Paideia starożytnej Grecji i Rzymu by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Paideia staroĹźytnej Grecji i Rzymu

Tom I serii: „Filozofia i Pedagogika” Redaktor naczelny serii: prof. UŚ dr hab. Andrzej Murzyn

Serię dedykuję prof. zw. dr. hab. Czesławowi Głombikowi – prawdziwemu Nauczycielowi-Mistrzowi i Przewodnikowi po meandrach filozofii

Paideia starożytnej Grecji i Rzymu

Redaktor I tomu: prof. UŚ dr hab. Andrzej Murzyn

Kraków 2011

Recenzenci: prof. dr hab. Józef Budniak prof. UŚ dr hab. Krzysztof Śleziński

Redakcja wydawnicza: Izabela Rutkowska

Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Rada Naukowa serii: Prof. PhDr. Hana Lukášová, prof. dr hab. Teresa Hejnicka-Bezwińska, prof. zw. dr hab. Wiesława Korzeniowska, prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski, prof. dr hab. Sławomir Sztobryn, prof. dr hab. Andrzej Murzyn, dr Urszula Morszczyńska, dr Wojciech Moszczyński, dr Marek Rembierz

Publikacja dofinansowana przez Wyższą Szkołę Administracji w Bielsku-Białej

ISBN 978-83-7587-686-4 ISBN 978-83-7587-687-1 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2011

Spis treści

Wstęp .........................................................................................

Maria Kocur Arystotelesowskie poglądy konstytutywną częścią filozofii i pedagogiki ......................................................... 11 Danuta Kocurek Cyceroński model wychowania .................................................... 23 Antoni Gwizdak Demokryt z Abdery i jego społeczno-ideowa moralistyka ............ 33 Aleksandra Gancarz Heurystyka Sokratesa ................................................................... 41 Wacław Korzeniowski Archimedes – prekursor wychowania technicznego? .................... 53 Sonia Czudek-Ślęczka Koncepcje pedagogiczne św. Augustyna ...................................... 61 Teodor Matraszek Kształcenie i wychowanie w myśli filozoficznej Platona ............... 71 Wiesława Korzeniowska Myśl pedagogiczna Plutarcha z Cheronei .................................... 81 Miriam Prokešová Marcus Fabius Quintilianus – inspiracja dla współczesności ........ 93

Spis treści

Danuta Kocurek Veterum sapientia w pismach Seneki Młodszego .......................... 103 Mirosława Pindór Widowiska teatralne zagrożeniem dla procesu wychowawczego według Jana Chryzostoma ............................................................ 119 Michal Hospodár Wychowanie w nauczaniu św. Augustyna .................................... 133

Wstęp

Refleksja nad kształceniem i wychowaniem była zawsze obecna w filozoficznych poszukiwaniach badawczych. Wiele przemawia za tym, że im bardziej problemy edukacyjne inspirowały różnych badaczy do dyskusji nad możliwościami, warunkami i granicami ingerencji w rozwój osoby ludzkiej, tym bardziej zdawano sobie sprawę z odpowiedzialności, jaka ciąży na nauczycielach wychowawcach. Zamysł zainicjowania serii naukowej „Filozofia i Pedagogika” zrodził się we mnie w wyniku kilku znaczących zdarzeń, które nie tylko dopełniły moje dotychczasowe spojrzenie na relację między pedagogiką a filozofią, ale również przyczyniły się do jego intensywnego rozwoju. Zaczęło się od badań nad twórczością Johanna Friedricha Herbarta i przygotowywania rozprawy habilitacyjnej z filozofii. Śledząc drogi Herbartowskiego myślenia, coraz bardziej byłem świadomy tego, że nie można pisać o filozofii Herbarta bez jego pedagogiki i zrozumiałem, że – jak napisałem we wstępie do pracy habilitacyjnej [...] filozofia Herbarta nieuchronnie prowadzi do jego pedagogiki, a ta z kolei odkrywa w sobie filozoficzne korzenie i tym samym zwraca się w stronę podstawowych kwestii filozoficznych, dzięki czemu pozostaje otwarta i nie tylko sama nie kostnieje, ale również nie pozwala skostnieć filozofii.

Kolejnym ważnym wydarzeniem, które przyczyniło się do podjęcia przeze mnie pierwszych kroków w kierunku zainicjowania serii „Filozofia i Pedagogika”, były rozmowy z prof. Bogusławem Śliwerskim, który jako osoba doskonale rozumiejąca znaczenie głębokiej refleksji nad nauczaniem i wychowaniem dla polskiej praktyki pedagogicznej nieustannie pobudza czytelników swoich książek do podejmowania takich działań, które rzeczywiście czynią nauczanie wychowującym. Niedługo po finalizacji przewodu habilitacyjnego miałem przyjemność poznać Prezesa Towarzystwa Pedagogiki Filozoficznej prof. Sławomira Sztobryna, którego prace znane mi były od dawna. Spotkania z prof. Sztobrynem i skupionym wokół niego środowiskiem osób o bogatym dorobku w zakresie filozofii wychowania oraz włączenie się w działalność Towarzystwa Pedagogiki Filozoficznej,

Wstęp

jedynego sformalizowanego ośrodka w tej dziedzinie w Polsce, ostatecznie utwierdziło mnie w przekonaniu, że seria „Filozofia i Pedagogika” ma szansę na to, aby wyraźnie wpisać się w coraz bogatszą historię polskiej filozofii wychowania, z jaką mamy do czynienia w ostatnich latach. Celem serii naukowej „Filozofia i Pedagogika” jest przede wszystkim ukazanie wkładu wniesionego przez różne osoby do historii myśli edukacyjnej. Nie chodzi tutaj jedynie o filozofów, chociaż ci ostatni będą z pewnością stanowili większość, ale raczej o to, aby uwydatnić – przez twórczość tych osób – znaczenie rozważań filozoficznych dla myślenia o edukacji. Zadaniem autorów tekstów składających się na kolejne tomy serii jest więc odkrycie i rzetelna analiza tych elementów twórczości wybranych myślicieli, które w szczególny sposób pokazują wzajemne przenikanie się filozofii i pedagogiki. Rozważania zawarte w każdym tomie serii „Filozofia i Pedagogika” dotyczą myślicieli usytuowanych w konkretnej epoce. Nie jest jednak rzeczą konieczną, aby tomy ukazywały się zgodnie z historycznym porządkiem poszczególnych epok. Możliwa jest więc sytuacja, gdy po ukazaniu się na przykład tomu Wychowanie i kształcenie w filozofii człowieka renesansu pojawi się tom Pozytywistyczne dociekania i programy oświatowe. Dopuszcza się także możliwość ukazywania się jednocześnie dwóch lub większej liczby tomów. Przygotowany do druku tom pierwszy poświęcony jest starożytnej paidei – idei, która pozostawiła znaczący ślad w europejskiej myśli pedagogicznej i do której przez wieki nawiązywały założenia wychowawczo-edukacyjne. Układ tomu ma charakter chronologiczno-tematyczny i obejmuje zarówno czasy starożytnej Hellady, jak i okres hellenistyczny, wnoszący do kultury europejskiej nowe wartości. Tom ten prezentuje również przeobrażenia, rozwój, a także wielowiekową trwałość niektórych założeń wychowawczych. Seria będzie miała charakter ciągły i przewiduje opracowanie m.in. takich problemów (według epok i nurtów filozofii), jak: – Paideia starożytnej Grecji i Rzymu. – Myśl pedagogiczna średniowiecznej Christianitas. – Wychowanie i kształcenie w filozofii człowieka renesansu. – Oświeceniowe idee edukacyjne: Niemcy – Anglia – Francja. – Romantyczne wizje edukacyjne. – Myśl pedagogiczna w kręgu neokantyzmu. – Pozytywistyczne dociekania i programy oświatowe. – Myśl pedagogiczna w kręgu heglizmu i marksizmu. – Myśl pedagogiczna neoscholastyki i neotomizmu. – Myśl pedagogiczna w kręgu amerykańskiego pragmatyzmu. – Ideologie oświatowe w kręgu filozofii narodowych i utopii społecznych. – Ideologie oświatowe w kręgu „filozofii zdegenerowanej” i systemów totalitarnych (faszyzm, nazizm, komunizm). – Idee edukacyjne w kręgu krytycznego racjonalizmu.

Wstęp

– Myśl pedagogiczna w kręgu fenomenologii. – Myśl pedagogiczna w kręgu niemieckiej filozofii wartości i antropologii filozoficznej. – Myśl pedagogiczna w kręgu egzystencjalizmu. – Idee edukacyjne w personalizmie i filozofii dialogu. – Hermeneutyczne interpretacje idei i działań edukacyjnych. – Myśl pedagogiczna w kręgu anglosaskiej filozofii analitycznej. – Myśl pedagogiczna w kręgu Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. – Myśl pedagogiczna w kręgu filozofii procesu i teologii procesu. – Myśl pedagogiczna we współczesnej konserwatywnej filozofii społecznej. – Myśl pedagogiczna we współczesnej filozofii o inspiracji chrześcijańskiej (m.in. Karola Wojtyły). – Postmodernistyczne dociekania i programy oświatowe. – Idee edukacyjne w myśli filozoficznej judaizmu. – Idee edukacyjne w myśli filozoficznej islamu. Johann Friedrich Herbart chciał uczynić pedagogikę pomostem pomiędzy metafizyką i etyką. Redaktor i członkowie Rady Naukowej serii „Filozofia i Pedagogika” żywią nadzieję, że będzie ona także czymś w rodzaju pomostu – pomostu między filozofią i pedagogiką. Do budowania takiego pomostu zachęcam wszystkie osoby zainteresowane ukazywaniem różnych aspektów filozoficznego kontekstu rozważań nad wychowaniem i nauczaniem. Andrzej Murzyn