Problemy edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną

Wstęp

1

Problemy edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną

edu-integra.indb 1

2007-10-31 13:21:40

2

edu-integra.indb 2

Wstęp

2007-10-31 13:21:45

Wstęp

3

Uniwersytet Zielonogórski w Zielonej Górze

Problemy edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną pod redakcją naukową

Zdzisławy Janiszewskiej-Nieścioruk

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007

edu-integra.indb 3

2007-10-31 13:21:45

4

Wstęp

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Recenzenci: prof. dr hab. Aleksandra Maciarz prof. dr hab. Iwona Chrzanowska

Redakcja wydawnicza: Wojciech Krzysztofiak

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Zielonogórski

ISBN 978-83-7308-770-5

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2007

edu-integra.indb 4

2007-10-31 13:21:45

Wstęp

5

Pani Profesor Aleksandrze Maciarz z wyrazami wdzięczności i głębokiego szacunku

edu-integra.indb 5

2007-10-31 13:21:45

6

edu-integra.indb 6

Wstęp

2007-10-31 13:21:45

Wstęp

7

Spis treści

Wstęp ...........................................................................................

9

Andrzej Twardowski Dylematy integracyjnego kształcenia dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością ..................................................................

13

Aleksandra Maciarz Dylematy edukacji specjalnej w klasach integracyjnych ...............

33

Teresa Żółkowska Wybrane koncepcje edukacji integracyjnej ...................................

43

Iwona Chrzanowska Czy szkoła ogólnodostępna jest dostępna? Perspektywy powodzenia działań normalizacyjnych w edukacji uczniów upośledzonych umysłowo .............................................................

55

Monika Gołubiew, Amadeusz Krause Szkolnictwo specjalne – krajobraz po reformie ............................

77

Elżbieta M. Minczakiewicz W poszukiwaniu podstaw integracji .............................................

91

Marzenna Zaorska Wyznaczniki skuteczności edukacji integracyjnej dzieci z zaburzeniami złożonymi ............................................................ 103 Grit Wachtel Zur aktuellen Diskussion um die Beschulung von Kindern und Jugendlichen mit kognitiven Beeinträchtigungen in der BRD .......

edu-integra.indb 7

117

2007-10-31 13:21:45

8

Spis treści

Danuta Kopeć Osoba z głęboką niepełnosprawnością intelektualną w systemie edukacji ....................................................................................... 133 Aleksandra Zawiślak Nauczycielskie opinie o procesie integracji edukacyjnej uczniów z niepełnosprawnością intelektualną ............................... 145 Małgorzata Karwowska Problemy edukacji integracyjnej w opinii kadry pedagogicznej .... 157 Grażyna Kwaśniewska Integracja – odkrywanie pojęcia ................................................... 171 Zenon Gajdzica Szkic do badań nad efektywnością kształcenia integracyjnego ..... 181 Zdzisława Janiszewska-Nieścioruk Perspektywy i zagrożenia społecznej integracji osób z niepełnosprawnością .................................................................. 195 Bernadeta Szczupał Program PACE jako przykład skuteczności edukacji integracyjnej młodzieży z obniżoną sprawnością intelektualną .....

211

Ewelina Jutrzyna Prointegracyjna terapia dzieci niepełnosprawnych intelektualnie z rodzin alkoholowych prowadzona poprzez działania twórcze .... 219 Katarzyna Parys Problemy integracji szkolnej w badaniach empirycznych – przegląd materiałów pokonferencyjnych ................................... 233 Anna Zamkowska Osoba niepełnosprawna w systemie edukacji na przykładzie Republiki Irlandii ......................................................................... 279

edu-integra.indb 8

2007-10-31 13:21:45

Wstęp

9

Wstęp Intensywnie przebiegający proces zmian społecznych w Polsce skutecznie eliminuje, począwszy od lat dziewięćdziesiątych XX wieku, wszelkie przejawy nadużywania władzy administracyjnej i podporządkowywania wielu istotnych społecznie kwestii politycznym czy ideologicznym interesom stosunkowo wąskich grup. Owe grupy, zamiast wspierać swobodny rozwój powierzonych ich pieczy dziedzin życia i sprzyjać nieskrępowanemu korzystaniu przez obywateli z takich wspólnych dóbr jak na przykład edukacja, właśnie ze względów ideologicznych usiłowały narzucić przede wszystkim im odpowiadające modele życia. Obecnie, gdy dominacja państwa ulega erozji i w pełni respektuje się zasady demokracji, pluralizmu i tolerancji, to właśnie obywatele, uznając te zasady, zaczęli przejmować kontrolę nad wieloma dotyczącymi ich sprawami, a w szczególności nad systemem edukacji. Edukacja, jak trafnie uznano, służyć powinna przede wszystkim obywatelom, ich rozwojowi i kompetentnemu funkcjonowaniu w mikro- i makrostrukturach społecznych.

Można zatem założyć, że nowoczesne społeczeństwo, jakie budujemy, dając możliwość zdobycia wykształcenia wszystkim swoim członkom, stanie się dobrem ogólnym, które w dalszej perspektywie przyczyni się do zapewnienia takich samych szans wszystkim i tym samym doprowadzi do redukcji nierówności między ludźmi – wynikających z ilości posiadanych dóbr, wyznawanego światopoglądu, przynależności społecznej, jak i niepełnosprawności (za: Radziewicz-Winnicki, 2005). Można mieć jednak także wątpliwości, czy owa szansa na zniwelowanie, choćby częściowe, wskazanych różnic w obliczu rozlicznych i coraz to nowych stawianych przed nami wyzwań cywilizacyjnych, generujących poza zjawiskami pozytywnymi także patologiczne – jak np. postępująca pauperyzacja, bezrobocie (często chroniczne), bezwzględna konkurencja eliminująca niezaradnych i słabych emocjonalnie – rzeczywiście zwiększy do

edu-integra.indb 9

2007-10-31 13:21:45

10

Wstęp

satysfakcjonującego poziomu udział pojedynczego człowieka w pomyślnym rozwoju i życiu jego lokalnej, jak i szerszej społeczności (Radziewicz-Winnicki, 2005; por. Kowalik, 2007). Tę wątpliwość można mieć także w odniesieniu do systemu edukacji, który w ramach realizacji idei integracji społecznej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością wprawdzie coraz częściej i skuteczniej „otwiera się” na potrzeby tej grupy, to jednak nadal, wcale nierzadko, odbywa się to w sposób wysoce nierefleksyjny.

Niedostatki w tym zakresie wyrażają się przede wszystkim w niedoinwestowaniu działań prointegracyjnych i rozwiązań organizacyjnych, ciągle niezadowalających (i niedoprecyzowanych) kompetencjach pedagogów oraz nauczycieli, a także w niedopracowaniu i niedookreśleniu systemu działań aktywizujących i niwelujących trudności w kooperacji wszystkich podmiotów zaangażowanych w integrację – rodziców bądź opiekunów osób z niepełnosprawnością, pedagogów i specjalistów w zakresie ich rehabilitacji oraz lokalnych władz samorządowych. Wskazane niedomagania integracji edukacyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, stanowiącej wysoce dynamiczny i wielozakresowy proces, obligują nas do jej nieustannego monitorowania i refleksyjnego wprowadzania wszelkich koniecznych, podnoszących jakość, ale także skuteczność działań prointegracyjnych. Weryfikacja dotychczasowych niedociągnięć we wskazanym zakresie jest tym bardziej konieczna, że edukacja integracyjna dzieci z niepełnosprawnością nie odbywa się w społecznie zamkniętej czy wyizolowanej przestrzeni, lecz bez wątpienia współtworzy oczekiwane i pożądane sfery aktywności życiowej tych osób.

Sygnalizowane kwestie, a także inne, mam nadzieję nie mniej interesujące rozważania dotyczące wysoce złożonej sytuacji osób z niepełnosprawnością intelektualną w systemie edukacji integracyjnej, Czytelnik może odnaleźć w proponowanej książce. Stanowi ona pokłosie mojej wieloletniej i satysfakcjonującej współpracy z wybitnymi specjalistami – pracownikami naukowymi znaczących ośrodków akademickich w kraju.

Publikacja zawiera opracowania ukazujące najbardziej aktualne dylematy edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, które wyrażają się w konieczności wysoce refleksyjnego podejścia do możliwości ich integracji, sposobu jej organizowania, określania zakresu udzielanej w niej specjalnej pomocy pedagogicznej, a także do zakresu kompetencji nauczycieli ją realizujących oraz jakości ich wzajemnych relacji z rodzicami i uczniami – zarówno pełnosprawnymi,

edu-integra.indb 10

2007-10-31 13:21:45

Wstęp

11

jak i niepełnosprawnymi. Niestety, aktualnie ową edukację sprowadza się najczęściej do jednej formy – klasy integracyjnej bądź inkluzywnej (nauczanie włączające) – co przy dużej różnorodności potrzeb uczniów z niepełnosprawnością stwarza wiele problemów wszystkim zaangażowanym w nią podmiotom. Jednak w sposób szczególny doświadczają ich dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną, które z powodu braku szans w rywalizacji z pełnosprawnymi rówieśnikami uzyskują najczęściej znacznie gorsze wyniki w nauce i zajmują niską pozycję społeczną – egzystują na marginesie społeczności klasy czy grupy i są odrzucane w różnego rodzaju przejawach aktywności uczniowskiej. Wskazuje to na potrzebę elastycznego podejścia do integracji w edukacji uwzględniającego bogatą ofertę zróżnicowanych w jej stopniu form, których zmiana czy zamiana byłaby możliwa i zawsze adekwatna do potrzeb i możliwości dziecka niepełnosprawnego. Wydaje się, że tylko takie jej upowszechnianie uczyni ją efektywną i sprzyjającą rozwojowi uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, zwiększając ich szansę na społeczną akceptację i satysfakcjonujące uczestnictwo w różnych sferach życiowej aktywności.

Mam nadzieję, że proponowana publikacja, wskazując trudne problemy i zagrożenia związane z aktualną realizacją edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, zainspiruje wszystkie uczestniczące w niej podmioty do jej refleksyjnego monitorowania i kreowania wspierających ją działań.

Recenzentkom – Pani Profesor Aleksandrze Maciarz i Pani Profesor Iwonie Chrzanowskiej – serdecznie dziękuję za inspirujące uwagi i sugestie, które w znaczący sposób określiły kształt proponowanej Czytelnikom książki.

Wszystkim Autorom zamieszczonych w książce opracowań serdecznie dziękuję za trud włożony w ich przygotowanie i gotowość do współpracy ze mną, której zwieńczeniem jest ta publikacja.

Zdzisława Janiszewska-Nieścioruk

edu-integra.indb 11

2007-10-31 13:21:46

12

Wstęp

Bibliografia Kowalik S. (2007), Psychologia rehabilitacji, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.

Radziewicz-Winnicki A. (2005), Społeczeństwo w trakcie zmiany, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

edu-integra.indb 12

2007-10-31 13:21:46