Tożsamość grupowa dewiantów a ich reintegracja społeczna

Tożsamość grupowa dewiantów a ich reintegracja społeczna

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 1

02.04.2012 11:30

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 2

02.04.2012 11:30

Tożsamość grupowa dewiantów a ich reintegracja społeczna Część II pod redakcją naukową

Wiesława Ambrozika Anny Kieszkowskiej

Kraków 2012

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 3

02.04.2012 11:30

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 

Recenzent: prof. zw. dr hab. Bronisław Urban

Patronat: Zespół Pedagogiki Resocjalizacyjnej Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN

Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller

Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

ISBN ---- ISBN ----

Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel. () --, fax () -- www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 4

02.04.2012 11:30

Profesorowi dr. hab. Lesławowi Pytce, wielkiemu humaniście, mędrcowi, współtwórcy Warszawskiej Szkoły Pedagogiki Resocjalizacyjnej, poecie, wspaniałemu człowiekowi

Z okazji 4o-lecia pracy naukowej Uczniowie i Przyjaciele

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 5

02.04.2012 11:30

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 6

02.04.2012 11:30

Charyzmatyczna osobowość pedagoga (refleksje) Profesor Lesław Pytka urodzony w  roku, związany z Uniwersytetem Warszawskim od zawsze: najpierw jako absolwent (), następnie stażysta Uniwersytetu Genewskiego (), a obecnie jako Kierownik Zakładu Pedagogiki Resocjalizacyjnej Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji. Od wielu lat prowadzi badania nad nieprzystosowaniem społecznym dzieci i młodzieży, przejawami patologii społecznej i przestępczością nieletnich.

W działalności naukowej podejmuje wątki aksjologii, teorii i metodyki wychowania resocjalizującego, inspirowane myślą twórców Warszawskiej Szkoły Pedagogiki Resocjalizacyjnej – Czesława Czapówa i Stanisława Jedlewskiego. Jak sam określa, Warszawska Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej to pewien skrót językowy na określenie formacji intelektualnej uczonych i badaczy skupionych wokół wyżej wymienionych liderów oraz ich naśladowców i kontynuatorów prowadzących działalność naukową. Wspólnym mianownikiem zainteresowań i aktywności naukowo-badawczej tego grona jest pedagogika resocjalizacyjna, rozumiana jako interdyscyplinarna nauka o osobie będącej w konflikcie społecznym.

Lesław Pytka jest współzałożycielem i redaktorem naczelnym kwartalnika „Opieka – Wychowanie – Terapia”, poświęconego zagadnieniom profilaktyki społecznej, pomocy socjalnej i resocjalizacji.

W latach – był przewodniczącym zespołu resortu sprawiedliwości, pracującego nad kierunkami reformy systemu resocjalizacji nieletnich i jej wdrażaniem. Współpracuje z wieloma ośrodkami w Polsce i za granicą, prowadząc m.in. badania nad statusem prawnym nieletnich, zakresem autonomii i kontroli nad dziećmi i młodzieżą w krajach europejskich.

To właśnie dzięki zaangażowaniu w rozwój myśli resocjalizacyjnej profesor stał się inicjatorem wielu działań w tym zakresie na rzecz systemowego i holistycznego myślenia o człowieku. Analizowane w pracach konteksty aksjologiczne, teoretyczne, metodyczne wychowania resocjalizującego sprowadzają się do ukazywania wewnętrznej przemiany, swoistej transcendencji duchowej i rozwoju jednostki.

W dorobku naukowym L. Pytki odnajdziemy wiele rozpraw i dysertacji traktujących o problematyce resocjalizacji, a przede wszystkim podręcznik akade-

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 7

02.04.2012 11:30

8

Charyzmatyczna osobowość pedagoga...

micki: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, stanowiący ponadczasową lekturę dla wielu pokoleń studentów resocjalizacji.

Dostojny wiek i szlachetna rocznica pracy zawodowej Pana Profesora Lesława Pytki umacniają uczniów i sympatyków Jego Szkoły w przeświadczeniu, że wiedza, kompetencje oraz etyka towarzyszą Mistrzowi przez wszystkie lata naukowego zmagania się z interpretowaniem i rozumieniem paradygmatów porządkujących myślenie o osobie w przestrzeni życia społecznego.

Andrzej Bałandynowicz

Kilka słów refleksji Charyzma to niezwykły dar, a człowiek, który ją posiada, potrafi wpływać na innych, dzięki szczególnym cechom przywódcy, przewodnika, opiekuna, nauczyciela-pedagoga, co czyni go wyjtkowym na tle reszty społeczności. Istotne są też swoisty urok, niezwykła skuteczność w oddziaływaniu na otoczenie i zachowania ludzi oraz wielkie zrozumienie dla ich spraw. Charyzma ociera się o rzeczy niezwykłe, nieznane, tajemnicze, a jednocześnie o sacrum – świętość przewija się niepostrzeżenie obok, a czasem równolegle do innych ważnych zadań.

Przyjaciele L. Pytki – charyzmatycznego mistrza – nie zawsze wiedzą, co nowego pojawi się w jego działaniach, ale mają pewność, że w ważnych momentach życia będzie z nimi i będzie prawdziwym przyjacielem. A uczniowie... ciągle na nowo uczą się poznawać pedagoga.

Jego bliscy i przyjaciele cenią sobie bardzo tę przyjaźń. Inni, zwłaszcza ci, którzy mają z nim kontakt tylko naukowy, za pośrednictwem jego publikacji, z podziwem przyglądają się tym relacjom. Osoby, które mogły współpracować z Profesorem, uważają, że spotkało je wielkie szczęście i wspominają ten okres z wielkim sentymentem.

Leszka Pytkę znam od czterdziestu lat, czyli jest to też wcale pokaźny jubileusz! Kiedy jako młody w owym czasie docent przybyłem do Warszawy, Leszek akurat wrócił ze stypendium w Instytucie Piageta i bardzo intensywnie udzielał się w organizacji IPSiR. Na pewnym etapie losów tej Instytucji pełniłem obowiązki szefa Zakładu Oddziaływań Resocjalizacyjnych, tak wtedy nazywał się Zakład Pedagogiki Resocjalizacyjnej, którym obecnie L. Pytka kieruje. Wtedy to nasze luźne uprzednio kontakty bardzo się zacieśniły. Jako młody i niezwykle energiczny człowiek stał się moim nieocenionym pomocnikiem w kierowaniu wcale licznym zespołem pracowników.

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 8

02.04.2012 11:30

9

Charyzmatyczna osobowość pedagoga...

Współpraca nasza bardzo szybko przerodziła się w żywą przyjaźń i zażyłe stosunki z Całą Jego Rodziną, zaprzyjaźniliśmy się [...] podziwiam jego autentyczny talent literacki, kilka tomików błyskotliwych wierszy celnie opisujących życie, niesamowitej żywotności pomysłów i odwagi w ich podejmowaniu, np. napisaniu historii wioski, z której pochodzi, czy wreszcie wyrzeźbieniu anioła w czasie, kiedy opiekował się chorą żoną [...] (Kazimierz Pospiszyl).

W roku  po ukończeniu studiów prawniczych i rozpoczęciu pracy zawodowej w Instytucie Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego zostałem poproszony przez dr. Lesława Pytkę o prowadzenie zajęć z prawnych podstaw resocjalizacji oraz prakseologii dla nauczycieli ubiegających się o specjalizację z zakresu pedagogiki resocjalizacyjnej w Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Jeleniej Górze. Jako świeżo upieczony prawnik zostałem wrzucony na teren pedagogiki i prakseologii, kształtując wiedzę i kompetencje osób profesjonalnie zajmujących się wychowaniem młodzieży. Doktor Lesław Pytka był sprawcą tych wieloletnich działań, które w efekcie doprowadziły, że jako profesor nauk humanistycznych zaczął kształtować mój wizerunek naukowy, rozgłaszając światu, iż „jestem najlepszym pedagogiem wśród prawników i najlepszym prawnikiem wśród pedagogów”.

Rzec można z pełną odpowiedzialnością, że Profesor Lesław Pytka to instytucja naukowa sama w sobie. Jest bowiem autorytetem rzeczywistym w pedagogice, kontynuuje wiernie i doskonale myśli twórców Warszawskiej Szkoły Pedagogiki Resocjalizacyjnej w osobach prof. Czesława Czapówa i prof. Stanisława Jedlewskiego.

To Profesor Lesław Pytka wyznacza kierunki i znaki w pedagogice wspartej na paradygmatach naukowych zawartych w ich dziełach. Jako rzeźbiarz i kontynuator myśli i filozofii opartej na źródłach, zawsze dąży do zbliżenia ku prawdzie, akceptując przeszłość na rzecz teraźniejszości i przyszłości (Andrzej Bałandynowicz).

Pana Profesora Lesława Pytkę poznałam w siedleckiej uczelni jako studentka trzeciego roku pedagogiki. Dość długo moja grupa seminaryjna nie miała promotora. Dwie kolejne osoby nie mogły poprowadzić seminarium i wyglądało na to, że musi pojawić się ktoś nowy. I rzeczywiście, pojawił się ówczesny doktor Lesław Pytka z Uniwersytetu Warszawskiego. Ktoś, kto emanował nieprzeciętną wiedzą i niepowtarzalnym spojrzeniem na świat i na samą pedagogikę. Jego pełne zaangażowania i pasji podejście do badań naukowych w obszarze pedagogiki sprawiło, że na nowo odkryłam swoje studia. Nieprzeciętna inteligencja, znajomość języków obcych i niewątpliwie urok osobisty sprawiały, że studenci przychodzili na zajęcia z wielkim zainteresowaniem. Ja poczułam się wręcz wyróżniona, że mogę pod

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 9

02.04.2012 11:30

10

Charyzmatyczna osobowość pedagoga...

kierunkiem Pana Profesora napisać pracę magisterską. I w ten sposób rozpoczęła się moja przygoda naukowa pod Jego kierunkiem. Myślę, że miałam i mam wiele szczęścia, iż na swojej drodze spotkałam takiego człowieka – mojego Nauczyciela i Mistrza, dzięki któremu uwierzyłam w swoje możliwości (Tamara Zacharuk).

Mój Mistrz – Lesław Pytka nauczył mnie pisania pracy naukowej na jednym artykule, który musiałem poprawiać kilka razy, chyba pięć. Potem każdy następny mój tekst był przyjmowany bez poprawek. Droga do oszlifowania myśli nieokiełznanej była nawet fascynująca. Pamiętam do dziś niektóre zapiski Pana Profesora na marginesie tegoż wspomnianego pierwszego dzieła. Poprawki dotyczyły precyzji przekazu pisanego, np. napisałem wszyscy filozofowie, Profesor zaś dopisał: „trochę skromności, wszyscy znani mi filozofowie”. Gdy już po raz czwarty (przedostatni) oddałem ten sam poprawiany, dla mnie bez końca, artykuł, na samej górze pierwszej strony przeczytałem: „prawie ju, prawie e, jakby ju, a jednak nie. do poprawy”.

Takie początki, a jak jest dziś? Teraz mój Mistrz – Lesław Pytka czasami (jak ma chęć) przesyła mi swoje fraszki do oceny. Zamieszczę zatem fragment swojego komentarza do Jego kilku fraszek. Tekst będzie zrozumiały po przeczytaniu ich w całości, ale chyba wszyscy je znamy: Jak Hiob do Kartezjusza, czyli o historii pewnej gasnącej zapalniczki, która z wielkiej miłości do chłopa i baby, powiedziała w gasnącym już świetle zarzucającej im jakieś diapazony i anse, jednak dając niewielkie szanse. Tyle o tytułach.

Jednak zapalniczka była zaskoczeniem, może dlatego, że czytałem nie po kolei, wiadomo w jakim układzie, po dwóch linijkach spodziewałem się czegoś innego, a ona zgasła. „Historia pewnej miłości” tam, gdzie jest szczyt cierpienia, zamieniłbym na szczyty cierpienia, uważam, że wzmocni to wydźwięk emocjonalny, lepiej się czyta i bardziej pasuje do rozczarowania, które są w liczbie mnogiej – mała sugestia.

Ostra historia miłości oralnej, trochę kuchennej, trochę realnej.

Chłop do baby – i mnie w stodole – to fantastyczne przejście, dlatego że dwuznaczne, do zauważenia, myśl biegnie gdzie indziej, a facet po prostu dba o własny interes, cokolwiek to znaczy.

Anse można czytać od tyłu, od ostatniej linijki lub tylko ostatnie słowa z każdej linijki. Dopiero od tyłu jest ciekawe: szanse, drobne anse, niuanse, dysonanse – gradacja w dół i w górę.

Aporie – apostazje (myśli, słowa, czyny) czy to tylko drobne anse? Zawsze bagatelizujemy swoje błędy chyba dlatego, że dajemy szanse – zawsze sobie – zawsze ja. A ty, zapomnij i daj mi szanse. Czy to źle? W tej konwencji układa się też treść wiersza „powiedziałem”.

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 10

02.04.2012 11:30

11

Charyzmatyczna osobowość pedagoga...

Tak sobie myślę, że jeżeli zostawi się tylko dźwięk słów odpowiednio zestawionych, to przekaz jest bogatszy, dlatego że dla każdego treść może dźwięczeć inaczej, np. diapazony, dysonanse, niuanse, aporie, apostazje, drobne anse. Plus wypełniacz.

Sugestia. Daj szanse.

Hiob i Kartezjusz – życie biologiczne, hedonistyczne, utylitarystyczne, przerąbane czy świetlane – zabawa w wariacje – zawsze skutek, ale jaki? Nadzieja! Nawet gdy los w nos stuka? Może w czoło się popukać! I zaprzestać figli z losem. Czegoś szukać? Na pewno nie kartezjanizmu, hedonizmu, ni utylitaryzmu. Człowieka, jak śpiewała Iga Cembrzyńska „czasami chce się do człowieka, ja chciałam”. Tu powstaje problem: ja dla człowieka, czy człowiek dla mnie? Ani tak, ani siak. Ciągle brak. To z jednej strony, to z drugiej. Powstaje dramat Hioba. A odpowiedzią na dylematy jest kartezjański porządek. Ale to też nie odpowiada. Więc należy zostać kim? realistą – tomistą (Sławomir Sobczak).

Profesor pracuje także naukowo drogą elektroniczną. Są to niezapomniane chwile bezpośredniej reakcji profesora na określone sytuacje. Dla przykładu przytoczę (za zgodą autora) kilka e-mailowych wstawek redakcyjnych wyjątkowego Człowieka. „...Szanowna Wielce... a gdzie tekst główny? To, co Pani przysłała, to fantazmaty formalne. Z czułością intelektualną i subtelnością analityczną pozdrawiam w oczekiwaniu na ekstazę... LP...”. „...Przejrzałem większość materiałów. Są błędy, ale one zawsze są. [...]

Co Pani o tym wszystkim myśli, Muzo Ma? Będę wdzięczny za zwrotność.

Napisałem jeszcze fajny art., który przesyłam, ale nie do tej książki. Myślę, że warto go przeczytać – o śmierci i jej oswajaniu. Pozdrawiam Panią bardzo serdecznie, LP...”. „...Dosyłam poprawiony i znormalizowany mój rozdzialik z bibliografią skleconą naprędce, a także poprawiony nieco wstęp do całości dzieła. Pozdrawiam, Lesio P – tytan pracy zbędnej, ale przyjemnej...”. „...Wysyłam dwa rozdz. poprawione, wycyzelowane prawie ostatecznie.

Wczoraj usnąłem, mimo że »duch wprawdzie ochoczy, ale ciało mdłe« – LP...”. „[...] dzięki za teksty: wczorajszy i dzisiejszy. A jak wygląda sprawa Kroniki wydarzeń? Mamy coś, czy raczej nic? Pa... LP...”. „...Szanowna Koleżanko, Pracowita Pszczółko – dziękuję za kolejne plastry. Czekam na materiał kronikarski. Proszę przesłać go w jednym pliku.

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 11

02.04.2012 11:30

12

Charyzmatyczna osobowość pedagoga...

Potem struktura, recenzja, drukarnia, ISBN i finał w lutym. Pozdrawiam serdecznie i całuśnie... LP...”.

Pozdrawiam, ale jeszcze nie idę spać, chociaż łóżko mnie zawsze ciągnie, nawet gdy nie mam ochoty na sen... Pa – LP...”. „...Droga Przyjaciółko Nocna, przejrzałem jeszcze raz, wyciąłem to i owo.

Wygląda to lepiej teraz, skompresuję i niech się odleży. Zmienię nieco przyporządkowania. Jeszcze raz zanuć pieśń ptaszku mój! LP...”. „[...] dziękuję za wysiłek porządkowania i scalania. Tym razem wszystko ok. Przepraszam za to utyskiwanie, ale chciałbym już mieć jakąś sensowną całość, by spojrzeć na to wszystko z lotu ptaka. Tak czy siak, dzięki jeszcze raz.

Wyłączę się na chwilę, by zająć się prawdziwą twórczością... Amen. Całuję, pozdrawiam – LP...” (Beata Maria Nowak).

Zaufać uczniowi – ważne, a jednocześnie pozwolić na zadawanie większej ilości pytań niż inni, to nawet pewne wyróżnienie... Profesor swoich uczniów bardzo docenia, każda korespondencja zwrotna email zawsze zaopatrzona jest we fraszki odpowiednio dostosowane do treści korespondencji i zainteresowania dalszą współpracą. Poetycki przekaz staje się bezpieczny, a uczeń sam musi sobie odpowiedzieć na postawione pytania. Kiedy trzeba L. P. nie szczędzi pochwał, co szczególnie mobilizuje do dalszej pracy. Pedagog wielki, nieosiągalny, czasem karzący, a innym razem bliski, rozumiejący, empatyczny... ta indywidualizacja procesu komunikowania się z innymi jest szczególną cechą profesora, ale też wyróżnieniem dla każdej osoby (Anna Kieszkowska).

W trakcie rozmów z czasów studenckich jednej z osób studiujących na Uniwersytecie Warszawskim przypomniało się, jak jej koleżanki informowały jedną ze studentek, w jaki sposób ma rozpoznać wchodzącego do gmachu profesora L. P., a więc: należy zwracać uwagę na mężczyznę wchodzącego do budynku eleganckiego, w kapeluszu z dużym rondem i miło uśmiechającego się do kłaniających się studentów. Tymczasem Profesor tego dnia nie zabrał kapelusza i mimo że odpowiadał uśmiechem na powitania, to studentka zaczepiła innego mężczyznę, który wszedł do budynku w kapeluszu myśliwskim i usilnie przekonywała go, że przecież On jest profesorem tej uczelni, pozostali studenci, obserwując całe zdarzenie, byli bardzo zadowoleni z przebiegu sytuacji i udanego zamieszania (studentka Katarzyna).

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 12

02.04.2012 11:30

Spis treści Charyzmatyczna osobowość pedagoga (refleksje) .....................................................  Wprowadzenie .................................................................................................................  Rozdział I W stronę zintegrowanego społeczeństwa Andrzej Bałandynowicz Podmiotowość osoby i dobro wspólne w procesie reintegracji społecznej a system probacji ..............................................................................................................  Henryk Machel Dewiacyjna tożsamość grupowa skazanych a ich readaptacja i reintegracja społeczna ...................................................................................................  Irena Pospiszyl Identyfikacja z grupą jako sposób rozwiązywania problemów własnej tożsamości ..........................................................................................................  Ewa Wysocka Resocjalizacja z perspektywy psychologii pozytywnej – założenia teoretyczne w kontekście zadań pedagogiki resocjalizacyjnej (przekształcania tożsamości dewiacyjnej) ........................................................................  Kazimierz Pospiszyl Terapia grupowa – popularność metody jako znak czasu ....................................... 

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 13

02.04.2012 11:30

14

Spis treści

Rozdział II Kryzys tożsamości dzieci i nieletnich – formy przezwyciężania Irena Mudrecka Świadomość odpowiedzialności w kontekście tożsamości indywidualnej młodzieży skonfliktowanej z prawem ........................................................................  Maciej Bernasiewicz Społeczność korekcyjna dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie jako forma reintegracji społecznej ..............................................................................  Małgorzata Michel Gra w wykluczenie społeczne w świecie płynnej nowoczesności .........................  Łukasz Szwejka Odrzucenie rówieśnicze – przesłanki dla praktyki pedagogicznej na terenie szkoły ............................................................................................................  Karina Dzierżanowska Wrażliwość na odrzucenie a pozycja i status socjometryczny w grupie rówieśniczej dzieci wywodzących się z rodzin emigrantów zarobkowych ............................................................................................  Anna Wojno Towarzyscy odizolowani – tożsamość uwikłanych w cyberprzestrzeń ..............  Joanna Sztuka, Justyna Kusztal Reintegracyjny wymiar programów wsparcia rówieśniczego na tle współczesnych tendencji w zapobieganiu niedostosowaniu społecznemu i przestępczości młodzieży ..........................................................................................  Monika Wojtkowiak, Katarzyna Potaczała-Perz Mediacja jako forma wspomagania umiejętności społecznych oraz rozwiązywania problemów jednostki i grupy .................................................. 

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 14

02.04.2012 11:30

15

Spis treści

Rozdział III Interakcje społeczne i warunki integracji Sylwia Badora, Elena Karpuszenko Tożsamość przestępczyń. Raport z badań ...............................................................  Monika Marczak Uwięziona jednostka czy uwięziona rodzina? O funkcjonowaniu rodzin osób przebywających w warunkach izolacji więziennej ..........................................  Robert Opora, Agnieszka Głogowska Potrzeby seksualne kobiet w kontekście izolacji więziennej – dewiacja czy alternatywa ..............................................................................................  Sławomir Przybyliński „Czy ja wyglądam na zabójcę?”– czyli skazani „niebezpieczni” o sobie i swoim życiu .....................................................................................................  Anna Kieszkowska Wolność, wybór, odpowiedzialność i zobowiązanie przed sobą i grupą w warunkach probacji ...................................................................................................  Agnieszka Barczykowska, Maciej Muskała Sankcje pośrednie w amerykańskim i angielskim systemie kar – szanse i zagrożenia ........................................................................................................  Eliza Mazur Szanse i bariery readaptacji społecznej ......................................................................  Sonia Dierzyńska Działalność reintegracyjna Drug Court w Stanach Zjednoczonych Ameryki .... 

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 15

02.04.2012 11:30

Kieszkowska, Ambrozik_Tozsamosc grupowa.indb 16

02.04.2012 11:30