Pomoc postpenitencjarna w kontekście strategii działań resocjalizacyjnych

Pomoc postpenitencjarna w kontekście strategii działań resocjalizacyjnych

Pomoc postpenitencjarna_.indd 1

2007-04-05 10:27:24

Pomoc postpenitencjarna_.indd 2

2007-04-05 10:27:25

Pomoc postpenitencjarna w kontekście strategii działań resocjalizacyjnych pod redakcją naukową

Beaty Skafiriak

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007

Pomoc postpenitencjarna_.indd 3

2007-04-05 10:27:25

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Recenzent: dr hab. Jerzy Kasprzak, prof. UWM

Redakcja merytoryczna: Beata Skafiriak

Korekta: Urszula Lisowska

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Publikacja sfinansowana przez Biuro Pełnomocnika Prezydenta Miasta Zielonej Góry ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w ramach „Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych” przy współpracy z Prezesem Zarządu Fundacji „Bezpieczne Miasto” w Zielonej Górze

ISBN 978-83-7308-792-7

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2007

Pomoc postpenitencjarna_.indd 4

2007-04-05 10:27:25

Spis treści

Wprowadzenie ............................................................................................. 9 Część pierwsza Sytuacje kryminologiczne w strategii działań penitencjarnych Ireneusz Szulc Nieletni sprawcy czynów karalnych w aspekcie środków probacyjnych ........ 15 Ernest Magda Aksjologiczne komponenty strategii readaptacyjnych sprawców przestępstw .................................................................................. 21 Zbigniew Bartkowiak Kryminologiczne aspekty „przestępczości powrotnej” na przykładzie badań sprawców przestępstw w mieście i powiecie zielonogórskim ............................................................................ 31 Elżbieta Żywucka-Kozłowska, Sebastian Pich Życiorysy zabójców ...................................................................................... 39 Część druga Penitencjarne aspekty wykonywania kary pozbawienia wolności Karol Pawlak Więzienia dla niepełnosprawnych psychicznie i fizycznie w Polsce w okresie międzywojennym ........................................................... 55

Pomoc postpenitencjarna_.indd 5

2007-04-05 10:27:25



Spis treści

Bogdan Nowak Eksperymenty penitencjarne na przykładzie eksperymentu w więzieniu dla młodocianych w Szczypiornie .................... 61 Sebastian Pich, Elżbieta Żywucka-Kozłowska Wykonywanie tymczasowego aresztowania – aspekty penitencjarnej procedury resocjalizacyjnej .................................. 71 Elżbieta Żywucka-Kozłowska Skazani długoterminowi (dożywotnicy) ..................................................... 79 Sebastian Pich Aktualne zjawisko tworzenia się nowych grup nieformalnych w zakładach typu półotwartego .................................................................. 87 Elżbieta Żywucka-Kozłowska Tatuaż więzienny w fotografii .................................................................... 95 Adam Purczyński Wybrane aspekty funkcjonowania oddziału terapeutycznego dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo i oddziału terapeutycznego dla skazanych uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych w Zakładzie Karnym w Rawiczu ................................................................ 115 Magdalena Chojnacka Wykorzystywanie kierunków terapeutycznych w pracy ze skazanymi uzależnionymi popełniającymi przestępstwa z użyciem przemocy wobec osób ................................................................ 129 Danuta Jodłowska Korzyści z profilaktyki uzależnień prowadzonej wśród młodocianych tymczasowo aresztowanych ........................................................................ 141 Ryszard Seroczyński Resocjalizacja skazanych przez kulturę i sztukę na przykładzie Zakładu Karnego we Włocławku ........................................ 149

Pomoc postpenitencjarna_.indd 6

2007-04-05 10:27:25

Spis treści



Część trzecia Readaptacja społeczna skazanych w polskim systemie penitecjarnym Irena Dybalska Przygotowanie do społecznej readaptacji skazanych w polskim systemie penitencjarnym realizowane przez Służbę Więzienną w zakładach karnych i aresztach śledczych ............ 159 Jacek Piotrowicz Pomoc postpenitencjarna w kontekście celów resocjalizacji ........................ 179 Ryszard Musidłowski Znaczenie aktywności własnej skazanych w przygotowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego .......................... 185 Jacek Kwieciński, Bogusław Waligóra Zatrudnienie w strategii readaptacji społecznej skazanych – na przykładzie Zakładu Karnego we Wronkach ...................................... 193 Beata Skafiriak Kobiety w warunkach izolacji więziennej a ich readaptacja do życia na wolności .................................................................................. 239 Agata Matysiak-Błaszczyk Przygotowanie skazanych kobiet do opuszczenia zakładu karnego ............. 259 Część czwarta Pomoc postpenitencjarna Marek Lach Punkt Pomocy Postpenitencjarnej Oddziału Terenowego Polskiego Towarzystwa Penitencjarnego w Szczecinie jako zorganizowana forma udzielania pomocy osobom opuszczającym jednostki penitencjarne ......................................... 277

Pomoc postpenitencjarna_.indd 7

2007-04-05 10:27:25



Spis treści

Piotr Curyło Rola kuratora sądowego, wykonującego orzeczenia w sprawach karnych, w profilaktyce powrotów do naruszenia porządku prawnego ............................................................. 283 Czesława Kojtych Kuratela sądowa jako instytucja ................................................................. 289 Hanna Kielich Udział samorządu terytorialnego w społecznej readaptacji osób zagrożonych marginalizacją społeczną ................................................ 299 Część piąta Działalność Polskiego Towarzystwa Penitencjarnego Ryszard Musidłowski Polskie Towarzystwo Penitencjarne (rola i zadania) ................................... 305 Beata Skafiriak Z działalności koła terenowego Polskiego Towarzystwa Penitencjarnego w Zielonej Górze ........................ 313 Aleksandra Czaja Działalność studentów z koła terenowego Polskiego Towarzystwa Penitencjarnego w Zielonej Górze ........................ 317 Noty o autorach ........................................................................................ 319

Pomoc postpenitencjarna_.indd 8

2007-04-05 10:27:26

Wprowadzenie

Pomoc postpenitencjarna to działalność podejmowana w celu społecznej readaptacji, a w szczególności przeciwdziałania powrotowi do przestępstwa poprzez udzielanie skazanym i ich rodzinom pomocy materialnej, medycznej, w znalezieniu pracy i zakwaterowania, a także oferowanie porad prawnych przez organy administracji rządowej i samorządowej, samorządu terytorialnego i kuratorów sądowych oraz podmioty, tj. stowarzyszenia, fundacje, organizacje, kościoły, związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania1.

Pomoc postpenitencjarna w niniejszym znaczeniu jest nie tylko jedną z form polityki społecznej państwa, ale również istotnym komponentem programu działań w systemie walki z przestępczością i zapobiegania jej powstawaniu. Ponieważ wypełnia określone zadania w polityce karnej państwa – w tym znaczeniu jest urzeczywistnieniem jednej z zasad polityki penitencjarnej.

Zaś jako instytucja prawa penitencjarnego funkcjonuje w ramach systemu penitencjarnego wraz z zakresem podmiotowo-przedmiotowym2 pomocy postpenitencjarnej. W dyrektywach podstaw organizacyjnych instytucji powyżej wskazanych poruszają tożsame cele dotyczące readaptacji społecznej względem skazanych karnie izolowanych lub opuszczających zakłady karne.

Zatem zagadnienie pomocy postpenitencjarnej obejmuje nie tylko okres i postępowanie związane ze zwolnieniem skazanego z jednostki penitencjarnej w trybie po uchyleniu środka zapobiegawczego (zwolnienie z aresztu tymczasowego), po odbyciu całości bezwzględnej kary pozbawienia wolności, warunkowego przedterminowego zwolnienia, czy przerwy w wykonywaniu 1

Kodeks karny wykonawczy, stan prawny na 24 listopada 2003 r., art. 41 § 1, 2.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 kwietnia 2005 roku w sprawie Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej, DzU Nr 69, poz. 618, § 1, 2.

2

Pomoc postpenitencjarna_.indd 9

2007-04-05 10:27:26



Wprowadzenie

kary pozbawienia wolności z przyczyn losowych, zdrowotnych, społecznych.

Wprost przeciwnie – taka pomoc ma na celu przede wszystkim przygotowanie do zwolnienia i życia na wolności już od momentu przyjęcia skazanego do zakładu karnego i ma zapobiegać recydywie poprzez resocjalizację prowadzoną we wszystkich formach przewidzianych kodeksem i aktami wydanymi w celu wykonania jego postanowień.

W kodeksie karnym wykonawczym ustawodawca używa terminu „resocjalizacja” w przepisach odnoszących się do skazanych odbywających karę pozbawienia wolności3, zaś terminu „społeczna readaptacja” – w przepisach dotyczących okresu po opuszczeniu zakładu karnego4. Pojęcie „readaptacja społeczna skazanego” oznacza powrót do społeczeństwa, charakteryzujący się nie tylko powstrzymaniem się od popełniania przestępstw, ale także właściwym funkcjonowaniem w społeczności, czyli przestrzeganiem nie tylko norm prawnych, ale również społecznych i podstawowych norm etycznych5. Resocjalizacja zaś pojmowana jest jako wtórne uspołecznienie, ponowny proces socjalizacji, czyli ponowny proces uczenia się społecznego, dzięki któremu jednostka poznaje, realizuje i uwewnętrznia jako swoje wartości, postawy, normy i reguły życia społecznego określonej społeczności6. Zatem oznacza proces zmian w sferze osobowości człowieka, który wykazuje aspołeczne postawy. Obecnie jest rozumiana jako zespół oddziaływań opiekuńczych, wychowawczych, terapeutycznych wobec osób naruszających normy prawne (przestępcy), a także obyczajowe (alkoholicy, narkomanii) w środowisku otwartym (naturalnym) i zamkniętym. Resocjalizacja w owym ujęciu polega na zaspokajaniu potrzeb (aspekt opiekuńczy), doprowadzeniu do zinternalizowania wartości i norm pożądanych i konstruktywnych dla samej jednostki i jej otoczenia (aspekt wychowawczy), leczeniu, uzupełnianiu, kompensowaniu stanów chorobowych, nieprawidłowych z punktu widzenia zdrowia fizycznego i psychicznego (aspekt terapeutyczny). Jest więc odmianą oddziaływania wspomagającego optymalny rozwój indywidualny i społeczny jednostki,

3

Kodeks karny wykonawczy, art. 38 § 2, art. 76 § 1, art. 78 § 2, art. 86.

Kodeks karny wykonawczy, art. 165 § 3, art. 167 § 1, art. 171 § 2.

5 Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, red. T. Szymanowski, Z. Świda, Warszawa 1998, s. 150.

6 M. Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2002, s. 340.

4

Pomoc postpenitencjarna_.indd 10

2007-04-05 10:27:26

Wprowadzenie



pozwalający jej na normalne (bez angażowania się w działalność dewiacyjną) funkcjonowanie jako jednostki ludzkiej i członka wielu zbiorowości7.

Resocjalizacja w warunkach izolacji więziennej nosi miano resocjalizacji penitencjarnej i polega nie tylko na przekazywaniu pewnej wiedzy, zalecaniu nowych stylów zachowań, ale i zmianie nawyków charakterologicznych, a zwłaszcza eliminowaniu niekorzystnych aspołecznych i antyspołecznych postaw warunkujących owe zachowania człowieka8. Przy tym w warunkach funkcjonowania zakładów penitencjarnych istnieje rozróżnienie na oddziaływania penitencjarne, dotyczące całokształtu oddziaływania administracji zakładu karnego na więźniów, którego celem jest utrzymanie zdrowia, dyscypliny, zabezpieczenia przed demoralizacją, bezpieczeństwa oraz ich resocjalizacji. Oddziaływania resocjalizacyjne natomiast określają zaprogramowane, zindywidualizowane oddziaływanie na więźniów (także terapeutyczne) w celu zmiany ich postaw wobec prawa i norm moralnych.

Rezultat oddziaływań resocjalizacyjnych (osiągnięty zgodnie z celem minimum lub celem maksimum) między innymi umożliwia zabezpieczenie skazanego po odbyciu bezwzględnej kary pozbawienia wolności przed recydywą. Osiągnięcie zmian w strukturze osobowości skazanego zgodnych z maksymalnym celem resocjalizacji więziennej pozwala mu na wydostanie się z obszaru stygmatyzacji społecznej i na funkcjonowanie pozawięzienne w zgodzie z podstawowymi standardami społecznymi9.

Strategie oddziaływań resocjalizacyjnych wskazują na wielowymiarowe oddziaływanie wychowawcze na jednostkę źle przystosowaną do życia społecznego, a także celowy i zorganizowany proces uspołecznienia osób, które uzewnętrzniły swą asocjalność10.

Podjęta w niniejszej publikacji problematyka i zaprezentowane w niej doniesienia zarówno teoretyków, jak i praktyków, penitencjarystów, kuratorów, pracowników policji, instytucji pomocowych dotyczą problemów szeroko rozumianej pomocy postpenitencjarnej w kontekście readaptacji do

7

L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2000, s. 318–319.

8 H. Machel, Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Gdańsk 2003, s. 21.

9 Tamże, s. 21.

10 P. Szczepaniak, Kara pozbawienia wolności a wychowanie, Kalisz – Warszawa 2003, s. 29.

Pomoc postpenitencjarna_.indd 11

2007-04-05 10:27:26



Wprowadzenie

życia na wolności jednostek z rozmaitych powodów społecznie marginalizowanych.

Struktura niniejszego opracowania ujęta została w kilka rozdziałów uporządkowanych problemowo i ukazuje w pierwszej jego części sytuacje kryminologiczne w strategii działań prewencyjnych, w drugiej penitencjarne aspekty wykonywania kary pozbawienia wolności. Część trzecią poświęcono readaptacji społecznej w polskim systemie penitencjarnym, czwarta tyczy się z kolei pomocy postpenitencjarnej, a w piątej i ostatniej części opracowania znalazły się komunikaty o działalności Polskiego Towarzystwa Penitencjarnego.

Opracowanie jest zaproszeniem do dyskusji nad resocjalizacją nie tylko w przedstawianym wyżej rozumieniu, ale także w związku z przeobrażającymi się warunkami środowiska doprowadzającymi do trudności przystosowawczych, do zagubienia się człowieka, do utraty przez niego kontaktu z otoczeniem, a w konsekwencji – do przekroczenia normy prawnej, obyczajowej.

Publikacja jest adresowana do pracowników nauki, specjalistów z zakresu resocjalizacji i pracy socjalnej, studentów, zwłaszcza osób podejmujących oddziaływania w zakresie penitencjarystyki, probacji oraz udzielających pomocy osobom opuszczającym jednostki penitencjarne.

Pragnę podziękować wszystkim Autorom tekstów za pomoc w opracowaniu niniejszej monografii.

Nadto szczególnie dziękuję prof. UWM dr. hab. Jerzemu Kasprzakowi za recenzję publikacji, a przede wszystkim za wiele cennych uwag i słowa wielkiej życzliwości.

Beata Skafiriak

Pomoc postpenitencjarna_.indd 12

2007-04-05 10:27:26