu radość, co potrafi, a co może sprawiać mu trudność. Skupienie się w działalności diagnostycznej na punktach pozytywnych dziecka pozwoli ukierunkować skuteczną pracę nauczyciela.

Diagnozowanie umiejętności i możliwości dziecka powinno odbywać się przede wszystkim poprzez zabawę. Zabawa jest przyjemnością, która pomaga mu radzić sobie ze wszystkimi trudnymi emocjami. Podczas zabawy dziecko uczy się twórczo przezwyciężać różne przeszkody. Zabawa jest jednocześnie naturalnym sposobem nawiązywania kontaktu zarówno między dziećmi, jak i między dzieckiem a dorosłym.

Według Lisy Miller, Deborah Steiner oraz Susan Reid (1996, s. 170) […] umiejętność bawienia się wywiera bardzo duży wpływ na przyszły rozwój dziecka. A ten, kto w dzieciństwie, zachęcany […] może bawić się swobodnie i na różne sposoby, buduje sobie podwaliny pod przyszłe twórcze pokonywanie przeszkód, a nawet czerpanie z tych wyzwań życiowych przyjemności.

Dzięki różnym formom i rodzajom zabaw mamy szansę zbliżenia się do dziecka, stworzenia mu poczucia bezpieczeństwa, pozyskania jego zaufania i dostrzeżenia jego tzw. punktów pozytywnych. Możemy również poznać najskrytsze tajniki dziecięcej psychiki – ukryte lęki, trudności, budzące się zdolności, zainteresowania, bazę wszelkich jego możliwości.

Najlepszym inicjatorem zabaw jest samo dziecko. To ono wie, czym i w jaki sposób chce się bawić. Rolą nauczyciela terapeuty, jako bacznego obserwatora i zarazem współuczestnika czynności, jest takie pokierowanie zabawą, by dziecko czerpało z niej przyjemność, a nauczyciel wiedzę diagnostyczną.

Uzupełnieniem prowadzonej przez nauczyciela terapeutę diagnozy mogą być diagnostyczne karty pracy. Narzędzie to musi być dostosowane do aktualnych możliwości i umiejętności dziecka.

W niniejszej książce przedstawiamy przykładowe zabawy i karty pracy do wykorzystania w procesie diagnozowania. Opracowane przez nas propozycje mogą być zastosowane w różnorodnych sytuacjach, w zależności od inwencji nauczyciela terapeuty.

Franczyk Krajewska_Wybrane narzedzia do programu 7

04.10.2017 12:00

Obszar diagnostyczny: poziom zmysłowy Poznawanie za pomocą zmysłów to zdolność do odbioru specyficznych bodźców środowiska, analizy i przekształcania ich w energię procesu nerwowego. Narządy zmysłów składają się z właściwych elementów odbiorczych, czyli receptorów, oraz aparatu pomocniczego, który jest niezbędny do odpowiedniego ukształtowania bodźca działającego na receptory.

Poziom zmysłowy stanowi pierwszy etap uczenia się dziecka. Obejmuje on następujące obszary: dotyk, smak, węch, wzrok i słuch (w tym ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia wstępne do nauki mowy). Są to obszary, dzięki którym dziecko poznaje otaczający świat poprzez odbieranie bodźców sensorycznych. Rozwijanie tych zmysłów i ich integracja pozwolą dziecku selekcjonować i właściwie interpretować napływające do niego informacje, a następnie reagować na nie.

Na tym poziomie znajdują się również ćwiczenia rozwijające motorykę w zakresie makroprzestrzeni, czyli kształtujące orientację w przestrzeni oraz świadomość własnego ciała, (umożliwiające poznanie jego schematu), co sprzyja zrozumieniu pojęcia „ja”.

Głównym celem pracy na poziomie zmysłowym jest dostarczenie dziecku bodźców, które pobudzą jego zmysły, i przygotowanie do wejścia w kolejny etap rozwoju psychoruchowego.

Etap I – poziom zmysłowy 1. Reagowanie dziecka na swoje imię (czy potrafi je wymówić i się przedstawić) Sprawdzamy reakcje dziecka na swoje imię: –– nie reaguje na imię: zzopisujemy zachowanie dziecka, –– reaguje na imię: zzodwraca głowę w kierunku źródła dźwięku, zzlokalizuje źródło dźwięku, zzróżnicuje źródło dźwięku, zzkieruje się w kierunku osoby badającej, –– wypowiada swoje imię: zzzniekształca, zzupraszcza, zzmówi prawidłowo,

Franczyk Krajewska_Wybrane narzedzia do programu 9

04.10.2017 12:00

Bibliografia Baran J., Terapia zabawą, czyli usprawnianie psychoruchowe dziecka z zespołem mózgowego porażenia dziecięcego: podręcznik, wyd. 2 popr., CMPP-P MEN, Warszawa 1996.

Bartkowska T., Rozwój wymowy dziecka przedszkolnego, PZWS, Warszawa 1968.

Błeszyński J. (red.), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, wyd. 2 posz. i popr., Kraków 2008.

Bogdanowicz M., Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10., WSiP, Gdańsk 1985.

Bogdanowicz M. (oprac.), Przytulanki, czyli wierszyki na dziecięce masażyki. Zabawy relacyjno-relaksujące, wyd. 4, Harmonia, Gdańsk 2007.

Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M., Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, WSiP, Warszawa 1992.

Bogdanowicz M., Okrzesik D., Wojnarowska A., Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne – ćwiczenia kształtujące świadomość schematu ciała i przestrzeni, „Bliżej Przedszkola” 2012, nr 3(126).

Borkowska M. (red.), ABC rehabilitacji, t. 1–2, Pelikan, Warszawa 1989.

Coren S., Inteligencja psów, wyd. 2, tłum. G. Gasparska, Książka i Wiedza, Warszawa 2001.

Cunningham C., Dzieci z zespołem Downa. Poradnik dla rodziców, tłum. M. Pawlak-Rogala, wyd. 2, WSiP, Warszawa 1994.

Emiluta-Rozya D., Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym, wyd. 3 popr., CMPP-P, Warszawa 2006.

Franczyk A., Krajewska K., Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju, wyd. 10 popr., Impuls, Kraków 2017.

Franczyk A., Krajewska K., Zabawy i ćwiczenia na cały rok. Propozycje do pracy z dziećmi młodszymi o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Impuls, Kraków 2007.

Franczyk A., Krajewska K., Skorupa J., Animaloterapia. Program Przedszkolnego Klubu Animals „Cztery Łapy”, Impuls, Kraków 2007.

Frost L.A., Bondy A.S., The Picture Exchange Communication System. Podręcznik, tłum. M. Kaźmierczak, wyd. 2, Agencja Reklamowa AGPA, [Gorzów Wielkopolski] 2013.

Frostig M., Horne D., Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową: poziom wyższy. Podręcznik, tłum. J. Siuta, PTP, Warszawa 1989.

Goddard S., Odruchy, uczenie i zachowanie: klucz do umysłu dziecka. Nieinwazyjne metody rozwiązywania problemów z uczeniem się i zachowaniem, tłum. M. Macińska, Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów, [Warszawa] 2004.

Franczyk Krajewska_Wybrane narzedzia do programu 155

04.10.2017 12:00

156

Bibliografia

Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.), Psychologia rozwoju człowieka, t. 2: Charakterystyka okresów życia człowieka, WN PWN, Warszawa 2006.

Jastrząb J., Usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych dzieci dyslektycznych, CMPP-P MEN, Warszawa 1994.

Kaczorowska-Bray K., Milewski S. (red.), Wczesna interwencja logopedyczna, Harmonia Universalis, Gdańsk 2016.

Kephart N.C., Dziecko opóźnione w nauce szkolnej, tłum. E. Burbowa, C. Łuszczyński, PWN, Warszawa 1970.

Kohnstamm R., Praktyczna psychologia dziecka. Wprowadzenie dla rodziców, wychowawców, nauczycieli, tłum. B. Borysowicz, WSiP, Warszawa 1989.

Kranowitz C.S., Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, tłum. A. Sawicka-Chrapkowicz, Harmonia Universalis, Gdańsk 2012.

Kwiatkowska M. (red.), Podstawy pedagogiki przedszkolnej, wyd. 2, WSiP, Warszawa 1988.

Maas V.F., Uczenie się przez zmysły, tłum. D. Szatkowska, Harmonia Universalis, Gdańsk 2016.

Miller L., Steiner D., Reid S., Od niemowlęcia do dwulatka, tłum. M. Lewandowska, Świat Książki, Warszawa 1996.

Mystkowska H., Rozwijamy mowę i myślenie dziecka w wieku przedszkolnym, PZWS, Warszawa 1972.

Nartowska H., Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego, WSiP, Warszawa 1980.

Odowska-Szlachcic B., Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, Harmonia, Gdańsk 2010.

Schopler E., Lansing M., Waters L. (red.), Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych, tłum. S. Mil, GWP, Gdańsk 1994.

Sherborne W., Ruch rozwijający dla dzieci, tłum. M. Bogdanowicz, WN PWN, Warszawa 1997.

Skibińska H., Praca korekcyjno-kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu. Materiały pomocnicze dla nauczycieli i studentów nauczania początkowego i wychowania przedszkolnego, WSP, Bydgoszcz 1996.

Stawowy-Wojnarowska I., Podstawy kształcenia specjalnego, WSiP, Warszawa 1989.

Szychowiak B., Metoda Felicji Affolter w terapii dzieci z niepełnosprawnością intelektualną [w:] W. Dykcik, B. Szychowiak (red.), Nowatorskie i alternatywne metody w praktyce pedagogiki specjalnej. Przewodnik metodyczny, WN UAM, Poznań 2001.

Waszkiewicz E., Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno-kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych, CMPP-P MEN, Warszawa 1994.

Wolański N. (red.), Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, PWN, Warszawa 1983.

Franczyk Krajewska_Wybrane narzedzia do programu 156

04.10.2017 12:00