Opowieści o Czujątkach. ĆWICZENIA Z EMPATII DLA DZIECI I… DOROSŁYCH

Opowieści o Czujątkach Ć W I C Z E N I A Z E M PAT I I D L A D Z I E C I I … D O R O S ŁY C H JOANNA BOGUDAŁ-BORKOWSKA

Kraków 2017

Bogudał-Borkowska_Opowiesci o Czujatkach.indb 3

18.01.2017 14:30

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017

Recenzenci: mgr Anna Kossowska-Lubowicka mgr Agnieszka Hottowy dr Ewa Stanisławiak

Redakcja wydawnicza: Michał Chmiel

Ilustracje i projekt okładki: Ksenia Szybist

Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma

ISBN 978-83-8095-151-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2017

Bogudał-Borkowska_Opowiesci o Czujatkach.indb 4

18.01.2017 14:30

Spis treści Wstęp ................................................................................................... 9 Do moich Czytelników Małych i... Dużych ............................................. 17 Baśń pierwsza O Mai, która spotkała Smutek .................................................................. 19 Część dydaktyczna do Baśni pierwszej ................................................. 30 Baśń druga O krzepiącej Złości i skrzaciku Borysie ....................................................... 33 Część dydaktyczna do Baśni drugiej .................................................... 40 Baśń trzecia Viola, szczur Ryś i Lęk .............................................................................. 43 Część dydaktyczna do Baśni trzeciej .................................................... 50 Baśń czwarta Wróżka, która ze Wstydem wojowała ........................................................ 53 Część dydaktyczna do Baśni czwartej .................................................. 64 Baśń piąta Zakochana gąsieniczka poetka .................................................................. 67 Część dydaktyczna do Baśni piątej ...................................................... 74 Zajęcia podsumowujące ......................................................................... 77 Bibliografia ............................................................................................ 79 O Autorce .............................................................................................. 83

–5–

Bogudał-Borkowska_Opowiesci o Czujatkach.indb 5

18.01.2017 14:30

Dla M.



Bogudał-Borkowska_Opowiesci o Czujatkach.indb 6

18.01.2017 14:30

Walter Wink opisuje pierwotny lud – Negrito. U nich sprawa kar wygląda tak: jeśli ktoś wyrządzi szkodę – ukradnie kury, podpali dom sąsiada albo dopuści się innego przewinienia – zostaje postawiony w środku kręgu, utworzonego przez ludzi, którzy go znają. Każdy z nich po kolei zabiera głos. W ten sposób spędzają jeden dzień. Przypominają i mówią sprawcy, co uczynił wspaniałego, jaki jego czyn wzbogacił ich życie. Proszę sobie to wyobrazić! W środku stoi przestępca, a ludzie z kręgu mówią, co pięknego dla nich zrobił. Taki sposób praktykowania sprawiedliwości opiera się na przeświadczeniu, że jeśli tylko postępujemy zgodnie z naszą ludzką naturą, to ona sama uświadamia nam w naturalny sposób, jak chętnie przyczyniamy się do wzbogacenia życia innych. […] W tej kulturze nie wierzy się, że ktoś jest zły. Natomiast widzi się, że skoro zrobił coś złego, to po prostu stracił poczucie harmonii z własnym człowieczeństwem, zapomniał o sile, dzięki której może wnieść piękno i pełnię we własne życie1.

Marshall B. Rosenberg

Poza kategoriami czynów dobrych i złych jest pole: tam się spotkamy2.

Rumi

1

2

M.B. Rosenberg, Rozwiązywanie konfliktów poprzez porozumienie bez przemocy. Marshall B. Rosenberg w rozmowie z Gabriele Seils, przeł. B. Wyczesany, Czarna Owca, Warszawa 2016, s. 96.

Cyt za: M.B. Rosenberg, To, co powiesz, może zmienić świat. O języku pokoju w świecie konfliktów, przeł. J. Gładysek, Czarna Owca, Warszawa, s. 139.

–7–

Bogudał-Borkowska_Opowiesci o Czujatkach.indb 7

18.01.2017 14:30

Wstęp Intencją, jaka przyświecała mi przy pisaniu książki było przybliżenie Czytelnikowi „niechcianych” uczuć, takich jak: smutek, złość, wstyd, lęk. Bohaterowie baśni, których nazwałam Czujątkami, mierzą się z trudnymi emocjami i odkrywają, jak bardzo są one potrzebne w życiu.

Z czasem zrodził się we mnie pomysł dołączenia do baśni propozycji zajęć psychoedukacyjnych, które miałyby uświadamiać dzieciom, że przykre emocje, które czasem odczuwają, nie są złe, ale stanowią wyraz nieuświadomionych i niezaspokojonych potrzeb. Dla dorosłego byłaby to okazja do refleksji nad tym, jak reaguje na przeżywane przez dziecko uczucia. Ćwiczenia zawarte w tym opracowaniu są przeznaczone dla dzieci w wieku 7–9 lat, choć można je wykorzystywać do pracy z dziećmi młodszymi i starszymi, zależnie od ich indywidualnej dojrzałości emocjonalnej.

W codziennej pracy jako psycholog i psychoterapeuta oraz w życiu często spotykam się z podziałem emocji na pozytywne i negatywne.

Uczucia „dobre” miałyby się wiązać z przyjemnymi stanami i być może dlatego nagminnie bywają wartościowane jako słuszne moralnie, natomiast emocje „negatywne” kojarzą się z niemiłymi przeżyciami i wiążą się z ujemnym osądem moralnym. Marshall B. Rosenberg, autor programu Porozumienia bez Przemocy, tłumaczy to następująco: Zaczęło się bardzo dawno temu od mitów dotyczących natury ludzkiej, według których ludzie są źli i samolubni. Według tej destrukcyjnej mitologii heroiczne siły dobra walczą w życiu z siłami zła. Żyjemy w niej

–9–

Bogudał-Borkowska_Opowiesci o Czujatkach.indb 9

18.01.2017 14:30

od dłuższego czasu, a jej częścią jest język, który odhumanizowuje ludzi i zmienia ich w przedmioty3.

Zamiast więc zastanawiać się, co czują i jaka jest pod tym uczuciem ukryta niezaspokojona potrzeba, ludzie skupiają się na ocenie moralnej emocji.

Ujmując to w dużym skrócie, jeśli czujesz gniew, zazdrość – jesteś zły; jeśli czujesz miłość, współczucie – jesteś dobry. Taki sposób myślenia przyczynia się do szufladkowania różnych osób w zależności od tego, jakie emocje przeżywają. Ludzkość nauczyła się oceniać i identyfikować „zło” w człowieku i zła tego należy się „pozbyć”, o ile nie chce się być ukaranym.

Porozumienie bez Przemocy, z którego czerpałam inspirację do napisania tej książki, proponuje odejście od tego rodzaju edukacji, a zamiast tego „zbliżenie się do naszej natury”, identyfikację potrzeb leżących u podłoża „złych” – wydawałoby się – emocji. Akceptacja wszystkich rodzajów uczuć w sobie sprzyja uznawaniu wszystkich emocji w innych ludziach i wsłuchaniu się w potrzeby leżące u ich podłoża. Rosenberg nazywa to empatią.

Empatia wymaga pełnej obecności, skupienia się na tym, czym żyje w danej chwili druga osoba, na jej uczuciach i potrzebach, […] wymaga upewnienia się, czy dobrze rozpoznajemy te uczucia i potrzeby, […] bycia z drugą osobą do czasu, aż zasygnalizuje nam, że wypowiedziała się do końca4.

Empatia to bycie przy kimś i jego uczuciach. Nie oznacza ona odczuwania tego samego, ale polega na obdarzaniu danej osoby swoją uwagą i obecnością.

W podobnym duchu wypowiada się psychologia humanistyczna. Carl R. Rogers uważał, że jeśli człowiek zachowuje się w sposób destrukcyjny, to znaczy, że oddalił się od swojej „najintymniejszej sfery”5. Dotarcie do niej wyzwala zdolność współpracy, dawania, dzielenia się, dojrzałość, ugodowość, odpowiedzialność – prawdziwe, dobre „ja”. Rogers pisał 3 4 5

M.B. Rosenberg, To, co powiesz, może zmienić świat…, dz. cyt., s. 30.

M.B., Rosenberg, W świecie Porozumienia bez Przemocy. Praktyczne narzędzia do budowania więzi i komunikacji, przeł. B. Malarecka, D. Syska, MiND, Podkowa Leśna 2013, s. 87.

T. Widstrand, Porozumienie bez Przemocy czyli język żyrafy w szkole, przeł. K. Głodkowska, CMPPP, Warszawa 2005, s. 22.

– 10 –

Bogudał-Borkowska_Opowiesci o Czujatkach.indb 10

18.01.2017 14:30