Petrochem 3 - 2013

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olie- en chemische industrie Nr. 03 – 2013

making the difference

Nr. 03 – 2013

SGS is unique in the market in finding and creating opportunities and is recognized as the global benchmark for quality and integrity.

As the world’s leading inspection, verification, testing and certification company, with more than 75,000 employees, SGS operates a network of over 1,500 offices and laboratories around the world.

SGS helps to improve quality, safety, performance and efficiency for the following industries: Agricultural - Automotive Consumer Testing - Environmental - Industrial - Life Science - Minerals - Oil, Gas & Chemicals - Systems & Services Certification Governments & Institutions.

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

01 13

mie biochemie de bioche voor de ine voor Magazine Inside Inside Magaz

INSIDE eneratiebioroute Derdeg Tekorten maken kkelijk bioraffinaderij tre butadieen aan 12-03-13 17:05

r.indd 1

051_FA_cove

www.sgs.com

001_2_67_68_A_omslag.indd 2

‘Grenzeloosheid Generatie Y biedt kansen voor innovatie’ • Plant Manager of the Year 2013 • Kamp: ‘Geen goedkoper aardgas voor industrie’ • Thema: Opslag en logistiek

12-03-13 17:07

ANDUS group companies: Process Equipment/ Constructions FIB Industries Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Infra Armada Rail Armada Mobility Armada Janse HSM Steel Structures

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Services Gouda Vuurvast Belgium Gouda Feuerfest Deutschland

Offshore/Maritime HSM Offshore Van Voorden Maritime Royal Van Voorden Castings

Serving the industry Ons kernwoord: klanttevredenheid. Onze kerncompetenties: vuurvaste bekledingen, grootschalige industriĂŤle staalgerelateerde projecten, industrieel gietwerk, sluizen en bruggen, olie- en gasplatforms, scheepsschroeven, drukvaten, warmtewisselaars, opslagtanks, kelderbierinstallaties, systemen voor filtratie en separatie, luchttechniek, lichtreclame, reizigers gerelateerde voorzieningen, bovenleidingANDUS Group BV Beukenlaan 117

systemen voor het spoor, service en onderhoud. Nationaal en internationaal gecertificeerd, werkend volgens de hoogste veiligheids- en kwaliteitsnormen.

5616 VC Eindhoven T +31 (0)40 - 211 58 00 E info@andusgroup.com

001_2_67_68_A_omslag.indd 3

Andus MagAd Petrocem.indd 1

Kennismaken? Graag. Belt u even of kijk op www.andusgroup.com.

26-02-13 17:07 14:58 12-03-13

In deze editie 12 Kansen voor innovatie

32 Thema: Opslag en logistiek

‘Nederland ligt nog steeds visieloos aan de leiband van de fossiele energiesector’, stelt transitieprofessor Annemieke Roobeek. Voor verduurzaming heeft ze haar hoop meer gevestigd op een bedrijf als DSM dat al vanaf de jaren negentig met kleine bedrijven samenwerkt om tot innovatie te komen.

En ook op de grenzeloze creativiteit en combinatiedrift van Generatie Y: ‘Jongeren kiezen nu veel minder voor het geld, maar voor inhoud van het werk en voor maatschappelijke impact.’

Wat moet een opslagbedrijf doen om brand te voorkomen en wat moet het doen als het mis gaat? Het staat in de richtlijn PGS 29 voor opslagtanks. Over de precieze invulling van deze richtlijn valt echter te twisten en daarom stelde een werkgroep een factsheet op die duidelijkheid schept. Duidelijk is ook dat het binnenvaarttransport efficiënter en duurzamer kan. Zo kunnen schepen zuiniger varen en kan veel worden gewonnen door het aantal leegvaartkilometers terug te dringen.

18 Plant Manager of the Year 2013 Dit jaar zijn er drie plantmanagers die meedingen naar de titel Plant Manager of the Year 2013: Peter Kilburn (Lubrizol, Delfzijl), Cas König (ESD-SIC, Delfzijl) en Gerwin Meulenbeld (Purac Biochem, Gorinchem). Drie veertigers die tussen de twee en vijf jaar aan het roer staan van hun fabriek. In die korte tijdspanne hebben ze aanzienlijke verbeteringen verwezenlijkt.

Een overzicht.

25 K amp: ‘Geen goedkoper aardgas’ Minister Kamp van Economische Zaken bracht begin maart een werkbezoek aan de haven van Rotterdam en bezocht daarbij ook chemiebedrijf Huntsman. ‘De Rotterdamse haven zorgt niet alleen voor inkomsten en banen in Nederland, maar wordt ook steeds meer een kraamkamer voor duurzame initiatieven’, zei hij tijdens zijn bezoek.

INSIDE en verder Commentaar 5 Feiten en cijfers • Borealis neemt DEXPlastomers over • Akkoord over strengere boorwetgeving 7 Feiten en cijfers buitenland • Repsol verkoopt LNGactiviteiten • Proces Deepwater Horizon begonnen 10 Binnenstebuiten • Jan van Doorslaer 23 Onbevangen • Chris Aldewereld 29 Petrospect 31 Technologie 43 Producten 45 Agenda 49 Column • Henk Leegwater 50

PETROCHEM 03 – 2013 3

003_B_Inhoud.indd 3

12-03-13 17:08

Managementblad voor de olie- en chemische industrie Nummer 03 - 2013 Uitgave van: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam, Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: redactie@petrochem.nl, website: www.petrochem.nl HoofdredactIE: Wim Raaijen 020 312 2081 Eindredactie: Evi Husson 020 312 2796, Liesbeth Schipper 020 312 2083 Redactie: David van Baarle 020 312 2082, Elise Quaden 020 312 2084, Ellen van den Burg 020 312 2083

Vaste medewerkers: Chris Aldewereld, Katrien Bogaerts, Jan van Doorslaer, Niko van Gent, Jacqueline van Gool, Bert van Hoogenhuyze, Henk Leegwater, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Erik te Roller, Francis Voermans, Eric de Vries, Cyril Widdershoven Lay-out: Gabriele Köbbemann omslagfoto: WIM RAAIJEN Advertentieverkoop: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Rob Koppenol rob@jetvertising.nl Traffic: Breg Schoen 020 312 2088 Drukkerij: DeltaHage, Den Haag Abonnementen (excl. BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar.

Nederland/België v 162,– per jaar Introductie NL/B 25% v 121,50 per jaar Overig buitenland v 188,– Losse verkoopprijs v 20,00 Studenten v 37,75 Proefabonnement 3 mnd v 26,50 OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd.

Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement.

Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Fax: 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1380-6386

004_colofon_krohne.indd 4

12-03-13 15:34

Kunnen we van de Rijn/Schelde-delta niet het meest energiezuinige industriële gebied ter wereld maken?

Dopingzondaars Momenteel wordt Michael Boogerd door een groot gedeelte van de Nederlandse bevolking uitgekotst. Als je de discussies hierover hoort, is de Nederlandse burger eerder bereid hem te vergeven dat hij doping heeft gebruikt dan dat hij er pas zo laat mee naar buiten is gekomen en alleen maar omdat hij in het nauw was gedreven. Dat hij bijna niet anders kon, omdat het halve peloton al gebruikte en fluitend langs hem heen fietste, wordt al bijna net zo gemakkelijk geslikt als al die verboden supplementen door de renner zelf.

Bij het recente pleidooi van grote bedrijven voor betaalbare energie wordt ook het argument gebruikt dat als Europa niet aan het schaliegas gaat, we aan alle kanten voorbij worden gereden door de Verenigde Staten en China. Geen investering komt meer deze kant op. Het klinkt allemaal heel reactief. Als zij, dan wij ook! En dat het duurzame ontwikkeling op een hold zet, wordt zomaar voor lief genomen. Natuurlijk is het gebrek aan een gelijk speelveld zorgwekkend. Landen slagen er telkens maar niet in om mondiale afspraken te maken over het milieu. Wat dat betreft heeft de wielrennerij het eigenlijk veel gemakkelijker, hoewel de internationale wielerfederatie ook niet alles in de hand heeft gehad, zo blijkt steeds meer.

Maar even afgezien van de inhoudelijke discussie over schaliegas, vind ik het veel interessanter om te onderzoeken welke touwtjes de Europese industrie zelf in handen heeft. Is het mogelijk om proactief meer efficiëntie in processen en ketens te bereiken? Minder energie gebruiken, is ook meer betaalbaar. Bovendien is het dan ook eenvoudiger om de energie-input te verduurzamen. In het verleden liep de Europese industrie ook voorop met haar innovaties, waarom zou dat nu ook geen voordelen kunnen opleveren?

Het schreeuwt wel om innovatie van eigen processen. Ideeën genoeg om hier en daar ingeslagen wegen te intensiveren.

Verschillende energie-installaties zijn de laatste jaren gesloten, zoals onlangs bij BP Geel, omdat er minder energie nodig is. Kunnen we van de Rijn/Schelde-delta niet het meest energiezuinige industriële gebied ter wereld maken? Bij het Deltavisie-congres op 6 juni willen we daarom pitches organiseren om zogenoemde Process Enlightenmentz boven water te halen. Dus: hierbij een oproep voor vernieuwende concepten of ideeën die processen en het liefst hele industriële ketens energiezuiniger kunnen maken. Mijn mailbox staat open: wim@industrielinqs.nl Maar terug naar de analogie met de wielrennerij. Momenteel zijn er heel veel discussies rond de gaswinning in het noorden.

En wederom staat de vraag centraal of de Nederlandse Aardolie Maatschappij de burger jarenlang heeft voorgelogen. Ook belang-

rijk om van fouten te kunnen leren. Maar veel essentiëler is de vraag: ‘Wat nu?’

Oppositiepartijen, van GroenLinks en de SP tot CDA en D66, willen de gasproductie nu al terugschroeven. Maar waarom weer zo reactief? Een vermindering van de jaarproductie met tien miljard kuub gas kost Nederland circa 2,2 miljard euro aan inkomsten. Bovendien is de correlatie tussen minder productie en minder risico er wel, maar niet direct en niet één op één.

Er zijn wellicht veel interessantere oplossingen. Het vakblad Utilities beschrijft er een paar. Het variëren van druk lijkt de beste optie. Tot op heden is aardgas puur economisch gewonnen, dus op basis van waar de druk in het veld het hoogst is. Door de druk in bepaalde delen van velden te veranderen, is waarschijnlijk een meer gelijkmatig patroon te verkrijgen waardoor de kracht van de bevingen wordt verminderd.

Een andere methode zou het slaan van extra putten zijn, om de druk op de 1.800 breukvlakken in het veld te egaliseren. Nadeel is dat omwonenden niet bepaald staan te juichen als er plotseling een nieuwe boortoren in hun achtertuin opduikt.

Wat ik mezelf had afgevraagd: waarom niet gewoon CO2 of een ander gas injecteren, zodat alles onder dezelfde druk blijft staan?

‘Hierbij een oproep voor vernieuwende ideeën die processen en het liefst hele industriële ketens energiezuiniger kunnen maken.’

En ook dat wordt onderzocht. Met name injecties met stikstof en/of kooldioxide bij de breukvlakken. Het gaat echter om enorme hoeveelheden. Afgezien van de maatschappelijke weerstand tegen proeven met injecties, is het enorm kostbaar. Waardoor de gasprijs alleen maar fors omhoog gaat.

En daar ligt wellicht het allergrootste probleem van de Nederlandse aardgaswinning. Heeft de NAM de potentiële kracht van aardbevingen jarenlang verzwegen, omdat maatregelen kostbaar zijn? Is de NAM de Michael Boogerd van het energiepeloton, die voorbij zou worden gereden door goedkopere gasproducenten als ze maatregelen had getroffen? Goed om over te filosoferen, maar laten we de meeste energie steken in concrete en innovatieve oplossingen. Sowieso in veel gevallen de beste optie! @reporter_wimraaijen

PETROCHEM 03 – 2013

005_C_commentaar.indd 5

5

12-03-13 15:58

www.moxa.com

Superieur in PoE Hoogwaardige PoE (voeding via ethernetbekabeling) IEEE 802.3af Ethernet Switches, geschikt voor toepassingen zoals IP-bewakingscamera’s, wireless toegangspunten en overige PoE apparatuur op moeilijk te bereiken plaatsen.

Managed- en unmanaged switches zijn leverbaar, evenals de PoE+ switches voor toepassingen waar grotere vermogens gevraagd worden.

IndustriĂŤle PoE switches Er is zoveel meer over te vertellen...

Meer weten? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

managed EDS-P510

r

Official

to

Distribu adv_MoxaA4nw_PoE.indd 1 006_Modelec.indd 1

unmanaged EDS-P206A

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

20-12-12 09:19 12-03-13 09:36

FEITEN & CIJFERS

FOTO: DSM

Shell Moerdijk is in maart begonnen met werkzaamheden aan de fabrieken. De onderhouds- en inspectiewerkzaamheden worden om de zes jaar uitgevoerd. Het werk wordt gedaan door 1.250 extra medewerkers. Naar verwachting is het onderhoud half april klaar.

Borealis neemt DEXPlastomers in Geleen over

Borealis heeft de 50/50-joint venture DEXPlastomers in Geleen overgenomen van DSM Nederland en ExxonMobil Benelux. Ongeveer honderd werknemers zullen worden overgeplaatst naar Borealis Plastomers 1 (het vroegere DSM Plastomers) en andere bedrijven van de Borealis Groep buiten Nederland. In Geleen worden gespecialiseerde producten gemaakt, die complementair zijn aan het huidige portfolio van Borealis.

Borealis is voor 64 procent in handen van de International Petroleum Investment Company uit Abu Dhabi en voor 36 procent van OMV. In samenwerking met Borouge, een joint venture met de Abu Dhabi National Oil Company, levert Borealis diensten en producten aan klanten overal ter wereld. Borealis produceert een ruim assortiment van basischemicaliën, waaronder melamine, fenol, aceton, etheen en propeen, voor een brede waaier van sectoren. Samen met Borouge zal het in 2014 ongeveer zes miljoen ton basischemicaliën produceren.

Europees akkoord over strengere boorwetgeving

De Europese Unie is het eens geworden over een nieuwe richtlijn die garanties moet bieden voor het veilig boren naar gas en olie op zee. Het akkoord tussen het Europees Parlement en de EU-lidstaten verplicht energiebedrijven die offshore willen boren onder meer tot het uitvoeren van een risicoanalyse en het opstellen van een gedetailleerd rampenplan voor als het onverhoopt toch misgaat.

Olie- en gasmaatschappijen zijn volledig aansprakelijk voor milieuschade en moeten aantonen dat ze over voldoende financiële draagkracht beschikken om de gevolgen van een mogelijk incident op te vangen. Volgens de nieuwe richtlijn moeten bedrijven die actief zijn in EU-wateren voortaan ook aantonen dat ze hun preventiebeleid ook toepassen op operaties buiten de EU, zoals in het Noordpoolgebied.

De nieuwe richtlijn, die nog wel definitief moet worden bekrachtigd door betrokken partijen, komt in plaats van een twintig jaar oude richtlijn en is ingegeven door de lessen die zijn geleerd van de catastrofe met de Deepwater Horizon. Op dit boorplatform had in april 2010 in de Golf van Mexico een explosie plaats. Die kostte elf mensen het leven en veroorzaakte de grootste olieramp in de Amerikaanse geschiedenis.

Extra compressoren voor winning Groningen-gas

De Nam gaat de komende jaren op alle twintig Groningen-gaswinningslocaties extra compressoren installeren. Binnenkort zal de normaal onbemande locatie Schaapbulten in Meedhuizen worden voorzien van een tweede compressor. Deze compressor is nodig om het aardgas uit het Groningen-gasveld bovengronds op druk te brengen voor vervoer door de gasbehandelingsinstallatie, zodat het volgens de juiste specificaties aan het Gasunie-netwerk kan worden geleverd. De plaatsing van de tweede compressor vindt plaats tijdens een onderhoudsperiode op Schaapbulten, waarvoor de gaswinning op deze locatie tijdelijk wordt stilgelegd.

Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

007_8_9_feiten-cijfers.indd 7

Een wolk monochloorazijnzuur is eind februari ontsnapt bij AkzoNobelMCA op het Chemiepark in Delfzijl.

Binnen een half uur was het lek gedicht, aldus een woordvoerder.

Volgens de brandweer bleek uit metingen dat de omgeving niet lang was blootgesteld aan de dampen.

Monochloorazijnzuur wordt onder meer gebruikt als verdikkingsmiddel in voedingsmiddelen en in lichaamsverzorgingsproducten.

Er komen minder emissierechten op de markt. Tenminste, als het aan de milieucommissie van het Europees Parlement (EP) ligt. Op dit moment is de Europese markt voor emissierechten, waarmee bedrijven hun uitstoot van CO2-gassen kunnen afkopen, verzadigd. De prijzen voor de uitstootrechten zijn dan ook fors gedaald. De handel in de rechten moet werken als een stimulans voor bedrijven om minder CO2 uit te stoten, maar als de prijs laag is, zal dit nauwelijks een prikkel zijn voor bedrijven om er iets aan te doen. De Europese Commissie stelde dan ook voor de komende jaren minder rechten op de markt te brengen.

Shell heeft begin maart nieuwe scenario’s bekendgemaakt, waarin twee mogelijke richtingen worden beschreven voor de ontwikkelingen in de 21e eeuw, met aanzienlijk verschillende gevolgen voor de gemeenschap en het wereldwijde energiesysteem. In het ene scenario wordt de schonere verbranding van aardgas tegen 2030 wereldwijd de belangrijkste energiebron en is op korte termijn actie nodig om de uitstoot van koolstofdioxide te beperken. In het andere scenario is zonne-energie de belangrijkste bron tegen 2070, maar is er minder snel actie vereist om de bedreiging van klimaatverandering te neutraliseren.

PETROCHEM 03 – 2013 7

12-03-13 16:59

FEITEN & CIJFERS Gasunie voltooit aanleg gastransportleiding Niet zozeer de kwaliteit van de innovatie zelf, maar het vinden van de juiste partners is doorslaggevend voor het slagen van innovatieprojecten. Het beschikken over de juiste kennis, financiering en techniek zijn eveneens belangrijke succesfactoren. Dat blijkt uit een onderzoek dat Syntens Innovatiecentrum heeft uitgevoerd onder vijftig innovatieve ondernemers binnen de sectoren HTSM, Water, Energie en Chemie.

De Nam gaat met een tijdelijke boorinstallatie een nieuw klein gasveld bij Veendam aanboren. De boring duurt tot ongeveer begin mei 2013. De Nam verwacht ongeveer 0,8 miljard kuub gas uit het veld te kunnen produceren over een periode van circa tien jaar.

Bij Tessenderlo Chemie in Ham werd in februari gestaakt. Het personeel is ongerust omdat de fosfaatafdeling eind dit jaar wordt gesloten vanwege het aflopen van de vergunning om zoutlozingen te doen eind 2013. De directie wil stapsgewijs communiceren over de mogelijke gevolgen voor het personeel. De vakbonden willen echter snel duidelijkheid.

De provincie Limburg investeert 43,5 miljoen euro extra in de verdere groei van de Campus Chemelot in Geleen.

Met dat bedrag kan nieuwbouw worden gefinancierd nu de banken niet over de brug komen. DSM, Sabic, Lanxess en de Universiteit Maastricht willen in versneld tempo gaan bouwen op het industrieterrein Chemelot.

Om vertraging te voorkomen investeert de provincie extra, bovenop de 55 miljoen die Limburg eerder al in de campus stak.

Een deel van de scheepvaart loost bewust ’s nachts illegaal oliehoudende afvalstoffen op de Noordzee om ontdekking door de autoriteiten te voorkomen. Dit blijkt uit onderzoek van misdaadeconoom Ben Vollaard van Tilburg University in opdracht van het lectoraat Milieucriminaliteit van de Politieacademie. Het onderzoek toont aan dat het verhogen van de pakkans gedurende de nacht effectief zou kunnen zijn.

Gasunie heeft medio februari de laatste las gelegd van de grote uitbreiding van het landelijk gastransportnet. Daarmee werd de zogenoemde Noord-Zuid Route binnen planning en budget voltooid en het Gasunie-netwerk uitgebreid met vijfhonderd kilometer pijpleiding. De leiding is gelegd omdat klanten van Gasunie Transport Services langdurende contracten hebben afgesloten voor extra transportcapaciteit in Nederland. Het bestaande netwerk kon die extra capaciteitboekingen niet aan en moest daarom worden uitgebreid.

Locaties proefboring Flevoland geselecteerd

Het Britse Cuadrilla heeft twee mogelijke locaties in de Noordoostpolder uitgekozen voor een proefboring naar schaliegas. Het bedrijf gaat op de twee plekken onderzoek doen om een definitieve keuze voor één plaats te kunnen maken. Cuadrilla laat op beide plekken onderzoeken of er effecten zijn te verwachten voor beschermde diersoorten en of de grond geschikt is om een boortoren neer te zetten.

Procesinnovaties gevraagd

Tijdens het industriecongres Deltavisie op 6 juni wordt een podium geboden voor Process Enlightenmentz. Het Petrochem Platform is samen met Plant One op zoek naar technologieën en concepten die de Nederlandse en Vlaamse procesindustrie efficiënter kunnen maken. Innovatie lijkt de enige troef om het investeringsklimaat op peil te houden.

De slechte economie, de schaliegasrevolutie in de VS en de sterke Aziatische econo­ mieën lijken de procesindustrie in Europa op achterstand te zetten. De roep om goedkope energie klinkt steeds harder door en kortetermijnzorgen dreigen een rem te zetten op verduurzaming.

Toch kan juist deze enorme druk ook tot interessante verbeteringen leiden.

Immers, bespaarde energie hoef je niet af te rekenen. En met nieuwe technologieën die tijd en geld besparen, kan de Europese industrie het lot weer zelf ter hand nemen.

De organisatie van Deltavisie wil de industrie en creatieve innovators daarbij helpen.

Heeft uw bedrijf nog interessante concepten op de plank liggen, of loopt u al een tijdje met een fantastisch idee rond? Meldt ze aan bij de redactie van Petrochem.

Samen met deskundigen van onder andere Plant One selecteert de redactie potentiële innovaties die binnen nu en vijf jaar verschil kunnen maken.

Tijdens Deltavisie krijgt elke interessante aanmelding tien minuten het podium, om vijf minuten te pitchen en vijf minuten vragen te beantwoorden. Al zestien jaar brengt het congres belangrijke beslissers bij elkaar uit de petro- en chemische industrie. Meldt uw innovatie aan via www.enlightenmentz.nl/formulier

8 PETROCHEM 03 – 2013

007_8_9_feiten-cijfers.indd 8

13-03-13 09:08

FEITEN & CIJFERS Onderzoeksplan schaliegas ‘onacceptabel’

Het conceptplan voor het onderzoek naar de mogelijke risico’s en gevolgen van schaliegaswinning is met harde kritiek ontvangen. Het onderzoeksplan voldoet niet aan elementaire eisen van goed wetenschappelijk onderzoek, aldus leden van de klankbordgroep. In de klankbordgroep zitten vertegenwoordigers van betrokken provincies, gemeenten, waterleidingbedrijven, milieuorganisaties en de vereniging van Nederlandse olie- en gasproducenten.

In Brabant en Flevoland bestaan plannen voor proefboringen naar schaliegas. Anders dan voorgesteld wil de klankbordgroep bijvoorbeeld dat de onderzoekers kijken naar specifieke omstandigheden in deze twee provincies zoals het risico van bodemdaling voor waterkeringen in Flevoland en de vele actieve aardbreuken in Brabant vanwege het risico op aardbevingen.

Advies- en ingenieursbureau Witteveen + Bos voert de literatuurstudie uit in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. Het bedrijf heeft een consortium gevormd met Fugro en Arcadis. Over deze onderaannemers bestaan twijfels: ‘Fugro en Arcadis werken internationaal voor de onconventionele olie- en gassector.

Zij hebben er dus belang bij dat er in zoveel mogelijk landen wordt geboord naar onconventionele fossiele brandstoffen.

Alarm over energievraagstuk

st gelez ee

he

op ww

m .nl

m

en

De top van het Nederlandse bedrijfsleven slaat alarm over de oplopende kosten voor energie. De schaliegasrevolutie heeft in Amerika de prijs van aardgas juist enorm naar beneden geduwd.

‘De VS hebben enorme concurrentievoordelen door de goedkope energie’, zegt topman Ton Büchner van AkzoNobel. Hij sluit niet w .p e tro c uit dat productiecentra worden verplaatst. Ook DSM-topman Feike Sijbesma roept politici op tot actie: ‘Dit begint een serieuze zaak te worden, Europa moet iets doen.’

Wouter de Geest, gedelegeerd bestuurder van BASF Antwerpen, vindt eveneens dat Europa moet anticiperen op de energiesituatie. Hoe? ‘Door het schaliegas dat in Europa aanwezig is zonder aversie met in acht neming van het risicoprincipe te exploiteren. Hebben we veilig exploiteerbaar schaliegas in Europa, dan is er tegenwicht’, liet hij de redactie van Petrochem weten.

Hans Grünfeld, algemeen directeur van VEMW: ‘De schaliegasontwikkelingen in de Verenigde Staten hebben nu al een grote impact op de concurrentiepositie van de energie-intensieve industriële productiesector in Nederland en Europa. Je kunt gerust stellen dat schaliegas voor hen een ‘game changer’ is. Ik deel de opvatting van de Europese Commissie dat de verwachtingen van export van Amerikaans schaliegas naar Europa en de winning van schaliegas in Europa niet overdreven moeten worden, maar ben blij met het feit dat zowel de Europese Commissie als het Europees Parlement serieus willen kijken naar de mogelijkheden om schaliegas te gaan winnen in Europa.’

BRENT RUWE OLIEKOERS 125

De Nam begint half maart met de aanleg van een nieuwe ondergrondse aardgastransportleiding tussen gasopslag Norg bij Langelo in Drenthe en de Groningen-gasveldlocatie Sappemeer.

De Norgron-leiding wordt dertig kilometer lang en krijgt een doorsnede van 1,20 meter. De aanleg duurt tot eind 2013. Begin 2014 wordt het tracé verder afgewerkt. De nieuwe leiding volgt voor het grootste deel een bestaand tracé, waarin een gastransportleiding van Gasunie ligt.

Total E&P betaalt een boete van 120.000 euro voor het in de Noordzee lozen van productiewater waarin te veel olie zat. Door deze transactie komt er geen rechtszaak tegen Total.

Tussen september 2010 en juni 2011 heeft Total meerdere keren de oliewaarden overschreden bij lozingen vanaf vier mijnbouwinstallaties, aldus het OM. Dit is gebleken uit onderzoek van Staatstoezicht op de Mijnen.

Total heeft in die periode niet genoeg gedaan om lozingen met een te hoog oliegehalte te voorkomen.

De hoge olieprijs heeft een fors negatief effect op het economisch herstel, vooral in Europa. Dat zei hoofdeconoom Fatih Birol van het Internationaal Energie Agentschap (IEA). Birol schat dat de kosten voor Europa om olie te importeren stijgen naar vijfhonderd miljard euro. ‘Dat is tweehonderd miljard euro boven het historische gemiddelde en staat gelijk aan ongeveer een derde van de stabiliteitsfondsen.’ Birol wilde geen voorspelling doen over de ontwikkeling van de olieprijs, maar zei dat het voor alle partijen beter zou zijn als olie goedkoper wordt.

120

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

BEDRIJVENNIEUWS 115

110

105

22 23 24 25 28 29 30 31 1

JANUARI

4

5

7

FEBRUARI

8 11 12 13 14 15 19 20 21 22 25 26 27 28 1

4

AkzoNobel wil Ruud Joosten benoemen als lid van de executive committee verantwoordelijk voor Decorative Paints. Hij zal eind april Tex Gunning opvolgen, die met pensioen gaat.

Joosten is momenteel Managing Director van bedrijfsonderdeel Pulp and Performance Chemicals binnen AkzoNobel Specialty Chemicals.

MAART

PETROCHEM 03 – 2013 9

007_8_9_feiten-cijfers.indd 9

12-03-13 16:59

FEITEN BUITENLAND

FOTO: REPSOL

Het Chinese oliebedrijf Sinopec neemt voor ruim één miljard dollar (770 miljoen euro) een belang van vijftig procent in Amerikaanse olievelden van energiebedrijf Chesapeake. De velden in Oklahoma leverden eind 2012 ongeveer 46.000 vaten olie per dag. De aankoop door Sinopec volgt op vergelijkbare transacties van het eveneens Chinese oliebedrijf Cnooc. Dat bedrijf nam sinds 2010 al voor 1,65 miljard dollar aan bezittingen van Chesapeake over.

Eerder dit jaar kreeg Sinopec bovendien toestemming van Amerikaanse toezichthouders om voor ruim vijftien miljard dollar de Canadese branchegenoot Nexen in te lijven.

Repsol verkoopt LNG-activiteiten aan Shell Shell beroept zich op overmacht bij de export van Bonny Light Crude in Nigeria na diefstal van olie uit pijpleidingen. Eerder waarschuwde Shell al dat de Nigeriaanse Nembe Creekpijpleiding geregeld zal moeten sluiten vanwege oliediefstal. Dit jaar hebben Shell en andere oliebedrijven in Nigeria zich al vier keer op overmacht moeten beroepen, waardoor bedrijven onder leveringsplichten kunnen uitkomen. Volgens de topman van het Nigeriaanse dochterbedrijf van Shell is de hoeveelheid gestolen olie op het moment het hoogst in de afgelopen drie jaar en gaat het bij Shell alleen al om zestigduizend vaten per dag. Nembe Creek heeft een capaciteit van 150.000 vaten.

China National Petroleum Corp (CNPC) trekt vijftien miljard yuan (1,85 miljard euro) uit om de kwaliteit van zijn benzine te verbeteren.

Het staatsoliebedrijf volgt daarmee het voorbeeld van andere grote oliebedrijven in China, die ook miljardeninvesteringen bekendmaakten om schonere petroleumproducten te gaan maken. Door schonere benzine te produceren, moet de luchtverontreiniging in de grote Chinese steden worden verminderd.

In januari bereikte de smogvorming in de Chinese hoofdstad Peking nog gevaarlijke niveaus en Peking heeft per 1 februari de uitstootcriteria voor nieuwe auto’s aangescherpt.

10 PETROCHEM 03 – 2013

010_11_E_FCbuitenland.indd 10

Shell neemt de activiteiten op het gebied van LNG over van zijn Spaanse branchegenoot Repsol. Het concern betaalt daarvoor 4,4 miljard dollar (3,3 miljard euro) in cash en neemt ook verplichtingen ter waarde van 1,8 miljard dollar over.

Shell neemt alleen de LNG-activiteiten van Repsol buiten Noord-Amerika over. Het gaat om Atlantic LNG in Trinidad & Tobago en Peru LNG in Peru. Shell heeft al LNG-capaciteiten in Afrika, Azië, Australië, het Midden-Oosten en Rusland. Met de acquisitie komt er zo’n 7,2 miljoen ton LNG per jaar bij, die al via langetermijnafspraken “verkocht” is.

De deal wordt naar verwachting in de tweede helft van het jaar, of begin 2014 afgerond. Een Canadese LNG-terminal bleef buiten de transactie, terwijl die wel te koop stond. Volgens Repsol is het op dit moment moeilijk deze terminal op waarde te schatten vanwege de lage gasprijs in de Verenigde Staten. Het bedrijf onderzoekt daarom nog de opties voor deze asset. Shell zal de terminal volgens de overeenkomst de komende tien jaar wel 0,1 miljoen ton LNG per jaar blijven leveren.

Repsol behaalt een boekwinst van 3,5 miljard dollar op de verkoop. Het bedrijf wil de schuld terugdringen om niet verder te worden afgewaardeerd door kredietbeoordelaars. Het Spaanse concern had vorig jaar nog te kampen met de nationalisatie van zijn Argentijnse dochter YPF. Oekraïne minder afhankelijk van Russisch gas

De gesprekken die Oekraïne voert met Rusland over een prijsverlaging voor de import van Russisch gas hebben nog geen doorbraak opgeleverd. ‘We praten nu drie jaar met de Russen’, zegt de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Leonid Kozhara tegen het ANP. ‘We betalen de hoogste prijs van alle Europese landen.’ Het controversiële gascontract, in 2009 door de toenmalige premier Joelia Timosjenko overeengekomen met Rusland, hangt als een molensteen om de nek van Oekraïne.

Het land betaalt het Russische Gazprom 530 dollar per duizend kuub gas. In 2010 kreeg het een korting van honderd dollar, waardoor de prijs nu 430 dollar is. Maar dat is nog altijd veel meer dan de andere Europese landen. Ter vergelijking: WitRusland kwam in 2011 een prijs overeen van 165 dollar per duizend kubieke meter gas en de prijs voor Europa ligt naar verwachting dit jaar gemiddeld op 366 dollar.

‘Oekraïne gaat nu Russisch gas kopen, maar niet van Rusland’, zegt Kozhara. ‘We kopen het op de Europese spotmarkt voor gas. Dit jaar nemen we vijf miljard kubieke meter Russisch gas af van het Duitse energieconcern RWE. We praten ook met Slowakije over leveringen.’

Verder wil Oekraïne in eigen land potentiële voorraden fossiele brandstoffen aanboren met behulp van buitenlandse investeerders. Zo sloot het land enkele weken geleden een megacontract voor vijftig jaar voor de winning van schaliegas. Met een waarde van tien miljard dollar is het de grootste buitenlandse investering in Oekraïne.

Shell is met ExxonMobil ook actief in de Zwarte Zee. Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

12-03-13 15:58

Shell heroverweegt plannen Fram in Noordzee

Shell heroverweegt zijn plannen voor het olie- en gasveld Fram in de Noordzee. Alle opdrachten aan derden, waaronder de levering van een FPSO door SBM Offshore, zijn ingetrokken. Shell gaf SBM in juni vorig jaar de opdracht, maar vanwege ‘onverwachte resultaten’ uit proefboringen is het Fram-project op losse schroeven komen te staan.

Shell gaat de komende maanden verder met boren en zal op basis van verdere bevindingen een nieuw plan opstellen. Shell en SBM tekenden in maart vorig jaar een vijfjarige overeenkomst voor de internationale levering van FPSO’s. De klus voor het Fram-veld was de eerste onder dat akkoord.

Shell UK heeft de dagelijkse leiding op Fram, maar het meerderheidsbelang (68 procent) is in handen van Esso Exploration & Production UK. In oktober vorig jaar kreeg Shell UK toestemming van de autoriteiten om op het veld aan de slag te gaan.

Proces Deepwater Horizon begonnen

In New Orleans is een groot proces begonnen waarbij BP en Transocean terechtstaan op verdenking van roekeloos gedrag en nalatigheid, omdat negatieve testresultaten opzettelijk werden genegeerd om hogere winsten te kunnen maken. Het proces draait om het olieplatform Deepwater Horizon dat in 2010 in de Golf van Mexico explodeerde. De ontploffing had elf doden en de grootste Amerikaanse olieramp ooit tot gevolg. Mocht BP schuldig worden bevonden, dan kan het Britse bedrijf voor miljarden aan schadeclaims aan de broek krijgen.

In het verlengde daarvan komt BP in augustus 2014 voor de rechter in Houston te staan na een aanklacht van aandeelhouders dat het olieconcern de ware omvang van de ramp moedwillig zou hebben verdoezeld om de negatieve reactie op de aandelen­ beurzen te beperken. De klacht is ingediend door pensioenfondsen uit de staten Ohio en New York. Zij stellen verder dat BP publiekelijk heeft gezegd meer veiligheidsmaatregelen te nemen, maar intern juist bezuinigde op veiligheid en bezwaren van personeel heeft genegeerd. BP ontkent fraude en stelt altijd oog te hebben gehad voor veiligheid.

FEITEN BUITENLAND Solvay investeert 75 miljoen euro in de bouw van een nieuwe fabriek met een jaarcapaciteit van 85.000 ton hoogdispergeerbare silica (HDS) in Włocławek in Polen. Solvay maakte eerder al bekend dat het de HDScapaciteit van zijn fabriek in Qingdao in China verhoogt. Deze fabriek werd in 2010 opgestart en zal vanaf eind 2013 zo’n 112,000 ton HDS per jaar kunnen produceren. De totale HDScapaciteit zal door de twee investeringen met dertig procent toenemen.

De Chinese staatsoliemaatschappij Cnooc heeft toestemming gekregen van een Amerikaanse toezichthouder om de Canadese branchegenoot Nexen in te lijven voor 15,1 miljard dollar oftewel 11,2 miljard euro.

Nexen valt onder de Amerikaanse wet vanwege de olie- en gasproductie van het bedrijf in de Golf van Mexico. Cnooc krijgt met de overname ook toegang tot de olie- en gasproductie van Nexen voor de kust van West-Afrika en in het Britse deel van de Noordzee.

Shell verdubbelt lng-productie Noord-Amerika

st gelez ee

m .nl

op ww

he

m

en

Shell gaat zijn productie van LNG in Noord-Amerika verdubbelen. Het concern heeft de definitieve investeringsbeslissing genomen voor de bouw van twee zogeheten liquefaction units, waar gas wordt omgezet in vloeistof. Met het vergrote aanbod wil Shell wegtransporteurs en de scheepvaart een alternatief bieden voor de w .p e tro c dure diesel die ze nu nog gebruiken. De prijs van diesel bereikte in februari een recordhoogte van 4,11 dollar (3,15 euro) per gallon (3,78 liter).

Het gaat om twee kleine units in de regio’s Gulf Coast en Great Lakes. Eén unit wordt gebouwd op de site in Geismar (Louisiana) en krijgt een capaciteit van 0,25 miljoen ton per jaar. Op de site in Sarnia (Ontario, Canada) komt een even grote unit te staan. Shell verwacht beide units over drie jaar in gebruik te kunnen nemen.

In 2011 nam Shell al een soortgelijke investeringsbeslissing voor Alberta (Canada).

Binnen dertig maanden van ontdekking tot productie

Statoil en partners zijn begonnen met de productie van olie uit het Hyme-veld in het zuidelijke deel van de Noorse Zee. De productie uit het Hyme-veld gaat via een template op de zeebodem, dat is verbonden met bestaande infrastructuur van het Njord A platform.

Het veld is een maand eerder in productie genomen dan gepland en is in iets meer dan twee jaar ontwikkeld, van groen licht tot productie. Statoil noemt het een zogenaamd fast-track project. Uiteindelijk is het de bedoeling dat dit soort projecten, dicht bij een bestaand veld, binnen dertig maanden van ontdekking tot productie kunnen worden opgetuigd.

Het Hyme-veld is ontdekt in juni 2009, negentien kilometer ten noordoosten van het Njord A platform. Het veld verlengt de productie van het Njord-veld van 2015 naar 2020. Hyme is goed voor zo’n dertig miljoen vaten winbare reserves en zal langer doorproduceren dan 2020. Statoil verwacht daarom nog meer reserves aan Njord toe te voegen.

Partners in Hyme zijn Core Energy (17,5 procent), VNG (2,5 procent), Faroe Petroleum (7,5 procent), E.ON E&P (17,5 procent), GDF Suez (20 procent) en Statoil (35 procent).

Shell heeft zijn booractiviteiten in de Beaufortzee en de Tsjoektsjenzee bij de Amerikaanse staat Alaska voor dit jaar stilgelegd. Het bedrijf maakt zijn plannen en zijn materieel klaar om de boorwerkzaamheden in een later stadium te hervatten. ‘Wij hebben vooruitgang geboekt in Alaska, maar dit is een programma voor de lange termijn dat wij op een veilige en zorgvuldige manier uitvoeren’, zei Marvin Odum, directeur van de Amerikaanse upstream-activiteiten van Shell.

Tessenderlo Group heeft een bod van Mitsubishi Chemical ontvangen op haar compounds-activiteit.

Mitsubishi Chemical is het grootste chemiebedrijf van Japan. De beoogde verkoop omvat vier productiesites in Frankrijk, Polen en China, en een R&D-site in België.

Tessenderlo verkoopt zijn compounds omdat de groep zich wil richten op gespecialiseerde producten en diensten op het gebied van voeding, landbouw, watermanagement en bioreststoffen.

PETROCHEM 03 – 2013 11

010_11_E_FCbuitenland.indd 11

12-03-13 15:58

INTERVIEW

‘Grenzeloosheid Generatie Y biedt kansen voor innovatie’

‘Nederland ligt nog steeds visieloos aan de leiband van de fossiele energiesector’, stelt transitieprofessor Annemieke Roobeek. Voor verduurzaming heeft ze haar hoop meer gevestigd op een bedrijf als DSM dat al vanaf de jaren negentig met kleine bedrijven samenwerkt om tot innovatie te komen. En ook op de grenzeloze creativiteit en combinatiedrift van Generatie Y: ‘Jongeren kiezen nu veel minder voor het geld, maar voor inhoud van het werk en voor maatschappelijke impact.’

Wim Raaijen

12 PETROCHEM 03 – 2013

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 12

13-03-13 09:21

Foto’s: wim raaijen

’

‘Door onze eigen aardgasbel en de macht van bedrijven als Shell heeft de fossiele energiesector de touwtjes hier volledig in handen.’

PETROCHEM 03 – 2013 13

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 13

13-03-13 09:21

Innovatie en grote bedrijven vormen doorgaans geen succesvolle combinatie.

Creativiteit en ondernemerschap krijgen binnen de vaste en soms versteende structuren te weinig ruimte. Toch is een aantal Nederlandse concerns en met name DSM op de goede weg om via creatieve netwerken meer ruimte te geven aan innovaties, stelt professor Annemieke Roobeek. ‘DSM is een goed voorbeeld van hoe een groot bedrijf kapitaal kan steken in kleinere bedrijven om creatieve mensen hun innovatieve werk te laten doen. Dat doe je niet met enorme zakken geld en met de opdracht om snel tot resultaat te komen, omdat de aandeelhouder dat verlangt. Veel venture capital ondernemingen denken nog steeds dat ze zo het snelst tot winstgevende innovatieve bedrijven komen. Maar echt, greedy money werkt bijna nooit. Het haalt de spirit uit de startende en doorgroeiende bedrijven.’

Roobeek ziet dat smart en slow money veel beter zijn werk doet. ‘Daarbij moet je niet alleen aan financiële ondersteuning denken, maar veel meer aan het leveren van kennis en connecties en het voorzien in afzet van de innovatieve producten of systemen. Een klein innovatief bedrijf is vaak zeer geholpen bij een adviseur met veel ervaring en een goed netwerk in de wetenschap en technologie. Om bijvoorbeeld nog meer creativiteit bij elkaar te brengen, of contact te leggen met investeerders of bedrijven die om innovatieve oplossingen staan te springen.’

‘Bedrijven die dichter bij de consument staan, zoals Coca Cola, Lego en Ikea, voelen zich nu al genoodzaakt om duurzamer te gaan opereren.

Gewoon omdat consumenten dat steeds meer van ze vragen.’

Openheid Annemieke Roobeek brengt in praktijk wat ze predikt. Op vele plaatsen brengt ze haar eigen smart en slow money binnen. Zo is ze hoogleraar Strategie en Transformatiemanagement aan Nyenrode Business Universiteit en bekleedt zij commissariaten bij onder andere ABN AMRO, KLM, Amsterdam RAI en Abbott Healthcare Products & Biologicals. Met haar bedrijf MeetingMoreMinds heeft ze verschillende bedrijven geholpen te transformeren naar netwerkorganisaties, waaronder Shell Chemicals International en Solvay Pharmaceuticals.

Maar wellicht nog dichter bij haar ambitie ligt bijvoorbeeld NexusLabs, een initiatief dat ze begon samen met de Amerikaan en voormalig Netscapedirecteur Dan Harple en internetondernemer Arpad Cerecsey. Roobeek: ‘Doelstelling van NexusLabs is om met

14 PETROCHEM 03 – 2013

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 14

12-03-13 15:57

startende creatieve high tech ondernemingen het R&D-landschap te vernieuwen. NexusLabs staat deze categorie starters bij met kennis, jarenlange ervaring en het uitgebreide netwerk van de oprichters en de investeerders om hen heen.’

Dan Harple vertelde onlangs aan het Financieele Dagblad dat de openheid die hij bij jonge Nederlandse ondernemers aantreft, ongekend is en wereldwijde navolging verdient. Volgens hem bruist Amsterdam meer dan Silicon Valley.

Het enige wat volgens hem nog vaak ontbreekt, is de snelheid waarmee innovatieve ondernemers in Nederland met hun nieuwe product de markt opgaan.

Roobeek: ‘Ze missen vaak marktkennis en kunnen hun nieuwe vindingen niet snel genoeg uittesten en toepassen.

Bovendien hebben ze meestal onvoldoende toegang tot kapitaal waarmee snel grote stappen kunnen worden gezet. Dat maakt dat de valley of death in startende bedrijven zo diep is.’

Grenzeloosheid Veel grote bedrijven hebben het ontstaan van nieuwe netwerken van jonge creatieve bedrijven decennialang onvoldoende onderkend of slechts de krenten uit de pap gehaald. ‘Hierdoor is veel potentieel aan innovatieve producten en processen vroegtijdig verloren gegaan. Dit geldt ook voor investeerders. In plaats van veel vernieuwing bij voorbaat van de tafel van investeerders te laten vallen, is het juist zaak om meer bedrijvigheid te stimuleren door meteen toepassingsnetwerken eromheen te formeren. In plaats van gokken op één of twee nieuwe Googles of Facebooks is het voor de economische structuur zinvoller om meer slimme bedrijvigheid te creëren en te stimuleren door meer toewijding van bijvoorbeeld mensen rondom NexusLabs.’

Veel grote bedrijven hebben duurzame ontwikkeling decennialang in de weg gestaan. Shell is daar een voorbeeld van.

Het concern heeft volgens de hoogleraar veel jonge, slimme mensen op het verkeerde been gezet. Ze kan haar boosheid hierover nauwelijks verhullen: ‘Jarenlang heeft het bedrijf de arbeidsmarkt van bright brains afgeroomd, met name afkomstig van technische universiteiten.

Veel onderzoek is verricht door deze jonge mensen naar duurzame energie, bijvoorbeeld op het gebied van zonne- en windenergie. Maar eind jaren ‘90 trok Shell hier de stekker uit. Ondertussen waren de patenten van dit onderzoek

wel voor Shell, maar er werd niets meer mee gedaan, omdat het concern zich toch weer op de lucratievere fossiele energiebron ging terugtrekken. Meer demotiverend kan haast niet voor jonge, enthousiaste onderzoekers en ondernemers. Het maakt het volstrekt ongeloofwaardig als Shell het nu over de noodzaak van verduurzaming heeft, terwijl het in de praktijk de transitie van fossiele naar duurzame energie alleen maar traineert en vertraagt. Vanuit de onderneming wellicht een goed recht, maar vanuit maatschappelijk oogpunt dubieus.’

Het goede nieuws is volgens Roobeek dat Shell deze truc moeilijk nog een keer kan uithalen. ‘De huidige generatie jongeren kiest veel minder voor het geld, maar voor inhoud van het werk en voor maatschappelijke impact. Ik zie het al bij mijn eigen kinderen. En bij al die jonge mensen die ik vanuit MeetingMoreMinds en in het kader van Nexuslabs tegenkom.

Ze zijn veel minder materialistisch dan de babyboomers en de generatie X. Hoewel er natuurlijk nog veel wordt gesolliciteerd op mooie traineeships van de grote bedrijven, is het niet meer vanzelfsprekend. Jonge, slimme en creatieve mensen kiezen steeds meer voor kleine bedrijven die ze zelf opzetten. Of ze verzamelen zich in clubjes en werken samen ideeën uit. Dat vinden ze veel uitdagender. Zo ontstaan ook veel gemakkelijker nieuwe interdisciplinaire concepten, omdat ze steeds weer nieuwe vrienden maken, kennis delen en combinaties maken. Die grenzeloosheid biedt veel kansen voor echte innovatie. Ik denk dat de echte

doorbraken de komende jaren gaan komen door de ongebreidelde creativiteit en combinatiedrift van Generatie Y.’ Ontgroening DSM heeft daar al vroeg op ingespeeld.

Al vanaf de jaren negentig werkt het concern samen met kleine bedrijven om tot innovatie te komen. En steekt er ook kennis en geld in. DSM is met een uitgesproken innovatieve leider als Feike Sijbesma een icoon aan het worden voor jonge, innovatieve nerds in de goede zin van het woord.

Maar ook bij DSM ligt de traagheid van de massa op de loer. In de besluitvorming is ook DSM vaak nog een normaal, groot bedrijf met allerlei lagen en versteende structuren. Daarom zullen grote bedrijven volgens de hoogleraar ook in hun eigen governance, hun manier van bedrijfsvoering moeten innoveren. Maar met innovatieve druk van bedrijvigheid om je heen, kun je intern ook gaan veranderen. Dat is haar hoop voor DSM. Daarnaast zijn bestaande vaste structuren in verschillende delen van grote bedrijven ook onvermijdelijk. Zo is creativiteit in de dagelijkse productie-omgeving niet altijd wenselijk en zeker niet op elk moment. Roobeek: ‘In productieeenheden draait alles om operational excellence. Daarbij is het van belang alles zo efficiënt mogelijk uit te voeren met een zo hoog mogelijke opbrengst tegen een zo laag mogelijke prijs. En natuurlijk veilig. Prima. Het is niet de ideale omgeving waar ruimte is voor experimenteren en het maken van onvermijdelijke foutjes.’

PETROCHEM 03 – 2013 15

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 15

12-03-13 15:57

Uw isolatie in goede handen Wij staan in de startblokken om uw onderhoud en nieuwbouwproject succesvol te laten verlopen. Met Harsco heeft u één aanspreekpunt voor isoleren, steigerbouw, hoogwerkers, fireproofing, tracing, stralen en conserveren. Alle disciplines dus onder één dak. Met een groot potentieel aan materialen en gekwalificeerde monteurs.

Met een strakke planning en vakkennis on-site. En boven alles met een scherp oog voor de kwaliteit van het werk.

22555

Neem voor meer informatie contact op: T (0900) 742 00 00 E info@harsco-i.nl www.harsco-i.nl

016_Harsco.indd 1

12-03-13 09:36

‘Het geloof in managers die nooit met hun eigen kapitaal hebben gewerkt, wordt steeds minder. Men beseft dat managers geen echte ondernemers zijn, want die gaan heel anders met geld om.’

Toch zijn het juist ook productieprocessen waaraan veel kan worden verbeterd, zeker wanneer we door een duurzaamheidsbril kijken. ‘De herkomst van grondstoffen voor materialen en voeding zal steeds transparanter worden, maar ook hoe die grondstoffen tot stand zijn gekomen. De triple bottom line is iets waaraan bedrijven niet meer ontkomen.

Daarom zou het goed zijn op productielocaties ook innovatieve en duurzame bruggenhoofden te hebben, die heel goed overweg kunnen met de creatieve innovatieve netwerken en tegelijkertijd met een been in de dagelijkse praktijk van productie staan. Overigens is op steeds meer productielocaties het besef doorgedrongen dat verandering een must is, maar vooral ook een uitdaging om jonge mensen aan te blijven trekken in de chemische sector. Met de ontgroening die aan de gang is, is dat geen sine cure.’

Schaamlap Waar steeds meer chemieconcerns bereid zijn om te veranderen, vindt Roobeek dat de fossiele sector op de rem trapt als het gaat om innovatie en verduurzaming.

‘In Nederland liggen we sowieso aan het fossiele infuus. Door onze eigen aardgasbel en de macht van bedrijven als Shell heeft de fossiele energiesector de touwtjes hier volledig in handen. In Duitsland is

dat bijvoorbeeld heel anders en schept de politiek de kaders voor duurzame energie en daarmee voor een boost in de clean tech industrie. Wind- en zonneenergie worden daar ook in industriële processen steeds meer toegepast. Met meer dan 300.000 bestendige, nieuwe clean tech banen in de afgelopen tien jaar heeft de Duitse economie zich versterkt, terwijl Nederland visieloos aan de leiband van de fossiele industrie is blijven lopen en nauwelijks nieuwe banen in deze sector heeft geschapen. Jonge Nederlandse wetenschappers trekken nu noodgedwongen naar elders, omdat we de arbeidsmarkt waarvoor zij vanuit hun kennis voor uitbouw hadden kunnen zorgen, niet hebben. Ik noem dat een gemiste kans.’

Roobeek vindt dat de Nederlandse fossiele industrie de schaliegasrevolutie momenteel te gemakkelijk aangrijpt om betaalbare energie op de kaart te zetten.

‘Schaliegas is niets meer dan een quasi duurzame schaamlap voor de mondiale fossiele sector. Aardgas is weliswaar de schoonste fossiele energiebron, maar het is nog steeds niet duurzaam. De neveneffecten, zoals de overvloed aan goedkope kolen op de wereldmarkt, leidt slechts tot nog meer CO2-uitstoot. Nederland moet vooruit kijken naar het duurzame energieparadigma en niet meer investeren in

het krampachtig overeind houden van een eindige fossiele sector die verslaafd is aan fiscale voordelen.’

Betrouwbaarheid Roobeek is ervan overtuigd dat er machtsverschuivingen gaan komen in de hiërarchie van bedrijven. ‘Zijn nu de olieconcerns nog steeds oppermachtig, met de milieuschandalen op het netvlies ziet de jongere generatie hen niet meer als voorbeeld. Bedrijven die dichter bij de consument staan, zoals Coca Cola, Lego en Ikea, voelen zich nu al genoodzaakt om duurzamer te gaan opereren.

Gewoon omdat consumenten dat steeds meer van ze vragen. Of dat een gevolg is van de opkomst van social media? Die helpen daar zeker aan mee. De werkelijke behoefte om te verduurzamen zal meer en meer bij de consument en vanuit communities van gebruikers vandaan komen, en bedrijven zullen daarin mee moeten gaan.’

Dat geldt ook voor de energiebedrijven, stelt Roobeek. ‘Er komen bijvoorbeeld steeds meer alternatieven voor burgers om de energievoorziening zelf decentraal te regelen. Daarvoor hebben ze de grote energiebedrijven steeds minder nodig, maar een slim en duurzaam energiebedrijf als Eneco zal daar wel op inspringen. Veel consumenten geloven ook steeds minder in de betrouwbaarheid van grote bedrijven en hun gesloten bastions. Het geloof in managers die nooit met hun eigen kapitaal hebben gewerkt, wordt steeds minder. Men beseft dat managers geen echte ondernemers zijn, want die gaan heel anders met geld om.

Die kijken veel meer naar high impact, low budget, long term.’ W PETROCHEM 03 – 2013 17

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 17

12-03-13 15:57

PLANTMANAGER

Kandidaten Plant Manager of the Year 2013 Dit jaar zijn er drie plantmanagers die meedingen naar de felbegeerde titel Plant Manager of the Year 2013: Peter Kilburn (Lubrizol, Delfzijl), Cas König (ESD-SIC, Delfzijl) en Gerwin Meulenbeld (Purac Biochem, Gorinchem). Drie veertigers die tussen de twee en vijf jaar aan het roer staan van hun fabriek.

In die korte tijdspanne hebben ze aanzienlijke verbeteringen verwezenlijkt. Een overzicht.

Evi Husson

LINQS Drie kandidaten voor de verkiezing Plant Manager of the Year 2013 zullen tijdens Deltavisie 2013 de strijd met elkaar aangaan. De winnaar wordt een jaar lang boegbeeld van de procesindustrie. Een vakkundige jury beoordeelt de kandidaten op hun maatschappelijke betrokkenheid, leiderschap en communicatieve vaardigheden. Maar ook het publiek beslist mee, via een online stemronde en een stemming tijdens Deltavisie. Tijdens het congres gaan de finalisten met elkaar en de zaal in debat over het thema Innoveren, combineren en communiceren.

Meer informatie over de verkiezing Plant Manager of the Year 2013 en Deltavisie is te vinden op: www.deltavisie2013.nl.

De verkiezing van de Plant Manager of the Year telt dit jaar weer drie sterke kan­ didaten. Peter Kilburn, plantmanager van Lubrizol in Delfzijl is met zijn 49 jaar de oudste van de drie. Hij bekleedt deze functie sinds mei 2011 en werkte daarvoor als technoloog bij Lubrizol, maar begon z’n carrière bij AkzoNobel als operator. Een atypisch pad, zegt hij zelf. ‘Bij AkzoNobel ben ik gedurende een erg lange periode operator geweest.

Daar participeerde ik in een aantal grote projecten waaronder de bouw van een nieuwe centrale, wat ongeveer twee jaar in beslag nam. Na dit project keerde ik terug naar de controlekamer, maar ik raakte daar wat op uitgekeken waardoor ik besloot de studieboeken in te duiken en de HTS te doen. In 2006 rondde ik de studie van Chemische Technologie af en kort daarna ging ik als technoloog aan de slag bij Lubrizol.’

Daarna kwam zijn loopbaan in een stroomversnelling, vertelt Kilburn.

‘Lubrizol is een klein bedrijf met 26 werk­ nemers, waarbij ik de enige technoloog was en daardoor overal bij betrokken werd.

Van productieondersteuning tot milieu­ zaken en vergunningen. Al snel groeide ik door tot de functie van plantmanager.’

Zelfsturend Lubrizol in Delfzijl is onderdeel van het Amerikaanse bedrijf Lubrizol dat groot werd met smeermiddelen en smeerolie­ additieven. In 2002 besloot het concern zich verder te ontwikkelen in speciaalche­ mie en nam het Noveon over, gespecia­ liseerd in nichechemicaliën voor toepas­ singen in bijvoorbeeld personal care en coatings. In haar fabriek in Delfzijl produ­ ceert Lubrizol de basis voor nagechloreerde PVC wat onder meer wordt toegepast in waterleidingen. De resin die de fabriek in Delfzijl maakt, wordt in de Belgische zus­

teronderneming verrijkt met additieven en kleurstoffen om uiteindelijk te komen tot een kunststof die wordt gebruikt binnen de kunststofverwerkende industrie.

De afgelopen twee jaar is bij Lubrizol veel veranderd. Eén van de aspecten die Kilburn erg belangrijk vindt, is de verant­ woordelijkheid dieper in de organisatie leggen. ‘Wat ik graag wil doen, is het betrekken van iedereen in de organisatie bij wat we realiseren. Mensen worden vaak onderbenut in het werk dat ze doen, maar je kunt – zeker in een kleine orga­ nisatie als deze – juist grote stappen voor­ waarts maken door iedereen te betrekken bij de hele bedrijfsvoering.’

Een van de voorbeelden die Kilburn geeft, is het werken met zelfsturende teams zon­ der hoofdoperator. ‘De zeventien operators die hier werkzaam zijn, spreken zelf onder­ ling af wie tijdens welke dienst productie­ verantwoordelijk is. Om de twee maanden stellen ze zelf een nieuw rooster samen.

Hierbij zorgen ze ervoor dat ze binnen de kaders die zijn vastgelegd, alle werkzaam­ heden kunnen uitvoeren maar tegelijker­ tijd tijd en ruimte kunnen creëren voor extra projecten die hen zijn toegewezen.

Het inzetten van mensen in diverse verbe­ terprojecten is iets waaraan we de laatste twee jaar hard hebben gewerkt.’

Energie Tal van projecten worden aangepakt. Er wordt momenteel gekeken hoe de cyclus­ tijd van de reactor kan worden verkort, het DCS-systeem wordt omgebouwd en ook de ergonomie in de controlekamer wordt momenteel aangepakt. Een succes­ vol inmiddels gerealiseerd project is een nieuw systeem voor warmteterugwinning waardoor het stoomverbruik met zeven procent is verbeterd. ‘Energiebesparing is erg belangrijk om aan te blijven werken.

Vanaf de opstart in 1998 is het gebruik

18 PETROCHEM 03 – 2013

018_19_20_21_Q_PMY.indd 18

12-03-13 15:56

Peter Kilburn

FOTO’S: JAN BUWALDA

Leeftijd: 49 Plantmanager sinds: mei 2011 Bedrijf: Lubrizol in Delfzijl, onderdeel van het Amerikaanse Lubrizol. De locatie Delfzijl produceert de basis voor nagechloreerde PVC wat onder meer wordt toegepast in waterleidingen.

Aantal werknemers: 26 Capaciteit: Hierover kan niets worden meegedeeld. De fabriek heeft één productielijn.

‘Mensen worden vaak onderbenut in het werk dat ze doen, maar je kunt juist grote stappen voorwaarts maken door iedereen te betrekken bij de hele bedrijfsvoering.’

van utilities gehalveerd, terwijl we nu wel twee keer zoveel product produceren zon­ der grote investeringen. We hebben nog steeds evenveel reactoren als bij de start, maar halen er nu dubbel zoveel uit.’

Kilburn wil de komende jaren nog verder werken aan een betere productie, minder fouten en een nog veiliger bedrijf. Qua veiligheid hanteert hij de Amerikaanse kreet: Easy on the people, hard on the problem. ‘Ik ga er altijd van uit dat iedereen zijn werk met de beste intenties uitvoert.

Wanneer er iets misgaat, onderzoeken we waar de oorzaak ligt met root-causeanalysis. Altijd komt dan het menselijke aspect aan bod, maar als je zegt dat het een “menselijke fout” is, moet je juist dieper graven.’

Een poosje geleden is het voorgekomen dat een reactor die net was gevuld met grondstoffen, werd verwisseld met een reactor die klaar was om gedropt te wor­ den in het downstream-proces. Aan deze high profile fout hing een behoorlijk kos­ tenplaatje. ‘Niet alleen onze fabriek maar ook de fabriek in België lag hierdoor stil. Na onderzoek merk je dat er diverse factoren aan ten grondslag lagen. Zo was er sprake van een wachtwissel. Daarnaast liep het automatische programma vast.

Dit gebeurde regelmatig, waardoor het contact met de storingsdienst geleidelijk aan was verwaterd. Wanneer het pro­ gramma vastloopt, moet handmatig wor­ den ingegrepen in het proces. Hier ging het uiteindelijk fout. De procedures en werkprocessen zijn inmiddels flink aan­ gescherpt, er is meer controle en er wordt nieuwe software geïnstalleerd. Maar

vooral is hierover veel gecommuniceerd.

Communicatie en herhaling, en elkaar scherp houden is en blijft erg belangrijk.’

Ook al heeft bovengenoemd incident zich voorgedaan, Kilburn is erg trots op het bedrijf. ‘We doen alles samen en de sfeer is buitengewoon goed. We zetten goede resultaten neer en willen met z’n allen onszelf continu blijven verbeteren en de knelpunten in de processen elimineren.

Op die manier blijven we in een stijgende lijn opereren. En dat is mooi om te zien.’

Gefascineerd Cas König is de tweede finalist van de verkiezing Plant Manager of the Year 2013. Hij is plantmanager bij ESD-SIC in Delfzijl. ESD-SIC is een chemiebedrijf met honderd medewerkers en produ­ ceert siliciumcarbide (SiC) door zand te mengen met petroleumcokes. Dit wordt elektrisch verhit tot ongeveer 2.500 gra­ den Celsius waardoor siliciumcarbide ontstaat. Vervolgens wordt dit verwerkt in verschillende korrelfracties voor diverse toepassingen, waaronder dieselroetfilters en watermembraanfilters. Vanwege de hardheid wordt SiC ook vaak gebruikt in slijp- en polijstmiddelen, en het wordt verwerkt in vuurvaste stenen voor bij­ voorbeeld vuilverbrandingsinstallaties en hoogovens en in de staalindustrie om gietstaal van betere kwaliteit te maken.

Net als de loopbaan van Kilburn is de loopbaan van König enigszins bijzonder te noemen. Als 26-jarige deed hij voor een milieuadviesbureau bodemonder­ zoek bij ESD-SIC en raakte hij meteen gefascineerd door het bedrijf. ‘Als je

ergens milieufunctionaris wilt zijn, dan is ESD-SIC met zijn bijzondere produc­ tieproces dé plek om aan de slag te gaan.

Niet veel later kwam een plek als milieuveiligheidsfunctionaris vacant en begon ik hier in 1993.’

In zijn vrije tijd studeerde König bedrijfs­ kunde en hij wisselde het bedrijf in 2000 in voor een heel andere bedrijfstak: zorg­ verzekeringen. ‘Al snel bleek die functie niet bij mij te horen en besefte ik dat mijn hart bij ESD-SIC lag. Toen me in 2005 ter ore kwam dat ze bij ESD-SIC iemand zochten voor internationale ver­ koop, kon ik niet snel genoeg solliciteren om weer bij mijn oude werkgever te kun­ nen werken. In 2009, net na de crisis, heb ik de functie van plantmanager op mij genomen.’

Nul productie De situatie was op dat moment allesbe­ halve rooskleurig, vertelt König. De crisis had er flink ingehakt. Van 14 januari tot 24 juni 2009 heeft het bedrijf nul ton geproduceerd. König legt uit hoe dit kan.

‘Om siliciumcarbide te kunnen produ­ ceren, is een enorme hoeveelheid stroom nodig. Stroom beslaat bij ons ongeveer vijftig procent van de kostprijs. Aangezien stroom zo’n enorme kostenpost was en de prijs hiervan in 2008 ontzettend daalde, hebben we daarvan geprofiteerd door veel te produceren. Met de voorraad die we hadden opgebouwd, konden we onge­ veer een half jaar onze klanten beleveren, uiteraard ook doordat de afname in die periode zo laag was. Als je geen produc­ tiekosten hebt, maar je levert wel uit, kun PETROCHEM 03 – 2013 19

018_19_20_21_Q_PMY.indd 19

12-03-13 15:57

Cas König Leeftijd: 49 Plantmanager sinds: 2009 Bedrijf: ESD-SIC in Delfzijl. ESD-SIC produceert siliciumcarbide wat ondermeer wordt toegepast in dieselroetfilters, watermembraanfilters en slijpen polijstmiddelen.

Aantal werknemers: 100 Capaciteit: 65.000 ton op jaarbasis. Dat is ongeveer drie procent van de wereldmarkt.

‘Dertig tot vijfendertig procent van de bezetting volgde trainingen die puur gericht waren op het bewust maken van de eigen verantwoordelijk­heden en mogelijkheden.’

je nog even verder. We hebben niemand hoeven ontslaan. De aandeelhouder heeft uiteindelijk de boel verkocht en zo kon­ den we toch nog een frisse start maken.’

Hecht team Het was geen eenvoudige start voor König maar hij was wel iemand die het bedrijf goed kende. ‘Ik heb als eerste getracht weer terug te gaan naar de oude situatie wat sfeer en functioneren betreft.

Goed functioneren heeft vooral te maken met het bezig blijven met productie en voldoende aandacht geven aan personeel.

Daarnaast wilde ik meer gebruikmaken van de kennis die al aanwezig was in de organisatie. Dit hebben we gerealiseerd met zware trainingen voor het midden­ management en later eveneens voor het MT omdat ook hier de rollen enigszins moesten veranderen. Het opleidingsbud­ get werd daardoor drie keer zo groot.

Dertig tot vijfendertig procent van de bezetting volgde deze trainingen die puur gericht waren op het bewust maken van de eigen verantwoordelijkheden en moge­ lijkheden.’

Dit heeft zijn vruchten afgeworpen. ‘In de oude situatie werd een fout gemakkelijk in de schoenen van een ander geschoven.

Daarnaast werd vroeger ook soms geke­ ken naar wie op dat moment wachtchef was om bepaalde zaken geregeld te krij­ gen, omdat dit bij één persoon eenvoudi­ ger beklonken was dan bij de ander. Die situatie is nu helemaal anders. We opere­ ren veel meer als één hecht team. Dat is mooi om te zien.’

Rendement Naast gedeelde verantwoordelijkheid vindt König duurzaamheid een bijzonder belangrijk aspect. ESD-SIC is de meest milieuvriendelijke en energiezuinigste sili­ ciumcarbideproducent ter wereld en is als Best Reference beoordeeld in de EU. ‘Toch zijn we nog continu bezig om het milieu­ aspect te kunnen verbeteren. Zo verbran­ den we in onze elektriciteitscentrale het gas dat bij het productieproces vrijkomt.

Hiermee wekken we ongeveer vijftien procent van onze eigen energiebehoefte op. Vorig jaar deden we een investering om van die vijftien procent achttien pro­ cent te maken. Ongeveer tien procent van de omzet van vorig jaar hebben we geïnvesteerd in dit project in de vorm van een nieuwe ketel met een verbeterd rendement.’

Met een relatief klein team is ESD-SIC continu bezig met innovaties en verbete­ ringen. ‘De moeilijkheid zit erin dat we alles wat we willen veranderen zelf moeten ontwerpen omdat er geen gelijkaardige fabriek in Europa is. Natuurlijk zijn er ingenieursbureaus die ons daarbij kunnen helpen, maar de basisideeën moeten van onze eigen mensen komen.’

In de toekomst wil König onder meer de geuremissie verder aanpakken. Met enige regelmaat ervaren omwonenden geurhin­ der van het bedrijf. Om dit aan te pakken, is er met de omgeving een memorandum van verstandhouding. ‘We zijn bezig met een nieuw geur-reductieplan wat de komende jaren als gespreksdocument zal dienen tussen onszelf en de omwonenden.’

Design Gerwin Meulenbeld van Purac in Gorinchem is de derde finalist die meedingt naar de titel Plant Manager of the Year 2013. In Wageningen stu­ deerde hij Bioprocestechnologie waarna hij daarin ook promoveerde. Zijn eerste drie jaren buiten de academische wereld vertoefde hij in Amerika bij Purac waar hij werkzaam was als process engineer.

Purac had in die tijd plannen om in Thailand een nieuwe fabriek te bouwen en haalde Meulenbeld naar Nederland om te werken aan het design van de fabriek in Thailand. Met het slaan van de eerste heipalen ging Meulenbeld naar Thailand waar hij gedurende vijf jaar diverse rollen heeft bekleed. Uiteindelijk verliet hij de Thaise onderneming als operations mana­ ger om diezelfde rol in Gorinchem op zich te nemen.

Purac produceert melkzuur en derivaten die uiteindelijk worden gebruikt in voe­ dingsmiddelen om deze langer houdbaar en op smaak te houden, vertelt Meulenbeld.

‘Daarnaast wordt het toegepast in tand­ pasta, handcrèmes en dergelijke, maar ook in natriumlactaat dat aan infuusvloeistof­ fen wordt toegevoegd voor een langere houdbaarheid. Kortom een gemiddelde consument komt wel tot vijf keer per dag in aanraking met producten waar melkzuur in zit. We beslaan met andere woorden heel het aspect van food en farma.’

De site in Gorinchem is op dit moment geen primaire melkzuurfaciliteit maar een derivatenfaciliteit. Melkzuur komt in con­ tainers met name uit Thailand en Brazilië

20 PETROCHEM 03 – 2013

018_19_20_21_Q_PMY.indd 20

12-03-13 15:57

Gerwin Meulenbeld Leeftijd: 40 Plantmanager bij Purac in Gorinchem sinds: 2,5 jaar Bedrijf: Purac in Gorinchem. De site is op dit moment geen primaire melkzuurfaciliteit maar een derivatenfaciliteit.

Aantal werknemers: 150-160 werknemers waarvan binnen de productieafdeling een kleine 100. In totaal zijn er op de site Gorinchem zo’n 400 mensen werkzaam (R&D, sales,…).

Capaciteit: honderden tonnen per week in allerlei vormen (poeders, vloeistof,…)

om er in Gorinchem derivaten van te maken voor de food, farma en chemica­ liënmarkt.

Verbeterproject ‘In 2009 zat Purac in zwaar weer’, vertelt Meulenbeld. ‘De situatie was onzeker en moeilijk, en het was nodig om dit logge schip weer op koers te krijgen. We hebben een bepaalde index waarin factoren als veiligheid, milieu, capaciteit, kostprijs en supply chain zitten waarvoor we indicato­ ren hebben gemaakt. Eenmaal per maand worden die indicatoren doorgerekend en krijgt de fabriek een rapportcijfer. Wat ik merkte toen ik hier net was aangesteld, was dat dit hier, in tegenstelling tot andere productielocaties, niet zo leefde. Dit moest anders. Per item hebben we systematisch gekeken hoe we iedere factor kunnen verbeteren. Veiligheid zat al goed, maar wat milieu en process efficiency betreft, waren er nog stappen te maken. We zijn daarom met verbeterinitiatieven begon­ nen, met de lean-methodologie. Tal van teams, de zogenaamde SGA-teams (Small Group Activities) kregen binnen een strak afgebakend kader de ruimte om zelf met oplossingen te komen.’

Een voorbeeld van een verbeterproject is het aanpakken van spills of lekkages.

Hiervoor is bedacht dat operators een aantal keren per wacht met scanners rondlopen om vast te stellen of er geen onregelmatigheden zijn. Op die manier wordt elk stukje van de fabriek op regel­ matige basis gecontroleerd en kan eerder worden vastgesteld of er actie moet

‘Veiligheid zat al goed, maar wat milieu en process efficiency betreft, waren er nog stappen te maken.’

worden ondernomen. ‘Ook de lotomethodologie hebben we aangepast. Na onderhoudswerkzaamheden bleef soms een drain openstaan. Door ook hier met scanners te werken, hebben we de proce­ dure verbeterd en zonder grote investerin­ gen wel een goed resultaat behaald.’

Doorlooptijd ‘In het verleden draaiden we hier ver­ schillende verbeterprogramma’s, maar de resultaten op de langere termijn vielen tegen omdat deze programma’s verwater­ den. Daarom hebben we als management duidelijk aangegeven dat we met lean aan de slag willen als way of working. We wil­ len dit consequent blijven doorvoeren.’

Het managementteam heeft hiervoor veel tijd ingeruimd om te zorgen voor een stevige basis. Bijvoorbeeld door heel con­ sequent toe te zien, iedere maand terug te koppelen en goed te begeleiden. ‘Als je dit doet, krijgen de deelnemers aan de SGA’s vertrouwen. En af en toe een succesje boeken, helpt natuurlijk ook. De eerste SGA’s moesten meteen winners zijn. Het scannen is zo’n succesverhaal. Maar ook de doorlooptijd van grondstoffen tot product hebben we aanzienlijk kunnen verkorten. Een aantal papierstukken bleek onnodig lang op een bureau te liggen. In de doorlooptijd hebben we uren en dagen gewonnen waardoor een product eerder werd opgeleverd, wat in de supply chain zeer belangrijk is. We hebben bewust wat raakvlakken buiten de productie opge­ zocht om niet alleen intern het niveau nog verder op te krikken, maar ook naar

de buitenwereld een positief signaal te kunnen afgeven. Je moet dit soort pro­ gramma’s in het begin kunnen verkopen en daarna ritme kunnen houden.’

Vertrouwen Door zwaar in te zetten op lean kwam er meer tijd vrij om te werken aan nieuwe innovatieprojecten. Meulenbeld: ‘Al een tijdje hadden we hier een pilotfabriek met een nieuwe technologie om melkzuur te maken. Als team hebben we samen met Central Research bekeken of er moge­ lijkheden waren om de output van de pilotfabriek naadloos in de primaire pro­ cessen te laten lopen. Als dat rekenkundig werkt, moet je naar de board en je plan vervolgens verdedigen.’

Dit was niet eenvoudig, maar met een goed verhaal en het nodige vertrouwen creëer je mogelijkheden, gaat Meulenbeld verder. ‘De technologie om melkzuur te maken, is veel schoner, het levert veel min­ der restproduct op, is dus duurzamer en tegelijkertijd zijn er minder bijproducten.

Wij zien het als dé volgende technologie om melkzuur te maken. Alle argumenten, ook de softere, dragen bij om de board over te streep te trekken. Daarnaast moet je als site ook vertrouwen winnen van de board dat ze die investering willen doen.

Met het winnen van vertrouwen ben je dag en nacht bezig. Je moet ook als management een “can do attitude” uitstra­ len. Laat maar zien dat je plannen degelijk zijn en dat je ze graag wil uitvoeren. Als je eenmaal dat vertrouwen kunt winnen, krijg je mooie projecten gerealiseerd.’ n PETROCHEM 03 – 2013 21

018_19_20_21_Q_PMY.indd 21

12-03-13 15:57

OVERAL WAAR U KANSEN GRIJPT BIEDEN WIJ GRIP OP DE RISICO’S Weten wat nu nodig is.

Nederlandse ondernemingen doen steeds meer zaken buiten Europa. Veelal op nieuwe markten met onbekende risico’s. Juist omdat ABN AMRO van oudsher betrokken is bij de meest uiteenlopende handelstransacties, weten we wat nu nodig is. Zo brengen we eventuele levering-, betaal- en valutarisico’s precies voor u in kaart. En leveren we heldere oplossingen die voorkomen dat u voor verrassingen komt te staan. Daarbij heeft u rechtstreeks toegang tot onze Trade & Treasury specialisten. Wilt u ook slagvaardig ondernemen buiten Europa? Uw relatiemanager helpt u graag verder. abnamro.nl/internationaal ABN AMRO is uitgeroepen tot de beste Trade Finance Bank 2013 van Nederland. (Bron: magazine Global Finance)

8700157 210x297mmBS Trade and Treasury.indd 1 022_ABN.indd 1

06-03-13 09:36 15:40 12-03-13

BINNENSTEBUITEN Jarenlang zat Jan van Doorslaer midden in de chemische sector.

Nu bekijkt hij alles van buitenaf.

Rel De laatste week van februari is in een van de kwaliteitskranten van Vlaanderen een heuse rel ontstaan rond de veroordeling van actievoerders die vorig jaar een testveld met genetisch gemodificeerde aardappelen ten dele vernielden. De rel werd aangestoken door Anne Teresa De Keersmaeker, bekend om haar modern ballet met haar gezelschap Rosas. Na een dansvoorstelling in Gent klom zij op het podium en stak een tirade af tegen de veroordeling van de actievoerders. In een opiniestuk in de krant De Standaard zette ze haar argumenten op een rijtje.

Ze heeft er vijf maar ze blinken niet meteen uit in diepgang, eerder in populaire dooddoeners.

Pleinvrees Het eerste argument:‘Genetisch modificeren is gevaarlijk voor onze planeet, leidt tot meer chemicaliëngebruik, steeds meer risico’s en minder diversiteit. Kleine boeren gaan kapot aan de dure ggo’s en er duiken allerhande ziektes op. Ggo’s zijn de dada van een kleine groep multinationals die belust zijn op schaarste en dus speculatie.’ Mevrouw De Danseres brengt geen feiten aan voor haar beweringen en lijkt niet geremd door enige kennis van de materie. Zo vergeet ze dat onze verre voorouders door kruisingen – en dat is niets anders dan genetische modificatie – van graszaden onze diverse granen hebben kunnen telen.

Het tweede argument: ‘Het modificeren van genen gebeurt toenemend in opdracht van de industrie en multinationals (nu al vijftien procent van het totale wetenschappelijk onderzoek) die het zaaigoed van onze aarde en dus onze gezonde voeding privatiseren en commercialiseren.’ Mijn vragen daarbij: hebben de wetenschappers dan zo’n schrik

Jan van Doorslaer

van die vijftien procent, want 85 procent van het onderzoek is nog altijd gefinancierd vanuit ons aller belastinggelden.

Dit lijkt me wel een sterke vorm van pleinvrees. Zo van: kijk ze hebben al vijftien procent van ons terrein bezet.

Geen misdaad Het derde argument: ‘De actievoerders hebben geen misdaad begaan, alleen een opinie geuit en wilden de maatschappelijke discussie over ggo’s aanzwengelen.’

Wat zou de Danseres ervan vinden, mochten actievoerders haar podia komen vernielen? Geen misdaad ? Alleen vrije meningsuiting? En het ontbreken van een maatschappelijk debat. Waarom heeft Europa dan meer dan tien jaar een moratorium gehanteerd inzake erkenning van ggo’s?

Het vierde argument: ‘Het sociaal engagement van actievoerders wordt

de volksgezondheid te dienen en de bescherming van onze planeet.’ Nog zo’n dooddoener en dan denk ik: wat moeten al die wetenschappers denken van deze kwalificatie. Zij moeten zich gifmengers voelen, die de volksgezondheid op het spel zetten. Vernielers die de aarde om zeep helpen, die alleen denken aan het gewin van multinationals die hen omkopen met wat zilverlingen. Mooi, al die wetenschappers die naar oplossingen voor de voedselproblematiek op zoek zijn, catalogeren als schurken.

Vrije meningsuiting Tot slot bedacht ik: laat het ons eens omkeren. Laat me met een groepje actievoerders naar een dansvoorstelling van mevrouw De Keersmaeker gaan en daar amok maken en roepen en tieren en met rotte tomaten gooien omdat haar voorstelling en haar opinie

Mevrouw De Danseres brengt geen feiten aan voor haar beweringen en lijkt niet geremd door enige kennis van de materie. gecriminaliseerd en actievoeren wordt onmogelijk gemaakt.’ Inderdaad, actievoeren moet ook voor mij mogelijk blijven. De vraag blijft natuurlijk hoever dat actievoeren kan gaan. In een eerdere beschouwing bij de aardappelactie verwees de Gentse wetenschapsfilosoof Johan Braeckman naar de periode toen ten tijde van de industriële revolutie machines werden kapotgeslagen in een poging het handwerk te beschermen.

Het vijfde argument: ‘Wetenschap is niet waardenvrij en hoort zich in te zetten voor maatschappelijke belangen eerder dan private belangen. Wetenschap hoort

over wat dans moet zijn ons niet zint.

Omdat we vinden dat haar danskunst geen maatschappelijke relevantie heeft.

Hoe zou mevrouw reageren op onze vrije meningsuiting? Ook hoop ik dat mevrouw De Keers­maeker private sponsoring van haar gezelschap afwijst als mogelijke manipulatie van haar vrije kunstmening… Kortom ik moet denken aan dat beroemde schilderij van Bruegel de Oude waarin hij Vlaamse gezegden penseelde: “Schoenmaker blijf bij uw leest”, is er eentje van.

Jan Van Doorslaer PETROCHEM 03 – 2013 23

023_P_Binnestebuiten.indd 23

12-03-13 16:30

AD_X-Dock_A4_130225_Layout 1 26.02.13 14:46 Seite 1

For full control: The new standard for managing your Dräger gas detectors.

Time savings Test up to 10 modules simultaneously.

Lower costs Gas flow of 300 ml/min instead of 500 ml/min

High process reliability Integrated reporting function and X-dock Manager.

Simple operation Automatic start after insertion.

Dräger X-dock De Dräger X-dock serie biedt u volledige controle over uw draagbare Dräger gasmeetinstrumenten.

Automatische bumptests en kalibraties met een gereduDräger X-dock

024_Draeger.indd 1

ceerd kalibratiegasverbruik en kortere testtijden besparen tijd en geld. Voor een demonstratie kunt u contact opnemen met uw Dräger-contactpersoon.

VERDERE INFORMATIE: W W W.DRAEGER.COM/X-DOCK

12-03-13 09:51

ACTUEEL

Kamp: ‘Geen goedkoper aardgas voor industrie’ Minister Kamp van Economische Zaken bracht begin maart een werkbezoek aan de haven van Rotterdam en bezocht daarbij ook chemiebedrijf Huntsman.

‘De Rotterdamse haven zorgt niet alleen voor inkomsten en banen in Nederland, maar wordt ook steeds meer een kraamkamer voor duurzame initiatieven’, zei hij tijdens zijn bezoek.

Wim Raaijen

Tijdens een werkbezoek aan de Rotter­ damse haven stelde minister Kamp van Economische Zaken dat het kabinet niets ziet in het verlagen van de aard­ gasprijs voor de industrie. Daarmee reageerde hij op een recente noodkreet van grote industriële bedrijven. Onder andere door de schaliegasrevolutie in de Verenigde Staten dreigen Europese industriegebieden investeringen mis te lopen. Vanwege de lage gasprijzen in de VS zullen veel grote concerns bij twijfel eerder kiezen voor de bouw van nieuwe fabrieken aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.

Wel deelt hij de zorgen van de industrie.

‘Het is duidelijk dat de Europese indus­ trie in het nauw zit, maar dat moeten we niet oplossen met een korting op de aardgasprijs.’ Wellicht dat Europese landen als Polen en Oekraïne Europa straks wel aan goedkoop aardgas kunnen helpen, maar daar heeft de Nederlandse

overheid nauwelijks invloed op.

Zelf staat Kamp nog neutraal ten opzichte van de winning van schaliegas in Nederland. ‘We onderzoeken nu alle facetten daarvan en willen tot een goede afweging komen.’ Tegelijkertijd wil hij de verwachtingen over Nederlands schaliegas temperen. Kamp: ‘Vooralsnog lijkt het erop dat er niet zo heel erg veel schaliegas winbaar is in Nederland.

Slechts een klein percentage van wat er nu nog aan conventioneel aardgas in de Nederlandse bodem zit.’

Wel besteed Tijdens het bezoek aan de Rotterdamse haven kon de minister bij chemiebedrijf Huntsman met eigen ogen zien dat de Rotterdamse industrie steeds groener wordt. Het bedrijf realiseert een proef­ fabriek waarin duurzame productie­ methoden op grotere schaal kunnen worden getest. Bij het opzetten van

LINQS

foto's: wim raaijen

Wilt u meer weten over de Europese Schaliegas Argumentenkaart? U kunt de kaart downloaden op www.tno.nl/ schaliegas. Meer informatie over het Road-project is te vinden op www. road2020.nl. Voor informatie over Green Deals kunt u terecht op www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ duurzame-economie/green-deal.

PETROCHEM 03 – 2013 25

025_27_R_artikel.indd 25

12-03-13 15:56

YOUR EFFICIENCY PARtNER “challenge your efficiency” met een van onze experts op de maintenance next beurs Stork Technical Services is al 185 jaar een betrouwbare en wereldwijd opererende kennisorganisatie op het gebied van asset integrity management. Wij helpen onze klanten bij het optimaliseren van de productie door het onderhouden, repareren en verbeteren van hun industriële assets.

Challenge your efficiency is het centrale thema waarmee wij graag in gesprek gaan met de beursbezoeker. U krijgt live een efficiency consult op onze stand. Ontdek ook onze efficiency creërende innovaties op de innovatieroute: de Hot Bolt Clamp en Laser Cladding.

Maintenance Next, Ahoy Rotterdam, 16-18 april Ontmoet ons op stand 6.701 in hal 6

AssEt LIFECYCLE INtEgRItY PARtNER

026_Stork.indd 1

12-03-13 09:36

Schaliegas Argumentenkaart Kamp gaf tijdens zijn werkbezoek aan alle facetten van schaliegas nog te onderzoeken om tot een goede afweging te kunnen komen. Een basis daarbij kan de Schaliegas Argumentenkaart van TNO zijn. Deze geeft een helder overzicht van voor en tegen argumenten maar laat de weging hiervan over aan de gebruikers van de kaart en de uiteindelijke besluitvormers. Met de Argumentenkaart kunnen zij zich een gebalanceerd eigen oordeel vormen.

TNO lanceerde de Europese Schaliegas Argumentenkaart eind februari. Op de kaart staat per thema een aantal argumenten, dat pleit vóór en tegen schalie­ gaswinning. Een van die thema’s is energie. Positief aan schaliegaswinning op energiegebied is dat het kan helpen te voldoen aan de groeiende vraag naar energie en tegelijkertijd kan zorgen voor een daling van de invoer van gas of een alternatieve energiebron. Het onconventionele gas kan ook pieken in de energievraag opvangen wanneer de levering van duurzame alternatieven tekortschiet.

Daarnaast zorgt de winning voor het vergaren van meer kennis die kan worden gebruikt voor andere energiewinning zoals bijvoorbeeld geothermie.

Tegenargumenten op energiegebied zijn er uiteraard ook. Financiering van schaliegaswinning verdringt de financiering van duurzame energie en stelt de noodzaak uit om over te schakelen op duurzame energie. Daarnaast kan schaliegas de prijs van fossiele energie laten dalen – kijk naar Amerika – waardoor alternatieven uit de duurzame hoek relatief duur worden.

Andere thema’s met voor- en nadelen op de argumentenkaart zijn veiligheid, energie, politiek en economie. Een besluit of een land schaliegas wil winnen hangt echter af van veel meer dan alleen de argumenten die in deze kaart zijn weergegeven. Onder meer trends of veranderingen, beslissingen van buurlanden, onderzoeksrapporten en voortschrijdend inzicht oefenen invloed uit op de beslissing. De argumentenkaart helpt in elk geval het voeren van een open discussie.

deze fabriek heeft Huntsman via een “Green Deal” nauw samengewerkt met de overheid en kreeg het bedrijf ook een subsidie van 1,5 miljoen euro. ‘Ik ben zeer onder de indruk van wat ik hier heb gezien’, reageerde de bewindsman na zijn ronde over de site, die hij onder andere aflegde met sitemanager Max van der Meer. ‘Het geld dat we hierin heb­ ben gestopt, is zeer wel besteed.’

CO2-opslag De minister gaat er ook van uit dat het Road-project voor grootschalige opslag van CO2 doorgang zal vinden. Enkele maanden geleden leken E.on en Gas de France, die momenteel een kolencentrale bouwen op de Maasvlakte, het project op een hold te zetten. Door de daling van de prijs van CO2-uitstootrechten zou volgens de bedrijven het opslaan van het broeikasgas weinig opleveren. Kamp: ‘Het is voor Nederland, maar ook voor Europa belangrijk dat dit unieke project doorgaat. Nergens is nog zo’n groot CCS-project gerealiseerd en we moeten er gewoon ervaring mee opdoen. Zeker als we kolen als serieuze en goedkope optie willen houden.’ W PETROCHEM 03 – 2013 27

025_27_R_artikel.indd 27

12-03-13 15:56

Krachtige software voor beheer & onderhoud

Bezoek Ultimo op Maintenance Next Stand 3200

•

Verbeter de structuur en de planbaarheid van het werk

•

Verleng de levensduur van assets op lange termijn

•

Vergroot het inzicht in kosten & prestaties w w w.ultimo.net/onderhoud JA AR

ultimo_uumadv_nl_22012013_297x210_01_proef.indd 1 028_Ultimo.indd 1

26-02-13 09:35 12:17 12-03-13

ONBEVANGEN Het is verbazingwekkend om te zien dat er veel aandacht is voor het voorkomen, terwijl het beperken van de gevolgen en voorkomen van escalaties veelal weinig aandacht heeft.

Verantwoordelijkheid Heeft u al kennis genomen van het rapport over de rellen in Haren? Echt verassend was de uitslag niet, maar op zich wel interessant. Niemand leek echt goed bedacht te zijn op hetgeen daar is gebeurd. Hoewel iedereen wel wist dat dit kon gebeuren, was er niemand voorbereid op het worstcase scenario.

Want hoe groot is die kans nou? Dus waarom zo zwaar voorbereiden op iets wat statistisch gezien toch niet gaat gebeuren?

Er was nauwelijks politie, bijna geen ME, waardoor escalatie niet kon worden voorkomen.

Ook de ontwikkelingen op het gebied van tankopslag geven duidelijk aan dat er een verminderde aandacht is voor het beperken van de gevolgen van incidenten. Het onderhoud aan met name blusvoorzieningen heeft jaren geen aandacht gehad bij het inmiddels bekende tankopslagbedrijf. En daarin zullen zij wellicht niet de enige zijn. Het gaat al jaren goed in Nederland. Er is al in lange tijd geen echt groot industrieel incident geweest in ons land. Zelfs de grote brand in Moerdijk heeft niemand echt doen beseffen dat naast het voorkomen van incidenten, er veel te winnen is bij het voorkomen van erger. Het lijkt er bijna op dat men de rechterkant van de vlinderdas aan het vergeten is. U kent de vlinderdas wel, het model waarin de loss of containment de knoop vormt. Aan de linkerkant staan alle scenario’s die tot het vrijkomen van stoffen leiden en rechts staan alle gevolgen van het vrijkomen.

Overheid Iedereen is het erover eens dat het voorkomen van incidenten de verantwoordelijkheid is van de bedrijven. Maar als het gaat over het repressief optreden bij incidenten, wordt er wel erg gemakkelijk naar de overheid gekeken. Dat is op zich raar.

De gevolgen van incidenten met gevaarlijke stoffen zijn een direct gevolg van de gekozen bedrijfsvoering, dus waarom de verantwoordelijkheid voor het repressieve optreden dan niet?

Dat er onduidelijkheid over dit vraagstuk bestaat, is pijnlijk naar voren gekomen bij de brand in Moerdijk, waar de locale repressieve slagkracht niet berekend was op de risico’s in de omgeving. En het bedrijf heeft de verantwoordelijkheid voor het optreden bij het incident volledig aan de overheid overgelaten. En zelfs daarover harde woorden gesproken in de rechtszaak. Maar is dat wel zo terecht?

Bedrijven, met name de grotere, doen aan procesveiligheid, hetgeen natuurlijk goed is. Onder het mom dat voorkomen beter is dan genezen, wordt hard gewerkt aan het terugdrin-

gen van de kans op het ontstaan op een loss of containment.

Want als stoffen niet buiten de pijpleiding komen, is er geen gevaar. Dat klopt als een bus, hoewel niet volledig kan worden gegarandeerd dat er geen loss of containment op kan treden.

Daarom is het verbazingwekkend om te zien dat er veel aandacht is voor het voorkomen, terwijl het beperken van de gevolgen en voorkomen van escalaties veelal weinig aandacht heeft. Natuurlijk worden de wettelijke verplichtingen nagekomen en een aantal standaard oplossingen uitgevoerd, maar slechts zelden wordt er maatwerk geleverd aan de rechterkant van de vlinderdas. Laat staan dat de voorzorgsmaatregelen die gericht zijn op het voorkomen van escalatie echt gebaseerd zijn op specifieke scenario’s, zoals die bij een bedrijf kunnen voorkomen.

Uitgevochten Kijkend naar een goed veiligheidsmanagementsysteem is het voorbereiden op noodsituaties één van de onderdelen, die zou moeten worden geregeld. Hetgeen dus expliciet betekent dat bedrijven rekening moeten houden met de rechterzijde van de vlinderdas. De onderbouwing hiervoor kunt u terugvinden in de incidenten die zich in het verleden hebben voorgedaan.

Vaak wordt dit onderdeel van het veiligheidsmanagementsysteem enkel ingevuld met een BHV-organisatie en een plan hoe de overheidsdiensten zo spoedig mogelijk in kennis gesteld kunnen worden. Of hiermee voldoende de verantwoordelijkheid wordt genomen, laat ik aan uzelf over om te bepalen, maar het lijkt er haast op dat men met deze twee maatregelen de verantwoordelijkheid zo snel mogelijk naar de overheid wil schuiven.

Het zal u wellicht duidelijk zijn dat de discussie over deze verantwoordelijkheid wat mij betreft zeker nog niet is uitgevochten. Want ondanks alle berekeningen over hoe klein de kansen op een serieus ongeval ook mogen zijn, er is en blijft een kans dat het plaatsvindt. En zolang het in Nederlands niet algemeen wordt geaccepteerd dat er eens in de zoveel tijd een fors industrieel ongeval plaatsvindt, zal deze discussie niet zijn afgerond.

Chris Aldewereld is ingenieur Scheikundige Technologie en werkzaam als Adviseur Industriële Veiligheid.

Aldewereld@gmail.com

PETROCHEM 03 – 2013 29

029_N_onbevangen.indd 29

12-03-13 15:56

Motors | Automation | Energy | Transmission & Distribution | Coatings

We kunnen de toekomst niet voorspellen maar ons er wel op voorbereiden.

Vanaf juni 2011 is het verplicht om aan de IE2 norm voor motoren te voldoen. WEG-motoren overtreffen deze norm reeds. De IE3 norm wordt pas met ingang van 2015 van kracht. Maar WEG produceert nu al superzuinige IE3 motoren. Voor IE4 is nog geen datum vastgesteld. Maar bij WEG kunt u vandaag al een superefficiĂŤnte IE4 motor kiezen.

Alleen door futuristisch denken behalen we een voorsprong...

Zet een stap in de goede richting, ga naar www.weg.net

030_WEG.indd 1

12-03-13 09:35

Oranje gevarenborden tellen

scheve wilgen tot vijf keer meer suiker produceren. ‘Sommige wilgen reageren op natuurlijke factoren, zoals de wind, op een manier die voor ons bruikbaar is’, stellen de Britten in Biotechnology for Biofuels. Het is volgens de onderzoekers een goede manier om het rendement van biobrandstoffen te verhogen.

Chemie in de opera

Rijkswaterstaat zal de komende vijf jaar op ongeveer 55 locaties langs rijkswegen en enkele provinciale en gemeentelijke wegen het wegtransport met gevaarlijke stoffen tellen. Per locatie worden er gedurende één of twee weken continu camerabeelden opgenomen. De tellingen vinden plaats in het kader van de regelgeving voor het vervoer van gevaarlijke stoffen.

Per wegtraject zijn risicoplafonds vastgesteld. Om lokale overschrijdingen of toekomstige overschrijdingen van het afgesproken risicoplafond op het gebied van het vervoer van gevaarlijke stoffen vast te stellen, is het nodig om inzicht te krijgen in hoeveel, wat en waar wordt vervoerd. De tellingen vormen hierbij een onmisbaar en essentieel onderdeel.

Het gaat voornamelijk om brandbare vloeistoffen en gassen zoals benzine, diesel en LPG. Scheve wilgen leveren meer biobrandstof

Uit scheefgroeiende wilgen kan tot vijf keer meer biobrandstof worden gewonnen, vergeleken met wilgen die recht omhoog groeien. Scheve wilgen maken extra suikermoleculen aan en die zijn prima te gebruiken als biobrandstof, volgens Brits onderzoek.

Scheve wilgen maken extra suikermoleculen aan om de stam te verstevigen in een poging de scheefgroei weer om te buigen. Die suikers kunnen met behulp van fermentatie worden omgezet in bijvoorbeeld bio-ethanol. Een team van het Imperial College London ontdekte dat

De Portugese wetenschapper Joao Paulo André pleit voor opera als ideale context om scholieren op een positieve manier kennis te laten maken met chemie. Er komen tenslotte nergens zoveel bijzondere gifstoffen op het toneel als in opera’s. Sinds kort is zijn pleidooi, dat hij ook al ten berde bracht tijdens het inter-

PETROSPECT ‘Als Europa echt geïnteresseerd is in klimaatverandering, moet het emissienormen introduceren voor kolencentrales, waardoor ze gedwongen worden te sluiten. En als je het iets minder draconisch wilt aanpakken, moet je een serieuze CO2-prijs vaststellen, in plaats van de janboel van het Europese ETS-systeem.’

Oxford-econoom Dieter Helm op Energiepodium ‘Het is duidelijk dat de Europese industrie in het nauw zit, maar dat moeten we niet oplossen met een korting op de aardgasprijs.’

Minister Kamp tijdens zijn werkbezoek begin maart aan de Rotterdamse haven ‘Vooralsnog lijkt het er op dat er niet zo heel erg veel schaliegas winbaar is in Nederland. Slechts een klein percentage van wat er nu nog aan conventioneel aardgas in de Nederlandse bodem zit.’

Opnieuw Kamp

nationale jaar van de chemie, te lezen in Journal of Chemical Education.

De wetenschapper gebruikt bijvoorbeeld de opera Antonius en Cleopatra van Samuel Barbers als kapstok om de moleculaire werking van slangengif aan op te hangen. Romeo en Julia van Charles Gounod (vrij naar Shakespeare) is het ideale voorbeeld om in te gaan op alruin en andere nachtschade-achtigen. Ook passeert een aantal Italiaanse opera’s en operettes de revue, waarin de cast wordt uitgedund met behulp van arseenverbindingen.

Wanneer de hoofdrol wordt gespeeld door een chemicus komt de chemie nog veel sterker in beeld. Bijvoorbeeld in Il Campanello van Donizetti, waarin een bejaarde apotheker wordt geteisterd door een rivaal in de liefde die de meest fantastische recepten komt bestellen. Of in Lo Speziale van Haydn, een opera die mogelijk is gebaseerd op de Zweedse chemicus Carl Wilhelm Scheele. Er blijken zelfs een paar chemici te hebben bestaan die zelf opera’s schreven.

Chemie komt zeker in opera voor, maar of het jongeren ertoe kan aanzetten om voor chemie te kiezen, is maar zeer de vraag. Opera is niet bepaald het populairste muziekgenre bij jongeren.

‘Het verschil in energieprijs tussen de VS en Nederland is een handicap voor ons investeringsklimaat.’

Carla Peijs, commissaris van de koningin in Zeeland in Chemie Magazine ‘Ik ben ervan overtuigd dat onze chemische industrie hartstikke veilig is.’

Opnieuw Peijs ‘Het succes van schalieolie valt of staat met de productiecurve. De technologie die is ontwikkeld voor de winning van gas uit schalie werkt weliswaar voor olie, maar er bestaat nog onduidelijkheid over de realiseerbare productiecurve.’

Ruud Wijermars, geoloog TU Delft en University of Texas in De Ingenieur 'Technici blijven vaak te lang in de ontwikkeling hangen. Ga zo snel mogelijk met je ideeën naar de markt. Daar leer je het meest van.'

Ad van Wijk, buitengewoon hoogleraar future energy systems aan de TU Delft in Technisch Weekblad

PETROCHEM 03 – 2013 31

031_F_petrospect.indd 31

12-03-13 15:55

THEMA

Opslag en logistiek

Wat moet een opslagbedrijf doen om brand te voorkomen en wat moet het doen als het mis gaat? Het staat in de richtlijn PGS 29 voor opslagtanks. Over de precieze invulling van deze richtlijn valt echter te twisten en daarom stelde een werkgroep een factsheet op die duidelijkheid schept. Duidelijk is ook dat het binnenvaarttransport efficiënter en duurzamer kan. Zo kunnen schepen zuiniger varen en kan veel worden gewonnen door het aantal leegvaartkilometers terug te dringen.

32 PETROCHEM 03 – 2013

032_33_X_Themaspread.indd 32

12-03-13 15:55

foto: ODFjDEL

'Als volkwagen een onderdeel heeft dat een enorme besparing kan opleveren, kan dat bij wijze van spreken morgen in een miljoen Volkswagens Golf worden ingebouwd. Dat kan bij schepen niet.'

PETROCHEM 03 – 2013 33

032_33_X_Themaspread.indd 33

13-03-13 09:10

thema

Factsheet neemt onduidelijkheden opslagtanks weg Voor het veilig opslaan van brandbare stoffen in bovengrondse opslagtanks gaan overheid en bedrijfsleven uit van de richtlijn PGS 29. Maar bij de voorschriften in deze richtlijn staat over het algemeen te weinig toelichting en ontbreekt nogal eens de doorverwijzing naar specifieke internationale normen. Om de onduidelijkheden weg te nemen, is een werkgroep van vergunningverleners met een zogenoemde factsheet gekomen. Deze licht diverse onderdelen van de richtlijn toe voor zowel vergunningverleners als bedrijven.

Erik te Roller

LINQS Veel informatie over de PGS 29-richtlijn is te vinden bij het IPO (www.ipo. nl), in bijvoorbeeld het IPO-09 kennisdocument voor opslagtanks. De factsheet zelf is te vinden op de site van Relevant (https://relevant.nl), het overheidsnetwerk met kennis over externe veiligheid. Meer informatie is ook te vinden bij de overheidssite LAT (Landelijke Aanpak Toezicht Risicobeheersing Bedrijven)(www. latrb.nl) en bij het kenniscentrum Infomil (www.infomil.nl). DE PGS 29 is te raadplegen op de website van de PGS beheersorganisatie (www. publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl).

Na de grote brand bij een olieterminal in het Engelse Buncefield in 2005 heeft Nederland de richtlijn PGS 29 in 2008 aangepast. Deze richtlijn regelt kort gezegd het veilig opslaan van brandbare stoffen in bovengrondse opslagtanks. Na de aanpassing van de richtlijn hebben bedrijven met grote opslagtanks op verzoek van de overheid een analyse uitgevoerd om te kijken of er aan hun veiligheidsmaatregelen nog zaken ontbreken en zo ja wanneer ze die in orde maken.

Dit hebben ze vervolgens gerapporteerd aan de vergunningverleners in de provincies. Bij de vergunningverleners kwamen echter diverse vragen op over hoe ze het een en ander moesten beoordelen. Bij de PGS 29-richtlijn staat bij veel punten namelijk geen toelichting.

Dit was de aanleiding om een factsheet over de PGS 29 op te stellen, stelt Robert Ruigrok, technisch beleidsmedewerker vergunningverlening van DCMR Milieudienst Rijnmond. ‘Om aan alle onduidelijkheid een einde te maken, is een interprovinciale projectgroep – de IPO projectgroep PGS 29 – aan de slag gegaan. Deze heeft de meest voorkomende vragen beantwoord in de factsheet.’ In deze projectgroep zitten vertegenwoordigers van de provincies Zeeland, NoordBrabant, DCMR namens Zuid-Holland, Inspectie SZW en Rijkswaterstaat.

Gekoppeld De PGS 29 en andere richtlijnen van de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen (PGS) zijn in het verleden opgesteld door onafhankelijke groepen van deskundigen van overheid en bedrijfsleven.

Inmiddels heeft de overheid deze taak neergelegd bij de PGS beheersorganisatie en het Nederlands Normalisatieinstituut (NEN) in Delft. NEN gaat de PGS 29 bijwerken en zal hierin ook de toelichting van de factsheet verwerken.

De factsheet geeft antwoord op ongeveer 25 vragen. Een voorbeeld: moet een

opslagtank die is gekoppeld aan een procesinstallatie anders worden beoordeeld dan een opslagtank op een terrein waar alleen opslagtanks staan? Als de tank namelijk gekoppeld is aan het proces en een beveiliging tegen overvullen van de tank in werking treedt, kan hierdoor het productieproces stilvallen. Van de overvulbeveiliging kan gezien de lessen van Buncefield niet worden afgeweken. Maar de overheden mogen ook niet op de stoel van het team van een bedrijf gaan zitten, dat de risicobeoordeling doet en de juiste veiligheidsmaatregelen moet vaststellen. Volgens de factsheet moeten de vergunningverleners het bedrijf aanraden de bestaande veiligheidsstudies, die dateren van voor het Buncefieldincident in 2005, nog eens kritisch tegen het licht te houden. Dit is ook met de brancheorganisaties afgesproken.

Daaruit kan wellicht volgen er een extra tank moet worden bijgeplaatst. Maar het niet benutten van de maximale capaciteit van een procesinstallatie kan ook een oplossing zijn. Het is aan het bedrijf om daarover te beslissen en aan de overheid om te toetsen of het bedrijf voldoet aan de aanbevelingen die voortkomen uit de veiligheidsstudie van het bedrijf.

Vonkvrije pompen Een andere vraag gaat over de normen voor afsluiters en pompen bij de tanks.

De PGS 29-richtlijn haalt oude normen aan, die inmiddels zijn achterhaald door nieuwe NEN-normen. Aan welke normen moet de elektrische apparatuur nu voldoen? Het antwoord luidt dat de kern van de richtlijn is dat een bedrijf het gevaar van defecten aan pompen en dergelijke onderkent en passende maatregelen neemt.

De veiligheid van pompen en afsluiters valt ook onder de Europese ATEXrichtlijn, waar de Inspectie SZW naar kijkt. ATEX biedt echter een paar ontsnappingsclausules, waardoor ook minder

34 PETROCHEM 03 – 2013

034_35_37_Y_thema_artikel.indd 34

12-03-13 15:55

FOTO’S: VOPAK

goed beveiligde productpompen zijn toegestaan. De PGS beheersorganisatie heeft echter gemeend iets strenger te moeten zijn. Zij willen uitsluiten dat pompen vlakbij een tank door een defect gaan vonken en verlangen dat alleen zeer veilige, vonkvrije pompen van een bepaalde ATEX-klasse mogen worden gebruikt.

‘Dit betekent dat bedrijven pompen moeten vervangen, die niet aan de eisen voldoen. Als een pomp buiten de tankput staat, zijn de eisen minder zwaar. Dan is bijvoorbeeld non-sparking materiaal toegestaan, dat wil zeggen het toepassen van verlaagd vonkvrij materiaal, zeg maar vonkarm materiaal’, legt Ruigrok uit.

Een vraag was ook aan welke eisen de productpompen in een tankput dan wel moeten voldoen. Inmiddels heeft de Inspectie SZW een advies uitgebracht over de klasse-indeling van pompen en dit is overgenomen in de factsheet.

Overvullen Weer een andere vraag gaat over wat bedrijven moeten doen als de dijken van de tankput rondom de tank niet hoog genoeg zijn om de vloeistof uit de tank bij een lekkage tegen te houden. Vaak verzakken de dijken door het inklinken van een veenbodem waarop ze rusten.

Het antwoord is simpel: de dijken ver-

hogen of het maximumniveau in de tank permanent verlagen.

Tenslotte was een vraag hoe vergunningverleners moeten omgaan met een voorstel van een bedrijf om een tank tegen overvullen te beveiligen. ‘In PGS 29 staat niet hoe je zo’n voorstel moet beoordelen. Sommige vergunningverleners hebben daar ervaring mee, andere niet. In de factsheet wordt uitgelegd hoe je dat moet doen’, aldus Ruigrok.

Veel van de voorschriften in PGS 29 zijn ook gebaseerd op internationale normen, maar welk gedeelte van deze normen van toepassing is, staat er vaak niet bij. Ruigrok: ‘We kwamen er bijvoorbeeld pas na enige tijd achter dat het voorschrift voor het bergend vermogen van de tankput is gebaseerd op een norm van het Britse Energy Institute.’

Maar de verwijzingen naar internationale normen die wel in de PGS 29 staan, roepen eveneens vragen op. ‘Het is lastig de systematiek van al die normen te doorgronden. Vaak blijkt ook maar een stukje van de internatonale norm van toepassing te zijn. Om bijvoorbeeld te boordelen welke overvulbeveiliging nodig is, kan een bedrijf met een zogenoemde LOPA-studie nagaan of een bepaalde overvulbeveiliging in verhouding staat tot het risico van overvullen

in een bepaalde tank. Hiervoor verwijst PGS 29 naar de NEN-EN 61511. Maar een bedrijf of overheidsinstantie hoeft maar een deel van deze kostbare norm aan te schaffen om aan de juiste informatie te komen. De factsheet geeft aan welk deel dat is’, aldus Ruigrok.

Niet gemotiveerd Omgaan met PGS 29 vraagt volgens Ruigrok dat iemand van alle markten thuis is, terwijl de specialisten die met PGS 29 omgaan vaak een civieltechnische, een instrumenteel technische of alleen veiligheidstechnische achtergrond hebben. Interdisciplinair samenwerken is de aangewezen oplossing. Hij resumeert dat de onduidelijkheden in PGS 29 te maken hebben met moeilijkheden om de voorschriften te interpreteren. Dit is het gevolg van een gebrek aan toelichting, het ontbreken van verwijzingen naar specifieke delen van internationale normen waarop de voorschriften zijn gebaseerd en een gebrek aan kennis bij vergunningverleners over de wijze waarop ze bepaalde zaken moeten beoordelen.

Tot welke problemen hebben die onduidelijkheden geleid? Ruigrok: ‘Behalve dat vergunningverleners moeite hadden met het beoordelen van bepaalde veiligheidsvoorzieningen, zijn er ook problemen PETROCHEM 03 – 2013 35

034_35_37_Y_thema_artikel.indd 35

12-03-13 15:55

036_MOB.indd 016_mob.indd 11

12-03-13 09:47 07-03-2011 16:40:39

ontstaan doordat bedrijven niet altijd het nut van een voorschrift onderkenden en hierdoor niet gemotiveerd waren om aan een voorschrift te voldoen. Rondom een tank moeten zich bijvoorbeeld om de zoveel meter aardingspunten bevinden om de energie bij een blikseminslag veilig af te voeren. PGS 29 schrijft een kortere afstand tussen de aardingspunten voor dan sommige bedrijven aanhouden. Van het dichter bij elkaar plaatsen van die punten zien zij het nut niet in.

“Blikseminslag heeft bij ons nooit tot problemen geleid”, hoor je vaak. Maar uit een wereldwijde analyse komt naar voren dat het elders met die afstand tussen de aardingspunten wel eens is misgegaan. Er ontstond brand bij de afdichting van het drijvende dak in de tank. Als de brandweer er op tijd bij was, kon de brand in de kiem worden gesmoord, maar een grotere brand is ook voorgekomen. Dit houden we de bedrijven voor.’

In het kader van controles op grond van BRZO’99 heeft de IPO (dit staat voor Inter Provinciaal Overleg) ook voorlichtingsdagen georganiseerd, die zijn bezocht door vertegenwoordigers van verschillende bedrijven. ‘De brancheorganisaties zijn overtuigd van de noodzaak van hoge eisen aan de opslag van brandbare vloeibare stoffen, en steunen onze aanpak.

Maar gebleken is dat niet alle medewerkers van individuele bedrijven zover zijn.

Met een dergelijke bijeenkomst proberen we hen over de streep te trekken. Verder organiseert het IPO de komende tijd cursussen om mensen te helpen PGS 29 beter uit te voeren.’

Risico’s In hoeverre neemt een bedrijf risico door af te wijken van de PGS 29-richtlijn?

Ruigrok: ‘Doel van de PGS 29-richlijn is niet alleen de risico’s van de opslag van brandbare vloeistoffen in tanks te verkleinen, maar ook ongewenste gebeurtenissen te voorkomen, die kunnen leiden tot een ongeluk met de tanks. Als een bedrijf aan alle voorwaarden voldoet, mag je aannemen dat de veiligheid niet in gevaar is. Maar als het bedrijf gemotiveerd van de richtlijn afwijkt, is het belangrijk om te weten of het risico hierdoor toeneemt of afneemt. Lekkages moet je bijvoorbeeld meteen opruimen, maar sommige bedrijven zeggen dat ze dit later wel doen.

Hiermee nemen ze een klein risico. Een aantal kleine risico’s kunnen echter een keten van ongewenste gebeurtenissen tot

gevolg hebben. Dat willen we voorkomen.’

Een ander voorbeeld is dat een operator een schakelfout kan maken, waardoor een hoeveelheid vloeistof in een tank terecht komt, die het volume niet aankan. ‘Daarom schrijft de PGS 29 voor dat de operator van te voren een planning maakt, die door een onafhankelijke operator moet worden gecontroleerd.

Dat is een organisatorische maatregel om dit soort fouten te voorkomen. Als er echter stukjes in zo’n procedure ontbreken, is het belangrijk te weten hoeveel risico een bedrijf hiermee neemt. Zo nodig moeten toch maatregelen worden

over PGS 29. Zo heeft de Vereniging Nederlandse Petroleum Industrie een handreiking voor leden opgesteld, waarmee bedrijven kunnen beoordelen of ze aan de PGS 29-richtlijn voldoen.

Een bedrijf kan gemotiveerd afwijken van de PGS 29-richtlijn. De richtlijn zelf staat dat toe omdat deze technische innovatie niet in de weg mag staan.

Bedrijven vinden dat de overheid daarmee wel eens te star omgaat. Ruigrok: ‘Voorwaarde om af te wijken is dat je als bedrijf moet aantonen dat het alternatief voor een systeem, methode of apparaat gelijkwaardig of beter is. Dat kan

‘Er zijn ook problemen ontstaan doordat bedrijven niet altijd het nut van een voorschrift onderkenden en hierdoor niet gemotiveerd waren om aan een voorschrift te voldoen.’ genomen. Dat geldt bijvoorbeeld ook als blijkt dat de tankput te weinig vloeistof kan opvangen door het verzakken van de dijken. De tank zal dan tijdelijk minder hoog gevuld moeten zijn, totdat de dijken weer op hoogte zijn gebracht.’

Technische innovatie De IPO-projectgroep die aan de factsheet heeft gewerkt, heeft ook de brancheorganisaties uitgenodigd mee te doen, maar die zijn daar niet op ingegaan. De branches zien de factsheet als een initiatief om de kennis van PGS 29 vooral bij de overheid te vergroten.

Overigens geven de brancheorganisaties wel voorlichting aan hun leden

bijvoorbeeld door voor een afwijkende pomp of klep de specificaties van de leverancier te overleggen, waaruit blijkt dat de apparatuur geschikt is voor het doel waarvoor het wordt ingezet.’

De factsheet licht de PGS 29-richtlijn toe, maar heeft op zichzelf geen juridische status, erkent Ruigrok. Dit verandert als de richtlijn binnen een paar jaar is herzien en de toelichting erin is verwerkt. Overigens is de PGS 29 geen wet maar een richtlijn. Pas als in de milieuvergunning naar PGS 29 wordt verwezen, zijn bedrijven verplicht zich eraan te houden. Momenteel zijn er geen plannen voor het maken van een factsheet voor andere richtlijnen. W PETROCHEM 03 – 2013 37

034_35_37_Y_thema_artikel.indd 37

12-03-13 15:55

thema

Vervoer per schip kan efficiënter Er zijn tal van mogelijkheden om het binnenvaarttransport efficiënter en duurzamer te maken.

Aan de basis van een rendabel en milieuvriendelijk transport van goederen over water liggen het gebruik van schonere brandstoffen, het zuiniger varen, het terugdringen van het aantal leegvaartkilometers en een verbetering van de infrastructuur.

Jacqueline van Gool

De binnenvaartsector streeft naar meer efficiëntie. Een belangrijke reden hiervoor is de strenger wordende milieuwetgeving, stelt Harry Geerlings, “havenhoogleraar” bij Erasmus Smart Port Rotterdam van de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Dat begint in de haven’, zegt Geerlings.‘Zo zullen in de toekomst alleen vrachtauto’s die aan de hoogste milieu-eisen voldoen, bij de Tweede Maasvlakte lading halen of brengen. Wil de binnenvaart een toekomst hebben, dan zal zij daarmee moeten concurreren.’

Dat gebeurt ook. Om de luchtkwaliteit in havens te verbeteren, geldt voor binnenvaartschepen nu al dat ze in de haven geen zwavelhoudende brandstof meer mogen gebruiken. Maar de binnenvaart moet verder verduurzamen. Het Havenbedrijf Rotterdam zelf investeerde in 2012 voor meer dan twee miljoen euro in duurzame scheepvaart via verschillende maatregelen. Zo heeft het een beloningsmaatregel voor schone schepen in het leven geroepen. Onlangs maakte het Havenbedrijf bekend dat het LNGtankers, die in het bezit zijn van een zogenaamd Green Award certificaat, zes procent korting geeft op de havengelden.

Green Award is een certificaat dat door de onafhankelijke Green Award Foundation wordt uitgereikt aan schepen en rederijen die extra hebben geïnvesteerd in schip en bemanning en zodoende de milieuprestaties, veiligheid en kwaliteit hebben verbeterd. Eerder al werden olietankers en binnenvaartschepen die in het bezit zijn van een Green Award beloond met korting op de havengelden. Aan de andere kant betalen schepen die niet voldoen aan de huidige normen tien procent hogere haventarieven. Dat geld wordt via het Expertise- en Innovatiecentrum Binnenvaart (EICB) geïnvesteerd in projecten die bijdragen aan initiatieven gericht op het verminderen van brandstofverbruik en emissies in de regio Rotterdam en op de vaarwegen.

Laden en lossen Een andere ontwikkeling is dat schepen in de haven steeds vaker gebruikmaken van elektriciteit die op land is opgewekt.

Zodoende hoeven de voor anker liggende schepen hun hoofdmotoren niet in te schakelen en wordt de lokale luchtkwaliteit verbeterd. Khalid Tachi, direc-

LINQS Binnen het programma Impuls Dynamisch Verkeersmanagement Vaarwegen (IDVV) werken overheden, kennisinstituten, vaarwegbeheerders, vervoerders, verladers, havens en terminals samen aan het beter benutten van de vaarwegen.

Het programma is een initiatief van Rijkswaterstaat. Het programma IDVV loopt tot 2014. Meer informatie hierover is te vinden op: www. rijkswaterstaat.nl/zakelijk/verkeersmanagement/idvv. De website van het Expertise- en Innovatiecentrum Binnenvaart is: www.eicb.nl De Argonon is het eerste schip voor de binnenvaart dat op LNG vaart.

38 PETROCHEM 03 – 2013

038_39_41_Z_thema_artikel.indd 38

12-03-13 15:58

teur van het EICB denkt dat het ook mogelijk zou moeten zijn om tijdens het laden en lossen gebruik te maken van walstroom. ‘Dat gebeurt nu nog te weinig. Ik denk dat het zeker mogelijk is om de walstroomcapaciteit verder op te voeren. Als de schepen ook voor die operaties hun hoofdmotoren niet hoeven inschakelen, scheelt dat veel in de emissies.’ Tachi merkt op dat de emissiewetgeving binnenkort wordt aangescherpt voor zowel de nieuwe als de bestaande vloot.

LNG Ook het transport van de haven naar de klant en terug zal duurzamer worden. ‘Er wordt gekeken of het mogelijk is schonere brandstoffen te gebruiken.

Met name het gebruik van LNG is actueel. Dat is een goede ontwikkeling, maar de infrastructuur daarvoor is nog niet goed genoeg. Nu komt het voor dat een schip op de plaats van bestemming arriveert en dan moet er een tankauto langs de kade komen om de LNG te tanken. Schepen hebben daarom ook wel twee brandstoffen (bifuel) aan boord, om te kunnen overschakelen op een andere brandstof ’, aldus Geerlings. Tachi ziet dat de LNGinfrastructuur op korte termijn wel verandert. ‘In de loop van dit jaar en volgend jaar zal deze infrastructuur verder verbeteren. De Europese Commissie, bij hoofde van Eurocommissaris voor Transport Kiim Kallas, heeft besloten dat in 2020 alle zeehavens en binnenhavens een LNG-bunkermogelijkheid moeten hebben.’

Dat is ook meteen een kans voor de tankvaart ziet Tachi. ‘Er is steeds meer interesse om LNG naar het binnenland te vervoeren. Tankcontainerschepen zijn gemakkelijker geschikt te maken voor het transport van LNG op de binnenvaart. Dat is een nieuwe markt en daar liggen kansen voor de tankvaart.

Daarbij is het ook zo dat schepen die chemicaliën vervoeren aan hoge veiligheids- en milieu-eisen moeten voldoen.

Zij krijgen niet te maken met extra maatregelen als ze overstappen op LNG als brandstof.’

Combineren Geerlings en Tachi denken echter dat er voor de sector ook nog mogelijkheden zijn om te optimaliseren op logistiek gebied. Zo kan het aantal leegvaartkilo-

‘De investering voor twee extra schepen, en dat is een behoorlijke investering, weegt op tegen de besparing aan brandstofkosten vanwege het langzamer varen.’ meters verder worden teruggedrongen.

Sinds het begin van het opkomen van het containertransport in de jaren zeventig en tachtig is het al gebruikelijk dat er wordt gezocht naar manieren om containers zowel op de heen- als de terugweg vol te vervoeren, maar er valt nog veel te verbeteren. Gewoonlijk lukt het slechts om tien tot dertien procent van de containers na gebruik weer volgeladen retour te sturen.

In Petrochem 7/8 van vorig jaar werd het project Matchback beschreven. In dit project streven Markiezaat Container Terminal, Sabic, Ricoh en andere bedrijven in Bergen op Zoom ernaar containers niet alleen volgeladen per binnenvaartschip van Antwerpen of Rotterdam naar Bergen op Zoom te laten komen, maar ze ook volgeladen weer retour te sturen. De deelnemende partijen in Matchback zien een hergebruik van vijfenzeventig procent. Dit is een percentage dat nergens anders in Nederland of Europa wordt gehaald, aldus de initiatiefnemers in het artikel.

Onlangs werd het websysteem Tank Container Finder gelanceerd om de vraag en het aanbod van tankcontainers bij

elkaar te brengen. Jeroen Duller, een van de initiatiefnemers van het zoeksysteem, denkt dat hiermee het aantal tankcontainers dat leeg terug vaart, kan worden teruggebracht. ‘Door de beschikbaarheid op locatie inzichtelijk te maken, wordt een economische-, ecologische- en efficiëntieslag geboden.’ Duller vraagt zich af waarom een dergelijk zoeksysteem voor deze sector nog niet is ontwikkeld. ‘Er is voor zo veel verschillende sectoren een zoeksysteem beschikbaar om vraag en aanbod bij elkaar te brengen, denk aan Funda, Marktplaats enzovoorts. Maar voor het tankcontainertransport is het echt nieuw.’

Tachi en Geerlings denken zeker dat een ICT-systeem het eenvoudiger maakt om vraag en aanbod bij elkaar te brengen.

‘Maar’, zegt Tachi, ‘het is gemakkelijker bedacht dan gedaan.’ Probleem voor tankcontainers is dat er een grote verscheidenheid aan producten is, die elk specifieke (veiligheids)eigenschappen hebben. Dat maakt het complex om een lading beschikbaar te hebben voor de terugweg, die compatibel is met het schip. Ook moeten tanks worden schoongemaakt. Dat kan niet zomaar overal.

PETROCHEM 03 – 2013 39

038_39_41_Z_thema_artikel.indd 39

12-03-13 15:58

De nieuwe standaard in webvertising Presenteer uw bedrijf, innovatie of project volgens de nieuwe standaard in webvertising: Bizz56”. Vertel uw verhaal in uw eigen creatieve film van 56 seconden en de boodschap komt aan!

Het doordachte stramien van Bizz56” zorgt ervoor dat u en de filmers van Movielinqs zich kunnen concentreren op het communicatieve en creatieve deel van uw boodschap. En bovenal zorgt Bizz56” voor een snelle, complete en eigentijdse boodschap die de aandacht van uw doelgroep tot het einde vasthoudt. Bizz56”-video’s zijn multiinzetbaar: op uw site, via smartphones en tablets en op social media.

Bizz56” is een product van Movielinqs, een onderdeel van Industrielinqs pers en platform

Scan de QR-code voor een voorbeeld van Bizz56”

Meer weten?

_A5_bizz56.indd 43 040_PPG_BIZZ56.indd 1

Neem contact op met Ellen van den Burg (020-3122088) of movielinqs@industrielinqs.nl

15-03-12 14:46 12-03-13 09:35

Tempomaat Volgens Geerlings is er verder een efficiëntie- en duurzaamheidsslag te maken in hoe er met schepen wordt gevaren.

Zo is er het CO2-reductieprogramma VoortVarend Besparen. Concreet wordt in dit programma gedacht aan grootschalig en efficiënt gebruik van hulpmiddelen, zoals een tempomaat in de stuurhut die het mogelijk maakt om nog zuiniger te varen. Het gebruik van een tempomaat geeft informatie met betrekking tot de meest economische snelheid van een binnenvaartschip. Dit resulteert in een verminderde brandstofconsumptie.

Een trend die al duidelijk zichtbaar is, is dat schepen langzamer varen. Het Havenbedrijf Rotterdam zag vorig jaar de hoeveelheid geleverde brandstof aan de scheepvaart dalen. Het Havenbedrijf schrijft de daling in zijn geheel toe aan de efficiëntere manier van varen.

‘Containerschepen gebruiken driekwart van de totale hoeveelheid gebunkerde stookolie. De containervaart vaart tegenwoordig efficiënter doordat grotere en vol beladen schepen beduidend langzamer varen; 15/18 knopen in plaats van 25 knopen. Tien procent minder dienstsnelheid bespaart twintig procent brandstof, dertig procent minder bespaart circa de helft brandstof ’, aldus het Havenbedrijf in een persbericht.

In de huidige economische situatie en bij de hoge brandstofprijzen, proberen vervoerders tegen zo laag mogelijke kosten te varen. En langzaam varen loont, weet ook Geerlings. ‘Het is een gegeven dat de meeste lading die in Rotterdam aankomt, afkomstig is uit China. Een schip uit China doet er vier weken over om in Nederland aan te komen. Stel dat er iedere woensdagochtend rond tien uur een schip een lading moet afleveren bij ECT in Rotterdam, dan zou je daarvoor acht schepen nodig hebben. Het loont echter om twee extra schepen op dezelfde route in te zetten en langzamer te varen. De investering voor twee extra schepen, en dat is een behoorlijke investering, weegt op tegen de besparing aan brandstofkosten vanwege het langzamer varen. En voor de binnenvaart geldt hetzelfde principe.’

Zorgwekkend Zoals Geerlings al aanstipte, op dit moment heeft de binnenvaart het economisch zwaar. De tarieven staan

Tien procent minder dienstsnelheid bespaart twintig procent brandstof, dertig procent minder bespaart circa de helft brandstof.

onder druk en veel ondernemers hebben moeite om rendabel te varen. ‘De grootste klappen krijgen de schippers die het meest recent een schip hebben gekocht.

Net als in de huizenmarkt hebben zij een investering gedaan op het moment dat de markt op zijn top was. En nu hebben ze grote moeite die investering terug te verdienen’, vertelt Geerlings.

In het rapport van Geerlings wordt de financiële situatie van de binnenvaart als ‘zorgwekkend’ beschreven. Veertig procent van de bedrijven die droge lading vervoeren, moesten medio 2011 interen op het eigen vermogen om de kapitaallasten te financieren of kunnen deze niet (helemaal) financieren. En ook in de tankvaart gaat het nog steeds bergafwaarts. In 2009 was er een ultiem dieptepunt te zien, de opbrengsten van het uitvoeren van een reis waren net voldoende voor het betalen van de brandstof.

Geerlings en Tachi zien twee belangrijke punten voor de binnenvaart die remmend werken in het verhogen van de efficiency. Enerzijds worden innovaties in de scheepsbouw nog te weinig op brede schaal doorgevoerd. Geerlings: ‘Het ruwe casco van schepen wordt in China gekocht en hier vervolgens op maat afgebouwd. Ieder schip is hierdoor uniek. Er valt nog veel te doen op het gebied van materiaalgebruik of vormgeving, maar het probleem is dat een innovatie niet gemakkelijk kan worden geïntroduceerd omdat schepen niet gestandaardiseerd zijn. Als Volkswagen een onderdeel heeft dat een enorme

besparing kan opleveren, kan dat bij wijze van spreke morgen in een miljoen Volkswagens Golf worden ingebouwd.

Dat kan bij schepen niet.’ Ook Tachi ziet dit als een probleem en trekt de vergelijking met de auto-industrie door.

‘Voor de scheepvaart bestaat geen DAF of Mercedes.’

Beter benutten Tot slot noemt Geerlings ook de verbetering van de infrastructuur als belangrijke mogelijkheid om efficiënter per schip te vervoeren. ‘Dat is op het moment nog een knelpunt’. Daar wordt ook wel aan gewerkt. Zo heeft Rijkswaterstaat het programma Impuls Dynamisch Verkeersmanagement Vaarwegen (IDVV) geïnitieerd waarin overheden, kennisinstituten, vaarwegbeheerders, vervoerders, verladers, havens en terminals samenwerken, onder meer gericht op het beter benutten van de vaarwegen.

Het IDVV-project loopt tot 2014 en er wordt ongeveer honderd miljoen euro geïnvesteerd om de binnenvaartsector op een hoger plan te krijgen.

Al deze mogelijkheden om de binnenvaart te verduurzamen krijgen in het licht van de aanleg van de Tweede Maasvlakte extra gewicht. ‘Als de Tweede Maasvlakte volledig in gebruik is, zullen er drie keer zoveel containers worden vervoerd als nu. Een groot gedeelte daarvan zal worden vervoerd via de binnenvaart. Een efficiëntie- en duurzaamheidsslag is dus zeker noodzakelijk’, aldus Geerlings. W PETROCHEM 03 – 2013 41

038_39_41_Z_thema_artikel.indd 41

12-03-13 15:58

PROTECTING YOUR PROCESS

Wij beschermen u – wat u ook wil ondernemen !

Gewasbesproeiing weert de insecten van de velden. Zo worden er vandaag ook duizenden procesinstallaties gevrijwaard van explosies dankzij de concepten en oplossingen die Pepperl+Fuchs gedurende de voorbije 60 jaar heeft ontwikkeld.

Onze intrinsiekveilige barrières beschermen duizenden chemische, farmaceutische, olie & gas en andere productie-installaties tegen explosiegevaar. Maar we hebben nog meer te bieden ! Veldbussystemen, human-machine-interfaces, level control of corrosiemonitoring : wij zijn de experts. Dankzij onze wereldwijde vertegenwoordiging vindt u ons waar en wanneer u ons nodig heeft.

Pepperl+Fuchs N.V. Metropoolstraat 11 • 2900 Schoten • België Tel. +32 (0) 3 644 25 00 • Fax. +32 (0) 3 644 24 41 pa-info@be.pepperl-fuchs.com • www.pepperl-fuchs.com Pepperl+Fuchs B.V. Pettelaarpark 104 • 5216 PR ’s-Hertogenbosch • Nederland Tel. +31 (0) 73 7507 107 • Fax. +31 (0) 73 6444 749 pa-info@nl.pepperl-fuchs.com • www.pepperl-fuchs.com

ROESTVAST

STAALDAGEN 16-17-18 April

2013

Gorinchem

16, 17 en 18 april 2013

Hét vakevenement op het gebied van roestvast staal en andere hoogwaardige legeringen Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/rvs-go met onderstaand registratienummer en ontvang twee gratis entreebewijzen voor Roestvast Staaldagen Gorinchem 2013.

7130005305

Openingstijden Vakbeurs 13.00-21.00 uur

Openingstijden Congres 9.30-12.45 uur Info & opgave via:

ook elijktijdig Bezoek g chem TIV Gorin

www.evenementenhal.nl/gorinchem

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

042_evenem_peperl.indd 1

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80 I www.evenementenhal.nl E gorinchem@evenementenhal.nl

Ondersteunend partner

Ons evenement. UW MOMENT.

12-03-13 09:46

FOTO: Shell

TECHNOLOGIE

Het Fischer-Tropsch-proces is de basis van Shell’s Pearl GTL in Qatar. Shell heeft een eigen katalysator ontwikkeld om daar 45 miljoen kubieke meter gas per dag om te zetten in olieproducten.

Nieuwe Fischer-Tropsch-katalysator

Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam hebben op basis van patenten uit de audiocassette-industrie in de jaren zestig een nieuwe Fischer-Tropsch-katalysator ontwikkeld. Ze hebben ijzeroxide-deeltjes met kobaltomhulsels van nanometerdikte ontwikkeld, die uitstekende katalysatoren zijn om goede dieselfracties op te leveren.

Het Fischer-Tropsch-proces maakt het mogelijk traditionele brandstoffen, zoals diesel en kerosine, te produceren uitgaand van syngas, een mengsel van waterstof en koolmonoxide verkregen uit aardgas, biomassa of kolen. Door de grote reserves aan schaliegas en aardgas en de daarmee samenhangende transformatie van de mondiale energiemarkt neemt de interesse in FT-technologie toe. Probleem is echter dat FT-reactoren erg groot zijn en doorgaans honderden tonnen katalysatoren gebruiken.

Katalysatoren op basis van kobalt zijn de beste keuze voor het produceren van middeldestillaten zoals diesel en kerosine met behulp van FT-technologie. Kobalt is echter kostbaar. De UvA-onderzoekers gingen daarom samen met Total Gaz & Power aan de slag om een goedkopere katalysator te ontwerpen, die op zeer grote schaal bereid kan worden maar qua prestaties niet onderdoet voor zuiver kobalt.

Het onderzoek leidde tot een goedkope, betrouwbare, efficiënte en vooral schaalbare methode voor het produceren van bolvormige core-shell-katalysatordeeltjes. Deze deeltjes hebben een gemiddelde diameter van tien nanometer en bestaan uit een magnetietkern (ijzeroxidekern) van acht nanometer en een kobaltomhulsel van slechts één nanometer. De nieuwe katalysatoren werden getest en bleken uitstekende FT-katalysatoren te zijn, die goede dieselfracties opleveren. Op de nieuwe katalysatoren, en de methode voor de bereiding ervan, is octrooi aangevraagd door Total Gaz & Power.

Grafeen zet licht efficiënt om in elektriciteit

Licht omzetten in elektriciteit, zoals in zonnecellen gebeurt, kan waarschijnlijk efficiënter met grafeen. De meeste materialen zetten één lichtdeeltje om in één elektron, maar in grafeen kan één lichtdeeltje worden omgezet in meerdere hete elektronen.

Omdat deze hete elektronen stroom kunnen genereren, is dit mechanisme van ladingsvermenigvuldiging een essentieel ingrediënt om met heel weinig energieverlies energie uit licht te halen.

Grafeen is een enkele atomaire laag koolstofatomen. Tot nu toe was onduidelijk hoe efficiënt en via welk mechanisme grafeen geabsorbeerde fotonen omzet in elektronen.

Onderzoekers hebben nu aangetoond dat de combinatie van de ladingsvermenigvuldiging en de breedbandige absorptie van grafeen ervoor zorgt dat het materiaal zonlicht uit het hele zonnespectrum efficiënt kan omzetten in elektriciteit. Voormalig FOM-oio Klaas-Jan Tielrooij voerde dit onderzoek uit aan het Institut de Ciències Fotóniques in Barcelona en bij FOM-instituut AMOLF.

selectieve katalyse Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam hebben een manier gevonden om een vinylbenzeen zeer selectief om te zetten naar het ß-aldehyde. De nieuwe reactie is een bijzondere vorm van hydroformylering, waarmee koolstofmonoxide en waterstof aan een dubbele koolstofkoolstofbinding kunnen worden vastgemaakt. Een rhodiumion treedt in deze reactie op als katalysator.

Er zijn normaal gesproken twee mogelijke producten: afhankelijk van aan welke kant van de dubbele binding de CO komt te zitten, ontstaat het α- dan wel het ß-aldehyde. Bij gewone hydroformylering van vinylbenzeen ontstaat bijna alleen het α-aldehyde en dat is jammer, want juist het ß-aldehyde is nodig voor het maken van bijvoorbeeld medicijnen.

De onderzoekers koppelden daarom een hulpmolecuul aan de katalysator, dat het vinylbenzeen als het ware vasthoudt tijdens de hydroformylering. Hierdoor is maar één kant van de dubbele binding naar het rhodiumion gericht, en kan het CO-molecuul alleen aan die kant binden. En dat is precies de andere kant dan waar het aldehyde normaal zou ontstaan.

Het nieuw ontwikkelde katalytische proces is interessant voor industriële toepassingen: het werkt tussen 25 tot 120 graden en is bovendien zeer actief, waardoor maar weinig katalysator nodig is. Doordat er geen α-aldehyde ontstaat, geeft de reactie bovendien veel minder afval dan voorheen en is het isoleren van het product eenvoudig.

THeorie kristalvorming Onderzoekers van de TU Eindhoven hebben het ontbrekende stukje in de kristaltheorie gepresenteerd. Het team bereikte deze doorbraak door de kristallisatie van het mineraal calciumfosfaat tot in detail te bestuderen. Zij zagen dat ionen eerst kleine clusters vormen, voordat hieruit kristalkernen onstaan. De clusters vormen echter geen afgebakende tussenstap, zoals eerder gedacht, maar zijn onderdeel van een geleidelijk groeiproces.

PETROCHEM 03 – 2013 43

043_J_Technologie.indd 43

12-03-13 16:16

NEEM EEN ABONNEMENT EN KIES UW KADO! PT Industrieel Management is het magazine voor de maakindustrie. Engineering, manufacturing en supply chain management zijn de pijlers onder dit gezaghebbende tijdschrift. Als productiviteit en flexibiliteit uw uitdagingen zijn, dan leest u PT Industrieel Management. Neem nu een abonnement en profiteer van onze unieke aanbieding! w 50% KORTING op uw abonnement g gedurende het eerste jaar

€ 64,- korting op uw abonnement en het P Polytechnisch Zakboek tt.w.v. € 175,- GRATIS x

Bestel via www.sdu.nl/pti of vul de bon in en stuur hem naar Sdu Klantenservice, postbus 20014, 2500 EA Den Haag

Bes t el b on Ja, ik neem ___ abonnement(en) op PT Industrieel Management (PTI) en betaal slechts € 185,-* in plaats van € 249,Bovendien ontvang ik gratis de laatste uitgave van het Polytechnisch Zakboek (9789062287703) t.w.v. € 175,- (3825LP201)

Ja, ik neem ___ abonnement(en) op PT Industrieel Management (PTI) en ontvang 50% korting op mijn abonnement gedurende het eerste jaar. Ik betaal het eerste jaar slechts € 124,50* in plaats van € 249,- (3825LP202)

Organisatie______________________________________________________________________________________________________________________________________ Afdeling _______________________________________________________________________________________________________________________ Naam ___________________________________________________________________________________________________________________________________ m/v Adres_____________________________________________________________________________________________________________________________________________ Postcode en plaats ______________ _________________________________________________________________________________________________________ Telefoon __________________________________________________________________________________________________________________________________________ E-mail____________________________________________________________________________________________________________________________________________ Deze aanbieding is geldig tot 31-12-2012

* excl. btw, verzend- en administratiekosten

Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Sdu Uitgevers en andere zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit melden bij Sdu Klantenservice, postbus 20014, 2500 EA Den Haag. Abonnementen gelden voor minimaal één jaar. Onze uitgaven zijn ook verkrijgbaar in de boekhandel. Voor meer informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.sdu.nl.

044_SDU.indd 1

12-03-13 09:39

PRODUCTEN Modulaire Early Production Unit Cofely heeft een modulaire Early Production Unit (EPU) ontwikkeld. Deze unit is in staat op een eenvoudige manier olie- en gasbronnen op de kortst mogelijke termijn rendabel te exploiteren door olie, water en gas ter plekke van elkaar te scheiden.

Na doorontwikkeling zal GDF SUEZ E&P Deutschland de eerste unit begin 2014 in gebruik nemen. De unit wordt rechtstreeks op een bron in de grond aangesloten en is in staat de gewonnen olie direct op de markt te brengen. De modulaire unit zou ook voor gasexploitatie te vermarkten zijn. Het gaat om een samengesteld, verplaatsbaar, meervoudig bruikbaar systeem, in hoofdzaak bestaande uit opslagtanks voor olie en water, een controle unit en een affakkelinstallatie.

De unit is ‘plug & play’, eenvoudig op de bron te plaatsen. Tal van veiligheidsvoorzieningen en innovatieve technologische oplossingen zorgen ervoor dat bevriezing tijdens de winter of te hoge druk in het systeem worden voorkomen. Olie, gas en water worden direct gescheiden in het hart van de modulaire installatie waarbij de olie en het water apart worden opgeslagen in speciaal ontworpen tanks. Afhankelijk van de olieproductie kan ieder anderhalf uur de inhoud van de olietanks naar de raffinaderij worden afgevoerd.

Meer informatie bij Cofely: www.cofely-gdfsuez.nl Signaalversterker voor elektromagnetische flowmeters Krohne introduceert de nieuwe IFC 050 signaalversterker voor elektromagnetische flowmeters.

Ontworpen voor de groeiende watermarkt, geschikt voor alle standaardtoepassingen in de water- en afvalwaterbranche. In combinatie met de series Optiflux en Waterflux elektromagnetische flowsensoren kan de signaalversterker worden toegepast voor onbehandeld water, drinkwater, afvalwater en zeewater, bijvoorbeeld in waterwinning en zuiveringsinstallaties, riool of ontziltingsinstallaties. De signaalversterker beschikt over een schokbestendige aluminium behuizing die is voorzien van een beschermende, dubbele verflaag . Deze is bestand in zoutachtige omgevingen. De elektronica heeft een beschermende coating tegen condensatie. Voor gemakkelijke bediening is het instrument leverbaar als separate/wand of compacte versie.

Er is een gesloten versie voor applicaties waar het menu niet continu moet worden geraadpleegd en een permanent display niet vereist is.

Meer informatie bij Krohne: www.krohne.com Vernieuwde zuigercompressoren Alup heeft een deel van de zuigercompressoren uit het assortiment verbeterd. Het gaat om de ééntraps zuigercompressoren uit de HLE-serie. De vernieuwing betreft de ééntrapspomp, waarbij lucht in één fase of trap wordt gecomprimeerd tot bijvoorbeeld een druk van tien bar. De pomp heeft een cilinder met een grotere inhoud en grotere slag wat samen leidt tot veertien procent toename in luchtlevering.

De gietijzeren zuiger in de pomp zorgt voor een grotere luchtlevering met een lager toerental. Door de lagere snelheid van de zuiger is er minder slijtage en een hogere betrouwbaarheid. De verbeterde zuiger maakt de compressor tot wel drie decibel stiller. Daarnaast zorgt de verbeterde koeling van de pomp voor een compressor met hogere betrouwbaarheid. De lagere temperatuur betekent minder slijtage aan de draaiende delen.

Het vliegwiel op de compressor is vergroot en wordt beschermd door middel van een metalen behuizing en brengt een lager toerental met zich mee. De vernieuwde ééntraps zuigercompressor is leverbaar op ketel en met een geluidgedempte omkasting. Voor mobiele toepassing zijn er ook versies met wielen beschikbaar.

Meer informatie bij Alup: www.alup.nl

Meer producten op www.petrochem.nl

045_G_producten.indd 45

Petrochem Crossmediaal

Industrielinqs pers en platform heeft als missie om met waardevolle informatie een bijdrage te leveren aan een duurzame industrie. Afhankelijk van de soort informatie en behoefte van de ontvanger, zijn de diverse media in te zetten. Niet los maar geïntegreerd zorgen twitter, linked in, onze websites, de bladen, evenementen en in toenemende mate ook film voor een crossmediale informatievoorziening voor de lezers, volgers en bezoekers van onze producten.

In Petrochem nummer vijf zal de mix van video, online, drukwerk en social media ingezet worden voor onder anderen de kandidaten van de verkiezing van de Plantmanager of the Year 2013. Om vol van deze optie gebruik te maken, installeert u de gratis ilinqs-app voor Apple of Android op uw smartphone of tablet. U scant de foto waar het film icoon bij staat en het bijbehorende filmpje verschijnt.

De crossmediale aanpak biedt ook voor adverteerders een ideale mogelijkheid om binnen het bereik van het vakblad een extra boodschap in de vorm van een korte film te verspreiden. De films kunnen worden verrijkt met koppelingen naar LinkedIn, Google Maps en artikelen en white-papers in PDF. Op pagina twee van deze Petrochem treft u een advertentie van Aerzen die op deze manier is verrijkt.

Meer informatie bij Industrielinqs: www.ilinqs.tv Portofoons en mobilifoons

Flash Services lanceert de nieuwe lijn Teds-Tetra portofoons en mobilofoons van Motorola. De MTP6550 portofoon is TEDS-ready, wat de mobiele gebruiker snellere dataconnectie met locale opslagcapaciteit biedt. De MTM5400 mobilofoon is een high power model met DMO Gateway/Repeater functionaliteit waar meerdere handsets op kunnen worden aangesloten.

Meer informatie bij Flash Services: www.flash-services.com PETROCHEM 03 – 2013 45

12-03-13 16:31

Market Review Aandrijftechniek en gereedschappen

Bedrijfsbemiddeling

Compensatoren

ecurie rosier

DICTATOR PRODUCTIE B.V.

Ondernemend in Bedrijfsovernames

Van Eyle & Ruygers – Schwartz

Sevillaweg 75 3047 AL Rotterdam Postbus 35040 3005 DA Rotterdam Tel: +31 (0)10 - 245 50 00 Fax: +31 (0)10 - 262 06 22 E-mail: info@erxs.nl Website: www.erxs.nl

AFDICHTINGEN, AFSLUITERS, COMPENSATOREN EN SLANGEN

KlingerBV

Nikkelstraat 2-4 3067 GR ROTTERDAM Postbus 8504 3009 AM ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 - 455 75 55 Fax: +31 (0)10 - 456 38 90 E-mail: klinger@klinger.nl Website: www.klinger.nl

afdichtingen, afsluiters slangen en kunststoffen

Ecurie Rosier Bedrijfsovernames B.V. Meidoornweg 12 4191 LB Geldermalsen ing Edwin Rosier RAB Tel: +31 (0)345 - 65 12 26 Mobiel: +31 (0)6 43 02 96 34 E-mail: edwin@ecurie.nl Website: www.ecurie.nl

Blast Valves

Vokes-Air BV

Filter + Beschermtechniek Nijverheidsweg 15 3401 MC IJSSELSTEIN Postbus 309 3400 AH IJSSELSTEIN Tel: +31 (0)88 - 865 37 24 Fax: +31 (0)88 - 865 37 00 E-mail: info@vokesair.nl Website: www.vokesair.com

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 - 514 15 14 Fax: +31 (0)72 - 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl

algemeen

Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180 - 41 59 88 Fax: +31 (0)180 - 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

CIVIL, PIPING AND ARCHITECTURAL WORKS

SGS Nederland b.v.

Malledijk 18 Postbus 200 3200 AE SPIJKENISSE Tel: +31 (0)181 - 69 33 33 Fax: +31 (0)181 - 69 35 81 E-mail: info@sgs.com Website: www.sgs.com

Simon Stevinstraat 8 8400 Oostende Belgium Tel: +32 (0)59 - 51 07 55 Fax: +32 (0)59 - 51 07 87 Website: www.dekomte.be E-mail: info@dekomte.be

HERTEL Industrial Sealings bv.

Seggelant-West 10 3237 MJ Vierpolders The Netherlands Tel: +31 (0)181 - 28 11 17 Fax: +31 (0)181 - 28 11 78 Website: www.hertel.com E-mail: hans.vanegmond@hertel.com expansion.joints@hertel.com

VBK Groep

Kernweg 37 1637 LH Hoorn Tel: +31 (0)229 - 23 28 04 Fax: +31 (0)229 - 23 69 85 E-mai­l: info@vbkgroep.nl Website: www.vbkgroep.nl

Energieweg 11 8304 AJ EMMELOORD Postbus 57 8300 AB EMMELOORD Tel: +31 (0)527 - 61 34 56 Fax: +31 (0)527 - 69 84 20 E-mail: info@dictator.nl Website: www.dictator.nl

Vertegenwoordiging in België: AMY NV/SA Lieven Bauwensstraat 23 B - 8200 BRUGGE, BELGIË Tel: +32 (0)50 - 31 28 48 Fax: +32 (0)50 - 31 16 64 E-mail: info@amy.be Website: www.amy.be

EXPLOSIEVEILIGE verlichting & signalering

Demontage

Victor Lighting

DDM Demontage B.V.

De Noord Chemicals b.v.

ERIKS bv

DEKOMTE BENELUX

Chemicals

Chemicals, Lime, Recycling and Automotive

Explosieveilige deurtechniek & aandrijvingen

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM De Meern Tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

ENGINEERING & CONTRACTING

Grontmij Belgium NV

Industry, Water & Energy Services M. Gillemanstraat 5 B - 9060 ZELZATE, BELGIË Tel: +32 (0)9 345 70 67 Fax: +32 (0)9 345 53 67 E-mail: industry-water-energy@ grontmij.be Website: www.grontmij.be

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

Global CAD Center

ProClass b.v.

Lindelaan 4 3319 XK Dordrecht Postbus 9138 3301 AC DORDRECHT Tel: +31 (0)78 - 622 89 11 Fax: +31 (0)78 - 621 12 23 E-mail: info@proclass.nl Website: www.proclass.nl ProClass Technologies Pvt. Ltd. Park View Enclave, Road no2 500034 Hyderabad, India Website: www.GlobalCadCenter.com

46 PETROCHEM 03 – 2013

046_47_48_marketreview_abo.indd 46

12-03-13 09:38

Market Review installatie vloeren INSPEcTIE

Kiwa Nederland B.V.

Sir. W. Churchill-laan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 - 414 46 21 Fax: +31 (0)70 - 414 46 40 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.1kiwa.com

KUNSTSTOF LEIDINGEN

PROJECTPLANNING & CONTROL

Manufacturing Execution Systems (MES)

Hanwel MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70 - 444 27 70 Fax: +31 (0)70 - 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

MECHANICAL CONTRACTING

Afsluiters, compensatoren, leidingondersteuningen en –systemen, glijlagers, jacketed piping, PTFE lined piping Jan Tinbergenstraat 209 7559 SP Hengelo ov Tel: +31 (0)74 - 265 00 00 Fax: +31 (0)74 - 265 00 01 E-mail: verkoop@hanwel.com Website: www.hanwel.com

process control

Primaplan B.V.

Cypresbaan 37 2908 LT CAPELLE A/D IJSSEL Tel: +31 (0)10 - 442 51 97 Fax: +31 (0)10 - 451 49 41 E-mail: info@primaplan.nl Website: www.primaplan.nl

PTFE

Minks Kunststoftechniek Rotterdam B.V.

Klompenmakerstraat 68 3194 DE Rotterdam Hoogvliet Postbus 493 3190 AK ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 - 472 03 09 Fax: +31 (0)10 - 416 88 28 E-mail: info@minks.nl Website: www.minks.nl

Kunststofroosters en constructies (GVK)

Engineering, Pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw Postbus 2517 2940 AA Lekkerkerk Tel: +31 (0)180 - 45 21 88 Fax: +31 (0)180 - 66 23 08 E-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

Milieu & Environment

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70 - 444 27 70 Fax: +31 (0)70 - 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

process EQUIPMENT

Polyfluor Plastics BV T. +31-162-472122 F. +31-162-472123 Postbus 221 4900 AE Oosterhout info@polyfluor.nl www.polyfluor.nl

studbolts

Bea Nederland B.V. FlexxCon B.V.

Correspondentieadres Postbus 1761 3800 BT Amersfoort Magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede Tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 E-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

loonReiniging Process Equipment

IndusClean Indusclean NV

Kluizenhof 31 B-9170 Sint Gillis Waas België Tel: +32 (0)3 - 234 95 26 Fax: +32 (0)3 - 234 94 87 E-mail: general@indusclean.com Website: www.indusclean.com

Alfa Laval Benelux BV N.R. Koeling

Griendstraat 13 Postbus 95 2920 AB KRIMPEN A/D IJSSEL Tel: +31 (0) 180 54 51 11 Fax: +31 (0) 180 54 51 10 E-mail: Info@nrkoeling.nl Website: www.nrkoeling.nl

PIPE SUPPORTS

Dutramex BV

Ambachtstraat 1a 4143 HB LEERDAM Tel: +31 (0)345 - 61 40 11 Fax: +31 (0)345 - 61 95 25 E-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

Baarschot 2 4817 ZZ BREDA Postbus 9377 4801 LJ BREDA Tel: +31 (0)76 - 579 12 00 Fax: +31 (0)76 - 579 12 11 E-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

staalconstructies

Alfa Laval Benelux NV

Bazellaan 5 B - 1140 BRUSSEL, BELGIË Tel: +32 (0)2 - 728 38 11 Fax: +32 (0)2 - 728 38 03 E-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

Frijns Industrial Group

Industriële staalconstructies & Projectmanagement De Valkenberg 14 Postbus 150 6300 AD Valkenburg a/d Geul Tel: +31 (0)43 - 601 01 01 Fax: +31 (0)43 - 601 01 02 E-mail: info@frijnsgroup.com Website: www.frijnsgroup.com

PETROCHEM 03 – 2013 47

046_47_48_marketreview_abo.indd 47

12-03-13 09:39

Market Review Waterbehandeling

Voortman Staalbouw

Industriële staalconstructies & Dak en Wandbeplatingen Plaagslagen 16 Postbus 83 7460 AB RIJSSEN Tel: +31 (0)5 - 4853 90 00 E-mail: a.mensing@voortmanstaalbouw.nl Website: www.voortmanstaalbouw.nl

EUROWATER B.V.

Pastoor van Breugelstraat 8a 4744 RB Bosschenhoofd The Netherlands Tel: +31 880005000 Fax: +31 880005005 E-mail: gvt@eurowater.nl Website: www.eurowater.nl

Petrochem.nl geeft nog meer waarde voor uw geld

verzekeringen

INTRAMAR insurances Het Nieuwe Diep 34 A8 1781 AD DEN HELDER Postbus 891 1780 AW DEN HELDER Tel: +31 (0)223 - 61 22 22 Fax: +31 (0)223 - 61 55 22 E-mail: info@intramar.nl Website: www.intramar.nl

Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

WArmteBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187 - 49 69 40 Fax: +31 (0)187 - 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

Meer nieuws dan ooit • Actuele berichtgeving over de olie- en chemische industrie • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse Nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van Petrochem, neemt u dan contact op met Jetvertising – Rob Koppenol, tel. 070 399 0000. Uw abonnement wordt stilzwijgend verlengd tot wederopzegging en dient twee maanden van tevoren

petrochem.nl

opgezegd te worden.

48 PETROCHEM 03 – 2013

046_47_48_marketreview_abo.indd 48

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor

12-03-13 09:39

CURSUS Engenia www.engenia.nl

AGENDA Polymeerchemie Kunststoffen zijn niet meer weg te denken uit onze maatschappij.

Meer en meer komt de nadruk te liggen op het duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Passen kunststoffen daar nog wel in? De cursus Polymeerchemie geeft meer inzicht in de wereld van de kunststoffen. De cursus gaat in op de verschillende technieken voor ontwikkeling en productie en laat in vogelvlucht de opbouw, ontwikkeling en toepassing van polymeerchemie zien.

Start 8 april Eindhoven

BEURS /EVENEMENT / SEMINAR Evenementenhal Gorinchem www.evenementenhal.nl

On & Offshore Deze vakbeurs richt zich op gespecialiseerde ondernemers in de gas-, duurzame, petrochemische, en baggerindustrie. De beurs biedt een netwerkplatform aan ondernemers en bedrijven om onder andere huidige en potentiële relaties uit de branche te ontmoeten. Komende editie wordt er een toevoeging aan de beursvloer gecreëerd, namelijk een plein met bedrijven uit Den Helder.

26, 27 en 28 maart Gorinchem

Ahoy Rotterdam www.maintenancenext.nl

Maintenance Next De technologie- en onderhoudsexpo stelt de toekomst van onderhoud centraal. Onderhoudsprofessionals wisselen kennis en visies uit om de industrie in stand te houden voor morgen. Het motto is ‘NU klaar voor NEXT dimensies.’

16 - 18 april Rotterdam

Messer Benelux www.messerevents.com

Carbon dioxide: chemical feedstock with high potential De uitdaging waar de industrie op dit moment voor staat, is dat er oplossingen moeten komen waarmee CO2 verstandig kan worden afgevoerd of hergebruikt. Messer Benelux organiseert daarom een symposium met het thema: ‘Carbon dioxide: chemical feedstock with high potential.’

18 april Antwerpen

O2 Environmental/Wetsus www.bluetechforum.com

BlueTech Forum Het thema van deze bijeenkomst is `Brave Blue World` en het Forum geeft specifiek aandacht aan de bijdrage die nieuwe watertechnologie kan leveren in een wereld die voor de grote opgave staat steeds effi­ ciënter om te gaan met water. In een drietal showcases kunnen jonge innovatieve bedrijven hun technologie presenteren aan de industrie en investeerders. Verder gaat een panel in op de verschillende strategieën waarmee investeerders de watermarkt benaderen.

14 mei Amsterdam

Industrielinqs pers en platform www.deltavisie2013.nl

Deltavisie Innoveren, combineren en communiceren is het thema van dit congres. Door het combineren van ideeën en technologieën ontstaan vaak nieuwe en waardevolle oplossingen. Deltavisie 2013 inspireert beslissers uit de industrie, politiek en wetenschap om die combinaties te zoeken. Innovaties in energie-efficiëntie, ketendenken en milieu­ effecten liggen binnen bereik. En ook innovaties in veiligheid en continuïteit zijn bijna voelbaar. Een onmisbare schakel in het zoeken naar die combinaties is open communicatie. Communicatie met elkaar en met de samenleving, want innoveren doe je samen. Tijdens het congres wordt met sprekers én congresdeelnemers onderzocht hoe de industrie in de Rijn/Scheldedelta stappen voorwaarts kan maken door te combineren, te communiceren en daardoor proactief te innoveren.

6 juni Rotterdam

Meer agendapunten op www.petrochem.nl

049_K_agenda.indd 49

PETROCHEM 03 – 2013 49

12-03-13 16:37

Mijn vader werd wakker gemaakt, omdat zijn slaappil nog op het nachtkastje lag.

Omkeren Verdraaide organisaties, terug naar de bedoeling is de titel van een boek dat ik graag zelf had willen schrijven. Fantastisch. De lezer van mijn columns weet dat ik mij al lang erger aan de overdreven nadruk op aandeelhouderswaarde, targets, werkprocessen, KPI’s, spreadsheetmanagement en andere praktijken uit de Angelsaksische denkbeelden van bedrijfsvoering. Ruim tien jaar geleden tijdens Petrovision, de voorganger van Deltavisie, sprak Donald Kalff als auteur van het boek Onafhankelijkheid voor Europa; Het einde van het Amerikaanse ondernemingsmodel er al over. Wij kunnen het in Europa beter doen dan de Amerikanen, juist omdat wij de capaciteit hebben onze bedrijven te runnen zonder die nagenoeg uitsluitend op de korte termijn gerichte financiële resultaten.

Kalff gaf een aantal treffende voorbeelden. Wij hebben wel de capaciteiten om uit te gaan van vertrouwen in medewerkers, klanten en leveranciers en wij kunnen ons ook richten op de langere termijn en langdurige samenwerkingsverbanden. We zouden dat kunnen, het zit in onze genen. Toch zijn we met z’n allen hard achter de Angelsaksiche cultuur aan gaan rennen. Met het meedoen aan de financiële crisis als gevolg. Deze crisis en ook onze oosterburen, toch de bakermat van het Rijnlandse model, die het aanmerkelijk beter doen dan wij, doen ons niet veranderen.

Bedoeling Die financiële crisis zelf is trouwens een mooi voorbeeld van systemen centraal stellen en niet de bedoeling. Systemen, daar ging het meer en meer om. Ook in de industrie. Bij BRZO 1999, onze implementatie van de Seveso II richtlijn, kwam de nadruk te liggen op systemen en beleid met als macabere resultante het verlengen van het ISO-certificaat aan Odfjell luttele weken voor de sluiting wegens onverantwoorde risico’s. Het draait dus om het systeem en niet om de bedoeling. En dat is juist wat zo helder wordt gemaakt in het boek Verdraaide organisaties, terug naar de bedoeling.

Auteur Wouter Hart stelt dat er drie lagen zijn, die als schillen om elkaar liggen: de bedoeling, de leefwereld en de systeemwereld. Die laatste moet ons helpen om in de leefwereld onze bedoeling waar te maken. Centraal staat de bedoeling.

Van daaruit moeten we vertrekken: de pijl loopt dus van binnen naar buiten. De systeemwereld is wel behulpzaam, maar ondergeschikt aan de leefwereld en de bedoeling. Toch richten wij ons nagenoeg uitsluitend op de systemen, zoals het halen van financiële resultaten, targets, KPI’s etc. De pijl loopt dan verkeerd om: van de systeemwereld naar de bedoeling, van buiten naar binnen.

Waarde toevoegen Feike Sijbesma, CEO van DSM, stelde onlangs in Buitenhof dat de economie weer terug moet naar zijn oorspronkelijke doel: gelukkig en gezond met elkaar leven. Dus niet meer het accent op geld verdienen, maar het accent op waarde toevoegen. Sijbesma gaat de pijl omkeren, dus vertrekkend vanuit de bedoeling. Super! Als het gaat om de economische groei, met daarbij de vraag of we ook zonder kunnen, zou hij graag meer Aziatisch denken in discussies willen zien. Ik denk dat hij dat zelf al heeft gedaan, want zijn opvattingen over ondernemerschap lijken één op één uit het boek De weg van de leider van de Dalai Lama en Laurens van den Muyzenberg te komen.

Als het Feike Sijbesma lukt de pijl om te keren, zou ik dit geweldig vinden en is hem zeer terecht een eredoctoraat verleend door de Universiteit Maastricht. Zoals je vroeger, helaas vroeger, praktijkhoogleraren had die de brug sloegen tussen theorie en praktijk, is hij dan hopelijk een praktijkdoctor die de wijsheid uit boeken in de praktijk weet te realiseren. Wat mij betreft hadden de Dalai Lama en Wouter Hart trouwens wel naast hem mogen staan, daar in Maastricht.

En als we dan de verdraaide organisaties weer teruggedraaid weten te krijgen, zal het vast niet meer voorkomen wat mijn vader in het ziekenhuis een keer is overkomen: hij werd wakker gemaakt, omdat zijn slaappil nog op het nachtkastje lag. Het ging daar dus om het systeem en niet om de bedoeling. Een mooi voorbeeld van de pijl van buiten naar binnen. Hopelijk lukt het ons met z’n allen vele pijlen snel om te draaien: vertrekkend vanuit de bedoeling, want daar gaat het om. Al leken we dat de afgelopen decennia even vergeten te zijn. henk.leegwater@lexxin.com is onafhankelijk consultant

50 PETROCHEM 03 – 2013

050_M_column.indd 50

12-03-13 15:58

01 13

Inside Inside Magazine Magazine voor voor de de biochemie biochemie

Tekorten maken bioroute Derdegeneratiebutadieen aantrekkelijk bioraffinaderij 051_FA_cover.indd 1

12-03-13 17:05

Woe n 10 ap sdag ril Jaarb 2013 eu Utrec rs ht

CAREER EVENT IN CHEMIE, LIFE SCIENCES, FARMA, FOOD, LABORATORIUM- EN PROCESTECHNOLOGIE POWERED BY

v

Programma: • Workshop: Netwerken via LinkedIn • Lezing: De wetenschap van solliciteren!

• Hbo lezing: Doorstuderen of niet?

• Workshop: Non-verbale communicatie Beursvloer: • Meer dan 50 bedrijven en organisaties • Advies van carrièrecoaches • CV check

TIS A R G ANG TOEG

• En nog veel meer!

TOT ZIENS OP 10 APRIL!

REGISTREER NU : WWW.C2WCAREEREXPO.NL Sponsors

CCE Adv 2013 C2W 210x297 Bezoekers.indd 1 052_Bestapub.indd 1

Partners

Organisatie

13-02-13 09:39 15:23 12-03-13

08

b iobutadieen aantrekkelijk

Groeiende zorgen om een butadieentekort zorgen ervoor dat de prijzen stijgen. En hoge prijzen maken alternatieve routes aantrekkelijk. De afgelopen twee jaar is daarom al een aantal initiatieven aangekondigd voor de productie van biobutadieen.

12

Italiaanse bio based economy

Rubrieken

De Italiaanse regering heeft groene chemie aangeduid als een van de speerpunten voor een duurzame economische groei. Tegen die achtergrond ontwikkelen Novamont en Eni-dochter Versalis een derdegeneratie bioraffinaderij op de site van Eni in Porto Torres in SardiniĂŤ.

05

Commentaar

06

Nieuws

20

Column

Algemeen directeur Wim Raaijen 020 3122 281 Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793

Eindredacteur Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 083 Vormgever Gabriele KĂśbbemann Medewerkers Jacueline van Gool, Wim Soetaert Cover Virent

Advertentieverkoop Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk t: 070 399 0000 | f: 070 390 2488 website: www.jetvertising.nl Traffic Breg Schoen 020 312 2088 Drukkerij Drukkerij DeltaHage, Den Haag

01 | 13

053_FB_inhoud_colofon.indd 3

Co lo fo n

Biochem 01|13 Uitgave van Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: biochem@industrielinqs.nl

3

12-03-13 17:11

Datum: 06|06|13 • Locatie: RDM Campus Rotterdam

Hét evenement voor de industrie in de Rijn/Schelde-delta

reserveer a in uw agend

/

/

INNOVEREN, COMBINEREN en COMMUNICEREN

Innoveren, combineren en communiceren Door het combineren van ideeën en technologieën ontstaan vaak nieuwe en waardevolle oplossingen.

Deltavisie 2013 inspireert beslissers uit de industrie, politiek en wetenschap om die combinaties te zoeken.

Innovaties in energie-efficiëntie, ketendenken en milieueffecten liggen binnen bereik. En ook innovaties in veiligheid en continuïteit zijn bijna voelbaar. Een onmisbare schakel in het zoeken naar die combinaties is open communicatie. Communicatie met elkaar en met de samenleving, want innoveren doe je samen. Tijdens Deltavisie 2013 onderzoeken we daarom met sprekers én congresdeelnemers hoe de industrie in de Rijn/Scheldedelta stappen voorwaarts kan maken door te combineren, te communiceren en daardoor proactief te innoveren.

Programma 11.00 11.45 12.30 13.00 14.00 14.30

uur uur uur uur uur uur

15.30 16.30 17.00 18.00 19.00

uur uur uur uur uur

21.30 uur

Partner cases Ontvangst en registratie Plenaire opening Masterclasses Pauze Plenaire discussie met kandidaten Plant Manager of the Year-verkiezing Masterclasses Pauze Plenair debat Borrel Diner en Plant Manager of the Year-verkiezing 2013 Sluiting

Congresinformatie: Kiki Nelson kiki@industrielinqs.nl • 020 - 31 22 791 Media advies: Anouk Bouwmeester anouk@industrielinqs.nl • 020 - 31 22 797 Deltavisie2013 is een samenwerkingsverband van:

Partner Petrochem Platform:

Leden Petrochem Platform:

www.deltavisie2013.nl 02_A4_Deltavisie.indd 2

11-03-13 12:21

Jouw mening telt Toen ik pakweg acht jaar geleden Vlaanderen inruilde voor Nederland werd ik af en toe met verstomming geslagen. Zowat iedereen leek overal wel een mening over te hebben en het bleek bovendien doodnormaal om deze mening vooral ook met anderen te delen. Op de universiteitsbanken gingen studenten geregeld in discussie met docenten of hoogleraren en als tijdens het college-uur een vraag werd gesteld, gaven studenten ook effectief antwoord. Vaak ondenkbaar in Vlaanderen met een toch iets andere debatcultuur.

De laatste jaren lijkt het verkondigen van eigen inzichten alleen nog maar toe te nemen. Sociale en andere media zijn de laatste jaren het perfecte vehikel om iets “leuk” of “interessant” te vinden, nieuws te delen met anderen en ook fora worden duchtig volgeschreven. Is het goed dat de burger steeds meer een stem krijgt en dat deze stem ook veel vaker wordt gehoord? Het kan omvangrijke projecten danig in de weg zitten. Neem de opslag van CO2 onder Barendrecht. Het gebrek aan lokaal draagvlak was een van de voornaamste redenen om de opslagplannen in de koelkast op te bergen. Ook over het al dan niet boren naar schaliegas heeft de burger al een uitgesproken mening gevormd. Dat de informatie over schaliegas op dit moment erg divers is, waardoor het moeilijk is te beoordelen wat de impact ervan werkelijk is, legt de publieke opinie geenszins het zwijgen op.

Is met z’n allen stil in een hoekje zitten wachten en anderen hun gang laten gaan dan een beter alternatief? Lijkt me niet. Het volk is wel degelijk belangrijk en kan ook zorgen voor een positieve omslag. Zo is de burger in het algemeen positief

gestemd over een duurzamere toekomst, biobased economy of biobased society. Over het bewuster omgaan met grondstoffen, recycling en het reduceren van afval. Dat blijkt uit het onlangs verschenen rapport Burgers over de Biobased Economy. Dit rapport geeft inzicht in de manier waarop burgers denken over de rol van de overheid, het bedrijfsleven en henzelf bij een duurzame economie.

Die positieve gestemdheid kan voor een beweging zorgen. Nu al vaker dan pakweg tien jaar geleden neemt de consument in supermarkten een eigen boodschappentas mee, of een eerder verkregen plastic tasje. Geen enorme verandering, maar het geeft wel aan dat burgers geleidelijk aan bewuster worden. Een voortrekkersrol wil de burger zichzelf echter niet geven, stelt het rapport. Zij vragen van overheid en bedrijfsleven dat wel te doen. Want dan is men bereid zelf een bijdrage te leveren. De

De overheid moet dus een consistent beleid voeren en bedrijven moeten zelf eveneens duurzamer willen opereren. overheid moet dus een consistent beleid voeren en bedrijven moeten zelf eveneens duurzamer willen opereren. Maar vooral moeten ze hierover communiceren, hun visie delen met anderen en daardoor een breder draagvlak creëren. Door te delen met diegenen die o zo graag verspreiden, krijg je geleidelijk aan een massa die in beweging komt. Een duurzame beweging.

01 | 13

055_FC_commentaar.indd 5

#evihusson

5

12-03-13 17:29

Productiecapaciteit biopolymeren > De productiecapaciteit van biopolymeren zal verdriedubbelen van 3,5 miljoen ton in 2011 tot bijna twaalf miljoen ton in 2020. Dat stelt het Duitse

nova-Instituut op basis van een marktstudie. Het instituut onderzocht elk biogebaseerd polymeer, geproduceerd door 247 bedrijven op 363 locaties in de wereld. Het bestudeerde 114 bedrijven in 135 landen in detail.

De huidige capaciteit van 3,5 miljoen ton biopolymeren vertegenwoordigt een aandeel van 1,5 procent in de totale polymeerproductie. In 2020 zal het aandeel biopolymeren zijn gegroeid naar drie procent.

De snelste groeiers in de markt zijn drop-in PET, polyetheen en polypropeen, evenals de nieuwe

polymeren PLA en PHA. BioPET neemt hierin de leiding; de productiecapaciteit zal in 2020 zo’n vijf miljoen ton zijn. Daarbij is ook bio-PET meegerekend dat maar deels biogebaseerd is. Bij de productie zal voornamelijk bio-ethanol van suikerriet worden gebruikt. De productiecapaciteit van nieuwe polymeren PLA en PHA zullen op z’n minst verviervoudigen tussen 2011 en 2020, verwacht het novaInstituut.

Het merendeel van de investeringen in productiecapaciteit wordt verwacht in Azië en Zuid-Amerika. Het aandeel van Europa in de productie van biopolymeren zal slinken van twintig naar veertien procent. Het aandeel van andere werelddelen verschuift ook wel wat, maar niet extreem.

Chemicaliën voor cellulosefabriek > Het Jupiá Chemical Island van AkzoNobel in Brazilië is in gebruik genomen. Het chemie-

eiland heeft negentig miljoen dollar gekost en levert nu chemicaliën aan Eldorado Brasil Celulose, de grootste cellulosefabriek ter wereld. De Eldoradofabriek verwerkt 1,5 miljoen ton cellulose per jaar.

AkzoNobel heeft een overeenkomst met de cellulosefabriek voor de productie, opslag en levering van alle chemicaliën in de komende vijftien jaar. Het Jupiáeiland biedt werkgelegenheid aan zestig mensen. Het bedrijfsonderdeel pulp- en papierchemicaliën van AkzoNobel heeft in Brazilië al productiefaciliteiten in Jacareí, Eunápolis, Três Lagoas, Rio de Janeiro en Jundiaí. Het concept van een chemie-eiland wordt in het land al bij diverse cellulosefabrieken gebruikt.

Samenwerking helpt bij marktintroductie > Bio Base Europe Pilot Plant en nova-Instituut gaan samenwerken in de biogebaseerde economie. De ontwikkeling en

opschaling van biogebaseerde producten en processen in de Bio Base Europe Pilot Plant wordt nu aangevuld met economische en milieu-analyses van de nieuwe processen door het nova-Instituut.

De ontwikkeling van processen en producten uit hernieuwbare grondstoffen blijft maar al te vaak binnen de muren van onderzoeks­

6

056_57_FD_nieuws.indd 6

01 | 13

13-03-13 09:10

Milieubelasting en kosten­ effectiviteit van biogas > Energiebedrijven, agrariërs, waterschappen, afvalbedrijven en bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie zijn al zeer actief met biogasproductie en toepassingen van dit “groen gas”. Het minis-

laboratoria. Vanaf nu kunnen bedrijven en onderzoeksinstellingen gebruikmaken van de expertise van het nova-Instituut en de Bio Base Europe Pilot Plant bij de keuze van de juiste grondstof, de levenscyclus analyse van het nieuwe product, de marketing­ strategie, het ontwikkelen van een opschaalbaar proces, de productie van monsters voor applicatieonderzoek en de proefproductie van de eerste tonnen van het product om de markt te betreden.

Het Duitse nova-Instituut werd in 1994 opgericht als privaat en onafhankelijk instituut. De Gentse Bio Base Europe Pilot Plant is een flexibele en gediversifieerde pilotfabriek voor biogebaseerde producten en processen. Ze biedt ondersteuning bij de ontwikkeling, optimalisatie en opschaling van nieuwe bioprocessen en proefproductie van biogebaseerde producten op kilogram tot multi-ton schaal.

VIB vraagt tweede popu­ lierenveldproef aan > VIB heeft bij de federale overheid een vergunning aangevraagd voor een tweede veldproef met genetisch gewijzigde populieren. Het hout van

de bomen heeft een iets andere samenstelling waardoor het op een meer efficiënte en meer milieuvriendelijke manier kan worden omgezet naar suikers.

Het doel van de veldproef is enerzijds om te evalueren hoe de bomen onder reële buiten­ omstandigheden presteren.

Anderzijds zal het hout van de populieren worden onderworpen aan empirische omzettingsproeven op pilot-schaal. De veldproef is gepland op de Wetterse veldproefsite van ILVO. Hout bestaat grotendeels uit drie componenten: cellulose, hemicellulose en lignine. De eerste twee componenten zijn suikerpolymeren. Het zijn die suikers die de grondstof vormen voor de productie van bioplastics en bio-afbreekbare biomaterialen.

Via fermentatie kan er ook biobrandstof van worden gemaakt.

De derde component – lignine – geeft het hout onder meer stevigheid. Het moet worden afgebroken om de suikermoleculen beschikbaar te stellen. De afbraak van lignine is technisch ingewikkeld en milieu-onvriendelijk door het gebruik van energie en chemicaliën zoals loog.

De genetisch gewijzigde populieren voor de nieuwe veldproef hebben een gewijzigde samenstelling van het lignine waardoor het makkelijker af te breken is. De resultaten van de nieuwe veldproef zullen interessant zijn om te vergelijken met de huidige populierenveldproef in Zwijnaarde. De genetische gewijzigde populieren in Zwijnaarde hebben in tegenstelling tot de nieuwe bomen vooral minder lignine. Deze populieren zullen aan het eind van deze winter hun eerste echte oogst meemaken. Populieren groeien snel en ook op drassige gronden die minder geschikt zijn voor de voedselproductie doen ze het prima.

terie van Infrastructuur en Milieu heeft CE Delft gevraagd in kaart te brengen wat de verschillen in duurzaamheid en kosten­ effectiviteit zijn per type biomassa en per biogastoepassing. Er zijn immers vele bronnen waaruit biogas wordt gemaakt.

Biogas moet volgens het Actieplan voor Energie uit Hernieuwbare Bronnen één van de pijlers worden voor de verduurzaming van de Nederlandse energievoorziening.

Daarnaast is er steeds meer belangstelling voor biogas als transportbrandstof voor wegvervoer en scheepvaart. De studie van CE Delft moet inzicht geven in de kosteneffectiviteit en de eventuele milieu­ belasting daarvan. Het rapport verschijnt in juni 2013.

Burgers over een Biobased Economy > Tijdens een reeks publieksbijeen­ komsten My2030s.nl presenteerden ondernemers, wetenschappers en opiniemakers hun visie op de Biobased Economy. Op basis van de bijeenkomsten

publiceerde Tertium een eerste kwalitatief rapport: Burgers over de Biobased Economy. Het rapport geeft inzicht in hoe burgers denken over de rol van de overheid, het bedrijfsleven en henzelf bij een duurzame economie.

Als belangrijkste positieve kanten van een Biobased samenleving noemt het rapport: bewuster omgaan met grondstoffen, recycling en het reduceren van afval. Biobased uitvindingen moeten bijdragen aan een zichtbare verbetering van de eigen omgeving of het eigen leven, wil het mensen enthousiasmeren om er actief mee aan de slag te gaan. Zoals minder verspilling van energie (en dus goedkoper) en minder vervuiling van de leefomgeving (en daarom gezonder). Als belangrijkste nadeel van de Biobased Economy wordt de onzekerheid over de impact op lange termijn genoemd.

Het rapport bevat daarnaast aanbevelingen aan stakeholders van de Biobased Economy.

01 | 13

056_57_FD_nieuws.indd 7

7

13-03-13 09:10

Tekorten maken bioroute butadieen aantrekkelijk Groeiende zorgen om een butadieentekort zorgen ervoor dat de prijzen stijgen. En hoge prijzen maken alternatieve routes aantrekkelijk. De afgelopen twee jaar is daarom al een aantal initiatieven aangekondigd voor de productie van biobutadieen.

Verschillende marktanalisten voorspellen dat de mondiale vraag naar butadieen het aanbod zal overstijgen.

Op het moment is de productie van butadieen in Europa niet op volle sterkte. De krakercapaciteit in Europa wordt niet volledig benut omdat ze niet concurrerend kan draaien tegenover nieuwe installaties in het Midden-Oosten. Ook is er een voorkeur om lichtere voedingen te kraken, waarbij minder butadieen ontstaat.

Vooral in de Verenigde Staten zal de productie van butadieen naar verwachting stagneren. De VS heeft een groeiende interesse in schaliegas als grondstof voor haar krakers. Bij het kraken van schaliegas komt weinig butadieen vrij. Een recent rapport van GBI Research schrijft dat de Europese butadieenproducenten in de toekomst dan ook met name naar de Verenigde Staten zullen exporteren omdat daar een nijpend tekort aan dit belangrijke monomeer wordt verwacht. Het onderzoeksbedrijf verwacht overigens ook dat de butadieenvraag in Europa en het Midden-Oosten zal stijgen. Dit alles maakt dat de prijzen van butadieen stijgen.

Jacqueline van Gool

Groeifactoren Echter, de butadieenmarkt kent niet alleen groeifactoren. Butadieen wordt met name gebruikt bij de productie van SBR (styreen-butadieen-rubber) voor autobanden. Het gaat dan om tweederde van de productie, de rest wordt gebruikt in nylon, latex, ABS-plastics en andere polymeren. Feit is dat de automobielsector hard is geraakt de afgelopen jaren. Cijfers van de European Automobile Manufacturers Association (ACEA) geven aan dat de verkoop van personenauto’s in heel Europa

8,2 procent is gedaald over 2012. De verkoop van commerciële auto’s daalde in 2012 met 12,4 procent.

De verwachting is dat ook de markt voor autobanden zal stagneren. Enerzijds door de gedaalde verkoop van auto’s, anderzijds worden er ook minder winterbanden verkocht vanwege de milde winters. Een lagere vraag naar autobanden leidt tot minder vraag naar butadieen.

Een analyse van ICIS laat bovendien zien dat de butadieenprijzen in 2012 zijn gedaald. De verwachting is dat deze in het eerste kwartaal van 2013 niet zullen stijgen. Ook al denkt men dat er nu al een tekort aan butadieen kan komen vanwege geplande onderhoudsstops in krakers en butadieenextractie-installaties in de Verenigde Staten en Europa, wat de prijs juist zou kunnen opdrijven.

‘De productie van butadieen uit suiker is geen proces dat van nature plaatsvindt. Dit betekent dat daarvoor nieuwe directe metabole routes moeten worden ontwikkeld.’

Marc Delcourt, CEO van het Franse biotechnologiebedrijf Global Bioenergies, het bedrijf dat als eerste een biotechnologisch proces voor de productie van butadieen heeft ontwikkeld, denkt dat de vraag naar butadieen het aanbod zal blijven overtreffen. ‘Het gebruik van schaliegas in de VS is van lange duur en zorgt ervoor dat de butadieenproductie daar achterblijft. Het is inderdaad wel zo dat de autoverkoop in 2012 een erg slecht jaar heeft gehad, maar de verwachting is dat die sector tegen 2015 weer aantrekt.’

Delcourt zag dat de prijs van butadieen in 2011 nog 1,5 dollar per kilo was. ‘De prijs piekte vervolgens naar vijf dollar per kilo en nu schommelt deze tussen de 2,2 en 2,5 dollar per kilo. Voorspellingen zeggen dat de prijs in 2013 weer richting de vijf dollar zal gaan.’

Hoge prijzen voor butadieen maken alternatieve routes aantrekkelijk. De industrie lijkt te geloven in de cijfers die een groeiende vraag voorspellen. De afgelopen twee

8 01 | 13

058_59_61_FG_artikel.indd 8

12-03-13 16:45

Speciaal enzym Global Bioenergies sloot in juli 2011 een overeenkomst met de Poolse rubberproducent Synthos voor de ontwikkeling van een productieproces voor butadieen uit biomassa. In de eerste fase van de samenwerking heeft het biotechnologiebedrijf gezocht naar metabole routes om hernieuwbare grondstoffen via een directe gas­fermentatie om te zetten in butadieen. In december 2012 kondigden de bedrijven aan dat een directe metabole route was gevonden. Delcourt: ‘De productie van butadieen uit suiker is geen proces dat van nature plaatsvindt. Dit betekent dat daarvoor nieuwe directe metabole routes moeten worden ontwikkeld. We hebben een speciaal enzym ontwikkeld om dit proces mogelijk te maken. Het zal mogelijk zijn om uit verschillende grondstoffen – suikers uit suikerbieten en suikerriet, maïs en granen, maar ook uit cellulosebiomassa zoals houtsnippers – via een directe route butadieen te maken.’

Global Bioenergies ontwikkelde een directe fermentatieroute. ‘Zo wordt er geen vergiftiging opgebouwd door de productophoping, zoals bij vloeistoffen het geval is. Bovendien is het zuiveringsproces veel simpeler.’ Het bedrijf was de eerste die een biologisch eenstapsproces voor de productie van butadieen ontwikkelde. Eerder ontwikkelde Global Bioenergies al vergelijkbare processen voor de productie van isobuteen en propeen.

Delcourt denkt dat dit proces rond 2018-2019 commercieel beschikbaar kan zijn. ‘Over het algemeen zijn bioprocesinstallaties niet zo groot. In ordegrootte zal zo’n 350.000 ton biomassa per jaar worden verwerkt. Dat kan zo’n 100.000 ton product opleveren.’

Synthos krijgt volgens de overeenkomst de rechten om butadieen uit glucose te maken en te gebruiken in rubbertoepassingen. Het bedrijf betaalt royalties aan Global Bioenergies voor de producten waarin het

Butadieen wordt voornamelijk gebruikt als monomeer om synthetisch rubber van te maken voor de autobandenindustrie. Daarnaast wordt het ook op grote schaal toegepast in ABS-plastics.

Er zijn verschillende methodes om butadieen te produceren, bijvoorbeeld door katalytische dehydrogenering van n-butaan of butenen, maar dit gebeurt eigenlijk alleen op labschaal. Butadieen kan ook uit ethanol worden gemaakt, in één stap via het Lebedev-proces, gebruikmakend van een metaaloxide katalysator. Of door ethanol te oxideren tot aceetaldehyde en het verder met ethanol over een katalysator te laten reageren tot butadieen. Butadieen wordt echter eigenlijk altijd geproduceerd als bijproduct van etheen en andere olefines in stoomkrakers. Vooral bij het gebruik van zwaardere voedingen wordt bij het kraken ook butadieen gevormd. Butadieen wordt gescheiden uit de C4-stroom door extractie met een polair oplosmiddel, waarna het via destillatie wordt gewonnen.

wordt gebruikt. Global Bioenergies behoudt de rechten voor het gebruik van biobutadieen in chemische en niet-rubber toepassingen. Vanwege de overeenkomst met Synthos lijkt het Delcourt logisch een toekomstige fabriek op een locatie in de buurt bij de rubber­ producent te bouwen. En waar de grondstoffen worden verbouwd. Synthos heeft sites in Polen en Tsjechië.

End-to-end Eni-dochter Versalis werkt met Novamont en Genomatica eveneens aan biobased butadieen. Versalis denkt dat de vraag naar butadieen in de toekomst zal stijgen vanwege de groeiende vraag naar onder andere autobanden in de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India, China). In juli 2012 tekenden de drie partijen een memorandum of understanding. Er wordt een joint • venture holding opgericht die een end-to-end proces 01 | 13

058_59_61_FG_artikel.indd 9

Bijproduct

jaar kondigden verschillende partijen aan te investeren in de ontwikkeling van butadieen op basis van hernieuwbare grondstoffen.

9

12-03-13 16:45

Gorinchem

26, 27 en 28 maart 2013

De vakbeurs die gespecialiseerd is op de olie-, gas-, duurzame-, petrochemische en baggerindustrie

Openingstijden 12.00 - 20.00 uur

Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/petrochem met onderstaand registratienummer en ontvang twee gratis entreebewijzen voor On & Offshore Gorinchem 2013.

7130006005

Ondersteunend partner

ROESTVAST

STAALDAGEN 16-17-18 April

Gorinchem

2013

16, 17 en 18 april 2013

HĂŠt vakevenement op het gebied van roestvast staal en andere hoogwaardige legeringen

Openingstijden Vakbeurs 13.00-21.00 uur

Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/roestvast met onderstaand registratienummer en ontvang twee gratis

Openingstijden Congres

entreebewijzen voor Roestvast Staaldagen Gorinchem 2013.

7130005305

9.30-12.45 uur Info & opgave via:

www.evenementenhal.nl/gorinchem Ondersteunend partner

elijktijdig Bezoek g ook TIV

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

060_Evenementenhal.indd 1

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80 I www.evenementenhal.nl E gorinchem@evenementenhal.nl

Ons evenement.

UW MOMENT.

12-03-13 09:39

De partijen willen uiteindelijk een éénstapsproces ontwikkelen om CO direct via fermentatie om te zetten in butadieen.

Dit samenwerkingsverband volgt op het opzetten van Matrìca, een joint venture van Novamont en Eni Versalis voor de productie van monomeren, inter­ mediairen en polymeren uit hernieuwbare grondstoffen. Het versnelt ook de intrede van Versalis in de biobased business, stelt het bedrijf in een persbericht.

Novamont heeft als speerpunt de “derdegeneratie” bioraffinaderij; een geïntegreerd systeem waarbij ook de omgeving meespeelt. Er wordt gekozen voor gewassen met een lage impact op het ecosysteem. Het doel is dan ook dat een toekomstige C4-installatie grondstoffen gebruikt, die lokaal worden geteeld en niet concurreren met de productie van voedingsmiddelen.

Gasfermentatie Invista en LanzaTech ontwikkelen overigens ook een proces om butadieen te produceren, al is dit een heel ander type proces. Deze twee partijen willen CO in butadieen omzetten. De verwachting is dat deze technologie in 2016 commercieel is. LanzaTech ontwikkelde al een proces om 2,3-butaandiol te produceren uit CO door middel van gasfermentatie. Deze butaandiol kan vervolgens worden omgezet in butadieen. De partijen willen uiteindelijk een éénstapsproces ontwikkelen om CO direct via fermentatie om te zetten in butadieen.

De partners willen de technologie gebruiken om ook andere industriële chemicaliën te produceren, waaronder grondstoffen voor nylon. Zo is Invista geïnteresseerd in butadieen omdat het een intermediair is bij de productie van adiponitril, dat wordt gebruikt bij de productie van nylon 6,6. LanzaTech heeft een pilot installatie van 68.000 liter per jaar voor de productie van ethanol en 2,3-BDO uit CO bij een staalfabriek in Nieuw-Zeeland.

Invista sloot recentelijk ook een overeenkomst met het Amerikaanse biotechnologiebedrijf Arzeda voor de pro-

ductie van biobutadieen. Arzeda is gespecialiseerd in de ontwikkeling van nieuwe reactie-specifieke geoptimaliseerde enzymen.

Aanbod En de lijst met bedrijven die op een of andere manier inzetten op de ontwikkeling van butadieen of andere C4-moleculen uit hernieuwbare grondstoffen is hier niet mee afgesloten. En dat niet alleen, ook het aanbod van butadieen uit niet-hernieuwbare grondstoffen groeit. Zo kondigde Evonik onlangs aan te investeren in de uitbreiding van haar C4-productie-installaties. In Antwerpen wordt de productie van butadieen met honderdduizend ton uitgebreid. En in het chemiepark Marl stijgt de capaciteit voor 1-buteen met 75.000 ton. Daarnaast wordt zowel in Antwerpen als in Marl de capaciteit van MTBE met in totaal 150.000 ton opgetrokken.

Evonik verwacht de nieuwe installaties in 2015 in bedrijf te kunnen nemen.

Eerder al, in juli 2012, maakte BASF bekend dat het een nieuwe extractie-installatie voor butadieen zal bouwen in Antwerpen. De installatie zal een jaarlijkse productiecapaciteit hebben van 155.000 ton. Het bedrijf denkt de installatie in de loop van 2014 te kunnen opstarten. In een persbericht schrijft het bedrijf dat ‘de beslissing is genomen in het kader van een toenemende krappe toevoer van butadieen op de wereldmarkt. Dat leidde tot een aanzienlijke toename van de prijzen.

Met deze installatie verzekeren we onze aanvoer van butadieen tegen een competitieve kostprijs.’

• 01 | 13

058_59_61_FG_artikel.indd 11

BDO

zal ontwikkelen voor de productie van butadieen uit biomassa.

Genomatica brengt de technologie in voor de productie van butadieen. De onderneming kondigde in augustus 2011 aan dat het op kilogramschaal butadieen had geproduceerd uit hernieuwbare grondstoffen. Versalis heeft expertise in proceskatalyse en het opschalen van processen en zal zorg dragen voor de marketing van butadieen en derivaten. Novamont is expert in het toepassen van hernieuwbare grondstoffen in haar producten. In de toekomst zal de technologie ook in licentie worden verkocht in Europa, Azië en Afrika.

Voor Genomatica was de productie van biobutadieen het tweede biobased proces dat het ontwikkelde. Het eerste proces betrof de productie van 1,4-butaandiol. Het bedrijf heeft hiervoor sinds medio 2011 een demonstratie-installatie. In een fabriek van partner Tate & Lyle produceert het bedrijf bio-BDO in fermentatietanks met een capaciteit van dertienduizend liter. In samenwerking met Novamont wordt een commerciële installatie voor BDO gebouwd, die eind 2013 zou moeten worden opgeleverd. Een bestaande aminozurenfabriek in het Italiaanse Adria wordt hiertoe omgebouwd. Deze installatie krijgt een capaciteit van ruim achttienduizend ton per jaar. Novamont neemt alle bio-BDO af voor intern gebruik. Genomatica heeft recht op een deel van de productie.

Het contract biedt Novamont de ruimte om in de toekomst een tweede BDO-fabriek te bouwen. In 2014 hoopt Genomatica in de Verenigde Staten, Europa en Azië meerdere fabrieken in licentie te hebben. De BDOfabriek in Italië zal gebruikmaken van maïssuikers als grondstof. Het is wel de bedoeling dat BDO in de toekomst uit niet-eetbare biomassa wordt geproduceerd.

11

12-03-13 16:45

Impuls voor Italiaanse biobased economy De Italiaanse regering heeft groene chemie aangeduid als een van de speerpunten voor een duurzame economische groei. Tegelijkertijd is sinds begin dit jaar een wet van kracht die het gebruik van traditionele plastic tasjes verbiedt, waardoor de vraag naar biologisch afbreekbare alternatieven zal groeien. Tegen die achtergrond ontwikkelen Novamont en Eni-dochter Versalis een derde­ generatie bioraffinaderij op de site van Eni in Porto Torres in Sardinië.

Jacqueline van Gool

De Italiaanse overheid heeft een aantal belangrijke stappen gezet in de richting van een biobased economy.

Biochemische clusters hebben speciale erkenning gekregen binnen de wetgeving, waardoor de bio-economie wordt gestimuleerd. Italië heeft zich bovendien tot doel gesteld om in 2020 zeventien procent van de energievoorziening uit duurzame bronnen op te wekken. In de plannen om dit te bereiken, speelt bio-energie een significante rol. Dit zal de biomassasector in Italië zeker een boost geven.

Daarnaast zijn sinds januari 2011 plastic zakken in de ban gedaan. ‘De wetgeving om plastic zakken in Italië te verbieden, heeft een even lange historie als ons bedrijf ’, zegt Catia Bastioli, CEO van bioplastics­ producent Novamont, glimlachend. ‘In 1988 werd een wet geïntroduceerd die het gebruik van plastic zakken had moeten verbieden, maar er was geen standaard die de biologische afbreekbaarheid van alternatieven aantoonde. Binnen twee jaar was de markt overspoeld met additieven die de traditionele plastic zakken biologisch afbreekbaar hadden moeten maken. Deze werden met name vanuit de Verenigde Staten geïmporteerd. Na de introductie van een standaard voor de bio-afbreekbaarheid van plastics werd duidelijk dat er eigenlijk geen bio-afbreekbare plastic zakken op de markt waren. Dit

stimuleerde Novamont om onderzoek te doen naar de bio-afbreekbaarheid van bioplastics.’

Nu is er een nieuwe wet en er zijn nieuwe normen.

Het gebruik van plastic tasjes die niet aan die normen voldoen, is al verboden, maar pas vanaf december 2013 zullen boetes worden geheven. Supermarkten en consumenten pakken de wet echter positief op. ‘Sinds het ingaan van de wet is vijftig procent van de shoppers inmiddels biologisch afbreekbaar. Uit een analyse blijkt dat 88 procent van de consumenten positief tegenover het besluit staat.’

Schakel Novamont bouwt nu samen met Versalis via de 50/50 joint venture Matrìca een bioraffinaderij in Porto Torres in Sardinië. ‘De ontwikkeling van een derdegeneratie-bioraffinaderij vereist een continue upstream-integratie met een serie nieuwe technologieën en fabrieken. Wij waren op het punt dat we een grote monomerenfabriek wilden bouwen, de schakel tussen landbouw en industrie in onze bioraffinaderij. Dat vereist een behoorlijke investering. Mede daarom hebben we een sterke partner gezocht’, vertelt Bastioli.

Die partner werd dus Versalis, een volle dochter van Eni die haar chemicaliën-business wil vernieuwen.

‘We richten ons meer op producten met een hogere

‘We kunnen de pijpleidingen, opslagtanks en een enkele scheidingskolom gebruiken. De reactoren worden echter vernieuwd, want de conversieprocessen zijn anders.’ toegevoegde waarde. De productie van groene chemicaliën is een evolutie van onze bestaande business en heeft een grote groeipotentie. Deze investering lag zodoende voor de hand’, aldus Daniele Ferrari, CEO van Versalis. ‘Wij hebben daarbij de kennis en ervaring om grote industriële complexen te bouwen.’

12 01 | 13

062_63_65_FH_artikel.indd 12

12-03-13 16:42

FOTO’S: ENI

De Eni-site in Porto Torres waarvan de kraker en de polyetheen- en aromatenfabriek in juni 2011 al zijn gesloten.

Bestaande infrastructuur In totaal zullen in drie fases zeven nieuwe fabrieken in Porto Torres verrijzen. Ze worden gebouwd op de site van een Eni-raffinaderij waarvan de kraker en de polyetheen- en aromatenfabriek in juni 2011 al zijn gesloten. In juli vorig jaar is de bouw van de eerste nieuwe fabrieken begonnen. Ferrari verwacht dat deze fabrieken eind 2013 of begin 2014 worden opgeleverd.

De monomerenfabriek krijgt een initiële capaciteit van 32.000 ton per jaar. Daarnaast wordt een installatie gebouwd voor de productie van bio-afbreekbare smeermiddelen met een capaciteit van 25.000 ton per jaar.

In de tweede fase van het project zal een fabriek worden gebouwd voor bio-additieven voor autobanden (dertigduizend ton per jaar) en één voor bio-fillers, ook bedoeld voor de bandenindustrie (vijftienduizend ton per jaar). In de laatste fase van het project wordt daaraan een fabriek toegevoegd voor de productie van geavanceerde bioplastics. Deze fabriek krijgt een capaciteit van 120.000 ton per jaar. De monomerenfabriek zal dan ook worden uitgebreid naar honderdduizend ton per jaar en er komt een nieuwe fabriek voor de productie van smeermiddelen met een capaciteit van dertigduizend ton per jaar. Het is de bedoeling dat voor eind 2016 alle fabrieken zijn opgeleverd.

Waar het kan, wordt gebruikgemaakt van de bestaande infrastructuur op de site. ‘We kunnen de pijpleidingen, opslagtanks en een enkele scheidingskolom gebruiken.

De reactoren worden echter vernieuwd, want de conversieprocessen zijn anders’, legt Ferrari uit. Matrìca investeert vijfhonderd miljoen euro in de Sardijnse site.

De totale investering in de vernieuwing van de Eniraffinaderij bedraagt 1,2 miljard euro en betreft ook de bouw van een biomassacentrale van veertig megawatt en bodemsaneringsactiviteiten.

‘Ons hoofddoel is het opzetten van een duurzaam systeem, waarin landbouw en industrie nauw met elkaar verweven zijn.’

Kardoen Dat er gekozen is voor de site in Porto Torres heeft meerdere redenen. ‘Voor een aantal raffinaderijen, waaronder Porto Torres, zochten we manieren om de sites weer competitief te laten draaien. Met dit nieuwe concept investeren we in de toekomst van deze site’, • 01 | 13

062_63_65_FH_artikel.indd 13

13

12-03-13 16:42

advertentie-index

SKY-ACCESS! NDT

Special Lifting Heat Treatment

Bolt Tensioning

Painting

Rescue Teams

Paint Inspection

G6Welders WWW.LSB-SKY-ACCESS.COM

PETROCHEM

ABN AMRO BANK NV.................................................................. 22 Aerzen Nederland........................................................................... 2 Ahoy Rotterdam....................................................................bijlage Andus Group................................................................................. 67 Bizz 56”.......................................................................................... 40 Dräger Safety Nederland............................................................. 24 Endress + Hauser...................................................................bijlage Evenementenhal Hardenberg..................................................... 42 Harsco Infrastructure................................................................... 16 Krohne Nederland.......................................................................... 4 M.O.B............................................................................................. 36 Market review 46 tm..................................................................... 48 MODELEC Data-Industrie............................................................... 6 Pepperl + Fuchs............................................................................. 42 PPG Protective & Marine Coatings.............................................. 40 Sdu Uitgevers............................................................................... 44 SGS Nederland............................................................................. 68 Stork Technical Services Holding................................................. 26 Ultimo Software Solutions.......................................................... 28 WEG Netherlands......................................................................... 30 FIJNCHEM LSB Sky Access............................................................................. 64 Evenementenhal Hardenberg..................................................... 60 Deltavisie congres........................................................................ 54 BetaPublishers.............................................................................. 52

DIT TIJDSCHRIFT DEUGT

LSB Sky-Access BV Hofdwarsweg 1, Geleen The Netherlands T. +31 (0)46 - 474 24 10 info@lsb-sky-access.com

Het tijdschrift dat u nu leest, is lid van H O I , het instituut dat de oplagen van gedrukte media controleert. Daardoor speelt dit tijdschrift open kaart met al haar adverteerders.

Omdat die harde oplagecijfers keurig houvast bieden voor wat de advertentietarieven moeten waarmaken. Dat is eerlijk zaken doen. En inderdaad, dat geeft nogal te denken over uitgevers die zich niet hebben aangesloten bij H O I ...

DE HARDE CIJFERS Postbus 314, 1180 AH Amstelveen T 020 661 36 26 E info@hoi-online.nl W www.hoi-online.nl

zegt Ferrari. De keuze voor de Sardijnse raffinaderij heeft echter vooral te maken met de locale biodiversiteit. ‘We noemen dit een derdegeneratie-bioraffinaderij omdat de grondstoffen gewassen zijn die lokaal groeien en specifiek geschikt zijn voor de productie van stoffen met een hogere toegevoegde waarde dan biobrandstoffen. Pilot-tests hebben uitgewezen dat de distelvariant kardoen de beste resultaten oplevert voor de processen.

Deze distels groeien op arme grond en kunnen goed tegen het droge klimaat.’

Juist het gebruik van landbouwproducten voor de processen levert veel kritiek op. ‘Het is daarom belangrijk om te vermelden dat we alleen marginale grond gebruiken, waar geen voedselgewassen groeien’, vertelt Bastioli. In de huidige processen gebruikt Novamont onder andere maïszetmeel als grondstof. Novamont rekent voor dat voor de totale hoeveelheid maïszetmeel die het bedrijf in 2009 gebruikte, een oppervlakte van 627 hectare landbouwgrond nodig was. In 2008 werd in heel Italië ruim een miljoen hectare maïs verbouwd. In Europa wordt zo’n tweehonderdduizend ton gebruikt voor de productie van bioafbreekbare plastics, terwijl de totale Europese markt voor maïszetmeel acht miljoen ton bedraagt. Meer dan de helft van de wereldwijde zetmeelproductie wordt gebruikt door de papieren farmaceutische industrie.

Toegevoegde waarde ‘We moeten verder kijken dan alleen het product of de grondstof ’, stelt Bastioli. ‘Ons hoofddoel is het opzetten van een duurzaam systeem, waarin landbouw en industrie nauw met elkaar verweven zijn.’ Dit blijkt ook uit het feit dat de biomassacentrale deels gevoed

Runneboom twijfelt eraan of een verbod op plastic tassen in Nederland zin heeft. ‘Er is consensus dat het moet gaan naar een duurzame economie. Ieder land stelt een grote diversiteit aan maatregelen voor om dit te bereiken. De Nederlandse regering heeft zich tot doel gesteld om in 2020 veertien procent van de totale energiebehoefte uit duurzame bronnen op te wekken en tien procent van de transportbrandstoffen uit hernieuwbare grondstoffen te produceren. Verder zijn composteerbare bioplastics vrijgesteld van de verpakkingsbelasting. De Nederlandse overheid zet dus ook op allerlei manieren kaders en ook in de toekomst zal dat zo zijn. Veel daarvan gaat in de richting van duurzaamheid.’

Een wet die het gebruik van plastic zakken verbiedt, helpt wel om de consument bewuster te maken van duurzaamheid, stelt Runneboom. ‘Maar de situatie in Nederland is natuurlijk anders dan in Italië. Hier zie je bij supermarkten al veel consumenten die plastic tassen hergebruiken of een eigen boodschappentas bij zich hebben. Recycling is hier ook meer ingeburgerd.’

In juli vorig jaar is de bouw van de eerste nieuwe fabrieken begonnen. Naar verwachting worden deze fabrieken eind 2013 of begin 2014 opgeleverd.

wordt met de houtachtige resten van het kardoen. ‘We redeneren bovendien vanuit het idee dat niet alleen het product beter moet presteren op het gebied van milieu en kwaliteit, maar de hele waardeketen dit moet doen.

Als je kijkt naar additieven voor autobanden, dan is het mooi als deze van hernieuwbare grondstoffen worden gemaakt. Maar als de autoband door dat additief ook beter presteert waardoor er minder benzine nodig is per afgelegde kilometer, is de toegevoegde waarde veel hoger.’

• 01 | 13

062_63_65_FH_artikel.indd 15

P l a sti c z a kken in de b a n

‘Ik denk niet dat de beslissing om een bioraffinaderij op Sardinië te bouwen, alleen is genomen vanwege de wetgeving om de plastic zakken in de ban te doen’, zegt Ton Runneboom, voorzitter van het Biorenewables Business platform. ‘De producten uit de bioraffinaderij zijn in eerste instantie ook niet speciaal bedoeld voor de productie van plastic zakken. Eén van de eerste installaties die zullen worden opgeleverd is een fabriek voor de productie van additieven voor autobanden.

Kardoen is immers een plant die een latexachtige melk bevat.’

Een duurzaam systeem waarin landbouw en industrie nauw met elkaar verweven zijn, is volgens Runneboom per locatie verschillend. ‘De business opportunities zijn uniek en gebonden aan wat locaal mogelijk is. Kardoen groeit prima in het droge Sardinië, maar zou het in Nederland niet goed doen. In Nederland richten we ons bijvoorbeeld meer op de mogelijkheden om eiwitten uit gras te produceren, of het gebruik van vezels uit gras voor de productie van karton. Gras is er in Nederland volop.’

15

12-03-13 16:42

Wim Soetaert

Industriebonus

Prof. Wim Soetaert

is verbonden aan InBio.be, expertisecentrum voor industriële biotechnologie en biokatalyse van de Universiteit Gent

Als u dit leest, heeft Europa waarschijnlijk beslist om de bonussen van de bankiers te beperken tot maximaal één jaarloon. De bankwereld bleek niet in staat om zichzelf te reguleren, Europa heeft dan maar zelf het initiatief genomen. En dat is goed, het is absoluut nodig om de uit de hand gelopen situatie bij de banken recht te trekken. Die bonuscultuur valt immers niet meer te rechtvaardigen. Uiteindelijk is de toegevoegde waarde van de banken voor onze economie beperkt. De laatste jaren moet je zelfs zonder meer spreken van de afgenomen waarde van de banksector en onze economie in het algemeen.

The real economy De diensteneconomie, hét toverwoord tot voor een paar jaren, heeft veel van zijn glans verloren. Je merkt overal een sterk toegenomen aandacht voor de industrie. In een EU-document hebben ze het zelfs ongegeneerd over “the real economy” (COM 2012, 508). In dat document wordt gesteld dat de industrie nog steeds instaat voor 4/5 van de Europese export en tachtig procent van de private investeringen in innovatie. Desalniettemin ging het aandeel van de industrie in Europa continu naar beneden. Vandaag bedraagt het industrieel aandeel slechts zestien procent van het GDP van Europa. De EU heeft zich tot doel gesteld deze trend te keren en het industrieel aandeel weer naar boven te krijgen, met als streefwaarde 25 procent tegen 2020. Dat wordt nog een helse opgave. Vooral omdat we daarvoor talent nodig hebben. Technisch geschoolde mensen die er gewoonweg niet zijn.

Gemakkelijkere wegen Uit een recent rapport over de studiekeuze van jongeren blijkt dat slechts één op vijf nog kiest voor technisch-wetenschappelijke studies. In dat rapport van de Vlaamse raad voor Wetenschap en Innovatie staan een hoop interessante gegevens. Zo blijkt dat jongeren al op een leeftijd van twaalf tot veertien jaar hun basisoriëntatie bepalen. Na die leeftijd is in hun hoofd de keuze reeds grotendeels gemaakt: ze zijn dan al gewonnen of hopeloos verloren voor een wetenschappelijk-technische carrière.

Een van de overwegingen die jongeren bij hun keuze maken, is dat het niet aantrekkelijk is om moeilijke technische studies te volgen als er ook gemakkelijkere wegen te bewandelen zijn. Wat de zaak ook niet vooruit helpt, is dat verbazingwekkend veel mensen met een wetenschappelijk-technisch diploma uiteindelijk

Waarom zou je je moe maken om in een fabriek een nieuw productieproces te ontwikkelen, als je ook vanuit een comfortabel bureau financiële derivaten kan verhandelen? voor een niet-technische job kiezen. De carrièreperspectieven van die andere jobs blijken gewoonweg beter te zijn of worden tenminste zo gepercipieerd.

Om het met een boutade te stellen: waarom zou je je moe maken om in een fabriek een nieuw productieproces te ontwikkelen, als je ook vanuit een comfortabel bureau financiële derivaten kan verhandelen? En en passant risicoloos flinke bonussen kan verdienen met het geld van anderen.

Goed nieuws Die confrontatie tussen de banksector en de industrie heeft duidelijke effecten in de war for talent. In de Verenigde Staten staat de financiële sector in voor meer dan een kwart van alle bedrijfswinsten. Dat is gewoon absurd en staat in geen enkele verhouding tot hun echte toegevoegde waarde. Maar het liet de financiële wereld wel toe om systematisch de beste talenten aan te trekken, ook wetenschappelijk-technisch geschoolden. Brain-drain voor de industrie dus, en niet naar het buitenland maar in de eigen achtertuin.

De consequenties hiervan zijn zeer reëel en zullen nog vele generaties doorwerken. Als de bonuscultuur bij de banken wordt doorbroken, dan is dat dus goed nieuws in velerlei opzichten. In de war for talent vormt het zelfs een regelrechte industriebonus. En die industriebonus danken we aan Europa; de lidstaten krijgen zoiets nooit geregeld. Driemaal hoera voor Europa!

16 01 | 13

066_FE_column.indd 16

12-03-13 16:32

ANDUS group companies: Process Equipment/ Constructions FIB Industries Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Infra Armada Rail Armada Mobility Armada Janse HSM Steel Structures

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Services Gouda Vuurvast Belgium Gouda Feuerfest Deutschland

Offshore/Maritime HSM Offshore Van Voorden Maritime Royal Van Voorden Castings

Serving the industry Ons kernwoord: klanttevredenheid. Onze kerncompetenties: vuurvaste bekledingen, grootschalige industriĂŤle staalgerelateerde projecten, industrieel gietwerk, sluizen en bruggen, olie- en gasplatforms, scheepsschroeven, drukvaten, warmtewisselaars, opslagtanks, kelderbierinstallaties, systemen voor filtratie en separatie, luchttechniek, lichtreclame, reizigers gerelateerde voorzieningen, bovenleidingANDUS Group BV Beukenlaan 117

systemen voor het spoor, service en onderhoud. Nationaal en internationaal gecertificeerd, werkend volgens de hoogste veiligheids- en kwaliteitsnormen.

5616 VC Eindhoven T +31 (0)40 - 211 58 00 E info@andusgroup.com

001_2_67_68_A_omslag.indd 3

Andus MagAd Petrocem.indd 1

Kennismaken? Graag. Belt u even of kijk op www.andusgroup.com.

26-02-13 17:07 14:58 12-03-13

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olie- en chemische industrie Nr. 03 – 2013

making the difference

Nr. 03 – 2013

SGS is unique in the market in finding and creating opportunities and is recognized as the global benchmark for quality and integrity.

As the world’s leading inspection, verification, testing and certification company, with more than 75,000 employees, SGS operates a network of over 1,500 offices and laboratories around the world.

SGS helps to improve quality, safety, performance and efficiency for the following industries: Agricultural - Automotive Consumer Testing - Environmental - Industrial - Life Science - Minerals - Oil, Gas & Chemicals - Systems & Services Certification Governments & Institutions.

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

01 13

mie biochemie de bioche voor de ine voor Magazine Inside Inside Magaz

INSIDE eneratiebioroute Derdeg Tekorten maken kkelijk bioraffinaderij tre butadieen aan 12-03-13 17:05

r.indd 1

051_FA_cove

www.sgs.com

001_2_67_68_A_omslag.indd 2

‘Grenzeloosheid Generatie Y biedt kansen voor innovatie’ • Plant Manager of the Year 2013 • Kamp: ‘Geen goedkoper aardgas voor industrie’ • Thema: Opslag en logistiek

12-03-13 17:07