Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka
Winczura_Wczesna interwencja.ind1 1
2011-04-07 13:06:10
Winczura_Wczesna interwencja.ind2 2
2011-04-07 13:06:18
Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka
pod redakcją naukową Beaty Cytowskiej i Barbary Winczury
Kraków 2011
Winczura_Wczesna interwencja.ind3 3
2011-04-07 13:06:18
Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006
Recenzent: prof. dr hab. Aleksandra Maciarz
Redakcja merytoryczna: Beata Cytowska Barbara Winczura
Redakcja wydawnicza: Daria Loska
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
ISBN 978-83-7587-638-3
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie III, Kraków 2011
Winczura_Wczesna interwencja.ind4 4
2011-04-07 13:06:18
Spis treści Wstęp ........................................................................................................................... 9
Dziecko w procesie wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju Beata Cytowska Idea wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju małego dziecka ................... 15 Elżbieta Jasiak-Pałczyńska Postępowanie interwencyjne i wczesna terapia na oddziałach noworodkowych i niemowlęcych ............................................................................. 27 Irena Dawidiuk Możliwości interwencji dietetycznej w terapii wielu schorzeń ............................ 39 Maria Szecówka-Nowak Wybrane aspekty diagnozy psychologicznej dziecka z zaburzeniami rozwojowymi............................................................................................................... 53 Violetta Będkowska-Heine Małe dziecko w procesie terapeutycznym ............................................................... 65 Dorota Sarapata Problematyka relacji terapeutycznej we wczesnej interwencji u niemowląt i małych dzieci ..................................................................................... 73
Winczura_Wczesna interwencja.ind5 5
2011-04-07 13:06:18
6
Spis treści
Maria Piszczek Wczesne wspomaganie rozwoju – najczęściej popełniane błędy ........................ 81
Wspomaganie rozwoju dziecka w jego najbliższym środowisku Beata Cytowska Stymulowanie rozwoju niemowląt ......................................................................... 101 Lidia Witak-Światłowicz Wczesne komunikowanie się dziecka. Narodziny miłości .................................. 113 Iwona Hęćka Rodzicielskie wsparcie szansą dla rozwoju małego dziecka ............................... 127 Elżbieta Jezierska-Wiejak Wspomaganie rozwoju małego dziecka w wieku przedszkolnym – propozycje rozwiązań metodycznych ................................................................. 143 Halina Dmochowska Zabawa tematyczna istotnym czynnikiem wspomagającym rozwój małego dziecka ....................................................................................................................... 159 Ewa Lewandowska Rozpoznawanie kolorów przez dzieci w wieku przedszkolnym. Przyczyny nadmiernych trudności ........................................................................ 169 Teresa Malik Znaczenie wczesnej interwencji szkolnej wobec ucznia z niepełnosprawnością intelektualną dla jego dalszej drogi edukacyjnej ......... 183
Wczesna stymulacja rozwoju małego dziecka Maria Borkowska Metoda NDT-Bobath (Neurodevelopmental Treatment – Bobath) w usprawnianiu dzieci z zaburzeniami rozwoju ruchowego .............................. 193
Winczura_Wczesna interwencja.ind6 6
2011-04-07 13:06:18
Spis treści
7
Bożena Dołyk Diagnostyka i terapia metodą Vojty we wczesnej interwencji. Zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej ........................................................................ 209 Małgorzata Karga Podstawowe zasady obserwacji i terapii zaburzeń integracji sensorycznej u małego dziecka ...................................................................................................... 221 Anna Regner Wczesna interwencja logopedyczna wobec dziecka zagrożonego niepełnosprawnością................................................................................................ 239 Danuta Pluta-Wojciechowska Podstawy wczesnej interwencji logopedycznej w przypadku dzieci z rozszczepem podniebienia ................................................................................... 253
Wczesna interwencja wobec dziecka zaburzonego w rozwoju Aniela Korzon Wczesna rehabilitacja dzieci z wadą słuchu .......................................................... 269 Iwona Sosnowska-Wieczorek Badanie kompetencji językowych u małych dzieci z wadą słuchu .................... 279 Joanna Gładyszewska-Cylulko Postępowanie terapeutyczno-wychowawcze wobec dziecka niepełnosprawnego wzrokowo ............................................................................... 305 Paweł Cylulko Wspomaganie rozwoju małego dziecka z uszkodzonym wzrokiem poprzez działania muzykoterapeutyczne .............................................................. 319 Małgorzata Skórczyńska Wspomaganie rozwoju dziecka z zespołem Downa w wieku przedszkolnym .......................................................................................................... 341
Winczura_Wczesna interwencja.ind7 7
2011-04-07 13:06:18
8
Spis treści
Teresa Kaczan Wczesna rehabilitacja mowy i jej znaczenie u dzieci z zespołem Downa ......... 349 Agnieszka Drzazga Wczesna interwencja terapeutyczna u dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym za pomocą systemu nauczania kierowanego Petö ........................... 363 Dorota Kornaś Wczesna diagnoza i rewalidacja dziewczynek z zespołem Retta w opinii rodziców ..................................................................................................... 373 Barbara Winczura Wczesne wykrywanie zaburzeń autystycznych w świetle koncepcji teorii umysłu ............................................................................................................. 389 Julita Urbaniuk „Mali profesorowie” czy inteligentni autyści? Wczesna diagnoza dziecka z zespołem Aspergera .............................................................................................. 399
Pomoc dzieciom z problemami emocjonalnymi i z trudnościami w zachowaniu Elżbieta Małkiewicz Wczesna interwencja wobec problemów emocjonalnych dziecka związanych z adaptacją do przedszkola ................................................................. 431 Małgorzata Przepióra Diagnoza i wczesna interwencja traumy dziecięcej ............................................. 443 Barbara Jezierska Zaburzenia w zachowaniu dzieci. Możliwości wczesnej interwencji terapeutycznej ........................................................................................................... 455
Winczura_Wczesna interwencja.ind8 8
2011-04-07 13:06:18
Wstęp W XXI wieku opieka nad dzieckiem zmienia swoje oblicze. Proces ten narastał stopniowo, ma wręcz wymiar historyczny. Już na przełomie XIX i XX wieku znana przedstawicielka nurtu nowego wychowania – pedagog Ellen Key – określiła rozpoczynający się wiek stuleciem dziecka, zwracając tym samym uwagę na dzieciństwo jako niezwykle istotny okres w życiu człowieka. Niestety pozycja dzieci w rodzinie i społeczeństwie jeszcze przez wiele lat nie była wysoka, o czym świadczy chociażby nagminnie stosowana wobec nich przemoc. Z drugiej strony, od połowy lat pięćdziesiątych XX wieku zaczyna się dostrzegać działania coraz większej grupy ludzi rozumiejących konieczność podmiotowego traktowania najmłodszych. Takie podejście wyznacza wiele czynników: idee humanitaryzmu, rozwój psychologii, prawodawstwo itp. W Polsce pod koniec minionego stulecia (1991) zaczęto respektować konwencję praw dziecka (choć nie w całości); nieco później wszystkie dzieci zostały objęte obowiązkową edukacją (dzieci najgłębiej niepełnosprawne od 1997 roku); kolejny krok ku polepszaniu warunków do wszechstronnego rozwoju najmłodszych to wprowadzenie w 2004 roku obowiązkowego przygotowania do nauki szkolnej (klasy zerowe). Podejmowane rozwiązania podyktowane ustawodawstwem nie są jedynymi, właściwie ze wszystkich stron dostrzega się stymulujący wpływ różnych środowisk: coraz bardziej świadomych swej roli rodziców, przedszkoli, szkół, mediów, otoczenia lokalnego (podwórka, świetlice osiedlowe itp.). Rozumienie znaczenia dobrostanu dziecka dla jego prawidłowego dojrzewania stało się w obecnych czasach prawdą urealnioną, a nie tylko deklarowaną. Przy tak szybkim rozwoju nauk i wzroście świadomości społecznej jesteśmy świadkami swoistego fenomenu: wiemy, jak rozwiązywać różne problemy, a zarazem działamy w pewnej izolacji: medycyna „sobie”, technologia według własnego pomysłu, nauki humanistyczne, co prawda zgodnie z ideą „człowiek najwyższą
ksiazka.indb 9
2006-11-17 11:55:55
10
Wstęp
wartością”, ale w określonym, swoistym ujęciu – brakuje synchronizacji, łączności, spójności czy, jak to się współcześnie określa, interdyscyplinarności w podejmowanych dążeniach. Przykładem braku takiego porozumienia jest właśnie zagadnienie pomocy dziecku, którego rozwój nie przebiega prawidłowo po zadziałaniu nań różnych czynników urazotwórczych. Medycyna potrafi ratować dzieci w różnych sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia. Wyspecjalizowani terapeuci (pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, fizjoterapeuci itp.) rehabilitują czy rewalidują dzieci wykazujące zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu. Biotechnolodzy mają osiągnięcia w opracowywaniu urządzeń wspomagających ciało ludzkie w aktywności życiowej. Brakuje natomiast zintegrowania owych działań w jednym celu – pomagania dziecku w przezwyciężeniu problemów, a także przeżywającej trudne chwile rodzinie, poprzez uruchomienie strategii interwencyjnych i wspomagających. W ostatnim czasie (2005) ustawodawca przekazał rozwiązanie prawne pozwalające na organizowanie miejsc realizujących założenia interdyscyplinarnej wyspecjalizowanej pomocy – ośrodków wczesnej interwencji. Niniejsza publikacja jest odpowiedzią na rozpoczęte działania prawne i organizacyjne. Dokonano w niej przeglądu propozycji oddziaływań na najmłodsze dzieci zagrożone niepełnosprawnością lub zaburzone w rozwoju. Obszary zagadnień dotyczą poszczególnych etapów postępowania w procesie wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju dzieci. Niektórzy autorzy poruszają zagadnienia inspirujące do planowania i realizowania działań wspomagających prawidłowy rozwój dziecka, inni z kolei pokazują propozycje technik i narzędzi pozwalających na zdiagnozowanie określonych dysfunkcji w rozwoju dziecka, a także dokonują przeglądu oddziaływań terapeutycznych na małe dzieci, u których już pojawiają się nieprawidłowości. Praca została podzielona na pięć części, którym nadano tytuły – klucze ułatwiające czytelnikowi poruszanie się po zagadnieniach dotyczących wczesnej interwencji. W pierwszej części, zatytułowanej „Dziecko w procesie wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju”, zawarto teksty wprowadzające w istotę zagadnienia. Autorzy starali się pokazać ideę wczesnej interwencji z punktu widzenia różnych dyscyplin i form pomocy. Przekrój artykułów uzasadnia zapotrzebowanie na działania wczesnej opieki medycznej, psychologicznej i pedagogicznej wobec dziecka zagrożonego w prawidłowym rozwoju oraz pomoc jego rodzinie (B. Cytowska, E. Jasiak-Pałczyńska, I. Dawidiuk, M. Szecówka-Nowak). Autorzy tekstów pod-
ksiazka.indb 10
2006-11-17 11:55:55
Wstęp
11
kreślają konieczność podmiotowego traktowania dziecka, a także jego rodziców podczas pomagania i terapii (V. Będkowska-Heine, D. Sarapata). Rozdział zamyka artykuł, w którym podkreślono niebezpieczeństwo błędów pojawiających się w procesie wspomagania rozwoju dziecka (M. Piszczek). W drugiej części, „Wspomaganie rozwoju dziecka w jego najbliższym środowisku”, ujęto zagadnienie modelowania czy aktywizowania najkorzystniejszych właściwości środowiska w celu prawidłowego oddziaływania na rozwój dziecka. Autorzy w szczególny sposób podkreślają znaczenie rodziny dla prawidłowego przebiegu owego procesu (B. Cytowska, L. Witak-Światłowicz, I. Hęćka), z drugiej strony uwzględniają także niebagatelne znaczenie środowiska rówieśniczego, głównie przedszkola, dla dobrego funkcjonowania najmłodszych (E. Jezierska-Wiejak, H. Dmochowska, E. Lewandowska). Ostatnim w tej części jest artykuł poświęcony szkolnej formie wczesnego wspomagania ucznia z niepełnosprawnością intelektualną (T. Malik). Trzecia część z kolei została poświęcona wczesnej stymulacji rozwoju małego dziecka. Większość zagadnień dotyczy rehabilitacji dzieci wykazujących dysfunkcje w rozwoju ruchowym. Autorzy dokonali przeglądu najczęściej stosowanych metod wczesnej terapii motoryki i lokomocji wykorzystywanych u najmłodszych dzieci (M. Borkowska, B. Dołyk, M. Karga). Dalej przedstawiono istotę wczesnej interwencji logopedycznej, która koreluje z oddziaływaniami na funkcje ruchowe (A. Regner, D. Pluta-Wojciechowska). W czwartej części, zatytułowanej „Wczesna interwencja wobec dziecka zaburzonego w rozwoju”, zamieszczono teksty o szerokiej problematyce oddziaływań terapeutycznych wobec dzieci z określonymi typami niepełnosprawności. Część z nich uzasadnia stosowanie wczesnej interwencji w diagnostyce i terapii w sytuacji uszkodzenia słuchu i wzroku (A. Korzon, I. Sosnowska-Wieczorek, J. Gładyszewska-Cylulko, P. Cylulko). Kolejne referaty dotyczą oddziaływań terapeutycznych wobec dzieci z zespołem Downa (M. Skórczyńska, T. Kaczan), z zespołem mózgowego porażenia dziecięcego (A. Drzazga), z zespołem Retta (D. Kornaś) oraz autyzmem wczesnodziecięcym i zespołem Aspergera (B. Winczura, J. Urbaniuk). Ostatnią część, o tytule „Pomoc dzieciom z problemami emocjonalnymi i z trudnościami w zachowaniu”, poświęcono dzieciom, które przejawiają zaburzenia o podłożu emocjonalnym w najbliższym środowisku (E. Małkiewicz, M. Przepióra), oraz strategiom postępowania z jednostką wykazującą trudności w zachowaniu (B. Jezierska).
ksiazka.indb 11
2006-11-17 11:55:55
12
Wstęp
Ideą powstania tej książki było przedstawienie form, metod i technik wykorzystywanych we wczesnej interwencji i wspomaganiu rozwoju małego dziecka. Owe zagadnienia mogą bowiem stanowić inspirację do pracy z małym dzieckiem dla specjalistów różnych dziedzin – pedagogów, psychologów, logopedów, fizjoterapeutów, lekarzy oraz innych terapeutów zajmujących się pomaganiem dziecku i jego rodzinie. Ze względu na obszerne interdyscyplinarne ujęcie problematyki – teoretyczne i praktyczne – publikacja może być źródłem informacji, także dla studentów, o możliwościach wczesnego oddziaływania na małe dzieci; pozwoli również zrozumieć trudną sytuację rodziny wychowującej dziecko specjalnej troski. Beata Cytowska Barbara Winczura
ksiazka.indb 12
2006-11-17 11:55:55
Dziecko w procesie wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju
ksiazka.indb 13
2006-11-17 11:55:55
ksiazka.indb 14
2006-11-17 11:55:55
Beata Cytowska Instytut Pedagogiki Uniwersytet Wrocławski
Idea wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju małego dziecka Współczesna medycyna ma za sobą niezwykłe dokonania zmierzające do ratowania zagrożonych ciąż, przedwcześnie urodzonych noworodków (czasami jest to zaledwie połowa życia prenatalnego), dzieci chorych na schorzenia, które do niedawna były śmiertelnym wyrokiem. Niestety, zwykle okazuje się, że ratownictwo to zbyt mało. Potrzebna jest dalsza wyspecjalizowana pomoc, długofalowa, zorganizowana, interdyscyplinarna; najlepiej, jeśli jest ona podjęta jak najwcześniej: albo od początku – dziecku, którego rozwój jest zagrożony ze względu na nieprawidłowości związane z okresem prenatalnym lub perinatalnym – albo tuż po zadziałaniu czynnika patogennego w kolejnych etapach życia. Interwencja to termin jednoznaczny, wskazujący na aktywność polegającą na wtrącaniu się, włączaniu się w jakąś sprawę w celu wniesienia zmiany (za: Podręczny słownik języka polskiego, 1996, s. 282). Nieprawidłowości w rozwoju obserwowane u dziecka stanowią właśnie taką sytuację, w której należy interweniować, by nie dopuścić do jej nieodwracalności, bądź łagodzić skutki zaburzeń najtrudniejszych, pozostawiających piętno na całe życie. Wczesna interwencja stanowi obszar zainteresowań różnych dziedzin – medycyny, psychologii, neurologopedii, a także pedagogiki specjalnej – jako jedno z zadań profilaktycznych. W medycynie określa się trzy fazy profilaktyki (Dołyk, 2003), których zakres pokrywa się z ujęciem stosowanym na gruncie pedagogiki specjalnej, gdzie można mówić o następujących trzech etapach profilaktyki (za: Kosakowski, 2000, s. 20–21): 1) pierwszorzędowej – eliminowanie czynnika patogennego; 2) drugorzędowej – czynnik patogenny pojawił się, ale wczesne wykrycie może nie dopuścić do wystąpienia odchylenia od normy;
ksiazka.indb 15
2006-11-17 11:55:55
16
Dziecko w procesie wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju
3) trzeciorzędowej – sprowadza się ona do pomniejszenia następstw odchyleń od normy poprzez zintegrowane działanie o charakterze medyczno-psychologiczno-pedagogicznym. Organizowanie interdyscyplinarnej pomocy dla dzieci zagrożonych nieprawidłowym rozwojem lub wykazujących już niektóre jego znamiona to wyzwanie współczesnych czasów, w których profilaktyka staje się wyznacznikiem prawidłowości w myśleniu o owych utrudnieniach czy zaburzeniach, zaś stara maksyma: „lepiej zapobiegać, niż leczyć” znalazła wreszcie zrozumienie, nawet u decydentów. Przecież nakłady na wczesną pomoc mogą się przyczynić do ograniczenia w przyszłości wydatków na opiekę zdrowotną, a także na świadczenia socjalne dla niesprawnych, niezaradnych, źle przystosowanych społecznie dorosłych osób niepełnosprawnych. Dotychczasowe rozwiązania w tym zakresie miały charakter subdyscyplinarny, były podejmowane wariantowo wobec określonej kategorii dzieci, a dotarcie do odpowiednich placówek specjalistycznych wymagało od rodziców pokonywania barier formalnych, finansowych oraz przestrzenno-czasowych, a więc przemieszczania się z dzieckiem z miejsca na miejsce – czasami w tym samym dniu – co wiązało się ze stratą czasu i dużym zmęczeniem. W 2005 roku wydano dwa istotne akty prawne, świadczące o poważnym traktowaniu profilaktyki nieprawidłowości w rozwoju dzieci przez różne dyscypliny życia społecznego. Pierwszy z nich, będący efektem niemalże dwuletnich przygotowań, to Program Rządowy (przewidziany do realizacji na lata 2005–2007) określony mianem: „W c z e s n a, w i e l o s p e c j a l i s t y c z n a, k o m p l e k s o w a, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jeg o r o d z i n i e” (www.menis.gov.pl). Założenia programu powstały w wyniku współpracy międzyresortowej (Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej) i organizacji pozarządowych pod auspicjami Rzecznika Praw Obywatelskich. Jak twierdzą twórcy: „po raz pierwszy zrealizowano kompleksowe rozważenie problemu w ujęciu międzyresortowym, w oparciu o wiedzę profesjonalistów oraz postulaty i doświadczenia organizacji pozarządowych reprezentujących beneficjentów programu” (Program Rządowy WWKSC, www.menis.gov.pl). Rzadko zdarza się, aby decydenci zapraszali do realizacji określonego przedsięwzięcia teoretyków i prak-
ksiazka.indb 16
2006-11-17 11:55:55
B. Cytowska – Idea wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju małego dziecka
17
tyków (specjalistów z różnych dziedzin) i może właśnie dlatego wspólna praca oraz połączenie doświadczeń zaowocowały ciekawym projektem. Został w nim uściślony charakter proponowanych oddziaływań: „p r z e z w c z e s n ą, w i e l o s p e c j a l i s t y c z n ą, k o m p l e k s o w ą i s k o o r d y n o w a n ą p o m o c rozumiemy równoczesne, uzupełniające się wzajemnie oddziaływania medyczno-rehabilitacyjno-terapeutyczne (wczesna interwencja) oraz rewalidacyjno-wychowawcze (wczesne wspomaganie rozwoju) objęte jednym programem, wspólnie opracowanym, realizowanym i objętym ewaluacją przez odpowiednio przygotowanych specjalistów niezbędnych dla danego dziecka” (Program Rządowy WWKSC, www.menis.gov.pl). Po raz pierwszy w tego typu dokumencie podkreślono wielką wagę niesienia wsparcia rodzinie wychowującej dziecko nieprawidłowo rozwijające się. W literaturze przedmiotu wielokrotnie analizowano przeżycia matek i ojców po otrzymaniu przez nich wiadomości o zaburzeniach czy utrudnieniach, które wystąpiły lub mogą się pojawić u ich dziecka na tle różnych przyczyn. Jest to krytyczny czas dla rodziców, dlatego często równolegle z rehabilitacją dziecka musi postępować terapia jego opiekunów. Brak poczucia bezpieczeństwa przeżywany w tak traumatycznej sytuacji powoduje chaotyczne poszukiwanie coraz to nowych metod, dodatkowych ćwiczeń, cudownych leków, „najlepszych” specjalistów itp. W tej „gonitwie terapeutycznej” – jak słusznie zauważają autorzy programu – nie tylko dziecko zostaje narażone między innymi na przetrenowanie i szkodliwe działanie nakładających się leków, ale również rodzice ponoszą ogromne koszty, często rujnujące rodzinę. Przykrym efektem postrzeganym u opiekunów są ich późniejsze rozczarowania. Liczne badania potwierdzają z kolei, że w przypadku małych dzieci oddziaływanie terapeutyczne bez udziału rodziców może nie przynosić oczekiwanych rezultatów (Owieczko, Łangowski, 2003). To oni są ze swoją córką czy synem na co dzień, wykonują wszystkie zabiegi pielęgnacyjne, karmią, organizują czas snu, zabawy i relaksu. W taki plan dnia rodziny należy wpleść terapię prowadzoną przez opiekunów i instruktażową prowadzoną przez specjalistów. Ponadto dzięki stałemu kontaktowi z dzieckiem matki i ojcowie mogą wspierać je w każdej sytuacji, bo przecież program oddziaływania rehabilitacyjnego nie opiera się jedynie na zastosowaniu wobec podmiotu terapii określonych metod, lecz na rozwijaniu pewnych umiejętności niezbędnych na danym etapie życia (Pakuła, 1999, s. 159–160).
ksiazka.indb 17
2006-11-17 11:55:55
18
Dziecko w procesie wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju
Z drugiej strony niezwykle istotne jest zapobieganie powstawaniu u rodziców niekorzystnych mechanizmów obronnych, które utrudniają realistyczny wgląd w sytuację i funkcjonowanie całej rodziny oraz w ich postępowanie terapeutyczne oraz wychowawcze w stosunku do dziecka. Dlatego też niebagatelne korzyści wynikające z realizacji programu wczesnej interwencji z udziałem matek i ojców wiążą się właśnie z relacjami między członkami rodziny. Otóż dzięki włączeniu się do terapii rodzice poznają lepiej dziecko, dostrzegają jego możliwości, dostosowują do tego swoje wymagania i oczekiwania. W ten sposób budują się i rozwijają ich kompetencje rodzicielskie, dzięki którym lepiej poradzą sobie w sytuacji wydłużającego się procesu rehabilitacji. Ponadto rodzice małych dzieci mają więcej nadziei, sił, zapału i wiary, dlatego są bardziej zaangażowani we współpracę ze specjalistami, a także we własny udział w terapii dziecka. Przedstawione argumenty przemawiające za kompleksową, ciągłą pomocą, prowadzeniem i wsparciem dzieci zagrożonych niepełnosprawnością oraz ich rodziców nie są odkrywcze, dlatego często pojawiają się w wypowiedziach teoretyków i praktyków. Jednak pomimo pełnej świadomości nie udawało się dotychczas zintegrować oddziaływań na dziecko i jego rodzinę (rodziców) w jednym miejscu, w ramach realizacji jednego programu traktującego obie formy wsparcia (dziecka i jego opiekunów) jako równie ważne. A oto f o r m y p o m o c y r o d z i n i e uwzględnione w Programie Rządowym: 1) wsparcie psychiczne, w szczególnych przypadkach – specjalistyczna pomoc psychoterapeutyczna lub psychiatryczna; 2) informacja; 3) podnoszenie kompetencji w różnych formach (instruktaż, warsztaty, seminaria itp.); 4) poradnictwo, w tym rodzinne, życiowe i prawne; 5) formy wymienione w punktach od 1 do 4 mogą się odbywać w domu rodzinnym i w placówce; 6) umożliwianie kontaktów z innymi rodzicami znajdującymi się w podobnej sytuacji; 7) wypożyczalnia sprzętu, zabawek pedagogicznych, pomocy rehabilitacyjnych, książek; 8) inna pomoc (w tym: krótkoterminowe zastępowanie w opiece, pomoc socjalna, transport itp.).
ksiazka.indb 18
2006-11-17 11:55:56