Rusz się człowieku kl. III: Obudowa metodyczna programu wychowania fizycznego „Rusz się człowieku”.

Urszula Kierczak

Metoda projektรณw w pracy nauczyciela wychowania fizycznego Prakty czny p

rzewo dnik

9 788380 955691

Urszula Kierczak

OBUDOWA METODYCZNA PROGRAMU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

„RUSZ SIĘ CZŁOWIEKU” EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA: KLASA III SZKOŁY PODSTAWOWEJ Plan pracy 120 scenariuszy zajęć

Kraków 2019

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 3

27.08.2019 15:12:31

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2019

Korekta: Zespół

Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma

Rysunki: Mateusz Ślozowski

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Grafika wykorzystana na okładce: © Cirodelia | Fotolia.com

ISBN 978-83-8095-569-1

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2019

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 4

27.08.2019 15:12:32

SPIS TREŚCI WSTĘP ..........................................................................................................

7

NIECO TEORII ..............................................................................................

Ocenianie w wychowaniu fizycznym i podstawa programowa w zakresie wychowania fizycznego .........................................................

Ilustrowany słownik podstawowych pozycji wyjściowych i ćwiczeń .......

9 9 16

PLAN REALIZACJI ZAJĘĆ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KLASIE III .................................................................................................

25

SZCZEGÓŁOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KLASIE III .................................................................................................

39

BIBLIOGRAFIA .............................................................................................. 379

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 5

27.08.2019 15:12:32

WSTĘP Oddaję w Państwa ręce ostatnią część cyklu poradników dotyczących realizacji zajęć wychowania fizycznego na pierwszym etapie edukacyjnym. Poradniki stanowią obudowę metodyczną programu wychowania fizycznego dla szkoły podstawowej „Rusz się człowieku”1. Zostały przygotowane z myślą o nauczycielach nauczania wczesnoszkolnego jako forma wzbogacenia ich bazy dydaktycznej. Prezentowany w nich materiał jest szczegółowy, a opisy czynności proste i czytelne nawet dla osób z małym doświadczeniem w prowadzeniu zajęć wychowania fizycznego.

W nauczaniu wczesnoszkolnym proces edukacji przebiega w sposób zintegrowany, a tempo pracy musi być dostosowane do możliwości psychoruchowych i percepcyjnych każdego ucznia. Edukacja na tym etapie wymaga od nauczyciela niezwykłej staranności w doborze treści, środków, strategii, metod kształcenia. Praca z dziećmi w klasach młodszych jest odpowiedzialna, ponieważ stanowi podstawę dalszej edukacji. Jednocześnie wychowanie fizyczne jest przedmiotem, który wymaga od nauczycieli specjalistycznej wiedzy i specyficznych umiejętności. W systemie kształcenia kandydatów na nauczycieli brakuje specjalizacji „wychowanie fizyczne w edukacji wczesnoszkolnej”. Dlatego od kilkunastu lat pojawiają się opinie o zaniedbaniach lub wręcz błędach w edukacji fizycznej uczniów klas początkowych. Absolwenci akademii wychowania fizycznego nie są właściwie przygotowani do pracy z małymi dziećmi, natomiast studia z pedagogiki wczesnoszkolnej dają dużą wiedzę ogólną, dydaktyczną i metodyczną, ale w obszarze wiedzy praktycznej i umiejętności związanych z wychowaniem fizycznym niedostatki są spore.

Zajęcia wychowania fizycznego prowadzone w ramach edukacji wczesnoszkolnej powinny być dla uczniów przyjemnością i zabawą, a przede wszystkim wyzwalać radość z ruchu. Specyfika wychowania fizycznego umożliwia poznanie wartości oraz norm społecznych, zapewnia właściwy rozwój emocjonalny, wspiera kreatywność, wdraża do zachowań zapewniających 1

U. Kierczak, „Rusz się człowieku” – program wychowania fizycznego dla szkoły podstawowej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017.

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 7

27.08.2019 15:12:32

8

WSTĘP

bezpieczeństwo własne i innych. Zajęcia ruchowe sprzyjają kształtowaniu sprawności fizycznej, samodzielności oraz poczucia odpowiedzialności i obowiązku. Każde zajęcia powinny służyć rozwojowi fizycznemu, psychicznemu oraz społecznemu. Ponadto powinny wywoływać zaciekawienie, zdumienie, zadowolenie, a także kształtować umiejętność rozumienia uczuć i emocji swoich oraz innych osób. Organizacja lekcji wychowania fizycznego powinna być dostosowana do indywidualnych możliwości oraz potrzeb rozwojowych każdego dziecka.

Jedną z najważniejszych potrzeb dzieci jest potrzeba ruchu, dlatego zajęcia wychowania fizycznego powinny być prowadzone każdego dnia. Wskazane jest, aby co najmniej jedna godzina zajęć wychowania fizycznego w tygodniu odbywała się w sali gimnastycznej z wykorzystaniem wszelkich środków i sprzętów sportowych. Nauczyciel w codziennej pracy powinien uwzględniać zabawy i gry ruchowe zapobiegające wadom postawy oraz ćwiczenia kształtujące nawyki utrzymania prawidłowej postawy. W realizacji celów określonych w podstawie programowej niezbędne jest właściwe zaplanowanie przez niego pracy.

Prezentowane scenariusze zajęć stanowią zwartą całość, mogą być jednak realizowane jako pojedyncze lekcje lub stanowić inspirację do budowy własnych pomysłów. Nauczyciel może w dowolny sposób zmieniać kolejność zajęć lub ich układ, dostosowując treści do tematów z innych edukacji.

Materiał przewidziany do realizacji podzielono na cykle tematyczne, a każdy z nich omówiono w postaci szczegółowych scenariuszy kolejnych zajęć.

W niniejszym poradniku zamieszczono 120 scenariuszy zajęć. W każdym konspekcie podano: temat zajęć, zakres umiejętności ruchowych, przekazywanych wiadomości i kształtowanych postaw, miejsce zajęć, przybory do wykorzystania oraz dokładną charakterystykę czynności uczniów.

Proponowane do realizacji gry i zabawy zaczerpnięto z książki Romana Trześniowskiego Zabawy i gry ruchowe2 (w konspektach podano jedynie ich nazwy). Pozostałe – oparte na pomysłach własnych lub innych autorów – opisano szczegółowo.

Mam nadzieję, że poradnik umożliwi realizację zadań określonych w podstawie programowej oraz ułatwi sprostanie wymogom postawionym nauczycielom edukacji wczesnoszkolnej w dziedzinie wychowania fizycznego. Podane przykłady metod i form pracy, ćwiczeń, zabaw, gier i całych scenariuszy powinny nie tylko pomóc w prowadzeniu zajęć wychowania fizycznego, ale także zachęcić do tworzenia własnych ciekawych rozwiązań metodycznych.

2

R. Trześniowski, Zabawy i gry ruchowe, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995.

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 8

27.08.2019 15:12:32

NIECO TEORII Ocenianie w wychowaniu fizycznym i podstawa programowa w zakresie wychowania fizycznego Ocenianie jest bardzo ważnym i niezbędnym elementem edukacji. Ocena powinna dostarczać uczniom, rodzicom i nauczycielom rzetelnej oraz szczegółowej informacji o osiągnięciach, postępach i trudnościach w zdobywaniu nowych umiejętności i wiadomości, o specjalnych uzdolnieniach ucznia, motywować i określać kierunki dalszego rozwoju; powinna być skoncentrowana na indywidualnych możliwościach każdego dziecka. Ocenianie jest źródłem informacji o skuteczności procesu edukacji, umożliwia nauczycielom doskonalenie organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej. Aktywny udział rodziców w procesie oceniania pozwala na budowanie pozytywnych więzi ze szkołą. Istotne jest, aby uczniowie i rodzice znali i akceptowali sposoby oraz cele oceny. Informacje przekazywane w ocenie powinny być jasne i zrozumiałe.

W klasach I–III szkoły podstawowej ocena jest opisem efektów nauczania.

Dzieci w młodszym wieku szkolnym mają dużą wrażliwość emocjonalną, dlatego niebagatelne są język i forma oceny. Właściwie skonstruowana ocena powinna zawierać pochwały i zachętę do dalszej pracy, podkreślać wysiłek ucznia, jego pracę i zaangażowanie. Ocena nie może porównywać umiejętności i wiadomości uczniów; powinna mieć charakter wspierający, a nie represyjny, czyli nie powinna ujawniać braków w umiejętnościach i wiadomościach, lecz akcentować to, co już uczeń opanował. Ocena musi uwzględniać indywidualne predyspozycje i możliwości dzieci. Przedstawiając osiągnięcia uczniów w dziedzinie wychowania fizycznego, nauczyciel powinien głównie uwzględnić ich zaangażowanie i wysiłek oraz aktywność na zajęciach. Wyniki uzyskane w testach sprawności nie mogą stanowić o ocenie, ponieważ

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 9

27.08.2019 15:12:32

10

NIECO TEORII

zależą one w dużej mierze od czynników genetycznych – są ściśle związane z cechami budowy ciała. Dużą rolę odgrywają również takie czynniki, jak: stan psychiczny, stan zdrowia, zmęczenie lub poziom motywacji.

Ocena z wychowania fizycznego powinna opisywać cztery główne elementy: – zaangażowanie, czyli wysiłek wkładany w wykonywanie zadań; – postęp, czyli poziom osiągniętych zmian w stosunku do diagnozy początkowej; – postawę, czyli stosunek do partnera, przeciwnika oraz do własnej aktywności i swojego ciała; – rezultat, czyli informację o wynikach, dokładności wykonania zadania, poziomu zdobytej wiedzy.

Od pierwszych lat edukacji uczeń powinien być wdrażany do samooceny. Świadomość własnych możliwości, umiejętności i zdolności kształtuje się poprzez gromadzenie doświadczeń, ocenę dokonywaną przez dorosłych i rówieśników oraz przez porównywanie się z innymi. Adekwatna samoocena umożliwia podejmowanie działań odpowiednich do możliwości, pozwala korzystać ze swoich mocnych stron i godzić się z własnymi ograniczeniami. Rzetelna samoocena kształtuje umiejętność przyjmowania porażek, rozumienia swoich błędów, krytycyzmu wobec własnych dokonań, a także sprawiedliwej oceny swoich osiągnięć; może się stać silną motywacją do nauki.

Nauczyciel ma bezpośredni wpływ na kształtowanie umiejętności samooceny poprzez swój autorytet i sposób, w jaki odnosi się do wyników. Atmosfera serdeczności, wyrozumiałości i wsparcia towarzysząca ocenianiu ma decydujące znaczenie w budowaniu umiejętności opisywania osiągnięć rówieśników i własnych. Świadome i przemyślane formułowanie opinii przez nauczyciela, odnoszenie się do zachowań, działań i konkretnych sytuacji, określanie, jak się one mają do standardów i planowanych celów, a także dostrzeganie i podkreślanie wysiłku i postępu pomaga przyjmować oceny jako wartościowe informacje. Rzetelna ocena i samoocena umożliwia ustalenie tego, co uczeń już potrafi oraz co i w jaki sposób chce osiągnąć.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego w zakresie edukacji wczesnoszkolnej, w obszarach związanych z wychowaniem fizycznym Proces oceniania został opisany i formalnie uregulowany pod kątem prawnym i proceduralnym. Podstawę prawną oceniania stanowią: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. 2017, poz. 1534), Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. 2018, poz. 996, 1000, 1290, 1669), Ustawa z dnia 7 września 1991 r.

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 10

27.08.2019 15:12:32

Ocenianie w wychowaniu fizycznym i podstawa programowa w zakresie wychowania fizycznego

11

o systemie oświaty ogłoszona dnia 13 lipca 2018 r. (Dz.U. 2018, poz. 1457, 1560, 1669), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2017, poz. 356).

Według obowiązujących przepisów prawa przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego należy przede wszystkim brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć. Duże znaczenie ma systematyczność i aktywność na zajęciach oraz w różnorodnych działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej. Powyższe zapisy mają na celu zwiększenie motywacji dzieci do aktywnego udziału w zajęciach ruchowych oraz budowanie potrzeby aktywności fizycznej w późniejszym życiu.

Szczegółowe warunki i sposób oceniania powinny być ujęte w statucie szkoły. Wymagania edukacyjne określone w podstawie programowej oraz w przyjętym do realizacji programie nauczania wskazują, co uczeń powinien opanować po realizacji danej partii materiału. Muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów, którzy posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania bądź opinię o specyficznych trudnościach w uczeniu się albo są objęci pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole.

Dyrektor szkoły może zwolnić ucznia z całości zajęć wychowania fizycznego na podstawie wydanej przez lekarza opinii o braku możliwości uczestnictwa w nich. Jeżeli okres zwolnienia uniemożliwia ustalenie śródrocznej lub rocznej oceny klasyfikacyjnej, w dokumentacji przebiegu nauczania wpisuje się „zwolniona(y)”. Jeżeli stan zdrowia uniemożliwia wykonywanie wszystkich zadań ruchowych, dyrektor szkoły, opierając się na opinii wydanej przez lekarza, może zwolnić ucznia z wykonywania określonych ćwiczeń.

Dziecko uczestniczy wtedy w zajęciach wychowania fizycznego z ograniczeniem wykonywania niektórych aktywności, ale jest oceniane i klasyfikowane.

Takie rozwiązanie sprzyja tworzeniu pozytywnego stosunku do aktywności fizycznej na miarę potrzeb i możliwości dzieci.

Fundamentem oceny osiągnięć ucznia są zapisy podstawy programowej kształcenia ogólnego, które określają cele ogólne i szczegółowe nauczania: Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspieranie całościowego rozwoju dziecka.

Proces wychowania i kształcenia prowadzony w klasach I–III szkoły podstawowej

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 11

27.08.2019 15:12:32

12

NIECO TEORII

umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna. Edukacja na tym etapie jest ukierunkowana na zaspokojenie naturalnych potrzeb rozwojowych ucznia. Szkoła respektuje podmiotowość ucznia w procesie budowania indywidualnej wiedzy oraz przechodzenia z wieku dziecięcego do okresu dorastania. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na II etapie edukacyjnym. […]

Cele kształcenia – wymagania ogólne Cele kształcenia – wymagania ogólne edukacji wczesnoszkolnej zostały opisane w odniesieniu do czterech obszarów rozwojowych dziecka: fizycznego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego. Cele te uczeń osiąga w procesie wychowania i kształcenia przez rozwój prostych czynności praktycznych i intelektualnych w czynności bardziej złożone. Zbiór celów ogólnych przedstawia fundament, na którym oparta będzie początkowa praca na II etapie edukacyjnym w klasach IV–VIII: zachowania, sprawności, umiejętności i wiedzę początkową.

I. W zakresie fizycznego obszaru rozwoju uczeń osiąga: 1) sprawności motoryczne i sensoryczne tworzące umiejętność skutecznego działania i komunikacji; 2) świadomość zdrowotną w zakresie higieny, pielęgnacji ciała, odżywiania się i trybu życia; 3) umiejętność wykorzystania własnej aktywności ruchowej w różnych sferach działalności człowieka: zdrowotnej, sportowej, obronnej, rekreacyjnej i artystycznej; 4) umiejętność respektowania przepisów gier, zabaw zespołowych i przepisów poruszania się w miejscach publicznych; 5) umiejętność organizacji bezpiecznych zabaw i gier ruchowych.

II. W zakresie emocjonalnego obszaru rozwoju uczeń osiąga: 1) umiejętność rozpoznawania i rozumienia swoich emocji i uczuć oraz nazywania ich; 2) umiejętność rozpoznawania, rozumienia i nazywania emocji oraz uczuć innych osób; potrzebę tworzenia relacji; 3) umiejętność przedstawiania swych emocji i uczuć przy pomocy prostej wypowiedzi ustnej lub pisemnej, różnorodnych artystycznych form wyrazu; 4) świadomość przeżywanych emocji i umiejętność panowania nad nimi oraz wyrażania ich w sposób umożliwiający współdziałanie w grupie oraz adaptację w nowej grupie; 5) umiejętność odczuwania więzi uczuciowej i potrzebę jej budowania, w tym więzi z rodziną, społecznością szkoły i wspólnotą narodową; 6) umiejętność uświadamiania sobie uczuć przeżywanych przez inne osoby z jednoczesną próbą zrozumienia, dlaczego one występują, a także różnicowania form ich wyrażania w zależności od wieku; 7) umiejętność rozumienia odczuć zwierząt, wyrażania tych stanów za pomocą wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz różnorodnych artystycznych form wyrazu.

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 12

27.08.2019 15:12:32

Ocenianie w wychowaniu fizycznym i podstawa programowa w zakresie wychowania fizycznego

13

III. W zakresie społecznego obszaru rozwoju uczeń osiąga: 1) świadomość wartości uznanych przez środowisko domowe, szkolne, lokalne i narodowe; potrzebę aktywności społecznej opartej o te wartości; 2) umiejętność nazywania poznanych wartości, oceny postępowania innych ludzi, odwoływania się w ocenie do przyjętych zasad i wartości; 3) potrzebę i umiejętność identyfikowania się z grupami społecznymi, które dziecko reprezentuje, nazywania tych grup i ich charakterystycznych cech; 4) umiejętność przyjmowania konsekwencji swojego postępowania; 5) umiejętność tworzenia relacji, współdziałania, współpracy oraz samodzielnej organizacji pracy w małych grupach, w tym organizacji pracy przy wykorzystaniu technologii; 6) umiejętność samodzielnego wyrażania swoich oczekiwań i potrzeb społecznych; 7) umiejętność obdarzania szacunkiem koleżanek, kolegów i osoby dorosłe, w tym starsze oraz okazywania go za pomocą prostych form wyrazu oraz stosownego zachowania; 8) umiejętność samodzielnej organizacji czasu przeznaczonego na odpoczynek indywidualny i w grupie; 9) umiejętność dbania o bezpieczeństwo własne i innych uczestników grupy, w tym bezpieczeństwo związane z komunikacją za pomocą nowych technologii oraz bezpieczeństwo uczestnictwa w ruchu drogowym.

IV. W zakresie poznawczego obszaru rozwoju uczeń osiąga: 1) potrzebę i umiejętność samodzielnego, refleksyjnego, logicznego, krytycznego i twórczego myślenia; 2) umiejętność poprawnego posługiwania się językiem polskim w mowie i piśmie, pozwalającą na samodzielną aktywność, komunikację i efektywną naukę; 3) umiejętność czytania na poziomie umożliwiającym samodzielne korzystanie z niej w różnych sytuacjach życiowych, w tym kontynuowanie nauki na kolejnym etapie edukacyjnym i rozwijania swoich zainteresowań; 4) umiejętność rozumienia i używania prostych komunikatów w języku obcym; 5) umiejętność rozumienia podstawowych pojęć i działań matematycznych, samodzielne korzystanie z nich w różnych sytuacjach życiowych, wstępnej matematyzacji wraz z opisem tych czynności: słowami, obrazem, symbolem; 6) umiejętność stawiania pytań, dostrzegania problemów, zbierania informacji potrzebnych do ich rozwiązania, planowania i organizacji działania, a także rozwiązywania problemów; 7) umiejętność czytania prostych tekstów matematycznych, np. zadań tekstowych, łamigłówek i zagadek, symboli; 8) umiejętność obserwacji faktów, zjawisk przyrodniczych, społecznych i gospodarczych, wykonywania eksperymentów i doświadczeń, a także umiejętność formułowania wniosków i spostrzeżeń; 9) umiejętność rozumienia zależności pomiędzy składnikami środowiska przyrodniczego;

Kierczak_Obudowa_KL III.indb 13

27.08.2019 15:12:32