Samorządność wczoraj i dziś Wychowanie do społeczeństwa obywatelskiego
Murzyn_Samorzadnosc.indb 1
2011-11-21 11:15:53
Murzyn_Samorzadnosc.indb 2
2011-11-21 11:15:53
Samorządność wczoraj i dziś Wychowanie do społeczeństwa obywatelskiego
pod redakcją naukową
Andrzeja Murzyna
Kraków 2011
Murzyn_Samorzadnosc.indb 3
2011-11-21 11:15:53
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011
Recenzent: ks. prof. dr hab. Józef Budniak
Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz
Korekta: Izabela Rutkowska
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
Opracowanie typograficzne: Andrzej Augustyński
Publikacja dofinansowana przez Wyższą Szkołę Administracji w Bielsku-Białej
ISBN 978-83-7587-559-1
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2011
Murzyn_Samorzadnosc.indb 4
2011-11-21 11:15:54
Spis treści Wstęp ..........................................................................................................
7
Bogusław Śliwerski Niezdolność uspołecznienia polskiej oświaty w okresie dwudziestolecia III RP .................................................................
9
Mariusz Grążawski Wychowanie do demokracji przez działalność samorządu uczniowskiego ............................................................................ 29 Andrej Slodička Gréckokatolícke cirkevné školstvo na území dnešného Slovenska v historickom kontexte a jeho autonómia .................................................... 37 Wiesława Korzeniowska Wychowanie do współdziałania (na przykładzie życia codziennego wsi górnośląskiej wieków XIX i początków XX) ........................................... 51 Lucjan Wroński O pewnych dylematach związanych ze sprawowaniem władzy ..................... 59 Andrzej Murzyn Edukacja filozoficzna a rozwój społeczeństwa obywatelskiego ...................... 67 Sonia Czudek-Ślęczka Miejsce refleksji nad sytuacjami granicznymi w wychowaniu młodzieży do partycypacji społecznej ................................... 77 Andrzej Kasperek Autonomia i demokracja w perspektywie społeczeństwa postmaterialistycznego ................................................................................. 101
Murzyn_Samorzadnosc.indb 5
2011-11-21 11:15:54
Spis treści
Danuta Kocurek Różne formy wychowania obywatelskiego we współczesnej szkole ponadpodstawowej (na przykładzie wybranych szkół) .................................. 117 Izabela Łuc Językowy obraz wychowania obywatelskiego (i pojęć pokrewnych) w wypowiedziach uczniów szkół średnich .................................................... 125 Anna Studenska Delegowanie odpowiedzialności za przebieg lekcji jako forma kształtowania autonomii ucznia ................................................................... 143 Łukasz Tomczyk Rola organizacji pozarządowych w zaspokajaniu potrzeb edukacyjnych na przykładzie powiatu cieszyńskiego ........................................................... 155 Arkadiusz Wąsiński Nowy „e-wymiar” kształtowania świadomości obywatelskiej w świetle wychowania do społeczeństwa informacyjnego ............................. 171 Danuta Kurzyna-Chmiel Główne zasady i wartości dotyczące oświaty ................................................ 183
Murzyn_Samorzadnosc.indb 6
2011-11-21 11:15:54
Wstęp
I
stota społeczeństwa obywatelskiego realizuje się głównie w procesie twórczego współdziałania i negocjacji – w procesie, w którym uczestniczą podmioty wolne od uprzedzeń kulturowych, religijnych i światopoglądowych. Znawcy przedmiotu podkreślają, że chodzi tutaj także o otwartość wobec tzw. różnic mentalnych1. Odpowiedzialne uczestnictwo w życiu społeczno-politycznym wymaga przede wszystkim odwagi obywatelskiej i krytycznego myślenia. Doświadczenia wielu pokoleń i literatura przedmiotu pokazują, że głównych cech, które powinien posiadać właściwie pojmowany obywatel, czyli obywatel – osoba, nie da się rozwijać ani wspierać odgórnie. W książce zatytułowanej Co znaczy konserwatyzm Roger Scruton stawia tezę, że [...] prawdziwym wrogiem prawa naturalnego nie jest sędzia, lecz polityk, a największe zagrożenie dla sprawiedliwych stosunków międzyludzkich stanowi próba odgórnego przerobienia społeczeństwa w zgodzie z pojęciem sprawiedliwości społecznej2.
Parafrazując drugą część wypowiedzi angielskiego filozofa, można powiedzieć, że największym zagrożeniem dla społeczeństwa obywatelskiego są próby „odgórnego przerobienia społeczeństwa w zgodzie z pojęciem społeczeństwa obywatelskiego”. Kierując się powyższą zasadą, zapraszam Czytelnika do lektury tekstów składających się na niniejszą pracę zbiorową. Autorzy poszczególnych artykułów nawiązują do zagadnienia samorządności w szeroko pojmowanym kontekście edukacyjnym. Tom rozpoczynają rozważania Bogusława Śliwerskiego, który stawia prawdziwe wyzwanie przed osobami rzeczywiście pragnącymi demokratyzować polskie życie społeczne i konsekwentnie realizować zasadę autonomizacji szkolnictwa.
1
A. Radziewicz-Winnicki, Pedagogika społeczna, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008. 2 R. Scruton, Co znaczy konserwatyzm, Zysk i S-ka, Poznań 2002, s. 11.
Murzyn_Samorzadnosc.indb 7
2011-11-21 11:15:54
Samorządność wczoraj i dziś. Wychowanie do społeczeństwa obywatelskiego
Tekst B. Śliwerskiego jest wyrazem głębokiej troski o rozwój samorządności w polskiej oświacie i zarazem o godność wszystkich podmiotów relacji edukacyjnych. Jako drugi – nie bez powodu – został zamieszczony tekst Mariusza Grężawskiego, którego rozważania nad możliwościami zaistnienia w naszym kraju autentycznej samorządności uczniowskiej wydają się bliskie poglądom poprzednika. Czytelnicy mogą zapoznać się z tekstami zarówno opisującymi zagadnienie autonomii z perspektywy historycznej (Wiesława Korzeniowska, Andrej Slodička), jak i będącymi rezultatami rzetelnych badań empirycznych nad rozumieniem i realizowaniem idei samorządności we współczesnej szkole (Danuta Kocurek, Anna Studenska, Izabela Łuc, Łukasz Tomczyk). Wśród tekstów znajdujących się w niniejszym tomie mamy także rozważania wokół roli instytucji pozarządowych w animowaniu i demokratyzacji procesów edukacyjnych. W książce nie brakuje także filozoficznego i socjologicznego spojrzenia na problem autonomii (Sonia Czudek-Ślęczka, Lucjan Wroński, Andrzej Kasperek, Andrzej Murzyn). Andrzej Murzyn
Murzyn_Samorzadnosc.indb 8
2011-11-21 11:15:54