DGP3-2015

Editie november 2015

Zonnekoning strijkt neer in het noorden Avebe legt nieuw type laaghangend fruit bloot

DGP3 A_voorplaat.indd 1

Zware industrie loopt ver achter met verduurzaming

Metaalbedrijf durft voor duurzaam te kiezen

21-10-15 13:11

MC2016-016

Stop energieverlies Verbeter uw concurrentievermogen op lange termijn door uw energieverbruik te monitoren en daar waar mogelijk besparingen te realiseren. Endress+Hauser helpt met alles betreffende energieverbruik. Als een toonaangevende, wereldwijde full-range leverancier, bieden wij alles wat u nodig heeft om volledig voordeel te halen uit uw potentiĂŤle energiebesparing: van nauwkeurige meetinstrumenten met datatransmissie tot softwarepakketten voor het analyseren en evalueren van de energiestromen. www.nl.endress.com/ems

Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

DGP3 Adv.indd 2

Tel. (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

21-10-15 12:52

Twintro

@DGeproduceerd: Bavaria bespaart energie door warmtepomp http://www.duurzaamgeproduceerd.nl/nieuws/20150924-bavaria-bespaart-energie-door-warmtepomp

Bestaande situatie koelinstallatie

Nieuwe situatie met warmtepomp installatie Dakcondensor (veel verloren warmte)

Hergebruik warmte

Uitgebreide warm waterheader

3 Warmtepompen (3.500 kW) waterzijdig in serie geschakeld

25˚C

67˚C

verzamelpunt warm water Koeling tbv brouwerij

70˚C Warmte opwekkers zoals: rookgaskoelers, biogasmotoren + ?

Warmte gebruikers zoals: mouterij + ?

verzamelpunt afgekoeld water

4˚C 40˚C

Jaarlijkse besparing van meer dan 2.000.000 m3 aardgas = ±1.000 huishoudens

Bavaria bespaart energie met warmtepomp Bierbrouwer Bavaria heeft eind september in zijn fabriek in Lieshout een warmtepomp in gebruik genomen. Daarmee kan restwarmte die bij het koelproces vrijkomt, verder worden verwarmd tot een bruikbare temperatuur. Vervolgens kan die warmte worden ingezet in de mouterij van de fabriek. Dankzij de warmtepomp gaat Bavaria vijf procent minder energie gebruiken en wordt de CO2-uitstoot met zeven procent verminderd.

De mouterij gebruikt de opgewaardeerde warmte voor het eestproces. Tijdens dit proces worden de gekiemde gerstkorrels bij hogere temperaturen gedroogd. Eerder maakte Bavaria geen gebruik van de restwarmte die vrijkomt bij het koelproces.

NOVEMBER 2015

DGP3 B_Twintro.indd 3

‘Uiteindelijk willen we een eigen warmwaternet realiseren, zodat we nog meer restenergie kunnen benutten en de warmtepomp is dan een mooie stap in de goede richting’, zegt manager Utilities Leon van Veghel van Bavaria. ‘Met een terugverdientijd van drie jaar is het een zeer rendabele investering voor het milieu en voor Bavaria. Daarnaast heeft de warmtepomp meer capaciteit dan Bavaria nu kwijt kan, dus er is nog veel potentie voor de toekomst!’

Met de warmtepomp is een investering van meer dan 1 miljoen euro gemoeid. De pomp heeft een technische levensduur van meer dan 25 jaar.

3

21-10-15 13:10

Column

Colofon nummer 3 - 2015 ISSN: 2214-7608

Uitgave van Industrielinqs pers en platform Veembroederhof 7, 1019 HD AMSTERDAM Uitgever Wim Raaijen 020 3122 081 Mark Oosterveer 020 3122 293 Hoofdredactie Wim Raaijen 020 3122 081

Subsidie moet Ik snap dat het woord subsidie de laatste jaren in een wat negatiever daglicht is komen te staan. Het heeft er vooral mee te maken dat hele sectoren nodeloos geld is toegestopt. Alleen maar om ze overeind te houden. En wat blijkt? Veel van die sectoren zijn juist innovatiever geworden sinds bijvoorbeeld Europese subsidies zijn gestopt. Al eerder hadden we in Duurzaam Geproduceerd het verhaal van zetmeelfabrikant Avebe dat het afschaffen van subsidies aan aardappelboeren inmiddels ruimschoots heeft gecompenseerd door veel meer waarde uit de aardappel te halen. Gewoonweg door met nieuwe processen meer product of een product met meer waarde uit de aardappel te halen. Om zodoende de boeren meer te kunnen bieden per ton aardappelen. Structurele subsidies en grote zakken met geld kunnen lui maken en zijn al gauw de dood voor inventiviteit. Tijdens ons Duurzaam Geproduceerd congres op 19 november in Rotterdam zal productiedirecteur Eward Hofstede meer vertellen over de verwaarding van duurzame ambities.

Langdurig geld stoppen in noodlijdende sectoren is echter heel wat anders dan tijdelijke financiële steun om innovatieve energiebesparende technologieën en investeringsprojecten over de eerste hobbels heen te trekken. Zo ben ik het honderd procent eens met het pleidooi van ECN-onderzoeker Ton van Dril, die onlangs een beleidsbrief heeft geschreven en ook op 19 november bij het congres aanwezig is om het debat af te trappen. Er moet volgens hem een nieuw financieel kader komen voor de toepassing van energiebesparende en duurzamere technologie in de zware industrie.

In het nationale Energieakkoord gaat het over de huizenbouw, windmolens, elektrische auto's en de energiesector. Allemaal goed, maar terecht maakt Van Dril de opmerking dat de partijen achter het Energieakkoord blijkbaar hun vingers niet willen branden aan de zware industrie. Gemiste kansen… Van Dril: ‘Maatregelen die maatschappelijk relatief goedkoop zijn te realiseren, blijven bij de zware industrie liggen.

Met hetzelfde investeringsbedrag kan de zware industrie tien tot twintig keer meer energie besparen dan de woningbouw. De samenleving maakt hier dus relatief dure keuzes die al gauw in de miljarden euro’s lopen. Sterker nog: als het energiegebruik in de zware industrie niet steviger wordt aangepakt, kan de gewenste verduurzaming nooit worden bereikt.’

Klare taal! En wat mij betreft midden in de roos. En er zijn gelukkig al lichtende voorbeelden waar dat ook werkt. Zo konden we onlangs het nieuws brengen dat AkzoNobel in Delfzijl duurzame stoom gaat afnemen van een nog om te bouwen bio-warmtekrachtcentrale van Eneco. En er zijn natuurlijk tal van projecten te verzinnen die met wat overheidssteun tot gezonde businesscases op de korte en middellange termijn kunnen uitgroeien. Subsidie moet gewoon! Zonder subsidie hadden we ook geen aardgasnetwerk, misschien wel geen waterleiding en riool. En verduurzaming is net zo nodig! @reporter_wimraaijen

4

DGP3 C_commentaar_col.indd 4

Eindredactie Miriam Rook 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 283 Medewerkers Dagmar Aarts, Harmen Weijer Lay-out Bureau OMA bv, Wehl Cover Eric de Vries Advertentieverkoop Bart de Wilde, Cross Media, 010 742 0549 Traffic Breg Schoen Website www.duurzaamgeproduceerd.nl Twitter @DGeproduceerd Linkedin www.linkedin.com/groups/Duurzaam-Geproduceerd-4468707 Facebook www.facebook.com/DuurzaamGeproduceerd Missie Kennisplatform Duurzaam Geproduceerd Duurzaam Geproduceerd is hét onafhankelijke kennisplatform over duurzaamheid in de industrie. Het informeert en inspireert de professional door nieuws, visies van experts, interessante projecten, innovatieve producten en door het aanbieden van inspirerende evenementen. Tegelijkertijd is Duurzaam Geproduceerd een complementair en interessant netwerk van personen en bedrijven.

Het kennisplatform heeft als missie de verduurzaming van de industrie te stimuleren door kennis en visie te delen. Tussen overheid en bedrijfsleven, tussen professionals en experts, tussen startups en multinationals. Met als doel: hoe verlagen deze bedrijven de footprint van hun producten, zowel in het eigen proces als in de keten?

Duurzaam Geproduceerd is bedoeld voor mensen die werkzaam zijn bij bedrijven in voornamelijk de maakindustrie, die ook energie-intensief zijn.

Partner of lid worden Professionals uit industrie met een duurzaamheidambitie of -traditie voelen zich thuis bij het platform Duurzaam Geproduceerd. Partners en leden van Duurzaam Geproduceerd horen bij een selectief, en snel groeiend netwerk van duurzame bedrijven in de industrie, technologie en overheid.

Partners van Duurzaam geproduceerd adviseren de redactie over de koers en de actuele thema’s van het magazine en de internetsite, werken mee aan de opzet en uitrol van het Duurzaam Geproduceerd Congres, en zijn altijd welkom op de evenementen die bij ‘hun’ platform horen. Partners zijn met hun logo zichtbaar op alle uitingen van het Platform, zijn eventpartner van het jaarcongres en hebben toegang voor twee personen bij evenementen die horen bij Duurzaam Geproduceerd en het vakblad Utilities, waaronder Watervisie. Daarnaast krijgen zij een advertorial, een BIZZ56”film en meer.

Als lid van Duurzaam Geproduceerd krijgt u voor twee personen toegang tot het Duurzaam Geproduceerd Congres én het Watervisie-congres. Bovendien ontvangt u een papieren en digitaal abonnement op het magazine Duurzaam Geproduceerd.

Meer informatie vindt u op www.duurzaamgeproduceerd.nl bij ‘partner worden’ of kunt u contact opnemen met Anouk Bouwmeester, anouk@industrielinqs.nl of 020 3122 797.

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:09

Inhoud

10 INTERVIEW – Zonnekoning strijkt neer in het noorden

a eerdere mislukte pogingen om een siliciumfabriek in Geleen te bouwen, N lijkt het Gosse Boxhoorn van The Silicon Mine wel te lukken in de Eemsdelta.

Met een belangrijk verschil weliswaar, want hij begint met een bescheiden installatie van vijftig ton.

14 BEST PRACTICE – Metaalbedrijf kiest voor duurzaam

Metaalbedrijf Itter heeft een nieuwe productielocatie met kantoor geopend. Dit gebouw is dankzij een hele serie duurzame maatregelen energieleverend. ‘Nu is het tijd om ook alle energie die nodig is voor de productie te verduurzamen’, vindt algemeen directeur Henk Wiersma.

10

17 ENLIGHTENMENTZ – Finalisten

De winnaars van de Enlightenmentz of the Year 2015-verkiezing worden 19 november tijdens het Duurzaam Geproduceerd congres bekend gemaakt.

De Saneral Ecotender staat in de finale in de categorie Social. En Ioniqa met PET-recycling heeft de finale gehaald in de categorie Process.

20 ENLIGHTENMENTZ – Winnaars van vorig jaar

Het gaat goed met de winnaars van de Enlightenmentz of the Year verkiezing van vorig jaar. Zo breidt Interface zijn project Net-Works uit en heeft Algae Food & Fuel een investeerder gevonden.

14

22 BELEID – Zware industrie loopt achter

In de media gaat veel aandacht uit naar de aanleg van windmolenparken, de stimulering van elektrisch rijden en bijvoorbeeld energiezuinige nieuwbouw. Er wordt echter een sector vergeten: de zware industrie, stelt Ton van Dril van ECN. ‘Met hetzelfde bedrag kan tien tot twintig keer zoveel energie worden bespaard in de zware industrie dan in de woningbouw.’

28 ENERGY SAVERS – Nieuw type laaghangend fruit

Voor deel drie van Energy Savers ging Cas König dit jaar op bezoek bij zetmeelfabrikant Avebe. Daar raakte hij vooral onder de indruk van een extra module over energie-efficiëntie, die het bedrijf aan de Vapro-opleiding voor haar operators heeft toegevoegd.

17

32 BEST PRACTICE – FISCH versnelt duurzame innovaties

Voor een omschakeling naar meer duurzame grondstoffen en processen in de chemische industrie heeft brancheorganisatie essencia het innovatiecentrum FISCH opgericht. De eerste projecten zijn dit jaar opgeleverd, en de resultaten zijn bemoedigend.

En verder

3 Twintro 4 Commentaar 6 Offline 25 Stoom uit biomassa 26 Opinie 30 Energietransitie 36 Productnieuws 39 Northern Enlightenmentz 40 Papier uit landbouwafval 41 Partnernieuws

NOVEMBER 2015

DGP3 D_inhoud.indd 5

22

28 5

21-10-15 13:08

Offline

Het belangrijkste doel van Duurzaam Geproduceerd is dat het indus­triële bedrijven verbindt

Mythes over circulair ondernemen doorgeprikt Circulair ondernemen staat volop in de belangstelling, maar lang niet altijd is helder wat daarmee wordt bedoeld. Circulair ondernemen is slim omgaan met afval, zegt de één. Leven zonder afval kost veel te veel tijd, denkt de ander. MVO Nederland vroeg vijftien experts welke mythes zij vaak tegenkomen. In de online publicatie 15 mythes van de circulaire economie worden die vakkundig weerlegd.

Doelstelling van de publicatie is misvattingen rond de circulaire economie door te prikken en ondernemers te overtuigen van de kansen. ‘De onterechte aanname leeft vaak dat eerst “de ander” in beweging moet komen’, zegt Michiel Schuurman, programmamanager Circulaire Economie bij MVO Nederland en Duurzaam Geproduceerd Expert in het voorwoord. ‘Ook ontstaan er misvattingen dat het alleen maar is op te pakken op (inter)nationaal niveau.’

Het macro-economische begrip circulaire economie moet worden vertaald in werkbare circulaire ketens door het thema klein en behapbaar te maken, maar zonder het grote geheel uit het zicht te verliezen, stelt Schuurman. ‘Hierbij is het nodig om af en toe over onze eigen schaduw heen te stappen en het gemeenschappelijke belang te dienen. En om het “gedoe” te accepteren dat bij elke verandering hoort.’

DSM wil in tien jaar naar 50% duurzame elektriciteit Het Nederlandse chemiebedrijf DSM wil in 2025 de helft van de benodigde elektriciteit uit hernieuwbare energie halen. Het gaat om een tussendoel, want uiteindelijk wil het bedrijf naar honderd procent hernieuwbaar gaan, al heeft het bedrijf zich daarvoor geen tijdsdoel opgelegd.

DSM heeft zich daarvoor aangesloten bij het RE100 programma, wat staat voor 100% Renewable Electricity. Daaraan doen ook andere Nederlandse multinationals mee, zoals Philips, Unilever en KPN. Het programma is een wereldwijd initiatief van the Climate Group, waaraan bedrijven deelnemen om over te stappen naar honderd procent duurzame energie.

Volgens Fokko Wientjes, vice president Sustainability bij DSM geeft de RE100 beweging een duidelijk signaal dat de overgang naar duurzame energie reëel is. ‘In aanvulling op het ontwikkelen en verkopen van oplossingen en productie, die zorgen voor een kool6

DGP3 E_offline.indd 6

stofarme economie, voelen we bij DSM de verantwoordelijkheid om onze eigen ecologische voetafdruk te verminderen. Energiebesparing en het vergroten van onze inkoop van duurzame energie zijn de twee belangrijkste prioriteiten om dit te bereiken’, aldus Wientjes.

Proef met bio-asfalt in Zeeland uitgebreid Op een honderd meter lang proefvak in Zeeland wordt momenteel bio-asfalt getest. De bitumen in het asfalt die de steentjes aan elkaar plakt, bestaat niet langer uit aardolie, maar is voor de helft vervangen door lignine. Deze stof waaraan planten hun stevigheid ontlenen, komt vrij bij de productie van pulp in de papierindustrie en is een minstens zo omvangrijke reststroom bij de productie van tweede generatie biobrandstoffen (ethanol).

‘De inzet van lignine is nu nog duurder, maar we verwachten dat de prijs snel zal dalen als het op grotere schaal kan worden toegepast’, aldus Richard Gosselink, coördinator van het Lignine Platform van Wageningen UR. Jaarlijks is er zo’n vier- tot vijfhonderdduizend ton bitumen nodig.

Onderzoekers van Wageningen UR Food & Biobased Research ontdekten pas vorig jaar in het laboratorium dat lignine een kansrijke biobased vervanger kan worden van de fossiele tegenhanger. ‘We vonden dat lignine over vergelijkbare eigenschappen beschikt als bitumen’ vertelt Gosselink. Lignine plakt goed, is goed te verwerken en doet ook in de UV-stabiliteit en dimensiestabiliteit niet onder voor bitumen. Dat laatste betekent dat het asfaltdek in regen en zon nauwelijks zwelt of krimpt, aldus Gosselink.

Er zijn drie wegvakken van elk 70 meter aangelegd. Eén met lage temperatuur asfalt, vervolgens één van lage temperatuurasfalt met lignine en ten slotte een referentievak met hoge temperatuurasfalt. ‘We gaan bekijken of de rolweerstand van het asfalt verbetert door lignine’, zegt Gosselink. ‘Daardoor zal de weg mogelijk ook geluidsarmer zijn en zal het verkeer minder brandstof verbruiken, waardoor er ook op dat aspect nog op fossiele brandstof wordt bespaard.’ De proef duurt twee jaar.

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:06

Offline

Geciteerd

‘We moeten digitaal folders gaan bekijken van de PvdD. Voor het gemak stapt zij over de enorme footprint van digitalisering heen. Als de folder verdwijnt en wordt vervangen door digitale middelen zou dat een gunstige klimaatimpact hebben volgens de PvdD. Echter, de explosieve groei van dataverkeer en -opslag zorgen juist voor veel (extra) CO2-uitstoot.’

Glastuinbouw gaat voor klimaatneutraal in 2050 De Nederlandse glastuinbouw wil in 2050 klimaatneutraal zijn door gebruik te maken van zuinigere teeltwijzen en kassen, hergebruik van warmte en gebruik van duurzame energie.

Volgens een studie van onderzoeksinstelling CE Delft zal de sector in 2030 al een forse stap richting klimaatneutraliteit hebben gezet.

Naast de al genoemde maatregelen zijn per regio flexibele oplossingen mogelijk, zoals aansluiting op een warmtenet, gebruik van aardwarmte of flexibel elektriciteitsgebruik op momenten dat er goedkope zon- en windenergie is. Een wkk-installatie wordt dan aangezet voor stroomlevering als elektriciteit duur is.

Een deel van de glastuinders kiest voor de teelt van specialties waarvoor alleen een elektrische aansluiting nodig is, ook voor verwarmen dus. Omdat elektriciteit de komende jaren steeds schoner en zonder CO2 wordt geproduceerd, levert de glastuinder zo een bijdrage aan klimaatneutraal.

Binnen het programma Kas als Energiebron van het ministerie van Economische Zaken en LTO Glaskracht Nederland wordt al jaren succesvol gewerkt aan en onderzoek gedaan naar zuiniger teeltwijzen (Het Nieuwe Telen, kassen, betere belichting, aardwarmte). De Nederlandse glastuinbouw is mede daardoor op energiegebied één van de meest innovatieve sectoren en heeft internationaal een flinke voorsprong.

Erik Timmermans, directeur Informatiecentrum Papier en Karton

‘Het mooie is dat de revolutie in de maakindustrie impact heeft op de totale keten.

Toeleveranciers worden niet langer geselecteerd op basis van schaal en (prijs)efficiency, maar op basis van hun bijdrage aan waarde-innovatie en -creatie.’

Marga Hoek, directeur De Groene Zaak

Website laat waarde van bedrijfsafval zien Afvalrecycler Van Gansewinkel heeft het Afval Prestatie Profiel (APP) geïntroduceerd.

Met dit online profiel berekenen organisaties zelf hoeveel waardevolle grondstoffen én CO2-uitstoot zijn te besparen met het sorteren van het eigen bedrijfsafval. Met het APP maakt Van Gansewinkel de afvalscheidingspercentages inzichtelijk en vergroot het de bewustwording van afvalscheiding op de werkvloer. Daarnaast toont het profiel aan dat een goede afvalscheiding kostenbesparend werkt.

Via de speciaal daarvoor ontwikkelde website registeren bedrijven – zowel klanten als niet-klanten – de exacte aantallen gegenereerde kilo’s afval per stroom, of maken hiervan een inschatting. Binnen enkele momenten krijgen ze een volledig overzicht hoeveel grondstoffen en CO2-uitstoot ze kunnen besparen. Daarbij zijn de cijfers ook direct te vergelijken met andere resultaten uit de branche.

Eerder dit jaar lanceerde Van Gansewinkel al de Nationale Afvaltest voor bedrijven met als doel de bewustwording en toegevoegde waarde van afvalscheiding op de werkvloer te vergroten. Inmiddels zijn er ruim zesduizend enquêtes ingevuld. Uit de eerste analyses blijkt dat twee op de drie bedrijven nog veel kunnen besparen op de afvalkosten op de werkvloer.

NOVEMBER 2015

DGP3 E_offline.indd 7

‘Ondanks de hoge recyclingpercentages, is verontreiniging van papier nog steeds een probleem wat mens-, milieu- én de economie schaadt. De Cradle to Cra­dlebenadering van een cascade voor papiervezels en een papierproductie op basis van positief gedefinieerde materialen, biedt perspectief.’

Hein van Tuijl, operationeel manager EPEA, EPEA

7

21-10-15 13:06

Offline

Siemens wil in 2030 klimaatneutraal zijn Siemens wil in 2030 een neutrale CO2-footprint hebben. De onderneming wil haar uitstoot van CO2 (momenteel zo’n 2,2 miljoen ton per jaar) al in 2020 met vijftig procent verminderen.

Om deze doelstellingen te realiseren, investeert Siemens de komende drie jaar circa honderd miljoen euro om de energetische voetafdruk van haar productiefaciliteiten en gebouwen te reduceren.

Door te investeren in innovatieve technologieën, zoals energie­ management­systemen en automatiseringssystemen voor gebouwen en productieprocessen, en energie-efficiënte aandrijvingen voor fabricage, verwacht Siemens haar energiekosten met jaarlijks twintig miljoen euro te kunnen verminderen.

Om haar CO2-emmissie op lange termijn terug te dringen, neemt de onderneming daarnaast drie extra maatregelen. Op de eerste plaats zullen bij productiefaciliteiten en kantoorgebouwen decentrale energiesystemen worden toegepast om de energiekosten te optimaliseren. Ten tweede zullen voor het wereldwijde wagenpark systematisch voertuigen met lage emissies en e-mobility-concepten worden ingezet. En ten derde zal de onderneming steeds meer gebruik gaan maken van schone energie met weinig of geen CO2-uitstoot, zoals aardgas en windenergie.

Siemens gaat haar programma voor CO2-reductie volgend boekjaar introduceren. Hiervoor zal ongeveer veertig miljoen euro worden geïnvesteerd bij vijftien verschillende productiefaciliteiten wereldwijd voor een betere energie-efficiëntie.

Maakindustrie ziet belang van duurzaamheidscertificaat

men van hun beleid en bedrijfsvoering en hoe ze daar verantwoording over afleggen. Aan deze tweede editie werkten vertegenwoordigers van 1001 organisaties mee.

Er zijn diverse initiatieven. Een vijfde houdt zich bezig met levens­cyclusanalyses, een iets kleinere groep (19%) stelt milieuproductverklaringen (EDP’s) op en 18% meet voor een Ecolabel. Een voorhoede van 16% van de maakbedrijven zet productcertificering met voorrang in omdat zij volgens het Cradle to Cradle gedachtegoed werken.

Het is opvallend dat de productiebedrijven niet goed kunnen aangeven wat een investering in certificering hen nu precies oplevert. De meeste komen niet verder dan dat het nodig is om hun toezichthouders en andere stakeholders tevreden te houden. Veertien procent zegt dat het goed is voor hun reputatie en negen procent noemt betrouwbaarheid. Een ander aspect, certificering inzetten als marketinginstrument, wordt door nog maar een relatief klein percentage als kans herkend.

Ronddrijvend plastic verwerkt tot flesje Het Belgische bedrijf Ecover heeft ronddrijvend plastic uit de Amsterdamse grachten verwerkt tot grondstof voor een speciale fles voor afwasmiddel. Doel van deze actie met een gelimiteerd aantal flesjes is om mensen bewust te maken van de wereldwijde plasticsoep problematiek.

De fles is gemaakt van volledig gerecycled plastic, waarvan tien procent afkomstig is uit de Amsterdamse grachten. Om de fles te kunnen maken, heeft Ecover samengewerkt met Plastic Whale, een professionele plastic fishing company. De missie van dit bedrijf is om wateren over de hele wereld plasticvrij te maken door waarde te creëren met plastic afval.

In maart van dit jaar hebben Ecover en Plastic Whale een boot ontwikkeld en te water gelaten die is gemaakt van tienduizend gerecyclede plastic flessen uit de grachten van Amsterdam.

Sindsdien vaart de boot uit met sympathisanten en klanten van Albert Heijn om plastic op te vissen en inmiddels is daarmee voldoende plastic verzameld om de Ecover flessen te maken.

‘We zijn voorbij het punt waar we slechts willen dat onze verpakkingen minder slecht zijn’, zegt Tom Domen, hoofd Europese Innovatie van Ecover. ‘We willen dat ze echt beter voor de wereld zijn. We moeten opnieuw nadenken over recycling en echt serieus werk maken van een kringloopeconomie. We willen met deze fles een discussie aanzwengelen over hoe we de voorwaarden kunnen scheppen voor een systematische reiniging van de zee.’

Steeds meer bedrijven in de maakindustrie zien het belang in van een duurzaamheidscertificering van producten en processen. Meer dan de helft van de ondernemingen in de productiesector vindt het belangrijk tot zeer belangrijk dat hierin (vervolg)stappen worden genomen. Certificeren zorgt voor productverbeteringen en procesinnovaties en legt uniforme kwaliteitsnormen op aan de waardeketen. Ook op het gebied van verduurzaming.

Dat blijkt uit de Nationale Duurzaamheidsmonitor 2015, een tweejaarlijkse momentopname om in kaart te brengen hoe ver Nederlandse bedrijven en instellingen zijn met het verduurza8

DGP3 E_offline.indd 8

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:07

Offline

kan er maar liefst vijf tot zes miljoen kubieke meter gas mee worden bespaard. Dat is gelijk aan het jaarlijks verbruik van zo’n 3.500 huishoudens.

Attero investeert in terugwinning van grondstof zout uit rookgassen

Windpark voor energie Google draait al Windpark Delfzijl Noord is medio september in gebruik genomen. Vanaf volgend jaar zal Google tien jaar lang de volledige productie afnemen om het op dit moment in aanbouw zijnde datacenter in de Eemshaven van lokaal opgewekte groene stroom te voorzien.

Het nieuwe windpark heeft een totaal vermogen van 62,7 megawatt en bestaat uit negentien windmolens. De turbines hebben per stuk een vermogen van 3,3 megawatt, met een mast van honderd meter en een bladlengte van vijftig meter. Het windpark gaat per jaar 175 miljoen kilowattuur groene stroom leveren, omgerekend goed voor het jaarlijks stroomverbruik van zo’n 55.000 huishoudens.

Attero gaat op zijn productielocatie in Wijster investeren in de productie van calciumchloride, onder meer een middel om wegen sneeuw- en ijsvrij te houden. Het bedrijf gaat dit product maken uit de reststroom die vrijkomt bij het reinigen van de rookgassen van de afvalenergiecentrale. Daarbij wordt eigen warmte en energie ingezet.

Het project calciumchloride draagt bij aan de strategie van Attero. Daarin staat het terugwinnen van grondstoffen en het opwekken van duurzame energie uit afvalstromen centraal. Op dit moment gaat het rookgasreinigingsresidu naar Duitse kalimijnen en daar wordt het gebruikt bij het opvullen van mijngangen. Het terugwinnen van calciumchloride is een hoogwaardigere toepassing en betekent bovendien een besparing van grondstoffen en energie.

Attero investeert ruim drie miljoen euro in de bouw van de installatie, die in het bestaande gebouw van de afvalenergiecentrale komt te staan. De installatie verwijdert verontreinigingen, waardoor er schoon calciumchloride overblijft, en verdampt het vocht, waardoor het product kan worden opgeslagen. Voor deze laatste stap legt Attero een nieuwe warmteleiding aan om de benodigde warmte te kunnen leveren. Jaarlijks gaat de installatie ruim 30.000 ton proceswater behandelen, waaruit zo’n zesduizend ton calciumchloride overblijft. De installatie zal medio 2016 operationeel zijn.

Energiebesparing door groot onderhoud Yara Yara Sluiskil heeft in september verschillende fabrieken uit bedrijf genomen voor een onderhoudsstop waardoor er veel energie kan worden bespaard. De revisie van de zogenaamde machinetrein en aanpassing van branders in de salpterzuurfabriek betekenen een aanzienlijke energieverbetering. Op jaarbasis

Winnaars Climate Makeover bekend MVO Nederland heeft de winnaars van de Climate Makeover bekendgemaakt, namelijk: Iedema Projectstoffering, bouwbedrijf Vrouwe, de gemeente Leiden en de hulporganisatie ZOA. Met hulp van MVO Nederland en Klimaatplein.com gaan deze organisaties zo snel mogelijk over naar een volledig klimaatneutrale bedrijfsvoering.

Sinds november vorig jaar hebben zo'n driehonderd bedrijven en organisaties zich aangemeld voor de Klimaatcoalitie.

Daarmee beloven ze uiterlijk in 2050 klimaatneutraal te zijn en binnen vijf jaar al belangrijke stappen te zetten. Om nog meer organisaties te stimuleren heeft MVO Nederland de Climate Makeover in het leven geroepen.

De winnaars van de Climate Makeover zijn zeer gedreven om

NOVEMBER 2015

DGP3 E_offline.indd 9

zo snel mogelijk klimaatneutraal te worden en hun enthousiasme te delen: ‘Wij werken in een branche waar de verwerkende bedrijven zeer weinig duurzaamheidsactiviteiten ontplooien. We willen naast het verbeteren van onze eigen processen ook een inspiratie zijn voor anderen’, zegt Marco Kotteman van Iedema Projectstoffering.

Ook Peter Vrouwe, directeur van Bouwbedrijf Vrouwe, is enthousiast: ‘Als kleine organisatie vind ik het lastig om de stap naar maatschappelijk verantwoord ondernemen te zetten. We zijn naar mijn idee goed bezig met afval scheiden, hergebruik en energie. We willen graag een volgende stap maken. Met een beetje hulp naar een klimaatneutrale bedrijfsvoering; dat zou mij erg trots maken.’

9

21-10-15 13:07

Interview

Reststroom van AkzoNobel is in te zetten bij productie van extreem zuiver silicium

FOTO'S: ERIC DE VRIES

Zonnekoning strijkt neer in het noorden

10

DGP3 I_interview.indd 10

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:02

Interview

Na eerdere mislukte pogingen om een siliciumfabriek in Geleen te bouwen, lijkt het Gosse Boxhoorn van The Silicon Mine wel te lukken in de Eemsdelta.

Met een belangrijk verschil weliswaar. Doorbraaktechnologie stelt hem in staat om de fabriek met een klein volume op te bouwen, in eerste instantie gericht op het licenseren van de technologie. Dus hij kan beginnen met een bescheiden installatie van vijftig ton en een startkapitaal van tien miljoen euro.

Wim Raaijen

Om te begrijpen hoe Gosse Boxhoorn met The Silicon Mine in de Eemsdelta is neergestreken, is het nodig om wat meer van zijn geschiedenis te weten. Want hoe komt een chemicus van huis uit – hij promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam – tot grootse duurzame plannen? En helemaal als je weet dat hij bijna twee decennia bij Shell heeft gewerkt aan olie- en chemieprocessen. Op het eerste gezicht niet het meest logische pad om later de ‘Zonnekoning’ van Nederland te worden genoemd. Gosse Boxhoorn werd de afgelopen twaalf jaar vooral bekend door zijn successen met de snelle groei van technostarter en zonnecelproducent Solland Solar. En met zijn tot nu toe nog niet gerealiseerde droom om in Nederland een grote siliciumfabriek neer te zetten. Minder bekend is dat hij met een van zijn investeringen in heel Europa zonne-energieparken ontwikkelt.

Toch heeft zijn vroegere carrière bij Shell hem mogelijk wel die kant op gedreven. Want het was al bij het olie- en gasconcern dat hij zijn grote passie ontdekte, toen hij in 1996 directeur werd van een klein Shell-bedrijfje in Helmond dat zonnecellen en zonnepanelen produceerde. Boxhoorn veranderde de naam in Shell Solar, breidde uit, zelfs naar het buitenland met de toen grootste zonnecellenfabriek in Duitsland en ontwikkelde met zijn team veel slimme toepassingen voor zonnepanelen. Van boeien op zee, geluidswallen met zonne-energie, rurale elektrificatie in ontwikkelingslanden tot complete woonwijken. De eerste energieneutrale woningen werden mede door Shell Solar gerealiseerd. Binnen een paar jaar bouwde hij Shell Solar uit tot een bedrijf met vele honderden medewerkers.

FOTO'S: ERIC DE VRIES

Tesla Alles wees erop dat Shell serieus werk maakte van duurzame ontwikkeling, en met name zonne-energie. Toch trok het concern in 2002 onder druk van de aandeelhouders de stekker eruit. Op dat moment had Boxhoorn Shell al verlaten. In zijn laatste jaren had hij al gemerkt dat het bedrijf vooral in moleculen bleef denken en niet in elektronen. ‘Het was wel lastig dat ik vaak mensen van de top van het bedrijf tegenkwam die niet begrepen waar ik mee bezig was. Die konden alleen maar in olie en gas, zogenaamde bulkproductie, denken. Bovendien vroeg de productie van zonnecellen ook kennis van de consumentenmarkt en elektriciteitsproductie met kleine eenheden. Die ervaring was er gewoon niet.’

Voor grote bedrijven die vaak te veel verankerd zitten in hun markten en vasthouden aan hun bestaande paradigma's is het volgens Boxhoorn niet gemakkelijk om te veranderen. Het is na-

NOVEMBER 2015

DGP3 I_interview.indd 11

tuurlijk lastig als een bedrijf nog heel veel geld verdient met de bestaande business. Er wordt wel eens over gespeculeerd dat een bedrijf als Shell groot genoeg is om later alsnog grote overnames te doen op het gebied van bijvoorbeeld zonne-energie, als de rol van olie en gas lijkt uitgespeeld. Maar Boxhoorn gelooft daar niet zo in. ‘Stel dat General Motors Tesla succesvol wil overnemen. Dat gaat ze echt niet lukken. De integratie van dat bedrijf lijkt heel moeilijk en ik denk zelfs onmogelijk. De manier van denken en de bedrijfsculturen liggen zo ver van elkaar af. Hetzelfde zie je bij IBM dat de markt voor de pc en de Apple iPad heeft gemist.’

Als de huizen

Gedesillusioneerd

‘

in Groningen toch moeten worden opgeknapt, waarom worden ze dan niet volledig energieneutraal gemaakt, inclusief zonnepanelen, geproduceerd in de eigen regio?’

Toen Boxhoorn het voor hem bedroevende nieuws hoorde van Shell Solar, onderzocht hij met twee anderen de mogelijkheden om de fabriek in Helmond over te nemen.

Ze kwamen er niet uit met Shell en besloten vervolgens vanaf nul te beginnen. Met enkele tonnen spaargeld en maar liefst twintig miljoen euro financiering startten ze in 2003 Solland Solar. Door de fabriek te plaatsen op de grens van twee landen, uniek in de wereld, kreeg Solland subsidie van Nederland en Duitsland. Voordat ze de fabriek bouwden, begonnen ze met handel in zonnepanelen. Daardoor werd het bedrijf vanaf dag één winstgevend én leerden Boxhoorn en zijn partners de markt goed kennen.

Solland Solar groeide in de eerste jaren hard en werd uitgeroepen tot het snelst groeiende bedrijf van Nederland: in 2008 had het bedrijf een omzet van meer dan honderd miljoen euro en 332 werknemers. Geïnspireerd door Silicon Valley in San Francisco, had Boxhoorn op dat moment zelfs plannen voor een ‘Sun Valley’ in Limburg. In die periode ontstond ook het idee om een siliciumfabriek te bouwen. Silicium is nodig voor de productie van zonnecellen maar ook voor computerchips. Kosten: vijfhonderd miljoen euro.

In januari 2007 verkocht het management van Solland Solar negentig procent van de aandelen van het bedrijf aan het Zeeuwse nutsbedrijf Delta voor ongeveer honderd miljoen euro. Anderhalf jaar later werd Boxhoorn er echter opnieuw mee geconfron-

11

21-10-15 13:02

Interview

voorzichtiger dan voorheen. Om te beginnen heeft Boxhoorn voorlopig nog geen investering nodig van honderden miljoenen euro’s. De aanpak zal namelijk modulair zijn. ‘Een buitenlands technologiebedrijf heeft doorbraaktechnologie ontwikkeld voor het zuiveren van silicium. Door er later meer bij te zetten, schaal je daarmee stapsgewijs de capaciteit op. Als we op tijd voldoende financiering bij elkaar kunnen brengen, is deze buitenlandse partner bereid om met ons de eerste installatie in de Eemsdelta te plaatsen. Voor deze eerste stap gaat het om een investering van zo’n tien miljoen euro.’

Met de voorwaarde dat de rest van de financiering ook echt rond komt en dat het geld alleen voor de bouw van de installatie wordt gebruikt, heeft de Provincie Groningen een subsidie van 2,8 miljoen euro toegezegd. Het leverde direct wel vragen op van de VVD-Statenfractie in Groningen. Eerder dit jaar scholden alle investeerders, waaronder de initiatiefnemers, DSM, Essent en de provincie Limburg de leningen en subsidie kwijt in ruil voor een winstdeling bij succes. Of de Gedeputeerde Staten van Groningen daar wel van op de hoogte waren..

Eemsdelta Boxhoorn vindt dat met TSM juist de meest faire en misschien Ondertussen zat Boxhoorn niet stil. Zijn plan om met een nieuw wel moeilijkste weg wordt bewandeld: ‘We hebben samen met bedrijf – The Silicon Mine (TSM) – een siliciumfabriek te bouwen onze eerdere partners besloten om TSM door te starten. Gemakbleef recht overeind. En hij was er tot twee keer kelijk is die keuze niet. Maar vergeet niet dat er toe heel dichtbij om een enorme investering te al tientallen miljoenen privaat geld aan onderdoen op Chemelot, het voormalige DSM-terzoek en voorbereidingen in TSM zijn gestoken. rein in Limburg. Boxhoorns siliciumproject kon Die investering kan ons nu zeer van pas komen.

Voor Grode afgelopen jaren twee grote hordes echter Dan is het logisch dat wanneer we straks echt ningen kan dit de niet nemen. Door de bankencrisis kwam de winst gaan maken er ook wat terugvloeit naar start van een zonfinanciering in eerste instantie niet rond en de partijen die ons eerder hebben geholpen. ne-energiecluster vervolgens loste een grote bedrijvengroep uit Dat is toch fair ondernemerschap?’ betekenen, gebaAbu Dhabi de gewekte verwachtingen niet in.

Hele productieketen De Arabische investeerders kwamen zelfs naar seerd op nieuwe Een bijkomend groot voordeel van het GroningMaastricht om te vertellen dat ze honderden technologie.’ se Farmsum als vestigingsplaats van de nieuwe miljoenen euro’s aan investeringen wilden fabriek is dat de reststroom waterstof van toedoen, maar uiteindelijk is de geldkraan nooit komstige buurman AkzoNobel duurzaam is in opengedraaid in het Midden-Oosten, mogelijk te zetten bij de productie van extreem zuiver silicium. Door wamede door de enorme prijsdalingen in 2011, ook voor silicium.

Ontmoedigen liet de inmiddels 62-jarige Boxhoorn zich nooit. terstof en chloride te binden aan silicium dat wordt gewonnen Nu lijkt hij zijn pijlen volledig te hebben gericht op de Eems- in speciale mijnen in bijvoorbeeld Canada, Afrika en Rusland, delta, waar nieuwe industriële ontwikkeling zeer welkom is. De ontstaat een mengsel van silaanverbindingen dat de basis vormt keuze voor de Eemsdelta is mede ingegeven door de aanwezig- voor het proces om extreem zuiver silicium te produceren. heid van Akzo (levering van onder andere waterstof ) en de mo- Voor de productie van chips en zonnecellen is extreem zuiver gelijkheid om elektriciteit in te kopen in Duitsland via de kabel silicium nodig. De bewering dat voor zonnecellen iets minder naar Emden. Boxhoorn: ‘Den Haag en de provincie Groningen zuiver ook goed is, wijst Boxhoorn van de hand. Dan komt toch hebben als gevolg van de problemen met de aardgaswinning weer even de wetenschapper van weleer in hem boven. ‘Als in twee prioriteiten. De huizen moeten worden opgeknapt en er de bovenste laag van zonnecellen ook kleine metaaldeeltjes moeten nieuwe economische impulsen komen. Bij beide kan zitten, kunnen er kleine kortsluitinkjes ontstaan. Dat kan een The Silicon Mine een rol spelen.’ Boxhoorn wil met zijn bedrijf lagere efficiency van de zonnecel tot gevolg hebben en de zoneen volledige keten van de productie van zuiver silicium tot necellen gaan dan ook minder lang mee.’ hoog-rendementszonnepanelen in de Eemsdelta ontwikkelen. Boxhoorn hoopt de komende vier tot vijf maanden de financie‘Dit kan honderden banen opleveren. En als de huizen daar toch ring rond te krijgen. ‘Dat is ook wel nodig, want de buitenlandmoeten worden opgeknapt, waarom worden ze dan niet volle- se technologiepartner wil graag zo snel mogelijk met de eerste dig energieneutraal gemaakt, inclusief zonnepanelen, geprodu- commerciële installatie van vijftig ton per jaar aan de gang. De technologie is op kleinere schaal al bewezen en de eerste siceerd in de eigen regio?’ licium is al geproduceerd. Lukt dat hier niet snel genoeg, dan Fair ondernemerschap zoeken ze naar een andere locatie. Het is de intentie dat er Wel lijkt zijn aanpak, geholpen door doorbraaktechnologie, wat veel complete productie-units worden verkocht voor de lokale teerd dat de managementvisie van een traditioneel bedrijf al gauw botst met zijn ambities en denkwijzen. Begin 2008 won het bedrijf nog de prestigieuze Koning Willem-I onderscheiding maar na de zomer datzelfde jaar stond Boxhoorn gewoon op straat. Te ambitieus volgens Delta. Met mededirecteur Hubert Thijs wilde hij naar vijfhonderd megawatt aan zonnecelcapaciteit in 2010. Het idee was dat door die grote groei de kostprijs van de cellen zou dalen. Delta ondersteunde aanvankelijk de plannen, maar verschil van mening over de strategie en mogelijk de interesse in de bouw van een tweede kerncentrale van Delta gooiden roet in het eten.

Welke strategie de jaren die volgden het beste had gewerkt in de enorm roerige markt voor zonnepanelen, zullen we nooit weten. Wel weten we dat Solland Solar, net als veel andere Europese producenten, zwaar heeft geleden onder de enorme productie van goedkope zonnecellen in China en dat Delta zich in 2011 gedesillusioneerd heeft teruggetrokken uit het bedrijf dat afgelopen zomer uiteindelijk onverwacht failliet werd verklaard.

‘

12

DGP3 I_interview.indd 12

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:02

Interview

productie van silicium, overal in de wereld. Zodat veel landen in combinatie met de productie van zonnepanelen decentraal aan hun eigen energievoorziening kunnen werken. Dit creëert lokale werkgelegenheid en zorgt dat landen uiteindelijk minder energie hoeven te importeren. Als we erin slagen in Groningen de hele productieketen van ‘zand’ tot zonnepanelen te realiseren, kunnen we beter de kwaliteit controleren. Je kunt er dan bovendien volledig van uitgaan dat de zonnecellen en zonnepanelen duurzaam zijn geproduceerd.’

Bijplaatsen Het bij elkaar halen van die tien miljoen zal echter nog wel een uitdagende klus worden. ‘Nederland is op dat vlak behoorlijk risicomijdend geworden. Banken hebben nog steeds veel moeite

NOVEMBER 2015

DGP3 I_interview.indd 13

met financieren en het is gewoon niet gemakkelijk om op andere manieren aan risicokapitaal te komen. In de VS is dat bijvoorbeeld veel gemakkelijker. Crowdfunding? Dat gaat in Nederland tot maximaal 250.000 euro. Hebben we niet zo veel aan. Ook dat is in Amerika gemakkelijker.’

Als alles echter mee zit, kan TSM in 2016 de eerste reactor plaatsen en de installatie zal dan werk bieden aan achttien mensen.

De capaciteit is dan een bescheiden vijftig ton per jaar. Een gemiddelde siliciumfabriek heeft echter een productie van ongeveer tienduizend ton per jaar en ruimte voor vierhonderd arbeidsplaatsen. Boxhoorn: ‘Het potentieel voor de technologie is wereldwijd natuurlijk veel groter. Voor Groningen kan dit de start van een zonne-energiecluster betekenen, gebaseerd op nieuwe technologie.’ b 13

21-10-15 13:03

Best practice

Innovaties maken nieuwe productiehal Itter tot voorbeeld voor sector

Metaalbedrijf durft voor duurzaam te kiezen De meest duurzame productiefaciliteit van Nederland: daar gaat het metaalbedrijf Itter uit Hardenberg voor. De eerste, grote stap daarvoor is gezet want in september heeft het familiebedrijf een nieuwe productielocatie met kantoor geopend. Dit gebouw is dankzij een hele serie duurzame maatregelen energieleverend. ‘Nu is het tijd om ook alle energie die nodig is voor de productie te verduurzamen, zodat we als geheel energieneutraal zijn’, vindt algemeen directeur Henk Wiersma.

Harmen Weijer

Op het splinternieuwe bedrijventerrein Broeklanden aan de rand van Hardenberg is het afgelopen jaar de nieuwe productielocatie van metaalbedrijf Itter gerealiseerd. Het familiebedrijf is gespecialiseerd in verspaning van aluminium producten en met name in het frezen van extrusieprofielen. Met CNC-gestuurde freesmachines wordt maatwerk geleverd aan onder andere de printing-industrie. In de nabewerkingsruimte wordt ook nog eens zeer precies nagemeten of de freeswerkzaamheden conform opdracht zijn uitgevoerd.

Tot voor kort was Itter gevestigd op het Hardenbergse bedrijventerrein De Nieuwe Haven, vertelt algemeen directeur Henk Wiersma, die het bedrijf samen met zijn zoon Frank Wiersma runt. ‘Op dat terrein, waar we sinds 1983 waren gevestigd, groeiden we echter uit ons jasje. Bovendien bestond onze vestiging uit twee verschillende gebouwen en dat komt de efficiëntie niet ten goede. Vooral op logistiek gebied kwamen we in de knel, waardoor er veel werd opgeslagen in de panden. Dat is voor het personeel – we hebben dertig man in dienst – ook niet aantrekkelijk om te werken, iets wat wij wel heel belangrijk Nu we met vinden.’ het pand al zo Duurzaam ondernemen staat namelijk hoog in duurzaam kunnen het vaandel bij Itter. ‘We maken als maakinduszijn, wil ik dat op trie, en de metaalsector in het bijzonder, op dit productieniveau moment nog steeds veel gebruik van niet-duurzame materialen en fossiele brandstoffen. Even ook zijn.’ kort door de bocht gezegd en uitzonderingen daar gelaten: de meeste metaalbedrijven zetten vierkante productiehallen neer die niet veel geld moeten kosten, want erbinnen moet vooral verdiend worden. Wij hebben gekozen voor een duurzame insteek, die ook van het gebouw moet afstralen.’

‘

Zuid-oriëntatie Daarom heeft Wiersma bij het ontwerp van de nieuwe productielocatie rekening gehouden met de mogelijkheid voor zonnepanelen. ‘We hebben de productiehal niet alleen op het zuiden georiënteerd, maar ook voorzien van een dak met een hellingshoek, zodat het een ideale plek is voor honderden zonnepanelen, 510 panelen om precies te zijn. Deze volledig in het dak geïntegreerde panelen zorgen voor een jaaropbrengst die gelijk is aan de helft van ons jaarlijkse stroomverbruik van zeventigduizend kilowattuur.’

Maar de zuid-oriëntatie heeft nog een voordeel, wat goed is te zien in de productiehal en het kantoor. Door grote ramen aan de zuidzijde komt er veel daglicht naar binnen. ‘Dat scheelt behoor14

DGP3 R_itter.indd 14

NOVEMBER 2015

21-10-15 12:56

Best practice

‘

Er zijn genoeg uitvinders en innovatoren die goede ideeën hebben, maar geen geld om het in de praktijk te testen en verder te brengen.

Daar zou ik mij graag voor willen inzetten, ook financieel.’

lijk veel aan kunstlicht. Bovendien hebben we led-verlichting laten aanleggen in het gehele pand, niet alleen in de kantoren maar ook in de productiehal. Het mooie van de verlichting in de productiehal is dat deze reageert op het buitenlicht: is er voldoende buitenlicht, bijvoorbeeld op zonnige dagen, dan wordt de led-verlichting gedimd. Is het buiten donker, dan wordt binnen meer licht gegeven. Om directe zoninstraling en daarmee te veel warmte buiten te houden, zijn grote dakoverstekken van 2,5 meter gerealiseerd.’

Egaal licht De keuze voor led-verlichting was niet zomaar gemaakt, vertelt Wiersma. ‘Ik dacht aanvankelijk aan standaard lichtlijnen met TL-verlichting, maar kreeg daarbij ook de mogelijkheid voor

NOVEMBER 2015

DGP3 R_itter.indd 15

led-verlichting te kiezen. De meerprijs daarvan was echter fors: de investering werd ermee verdubbeld. Vervolgens kwam ik in contact met de led-verlichtingsleverancier, Mark Hakvoort van Hakvoort Daglicht, en hij stelde een innovatief ontwerp voor: led-carrés. Dit zijn allemaal vierkante armaturen, in plaats van langgerekte lichtlijnen. Hij had dit nog maar één keer gerealiseerd, in de stal van een agrarisch bedrijf, dus het is zeer vernieuwend. Het bijzondere van deze variant is dat het zorgt voor een egaal licht in de gehele productiehal. We verlichten dus niet specifiek op de machines. Doordat het vierkante armaturen zijn en het licht dus van vier kanten komt, geeft het ook vrijwel geen schaduw. Dat is heel prettig werken in de productiehal.’

Bijkomende voordelen zijn het lage energieverbruik van de led-verlichting en de subsidie die dankzij het innovatieve ka15

21-10-15 12:56

Best practice

rakter van deze verlichting beschikbaar is gekomen van de provincie Overijssel. ‘Dankzij de led-verlichting verbruiken we ongeveer zeventig procent minder energie dan bij gangbare lichtbakken. En de subsidie van ongeveer bijna een ton euro zorgt ervoor dat de meerinvestering kan worden terugverdiend.

Overigens krijgen we voor de zonne-energie-opbrengst vijftien jaar SDE+-subsidie, en dat is in totaal nog eens een ton euro.’

De machines voor metaalbewerking worden niet centraal afgezogen, wat duidelijk te zien is in de hal: het ontbreekt aan een wirwar van afzuigkanalen die kenmerkend zijn voor wat oudere metaalverwerkende locaties. ‘We hebben vrij nieuwe machines die zijn voorzien van een eigen, gesloten afzuigsysteem. Dat systeem zuigt de machinedampen direct op de machine af, en via een filter worden de dampen gezuiverd.’

Duurzame materialen

Innovatieve windzuilen

Naast duurzame energie-opwekking heeft Itter ook bij het ge- In de nieuwe, veel grotere productiehal is genoeg ruimte voor bruik van materialen gekeken naar de meest duurzame vari- uitbreiding van het machinepark. Wiersma: ‘Zo willen we de roanten. Wiersma: ‘Neem bijvoorbeeld hout: er wordt nog te veel botgestuurde machine graag uitbreiden. Daardoor kunnen we gebruikgemaakt van tropisch hardhout. Wij hebben gekozen 24 uur per dag 7 dagen per week freeswerk realiseren voor onze voor in Nederland geteeld hout voor de houten kozijnen van klanten. Ook is in de grote productiehal ruimte voor nog eens de kantoren. Dat is duurzaam omdat het hout een rij van vijf kleinere freesmachines. Daarbij niet van ver hoeft te komen en bovendien ben ik er nu erg op gespitst dat deze nieuwe staan de bomen die hiervoor zijn gebruikt binmachines zo energiezuinig mogelijk zijn. Voornen twintig jaar weer op datzelfde niveau. Dit heen was dat minder het geval, maar nu we met Dankzij de in tegenstelling tot andere houtsoorten. Voor het pand al zo duurzaam kunnen zijn, wil ik dat led-verlichting de traptreden in de kantoren en leggers op de op productieniveau ook zijn.’ verbruiken we balustrades in de productiehal hebben we snelToch blijft voor de freeswerkzaamheden enerongeveer zeventig groeiend bamboe-hout gebruikt.’ gie nodig, en Wiersma kijkt daarom volop naar procent minder mogelijkheden voor nog meer eigen duurzaWarmte/koude-opslag me energie-opwekking. ‘Dankzij de zonnepaenergie dan bij Bij het verwarmen en koelen van bedrijfspannelen zitten we nu op de helft. Om een stap gangbare lichtbakden wordt steeds vaker gebruikgemaakt van verder te gaan, kijk ik nu naar innovatieve ken.' warmte/koude-opslag. Bij de nieuwbouw van windenergie. Grote windturbines zijn niet aan Itter is daar specifiek niet voor gekozen, legt de orde in dit gebied, maar er is wel voldoenWiersma uit. ‘We hebben bij meerdere, vergede windopbrengst. Onlangs ben ik gewezen lijkbare bedrijven navraag gedaan over het renop innovatieve windturbines in de vorm van dement van warmte/koude-opslag. De meningen daarover wa- een kleine zuil. In die kolom wordt wind aangezogen, die een ren verdeeld: de investering is vrij hoog en het rendement was kleine schoepenturbine aandrijft voor stroomopwekking. Die verschillend. Ik kreeg niet het duidelijke gevoel dat dit voor Itter zuilen kunnen op daken worden geplaatst, maar dat hoeft niet. meerwaarde zou opleveren. Daarom hebben we voor de kanto- Ze zouden ook hier langs de weg kunnen worden geplaatst. ren gekozen voor de inzet van warmtepompen en vloerverwar- Hardenberg wil graag een van de meest duurzame gemeenming, en voorzien we onszelf dankzij de 510 zonnepanelen op ten van Nederland zijn. Hoe mooi zou het zijn als langs de weg een duurzame manier van elektriciteit.’ voor ons pand een heel aantal van dat soort windzuilen komen De productiehal wordt verwarmd met infraroodstralers. ‘Het te staan?’, aldus Wiersma, die aangeeft open te staan voor dit gaat om infraroodstralers op gas, waardoor we wel een gasaan- soort innovaties. ‘Er zijn genoeg uitvinders en innovatoren die sluiting hebben. Dat lijkt op het eerste gezicht minder duur- goede ideeën hebben, maar geen geld om het in de praktijk te zaam, maar deze stralers hebben wel het beste rendement. Er testen en verder te brengen. Daar zou ik mij graag voor willen zijn uiteraard ook elektrische infraroodstralers voor productie- inzetten, ook financieel.’ hallen verkrijgbaar, maar het rendement daarvan is veel minder.

En ook dat vinden wij duurzaam: het moet financieel wel ren- Interesse De duurzame productiehal heeft de nodige aandacht getrokken dabel zijn.’

Om zoveel mogelijk warmte en koude buiten te houden, zijn de van collega-bedrijven maar ook bedrijven uit andere sectoren. wanden van de productiehal extra geïsoleerd. ‘De wanden zijn ‘We hebben onlangs de jaarvergadering van de Metaalunie hier voorzien van tien centimeter dikke isolatie, met een RC-waarde georganiseerd, waarbij veel collega-bedrijven zijn aangesloten. van 4,5’, aldus Wiersma. Om wel voldoende te ventileren maar Zij waren erg geïnteresseerd in de maatregelen die wij hier hebtoch een comfortabel werkniveau te houden, wordt de lucht ’s ben getroffen. Maar ook VNO-NCW en de lokale business clubs nachts volledig ververst. ‘Daarvoor gebruiken we enkele kleine zijn op bezoek geweest’, aldus Wiersma. Met het energieleverenventilatoren op het dak, maar we proberen het zo natuurlijk mo- de en van duurzame materialen gerealiseerde pand als mooie gelijk te doen. De verse lucht wordt langs de wanden van de hal showcase is Wiersma dan ook meerdere dagen per maand druk met het informeren van collega-ondernemers. b van buiten aangezogen en gaat via het dak er weer uit.’

‘

16

DGP3 R_itter.indd 16

NOVEMBER 2015

21-10-15 12:56

Enlightenmentz

Enlightenmentz De winnaars van de Enlightenmentz of the Year 2015-verkiezing worden 19 november tijdens het congres Duurzaam Geproduceerd bekend gemaakt. De Saneral Ecotender staat in de finale in de categorie ‘Social’. Ioniqa met PET-recycling heeft ook de finale gehaald in de categorie ‘Process’. En ECN heeft de finale net niet gehaald met de Cellulase Saver, maar toch brengen we dit proces samen met de finalisten nog even onder de aandacht.

Dagmar Aarts

Enlightenment: database geeft afvalstromen circulaire waarde Wat is het? De Saneral Ecotender is een database waarin industriële en bedrijfsmatige afvalstromen in een overzichtelijk systeem staan en waarvoor bedrijven een innovatieve oplossing kunnen aandragen zonder tussenkomst van een afvalmakelaar.

Wie zit erachter? Saneral Europe BV. Hoe is het ontstaan?

Richard ten Hagen is als grondlegger ooit geïnspireerd geraakt door zijn werkzaamheden in de cement- en betonindustrie. Hij had in Duitsland de leiding over een aantal betonfabrieken.

Daarna kwam hij in de grondstoffen terecht en zo ook in specifieke afvalstromen. Zijn taak was het onderzoeken van afvalstromen van grote industriëlen die in de betonindustrie zouden kunnen worden gebruikt. ‘Het is een vast gegeven dat bedrijven heel graag van hun afval een grondstof willen maken, maar om dit kostenverlagend en circulair toe te passen, is lastig. Door de afval- en reststromen transparant te maken en door middel van een Ecotender zullen innovatieve bedrijven de industrie eerder en sneller bereiken, wat weer leidt tot een versnelde transitie.’

binnen het bedrijf. Ten Hagen: ‘Om zo'n oplossing aan te kunnen dragen, moet een bedrijf of persoon wel ingeschreven staan bij de Kamer van Koophandel. Al heb je een kantoor in je garagebox dan nog kan je de ultieme oplossing voor Shell bedenken.

Normaal gesproken word je niet serieus genomen, je komt niet eens voorbij de receptie.’

Er is volgens Ten Hagen nog een probleem waardoor het lastig is om als bedrijf of persoon met een oplossing te komen voor een afvalstroom. De industrie zit vaak vast aan contracten met recyclers die de afvalstromen afhandelen. Ten Hagen: ‘We laten de contractant zijn werk gewoon verder doen, maar ondertussen tenderen wij wel hun afvalstromen. Wat die contractant precies doet met het afval, weet de industrie vaak niet. Wij gaan dat veranderen. Wij gaan de diverse afvalstromen omzetten in monostromen en deze apart tenderen. Op het moment dat ze online komen, sturen we een alert naar degenen die zich be-

Hoe werkt het?

De Ecotender is een database waarop bedrijven alle informatie over hun afvalstromen tenderen. Een afvalstroom wordt als Ecotender in de database gezet. Andere bedrijven die gespecialiseerd zijn in nichemarkten kunnen deze tenders bekijken en er een groene of betere oplossing voor aandragen. De verantwoordelijke van de industrie krijgt bericht als iemand denkt een oplossing voor een van de stromen te hebben. Daarnaast heeft degene met de oplossing direct contact met de juiste persoon

NOVEMBER 2015

DGP3 L_enlightenmentz.indd 17

17

21-10-15 13:00

Enlightenmentz

zighoudt met oplossingen voor bepaalde nichemarkten zoals plastic of hout. Daarmee maak je iedereen wakker en wordt er verbonden.’

In de tenders staat alles wat nodig is om tot een oplossing te kunnen komen. Ten Hagen: ‘We hebben per eind oktober de eerste 550 tenders online en dat willen we uitbreiden. In februari gaan we in Duitsland van start, dan in Groot-Brittannië, Frankrijk en vervolgens Spanje. In die landen willen we binnen vijf jaar vijftigduizend tenders online hebben van circa vijfduizend tot achtduizend industriëlen. We willen de interactie Europees, uiteindelijk wereldwijd, uitrollen.’

Saneral verwacht de eerste oplossingen voor diverse Ecotenders nog dit jaar te hebben.

Waarom is het een lichtend voorbeeld?

Ten Hagen: ‘Het is een superversnelde transitie naar een zero-waste Europe. Het probleem is dat er te veel wordt gepraat en te weinig gedaan. Ik vind dat de industrie aan de Saneral Ecotender moet meewerken als een stukje zorgplicht. Daarnaast levert het ze geld en duurzaamheid op. Ik geloof dat dit de weg is naar duurzaamheid op internationaal niveau. We hebben genoeg afval om als heel Europa circulair te draaien.’

Enlightenment: goedkopere biobrandstof Wat is het? Biobrandstoffen van de tweede generatie worden gemaakt uit niet-eetbare delen van biomassa zoals maïsstengels en tarwestro. Onderzoeker Wouter Huijgen: ‘Nu wordt er wel gebruik gemaakt van biobrandstoffen uit de eerste generatie.

Denk daarbij aan bio-ethanol uit maïs en uit suikerriet. Maar met het oog op beschikbare hoeveelheden en duurzaamheid is het beter om over te gaan op de tweede generatie. Het levert meer CO2-besparing op en je concurreert niet met de voedselmarkt.’

ECN heeft een methode gevonden om de tweede generatie biobrandstoffen goedkoper te kunnen produceren.

Wie zit erachter? ECN Wat doet het?

Technisch gezien is het complexer om biobrandstoffen van de tweede generatie te maken dan van de eerste generatie. Huijgen: ‘Bij biomassa uit eetbare gedeelten van planten kan je met behulp van enzymen bijvoorbeeld zetmeel afbreken tot suikers.

Die suikers worden vervolgens gefermenteerd tot bijvoorbeeld ethanol. Dat is een relatief makkelijk proces. Maar in hout- en stroachtige biomassa zit naast suikerketens ook lignine, dat in de natuur onder andere als taak heeft om de suikerketens te beschermen tegen afbraak. Daarom is een ontsluitingstechnologie nodig die het complex van suikerketens en lignine openbreekt.

Pas daarna kunnen enzymen worden toegevoegd om de suikerketens op te knippen tot losse suikermoleculen. Die worden vervolgens door fermentatie omgezet tot biobrandstof volgens hetzelfde principe als bij de eerste generatie biobrandstoffen.’

De enzymen, die worden toegevoegd om de suikerketens op te knippen voor de tweede generatie biobrandstoffen, zijn echter een grote kostenpost. Dit komt onder andere doordat een deel van de toegevoegde enzymen in de ontsloten biomassa aan lignine bindt. ‘Die enzymen zijn eigenlijk weggegooid geld, want ze helpen niet meer mee om suikerketens op te knippen’, zegt Huijgen. ‘Mijn collega Arjan Smit en ik bedachten dat enzymen eiwitten zijn met een specifieke functie. In een behoorlijk deel van de biomassa als bast en stro zit ook eiwit. Door de biomassa eerst met water te wassen, halen we een deel van die eiwitten er uit. Later in het proces voegen we ze weer toe, waarna ze aan het lignine binden. Daardoor kunnen die dure enzymen er niet meer 18

DGP3 L_enlightenmentz.indd 18

aan binden, waardoor er 25 tot 50 procent minder nodig zijn.

Uiteindelijk kan dat 10 tot 15 cent per liter biobrandstof schelen.’

ECN is nu op zoek naar industriële partijen die de methode willen toepassen. Huijgen: ‘Wij weten nu dat deze methode werkt voor onze ontsluitingstechnologie, maar we denken dat zij breder toepasbaar is. Op dit moment zijn we in gesprek met verschillende bedrijven om te kijken wat deze aanpak voor hun specifieke ontsluitingstechnologie kan betekenen.’

Waarom is het een lichtend voorbeeld voor een duurzame toekomst?

Volgens Huijgen is de Cellulase Saver een voorbeeld voor een duurzame toekomst omdat zij relatief eenvoudig is en gemakkelijk is te implementeren in technologieontwikkelingen die lopen. ‘We kunnen daardoor een vrij directe bijdrage leveren aan het verlagen van de productiekosten van duurzamere biobrandstoffen. Doordat ze goedkoper worden, komen die tweede generatie biobrandstoffen een stap dichter bij commercialisatie.’

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:00

Enlightenmentz

Enlightenment: circulair verwerken van PET Wat is het? Ioniqa kan PET (plastic) omzetten in zuivere grondstoffen die weer gebruikt kunnen worden om PET van te maken. Het vernieuwende van dit proces is dat ook de kleur uit PET-materiaal kan worden verwijderd. De techniek wordt gezien als een ‘game changer’ in de PET-wereld.

Wie zit erachter? Het Eindhovense bedrijf Ioniqa Technologies.

Wat doet het?

Ioniqa heeft een techniek ontwikkeld om PET-plastic circulair en economisch te verwerken.

Iets wat tot nu toe nog niet mogelijk was, legt CEO Tonnis Hooghoudt uit. ‘PET-plastics vormen een gigantisch probleem in de wereld. Jaarlijks wordt er vijftig miljoen ton aan PET geproduceerd voor flessen, textiel, tapijten, verpakkingsmateriaal en zelfs bermpaaltjes, maar er wordt maar tien procent gerecycled. In Nederland en Noord-Europa ligt dat percentage wat hoger, rondom de vijftig procent, maar in Amerika ga je al snel naar de veertig en in Azië wordt er veel in zee gegooid.’

Er is dus een enorme hoeveelheid PET, waaruit weer grondstoffen gemaakt kunnen worden, identiek aan die uit olie. ‘De huidige recycling kan PET maar een keer of zes hergebruiken en dan is het zover beschadigd dat het steeds verder in de keten naar beneden gaat. Dan kan het niet meer voor flessen worden gebruikt, maar alleen nog voor textiel, tapijten en bermpaaltjes. Uiteindelijk verdwijnt het in de verbrandingsoven. Daar wordt er nog wel energie uit gehaald, maar dat is lang niet zo efficiënt als recycling. Wij kunnen zelfs de kleur uit PET halen en onze klanten kunnen er daardoor weer ‘virgin quality’ PET van maken, dus transparante PET. Doordat het eindproduct, een PET-monomeer, identiek is aan die uit olie wordt gemaakt, hoeven klanten zeer geringe aanpassingen aan hun PET-productieproces te maken om het te verwerken.’

Hoe werkt het?

Ioniqa werkt voor de recycling van PET met magnetic smart materials en magnetische reparatieprocessen. Dat betekent dat het bedrijf slimme nanodeeltjes zo heeft gemaakt dat ze PET-plastic van polymeren naar monomeren kunnen opknippen, in kleine stukjes dus. Die nanodeeltjes zijn ook in staat om de kleur eruit te halen. Hooghoudt: ‘Dat is het laatste puzzelstukje in PET-recycling, dat kan verder niemand. Onze techniek is eigenlijk dubbel circulair. We recyclen PET en we hergebruiken de nanodeeltjes van onszelf ook weer.' Bovendien werkt het proces van Ioniqa zelf bij relatief lage temperatuur en bij atmosferische druk, dus de impact op het milieu is zeer gering.

Ioniqa kan nu PET recyclen op kilogramschaal, terwijl de industrie met kilotonnen bezig is. Er is dus nog werk aan de winkel als

NOVEMBER 2015

DGP3 L_enlightenmentz.indd 19

het gaat om de opschaling. Hooghoudt: ‘Op papier en bij de eerste opschalingsproeven werkt onze techniek. We zijn nu bezig met de opschaling naar honderd liter en in december willen we naar duizend liter gaan. We hebben financiering om vanaf 2017 een fabriek in Nederland van tien kiloton output operationeel te krijgen.’

Waarom is Ioniqa een lichtend voorbeeld?

Hooghoudt: ‘Circulairder krijg je het niet. Wij hebben het laatste puzzelstukje gevonden om PET om te zetten in grondstoffen die van dezelfde kwaliteit zijn als die van olie. Daarnaast kunnen we onze eigen slimme materialen eindeloos hergebruiken en opnieuw inzetten. We doen iets unieks. Mijn persoonlijke drijfveer om dit te doen, is dat wij in staat zijn door middel van technologie problemen die we hebben gecreëerd, zoals het overschot aan plastic, op kunnen lossen. Ik geloof niet zo erg dat je het mensen of bedrijven moet voorschrijven of ze wel of niet PET-flessen mogen gebruiken. Je moet ze met Nederlandse high-tech een oplossing bieden om het PET-materiaal efficiënt en eindeloos te kunnen hergebruiken.’ b 19

21-10-15 13:00

Enlightenmentz

Hoe is het met de winnaars van de Enlightenmentz of the Year 2014?

‘Doen, ook al is er geen businesscase’ Het gaat goed met de winnaars van de Enlightenmentz of the Year verkiezing van vorig jaar.

Zo breidt Interface zijn project Net-Works uit en heeft Algae Food & Fuel een investeerder gevonden.

Dagmar Aarts

Interface won vorig jaar de Enlightenmentz of the Year verkiezing in de categorie Social. Het bedrijf maakt tapijttegels van afgedankte visnetten. Die kopen ze op van Filipijnse vissers die in de Danajon Bank leven. Zij kunnen er niet alleen geld mee verdienen, ze werken tegelijkertijd aan een betere leefomgeving en een goede visvangst in de toekomst. Als deze afgedankte visnetten op het strand of in de zee blijven liggen, dan vissen ze als spooknetten nog meer dan zeshonderd jaar ongewenst door en hebben ze een nadelig effect op het milieu en het leven in de zee.

De verandering op de Filipijnen is merkbaar volgens Geanne van Arkel, hoofd duurzame Wij vinden ontwikkeling bij Interface. ‘Het probleem is het belangrijk groot. We zijn al een jaar of twee aan het vissen dat er een sociale en we krijgen nog steeds visnetten. Dat is nog dimensie is, dat lang niet opgelost. Maar het is wel zo dat die mensen er beter mensen kunnen investeren in een betere boot en educatie voor hun kinderen. Dat maakt echt van worden. Het een significant verschil. Zij kunnen zichzelf ontgaat er dus niet wikkelen.’ alleen maar om dat Daarnaast heeft de infrastructuur die is opgeer netten uit de zee zet voor het project er ook voor gezorgd dat de worden gehaald.' veerkracht van de omgeving bij rampen zoals na de orkaan en tsunami veel groter is geworden. Van Arkel: ‘Ze zijn nu sneller bereikbaar en we konden ter plaatse sneller helpen met hulp van lokale organisaties die we kennen. Dat is weer een heel andere dimensie.’

‘

Afrika Intussen is het bedrijf bezig om ook rondom het Ossa-meer in Kameroen eenzelfde project op te zetten. Interface werkt nu nog aan de infrastructuur. Dat is complex omdat het bedrijf op een goede manier wil samenwerken met lokale organisaties.

Van Arkel: ‘Afrika is een heel ander continent dan Azië met heel andere organisaties en cultuur. Het project is hetzelfde, maar ook weer helemaal niet. Je hoort vaak dat je moet opschalen, maar ik denk dat dat een overschat woord is. Wat wij doen, werkt juist door de kleinschaligheid. We schalen het niet op, maar we breiden uit. Het programma van Net-Works wordt ergens anders weer neergezet in dezelfde vorm. Je zou het als een modern soort ontwikkelingssamenwerking kunnen zien in de vorm van een businessmodel.’

Net-Works heeft volgens Van Arkel henzelf maar ook anderen geïnspireerd om nog scherper naar de sociale dimensie van duurzaamheid te kijken. ‘We werken in Nederland bijvoorbeeld 20

DGP3 N_oud-winnaars.indd 20

NOVEMBER 2015

21-10-15 12:59

Enlightenmentz

samen met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Via een sociale werkplaats geven we tapijttegels een tweede leven.’

Leren van natuur Ook zijn de mensen op de Filipijnen door het project zelf een community bank gestart zodat ze kunnen sparen voor toekomstige investeringen en de toekomst van hun kinderen. ‘Dat is iets wat ontstaat doordat je gelijkwaardig met iedereen samenwerkt’, zegt Van Arkel. ‘Je moet niet alles op de tekentafel bedenken. Zo hebben we vorig voorjaar pas voor het eerst een soort contractuele afspraak gemaakt waarin staat waar de naam Net-Works aan verbonden mag worden. Wij vinden het belangrijk dat er een sociale dimensie is, dat mensen er beter van worden. Het gaat er dus niet alleen maar om dat er netten uit de zee worden gehaald. Voordat het contract getekend werd, zijn we al lekker met elkaar aan de slag gegaan. Soms moet je dingen die goed voelen gewoon gaan doen ook al is er geen businesscase.’

Het doel is Het mooiste wat er nu nog kan gebeuren, is dat om dit voorjaar in Net-Works helemaal niet nodig is. Er zou moeFriesland de hoogten worden nagedacht over een andere manier ste producties ooit van vissen volgens Van Arkel. ‘Er is bijvoorbeeld te halen.’ een walvis die vist met luchtbellen. Dat moeten we toch kunnen kopiëren? We moeten niet vergeten om te leren van de natuur.’

‘

Algae Food & Fuel Algae Food & Fuel won vorig jaar samen met TNO in de categorie Process. Toen waren de twee samen bezig met Valorie (Versatile Algae On-site Raw Ingredient Extractor), een mobiele proeffabriek voor algenraffinage die op maat gewenste ingrediënten uit algen kan zuiveren. Uit de alg kunnen hoogwaardige grondstoffen zoals eiwitten, oliën en koolhydraten worden gewonnen.

Deze stoffen kunnen weer worden gebruikt bij bijvoorbeeld de productie van voedsel (zoals vleesvervangers en vegetarische oliën), diervoeding en veevoer, medicijnen, maar ook in producten als verf, lijm en cosmetica.

Het is inmiddels gelukt een aantal pigmenten van interessante kleurstoffen uit de algen te halen. Een Zwitserse chemicus gaat kijken of hij daar iets mee kan doen. Verder gaat het ook goed met Algae Food & Fuel volgens CEO Arnout van Diem.

‘We hebben een Amerikaanse investeerdersclub gevonden die wil investeren in onze fotobioreactoren om op die manier een monocultuur algen te kweken. Die club stopt daar de komende 1,5 jaar tussen de 1,5 en 4 miljoen dollar in. Dat is erg goed, maar het wijkt wel een beetje af van onze doelstelling. Dat is

NOVEMBER 2015

DGP3 N_oud-winnaars.indd 21

namelijk om te kijken naar een oplossing voor het wereldvoedselprobleem. De algensoort die we met deze investering gaan produceren, is voor voeddingssuplementen. Maar ik denk dat we hierdoor een enorme stap kunnen maken in de efficiency van grote bioreactoren en de oogstmethodes. Dat zal leiden tot hogere producties van andere algensoorten.’

Optimaliseren Het doel van de komende tijd is dan ook om de fotobioreactoren op te waarderen. Van Diem: ‘Als we de financiële mogelijkheden hebben, gaan we in Friesland proberen de productie met gewone vijversystemen te optimaliseren en in Lelystad gaan we dat zowel met vijvers als bassins doen. Het doel is om dit voorjaar in Friesland de hoogste producties ooit te halen. En we hebben een nieuwe droogmethode voor de algen waardoor de oogst na twintig tot veertig minuten als gedroogd poeder klaar ligt.’

Algae Food & Fuel heeft inmiddels ook voldoende onderbouwing gevonden om de gezondheidseffecten van algen in voer voor kippen, kuikens en speenvarkens aan te tonen. Daarmee gaat het bedrijf heel gericht op zoek naar klanten voor de afzet van algen als veevoedingssupplement. b 21

21-10-15 12:59

Beleid

Beleidsonderzoeker ECN: 'Bij de meest energie-intensieve bedrijven is veel te halen'

Zware industrie loopt ver achter met verduurzaming In de media gaat veel aandacht uit naar de aanleg van windmolenparken, de stimulering van elektrisch rijden en bijvoorbeeld energiezuinige nieuwbouw. Er wordt echter een sector vergeten: de zware industrie. Ton van Dril van ECN vond het daarom hoog tijd om een policy brief te schrijven. ‘Met hetzelfde bedrag kan tien tot twintig keer zoveel energie worden bespaard in de zware industrie dan in de woningbouw.’ Zowel de overheid als de zware industrie lijken aan zet.

Wim Raaijen

De Nederlandse industrie is verantwoordelijk voor 28 procent van het finale energiegebruik, en zelfs 45 procent als het verbruik voor grondstoffen wordt meegeteld. Minder dan een procent daarvan is hernieuwbare energie, stelt beleidsonderzoeker Ton van Dril van Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) afgelopen zomer in een beleidsbrief. ‘Verduurzaming van de zware industrie is dus een essentieel onderdeel van elk scenario dat een energietransitie of sterke broeikasgasreductie beoogt.’

Maar dat is het momenteel niet. Het lijkt zelfs alsof de Nederlandse overheid de zware industrie links laat liggen, stelt Van Dril. ‘Er gaan schepen met geld naar windenergie, elektrische auto's worden volop gestimuleerd en er zijn peperdure maatregelen voor nieuwbouw. Dat terwijl er bij de pakweg zeventig meest energie-intensieve bedrijven in Nederland veel is te halen. Ik zeg niet dat die andere maatregelen niet goed zijn. Het is een kwestie van ook, ook, ook, ook. Probleem is misschien wel dat de overheid de industriële technologie te weinig begrijpt. En ze is wellicht bang dat ze de motor van de economie te hard Ton van raakt als ze zich te veel met de industrie gaat Dril (ECN): ‘Verbemoeien.’ duurzaming zal Zo zal de overheid niet snel iets doen aan de laveel ingrijpender gere energietarieven. Van Dril: ‘De zware indusmoeten zijn dan het trie koopt energie in tegen groothandelsprijzen en betaalt nauwelijks energiebelasting. Als nog zuiniger maken kleinverbruikers zijn we de afgelopen decennia van de bestaande gewend geraakt aan energiebelasting, btw en processen.’ accijnzen. Het verschil met de groothandelsprijzen voor energie die de zware industrie betaalt is groot: het scheelt een factor 2,5 voor aardgas tot een factor 4 voor olieproducten. Vanuit de optiek van de kleinverbruiker worden de energieprijzen voor de zware industrie wel beschouwd als een subsidie op fossiele energie.’

‘

Maatschappelijk rendement

Duurzaam Geproduceerd congres Ton van Dril is op 19 november bij het Duurzaam Geproduceerd congres aanwezig om het debat af te trappen.

22

DGP3 U Ton van Dril ECN.indd 22

Toch begrijpt Van Dril ook wel dat de overheid hier niet aan wil morrelen. Ze zou de industrie weg kunnen jagen met te hoge energieprijzen. ‘De prijzen waarmee de industrie te maken heeft, zijn van gelijke orde van grootte als bij de internationale concurrentie. Ieder prijsverschil tussen Nederland en het buitenland, of het nu door Europese belastingen of door schaliegas in de VS komt, wordt gezien als een potentiële bedreiging van de marktpositie. Nergens op de wereld worden via substantiële belastingen of ander beleid vergaande besparingen afgedwongen bij de zware industrie. De energieprijzen voor de industrie

NOVEMBER 2015

21-10-15 12:54

Beleid

blijven dus laag om te kunnen concurreren.’ Ook internationale klimaatafspraken die leiden tot forse mondiale verhoging van CO2-prijzen, zijn niet binnen afzienbare tijd te verwachten.

Daarbij komt ook nog eens dat de dynamiek in de industrie heel anders is dan in veel andere sectoren. Van Dril: ‘Voor investeringen in energiebesparing in de zware industrie worden andere rendementseisen gesteld dan voor investeringen in windenergieprojecten of isolatieprojecten van woningcorporaties. Deze investeringen van de zware industrie zijn puur gericht op snel rendement. Een terugverdientijd van maximaal twee jaar is voor deze concerns ongeveer de norm, omgerekend is dat een rendementseis van veertig tot vijftig procent. De bedrijven zijn zich bewust van hun rol bij de verduurzaming van de energiehuishouding en zeggen deze ook na te streven. Maar in het financiële criterium voor energiebesparing wordt dus kennelijk het maatschappelijk rendement van verduurzaming niet betrokken. Toch is dit geen keiharde economische wetmatigheid maar een specifieke keuze van veel energie-intensieve bedrijven. Gerealiseerde rendementen op investeringen in de zware

NOVEMBER 2015

DGP3 U Ton van Dril ECN.indd 23

industrie liggen volgens het CBS op gemiddeld tien procent.

Voor veel andere noodzakelijk geachte investeringen hanteert de zware industrie niet zo’n hoge rendementseis.’

Ingrijpender Voor Van Dril is het daarom de vraag of de industrie verduurzaming werkelijk hoog in het vaandel heeft staan. ‘Voor investeringen in vervanging of uitbreiding van productielijnen, veiligheids- en milieumaatregelen, onroerend goed, R&D en marktontwikkeling zijn de financiële voorwaarden niet zo extreem.

Wordt verduurzaming dan eigenlijk wel zo noodzakelijk geacht?’

Bedrijven als Unilever, DSM en Philips tonen volgens Van Dril veel ambitie als het gaat om verduurzaming. ‘Maar energie vertegenwoordigt bij deze bedrijven slechts een klein deel van de kosten.

Bedrijven als Shell, Dow en Tata Steel, waar fossiele energie in de kern van het productieproces zit, zijn terughoudender. Deze laatste categorie moet een veel ingrijpender omslag maken, en dat lukt nog niet zo goed. Verduurzaming zal veel ingrijpender moeten zijn dan het nog zuiniger maken van de bestaande 23

21-10-15 12:54

Beleid

processen. Het omvat ook fundamenteel andere processen, die bijvoorbeeld werken met hernieuwbare, gerecyclede of alternatieve grondstoffen, met koolstofvrije elektriciteit of warmte, of met afvang en opslag van CO2.’

Behoedzaam Er worden momenteel in ieder geval nog enorme kansen gemist, stelt Van Dril. ‘Maatregelen die maatschap­pelijk relatief goedkoop zijn te realiseren, blijven bij de zware industrie liggen.

Met hetzelfde investeringsbedrag kan de zware industrie maar liefst tien tot twintig keer meer energie besparen dan de woningbouw. De samenleving maakt hier dus relatief dure keuzes die al gauw in de miljarden euro’s lopen. Sterker nog: als het energiegebruik in de zware industrie niet steviger wordt aangepakt, kan de gewenste verduurzaming nooit worden bereikt.’

Maar blijkbaar zijn er verschillende krachten en omstandigheden die de verduurzaming tegenhouden. Van Dril kan er wel een paar opnoemen. De lobby van de zware industrie is sterk en de overheid is op haar beurt behoedzaam om de zware industrie voor grote uitdagingen te plaatsen. Sowieso staat de zware industrie terughoudend tegenover technologische risico’s. Van Dril: ‘De geoptimaliseerde, grootschalige processen draaien vaak volcontinu en haperingen in de productie zijn desastreus.

Nieuwe technologie wordt op kleine schaal apart ontwikkeld en stap voor stap opgeschaald. Het is een zaak van de lange adem voordat processen kunnen worden omgeschakeld naar zo’n nieuwe technologie.’

Ook is de bereidheid om van elkaar te leren in de zware industrie niet zo groot, is de perceptie van Van Dril. ‘Processpecificaties zijn hoogst vertrouwelijk en bovendien ook specifiek voor installaties of producten. Het is vaak onduidelijk welke innovatieinspanningen worden uitgevoerd en hoe succesvol die zijn.’

En hoewel de overheid de industrie niet kwijt wil, is zij juist ook behoedzaam met steun en wil niet verzeild raken in industriebeleid waarvan men de financiële en economische gevolgen mogelijk niet geheel overziet. Van Dril: ‘Steunbeleid voor de industrie ligt gevoelig, vooral als het om grote uitgaven gaat aan een beperkte groep bedrijven.’ Maar het strenge Brusselse mededingingsbeleid biedt ook wel openingen voor verduurzaming.

Rendement Hoe komen overheid en industrie uit deze patstelling? Volgens Van Dril moet er een nieuw financieel kader worden gecreëerd, waarbinnen grotere technologische stappen kunnen worden gezet. ‘Dat is overigens geen eenvoudig proces. Vaak wordt gesuggereerd dat doorbraaktechnologieën al op de plank liggen.

En als dat al zo is, dan moet er nog heel veel aan gedaan worden om een technologie ook daadwerkelijk in de praktijk toe te passen. Vergelijk het maar met je eigen situatie: je kan makkelijk zonnecellen aanschaffen, maar voordat ze op je vakantiehuisje liggen, moet er toch nog veel gebeuren.’

Om doorbraken te realiseren is daarom gerichte subsidie op toepassing nodig volgens de beleidsonderzoeker. ‘Hierbij dringt zich een vergelijking met de Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) op. Deze wordt voor een groot deel ingezet voor hernieuwbare elektriciteitsproductie en dicht het gat tussen de groothandelsprijzen en de kostprijs van hernieuwbare elektri24

DGP3 U Ton van Dril ECN.indd 24

citeit. De jaarlijkse kosten liggen de komende tijd tot 2020 in de orde van twee miljard euro. Met een minder hoog bedrag kan ook in de Nederlandse industriesector een vergelijkbare verduurzaming worden gerealiseerd. Daarmee wordt de Nederlandse zware industrie tegelijk een kans geboden om weer een voorsprong te nemen op de toenemende mondiale concurrentie.

Een dergelijke regeling is niet vrijblijvend, want subsidie wordt gebaseerd op daadwerkelijke prestaties en werkelijke kosten.

Rendementscriteria worden niet door de aandeelhouders bepaald, maar gebaseerd op een maatschappelijk verantwoorde ontwikkeling op langere termijn. Dat betekent een gezond, maar niet extreem rendement op investeringen. En ten slotte zal ook de bekostiging van de regeling moeten worden gebaseerd op een zorgvuldige afweging tussen bedrijfsbelang en publiek belang.’

Duurzaam groeien Voor Van Dril is het in ieder geval duidelijk dat bestaande convenanten en afspraken niet ver genoeg gaan. Of zoals hij het in zijn beleidsbrief verwoordt: ‘Het is hoog tijd om stappen te zetten naar verdere verduurzaming, in de sector die nu het meeste achterloopt. Daaraan zijn risico’s verbonden, maar vasthouden aan de huidige technologie en het huidige beleid is mogelijk riskanter vanwege de toenemende wereldwijde concurrentie.

Er ligt nu een kans voor de energie-intensieve industrie om de lock-in te doorbreken, een technologische voorsprong te nemen en duurzaam te groeien.’ b

NOVEMBER 2015

21-10-15 12:54

Actueel

Chemieconcern maakt grote duurzame stap in energieverbruik

AkzoNobel gaat in Delfzijl stoom uit biomassa inzetten AkzoNobel in Delfzijl gaat vanaf december 2016 duurzaam geproduceerde stoom afnemen van een nog om te bouwen biomassacentrale van Eneco. Om de stoom bij het Chemie Park te krijgen, legt Groningen Seaports een twee kilometer lange stoomleiding aan. In totaal investeren de drie partijen tientallen miljoenen in de ombouw en aanleg. AkzoNobel gaat met Eneco een leveringscontract van twaalf jaar aan met een totale waarde van ongeveer tweehonderd miljoen euro.

Wim Raaijen

Het is een eerste grote stap die prima past in de lijn die de Com- micals. ‘Wereldwijd wordt al 34 procent van de energiebehoefte missie Willems vorig jaar voor ogen had. In het Actieplan van de van AkzoNobel duurzaam ingevuld en we willen naar 45 procent commissie om de energie-intensieve chemie in de regio Noord- in 2020. Daarmee gaan we veel verder dan de meeste andere oost-Nederland duurzaam en toekomstbestendig te maken, bedrijven. Dat we voor het vierde jaar op rij op nummer 1 staan was veel aandacht voor de integratie en de vervan de Dow Jones Sustainable Index, overigens duurzaming van de utilities-stromen. geen doel op zich, onderstreept onze ambitie.

Hoewel de duurzaam opgewekte stoom beWe zijn continu op zoek naar mogelijkheden stemd is voor alle chemiebedrijven van het Cheom onze processen te verduurzamen en stoom We zijn conmie Park Delfzijl, waaronder Delamine en Teijin uit biomassa past daar prima bij.’ tinu op zoek naar Aramid, zal het overgrote deel naar de zoutpromogelijkheden om Dubbele hoeveelheid ductie van AkzoNobel gaan. Daar is vooral voor onze processen te Om de levering van de duurzaam opgewekte het verdampingsproces veel warmte nodig. verduurzamen.’ stoom straks mogelijk te maken zijn enkele aanContinu op zoek passingen op het chemiepark nodig. Mogelijk Een derde van de benodigde stoom komt ingrijpender is de aanleg van de infrastructuur straks van de omgebouwde biomassacentrale door Groningen Seaports en de ombouw van van Eneco. Een derde komt dan van de gasde biomassacentrale. Het gaat om de ombouw gestookte warmtekrachtcentrale Delesto, die onlangs volledig van een bestaande duurzame elektriciteitscentrale. In plaats in handen kwam van AkzoNobel. En nog eens een derde komt van bijna vijftig megawatt elektrisch gaat de centrale honderd van de afvalverbrandingscentrale EEW. Dus na warmte uit afval, megawatt straks thermisch leveren en tien megawatt elektrisch. is warmte uit biomassa de tweede grote stap om het aandeel Die overigens ook door AkzoNobel wordt afgenomen met name van fossiele brandstoffen terug te dringen. Daarnaast levert het voor de productie van chloor met elektrolyzers. gebruik van duurzame stoom bij AkzoNobel een CO2-besparing Hugo Buis, directeur van Eneco Bio, Solar, Hydro is verheugd dat op van meer dan honderdduizend ton per jaar. Dat komt over- de levering van duurzaam opgewekte stoom en elektriciteit vaneen met de uitstoot van ongeveer 12.500 huishoudens of met uit de centrale Bio Golden Raand nu in gang kan worden gezet. één miljard autokilometers.

‘We slaan een grote duurzame slag. Met dezelfde hoeveelheid Het past prima in het streven om het energiegebruik van het biomassa, jaarlijks zo’n driehonderdduizend ton houtsnippers van chemieconcern verder te diversifiëren en te verduurzamen, stelt gerecycled afvalhout, gaan we een dubbele hoeveelheid duurdirecteur energie Marcel Galjee van AkzoNobel Industrial Che- zame energie maken.’ b

‘

NOVEMBER 2015

DGP3 T stoom Akzo.indd 25

25

21-10-15 12:55

Opinie van Experts

Nederlandse bedrijven missen kennis of kunde om duurzame innovaties groot te maken Na decennia van offshoring en outsourcing rijst de maakindustrie de laatste jaren als een fenix uit haar as. Nederland komt wereldwijd met innovatieve producten op de markt, zo schreeft Duurzaam Geproduceerd Expert Marga Hoek van de Groene Zaak onlangs in een expert blog.

Maar als het gaat om implementatie en opschaling laten we vaak nogal wat steken vallen, is haar kanttekening bij deze positieve tendens.

‘Waar Amerikanen doorgaans niet weten hoe snel ze een goed idee naar de beurs moeten brengen, laWilt u reageren? ten wij Nederlanders winstkansen door onze Stuur een e-mail naar vingers glippen. Terwijl redactie@duurzaamgeproduceerd.nl juist de implementatie en de opschaling een innovatie werkelijk lonend maken: een volwassen technologie kan immers met meer succes worden geëxporteerd en dan praat je over échte schaalgrootte. We hebben een geweldige hand kaarten. Laten we het spel dan ook goed spelen!’, aldus Marga Hoek op www.duurzaamgeproduceerd.nl.

Hoe zou die opschaling in Nederland kunnen plaatsvinden? Wat hebben de bedrijven daarvoor nodig, op organisatorisch, technisch en/of financieel gebied?

Eens of oneens?

ROB BOERÉE We doen het in Nederland zeker goed als het gaat om innovaties. Er zijn veel goede ideeën, maar het naar de markt brengen van die ideeën stuit op praktische weerbarstigheid. Daar zijn in mijn ogen twee zaken voor nodig: meer ondernemerschap en ruimte voor meer dynamische wet- en regelgeving.

Als je kijkt naar ondernemerschap, dan ontbreekt het in Nederland nog wel eens aan durf en lef bij ondernemers.

Het helpt in dat kader ook niet om te mopperen op banken. Het is wel zo dat in de beginfase hulp en ondersteuning zeer goed kunnen helpen, zowel van de overheid als vanuit de markt. En dat gebeurt al heel veel. Kijk bijvoorbeeld naar het initiatief StartUp Delta van Neelie Kroes. Dit initiatief probeert investeerders uit het buitenland naar Nederland te trekken voor kanshebbende innovaties. Ook de zes verschillende innovatiehubs in Nederland zorgen daarvoor, gericht op de sterktes van het Nederlandse innoveren.

Het naar de markt brengen is wel een vak apart, en als je daarin minder goed bent, is het raadzaam op zoek te gaan naar partners die dat wel kunnen. Het zou mooi zijn als we door dit soort initiatieven naar een gemiddelde gaan van de huidige één op de tien innovaties die we naar de markt weten te brengen, naar twee op de tien. Dan gaan er nog steeds acht verloren, maar hebben we wel een verdubbeling gerealiseerd.

Maar het kan niet alleen van ondernemers en hun ondernemerschap komen; ook de regelgever moet zijn steentje bijdragen. Ik zou graag zien dat de wet- en regelgeving dynamischer wordt en kan meebewegen met nieuwe ontwikkelingen, die innovaties per definitie zijn. Bepaalde wet- en regelgeving kan bijvoorbeeld minder gedetailleerd zijn. Als je bijvoorbeeld ziet hoeveel er nodig was om de postcoderoosregeling voor elkaar te krijgen, dan is meer dynamiek in regelgeving absoluut gewenst.

Rob Boerée is lid van de Raad van Advies 15KMStartUps, en voorheen directeur van RVO.nl.

26

DGP3 F_opinie.indd 26

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:06

Opinie van Experts

JAN WILLEM SLIJKOORD

Bent u het met de steling eens? Missen Nederlandse bedrijven inderdaad kennis of kunde om duurzame innovaties groot te maken of ziet u dat anders?

Innovaties naar de markt brengen, vraagt durf en lef van ondernemers. We zijn in Nederland goed in nieuwe serviceplatforms, maar minder goed in hightech producten ontwikkelen. Wellicht heeft dat te maken met het feit dat veel Nederlanders opgeleid zijn als generalist in plaats van als specialist, en meer werken in managementfuncties of als consultant. Om een goede ondernemer in duurzame innovaties te zijn, moet je in veel gevallen ook inhoudelijk een vak beheersen of daarvan goed op de hoogte zijn. Of je moet de juiste mensen in de onderneming weten te betrekken.

Bij TNO hebben we jaarlijks een event waarbij we ondernemers koppelen aan ideeën en innovators. Dat levert ieder jaar weer de nodige matches op, die kunnen uitmonden in spin off-bedrijven. Dat is ook de rol die TNO zich graag wil aanmeten: we zijn nu meer enabler, maar we willen de ondernemende kant op.

Een ander mooi voorbeeld van samenwerking tussen industrie, wetenschap en overheid is het Brightlands Materials Center in Geleen, waarbij ik als business development manager betrokken ben. Dit nieuwe materialencentrum dat dit jaar is begonnen, moet duurzame technologische innovaties op het gebied van plastics opleveren. Dat is ook waarom de provincie Limburg aanhaakt, want de bedrijvigheid die hieruit voortkomt, levert de broodnodige werkgelegenheid op.

Een van de eerste concrete producten waarmee Brightlands nu een demofase ingaat, is een gassensor. Deze is gemaakt van geleidende polymeren en is daarmee een stuk goedkoper dan de huidige gasanalyse-apparatuur die de samenstelling van aardgas in leidingen meet. Die apparaten zijn ook nog eens groter en vragen meer handelingen, terwijl zo’n sensor in staat is om snel, goedkoop en continu gericht data over de gassamenstelling te kunnen genereren. De demofase moet uitwijzen of er naast technische ook een economische haalbaarheid is.

Dat laatste is bij veel duurzame en biobased producten nog wel lastig, want ze moeten concurreren met producten die goedkoper zijn gemaakt met fossiele grondstoffen. In dat kader zou een aangescherpte CO2-prijs op korte termijn veel helpen. Op de langere termijn denk ik dat de roep om meer hergebruik van grondstoffen flink groter wordt door de grondstoffenschaarste. Denk daarbij aan het spin off bedrijf van de TU Delft, Urban Mining Corp dat hoogwaardige materialen uit afval terugwint. Het bedrijf springt in op een van de belangrijkste vraagstukken voor de maakindustrie, want de grondstoffenschaarste zal in de maakindustrie veel meer merkbaar effect hebben dan verhoging van de CO2-prijzen.

Jan Willem Slijkoord is senior business development manager Chemicals bij TNO en sinds dit jaar vanuit TNO directeur van BrightlandsMaterials Centers.

NOVEMBER 2015

DGP3 F_opinie.indd 27

GEANNE VAN ARKEL

Het is mogelijk, maar we laten momenteel kansen liggen door de combinatie van duurzaamheid en design niet centraal te stellen in het ontwikkelproces. Als je dat wel doet, leidt dit tot innovatievere, aansprekende producten en meer verkoopkansen wereldwijd.

Een mooi voorbeeld van het succes van de combinatie van duurzaamheid én design is de Dopper. De herbruikbare design fles van gerecycled plastic stimuleert de consumptie van kraanwater en vermindert de hoeveelheid afval van PET-flessen. Dat slaat ook aan in de Verenigde Staten, waar ze sinds dit jaar op de markt te verkrijgen zijn.

De plastic-problematiek is in het geheel interessant voor innovatieve ondernemers. Denk bijvoorbeeld aan de Plastic Visser, die een paar jaar geleden door RoyalHaskoning is ontwikkeld, samen met afvaltechnologiebedrijf SK International.

Dat is een boot met twee vangarmen, die plastic troep uit rivieren kan vissen. De kansen liggen dan niet alleen in Nederland, maar juist ook in het buitenland, zoals in Rio de Janeiro waar volgend jaar de Olympische Spelen worden gehouden. Dat is een mooi platform om dit soort Nederlandse duurzame technologische innovaties te laten schitteren.

Duurzaamheid en circulair ondernemen leidt eveneens tot slimmer en innovatief produceren, dat bewijst ons bedrijf als geen ander. Al meer dan twintig jaar werken wij aan ons doel om in 2020 nul-komma-nul negatieve impact te hebben op milieu en maatschappij en juist een herstellende bijdrage te leveren. Deze enorme ambitie – we exporteren vanuit Scherpenzeel twaalf miljoen vierkante meter tapijttegels – heeft ertoe geleid dat duurzaamheid een essentieel onderdeel is bij het ontwikkelen en optimaliseren van producten en processen. Juist deze focus heeft geleid tot soms onverwachte en spectaculaire innovaties in onze ontwerpen, samenwerking binnen onze keten, in materiaal, het productieproces en de interactie met de eindgebruikers. Iedere keer weten onze ingenieurs de bakens te verzetten.

Dit is een prachtig lonkend perspectief voor alle maakbedrijven in Nederland.

Ook de overheid kan een bijdrage leveren aan het realiseren van een circulaire economie en een competitieve, toekomstbestendige maakindustrie. Dat kan door een verschuiving van belasting op arbeid naar grondstoffen, zoals ExTax voorstelt. Het is een essentiële stap om duurzame innovatie en het herontwerpen van producten en diensten te stimuleren. Hoewel het al jaren wordt benoemd en er nog geen concrete wijzigingsvoorstellen zijn gedaan, merk ik wel dat dit op politiek en ambtelijk niveau steeds vaker bespreekbaar is.

Geanne van Arkel is head of Sustainable Development bij tapijtproducent Interface.

27

21-10-15 13:06

Energy Savers

Er blijkt ontzettend veel mogelijk te zijn als de focus op energie wordt aangebracht

Avebe legt nieuw type laaghangend fruit bloot In het eerste deel van Energy Savers bracht Plant Manager of the Year 2013 Cas König een bezoek aan Interface, en in het tweede deel waren die rollen omgedraaid. Voor deel drie ging König dit jaar op bezoek bij zetmeelfabrikant Avebe. Daar raakte hij vooral onder de indruk van een extra module over energie-efficiëntie, die het bedrijf aan de Vapro-opleiding voor haar operators heeft toegevoegd.

Liesbeth Schipper

‘

Hofstede: ‘Soms denk ik wel eens: hebben we nou gewoon zitten slapen de afgelopen jaren?'

Energiebesparing in de industrie kon wel wat beter op de agenda komen te staan, vond Cas König van ESD-SIC toen hij Plant Manager of the Year 2013 werd. Hij zette zich daarom graag in voor Energy Savers, waarbij bedrijven van elkaar leren over energie-efficiëntie. Ook in zijn nieuwe baan bij aluminiumverwerker Klesch Aluminium Delfzijl, voorheen Aldel, blijft zijn interesse voor energiebesparing bestaan. Hij bezocht daarom in het derde deel van Energy Savers Avebe, dat jaarlijks 2,5 miljoen aardappelen verwerkt tot zetmeel, eiwitten en vezels.

Het viel König bij zijn bezoek op dat hij op een oude locatie was, die verregaand is gemoderniseerd, waardoor er een supermoderne plant staat. ‘En kijk je naar energie, dan zijn ze heel ver gegaan en gaan ze nog steeds verder.’ Dat beaamt Eward Hofstede, managing director Operations bij Avebe: ‘Eigenlijk pakken we alles aan. We kijken naar het veld, naar hoe we transporteren, hoe we onze processen doen… Normaal gesproken zou je je op één of twee dingen focussen, maar met energie kun je naar alles tegelijk kijken, want het is een mindset.’

Minder verdampen Avebe heeft twee jaar geleden in haar strategie doelstellingen geformuleerd op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen, en daar hoort energie bij. Hofstede: ‘Wij willen in vijf jaar ons energieverbruik met 25 procent reduceren. Hoe we dat gaan realiseren? We doen bijvoorbeeld het licht uit als we een ruimte verlaten, housekeeping dus. Daarnaast werken we aan het vernieuwen van installaties; denk aan warmteterugwinning en het toepassen van ledverlichting. En dan hebben we nog de echte doorbraken waarbij we ons proces herdefiniëren.’

Zo is een belangrijk project de bouw van de nieuwe in-line Protastar fabriek. ‘Daarin gaan we een proces dat we nu in twee stappen doen, in één stap doen waardoor we dubbel drogen van eiwit voorkomen’, vertelt Erik Koops, program energy efficiency manager bij Avebe.

Het minder verdampen van water is een van de speerpunten van het bedrijf bij het verminderen van het energieverbruik. Daarom is Avebe ook bezig met proeven om aardappelsap – een aardappel bestaat voor tachtig procent uit water – met membranen in te dikken. Hofstede: ‘Als ons dat lukt in de komende tien jaar, zou dat fantastisch zijn, en ik denk dat we een heel eind komen.

Daarmee pakken we meteen dertig procent van ons complete energieverbruik.’

Slimme meter De ultieme vorm van energiebesparing is als een bedrijf niet 28

DGP3 J_energy savers.indd 28

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:01

FOTO: WIM RAAIJEN

Energy Savers

alleen minder energie verbruikt, maar daardoor ook meteen producten met een hogere toegevoegde waarde produceert.

Solanic, een aardappeleiwit van Avebe, is daarvan een mooi voorbeeld. Hofstede: ‘Het begon oorspronkelijk als een energieproject. We wilden zonder warmte het eiwit gaan winnen. Dat hebben we gedaan, en toen bleek dat we een veel mooier eiwit hadden dan het oorspronkelijke eiwit dat we produceerden.

Met veel meer toepassingen en met een veel hogere waarde.’

Maar ook op het gebied van meten is Avebe leuke dingen aan het doen, stelt Hofstede ‘Je kunt het vergelijken met de slimme meter thuis. Daarmee kun je op internet uitlezen hoe jouw energieverbruik thuis is, waarmee je dat verbruik omlaag kunt brengen. Datzelfde doen wij in onze fabriek, maar dan in het groot.

We hebben een paar honderd meetpunten aangebracht op motoren, warmtestromen, kleppen… Vorig jaar hebben we een heel jaar lang gemeten, en er is een model gebouwd. Dit jaar, vanaf de campagne in augustus, hebben we met die informatie geprobeerd of we andere setpoints kunnen vinden voor de fabriek. De club die ons daarbij helpt, verwacht dat we daarmee tien procent energie kunnen besparen.’

Veel bedrijven hebben al allerlei meters op grote energiestromen voor het afrekenen, stelt Hofstede. ‘Maar waar we naartoe willen, is dat we vooral bij grote motoren weten op welk moment die motoren welk vermogen gebruiken. Dat soort informatie hadden we eerst niet, maar we konden relatief gemakkelijk clampon meters toepassen. Die hebben we vervolgens gelinkt aan ons bestaande data-acquisitiesysteem. De basis hadden we eigenlijk al liggen.’

Transitie König kan zich voorstellen hoe zo’n project bij werknemers overkomt. ‘Een paar van die jonge gasten komen de operators vertellen dat het nog beter kan. Maar als ze echt resultaat laten zien, dan zullen die operators snel overtuigd zijn.’

Hij beseft dat bij Avebe een enorme transitie heeft moeten plaatsvinden. ‘Ik ken wel een beetje de werkmentaliteit van de mensen hier. Energie speelde vroeger natuurlijk helemaal geen rol, dus dan moet de mindset van de bezetting helemaal om. Dat lijkt me een enorme uitdaging. Maar als het direct geld oplevert,

NOVEMBER 2015

DGP3 J_energy savers.indd 29

dan is het ook meteen heel interessant en voor mensen leuk om aan te pakken.’

Hij heeft ook bewondering voor de manier waarop het bedrijf deze transitie heeft aangepakt. ‘Eward vertelde me bijvoorbeeld dat Avebe een extra module aan een Vapro-opleiding heeft toegevoegd: de energie-efficiënte operator.’ Deze module heeft het bedrijf samen met Vapro ontwikkeld. König: ‘Dat we daar nou niet eerder aan hebben gedacht, dat is eigenlijk een beetje schokkend.’

Avebe heeft ook multidisciplinaire energieteams samengesteld.

Vanuit alle hoeken uit de fabriek zitten mensen in zo’n team die steeds de focus op energie leggen. Hofstede: ‘Deze teams zijn heel leuke, slimme dingen aan het doen, en dat doen ze gewoon zelf. Het gaat dan om persluchtlekkages of het uitschakelen van machines op het moment dat er ergens anders een cleaning wordt uitgevoerd, soms heel simpele dingen.’

Zo blijft veel apparatuur aan staan, puur uit gemak, want het is zo moeilijk om ‘hem’ weer op te starten. ‘Maar als je echt goed gaat kijken, kost opstarten misschien tien minuten, terwijl zo’n apparaat anders vier uur voor niets aan blijft staan. Dit zijn quick wins, het nieuwe laaghangende fruit.’

Keihard afgerekend Het inspireert König zeker. ‘Als het hier kan, dan zal dat in onze fabriek ook zo zijn, en dan zal dat in mijn toekomstige fabriek ook zo zijn.’ Hofstede noemt het gewoon bewustwording. ‘Wij hebben niet gezegd: “We gaan wat minder energie verbruiken.”

Nee, wij hebben gezegd: “We gaan 25 procent minder energie verbruiken.” Dit hebben we hardop gezegd. We hebben dit gepubliceerd en aan onze boeren uitgelegd. Dus we moeten wel, want we worden er gewoon keihard op afgerekend over een paar jaar.’

Er blijkt ontzettend veel mogelijk te zijn als de focus op energie wordt aangebracht, stelt Hofstede. ‘Soms denk ik wel eens: hebben we nou gewoon zitten slapen de afgelopen jaren? Nou, misschien op sommige onderwerpen wel. Als je één keer een echte doorbraak voor elkaar krijgt, en je kunt die toepassen op al je processen, dan denk ik dat de grens bij 25 procent energiebesparing nog absoluut niet is bereikt.’ b 29

21-10-15 13:01

Energie

Overschotten aan energie kunnen worden gebruikt om chemicaliën te produceren

Verzwaring elektriciteitsnet nodig voor energietransitie De komende jaren komt er fors veel wind- en zonne-energie bij. De industrie kan een grote rol spelen in deze duurzame energietransitie.

Het Institute for sustainable process technology (ISPT) heeft onderzocht hoe de energievraag in de industrie kan worden geëlektrificeerd en geflexibiliseerd en wat daarvan de waarde is in het veranderende energiespeelveld in Nederland.

Dagmar Aarts

‘

Samen met Berenschot en CE Delft heeft het Institute for sustainable process technology (ISPT) een consortiAls we als um van achttien bedrijven bij elkaar land besluiten dat gebracht voor een haalbaarheidswe het belangrijk studie naar het elektrificeren van de vinden dat er meer industrie. Daarin hebben ze onder elektriciteit komt andere onderzocht wat er verandert in het energiespeelveld, met welke door wind en zon, technologieën je kan elektrificeren of dan moet er meer dat dan ook meteen te flexibiliseren vraag komen en is, en wat de waardecreatie is voor moeten de netten bedrijven, het energiesysteem, ketenworden verzwaard. partners en de maatschappij.

Om dit te onderzoeken zijn er vijf beDat is de consedrijfscases gestart, waarbij is gekeken quentie en dat gaat welke mogelijkheden zij hebben om geld kosten.' hun energieverbruik te elektrificeren en te flexibiliseren en of ze dat kunnen verwaarden in het energiespeelveld.

Bij Avebe, FrieslandCampina en Smurfit Kappa is gekeken naar power to heat: kan je warmte, of dat nou stoom is of hete lucht, elektrisch gaan opwekken in plaats van met fossiele brandstoffen? Hans Wiltink van ISPT denkt dat het op dit moment nog niet rendabel is om stoom of hete lucht elektrisch op te wekken. ‘Op dit moment zijn de investeringen on site en eventueel in netverzwaring fors. Het weegt niet op tegen hoe vaak je dat vermogen dan kan inzetten en wat het waard is. Maar dit geldt voor het huidige speelveld en de huidige regels. Op het moment dat dat gaat veranderen, kan de businesscase ook anders worden.’

Onderzoek naar kansen van elektrificatie ECN en TNO zijn het shared innovation program Voltachem gestart waarin technologie en kansen op het gebied van elektrificatie en decarbonisatie gezamenlijk worden verkend, ontwikkeld en versterkt. Hernieuwbare energie uit wind- en zonne-energie zal, aangevuld met hernieuwbare grondstoffen, worden gebruikt om warmte, waterstof en chemicaliën te creëren als grondstoffen en producten voor de industrie en maatschappij. Iedereen mag met de twee organisaties nadenken over elektrificatie. Dat levert uiteindelijk een visie op, gebaseerd op een roadmap die vanuit de industrie is gedreven.

Het R&D-programma van Voltachem wordt opengesteld. Daar-

30

DGP3 Q_power to products.indd 30

in wordt gekeken naar power-2-chemicals, power-2-heat, power-2-hydrogen en power-2-integrate. Power-to-heat is het toepassen van elektriciteit om warmte en stoom te genereren of op te waarderen voor efficiënte benutting in chemische processen. Power-to-hydrogen is de toepassing van elektriciteit voor de productie van waterstof en voor directe chemische transformaties via waterstof. Met power-to-chemicals wordt de directe synthese van hoogwaardige halffabricaten en producten uit duurzame elektriciteit en grondstoffen (bijv. CO2 en grondstoffen uit biomassa) bedoeld. En power-to-integrate is het matchen van processen met elektrificatietechnologie.

NOVEMBER 2015

21-10-15 12:57

Energie

Peak shaving Bij AkzoNobel is onderzoek gedaan naar peak shaving. Dit betekent dat er elektriciteit wordt ingekocht als de prijs laag is. En het wordt niet ingekocht als de prijzen hoog zijn, als er dus weinig wind of zon is. Wiltink: ‘Dan moet je de markt volgen en je proces moet zich er voor lenen, maar het is een interessante methode.’ Verder is er bij Dow gekeken naar stoomrecompressie, het opwaarderen van restwarmte naar proceswarmte met elektriciteit. ‘Zelfs op continue basis oogt het aantrekkelijk, want het is energie-efficiënt’, zegt Wiltink.

Volgens Wiltink is het lastig om de conclusies van het onderzoek breder te trekken dan de specifieke bedrijfscasussen.

‘Bedrijven willen de invloed op hun proces minimaal houden.

Elke bedrijfssituatie is heel specifiek. Het is niet zo dat one size fits all. Je moet voor een technologie, bij elk proces kijken wat de mogelijkheden zijn.’

Uit de studie en verschillende energiescenario’s is ook gebleken dat er tot 2023 een geringe groei zal zijn in de vraag naar flexibel vermogen. Daarna zal de vraag naar flexibel vermogen wel toenemen. Wiltink: ‘Uit andere scenario’s komt dat de energieprijzen veel volatieler gaan worden. Het ene moment zullen ze hoger zijn dan nu, het andere moment lager.

In grote lijnen wordt wel verwacht dat de gemiddelde elektriciteitsprijs wat lager zal worden de komende acht jaar. Dat is aantrekkelijk nieuws. De vraag is of er ruimte is voor meer flexibel vermogen en hoeveel.’

Absorberen De industrie zou duurzame stroom kunnen absorberen als er op een bepaald moment een overschot is aan stroom van windmolens en zonnepanelen. Er worden allerlei systemen

NOVEMBER 2015

DGP3 Q_power to products.indd 31

bedacht om dat overschot op te slaan, zodat het kan worden gebruikt als er wel vraag naar is. Denk aan enorme batterijen, zuigersystemen gebaseerd op zwaartekracht en noem maar op. Dit terwijl er een andere interessante oplossing is. Overschotten aan energie kunnen worden gebruikt om chemicaliën of andere producten te produceren. Wiltink: ‘Dit zorgt voor een bodemprijs in de markt, je voorkomt dat duurzaam vermogen wordt afgeschakeld, de investeerders in wind- en zonne-energie hebben een lager risico en je draagt als industrie dan bij aan een snellere uitbreiding van wind- en zonne-energie.’

Volgens Wiltink vonden de bedrijven uit het consortium, waarin de procesindustrie, brancheverenigingen, netwerkbedrijven en technologie waren vertegenwoordigd, het zeer waardevol om met elkaar om de tafel te zitten over wat er in het energiespeelveld verandert en wat het betekent voor verschillende partijen. ‘Het energiesysteem is een complex verhaal om goed te begrijpen. Wil je daar goed over praten, dan moeten alle partijen een bepaalde basiskennis hebben over hoe die markt functioneert, hoe de prijs tot stand komt en hoe je het kan verwaarden.’

Wat ook duidelijk is geworden, is dat op het moment dat de industrie gaat elektrificeren er een uitbreiding/verzwaring van het elektriciteitsnet moet komen. ‘Als we als land beslui­ ten dat we het belangrijk vinden dat er meer elektriciteit komt door wind en zon, dan moet er meer vraag komen en moeten de netten worden verzwaard. Dat is de consequentie en dat gaat geld kosten. We staan nu pas aan het begin om te onderzoeken op welke wijze alle bedrijven aan tafel er iets aan hebben. Dow en AkzoNobel kijken er positief tegenaan en zij gaan onderzoeken welke stappen ze moeten zetten om hun bedrijfscases verder uit te werken.’ b 31

21-10-15 12:57

Best Practice

Innovatiecentrum legt basis om vertrouwen te kweken tussen bedrijven onderling

FISCH versnelt duurzame innovaties in België Voor een omschakeling naar meer duurzame grondstoffen en processen in de chemische industrie heeft de Belgische brancheorganisatie essenscia ruim drie jaar geleden het innovatiecentrum FISCH opgericht. Dat staat voor Flanders Innovation Hub for Sustainable Chemistry. De eerste projecten zijn dit jaar opgeleverd, en de resultaten zijn bemoedigend.

Harmen Weijer

Onder leiding van essenscia Vlaanderen onderzochten chemiebedrijven, chemieprofessoren en kenniscentra enige jaren geleden naar de technische en economische haalbaarheid van een innovatieplatform voor duurzame chemie in Vlaanderen. Het resultaat daarvan was FISCH, Flanders Innovation Hub for Sustainable Chemistry. Het betrof het eerste chemie-kenniscentrum in Europa dat duurzaamheid als belangrijkste criterium nam voor het beoordelen en realiseren van projecten.

Specifiek streeft FISCH naar de realisatie van nieuwe waardeketens, gebaseerd op de toepassing van duurzame chemie, vertelt Luc van Ginneken die door de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek VITO is gedetacheerd aan FISCH. ‘Deze ketens beginnen bij grondstoffenproducenten die toeleverancier zijn aan de chemie. De chemische industrie op haar beurt levert halffabricaten aan de maakindustrie. We willen met FISCH deze keten verduurzamen’, aldus Van Ginneken.

Plant on a truck Een van de projecten die dankzij FISCH is geïnitieerd, is Plant on a truck. In minder dan twee jaar heeft dit geresulteerd in de oprichting van een spin-off, InOpSys, in samenwerking met het Process and Environmental Technology Lab van de KU Leuven. Het is geen traditioneel procesintensifiWe richten catie-project binnen bedrijons op non-core ven en processen, waarbij activiteiten. Maar wordt ingezet op microreacals we aantonen toren of flowreactoren. Het dat dit mobiele gaat hier om procesintensi-

‘

concept voor chemie- en farmabedrijven interessant is, dan is de stap een stuk gemakkelijker om ook de core business, de productieprocessen, te intensifiëren via een plant on a truck.’

32

DGP3 O_mars.indd 32

NOVEMBER 2015

21-10-15 12:58

Best Practice

‘

Alles valt of staat bij meer vraag naar hoogwaardige biogebaseerde grondstoffen.'

ficatie op industrieel niveau, waarbij nevenstromen uit het proces met flexibele, modulaire en mobiele units bij chemieen farmabedrijven worden behandeld, zo vertelt Steven De Laet van het initiatiefnemende bedrijf AvoRe. ‘We richten ons dus specifiek op de non-core business van chemie- en farmabedrijven: afvalstromen. Als we bij deze bedrijven zouden proberen hun processen te intensiveren, dan werkt dat vaak averechts. Men kan dat meestal zelf veel beter of er is te veel weerstand. Wij richten ons daarom op een reëel probleem voor deze bedrijven: nevenstromen en dan vooral de pure afvalstromen. Deze stromen worden meestal afgevoerd en verbrand. Kortom, duur en zeker niet duurzaam.’

Tezamen met de KU Leuven heeft AvoRe een spin-off bedrijf opgericht: InOpSys. De Laet: ‘In deze samenwerking hebben we technologie van de KU Leuven toegepast en een industrieel proces bedacht, dat deze afvalstromen on site bij chemie- en farmabedrijven kan verwerken. Dat doen we in een mobiele installatie die in een zeecontainer past. Na de bouw van een pilot-unit die één kubieke meter per dag kan behandelen, zijn we nu begonnen met de engineering en bouw van een unit die tien tot vijftien kubieke meter per dag kan verwerken. Door deze vaak waterige stromen met de juiste geavanceerde oxidatieprocessen te behandelen, wordt het mogelijk deze stromen vervolgens in de biologische afvalwaterzuivering te introduceren. Vervolgens doen de bacteriën hun werk.’

Flexibel, modulair en mobiel De oplossing is erop gericht om flexibel, modulair en mobiel te zijn. ‘Dankzij deze drie elementen kunnen we afvalstromen overal duurzaam verwerken. We willen binnen twee jaar toewerken naar het combineren van meerdere verwerkingstechnieken, zoals absorptie, actieve kool en membranen. Dat maakt het des te interessanter, want al deze technieken zijn bewezen, maar geven niet altijd het gewenste resultaat voor elke stroom. Door de juiste technologieën verstandig te combineren, bereiken we een optimaal resultaat en kunnen we de investeringskosten omlaag brengen.’

Als het aan De Laet en InOpSys ligt, is dit het begin van een mobiele wijze van procesintensificatie in de chemische industrie. ‘Zoals gezegd richten we ons op non-core activiteiten. Maar als we aantonen dat dit mobiele concept voor chemie- en farmabedrijven interessant is, dan is de stap een stuk gemakkelijker om ook de core business, de productieprocessen, te intensifiëren via een plant on a truck’, aldus De Laet.

NOVEMBER 2015

DGP3 O_mars.indd 33

Er is vanuit een Frans en een Belgisch farmabedrijf overigens al zeer concrete belangstelling.

Ligniwaste In een ander FISCH-project, Ligniwaste, hebben waterbehandelbedrijf Purazur en papierproducent Sappi Lanaken in België de afgelopen jaren onderzocht of het technisch en financieel haalbaar is om uit afvalreststromen van Sappi lignine terug te winnen. Sappi wil naast de lignine ook graag schoon water uit het afvalwater halen om dit te kunnen hergebruiken, bijvoorbeeld als ketelwater.

Het gaat hierbij om een andere manier van het terugwinnen van lignine dan in Nederland al wordt gedaan, legt Jan Hendrickx van Purazur uit. Hij heeft het proces mede bedacht en onderzoek gedaan naar de haalbaarheid ervan. ‘Om papierpulp te maken uit hout wordt wereldwijd het Kraft-proces gebruikt. Bij Sappi Lanaken wordt echter gebruikgemaakt van een chemisch-thermisch mechanisch proces (CTMP). Het restproduct van beide procedés is afvalwater waarin onder andere lignine opgelost zit. Voor het afvalwater van het Kraft-proces bestaat al een techniek om de lignine eruit te halen. Wij hebben nu een procedé ontwikkeld om datzelfde te doen voor het afvalwater van het CTMP-proces.’

Jonge markt Voor de terugwinning van lignine uit de houtige afvalstromen van Sappi gebruikt Purazur een combinatie van technieken.

33

21-10-15 12:58

[Schr

ijf u n

u in]

Datum: 18|02|2016

THEMA: INDUSTRIEWATER IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Industriewater in de circulaire economie De waterkwaliteit staat steeds meer onder druk door medicijnresten en bestrijdingsmiddelen. Bovendien zorgt de klimaatverandering voor waterstress in een aantal gebieden, ook in Nederland.

Tijdens de vierde editie van Watervisie laten we zien dat duurzaam gebruik van utilities zoals industrieen afvalwater de concurrentieverhoudingen soms overstijgt. We laten zien dat ketenintegratie en publiek/private-samenwerking niet alleen goed is voor het milieu, maar ook voor de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie.

Delf het goud in uw waterketen.

Hou uw agenda vrij op 18 februari 2016

DOELGROEP

• Beslissers en geïnteresseerden uit de (proces-) waterintensieve industrie • Managers uit de Chemie & Raffinage • Food & Beverage • Pulp & Paper • Olie & Gas-industrie

Water Innovator of the Year 2016

Tijdens Watervisie wordt de Water Innovator of the Year 2016 verkozen. Een Water Innovator is een bedrijf, organisatie of een persoon die/dat het afgelopen jaar een innovatieve technologie of methodiek heeft ontwikkeld die een grote invloed kan hebben op efficiënter en rationeel watergebruik in Nederland en mogelijk internationaal.

Initiatiefnemers:

Partners: Leden:

www.watervisie.com DGP3 Adv.indd 34 151012 iLinqs Watervisie.indd 1

21-10-15 17:00 12:52 19-10-15

Best Practice

‘

man) en Ecover bij elkaar, ondersteund door ‘Dankzij deze technieken wordt een heel zuide Katholieke Universiteit Leuven. ‘Cargill vere lignine teruggewonnen. Vooral het lage heeft zetmeel- en suikerrijke reststromen, die zwavelgehalte is kenmerkend en dat is weer We gaan onhet bedrijf op hoogwaardige manier kan vervan belang voor verder gebruik van deze ligderzoeken hoe het waarden’, vertelt Luc van Ginneken, die door nine.’ zit met de biodeVITO is gedetacheerd aan FISCH en bij dit proLignine kan namelijk zowel laagwaardig gradeerbaarheid, ject betrokken is. ‘Eastman kan daaruit onder als hoogwaardig worden hergebruikt, legt want dat is voor andere amines produceren en in dit project Hendrickx uit. ‘Voor laagwaardige toepassinhebben we gekeken met welke katalysatoren gen kun je denken aan hechtmiddelen voor Ecover als duurzadat productieproces kan worden verbeterd vezelplaten. Een hoogwaardige toepassing me producent van en ook verduurzaamd.’ is te vinden in de chemische industrie, waar schoonmaakproOm van amines vervolgens oppervlakte aclignine een biobased grondstof kan zijn voor ducten van groot tieve componenten te maken die Ecover in allerlei chemicaliën.’ belang.´ haar proces kan gebruiken, is het AmeriNaast het terugwinnen van lignine wilde kaanse bedrijf Stepan ingeschakeld. ‘Met de Sappi ook het afvalwater zuiveren. ‘Daarvoor door Stepan geproduceerde componenten hebben we de evaporatie-techniek gebruikt, waarbij we restwarmte van de papierfabriek hebben gebruikt. kan Ecover aan de slag om bijvoorbeeld wasmiddelen te Het resultaat is schoon water dat Sappi kan hergebruiken als maken’, aldus Van Ginneken. Het project dat net als de meeste FISCH-projecten twee jaar duurde, is deze zomer met nog onder meer ketelwater.’

Uit het onderzoek van Ligniwaste blijkt dat het belangrijkste eens twee jaar verlengd. ‘We gaan namelijk onderzoeken hoe deel, het terugwinnen van lignine uit afvalwater, technisch het zit met de biodegradeerbaarheid, want dat is voor Ecohaalbaar is, maar dat de markt van lignine nog te jong is om ver als duurzame producent van schoonmaakproducten van de duurdere behandeling te kunnen verantwoorden. Hen- groot belang. Ook de economische haalbaarheid wordt de drickx: ‘Het is een kleine markt, die nog in de kinderschoenen komende twee jaar verder onderzocht’, aldus Van Ginneken. staat. De hogere meerkosten voor de terugwinning kunnen nu nog niet worden terugverdiend. Zelfs als we op dit mo- Vertrouwen ment met de hoogwaardigere toepassing een hogere op- Het FISCH programma is meer dan alleen onderzoek doen naar duurzame ketens. Het is ook een basis om vertrouwen brengst kunnen vragen, is het niet rendabel.’

Dat betekent niet dat het onderzoek niets waard is geweest, te kweken tussen bedrijven onderling. Het blijkt dat veel benadrukt Hendrickx. ‘Het is een jonge markt, dus de kans bedrijven in dergelijke ketens in België elkaar wel enigszins is groot dat die over een paar jaar verder is geëvolueerd. En kennen, maar niet voldoende om op vertrouwelijke wijze dat niet alleen de lignine-markt meer volwassen is geworden met elkaar dit avontuur aan te gaan. Van Ginneken: ‘Dat is de maar ook de techniek goedkoper is geworden. Alles valt of winst van het FISCH-programma. Als er zich een kans of een staat bij meer vraag naar hoogwaardige biogebaseerde probleem voordoet, kijken we in dit programma of we zo’n grondstoffen. Dat betekent dat de resultaten van dit onder- keten van grondstofleverancier, tussenproducent en eindproducent kunnen sluiten. Daarbij proberen we ook een kenzoek tijdelijk in de ijskast worden gezet’, aldus Hendrickx. nispartner te vinden, maar wel op zo’n manier dat het geen Biodegradeerbaarheid technologie-push wordt. Dit komt voort uit de specifieke Het zoeken naar een duurzame keten in de amineproductie vraag vanuit het bedrijfsleven en dat maakt dat dit programbrachten Cargill, Taminco (inmiddels overgenomen door East- ma meer producent-gedreven is.’ b

NOVEMBER 2015

DGP3 O_mars.indd 35

35

21-10-15 12:58

Productnieuws In deze rubriek staan producten die een bijdrage leveren aan duurzaam produceren. Heeft u zelf een product dat in deze rubriek past? Stuur een mail naar de redactie: redactie@duurzaamgeproduceerd.nl

DSM en Praxis komen samen met biobased verf

DSM en Praxis komen met een nieuwe verf met plantaardige ingrediënten op de Nederlandse markt.

Gezamenlijk zetten zij hiermee een belangrijke stap op het gebied van duurzaamheid in de keten.

Uitgangspunt vormt de verf van het Praxis eigen merk Perfection.

Dit is een muur- en plafondverf.

In samenwerking met DSM en door toepassing van de nieuwste technologie is bij deze verf gebruikgemaakt van hernieuwbare grondstoffen, waardoor het milieu minder wordt belast. Belangrijkste onderdeel van deze duurzaam geproduceerde verf is het bindmiddel Decovery, dat door DSM is ontwikkeld. Dit is een product op basis van plantaardige ingrediënten.

DSM streeft naar meer gebruik van alternatieve, hernieuwbare

grondstoffen in de eigen productie. 'Met de samenwerking willen wij het signaal geven dat er door een gezamenlijk streven van verschillende spelers en eindgebruikers in de keten naar het verbeteren van onze leefwereld, nog veel meer mogelijk is dan doorgaans wordt gedacht', zegt Patrick Niels, President van DSM Resins & Functional Materials.

Proef met geluidsscherm van levend bamboe Langs de Schagerweg in Langedijk groeit sinds begin oktober een geluidsscherm van bamboe. De komende jaren wordt op deze proeflocatie onderzocht of een scherm van levend bamboe een verantwoord, duurzaam en voordelig alternatief is voor de reguliere geluidsschermen langs de Nederlandse wegen.

Bamboe absorbeert geluid in plaats van het te weerkaatsen, zo is de verwachting. Daarnaast is bamboe milieuvriendelijker en zijn de aanlegkosten 1,5 tot 2 keer lager dan bij een traditioneel ‘hard’ scherm van

materialen als beton en staal. Verwacht wordt dat de mooie, natuurlijke uitstraling van bamboe de geluidsbeleving positief zal beïnvloeden. Ook voor weggebruikers ziet een groene haag er aantrekkelijker uit. Ten slotte worden ook positieve neveneffecten van het gebruik van bamboe, zoals de kringloop van materialen (cradle-to-cradle), in de praktijkproef betrokken.

Op de proeflocatie langs de provinciale weg (N245) is een bamboehaag geplant van 150 meter lang en 6 meter breed. Er is voor deze locatie gekozen omdat de berm hier breed genoeg is en het verkeer voldoende geluid produceert om goed onderzoek te kunnen doen. Na de aanplant heeft het bamboe naar verwachting anderhalf tot twee jaar nodig om de benodigde vier à vijf meter hoogte en dichtheid te bereiken. Vervolgens wordt onderzocht hoe het scherm in de praktijk functioneert.

Minder lege containers de weg op door applicatie Rederij CMA CGM gaat vanaf oktober het transport van haar containers van en naar Belgische en Nederlandse zeehavens optimaliseren. Met de applicatie reUse van softwareleverancier Avantida zal het zoveel mogelijk lege containers voor hergebruik aanbieden aan truckvervoerders in en rond Antwerpen, Zeebrugge en Rotterdam.

ReUse stelt transporteurs in staat om zoveel mogelijk gevulde containers te vervoeren.

Bijna de helft van de containervrachtwagens rijdt momenteel zonder vracht. Transporteurs kunnen online nagaan of er vracht moet worden opgehaald in de buurt van de initiële bestemming, zodat ze niet leeg te36

DGP3 G_productnieuws.indd 36

rugrijden naar de haven. Dankzij de toepassing reUse vermeden de aangesloten rederijen en transporteurs vorig jaar ruim vier miljoen kilometer.

De meer dan tweehonderd transporteurs die containers van CMA CGM vervoeren, kunnen nu lege containers hergebruiken in een groot gebied.

Patrick Kockx, directeur Intermodal & Logistics Services (ILS Benelux) bij CMA CGM, verwacht per maand zo'n duizend reUses.

‘Voorheen was het organiseren van containerhergebruik een manuele klus. Dankzij reUse winnen we enorm veel tijd. Het is eenvoudig en we werken efficiënter.’

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:04

Productnieuws

Eerste tapijttegels met hoogste Cradle-to-Cradle certificaat Desso is de eerste tapijtfabrikant ter wereld die een Cradle to Cradle Gold-certificering heeft behaald voor zijn nieuwe collectie tapijttegels. De toepasselijk betitelde 'Gold collectie' wordt standaard geleverd met een EcoBase-rug, die geupcycled be-

werkt calciumcarbonaat van lokale drinkwaterbedrijven bevat.

Daarnaast bevat de collectie Econyl, een garen dat gemaakt is uit honderd procent geregenereerd nylon, inclusief post consumer tapijtvezels, afkomstig uit de Refinity-fabriek. De collectie bevat gemiddeld 80 procent aan herbruikbare materialen en gemiddeld 52 procent gerecycled materiaal. Deze circulaire economie helpt om een aantal grote mondiale problemen aan te pakken: schaarste van grondstoffen, toxiciteit en klimaatverandering. Als een regeneratief, op de natuur geïnspireerd model vervangt de circulaire economie het traditionelere lineaire systeem van nemen, maken en weggooien.

Roland Jonkhoff, managing director van Desso: 'Dit is voor ons en anderen het bewijs dat een bedrijfsstrategie die aan sterke MVO-doelen is gekoppeld, wel degelijk de basis vormt voor commercieel succes.’

Schiphol krijgt biobased straatmeubilair van ‘eigen’ olifantsgras Schiphol gaat biobased straatmeubilair plaatsen op de luchthaven. Het bijzondere is dat als materiaal daarvoor olifantsgras en hennep wordt gebruikt dat sinds enkele jaren rond Schiphol wordt geteeld.

Hiervoor is een samenwerkingsovereenkomst getekend door Hogeschool Inholland Delft, de luchthaven Schiphol, de gemeente Haarlemmermeer, Strukton Prefab Beton, kennismakelaar TheSolidGrounds (TSG), hennepspecialist Hempflax en de Miscanthusgroep. Daarmee zetten de partners een nieuwe stap in de richting van een biobased economy.

Schiphol doet al jaren proeven met deze grassoorten om ganzen te verjagen. De resultaten zijn zo goed dat Schiphol en partners besloten hebben de productie uit te breiden. Vanuit het Center

for Biobased Economy en het Inholland-thema Duurzame Techniek en Groen heeft Inholland Delft het initiatief genomen om straatmeubilair te maken van diverse vezelgewassen, met behulp van studenten en experts van het Inholland Composietenlab. De banken zijn ontworpen door een student van de Technische Universiteit Delft. Het streven is de banken eind dit jaar te plaatsen. De banken dienen als visitekaartje en tonen perspectief voor de circulaire economie.

Biogebaseerde grondstoffen voor innovatieve lijm ontwikkeld Het Zweedse speciale chemiebedrijf Perstorp en het Nederlandse biochemiebedrijf Corbion hebben samen biobased grondstoffen ontwikkeld voor een innovatieve lijm. Het gaat om een copolymeer van melkzuur en caprolactonen. Het product is

NOVEMBER 2015

DGP3 G_productnieuws.indd 37

onderdeel van het programma ‘Capa lactide’ van Perstorp. Het bestaat voor tachtig procent uit hernieuwbare materialen en is volledig composteerbaar. Het verschaft lijmproducenten een nieuwe technologie om de voedselveiligheid van verpakkingen te verbeteren en tegelijkertijd te voldoen aan de toenemende vraag naar duurzame producten.

Corbion's senior vice president Biochemicals, Marco Bootz: ‘Dit nieuwe materiaal moet een echt alternatief zijn voor traditionele materialen zoals EVA (ethyleenvinylacetaat) en MPE (metalloceen-gekatalyseerd polyethyleen) voor de lijmindustrie.’

‘Door deze samenwerking bieden wij lijmfabrikanten een concurrentievoordeel door middel van veilige innovatieve materialen die hoge prestaties leveren met een verminderde ecologische voetafdruk’, zegt Håkan Björnberg, vice president Innovation bij Perstorp.

Het nieuwe product zal naar verwachting in het laatste kwartaal van dit jaar beschikbaar zijn en zal door Corbion op de markt worden gebracht.

37

21-10-15 13:04

productie

Hét onafhankelijke kennisplatform over duurzaamheid in de industrie Via het kwartaalmagazine en de website informeert en inspireert Duurzaam GeproDuceerD de professional door nieuws, visies van experts, interessante projecten, innovatieve producten en door het aanbieden van inspirerende evenementen.

footprint

processen

Lees het magazine en bezoek www.duurzaamgeproduceerd.nl voor nieuws, visies, projecten en producten.

Wilt u adverteren in Duurzaam GeproDuceerD? Neem Media Nederland Neem contact contact op opmet metCross Jetvertising b.v. bart.dewilde@crossadvertising.nl arthur middendorp: arthur@jetvertising.nl Telefoon: (010) 742 05 49

Telefoon: (070) 399 00 00

Partners van Duurzaam Geproduceerd ondersteunen en faciliteren het platform. Elke partner levert continu kwaliteitsnieuws, visie, sprekers, project-, procesen productinformatie. We maken daarbij onderscheid tussen contentpartners (voor ondersteuning via expertise) en partners (ondersteuning en facilitering). Bedrijven kunnen naast partner ook lid worden.

Het kennisplatform Duurzaam Geproduceerd

Vrijdag 6 november | Aquatech Amsterdam

Afvalwater = Grondstof

Doelgroep

Industrieel afvalwater leent zich voor de terugwinning van een groot arsenaal aan grondstoffen: biogas, cellulose, struviet, vetzuren Partnersen nog veel meer. Wat als we de waarde in dit afvalwater weten om te zetten in keiharde euro’s of besparingen in de waterketen? Kunnen we de business case dan sluitend maken?

Beslissers en geïnteresseerden uit de waterintensieve industrie: • Chemie & Raffinage • Food & Beverage • Pulp & Paper • Olie & Gas - industrie

Initiatiefnemers:

Contentpartners Sprekers: Henri Spanjers, faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de TU Delft Cees van Rij, Lamb Weston/Meijer Bedrijfsleden

®

flowid

SCHRIJF NU IN: WWW.MASTERSOFINDUSTRY.NL

Wilt u meer weten over de mogelijkheden voor partners? Kijk dan op www.duurzaamgeproduceerd.nl of neem contact op met Anouk Bouwmeester via Anouk@industrielinqs.nl of 020 3122 797 151012 iLinqs MastersOfIndustry.indd 16 19-10-15 14:06

_DGP_A5_partnerpagina.indd 2 DGP3 Adv.indd 21_platform_dgp.indd 1 Naamloos-5 1 38

03-06-14 13:12 21-10-15 16:58 12:52 03-06-14 15:57 30-03-15

Enlightenmentz

Technologie zet suikerbieten om in grondstoffen voor de chemische industrie

Betaprocess wint Northern Enlightenmentz 2015 Betaprocess van het bedrijf Dutch Sustainable Development heeft de Northern Enlightenmentz 2015 gewonnen. Dit is 18 september bekendgemaakt tijdens het congres EemsDeltavisie.

de toekomst op het boerenerf terecht komen waar ze de eerste chemische processtappen kunnen uitvoeren. Met een decentrale aanpak kan immers veel transport worden vermeden. In een eerste stap kan al 75 procent van het totaal aan water uit de bieten worden gehaald. Grote agrarische bedrijven of groepjes van boeren kunnen straks zo'n installatie bedrijven.

Dagmar Aarts

Gamechanger

Enlightenmentz zijn lichtende voorbeelden voor een duurzame toekomst. De Northern Enlightenmentz zijn in het leven geroepen om de industrie in de noordelijke provincies te inspireren bij het toepassen van hoopgevende innovaties. De andere finalisten waren Omega Green en de Bio Product Processor van TCE Gofour.

De Betaprocess-technologie maakt het mogelijk om een suikerbiet in zijn geheel te verwerken en om te zetten in brandstoffen of grondstoffen voor de chemische industrie. Installaties op basis van Betaprocess kunnen in

De winnaar van de Northern Enlightenmentz is gekozen door een jury (die kon 60 punten verdelen), internetstemmers (20 punten) en bezoekers van EemsDeltavisie (20 punten). De jury ziet een groot potentieel voor het uit elkaar halen van biomassa om deze zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Biomassa wordt op deze manier be­schikbaar voor bijvoorbeeld bio-ethanol, maar kan ook worden gebruikt als grondstof voor de chemie. ‘Deze techniek is breed toepasbaar en bij uitstek geschikt voor de regio Noord-Nederland. Het zou een ­gamechanger kunnen zijn’, aldus de jury.

Enlightenmentz of the Year Tijdens het congres Duurzaam Geproduceerd op 19 november zullen verschillende kleine en grote bedrijven met mooie, duurzame innovaties strijden om de titel: Enlightenmentz of the Year. Deze verkiezing is bedoeld om producten en processen die de groene industriële revolutie kunnen veroorzaken een duwtje in de rug te geven. De verkiezing kent drie categorieën: process, product en social.

Een Process Enlightenment zorgt ervoor dat hele productieprocessen en zelfs hele ketens duurzamer worden gemaakt met een grote positieve impact op de mens en het milieu. In deze categorie zijn de finalisten, naast Betaprocess, Photanol dat met gemodificeerde bacteriën allerlei chemicaliën kan maken uit zonlicht en CO2. Avebe met het project Solanic, een aardappeleiwitproduct met dezelfde eigenschappen als kippeneiwit. En Ioniqa dat PET-plastic om kan zetten in zuivere grondstoffen waarvan weer PET kan worden gemaakt.

Bij de Product Enlightenmentz gaat het om productontwerpen die duurzaam, mooi en heel bruikbaar zijn. Duurzame producten met de x-factor dus. In deze categorie staan in de finale VolkerWessels met de Plastic Road, een weg van plastic

NOVEMBER 2015

DGP3 S_winnaar.indd 39

in plaats van asfalt. The Dutch Weed Burger, een innovatieve hamburger met zeewier als de smaakmaker. En Paperwise dat papier en karton maakt van landbouwafval.

Een Social Enlightenment laat mensen en bedrijven door middel van een innovatie, idee of concept op een andere manier naar de wereld kijken. En inspireert henzelf en anderen om te verduurzamen. Peeeks, Saneral Ecotender en EnergyFloors strijden in deze categorie om de winst. Peeeks helpt bedrijven de energierekening tot wel 40 procent te verlagen door op het juiste moment apparaten aan of uit te zetten. Saneral Ecotender is een database waar industriële en bedrijfsmatige afvalstromen in een overzichtelijk systeem staan en waar bedrijven een innovatieve oplossing voor kunnen aandragen. En Energy Floors zet de kinetische energie uit een voetstap om in bruikbare elektriciteit.

39

21-10-15 12:56

Best Practice

Uitgeverij brengt footprint nog verder omlaag

Drukken op papier van landbouwafval Sinds januari dit jaar ziet het magazine Petrochem er anders uit. Geen glossy cover meer en ook iets dunner papier. Daarmee bracht uitgeverij Industrielinqs de footprint van het blad met ongeveer 25 procent terug, zonder echt grote veranderingen aan de look and feel. Voor Petrochem 9 ging de uitgeverij nog een stapje verder. Dat nummer is gedrukt op papier uit landbouwafval, dat 47 procent minder milieuimpact heeft dan FSC-gecertificeerd papier uit houtvezel.

Wim Raaijen

lopend proces van verbeteringen. In 2014 begon dat met een onderzoek naar de milieu-impact van het blad Duurzaam Geproduceerd.

Daaruit bleek dat Industrielinqs onbewust al redelijk op het goede spoor zat met haar bladen. De keuze van de uitgeverij voor duurzame energie had al eerder effect gehad. Ook kwam de huisdrukker positief uit het onderzoek. Nieuwe, efficiĂŤnte drukstraten, aangedreven met duurzame energie, zorgen voor een relatief kleine impact.

De grootste impact komt van papier. Maar ook het papier dat de uitgeverij gebruikte, stond al in de duurzame top drie. Op relatief korte termijn kon Industrielinqs eigenlijk alleen de dikte van het papier aanpassen en de afwerking wijzigen. Door met name op dunner papier te drukken, werd de footprint toch nog relatief eenvoudig met 25 procent verminderd.

Kwaliteitspapier en -karton produceren uit landbouwafval is zeer goed mogelijk, laat de Nederlandse starter Paperwise zien.

Het bedrijfje produceert papier dat volgens Kostenbesparing onderzoek van de Universiteit van Amsterdam 47 procent minder milieu-impact heeft dan Met deze resultaten werden ook de andere blaFSC-gecertificeerd papier uit houtvezel. den van de uitgeverij aangepakt. Zo wordt PePapier uit Uitgeverij Industrielinqs voegt graag de daad trochem vanaf januari gedrukt op iets dunner landbouwafval bij het woord. Al eerder bracht het de footprint papier en ook de cover is dunner. Dat is overiheeft 47 procent van haar magazines Duurzaam Geproduceerd, gens alleen voor het geoefend oog zichtbaar. minder milieu-imPetrochem en iMaintain naar beneden door De grootste verandering is dat Industrielinqs pact dan FSC-gevoor dunner papier te kiezen en een minder afscheid nam van de UV-lak. Voordeel was bomilieubelastende afwerking. Dat gebeurde binvendien dat naast een verbetering van de footcertificeerd papier nen het kader van Duurzaam Tijdschrift 1.0, een print, de veranderingen ook een kostenbespauit houtvezel.' traject dat Industrielinqs afgelegde samen met ring opleverden. de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, Papier uit landbouwafval is echter vooralsnog Papierenkarton.nl en de Koninklijke VNP. duurder, ongeveer dertig procent. Dat heeft Binnen Duurzaam Tijdschrift 2.0 willen de samenwerkende par- vooral te maken met de kleine schaal waarop het wordt geprotijen nog een stapje verder gaan. Door met name naar grond- duceerd. Dus of de keuze voor dit soort papier slechts eenmastoffen te kijken. Daarbij wordt onder andere gekeken naar de lig is, of echt perspectief heeft, zal met name afhangen van de mogelijkheden van olifantsgras, bagasse en zelfs suikerbieten- vraag of het papier in de toekomst grootschaliger zal worden pulp. Een van de mogelijkheden is om papier van landbouwafval geproduceerd. te maken, via het proces van Paperwise. Dit papier is inmiddels Momenteel laat Peter van Rosmalen van Paperwise het papier in verkrijgbaar. Daarom is de Petrochem-uitgave van september India fabriceren, deels vanwege de kosten, maar ook omdat het kansen biedt voor ontwikkelingslanden met veel landbouwafop deze papiersoort gedrukt. val. Maar Van Rosmalen is ervan overtuigd dat er ook sluitende Doorlopend proces business cases mogelijk zijn voor Nederland. Met name in gebieHet project Duurzaam Tijdschrift wordt hiermee dus een door- den waar traditioneel veel landbouw wordt bedreven. b

‘

40

DGP3 K_papier.indd 40

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:00

Partnernieuws

BERA ontvangt Cradle to Cradle certificaat Het Nederlandse BERA bewijst dat duurzaam produceren mogelijk is, zelfs wanneer een bedrijf wereldwijd een enorme groei doormaakt. In september werden de jarenlange inspanningen van de producent beloond met het certificaat Cradle to Cradle voor één van haar belangrijkste producten: BERA Gravel Fix Pro. Daarmee ligt officieel vast dat het productieproces voor deze grindstabilisatie volledig duurzaam en milieubewust is ingericht.

BERA is een internationaal producent en distributeur van intelligente en creatieve producten voor buitengebruik, in de breedste zin van het woord. Denk aan stabilisatiesystemen voor grind en gras, regenwater-infiltrerende ecosystemen en andere producten om de almaar toenemende regenwateroverlast te

beperken. Advies- en ingenieursbureau Tebodin, onderdeel van Bilfinger, was tijdens het certificeringsproces de ondersteunende partner en overhandigde het certificaat aan BERA tijdens de feestelijke ceremonie.

Een Cradle to Cradle certificering voor duurzaam geproduceerde producten wordt niet zomaar uitgereikt. Om in aanmerking te komen, moet een bedrijf het gehele productieproces onder handen nemen. Tebodin heeft dit als officieel Cradle to Cradle assessor voor BERA uitgevoerd, waarbij het bureau controleerde op de gezondheid en herbruikbaarheid van materiaal, het gebruik van groene energie binnen het productieproces, het watergebruik en de sociale rechtvaardigheid voor bijvoorbeeld omwonenden en medewerkers. Daarnaast is het belangrijk dat alle gebruikte materialen aan het einde van de levensduur van het product toepasbaar zijn voor nieuwe producten. Ook de leveranciers van de benodigde materialen voor BERA Gravel Fix Pro zijn getoetst op de Cradle to Cradle criteria.

AkzoNobel aan top duurzame bedrijven AkzoNobel is voor de vierde keer op rij als eerste geëindigd in de Dow Jones Sustainability Index (DJSI). De ranglijst plaatst AkzoNobel als eerste van 350 bedrijven in de Materials industry-groep. Dat waardeert AkzoNobel’s gedrevenheid tot continue verbetering op het gebied van duurzaamheid.

Het laat ook zien hoe de DJSI een sleutelrol speelt bij innovatie voor klanten en de hele waardeketen.

‘Dit resultaat sterkt onze overtuiging dat duurzaamheid thuis hoort in het hart van onze bedrijfsstrategie’, aldus CEO Ton Büch-

ner. ‘De DJSI blijkt een zeer effectief strategisch middel om duurzaamheid en bedrijfsprestaties aan te sturen. De topnotering laat zien hoeveel belang we hechten aan samenwerking met klanten in het ontwikkelen van duurzame oplossingen.’

AkzoNobel komt nu al tien jaar op rij voor in de top 3; de onderneming wil in 2020 ten minste twintig procent van de omzet uit duurzame oplossingen halen. De DJSI zal een belangrijke rol spelen om dat te bereiken en geeft een extra draai aan AkzoNobel’s duurzame Planet Possible strategie.

‘We hebben prachtige producten ontwikkeld, zoals een toevoeging aan asfalt die verwerking bij lagere temperaturen mogelijk maakt en zonlicht reflecterende buitenverf die tot vijftien procent energie helpt te besparen in gebouwen’, voegt Büchner toe. ‘Innovatie is echter maar een deel van het verhaal. De DJSI helpt ons ook om meer eco-efficiënt te worden, de veiligheid van onze producten te verbeteren, talent aan te trekken en te behouden en de relatie met onze klanten verder te verbeteren.’

Martin Blenkers wint Tim Zaal Thesis Award Master of Engineering-student Martin Blenkers heeft met zijn afstudeerthesis Understanding the role of Data in Servitization de Tim Zaal Thesis Award 2015 gewonnen. Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een afgestudeerde van de Master of Engineering (HU) met het beste en voor het werkveld meest vernieuwende en waarde creërende onderzoek.

Martin Blenkers is algemeen directeur bij Oliveira International, een ingenieurs-en adviesbureau gespecialiseerd in reliability-vraagstukken. Met zijn thesis is hij ingegaan op het veranderproces van dienstverlening. Blenkers analyseerde in hoeverre de beschikbaarheid van performance-data de producent in staat stelt om van een productgeoriënteerde insteek tot een servicegerichte strategie te komen. Het gaat hierbij om zowel condition monitoring- als procesdata.

NOVEMBER 2015

DGP3 H_partnernieuws.indd 41

41

21-10-15 13:03

Expertpanel Het kennisplatform Duurzaam Geproduceerd heeft als missie de verduurzaming van de industrie te stimuleren door kennis en visie te delen.

Tussen overheid en bedrijfsleven, tussen professionals en experts, tussen startups en multinationals. Met als doel: bedrijven helpen de footprint van hun producten te verkleinen, zowel in het eigen proces als in de keten. Het Expertpanel is in het leven geroepen om experts uit bedrijfsleven, kennisinstituten en overheden hun visie op en ervaring met verduurzaming bij bedrijven te laten delen met lezers.

Alexandra

Hein van Tuijl

Mariska van Dalen

van Huffelen

operational manager

senior adviseur

algemeen directeur

EPEA

sustainability Tebodin

GVB Amsterdam

Nederland

Annemarie van Doorn

Henk Akse

Michel Schuurman

directeur Dutch Green

directeur Traxxys /

senior programmama-

Building Council

PIN NL

nager Planet MVO Nederland

Ben Beckmann

Jan Willem Slijkoord

Peter Remco Vellinga

directeur Prokonpack/

senior business

manager sustainability

Optiledge

development manager

AkzoNobel

chemicals TNO

Erik Timmermans

Jeoffrey van den Berg

Rob BoerĂŠe

directeur Informa-

managing director

directeur Nationale

tiecentrum Papier en

Flowid

Programma's RVO

Erik van Engelen

Kor Foekens

Rob van Hattum

directeur UNETO-VNI

commercieel directeur

inhoudelijk directeur

Colt International

NEMO

Geanne van Arkel

Lenneke Kok

Robert Kirschbaum

head of sustainable

adviseur cursussen

vice-president

development

Life Sciences, Chemie

Open Innovation DSM

Interface

en Materialen

Karton

Hogeschool Utrecht

42

Platform.indd 42

Gijsbert Korevaar

Marc Reijnders

Sible SchĂśne

programma-directeur

projectleider Energie-

programma-directeur

Industrial Ecology TU

transitie in papier-

SKAO / HIER

Delft

industrie

Klimaatbureau

Hannie Stappers

Marga Hoek

Xander van Mechelen

director public affairs

directeur De Groene

directeur Groen Gas

Rockwool

Zaak

Nederland

NOVEMBER 2015

21-10-15 13:16

Het kennisplatform

Het kennisplatform Duurzaam Geproduceerd biedt naast dit magazine een jaarcongres, website en ronde-tafelgesprekken. De hierbij betrokken partners ondersteunen en faciliteren het platform. Zij leveren kwaliteitsnieuws, visie, sprekers en project-, proces- en productinformatie. Het kennisplatform bevat zowel contentpartners (voor ondersteuning via expertise) als partners (ondersteuning en facilitering). Bedrijven kunnen naast partner ook lid worden.

Partners

Contentpartners

Bedrijfsleden

速

flowid

Meer weten over de mogelijkheden voor u?

Kijk op www.duurzaamgeproduceerd.nl of neem contact op met Anouk Bouwmeester via Anouk@industrielinqs.nl of 020 3122 797

Platform.indd 43

21-10-15 13:17

Datum: 19 november 2015 | Locatie: TCC Rotterdam

[Schrijf

u nu in

]

THEMA: SERIOUS BUSINESS PROGRAMMA 10.00 Ontvangst en registratie 10.30 Pitches & Preaches 1 - Keynote BASF Nederland + debat Pitches Process Enlightenmentz 12.00 Netwerklunch 13.00 Pitches & Preaches 2 Praktijkcases Serious Business - De nieuwe mindset van Avebe - Eward Hofstede, productiedirecteur Avebe - De Bouwfabriek - Jan Willem van de Groep, Greenspirator Pitches Social Enlightenmentz

14.30 Pauze 15.00 Pitches & Preaches 3 Pitches Product Enlightenmentz Praktijkcases Serious Business - Mission Zero - Geanne van Arkel, Sustainable Business Development Interface - Duurzaam Tijdschrift 2.0 16.30 Bekendmaking Enlightenmentz of the Year 16.45 Borrel 18.00 Einde

ENLIGHTENMENTZ Enlightenmentz zijn lichtende voorbeelden voor een duurzame toekomst. Niet alleen duurzaam maar ook mooi, comfortabel en intuïtief! Samen kunnen ze de groene industriële revolutie veroorzaken. www.enlightenmentz.nl DOELGROEP

• Beslissers in de industrie, waaronder sitemanagers, business development managers, productiemanagers • Process- en product engineers • Onderzoekers, beleidsmakers en consultants op het gebied van duurzame productie en producten

www.duurzaamgeproduceerd.nl/congres DGP3 Adv.indd 44 congres.indd 1 150901 iLinqs DGP

21-10-15 01-09-15 12:53 16:31