Wstęp
1
Problemy edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną
edu-integra.indb 1
2007-10-31 13:21:40
2
edu-integra.indb 2
Wstęp
2007-10-31 13:21:45
Wstęp
3
Uniwersytet Zielonogórski w Zielonej Górze
Problemy edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną pod redakcją naukową
Zdzisławy Janiszewskiej-Nieścioruk
Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007
edu-integra.indb 3
2007-10-31 13:21:45
4
Wstęp
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007
Recenzenci: prof. dr hab. Aleksandra Maciarz prof. dr hab. Iwona Chrzanowska
Redakcja wydawnicza: Wojciech Krzysztofiak
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Zielonogórski
ISBN 978-83-7308-770-5
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2007
edu-integra.indb 4
2007-10-31 13:21:45
Wstęp
5
Pani Profesor Aleksandrze Maciarz z wyrazami wdzięczności i głębokiego szacunku
edu-integra.indb 5
2007-10-31 13:21:45
6
edu-integra.indb 6
Wstęp
2007-10-31 13:21:45
Wstęp
7
Spis treści
Wstęp ...........................................................................................
9
Andrzej Twardowski Dylematy integracyjnego kształcenia dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością ..................................................................
13
Aleksandra Maciarz Dylematy edukacji specjalnej w klasach integracyjnych ...............
33
Teresa Żółkowska Wybrane koncepcje edukacji integracyjnej ...................................
43
Iwona Chrzanowska Czy szkoła ogólnodostępna jest dostępna? Perspektywy powodzenia działań normalizacyjnych w edukacji uczniów upośledzonych umysłowo .............................................................
55
Monika Gołubiew, Amadeusz Krause Szkolnictwo specjalne – krajobraz po reformie ............................
77
Elżbieta M. Minczakiewicz W poszukiwaniu podstaw integracji .............................................
91
Marzenna Zaorska Wyznaczniki skuteczności edukacji integracyjnej dzieci z zaburzeniami złożonymi ............................................................ 103 Grit Wachtel Zur aktuellen Diskussion um die Beschulung von Kindern und Jugendlichen mit kognitiven Beeinträchtigungen in der BRD .......
edu-integra.indb 7
117
2007-10-31 13:21:45
8
Spis treści
Danuta Kopeć Osoba z głęboką niepełnosprawnością intelektualną w systemie edukacji ....................................................................................... 133 Aleksandra Zawiślak Nauczycielskie opinie o procesie integracji edukacyjnej uczniów z niepełnosprawnością intelektualną ............................... 145 Małgorzata Karwowska Problemy edukacji integracyjnej w opinii kadry pedagogicznej .... 157 Grażyna Kwaśniewska Integracja – odkrywanie pojęcia ................................................... 171 Zenon Gajdzica Szkic do badań nad efektywnością kształcenia integracyjnego ..... 181 Zdzisława Janiszewska-Nieścioruk Perspektywy i zagrożenia społecznej integracji osób z niepełnosprawnością .................................................................. 195 Bernadeta Szczupał Program PACE jako przykład skuteczności edukacji integracyjnej młodzieży z obniżoną sprawnością intelektualną .....
211
Ewelina Jutrzyna Prointegracyjna terapia dzieci niepełnosprawnych intelektualnie z rodzin alkoholowych prowadzona poprzez działania twórcze .... 219 Katarzyna Parys Problemy integracji szkolnej w badaniach empirycznych – przegląd materiałów pokonferencyjnych ................................... 233 Anna Zamkowska Osoba niepełnosprawna w systemie edukacji na przykładzie Republiki Irlandii ......................................................................... 279
edu-integra.indb 8
2007-10-31 13:21:45
Wstęp
9
Wstęp Intensywnie przebiegający proces zmian społecznych w Polsce skutecznie eliminuje, począwszy od lat dziewięćdziesiątych XX wieku, wszelkie przejawy nadużywania władzy administracyjnej i podporządkowywania wielu istotnych społecznie kwestii politycznym czy ideologicznym interesom stosunkowo wąskich grup. Owe grupy, zamiast wspierać swobodny rozwój powierzonych ich pieczy dziedzin życia i sprzyjać nieskrępowanemu korzystaniu przez obywateli z takich wspólnych dóbr jak na przykład edukacja, właśnie ze względów ideologicznych usiłowały narzucić przede wszystkim im odpowiadające modele życia. Obecnie, gdy dominacja państwa ulega erozji i w pełni respektuje się zasady demokracji, pluralizmu i tolerancji, to właśnie obywatele, uznając te zasady, zaczęli przejmować kontrolę nad wieloma dotyczącymi ich sprawami, a w szczególności nad systemem edukacji. Edukacja, jak trafnie uznano, służyć powinna przede wszystkim obywatelom, ich rozwojowi i kompetentnemu funkcjonowaniu w mikro- i makrostrukturach społecznych. Można zatem założyć, że nowoczesne społeczeństwo, jakie budujemy, dając możliwość zdobycia wykształcenia wszystkim swoim członkom, stanie się dobrem ogólnym, które w dalszej perspektywie przyczyni się do zapewnienia takich samych szans wszystkim i tym samym doprowadzi do redukcji nierówności między ludźmi – wynikających z ilości posiadanych dóbr, wyznawanego światopoglądu, przynależności społecznej, jak i niepełnosprawności (za: Radziewicz-Winnicki, 2005). Można mieć jednak także wątpliwości, czy owa szansa na zniwelowanie, choćby częściowe, wskazanych różnic w obliczu rozlicznych i coraz to nowych stawianych przed nami wyzwań cywilizacyjnych, generujących poza zjawiskami pozytywnymi także patologiczne – jak np. postępująca pauperyzacja, bezrobocie (często chroniczne), bezwzględna konkurencja eliminująca niezaradnych i słabych emocjonalnie – rzeczywiście zwiększy do
edu-integra.indb 9
2007-10-31 13:21:45
10
Wstęp
satysfakcjonującego poziomu udział pojedynczego człowieka w pomyślnym rozwoju i życiu jego lokalnej, jak i szerszej społeczności (Radziewicz-Winnicki, 2005; por. Kowalik, 2007). Tę wątpliwość można mieć także w odniesieniu do systemu edukacji, który w ramach realizacji idei integracji społecznej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością wprawdzie coraz częściej i skuteczniej „otwiera się” na potrzeby tej grupy, to jednak nadal, wcale nierzadko, odbywa się to w sposób wysoce nierefleksyjny. Niedostatki w tym zakresie wyrażają się przede wszystkim w niedoinwestowaniu działań prointegracyjnych i rozwiązań organizacyjnych, ciągle niezadowalających (i niedoprecyzowanych) kompetencjach pedagogów oraz nauczycieli, a także w niedopracowaniu i niedookreśleniu systemu działań aktywizujących i niwelujących trudności w kooperacji wszystkich podmiotów zaangażowanych w integrację – rodziców bądź opiekunów osób z niepełnosprawnością, pedagogów i specjalistów w zakresie ich rehabilitacji oraz lokalnych władz samorządowych. Wskazane niedomagania integracji edukacyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, stanowiącej wysoce dynamiczny i wielozakresowy proces, obligują nas do jej nieustannego monitorowania i refleksyjnego wprowadzania wszelkich koniecznych, podnoszących jakość, ale także skuteczność działań prointegracyjnych. Weryfikacja dotychczasowych niedociągnięć we wskazanym zakresie jest tym bardziej konieczna, że edukacja integracyjna dzieci z niepełnosprawnością nie odbywa się w społecznie zamkniętej czy wyizolowanej przestrzeni, lecz bez wątpienia współtworzy oczekiwane i pożądane sfery aktywności życiowej tych osób. Sygnalizowane kwestie, a także inne, mam nadzieję nie mniej interesujące rozważania dotyczące wysoce złożonej sytuacji osób z niepełnosprawnością intelektualną w systemie edukacji integracyjnej, Czytelnik może odnaleźć w proponowanej książce. Stanowi ona pokłosie mojej wieloletniej i satysfakcjonującej współpracy z wybitnymi specjalistami – pracownikami naukowymi znaczących ośrodków akademickich w kraju. Publikacja zawiera opracowania ukazujące najbardziej aktualne dylematy edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, które wyrażają się w konieczności wysoce refleksyjnego podejścia do możliwości ich integracji, sposobu jej organizowania, określania zakresu udzielanej w niej specjalnej pomocy pedagogicznej, a także do zakresu kompetencji nauczycieli ją realizujących oraz jakości ich wzajemnych relacji z rodzicami i uczniami – zarówno pełnosprawnymi,
edu-integra.indb 10
2007-10-31 13:21:45
Wstęp
11
jak i niepełnosprawnymi. Niestety, aktualnie ową edukację sprowadza się najczęściej do jednej formy – klasy integracyjnej bądź inkluzywnej (nauczanie włączające) – co przy dużej różnorodności potrzeb uczniów z niepełnosprawnością stwarza wiele problemów wszystkim zaangażowanym w nią podmiotom. Jednak w sposób szczególny doświadczają ich dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną, które z powodu braku szans w rywalizacji z pełnosprawnymi rówieśnikami uzyskują najczęściej znacznie gorsze wyniki w nauce i zajmują niską pozycję społeczną – egzystują na marginesie społeczności klasy czy grupy i są odrzucane w różnego rodzaju przejawach aktywności uczniowskiej. Wskazuje to na potrzebę elastycznego podejścia do integracji w edukacji uwzględniającego bogatą ofertę zróżnicowanych w jej stopniu form, których zmiana czy zamiana byłaby możliwa i zawsze adekwatna do potrzeb i możliwości dziecka niepełnosprawnego. Wydaje się, że tylko takie jej upowszechnianie uczyni ją efektywną i sprzyjającą rozwojowi uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, zwiększając ich szansę na społeczną akceptację i satysfakcjonujące uczestnictwo w różnych sferach życiowej aktywności. Mam nadzieję, że proponowana publikacja, wskazując trudne problemy i zagrożenia związane z aktualną realizacją edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, zainspiruje wszystkie uczestniczące w niej podmioty do jej refleksyjnego monitorowania i kreowania wspierających ją działań. Recenzentkom – Pani Profesor Aleksandrze Maciarz i Pani Profesor Iwonie Chrzanowskiej – serdecznie dziękuję za inspirujące uwagi i sugestie, które w znaczący sposób określiły kształt proponowanej Czytelnikom książki. Wszystkim Autorom zamieszczonych w książce opracowań serdecznie dziękuję za trud włożony w ich przygotowanie i gotowość do współpracy ze mną, której zwieńczeniem jest ta publikacja. Zdzisława Janiszewska-Nieścioruk
edu-integra.indb 11
2007-10-31 13:21:46
12
Wstęp
Bibliografia Kowalik S. (2007), Psychologia rehabilitacji, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa. Radziewicz-Winnicki A. (2005), Społeczeństwo w trakcie zmiany, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
edu-integra.indb 12
2007-10-31 13:21:46