Petrochem 4, 2013 by Industrielinqs pers en platform

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olieen chemische industrie Nr. 04 – 2013

making the difference

Nr. 04 – 2013

SGS is unique in the market in finding and creating opportunities and is recognized as the global benchmark for quality and integrity. As the world’s leading inspection, verification, testing and certification company, with more than 75,000 employees, SGS operates a network of over 1,500 offices and laboratories around the world. SGS helps to improve quality, safety, performance and efficiency for the following industries: Agricultural - Automotive Consumer Testing - Environmental - Industrial - Life Science - Minerals - Oil, Gas & Chemicals - Systems & Services Certification Governments & Institutions.

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

www.sgs.com

001_A_omslag.indd 2

INSIDE

‘Waarom niet een honderd procent duurzame haven?’ • Plantmanagers over innoveren, combineren en communiceren • Thema: Safety, Health & Environment

09-04-13 15:30

WE GIVE YOU INTEGRATION

ANDUS group companies: Process Equipment & Constructions Armada Rail Armada Mobility Armada Janse FIB Industries HSM Steel Structures Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Services Gouda Vuurvast Belgium Gouda Feuerfest Deutschland

Offshore & Maritime HSM Offshore Van Voorden Maritime Royal Van Voorden Castings

INTERGRAPH ® ® ™ CADWORX , CAESAR II & PV ELITE ®

Serving the industry

The Plant Design and Analysis one-stop shop

Professionaliteit en creatief denken, gecombineerd met kennis van zaken, zijn de kenmerken van RijnDijk Construction. Multidisciplinaire constructieprojecten worden volgens hoge (inter)nationale standaards en veiligheids- en kwaliteitseisen uitgevoerd. Dit maakt RijnDijk Construction tot een betrouwbare, full service partner. Engineering, productie en montage worden in eigen beheer vanuit gespecialiseerde productielocaties uitgevoerd. RijnDijk Construction is een speler van formaat voor grootschalige projecten in de (petro)chemische industrie, zware industrie, energiemarkt en complexe utiliteitsbouw.

CADWorx Plant Professional offers quick, accurate 3D plant design and is bi-directionally linked to CAESAR II for pipe stress analysis and PV Elite for the design and analysis of pressure vessels and heat exchangers. Smarter solutions from Intergraph - more efficiency and safety for you.

Curious about CADWorx Plant, CAESAR II or PV Elite?

RijnDijk Construction is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de ‘Process Equipment & Constructions divisie’ van Andus Group. De overige divisies zijn ‘Refractories’ en ‘Offshore & Maritime’. Andus Group is een internationale onderneming met circa 1.000 medewerkers en 14 gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed, industrieel werkveld.

For our latest news, free evaluation downloads, webinar recordings and upcoming webinars, please visit http://www.intergraph.com/global/eu/go/cadworx.aspx.

Intergraph, the Intergraph logo and CADWorx are registered trademarks of Intergraph Corporation. Other brands and product names are trademarks of their respective owners. © 2013 Intergraph Corporation.

001_A_omslag.indd 3

RijnDijk Construction BV Beukenlaan 115 5616 VC Eindhoven NL T +31 (0)40 - 246 72 28 E info@rijndijk.com

Kennismaken? Graag. Bel of kijk op www.rijndijk.com of www.andusgroup.com

09-04-13 15:30

In deze editie 12 ‘Een 100% duurzame haven?’

32 Thema: SHE

Na de olieramp met het Deepwater Horizon platform in de Golf van Mexico zijn industrie en overheden in actie gekomen om na te gaan of de veiligheid in de sector kan worden verbeterd. Onlangs werd een akkoord bereikt voor een nieuwe Europese richtlijn voor de olieen gassector. Ook in de petrochemie wordt continu gezocht naar verbeteringen op veiligheidsgebied. Op een verantwoorde manier met veiligheid, gezondheid en milieu omgaan reikt daarbij verder dan de eigen organisatie. Petrochemische bedrijven verlangen ook van toeleveranciers om eenzelfde filosofie uit te dragen. Zonder in te boeten op kwaliteit of levertijden.

20 Urgentie creëren boekt vooruitgang ‘Openheid en transparantie is cruciaal’ en ‘Innovatie is een vorm van overleven.’ Dit waren uitspraken die naar boven kwamen tijdens het rondetafelgesprek met de finalisten van de verkiezing Plant Manager of the Year 2013. Zij gingen in de aanloop van het congres Deltavisie met elkaar in gesprek over het congresthema Innoveren, combineren, communiceren.

24 Energie besparen bij pompen In de procesindustrie is elektriciteit een flinke kostenpost en is elke vorm van energiebesparing welkom. Een mogelijkheid is het gebruik van frequentieregelaars. Deze zorgen voor een variabele stroomtoevoer, waardoor het elektriciteitsgebruik aanzienlijk kan dalen. De terugverdientijd in de lichte industrie is betrekkelijk kort.

27 Bezwaren van tafel Een uitspraak van de Raad van State over de revisievergunning van Huntsman in de Botlek Rotterdam heeft voor duidelijkheid gezorgd. ‘Het is zorgelijk wanneer je als bedrijf door langslepende procedures niet verder kan ontwikkelen’, zei algemeen directeur Max van der Meer toen bekend was dat de vergunning in stand blijft.

INSIDE en verder

Commentaar 5 Feiten en cijfers • Komst Russische olieterminal definitief • Huntsman investeert in MDI-productie 07 Feiten en cijfers buitenland • BP koopt voor miljarden aandelen in • Clariant stroomlijnt innovatieketen 10 Binnenstebuiten 19 Onbevangen • Katrien Bogaerts 29 Petrospect 31 Technologie 45 Producten 47 Agenda 51 Column • Van Doorslaer 52 Olie & Gas 53

PETROCHEM 04 – 2013 3

003_B_Inhoud.indd 3

09-04-13 15:51

Managementblad voor de olieen chemische industrie Nummer 04 - 2013 Uitgave van: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam, Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: redactie@petrochem.nl, website: www.petrochem.nl HoofdredactIE: Wim Raaijen 020 312 2081 Eindredactie: Evi Husson 020 312 2796, Liesbeth Schipper 020 312 2083 Redactie: David van Baarle 020 312 2082, Elise Quaden 020 312 2084, Ellen van den Burg 020 312 2083

Vaste medewerkers: Chris Aldewereld, Katrien Bogaerts, Jan van Doorslaer, Niko van Gent, Jacqueline van Gool, Bert van Hoogenhuyze, Henk Leegwater, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Erik te Roller, Francis Voermans, Eric de Vries, Cyril Widdershoven Lay-out: Gabriele Köbbemann omslagfoto: TOTAL Advertentieverkoop: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Rob Koppenol rob@jetvertising.nl Traffic: Breg Schoen 020 312 2088 Drukkerij: DeltaHage, Den Haag Abonnementen (excl. BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar. Nederland/België v 162,– per jaar Introductie NL/B 25% v 121,50 per jaar Overig buitenland v 188,– Losse verkoopprijs v 20,00 Studenten v 37,75 Proefabonnement 3 mnd v 26,50 OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Abonnementenland: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Fax: 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten. Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1380-6386

004_colofon_krohne.indd 4

09-04-13 15:30

‘Je zou het een pervers gevolg van de marktwerking kunnen noemen.’

Peakshaver Niet gebruikte energie is het goedkoopst. En als industriele ketens beduidend minder energie gebruiken, wordt het ook eenvoudiger om de energievoorziening te vergroenen. Sommigen zullen dit een vlucht naar voren noemen, vanuit de huidige realiteit. Maar als we alleen maar vanuit de huidige realiteit blijven denken, voortkomend uit gisteren, blijven we altijd in het verleden denken. Dan blijft de Europese industrie reageren op de schaliegasrevolutie die al een paar jaar geleden is ingezet in de Verenigde Staten. Of de economische groei in Azië, die we al veel eerder zagen aankomen. Wanneer gaat de Europese industrie eens proactief haar eigen koers bepalen? Door zoals Paul Smits, CFO van het Havenbedrijf Rotterdam, in deze Petrochem zegt eens voor de volle honderd procent duurzaam te gaan, al is het op de ultralange termijn. Tijdens Deltavisie op 6 juni gaat hij er verder op in. Een mooi staaltje van richting geven! Immers, als je niet weet waar je heen wilt, blijf je altijd gevangen in de beslommeringen van alledag. Je kunt beter aan de bal zijn, dan de bal zelf… En er zijn kansen genoeg. Tal van industriële bedrijven hebben binnen hun hekken al veel energiebesparing bereikt. Niet gek, want het levert in veel gevallen ook kostenbesparing op. Zeker bij energie-intensieve chemiebedrijven. Er liggen echter nog enorme kansen over het hek, in de industriële ketens. Zo kwam ik er één tegen toen ik aan het filmen was voor de verkiezing Plantmanager of the Year 2013. Overigens weer drie geweldige finalisten dit jaar! (Volg het in het blad en op www.petrochem.nl) Soms ziet chemie er anders uit dan normaal. Bij het ESD-SIC in Delfzijl van kandidaat Cas König zie je bij aankomst op het terrein vooral enorme zwarte en witte hopen. Een stoere, intrigerende, fotogenieke maar ook wat viezige omgeving in het Groningse landschap. Continu rijdt er bijvoorbeeld een tractor rond om het terrein nat te houden, ter voorkoming van opstuivend koolstofpoeder, zand of mengsels daarvan. ESD-SIC produceert siliciumcarbide door zand te mengen met petroleumcokes, een afvalproduct van raffinaderijen. Midden tussen de hopen worden de mengsels elektrisch verhit

tot ongeveer 2.500 graden Celsius, liefst achthonderd graden heter dan gloeiend lava. Daardoor ontstaat siliciumcarbide. Een product dat wordt verwerkt in verschillende korrelfracties voor diverse toepassingen, waaronder dieselroetfilters en watermembraanfilters. Vanwege de hardheid wordt SiC ook vaak gebruikt in slijp- en polijstmiddelen. Ook wordt het verwerkt in vuurvaste stenen voor bijvoorbeeld vuilverbrandingsinstallaties en hoogovens, en in de staalindustrie om gietstaal van betere kwaliteit te maken. Door die benodigde hoge temperaturen is ESD-SIC de op zeven na grootste elektriciteitsafnemer van Nederland. Vijftig procent van de kosten gaan op aan elektriciteit. Het interessante is dat het bedrijf kan produceren wanneer gewenst. Dat schept kansen! ESD-SIC zou een ideale peakshaver kunnen

'ESD-SIC zou een ideale peakshaver kunnen zijn voor duurzaam opgewekte energie.' zijn voor duurzaam opgewekte energie. In tijden van overaanbod van bijvoorbeeld windenergie, als het wat harder waait op de Duitse Wadden, kan ESD de productie opschalen. Echter, geen energiebedrijf wil ESD-SIC een contract aanbieden met lagere energieprijzen, voor elektriciteit die ze anders toch niet verkopen. Je zou het een pervers gevolg van de marktwerking kunnen noemen. Wellicht omdat het bedrijf een te smakelijk hapje is om veel stroom aan te verkopen tegen hoge prijzen. Jammer als hier in de keten een duurzame slag wordt gemist... En er zijn echt wel meer voorbeelden als deze te verzinnen. Los daarvan zet het de duurzame ambities van grote energiebedrijven wederom in een heel bijzonder daglicht. @reporter_wimraaijen

PETROCHEM 04 – 2013

005_C_commentaar.indd 5

09-04-13 16:06

er ard n w n wi ld A Go EC

complexe processen grote risico’s integraal onder controle

AMprover software borgt uw totale risicobeheersing in één pakket ®

Bij verantwoorde risicobeheersing draait alles om het borgen van uw veiligheid en kwaliteit. Dat begint bij uw product en het functioneren van

fysieke bedrijfsmiddelen. Maar kijkt ook naar processen, systemen, mensen, regelgeving en milieu. AMprover® software geeft overzicht en inzicht in de

diverse risicovraagstukken en de kosteneffectieve maatregelen die het best aansluiten op uw bedrijfsspeciﬁeke situatie. AMprover® is ontwikkeld door

Traduco, de mensen die Asset Management opnieuw hebben gedeﬁnieerd. En dat biedt u een ander perspectief. www.traduco.nl

winnaar 2013 ACEC New York Gold Award

Infra Projectteam 2012

Onderscheidingen voor Kademuren Modellering Systeem Traduco heeft i.s.m. met het Canadese SIMCO Technologies het ‘Kademuren Modellering Systeem’ (KMS) voor het Havenbedrijf Rotterdam ontwikkeld. Dit systeem maakt het mogelijk om investeringsbeslissingen rondom de kapitaalintensieve havenassets te prioriteren, m.b.v. de software applicaties SAP, AMprover® en Stadium. Voor KMS is internationaal grote belangstelling. Bekroond door NVDO (Infra Projectteam 2012) en winnaar 2013 ACEC New York Gold Award.

a wider perspective, focused on you

006_traduco.indd 1

09-04-13 13:52

FEITEN & CIJFERS

Komst Russische olieterminal definitief

Shell hoopt tientallen personeelsleden van defensie, die door de reorganisatie van de krijgsmacht op straat komen te staan, aan een baan te helpen. Shell is vooral op zoek naar mensen voor logistieke functies, onderhoudspersoneel, operators en voor de afdeling contracts & procurement. ‘We weten dat het defensiepersoneel beschikt over eigenschappen en competenties die goed bruikbaar zijn voor Shell. Denk aan samenwerken, flexibiliteit, servicegerichtheid en veiligheidsbewustheid’, aldus Jules Croonen, directeur personeelszaken van Shell in de Benelux en Frankrijk.

De bouw van een Russische olieterminal in de Rotterdamse haven gaat definitief door. Het project dreigde vast te lopen door problemen met vergunningen, maar overleg tussen minister Henk Kamp (Economische Zaken) en de Russische vicepremier Arkady Dvorkovich heeft de zaak weer vlotgetrokken. Met name bij het aanvragen van milieuvergunningen stuitten de Russen op obstakels die nu uit de weg genomen zijn. Anderhalf jaar geleden al sloot het Havenbedrijf een vijftigjarige overeenkomst met Shtandart TT voor de huur en exploitatie van 55 hectare in het Europoort-gebied. De joint venture van de Russische Summa Group (75%) en het Nederlandse VTTI (25%) wil er een terminal bouwen met een opslagcapaciteit van drie miljoen kubieke meter. Zo’n 2 tot 2,5 miljoen kuub daarvan is bestemd voor ruwe olie, de rest voor stookolie en andere olieproducten. De terminal gaat vooral ruwe ‘Urals’ olie opslaan, die in eerste instantie vanuit de haven Primorsk zal worden aangevoerd. Later wil de terminal ook ruwe olie vanuit andere Baltische havens gaan ontvangen. Begin april heeft het Havenbedrijf Rotterdam de grond voor de ontwikkeling van de terminal overgedragen aan Shtandart TT. Na het doorlopen van de vergunningprocedures en aanbesteding van de werkzaamheden start begin volgend jaar de aanleg. De bouw van de terminal betekent een investering van ongeveer achthonderd miljoen euro. De Shtandart Terminal zal naar verwachting in 2016 klaar zijn. Lees ook het artikel in Petrochem 12 – 2011

De oorzaak van de technische storing in de DeNOx-installatie, die medio maart leidde tot emissies bij BASF in De Meern, was een slecht functionerende klep. De DeNOx-installatie wordt gebruikt voor het omzetten van stikstofoxiden naar water en stikstof. Hiervoor wordt ammonia gebruikt in de installatie. De klep die ammonia lekte en aanleiding vormde voor een te hoge dosering ammonia, is vervangen. Daarnaast zorgt BASF ervoor dat een tweede leiding die ammonia toevoert en die fungeert als back up, automatisch in werking treedt bij een dergelijke storing. Hiermee wordt de kans op een emissie van stikstofoxiden verder teruggedrongen.

Huntsman investeert in MDI-productie

st gelez ee

m .nl

op ww

Huntsman investeert 135 miljoen dollar in haar MDI-productie in Rotterdam en Geismar (VS). In Rotterdam heeft Huntsman een nieuwe MDI-splitter en een flexibele downstream specialtiesfabriek gebouwd. Deze installatie is zo ontworpen dat hij geschikt is voor MDI-precursor van verschillende bronnen. De unit is opew .p e tro c rationeel sinds eind maart. In Geismar wordt de productiecapaciteit met vijftig kiloton verhoogd naar vijfhonderd kiloton MDI per jaar. Deze extra capaciteit kan naar verwachting in 2014 in gebruik worden genomen. Huntsman koos bij het verhogen van de productiecapaciteit voor de site in Geismar omdat het bedrijf in de Verenigde Staten onder andere voordeel heeft van het goedkope gas aldaar. Huntsman heeft naast de fabrieken in Rotterdam en Geismar ook een MDI-fabriek in Caojing, Shanghai. NAM boort waterinjectieput op locatie Borgsweer

De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) boort van de derde week in april tot begin juli een extra waterinjectieput op de locatie Borgsweer. Deze komt naast de twee bestaande injectieputten. Bij de winning van aardgas komt ook water mee naar boven. NAM scheidt dit water boven de grond van het aardgas, op tankenpark Delfzijl. Vervolgens wordt het geïnjecteerd in de diepe ondergrond. Dat gebeurt al tientallen jaren op de locatie in Borgsweer. De nieuwe put is nodig, omdat een van de bestaande putten begint te slijten en moet worden vervangen. Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

007_8_9_feiten-cijfers.indd 7

Drie chemiebedrijven zijn genomineerd voor de Responsible Care-prijs. De eerste genomineerde – Dow in Terneuzen – richt sinds kort extra veel pijlen op het terugdringen van het aantal procesveiligheidsincidenten. Door meerdere programma’s uit te rollen is er na 3,5 jaar en meer dan twintig miljoen werkuren geen procesveiligheidsincident meer geweest. DSM Fibre Intermediates in Geleen is een project gestart om externe werknemers, duurzamer in te kunnen zetten. Dat is goed voor hun beschikbaarheid en zorgt tegelijkertijd ook voor minder ongevallen én kosten. De derde genomineerde – kunstmestfabrikant OCI-Nitrogen – is genomineerd vanwege het terugdringen van de uitstoot van stofemissie in Geleen. In korte tijd ging de stofuitstoot van 174 ton per jaar terug naar nul.

PETROCHEM 04 – 2013 7

09-04-13 15:46

FEITEN & CIJFERS Eerste stapjes Safety Buddy CSM verkoopt haar Bakery Suppliesbedrijven voor 1.050 miljoen euro aan Rhône Capital. De desinvestering is een belangrijk onderdeel van de strategie van CSM om de onderneming te transformeren tot een bio-based ingredients bedrijf. De transactie wordt naar verwachting afgerond in het derde kwartaal van dit jaar. Dow in Terneuzen heeft twee van de achttien fabrieken stilgelegd. Tot half april wordt in de fabrieken groot onderhoud uitgevoerd. Het gaat om regulier onderhoud dat eens in de drie jaar nodig is. De fabrieken die worden stilgelegd, produceren ethyleenoxide en polyurethaan. De Shell Bachelor Master Prijs is dit jaar gewonnen door Hans van Franeker van de TU Eindhoven. Het onderwerp van zijn masterscriptie is: Organische zonnecellen: van lab tot fab. De prijs voor de beste bachelorscriptie ging naar Tim Hilbers van UTwente. Zijn scriptie gaat over het begrijpen van lignin-cellulose interactie tijdens pyrolyse. Een publieksprijs ging naar Maurice Quant van de TU Delft. Hij had zich verdiept in Tradable Energy Quotas: de invloed van interne en externe factoren op de publieke houding. Met de prijzen wil Shell studenten van de drie technische universiteiten TU Delft, UTwente en TU Eindhoven uitdagen na te denken over technologische oplossingen met een duurzaam karakter. Hes Beheer koopt zijn 50%-partner Noble Netherlands in de Botlek Tank Terminal (BTT) uit en wordt daarmee volledig eigenaar. Daarmee zet het bedrijf een nieuwe stap in de strategie om zijn positie in de natte bulksector te verstevigen. Die komt nu op veertien procent van de omzet. BTT beschikt over een nieuwe terminal met een opslagcapaciteit van 200.000 kubieke meter, die schepen tot 115.000 ton draagvermogen kan ontvangen. Ten behoeve van een uitbreiding wordt op dit moment een deel van de Botlekhaven gedempt. Op termijn kan de opslagcapaciteit worden uitgebreid tot 750.000 kubieke meter.

Paul van Herrewegen

Michel Meertens

Michel Meertens (DSM) wilde zijn verkiezing tot Plant Manager of the Year 2012 gebruiken om een positieve impuls te geven aan veiligheid in de industrie. Ondanks de huidige publieke ophef hebben veel chemiebedrijven hun veiligheidssystemen op orde, maar het kan altijd beter. Daarom pleitte hij voor een buddy-systeem voor plantmanagers. Om vooral ook de kleine bedrijven op het gewenste niveau te krijgen. Zelf geeft hij nu het goede voorbeeld. Zijn Safety Buddy is Paul van Herrewegen van Rubis Terminal. Bekend is dat met name de veiligheid bij kleinere bedrijven meer dan eens onder druk staat. In grote bedrijven heerst vaak een professionele veiligheidscultuur en zijn er zoveel fabrieken dat ze elkaar onderling voldoende kunnen auditeren. Tijdens Deltavisie 2012 kwam ’s avonds aan de dinertafel het onderwerp op diezeeduiken en het buddy-systeem dat daar wordt toegepast om elkaars veiligheid te borgen. Een dergelijk systeem zou ook in de industrie zijn werk kunnen doen. Meertens: ‘Binnen DSM is dit actueel. Maar dat is nog steeds binnen een groot bedrijf. Ik zou hierbij graag de suggestie willen doen om een dergelijk buddysysteem voor de hele industrie te ontwikkelen. Zodat bijvoorbeeld plantmanagers van grote bedrijven hun kennis en systemen over kunnen dragen aan collega’s van kleinere bedrijven. Om op hun beurt ook weer van hun buddies te kunnen leren op andere vlakken.’ Meertens heeft al een bezoek gebracht aan Rubis en binnenkort gaat Van Herrewegen bij DSM op bezoek. Van deze bezoeken maakt Petrochem een film die centraal zal staan bij een masterclass die beide buddies geven tijdens Deltavisie, op 6 juni in Rotterdam. Lees ook het interview met Michel Meertens in Petrochem 9 - 2012 Antwerpen en Rotterdam willen extra pijpleidingbundel

De havenbedrijven van Antwerpen en Rotterdam hebben samen een tracéstudie en globale kostenraming laten uitvoeren voor de ontwikkeling van een pijpleidingbundel tussen de twee steden. Het gaat om een bundel van vier leidingen, voor olieproducten, chemieproducten, industriële gassen en kooldioxide. Het tracé van 130 kilometer zou lopen tussen het hart van de Antwerpse haven en de Maasvlakte in de Rotterdamse haven. Tussen de twee havens is de bundel geprojecteerd in de 75 kilometer lange landelijke Buisleidingenstraat, die door Brabant, langs Moerdijk en door de Zuid-Hollandse eilanden loopt. In deze Buisleidingenstraat liggen al diverse leidingen met een totale lengte van ca. 1.400 kilometer. In de havens zelf liggen vergelijkbare aantallen kilometers leiding tussen de diverse bedrijven. Een nieuwe leidingenbundel zou de industriële clusters van beide havens verder kunnen versterken en het transport van de meest milieuvriendelijke transportmodus stimuleren. Pijpleidinginfrastructuur is een veilig en duurzaam alternatief voor transport via weg, water en spoor, verbetert de bereikbaarheid en flexibiliteit, en zorgt ervoor dat de havenen industriecomplexen van Antwerpen en Rotterdam zich kunnen blijven ontwikkelen. Investeerders en mogelijke gebruikers in beide havens zullen de komende maanden een gezamenlijke business propositie voorgelegd krijgen. Als bij deze partijen interesse voor pijpleidinginfrastructuur tussen de havens bestaat en er een duidelijke winwin uit voortvloeit voor beide havengemeenschappen, kan er in de loop van dit jaar een gericht plan voor realisatie van een pijpleidingbundel worden ontwikkeld.

8 PETROCHEM 04 – 2013

007_8_9_feiten-cijfers.indd 8

09-04-13 17:09

FEITEN & CIJFERS Voorbereidingen voor vijfde put gaswinning Bedum

De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) gaat in het Groningse Bedum voorbereidingen treffen voor het in gebruik nemen van een vijfde winningsput. Momenteel wordt bekeken of er in het beoogde gasveld voldoende gas aanwezig is om de put daadwerkelijk in gebruik te nemen. De NAM wint sinds 1985 aardgas in Bedum. Op deze locatie zijn al vier putten in gebruik. Een vijfde put op dezelfde locatie is nodig om op een zo rendabel mogelijke manier gas uit dit kleine veld te winnen. De hoeveelheid gas die in Bedum mag worden gewonnen, blijft gelijk. In totaal is er tot nu toe ongeveer tien miljard kubieke meter gas gewonnen. Capaciteit voor ruwe olie vergroot

De faciliteiten in de Rotterdamse haven voor het behandelen en opslaan van ruwe olie worden verder uitgebouwd. Bij Shell Europoort is de steiger geschikt gemaakt voor schepen met een nóg grotere diepgang. En na de Maasvlakte Olie Terminal (MOT) waar eind 2011 drie nieuwe tanks in gebruik zijn genomen, breidt nu ook Maatschap Europoort Terminal (MET) zijn tankcapaciteit uit. Shell kan door verdieping van de ligplaats en uitbaggeren van het vaarpad de allergrootste olietankers ontvangen met een diepgang van 22 meter, goed voor ruim dertigduizend ton meer ruwe olie per schip. De uitbreiding van de tankcapaciteit bij MET omvat twee tanks van 105.000 kubieke meter elk. De eerste is eind 2012 operationeel geworden en de tweede volgt in mei. Op het terrein is ruimte voor nog één tank, waarover nog geen beslissing is genomen. De capaciteit na de lopende uitbreiding bedraagt 1,6 miljoen kubieke meter in 21 tanks. Jaarlijks wordt bij MET zo’n zestien miljoen ton ruwe olie aangevoerd. Bijna al deze olie wordt verpompt naar de raffinaderijen van Total in Antwerpen en Ruhr Oel, eigendom van BP en het Russische Rosneft, in Gelsenkirchen. De extra tankcapaciteit is niet zozeer nodig voor een grotere aanvoer, maar geeft de raffinaderijen meer flexibiliteit, hetgeen ze een betere concurrentiepositie geeft. Omdat de winning en productie van Noordzee-olie afneemt, zal er in de toekomst uit nog meer gebieden ruwe olie worden aangevoerd. Deze verschillende soorten worden bij MET op specificatie gemengd. In de afgelopen tien jaar schommelde de aanvoer van ruwe olie tussen 92 en 102 miljoen ton (98 miljoen ton in 2012). In die periode is het aandeel van Noordzeeolie gedaald van ruim veertig miljoen ton tot minder dan twintig miljoen ton. Sinds 2003 komt de meeste ruwe olie uit Rusland.

120

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

115

110

19 20 21 22 25 26 27 28 1

FEBRUARI

De huidige overheidsbezuinigingen zijn peanuts vergeleken met de financiële tegenvaller van twaalf tot misschien wel vijftig miljard euro die Nederland te verduren krijgt als het gas in Groningen straks op is. Nederland moet op zoek naar duurzame economische activiteiten die deze inkomsten kunnen vervangen. Dat staat in een rapport van TNO. ‘Wat nodig is, is een langetermijnvisie die rekening houdt met het brede plaatje van economie, klimaat en technologie’, stelt Mart van Bracht, directeur energie bij TNO. Ook moet worden nagedacht over manieren hoe de economie op peil kan blijven zonder of met minder fossiele brandstoffen.

BEDRIJVENNIEUWS

BRENT RUWE OLIEKOERS

105

Shell Technology Ventures gaat de komende zes tot acht jaar enkele honderden miljoenen dollar investeren in opkomende technologiebedrijven. Het doel daarbij is om sneller te kunnen inzetten op innovaties – variërend van slimme exploratieprocessen tot tertiaire extractietechnieken – die waarde toevoegen aan het bedrijf. Daarnaast wil Shell ook investeren in technology spinouts en extern beheerde venture capital fondsen. Shell kijkt daarbij onder meer naar innovaties op het gebied van productie en omzetting van gas, geofysische beeldvorming, chemische verwerking en omzetting, nieuwe materialen, tertiaire oliewinning, en waterzuivering.

MAART

11 12 13 14 15 18 20 21 22 25 26 27 28

AkzoNobel Industrial Chemicals heeft Sjoerd Sieburgh Sjoerdsma benoemd tot director Energy. Sjoerdsma werkte eerder bij RWE en Essent als director Business Development. Bij AkzoNobel gaat Sjoerdsma de Energy activiteiten van de business unit Industrial Chemicals leiden. Deze betreffen onder meer de productie, inkoop en verkoop van elektriciteit, gas, water en stoom ten behoeve van AkzoNobel’s fabrieken en partners. AkzoNobel Industrial Chemicals exploiteert drie gasgestookte warmtekrachtcentrales: in Rotterdam, Hengelo en Delfzijl.

APRIL

PETROCHEM 04 – 2013 9

007_8_9_feiten-cijfers.indd 9

09-04-13 15:46

FEITEN BUITENLAND

10 PETROCHEM 04 – 2013

010_11_E_FCbuitenland.indd 10

Ideeën werknemers leveren BASF 50 miljoen op

st gelez ee

BASF heeft vorig jaar bijna twintigduizend verbetervoorstellen van werknemers geïmplementeerd en heeft daarmee meer dan vijftig miljoen euro bespaard. In Ludwigshafen werden zevenduizend ideeën in praktijk gebracht, wat bijna dertig miljoen euro aan kosten scheelde. w Zo kwamen drie werknemers van de oplosmiddelenfabriek in .p e tro c Ludwigshafen met een idee waarmee BASF meer dan 2,5 miljoen euro per jaar bespaart. Zij stelden voor de luchtkoeler in de fabriek zo om te bouwen dat de productiecapaciteit van de fabriek ook volledig kan worden gebruikt als het buiten erg warm is. Het leverde de werknemers zelf een bonus van 170.000 euro in totaal op. he

m .nl

BP heeft zijn Amerikaanse activiteiten op het gebied van windenergie in de etalage gezet. Het gaat om een belang in zestien windmolenparken in negen staten met een gezamenlijke capaciteit van 2.600 megawatt. BP is, net als andere grote olieproducenten, bezig met het afstoten van investeringen in duurzame energie omdat investeringen in de winning van olie en gas lucratiever zijn.

Statoil neemt weer klein olieveld in productie

Statoil en partners hebben de productie van het Stjerne-veld opgestart. Dit veld ligt dertien kilometer ten zuidwesten van het Oseberg South-platform in de Noordzee. Stjerne is het vijfde fast-track-project dat in productie wordt genomen. Bij deze projecten worden nieuwe velden gekoppeld aan de infrastructuur van bestaande velden. Zo kon Stjerne in 39 maanden worden ontwikkeld. Het is de bedoeling dat dit soort projecten in gemiddeld dertig maanden worden uigevoerd zodra er meer ervaring mee is opgedaan. Stjerne werd in 2009 ontdekt. Twee putten produceren olie en gas, terwijl twee andere water injecteren om de druk in het veld te verhogen. De reserves van het veld worden geschat op 49,2 miljoen vaten olie-equivalenten, waarvan 20,7 olie en 24,1 gas. Partners van Stjerne zijn: Statoil (49,3%), Petoro (33,6%), Total E&P Norge (14,7%) en ConocoPhillips Skandinavia (2,4%). Eind februari kon Statoil ook al de productie van een fast-track-project opstarten. Toen ging het om het Hyme-veld in het zuidelijke deel van de Noorse Zee. De productie uit het Hyme-veld gaat via een template op de zeebodem, dat is verbonden met bestaande infrastructuur van het Njord A platform. Het veld ligt negentien kilometer ten noordoosten van het Njord A platform. Hyme was in iets meer dan twee jaar ontwikkeld, van groen licht tot productie.

op ww

De strategische samenwerking tussen TenCate en BASF op het gebied van thermoplastische composietmaterialen voor de auto-industrie, wordt uitgebreid met Owens Corning, een wereldwijde producent van glasvezelversterkingen voor composietsystemen. Owens Corning brengt de technologie in om hoogwaardige en op maat gemaakte weefsels en glasvezelversterkte oplossingen te ontwikkelen. De bijdrage van BASF bestaat uit haar uitgebreide kennis in de productie en formulering van thermoplastische harsen. TenCate Advanced Composites brengt haar expertise in de composietenproductie in.

Het Oseberg South-platform in de Noordzee.

Shell moet eerst met een allesomvattend plan komen voor het weer mag boren voor de kust van Alaska. Dit heeft de Amerikaanse minister van Binnenlandse Zaken, Ken Salazar, laten weten. Zijn ministerie deed onderzoek naar aanleiding van problemen die Shell vorig jaar ondervond bij het boren naar olie en heeft geconcludeerd dat Shell er niet klaar voor is. De onderneming meldde eerder al een pauze in te lassen in het boorproject.

FOTO: Øyvind Hagen/Statoil

De gasprijzen in Groot-Brittannië zijn eind maart met ruim vijftig procent gestegen door een storing in de gaslevering vanuit België. Door een mankement in een pompinstallatie bij het Britse Bacton lag de gasstroom via een pijpleiding vanuit Zeebrugge stil, waardoor het land circa een kwart minder gas ontving. Groot-Brittannië is steeds meer afhankelijk van gas uit het buitenland.

Clariant stroomlijnt innovatieketen

Het Zwitserse Clariant gaat de wereldwijde R&D-activiteiten coördineren vanuit een nieuw R&D-centrum in industriepark Höchst bij Frankfurt in Duitsland. Clariant investeert honderd miljoen euro in dertigduizend vierkante meter kantoren en laboratoria. Deze bieden plaats aan vijfhonderd werknemers. Het R&D-centrum moet eind 2013 klaar zijn voor gebruik. Het onderzoek in Höchst gaat zich vooral richten op de fijnchemie en met name: analytische chemie, materialen, biotechnologie, katalyse en procestechnologie. Wereldwijd heeft Clariant twaalf R&D-centra. Het bouwt op dit moment naast het centrum in Frankfurt ook labs in India en China. Coördinatie van deze R&Dactiviteiten moet vanuit Frankfurt gaan plaatsvinden. Daarnaast komen in Frankfurt ook afdelingen voor intellectueel eigendom en patenten. Het bedrijf hoopt zo zijn innovatieketen beter te stroomlijnen. Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

09-04-13 15:38

FEITEN BUITENLAND

BASF breidt capaciteit onderzoek katalysatoren uit

BASF gaat in Heidelberg (Duitsland) een laboratorium opzetten voor onderzoek naar en het testen van FCC-katalysatoren voor krakers (fluid catalytic cracking). Het laboratorium wordt ondergebracht bij het hte Aktiengesellschaft; een volle dochter van BASF, die high throughput technologie levert. Het nieuwe laboratorium zal in de eerste helft van 2014 in gebruik worden genomen. BASF heeft al een soortgelijk laboratorium in Iselin (New Jersey). De capaciteit van dat lab wordt te klein en dat heeft onder andere te maken met de ontwikkeling van tight oil in Noord-Amerika.

Shell en Volvo Trucks gaan samen LNG ontwikkelen tot een brandstof voor zware vrachtwagens. Het gaat om een niet-exclusieve overeenkomst die met name is gericht op de Noord-Amerikaanse en Europese markt. Shell kondigde onlangs aan de LNG-productie in Noord-Amerika te willen verdubbelen. Het concern gaat twee zogeheten liquefaction units, waar gas wordt omgezet in vloeistof, bouwen. Die fabrieken vormen de basis voor twee LNGtransportnetten naar het gebied rond de grote meren en naar de Golfkust.

BP koopt voor miljarden aandelen in

BP gaat voor acht miljard dollar, ruim zes miljard euro, eigen aandelen inkopen. Het inkoopprogramma volgt op de afronding van de verkoop van BP’s aandeel in de Russische energieproducent TNK-BP. Volgens BP zal de inkoop binnen acht tot twaalf maanden zijn afgerond en vrijwel het gehele bedrag uitkeren dat BP bij de start van de samenwerking in Rusland in 2003 heeft geïnvesteerd. Ook maakt de aandeleninkoop het verlies per aandeel goed dat aandeelhouders op de verkoop van TNK-BP lijden. ‘Wij hebben een bedrag vrijgemaakt, dat overeenkomt met zes jaar aan dividend dat mocht worden verwacht van TNK-BP’, aldus topman Bob Dudley. BP blijft overigens een van de grootste buitenlandse investeerders in de Russische oliesector. Via ingenieuze afspraken rond de verkoop van TNK-BP aan Rosneft, verwierf BP een belang van bijna twintig procent in de Russische oliereus.

Statoil en het Azerbeidjaanse staatsbedrijf Socar hebben een overeenkomst getekend om samen de Zafar-Mashal-structuren in het Azerbeidjaanse deel van de Kaspische Zee te onderzoeken en ontwikkelen. Het gebied ligt ongeveer honderd kilometer uit de kust ten zuiden van hoofdstad Baku.

AkzoNobel investeert in Chinese fabrieken

AkzoNobel investeert 65 miljoen euro in zijn fabrieken in de Chinese steden Boxing en Ningbo om de productiecapaciteit te vergroten en operationele verbeteringen door te voeren. Meer dan de helft van het geld wordt gestoken in de fabriek in Boxing, die AkzoNobel in handen kreeg door de overname van Boxing Oleochemicals in januari vorig jaar. Het concern wil hier de productie van aminen, een op ammoniak lijkende stof, opvoeren. Ook is er geld vrijgemaakt om de veiligheidsrichtlijnen van AkzoNobel in te voeren. Op de bestaande lokatie in Ningbo wordt een nieuwe alkoxyleringsfabriek gebouwd, waarmee de totale investering op de zogeheten multi-site op bijna vierhonderd miljoen euro komt. Alkoxylering is een chemisch proces in de productie van oppervlakteactieve stoffen die onder meer voorkomen in afwasmiddel, inkt, lijm, verf en tandpasta.

FOTO: BASF

Masdar, een bedrijf in Abu Dhabi Shell zet zijn Australische raffinaderij in Geelong in de etalage. De raffinaderij produceert 120.000 vaten olie per dag. De verkoop moet tegen het eind van 2014 rond zijn. Als er geen koper wordt gevonden, wordt de raffinaderij vlak bij Melbourne omgebouwd tot een importterminal. De raffinaderij in Geelong is in de portefeuille van Shell in verhouding een kleine; hij verwerkt 120.000 vaten olie per dag.

Shell en BASF schikken gifzaak Brazilië

Shell en BASF hebben ingestemd met een schikking van omgerekend 144 miljoen euro voor voormalige werknemers van een chemiefabriek in Brazilië. Bij de fabriek werden landbouwbestrijdingsmiddelen gemaakt totdat de faciliteit op bevel van de overheid in 2002 werd gesloten. Volgens de aanklagers zijn zestig mensen door langdurige blootstelling aan de chemicaliën overleden. Shell en BASF hebben nu ingestemd met een compensatieregeling voor meer dan duizend voormalige werknemers van de fabriek, waarbij zij ook levenslang medische zorg vergoed krijgen. Shell bouwde en exploiteerde de fabriek totdat de faciliteit in 1995 werd verkocht aan het chemiebedrijf Cyanamid. Dat bedrijf verkocht de fabriek in 2000 weer door aan het Duitse BASF, dat daar maar twee jaar produceerde totdat de fabriek werd gesloten. In 2008 nam Shell de fabriek weer over van BASF. De vestiging is echter nog steeds dicht.

dat zich richt op duurzame energie, heeft samen met partners Total en Abengoa een grote zonne-energiecentrale in gebruik genomen. De centrale – Shams 1 – levert honderd megawatt voor twintigduizend huishoudens in de Arabische Emiraten. Het project vergde een investering van zeshonderd miljoen dollar en is na drie jaar bouwen nu gereed. De centrale is gebouwd in een woestijn in het westen van Abu Dhabi. Door de hitte van direct zonlicht te concentreren op pijpen gevuld met olie, kan Shams 1 stoom produceren. De stoom drijft een turbine aan, die elektriciteit produceert.

PETROCHEM 04 – 2013 11

010_11_E_FCbuitenland.indd 11

09-04-13 15:38

INTERVIEW

De Rotterdamse haven moet de groenste ter wereld worden. Niet ineens, maar door voortdurend kleine stapjes te zetten. Met een bevlogenheid die atypisch is voor een financiële man vertelt CFO Paul Smits van het Havenbedrijf Rotterdam over wat nodig is om honderd procent duurzaamheid te bereiken. ‘Dat moet je na kunnen streven, al is het pas op de zeer lange termijn volledig realiseerbaar – misschien wel nooit – maar we kunnen wel die richting aanhouden.’

Wim Raaijen

12 PETROCHEM 04 – 2013

012_13_14_15_16_17_O_Interview.indd 12

09-04-13 15:39

foto’s: wim raaijen

‘Waarom niet een honderd procent duurzame haven?’

Paul Smits: ‘Bij het werven van nieuwe investeringen zoeken we bewust naar bedrijven die het diagram verder groen kunnen inkleuren. Momenteel lijkt bijvoorbeeld de inzet van lignine veelbelovend.’ PETROCHEM 04 – 2013 13

012_13_14_15_16_17_O_Interview.indd 13

09-04-13 15:39

Het staat ambitieus in de missie van het Havenbedrijf Rotterdam: ‘Wij verbeteren de Rotterdamse haven continu tot de meest veilige, efficiënte en duurzame ter wereld.’ Een mooi streven, maar hoe realiseer je dat? Vooral als het om duurzaamheid gaat. Als je voor de realisatie zeer afhankelijk bent van de gevestigde industrie die vooralsnog is gebaseerd op fossiele gronden brandstoffen en onder de huidige economische omstandigheden moeilijk van haar plaats komt. En wetende dat productielocaties eerder gericht zijn op operational excellence, of beter spreadsheet excellence dan op innovatie: toch de belangrijkste voorwaarde voor verduurzaming. De productie en het transport moeten zo goedkoop en veilig mogelijk en te veel veranderingen zijn dan al gauw lastig. CFO Paul Smits van het Havenbedrijf Rotterdam ziet dat niet meteen als een tegenstelling. ‘Veel bedrijven brengen regelmatig verbeteringen aan in hun processen, ook om kosten te verminderen. Bovendien is verduurzaming voor verschillende bedrijven een belangrijke drijfveer bij verbeteringen. Denk bijvoorbeeld aan de Green Deal van Huntsman en verschillende andere recente investeringen van het chemiebedrijf. Ook Shell investeert voortdurend in haar raffinaderij in Pernis, ondanks de moeilijke markt voor raffinage.’ Smits wijst op de nieuwe ontzwavelingsfabriek die de Shell-locatie afgelopen jaar in gebruik nam, een investering van vijfhonderd miljoen dollar. De ontzwavelingstechnologie die Shell in de nieuwe fabriek toepast, is volgens eigen zeggen state of the art en is door Shell zelf ontwikkeld. Het energieverbruik en de emissie van reststoffen in de nieuwe fabriek voldoen aan de hoogste milieunormen en lopen vooruit op de Europese eisen van 2013.

Paul Smits: ‘Toen we over de invulling van onze ambitie filosofeerden, dachten we eerst aan een schoorsteenloze industrie in Rotterdam. Maar er zijn al veel schoorstenen verdwenen en het is ook niet echt een doel op zich.’

Lignine Voor productielocaties zijn het grote veranderingen, echter in de verduurzaming van de hele haven zijn het kleine stapjes. Smits: ‘Het is natuurlijk zo dat de verduurzaming van een volwassen wereldhaven veel tijd kost. En het vraagt ook een visie op de extreem lange termijn. In onze Havenvisie hebben we de horizon op 2030 staan, maar voor duurzaamheid moet je nog veel verder kijken. Naar 2050 of misschien wel 2100.’ Bijzondere woorden voor een chief financial officer van het Havenbedrijf. Daar verwacht je iemand te treffen die zich

14 PETROCHEM 04 – 2013

012_13_14_15_16_17_O_Interview.indd 14

09-04-13 15:39

vooral in cijfertjes uitdrukt en minder in vergezichten; een spreadsheet-manager. Maar in het gesprek niets van dat. Smits is op zijn minst atypisch voor een financiële man, zeker als je hem over de groene ambities van het Havenbedrijf hoort praten. Dan komt er eerder een filosoof of misschien wel een idealist in hem boven. ‘Toen we over de invulling van onze ambitie filosofeerden, dachten we eerst aan een schoorsteenloze industrie in Rotterdam. Maar er zijn al veel schoorstenen verdwenen en het is ook niet echt een doel op zich. Al onze pijlen richten op het terugdringen van de CO2-uitstoot is het ook niet. Te beperkt. En hoe ver moesten we gaan in onze doelstellingen? Het terugdringen van alle emissies met bijvoorbeeld vijftig procent. Maar dat klinkt zo halfslachtig. Waarom vragen we ons niet af wat nodig is om een Rotterdamse haven te realiseren zonder emissies en afval, bijvoorbeeld via water? De volle honderd procent dus! Dat moet je kunnen nastreven, al is het pas op de zeer lange termijn volledig realiseerbaar – misschien wel nooit – maar we kunnen wel die richting aanhouden. En nu al stapjes zetten en zo af en toe een echte doorbraak realiseren. Ook in een industriële omgeving die vooral op de dagelijkse productie is gericht, zijn die kleine stappen mogelijk. Waar Toyota ook zo bekend om staat: Kai Zen’, vertelt Smits. ‘We vroegen ons ook af wat ervoor nodig is om de Rotterdamse industrie volledig te vergroenen, met biomassa als grondstof. We hebben daarom met een diagram in kaart gebracht welke industriële processen we in de Rotterdamse haven hebben en welke al worden gevoed door biomassa. Om er zo ook achter te komen welke witte vlekken we hebben. Wat meteen opviel, is dat verschillende bedrijven in de haven al biogebaseerd zijn. Neem bijvoorbeeld de moderne bioraffinaderij van Neste Oil op de Maasvlakte. Bij het werven van nieuwe investeringen zoeken we bewust naar bedrijven die het diagram verder groen kunnen inkleuren. Momenteel lijkt bijvoorbeeld de inzet van lignine veelbelovend. Denk bijvoorbeeld aan het Cyclox-proces.’ Smits duidt op een recente ontwikkeling aan de Technische Universiteit Eindhoven. Tijdens zijn onderzoek deed promovendus Michael Boot daar een interessante ontdekking. Hij wilde weten welk molecuul de roetuitstoot van een dieselmotor minimaal houdt. Daar

kwam een stof uit die heel sterk lijkt op lignine, een stof die in alle planten zit. Door van lignine een brandstof te maken, worden twee vliegen in één klap geslagen: de motor draait schoner en ook nog eens op duurzame diesel. Lignine is in onvoorstelbare hoeveelheden voorhanden, doordat het in iedere plant zit. Het geldt als restproduct bij de papier- en de bio-ethanolproductie. Boot ontwikkelde op basis van het plantaardige materiaal een nieuwe brandstof, die hij Cyclox doopte. Het is niet meteen een vervanger voor de diesel die we in onze auto gooien, maar een alternatief voor de brandstof waarop schepen varen. Het gigantische Maersk heeft zich inmiddels als eerste klant voor deze nieuwe brandstof gemeld. Behalve voor duurzame diesel leent lignine zich ook nog als grondstof voor de chemische industrie. Naast de scheepvaart wil Boot daarom ook de chemische industrie interesseren voor zijn Cyclox. Volgens de promovendus is de haven van Rotterdam een prima uitvalsbasis voor de rest van de wereld, wat Paul Smits natuurlijk als muziek in de oren klinkt.

coal. Biosulfurol wil een fabriek in Nederland bouwen en is hiervoor onder andere in gesprek met Rotterdam en Groningen (Eemshaven). Er wordt ook gekeken naar logistiek handige locaties als het gaat om afnemers. Daarnaast wordt in een ontwikkelingsprogramma het ontwerp van de fabriek geoptimaliseerd. Verwacht wordt dat eind 2013/ begin 2014 een investeringsbeslissing kan worden genomen en de bouw van de fabriek kan beginnen. Biosulfurol Energy verwacht de productie in 2016 op te starten. Paul Smits is vooral enthousiast over de mogelijkheden van lignine, omdat het om een reststof gaat. ‘Bij de zoektocht zijn we ons zeer bewust van de discussies rond biobrandstoffen en -grondstoffen. Cascade, daarvan gaan we uit. Eerst moeten gewassen worden ingezet in de voedselketen. Bij afval van de voedselvoorziening moeten we naar hoogwaardige toepassing zoeken, in met name chemische producten. De laatste optie is om er energie van te maken. Daarin moeten we ook in de haven slimmer worden.’

Slimmer Ook het Britse Biosulfurol Energy heeft samen met TNO en de landbouwuniversiteit van Wageningen een interessant proces ontwikkeld op basis van lignine. Zij willen de grondstof gebruiken voor de productie van bio-ethanol en bio-

iTanks Bij dat “slimmer worden” kan het Havenbedrijf een belangrijke rol spelen. Smits: ‘We willen graag mensen en bedrijven in beweging brengen. Door ze te inspireren met een visie op de langere termijn, maar ook door ze bijvoorbeeld bij PETROCHEM 04 – 2013 15

012_13_14_15_16_17_O_Interview.indd 15

09-04-13 15:40

‘We kijken serieus naar de oprichting van een innovatiefonds, met name om venture capital beschikbaar te stellen.’

elkaar te brengen. Het begint bij het investeren in onderzoek en meer kennis over duurzamere processen. Vervolgens willen we ondernemers helpen duurzame concepten te ontwikkelen en te versterken. Dat gebeurt ook wel met gerichte financiële steun. Nieuwe technologieën die daaruit voortvloeien, kunnen in Rotterdam op verschillende plaatsen in proefopstellingen worden getest, bijvoorbeeld bij Plant One en de RDM Campus. Dergelijke creatieve platforms waar veel nieuwe ideeën ontstaan, zoals ook het nieuwe iTanks, ondersteunen we van harte.’ ‘Ten slotte willen we ook helpen bij de laatste fase: het operationeel maken van innovaties. We zijn natuurlijk vooral faciliterend. Hoewel we een echt bedrijf zijn, gaan we niet zelf in productie investeren met een commercieel belang. We willen vooral partijen bij elkaar brengen. Met dat doel kijken we serieus naar de oprichting van een innovatiefonds, met name om venture capital beschikbaar te stellen. Als dat doorgaat, dan willen we daar een minderheidsaan-

deel in en zijn we niet gericht op winst. Hoewel het fonds een gezond rendement als doelstelling heeft, is dat niet primair de reden om het op te richten. Ons doel is innovaties te stimuleren, die nodig zijn om op de zeer lange termijn die grote ambitie te realiseren.’ Russen Toch heeft het Havenbedrijf nog meer instrumenten tot zijn beschikking. Zo zou het investeringen kunnen weigeren, die niet bij de doelstelling passen om de duurzaamste haven van de wereld te worden. Smits: ‘Bij voorbaat weigeren ligt niet in onze aard, we kijken dan liever met een potentiële investeerder op welke manier zijn plannen wel in de ambitie van de haven zouden passen. Welke aanpassingen daarvoor nodig zijn. Lukt dat niet, dan kunnen we alsnog tot de conclusie komen dat er geen match is. We geven nu al aan welke investeringen we zoeken. Op de Maasvlakte hebben we bijvoorbeeld een terrein gereserveerd voor biobased investeringen.

Daar mag niet iets anders komen. Het is zeer goed denkbaar dat we over tien jaar andere eisen zullen stellen aan investeringen die nu worden gedaan.’ Onlangs ontstond wat onrust over de bouw van een grote Russische tankterminal in de haven. Een investering van bijna een miljard euro. Het bedrijf Summa dat de terminal aanlegt, zou een bedenkelijke reputatie hebben op het gebied van veiligheid en milieu. Anderhalf jaar geleden tekende het Havenbedrijf het contract met het Russische bedrijf dat beloofde dertig miljoen ton aardolie per jaar door te voeren. Paul Smits wil niet te veel ingaan op deze specifieke discussie omdat in de algemene pers alles al is gezegd. Volgens het Havenbedrijf wordt de nieuwe terminal juist de schoonste van Europa en moeten de Russen aan alle Nederlandse milieueisen voldoen. Dat neemt niet weg dat in de toekomst wellicht heel andere eisen worden gesteld, omdat de haven op dat moment verder is in haar proces van verduurzaming. Volgens Smits moet je elke investering afzetten tegen de omstandigheden van het moment dat de beslissing wordt genomen. CO2-prijs Dat die omstandigheden snel kunnen veranderen, werd enkele maanden geleden op pijnlijke wijze onderstreept door

16 PETROCHEM 04 – 2013

012_13_14_15_16_17_O_Interview.indd 16

09-04-13 15:40

het rumoer rond het Road-project voor ondergrondse opslag van CO2. E.on en Gaz de France, die momenteel een kolencentrale bouwen op de Maasvlakte, leken het project toen op hold te zetten. Daarmee zou de duurzame ambitie van de haven een forse deuk oplopen. Toch heeft Smits wel begrip voor de twee bedrijven. ‘Dan zet ik toch even mijn financiële pet op. De CO2-prijs is momenteel zo laag dat het puur financieel gezien interessanter is om de CO2 door de schoorsteen te laten gaan. We doen overigens net alsof moderne kolencentrales vele malen meer CO2 uitstoten dan gascentrales. De uitstoot is wel hoger, maar niet een veelvoud. Door de lage CO2-prijs is opslag een heel dure optie voor commerciële bedrijven. Eigenlijk moet die CO2-prijs gewoon omhoog. Voor Rotterdam is het echter van groot belang dat het project doorgaat. Vooral ook omdat we er weer een belangrijke stap mee zetten.’ Solar fuels De investeringsbeslissing wordt binnenkort door de bedrijven genomen. Net als minister Kamp die onlangs een bezoek bracht aan de Rotterdamse haven gaat de CFO van het Havenbedrijf ervan uit dat het Road-project doorgang zal vinden. Of zoals Kamp het verwoordde:

‘Het is voor Nederland, maar ook voor Europa belangrijk dat dit unieke project doorgaat. Nergens is nog zo’n groot CCS-project gerealiseerd en we moeten er gewoon ervaring mee opdoen. Zeker als we kolen als serieuze en goedkope optie willen houden.’ Wellicht dat de opgeslagen CO2 later weer van pas komt. Smit: ‘We hebben met OCAP natuurlijk al ervaring met CO2 als hulpstof voor de tuinbouw, maar er experimenteren verschillende bedrijfjes in de haven met meer mogelijkheden voor CO2 als grondstof, voor bijvoorbeeld de chemie.’ Overigens lijkt dit wereldwijd steeds meer een onderwerp van onderzoek. Zo experimenteert Bayer in Duitsland met de inzet van CO2 als grondstof voor de chemie en wordt op verschillende universiteiten, waaronder de Universiteit Twente, onderzoek gedaan naar zogenoemde solar fuels. Om van CO2 koolwaterstoffen te maken, is veel energie nodig. Dat kan bijvoorbeeld met overschotten aan zonne- en windenergie gebeuren. Op die manier kan energie worden opgeslagen, die niet direct wordt afgenomen. Windmolens Als het om energie gaat, heeft Smits voor de Rotterdamse haven vooral een hoge verwachting van vloeibaar

aardgas (LNG) en wind. Sinds vorig jaar heeft Rotterdam met Gate een grote LNG-terminal in huis en juist de Rotterdamse haven is een knooppunt van transportmiddelen die met LNG enorm veel schoner kunnen rijden en varen. Momenteel worden verschillende schepen ontwikkeld die op LNG varen, al dan niet in combinatie met hybride motoren. Ten opzichte van stookolie is dat een enorme verbetering van de foot print. Verder zijn bedrijven als Shell en Gaz de France bezig met de aanleg van infrastructuren van LNG-stations, om ook vrachtauto’s van diesel naar LNG te laten overstappen. De Rotterdamse haven is volgens Smits ideaal voor windturbines. ‘Natuurlijk niet te dicht bij procesinstallaties, maar windturbines passen uitstekend in de industriële omgeving. Bovendien waait het altijd, met name op de Maasvlaktes. Daar passen windmolens prima in de industriële clusters. Er staan er ook al verschillende. Voor zonne-energie heb je veel grotere vlakken nodig, ruimte die we veel efficiënter kunnen inzetten. Er wordt wel geëxperimenteerd met mobiele zonnecelsystemen, die je op tijdelijk leegstaande terreinen kunt plaatsen. Met wind ga je de lucht in en blijft er dus meer ruimte over om onze groene ambities waar te maken.’ W PETROCHEM 04 – 2013 17

012_13_14_15_16_17_O_Interview.indd 17

09-04-13 15:40

Veilig werken op hoogte Wij staan in de startblokken om uw onderhoud en nieuwbouwproject succesvol te laten verlopen. Met Harsco heeft u één aanspreekpunt voor isoleren, steigerbouw, hoogwerkers, fireproofing, tracing, stralen en conserveren. Alle disciplines dus onder één dak. Met een groot potentieel aan materialen en gekwalificeerde monteurs. Met een strakke planning en vakkennis on-site. En boven alles met een scherp oog voor uw veiligheid!

22702

Neem voor meer informatie contact op: T (0900) 742 00 00 E info@harsco-i.nl www.harsco-i.nl

018_harsco.indd 1

09-04-13 13:52

BINNENSTEBUITEN Jarenlang zat Niko van Gent midden in de chemische sector. Nu bekijkt hij alles van buitenaf.

De koe bij de horens vatten In de jaren zestig en zeventig was Joris Driepinter het melkmuiltje van agrarisch Nederland. Ik hoor dat ventje met zijn piepende stemmetje nog zeggen: ‘Melk is goed voor elk.’ Door het dagelijks drinken van drie pinten melk was Joris tot sterke staaltjes in staat, zoals het optillen van een olifant. In de jaren tachtig verscheen de slogan: Melk de witte motor. Steeds meer mensen weten dat veel melk drinken slècht is voor je botten en dat je er beter mee kunt stoppen. Volgens mijn darmspecialist heeft de mens zeventigduizend generaties rondgelopen zonder melk te drinken. Behalve bij mama dan, als baby. Melk drinken is pas vijfhonderd generaties geleden begonnen toen de landbouw en veeteelt werd ontdekt. Driepinter: 'Botten bestaan uit kalk en melk is een bron van calcium, dus melk drinken is goed voor elk.' Maar helaas Joris, het menselijk lichaam werkt niet zo simpel als de zuivelindustrie ons wil doen geloven. Madeliefjes Ik ben bang dat de hervorming van het Europees Landbouwbeleid nog een tijdje

op zich zal laten wachten. Of boeren nu madeliefjes kweken of aardappelen, de inkomenssubsidies ontvangen ze per hectare grond en niet voor de producten die ze erop telen. Veel boeren ontvangen liever een eerlijke prijs voor hun voedsel dan die verstikkende inkomenstoeslag. Ze zijn trots op hun producten en willen anders, duurzamer opereren. Jammer

Niko van Gent

Europese Unie kan worden verdubbeld door een kleine reductie van het landbouwbudget. ‘Het zou mij een lief ding waard zijn: minder geld in landbouw, meer innovatie. Bestaand geld kan beter worden besteed’, zei Rinnooy Kan. Toen ik hem gedreven over innovatie hoorde praten, was er bij mij direct sprake van chemie en dacht ik geen moment

‘Helaas Joris, het menselijk lichaam werkt niet zo simpel als de zuivelindustrie ons wil doen geloven.’ dat sommige agrarische bedrijven daar dan weer anders over denken en innovatie, maatschappelijke betrokkenheid en fraude door elkaar halen en paardenvlees “omkatten” in rundvlees. Innovatie In het tv-programma Buitenhof zei voormalig voorzitter van de SociaalEconomische Raad Alexander Rinnooy Kan dat het kennisbudget van de

meer aan die oubollige Driepinter. Wel dacht ik direct aan Daan Roosegaarde. Daan is uitvinder en kunstenaar, en oprichter van studio Roosegaarde; een lab voor kunst- en techniekprojecten. Passie zit voor hem in het nadenken over de verschuiving van realiteit en hoe technologie kan zorgen voor meer engagement bij mensen en de omgeving waarin ze acteren. Naast een dansvloer waarop dansers energie opwekken, heeft Roosegaarde een plan ontwikkeld voor “slimme snelwegen” die oplichten in het donker. In de verf van de wegbelijning wordt een poeder verwerkt met ijskristallen. Die absorberen het zonlicht, waardoor de belijning tien uur lang in het donker blijft gloeien. Daardoor zijn lichtmasten langs de weg niet meer nodig. Ook gebruikt hij dynamische verf die aangeeft of het wegdek bevroren is en rijstroken waarop elektrische auto’s automatisch opladen. Laten we kiezen voor een groene in plaats van witte motor en onze boeren een eerlijke prijs voor hun producten betalen. niko_van_gent@xs4all.nl

PETROCHEM 04 – 2013 19

019_P_Binnestebuiten.indd 19

09-04-13 16:07

PLANTMANAGER

Urgentie creëren om vooruitgang te boeken ‘Openheid en transparantie is cruciaal’ en ‘Innovatie is een vorm van overleven.’ Dit waren uitspraken die naar boven kwamen tijdens het rondetafelgesprek met de finalisten van de verkiezing Plant Manager of the Year 2013. Zij gingen in de aanloop van het congres Deltavisie met elkaar in gesprek over het congresthema Innoveren, combineren, communiceren. Evi Husson

Duurzaamheid vervlechten in de organisatie. Dit aspect kwam aan bod tijdens een rondetafelgesprek met de finalisten van de verkiezing Plant Manager of the Year 2013. Volgens finalist Gerwin Meulenbeld, plantmanager van Purac dat melkzuurderivaten produceert, is maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid in de huidige tijdgeest niet meer weg te denken. ‘Tegenwoordig moet je duurzaamheid en MVO continu hoog op de agenda hebben staan. Bij Purac willen we dit zoveel mogelijk vervlechten in de organisatie en in de hoofden van de mensen op de vloer.’ Vroeger lag dit enigszins anders, gaat hij verder. ‘We leven nu in een andere tijd waarin omgaan met dergelijke

zaken steeds belangrijker wordt. Ook werknemers die wat langer in dienst zijn, moeten hierin meebewegen. De afgelopen jaren hebben we dan ook hard gewerkt om de juiste mindset te creëren. Als je die eenmaal hebt, bed je dit in de dagelijkse procedures in en levert het tijdwinst op.’ Meulenbeld ziet wetgeving daarbij als vehikel. ‘De overheid is streng en handhaving staat tegenwoordig hoog op de politieke agenda. Volslagen terecht. Je kunt dit bovendien gebruiken in de bedrijfsvoering. Als er zaken zijn die de nodige aandacht vragen – denk aan een lek, emissie of ongewoon voorval – dan kan wetgeving helpen de bedrijfsvoering nog strakker neer te zetten en verder te

Drie finalisten van de verkiezing Plant Manager of the Year 2013 zullen tijdens Deltavisie 2013 de strijd met elkaar aangaan. De winnaar wordt een jaar lang boegbeeld van de procesindustrie. Een vakkundige jury beoordeelt de kandidaten op hun maatschappelijke betrokkenheid, leiderschap en communicatieve vaardigheden. Maar ook het publiek beslist mee, via een online stemronde en een stemming tijdens Deltavisie. Tijdens het congres gaan de finalisten met elkaar en de zaal in debat over het thema Innoveren, combineren en communiceren. Meer informatie over de verkiezing Plant Manager of the Year 2013 en Deltavisie is te vinden op: www.deltavisie2013.nl.

FOTO: HANS LEBBE

LINQS

Gerwin Meulenbeld (Purac): ‘Elke druppel die je verliest en bijgevolg niet naar de consument gaat, is er een te veel voor het milieu en voor je bedrijf. Door wetgeving en het strak daarop zijn te gebruiken als vehikel, heb je intern een extra driver om nog efficiënter te produceren.’

20 PETROCHEM 04 – 2013

020_21_23_Q_artikel.indd 20

09-04-13 15:18

NGO’s Finalist Cas König, plantmanager van ESD-SIC dat siliciumcarbide produceert en nummer acht energieverbruiker van Nederland is, ondervindt minder steun van de handhaver of wetgever. Ze zijn volgens hem veel te langzaam en voeren bovendien niet altijd een consistent beleid op de langere termijn. ‘We wachten bijvoorbeeld al ruim drie jaar op een nieuwe vergunning die vóór kerst was beloofd. Ze hebben er echter niet bij verteld welke kerst’, grapt hij. ‘Daarnaast begrijp ik best dat politici hun beleid moeten aanpassen aan nieuwe situaties. Maar er moet ook consistent beleid worden gevoerd. Je kunt als overheid niet eerst zeggen dat je voor brandstofdiversificatie bent – vlak nadat Oekraïne de gaskraan dichtdraaide vanwege een geschil met Rusland – om vervolgens binnen een paar jaar aan te geven dat je geen kolencentrales wilt. De overheid heeft het energieverhaal geprivatiseerd en probeert nu door aan één touwtje te trekken toch nog de controle te houden. Erg jammer.’ ESD-SIC neemt daarom zoveel mogelijk zelf het voortouw. König: ‘De overheid laat zich grotendeels sturen door druk van buitenaf. Door in gesprek te gaan met NGO’s krijg je meer zaken voor elkaar op duurzaamheidsgebied. In de Eemsdeltaregio zijn we bijvoorbeeld zeer actief lid van “Ecologie en Economie in balans”. Dit is een project in de Eemsdelta met als doel een balans te bewaren tussen de economische ontwikkelingen van de havenregio’s en het Waddengebied. Daarbij wordt onder meer gekeken naar een aantrekkelijker vestigingsklimaat voor bedrijven en meer groei van economische activiteiten waarbij duurzaamheid voorop staat. Tegelijkertijd moet het project zorgen voor een hogere kwaliteit van het milieu en de leefomgeving. Zowel overheid als bedrijfsleven en NGO’s zijn betrokken. Op die manier ga je in gesprek met je omgeving en werk je samen aan duurzaamheid.’

FOTO: JAN BUWALDA

optimaliseren. Daar ligt uiteindelijk ook winst. Elke druppel die je verliest en bijgevolg niet naar de consument gaat, is er een te veel voor het milieu en voor je bedrijf. Door wetgeving en het strak daarop zijn te gebruiken als vehikel, heb je intern een extra driver om nog efficiënter te produceren. Het levert een win/ win-situatie op.’

Cas König (ESD-SIC): ‘De overheid laat zich grotendeels sturen door druk van buitenaf. Door in gesprek te gaan met NGO’s krijg je meer zaken voor elkaar op duurzaamheidsgebied.’

Techneutenbril Duurzaamheid vervlechten in de organisatie is één aspect, maar hierover moet je ook communiceren met de omgeving. Openheid en transparantie is cruciaal, stelt finalist Peter Kilburn, plantmanager van Lubrizol dat de basis voor nagechloreerde PVC produceert. ‘Een goede dialoog met de klankbordgroep van chemiepark Delfzijl is voor ons een must. Mensen hebben vragen waarop we antwoord moeten kunnen geven. Voorlichting en activiteiten voor en door de klankbordgroep helpen ons daarbij.’ König hierover: ‘Wij hebben met de klankbordgroep Borgsweer een memorandum van verstandhouding afgesproken en ondertekend, en hebben hen ook naar het bedrijf gehaald om een aantal onderwerpen te bespreken. Dit memorandum geeft aan dat je elkaar vertrouwt waardoor het eenvoudiger is om moeilijke onderwerpen te bespreken als die plotseling opkomen, zoals geuremissie. Als je dan nog moet beginnen over vertrouwen, begin je met een enorme achterstand. Vertrouwen in elkaar hebben, haalt als het ware het hek naar beneden.’ Kilburn is het daar helemaal mee eens en merkt ook dat de omgeving niet ontevreden is over de industrie.

Integendeel. ‘Een van de meest genoemde klachten die ik hoorde, was dat er zoveel jonge managers en ingenieurs vanuit het westen komen en dat deze plekken niet door de noordelingen zijn ingevuld. Dat leeft nog het sterkst. De industrie wordt hier gezien als werkgelegenheid die iets toevoegt aan de omgeving.’ Het in Gorinchem gevestigde Purac is eveneens erg open naar de buurtbewoners. ‘We zijn opener geworden dan vroeger’, vertelt Meulenbeld. ‘We leggen meer nadruk op ongewone voorvallen. Een aantal jaren geleden liet je pas van je horen als je effectief een probleem had. Nu communiceer je al als je alleen al een vermoeden hebt, dat er zich een probleem voordoet of kan voordoen. Als je niet op tijd hebt geschakeld, krijg je moeilijke vragen. Als bedrijf moet je je mensen hierin trainen.’ Anders dan vroeger worden nu de buren ingelicht wanneer wordt verwacht dat er ’s nachts mogelijk overlast zal plaatsvinden. ‘Dat ligt gevoelig, maar als je voor die tijd netjes belt, is het prima.’ Communiceren alleen is echter niet voldoende, meent König. De manier waarop is minstens zo belangrijk. ‘Bij het schrijven van een informerende PETROCHEM 04 – 2013 21

020_21_23_Q_artikel.indd 21

09-04-13 15:18

Datum: 06|06|13 • Locatie: RDM Campus Rotterdam

Hét evenement voor de industrie in de Rijn/Schelde-delta

n schrijf nu i

INNOVEREN, COMBINEREN en COMMUNICEREN

Innoveren, combineren en communiceren

Door het combineren van ideeën en technologieën ontstaan vaak nieuwe en waardevolle oplossingen. Deltavisie 2013 inspireert beslissers uit de industrie, politiek en wetenschap om die combinaties te zoeken. Innovaties in energie-efficiëntie, ketendenken en milieueffecten liggen binnen bereik. En ook innovaties in veiligheid en continuïteit zijn bijna voelbaar. Een onmisbare schakel in het zoeken naar die combinaties is open communicatie. Communicatie met elkaar en met de samenleving, want innoveren doe je samen. Tijdens Deltavisie 2013 onderzoeken we daarom met sprekers én congresdeelnemers hoe de industrie in de Rijn/Schelde-delta stappen voorwaarts kan maken door te combineren, te communiceren en daardoor proactief te innoveren.

Congresinformatie: Kiki Nelson kiki@industrielinqs.nl • 020 - 31 22 791 Media advies: Anouk Bouwmeester anouk@industrielinqs.nl • 020 - 31 22 797

Programma 11.00 11.45 12.30 13.15

u u u u

Partner cases Registratie & lunch Plenaire opening Plenair onderdeel: Safety Buddy

Met Michel Meertens, DSM en Paul van Herrewegen, Rubis Terminal 14.15 u Pauze 14.45 u Masterclasses 1. Communiceren: door Noud Bex, Bex* Communicatie 2. Combineren: door Paul Smits, Havenbedrijf Rotterdam 3. Innoveren: met pitches Process Enlightenment 15.45 u Pauze 16.15 u Columns kandidaten Plant Manager of the Year 2013 - verkiezing Cas König (ESD-SIC); Peter Kilburn (Lubrizol Advanced Materials Resins) Gerwin Meulenbeld (Purac Biochem) 17.00 u Plenair debat met een column van Jan Vos (PvdA-kamerlid) en debatdeelnemers: Bart Leenders, Neste Oil; Michel Meertens, DSM; Paul Smits, Havenbedrijf Rotterdam 17.45 u Afsluiting 18.00 u Borrel 18.45 u Diner en verkiezing Plant Manager of the Year 2013

Deltavisie 2013 is een samenwerkingsverband van:

Partners Petrochem Platform:

Leden Petrochem Platform:

Eventpartner:

www.deltavisie2013.nl 02_A4_Deltavisie.indd 2

08-04-13 12:37

Goed ondernemerschap Een goede communicatie en je pijlen richten op duurzaamheid is niet voldoende voor een level playing field en om je positie veilig te stellen. Het is zaak om je concurrentiepositie ten opzichte van andere bedrijven te verstevigen en daarbij hoog in te zetten op innovatie. Kilburn: ‘Ik heb deze functie nu twee jaar. De laatste anderhalf jaar heb ik mij vooral beziggehouden met de interne concurrentiepositie van de plant in Delfzijl ten opzichte van onze zusterondernemingen en eventuele uitbreidingen. Operational excellence wordt erg belangrijk. Als ik onze KPI’s bijvoorbeeld vergelijk met die van onze zusterondernemingen, dan doen we het een factor beter. Een voorbeeld. De gelijkaardige fabriek in Louisville, Amerika, maakt anderhalf keer zoveel product als onze fabriek maar gebruikt daarbij drie keer zoveel reactoren als wij.’ Innovatie en nieuwe technologie geheim houden, is niet aan de orde. Innovaties en verbeteringen die in Delfzijl worden bedacht en geïmplementeerd, probeert Kilburn ook over te brengen naar Louisville in dit geval, maar best practice werkt niet, meent hij. ‘Je moet het toch zelf uitvinden. Als wij een goed idee zien, pakken we dat meteen op. En daarmee kun je er in Europa echt bovenuit steken. We zijn niet de goedkoopste plek om te produceren en we zitten erg ver af van de markt: Azië,

FOTO: JAN BUWALDA

brief aan de buurtbewoners over een aankomende stop, bleek in het verleden dat we dit vaak doen met een te grote techneutenbril op. Tegenwoordig leest de klankbordgroep de brief vooraf om ervoor te zorgen dat we de juiste toon en boodschap verkondigen. Je geeft ze een functie.’

Peter Kilburn (Lubrizol): ‘Implementatie van innovatieve ideeën zorgt voor een gezonde industrie, nu en in de toekomst.’

India en het Midden-Oosten. Daarom moeten we steeds blijven innoveren. Binnen de onderneming moet ik als plantmanager Delfzijl continu verdedigen. Een van mijn hoofdtaken is dan ook de continuïteit in Delfzijl blijven behouden. Dat is ook waar onze kracht ligt. Ondernemerschap is de kracht van Nederlandse productielocaties.’ Implementatie Het is goed om de operational excellence na te streven, maar tegelijkertijd moet je ervoor zorgen dat je processen voortdurend verbeteren. Hoe kan het beter, sneller, veiliger. Dat je niet tevreden bent met status quo. König: ‘Innovatie is een manier om te overleven. Zonder

finalisten plant manager of the year De drie finalisten van de verkiezing Plant Manager of the Year 2013 zijn: Peter Kilburn (Lubrizol), Cas König (ESD-SIC) en Gerwin Meulenbeld (Purac Biochem). • L ubrizol is gevestigd in Delfzijl en onderdeel van het Amerikaanse Lubrizol. De locatie Delfzijl produceert de basis voor nagechloreerde PVC wat onder meer wordt toegepast in waterleidingen. • ESD-SIC is eveneens gevestigd in Delfzijl. ESD-SIC produceert siliciumcarbide wat ondermeer wordt toegepast in dieselroetfilters, watermembraanfilters en slijp- en polijstmiddelen. • Purac in Gorinchem is op dit moment geen primaire melkzuurfaciliteit maar een derivatenfaciliteit.

innovatie zouden we er al lang niet meer zijn. De ideeën komen bovendien vanzelf. Het is juist zaak ze door te zetten en het voor elkaar te krijgen. Dat is een aandachtspunt.’ Ook bij Purac krijgt innovatie steeds meer ruimte. Meulenbeld: ‘Sinds het operational excellence verhaal beter op orde is, wordt er bewust voor gekozen aan de productkant te innoveren. Wat kun je nog doen met je producten, waar kun je diversifiëren, zaken slimmer neerzetten en perfectioneren? Dat speelt bij ons heel erg. Je moet je processen zo begrijpen dat je innovatieve technologie verder kunt brengen. Snel nieuwe technologie volwassen laten worden. We zitten daarom erg dicht op research en marketing en durven ons open te stellen. Het is eng, zij benaderen de business van een heel andere kant, maar als je kunt zorgen voor goede communicatielijnen, dan kun je innovaties heel snel doorvoeren. Innovatie is een must. Als er geen geld is, zoals in crisistijd, word je innovatief. Daarom is het soms noodzakelijk urgentie te crëeren, om juist vooruitgang te kunnen boeken.’ ‘Daarbij heb je als kleine organisatie het voordeel dat er snel kan worden geschakeld’, vult Kilburn aan. ‘Implementatie van innovatieve ideeën zorgt voor een gezonde industrie, nu en in de toekomst.’ n PETROCHEM 04 – 2013 23

020_21_23_Q_artikel.indd 23

09-04-13 15:18

ENERGIE

Energie besparen bij pompen serieuze optie In de procesindustrie is elektriciteit een flinke kostenpost en is elke vorm van energiebesparing dus welkom. Een mogelijkheid is het gebruik van frequentieregelaars. Deze zorgen voor een variabele stroomtoevoer, waardoor het elektriciteitsgebruik aanzienlijk kan dalen. De terugverdientijd in de lichte industrie is betrekkelijk kort. In de procesindustrie zijn ze echter lastiger in te passen, vooral vanwege de extra voorzieningen die nodig zijn in een ATEX-omgeving. Toch liggen er zeker kansen. Sal Stam/Agentschap NL

LINQS Agentschap NL is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Het agentschap houdt zich bezig met de uitvoering van overheidsbeleid rond de thema’s Duurzaamheid, Innovatie en Internationaal. Meer informatie over het agentschap vindt u op www. agentschapnl.nl. Andere artikelen over duurzaam produceren vindt u in het nieuwe magazine Duurzaam Geproduceerd (www.duurzaamgeproduceerd.nl).

Het terrein van Shin-Etsu in de Botlek biedt een imposante aanblik: leidingen, kabels, trappen, loopbruggen en pompen bepalen het beeld. Hier wordt vinylchoride gemaakt, de grondstof voor pvc. Op het terrein staan ook compressoren. Dit zijn zware apparaten die het bedrijf onder meer gebruikt om propeen vloeibaar te maken. In deze vorm dient het als koelvloeistof bij de productie van vinylchoride. De pompen en compressoren nemen bij Shin-Etsu een aanzienlijk deel van het energiegebruik voor hun rekening; zo’n vijftig procent van het totaal. De pompen hebben veelal een vaste stroomtoevoer en dat zorgt ervoor dat vloeistoffen met constante kracht door het systeem worden gepompt. Om de volumestroom in het productieproces te regelen, wordt gebruik gemaakt van kleppen die de doorstroming tegenhouden. Het hele productiesysteem kan dan worden bestuurd, maar aan de hoeveelheid gebruikte energie in de pompen veranderen de kleppen niets. Er wordt dus energie gebruikt, waarvan het effect vaak direct na de pomp teniet wordt gedaan. Variabele spanning De terechte vraag dringt zich op of dat niet anders kan. Een mogelijkheid is om de stroomtoevoer af te remmen door gebruik van een frequentieregelaar. Zo’n apparaat zorgt met een variabele spanning voor een variabel vermogen, in plaats van vol vermogen. Dat betekent dat de toevoer van vloeistoffen in een pomp of compressor naar behoefte door de motor wordt

geregeld. In plaats van dat een klep in de leiding de zaak afremt, wordt de stroomtoevoer beperkt, wat direct minder energie kost. Je grijpt dus in aan het begin van het proces in plaats van verderop de volume stroom af te remmen met kleppen. Frequentieregelaars kunnen op die manier een flinke energiebesparing opleveren, van wel dertig tot zeventig procent. In met name de lichte industrie en in nutsvoorzieningen, zoals zwembaden, komen ze daarom veel voor. Uit gegevens van Agentschap NL blijkt dat ze de investering meer dan waard zijn en dat de terugverdientijd vrij kort is: zo’n een á twee jaar. In de procesindustrie gelden echter andere wetten, zo blijkt uit een inventarisatie van studies die bij Shin-Etsu en Kuwait Petroleum Europoort (KPE) zijn uitgevoerd. Bij KPE ging de aandacht uit naar een van de Crude units en de benzinefabriek, bij Shin-Etsu waren het de meest gebruikte pompen en compressoren. De studies en de inventarisatie laten weliswaar zien dat er flink op energie valt te besparen, maar dat de procesindustrie wel heel goed moet nadenken of een investering lonend is. ‘Het grote punt is dat er met vluchtige stoffen wordt gewerkt, die in een bepaald concentratiegebied een explosief mengsel met lucht kunnen vormen. In die situaties moet je allerlei extra voorzieningen treffen als je een frequentieregelaar in huis haalt, omdat er aan de eisen van ATEX-zonering moet worden voldaan. En juist daarvan kunnen de kosten enorm oplopen’, zegt Willem de Vries van Agentschap NL, die bij de inventa-

‘Frequentieregelaars kunnen een flinke energiebesparing opleveren, van wel dertig tot zeventig procent.’

24 PETROCHEM 04 – 2013

024_25_S_artikel.indd 24

09-04-13 17:32

FOTO’S: Shin-Etsu/Bert de Jong

‘Als een pomp aan vervanging toe is, zijn de terugverdientijden korter en kan het ook voor Shin-Etsu interessant worden.’ risatie betrokken was en daarbij samenwerkte met adviseurs van DNV-KEMA, DWA en Jacobs Nederland. Perspectieven Op het eerste gezicht zien de studieresultaten er veelbelovend uit. Want behalve energiebesparing heeft een frequentieregelaar in de procesindustrie nog andere voordelen. ‘Je kunt het hele productieproces beter regelen’, zegt René Waggeveld van DWA. Daardoor kun je iets meer produceren, zonder dat je daarvoor veel extra moet investeren. Verder verminder je bijvoorbeeld de stroompieken die optreden als een apparaat wordt opgestart. Een apparaat gaat daardoor aanzienlijk langer mee, terwijl de onderhoudskosten kunnen afnemen.’ Een frequentieregelaar biedt dus goede perspectieven, zeker als je bedenkt dat er alleen al bij Shin-Etsu in de Botlek zo’n zeventig pompen staan opgesteld. Het probleem is dat je er met alleen het kopen van een frequentieregelaar niet bent. Zo moeten de motoren explosieveilig blijven en om dat te garanderen is certificering nodig. ‘De complete pomp met frequentieregelaar moet naar een expert, die hem controleert en een certificaat afgeeft. Daarna moet de motor terug en opnieuw worden geïnstalleerd’, zegt projectleider Rob de Bruin van Shin-Etsu. Zo’n operatie kost per pomp al

snel vijfduizend euro, bijna net zoveel als een nieuwe motor. Een andere kostenpost vormt de behuizing van de frequentieregelaar. Die moet veilig zijn afgeschermd en hij moet ook nog worden gekoeld. De kosten lopen nog verder op doordat veel apparaten in de procesindustrie dubbel zijn uitgevoerd: er staan twee motoren, waardoor er ook twee frequentieregelaars en bijbehorende veiligheidsmaatregelen nodig zijn. Ook een grote kostenpost vormt de bekabeling tussen frequentieregelaar en het apparaat dat hij aandrijft. De kabels moeten een speciale mantel hebben die de omgeving afschermt van elektromagnetische velden. Zonder zo’n mantel kunnen ze invloed hebben op andere kabels en ook de werking van andere apparaten verstoren. Omdat de frequentieregelaar op veilige afstand moet staan van een pomp of compressor, is al snel honderd tot tweehonderd meter kabel nodig, á 150 euro per meter. ‘Voor energiebesparingsprojecten hanteren wij een terugverdientijd van vijf in plaats van drie jaar. In ons geval is er op dit moment jammer genoeg geen enkele pomp gevonden, waarbij de terugverdientijd lager was dan tien jaar’, stelt De Bruin. ‘Als een pomp aan vervanging toe is, zijn de terugverdientijden korter en kan het ook voor Shin-Etsu interessant worden.’

Terugverdientijd De Vries van Agentschap NL wijst erop dat de kabels ook in nieuwbouwsituatie of bij het vervangen van pompen een flinke kostenpost zijn. ‘Die kosten heb je dus sowieso. Toch maakt het nogal wat uit of je een frequentieregelaar plaatst bij een bestaande of een nieuwe motor. Certificering van een bestaand apparaat kan dan achterwege blijven. Ook scheelt het als je de installatie tijdens een periodieke onderhoudsbeurt uitvoert of niet.’ Als het puur om energiebesparing gaat, heeft een frequentieregelaar in een ATEXzone alleen zin bij vervanging van een motor of bijvoorbeeld bij nieuwbouw, stelt De Vries. ‘Als je dit bij een bestaande motor doet, heb je met extra kosten te maken en kan de terugverdientijd oplopen tot wel dertig jaar. Een frequentieregelaar plaatsen, is in dat geval veel te duur.’ Hoe hoog de kosten uiteindelijk zijn, hangt dus maar ten dele af van de prijs van de frequentieregelaar zelf. De installatiekosten zijn minstens zo belangrijk. Kortom, de vraag of een frequentieregelaar rendabel is in de procesindustrie, hangt volledig van de situatie af. Bij bestaande apparaten in een ATEXomgeving is plaatsing van een frequentieregelaar geen serieuze optie, gezien de lange terugverdientijd. Bij nieuwbouw of vervanging, en buiten de ATEX-zone, is de terugverdientijd een stuk korter en dan is een frequentieregelaar wel een serieuze optie. Zeker gezien de andere voordelen die een frequentieregelaar biedt, zoals het beter kunnen regelen van het productieproces. n PETROCHEM 04 – 2013 25

024_25_S_artikel.indd 25

09-04-13 15:18

OVERAL WAAR U KANSEN GRIJPT BIEDEN WIJ GRIP OP DE RISICO’S Weten wat nu nodig is. Nederlandse ondernemingen doen steeds meer zaken buiten Europa. Veelal op nieuwe markten met onbekende risico’s. Juist omdat ABN AMRO van oudsher betrokken is bij de meest uiteenlopende handelstransacties, weten we wat nu nodig is. Zo brengen we eventuele levering-, betaal- en valutarisico’s precies voor u in kaart. En leveren we heldere oplossingen die voorkomen dat u voor verrassingen komt te staan. Daarbij heeft u rechtstreeks toegang tot onze Trade & Treasury specialisten. Wilt u ook slagvaardig ondernemen buiten Europa? Uw relatiemanager helpt u graag verder. abnamro.nl/internationaal ABN AMRO is uitgeroepen tot de beste Trade Finance Bank 2013 van Nederland. (Bron: magazine Global Finance)

8700157 210x297mmBS 026_ABNamro.indd 1 Trade and Treasury.indd 1

06-03-13 13:52 15:40 09-04-13

BELEID

Bezwaren tegen vergunning Huntsman van tafel Een uitspraak van de Raad van State over de revisievergunning van Huntsman in de Botlek Rotterdam heeft voor duidelijkheid gezorgd. ‘Het is zorgelijk wanneer je als bedrijf door langfoto: Huntsman

slepende procedures niet verder kan ontwikkelen’, zei algemeen directeur Max van der Meer toen bekend was dat de vergunning in stand blijft. ‘We kunnen ons weer richten op hedendaagse bedrijfsvoering en het ontwikkelen van nog betere technieken voor het veilig produceren van MDI.’

De revisievergunning van Huntsman in de Botlek Rotterdam voldoet aan de regelgeving en blijft in stand. Dat heeft de Raad van State medio maart bepaald. De rechts-

LINQS Een revisievergunning is een geheel nieuwe vergunning voor alle activiteiten die binnen een bedrijf worden uitgevoerd. De vergunning stelt dus niet alleen voorwaarden aan een eventuele uitbreiding maar ook nieuwe voorwaarden aan de bestaande activiteiten. Zodra een revisievergunning van kracht is, vervalt de oude vergunning. In de regio Rijnmond is DCMR verantwoordelijk voor het verlenen van revisievergunningen. Meer informatie over DCMR is te vinden op www.dcmr.nl.

zaak was een gevolg van een hoger beroep dat was ingediend door een inwoner van Rozenburg. Hij maakte bezwaar tegen de door DCMR Milieudienst Rijnmond vergunde revisievergunning voor alle activiteiten van het bedrijf. De DCMR Milieudienst Rijnmond had de vergunning in 2009 verleend. Bezwaren Een van de bezwaren had betrekking op de bepaling van de externe veiligheidsrisico’s van het gebruik van gevaarlijke stoffen, zoals fosgeen en chloor. Specifiek richtten de bezwaren zich op de omvang van het plaatsgebonden risico en de onderbouwing van deze risico’s in de vergunning. De DCMR zou onvoldoende de juistheid van de gegevens van kwantitatieve risico-analyse (QRA) hebben gecontroleerd en geverifieerd. Een QRA wordt gemaakt om te kunnen beslissen of de risico’s aanvaardbaar zijn. Verder werd gesteld dat een milieueffectrapport had moeten worden opgesteld. En dat de diverse voorschriften uit de vergunning onjuist, ontoereikend of in strijd met de Wet milieubeheer zouden zijn. Alle bezwaren met betrekking tot de externe veiligheidsrisico’s, het milieueffectrapport en de voorschriften uit de

vergunning zijn door de Raad van State ongegrond verklaard. Recessie De vergunning van Huntsman stamde uit 1995. Tussen 1995 en 2006 heeft het bedrijf op basis van deze vergunning een aantal aanvullingen ingediend. In 2006 vroeg Huntsman een nieuwe vergunning aan. Deze revisievergunning werd in 2007 verleend, maar werd een jaar later nietig verklaard door de Raad van State. De reden: DCMR had de ontwerprevisievergunning niet gepubliceerd in de Brielsche Courant. In 2009 vroeg Huntsman opnieuw een revisievergunning aan met daarin forse verbetertrajecten op uitstoot en emissies, en een uitbreiding van de MDI-capaciteit van 330 naar 420 kiloton per jaar. De aanvraag van een vergunning voor een nieuwe MDI-fabriek heeft echter nooit plaatsgevonden. Vanwege de economische recessie zag Huntsman af van deze investering en daarmee ook van de vergunningaanvraag voor deze uitbreiding. Huntsman heeft hiervoor in 2009 nog wel een Milieu Effect Rapportage ingediend bij DCMR. De huidige productiecapaciteit van Huntsman valt binnen de bestaande vergunning. n PETROCHEM 04 – 2013 27

027_U_artikel.indd 27

09-04-13 15:17

Onze veiligheidsexperts spreken veilig. Onze operators spreken gecontroleerd. Maar voor het behouden van een veilige fabriek en werkplek, moeten we allemaal dezelfde taal spreken.

U KUNT DAT Elimineer onzekerheden en reduceer uw risico’s met DeltaV SIS. Emerson’s intelligente veiligheidssysteem (SIS) biedt een geïntegreerde, intuïtieve set engineering tools en software die uw team in staat stellen om met configuraties en alarmen om te gaan en de toestand van apparatuur te monitoren – terwijl de systeemscheiding in stand wordt gehouden zoals vereist door IEC61511 en 61508. Het DeltaV SIS systeem vermindert uw trainings- en lifecyclekosten door het elimineren van complexe dataregistratie en meervoudige databases, terwijl u aan de veiligheidseisen voldoet. Leer meer over veiligheidsprocessen en benchmark situaties door ons Safety Lifecycle Werkboek te downloaden via : www.DeltaVSIS.com/workbook

115833 ins15_DeltaV_DOG_YCDT_PET.indd 1 028_emerson.indd 1

02/04/2013 16:00 09-04-13 13:55

ONBEVANGEN Omdat ik zwanger ben, beseffen sommigen ineens dat ik een vrouw ben, en daardoor ook wel eens drie maanden afwezig zou kunnen zijn wegens het fenomeen “bevalling”.

Springen Ik heb het gedaan; ik ben gesprongen en ik heb geen idee waar ik zal landen! Je kan dit natuurlijk op verschillende manieren interpreteren, maar in mijn geval betekent het dat ik heb besloten van werk te veranderen. Ik ben zelf heel benieuwd hoe het gaat zijn, want ik werk nu op een groot bedrijf samen met 3.500 anderen, waar in het nieuwe bedrijf “slechts” 350 mensen in dienst zijn. Iedereen kent iedereen (dat is nu ook wel al een beetje), er wordt misschien nóg meer geroddeld onderling en hoe zit het met de jobinhoud als de titel toch hetzelfde blijft? Spannend hoor… Hervormingen Ik woon in Hasselt maar werk momenteel nog steeds in de haven van Antwerpen. Voor de Nederlanders onder jullie: Google Maps gebruiken is niet nodig want het is exact 110 kilometer, waarvan 105 kilometer snelweg. Maar dit is wel de drukst bezette en vaakst verstopte snelweg in heel België. Om er niet belachelijk lang over te doen, vertrek ik elke dag om 05:30. Dat is enkele jaren haalbaar geweest maar nu ik zwanger ben en ik al mijn tijd nodig heb, vind ik het toch wat veel van het goede. Bovendien kreeg ik enkele maanden geleden een telefoontje uit de Kempen – wat midden tussen Hasselt en Antwerpen ligt – met de vraag of ik geïnteresseerd was in een job in de productie. Ik ben uiteraard geïnteresseerd in een job in de productie, want dat is net hetgeen ik het liefst doe. En wat ik momenteel ook doe, maar wat in de toekomst zou gaan veranderen. Er komen namelijk wat hervormingen aan, waardoor de veelzijdigheid van mijn job verloren gaat. Ik wilde mezelf dan enkel richten op de dagdagelijkse productie en niet op de langetermijnprojecten, installatiewijzigingen, kwaliteit, logistiek, grondstofplanning, etc. Dat was mijn plan. Maar omdat ik zwanger ben, beseffen sommigen ineens dat ik een vrouw ben,

en daardoor ook wel eens drie maanden afwezig zou kunnen zijn wegens het fenomeen “bevalling”. En opeens ben ik daardoor niet meer “continu” in dit bedrijf. Tja, daar moest ik eens goed om lachen, want dat hadden ze op voorhand ook al eens kunnen bedenken. Bovendien worden andere collega’s met reuma, voetoperaties en langdurige zieken in de familie niet verweten dat zij niet continu zijn in dit bedrijf. Uiteraard niet, want je kunt altijd pech hebben. Ik heb blijkbaar pech dat ik niet in die categorie word geplaatst, maar in de categorie “vrouwen” zit. Het is maar wat je pech noemt natuurlijk. Afscheid nemen Ondertussen bereid ik me hier voor op mijn afscheid eind mei en werk ik nog steeds met evenveel plezier als ik de jaren ervoor heb gedaan. Ik heb helemaal geen last van het uitbolsyndroom en probeer nog zoveel mogelijk te realiseren van wat op mijn to-do-lijstje stond. De rest zal ik moeten overlaten aan mijn opvolger die ik zo goed mogelijk probeer klaar te stomen. Tussendoor moet ik nog van iedereen afscheid nemen, maar dat doe ik niet graag dus probeer ik dat zo lang mogelijk uit te stellen. Vele mannelijke collega’s keken uit naar het groeien van mijn buik en zullen nu enkel de groeiende bier- en restaurantbuikjes van hun collega’s mogen aanschouwen. Nog een paar weken en dan kan ik er niet meer buiten. Ik hoop maar dat mijn hormonen er niet voor zorgen dat ik te emotioneel word, want de mannen gaan er zeker proberen op in te spelen. Typisch!

Katrien Bogaerts werkt sinds 2009 als productieingenieur op het MDI-bedrijf bij BASF Antwerpen.

PETROCHEM 04 – 2013 29

029_N_onbevangen.indd 29

09-04-13 15:17

Evides Ongekend betrouwbaar

12 miljoen m3 demiwater per jaar produceren met één installatie.

Wij doen het.

Vijftien grote (petro)chemische bedrijven in de Rotterdamse haven worden vanuit onze Demiwaterplant Botlek 24/7 voorzien van proceswater. Hun processen staan nooit stil. Onze productie dus ook niet. Betrouwbaarheid, leveringszekerheid en kwaliteit zijn kernvereisten bij ons ‘maatwerk in water’ voor de chemische-, petrochemische- en voedingsmiddelenindustrie. Op basis van DBFO-contracten (Design, Build, Finance & Operate) leveren wij onze opdrachtgevers diverse soorten proceswater, zorgen wij voor de zuivering van afvalwater en maken wij hergebruik van water (effluent) mogelijk. En dat 24/7 vanuit operational excellence. Voor minder doen we het niet.

www.evides.nl

030_evides.indd 1

09-04-13 13:56

Patatvluchten naar New York

De geur wordt omschreven als ‘oranjebloesem, met warme, houtige, Oosterse toetsen’. De technologie is gebaseerd op micro deeltjes en zou ook toepasbaar zijn in tapijttegels en PVC-vloeren. Chocolate Challenge

KLM is begonnen met intercontinentale vluchten op biobrandstof met afgewerkt frituurvet tussen New York en Schiphol. De zogeheten ‘patatvlucht’ KL642 naar Schiphol wordt voortaan iedere donderdag uitgevoerd door een Boeing 777 op biobrandstof, meldt de luchtvaartmaatschappij. KLM zegt dat ze uiteindelijk op grote schaal biobrandstof wil gebruiken. De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en de CO₂-uitstoot vermindert erdoor. De brandstof van de ‘patatvluchten’ zou geen negatief effect hebben op de voedselvoorziening en de biodiversiteit. Het Wereldnatuurfonds prijst KLM om het gebruik van biobrandstoffen, zoals afgewerkt frituurvet. De organisatie werkt al sinds 2007 met KLM samen om de luchtvaart duurzamer te maken. Uit de uitvoering van deze eerste reeks trans-Atlantische vluchten op biobrandstof blijkt ‘dat KLM een voortrekkersrol speelt om de uitstoot van CO₂ binnen de luchtvaart terug te dringen’, zegt WNF-directeur Johan van der Gronden. Toilettegels met een geurtje

In het Verenigd Koninkrijk zijn speciale tegels ontwikkeld die geurende en antibacteriële stoffen bevatten. Ze kwamen tot stand door een samenwerking tussen Exilica, een spin-off van de Coventry University en Barkley Plastics. De tegels moeten ervoor zorgen dat de toiletten in de toekomst altijd fris ruiken en hygiënisch zijn. Een test is begonnen in de toiletten van Coventry University.

Door de toenemende vergrijzing is het vinden van jonge, goede, technisch geschoolde vakmensen, zoals procesoperators en onderhoudstechnici van groot belang. Om jongeren te stimuleren, bedachten Shell en Stichting C3 de Chocolate Challenge om vmbo-scholieren kennis te laten maken met het vak van procesoperator. Eind maart kregen 23 derdejaars leerlingen van CSG Calvijn in Rotterdam de primeur van deze interactieve roadshow. Op hun eigen school maakten de scholieren op een speelse manier kennis met het vak van procesoperator in één blokuur (100 minuten).

Een jonge procesoperator van Shell Pernis of Moerdijk gaf een theorieles. Daarna kregen de leerlingen een veiligheidshelm en -bril op en mochten ze in de ‘proeffabriek’ in twee teams aan de slag als leerling-procesoperators. Het team dat zo snel en nauwkeurig mogelijk een grote hoeveelheid chocola van verschillende kleuren scheidt, won de challenge. Bart Voet, directeur van Shell Pernis, is erg enthousiast over de Chocolate Challenge. ‘Shell is blij met deze originele manier om vmbo-scholieren te interesseren voor het mooie vak van procesoperator. Bovendien sluit het perfect aan bij ons doel om intensiever samen te werken met scholen en zo jongeren beter te ondersteunen in hun keuze voor profielen en vervolgopleidingen.’ Een eerdere pilot liet zien dat ook de leerlingen enthousiast waren en 88 procent van hen na de challenge een beter beeld had van het werken in de procestechniek. De leerlingen vonden het leuk, leerzaam en spannend: het was opletten geblazen en ze moesten samenwerken.

PETROSPECT ‘De sleutel tot een lagere koolstof dioxide-uitstoot is aardgas.’ Wael Sawan, directeur Shell Qatar, in Technisch Weekblad ‘Uiteindelijk zal de VS een alom vattend energiebeleid moeten ontwikkelen in plaats van door te gaan met de huidige ad hoc bena dering.’ Lawrence Sloan, CEO van de Amerikaanse Society of Chemical Manufacturers and Affiliates (Socma), in Chemie Magazine ‘Het probleem met duurzame energiebronnen is dat ze voor een groot deel afhankelijk zijn van over heidssubsidies. En daar houden de meeste Amerikanen niet van.’ Opnieuw Lawrence Sloan in Chemie Magazine ‘Het onderwijsveld en de bedrijven moeten samen het volgen van tech nische opleidingen aantrekkelijk maken. De bedrijven moeten ervoor zorgen dat degenen die technisch zijn opgeleid, ook kiezen voor een technische functie en vervolgens in de techniek blijven werken.’ Minister Henk Kamp van Economische Zaken, in FME Magazine Technologische industrie ‘Door te investeren in vernieuwing en groeikracht kunnen we sterker uit deze moeilijke economische tijd komen.’ Opnieuw Kamp in FME Magazine Technologische industrie ‘Het is moeilijk voorstelbaar dat schaliegas hier en in Europa net zo goedkoop als in de Verenigde Staten kan worden geproduceerd; daarvoor is het hier te dicht bevolkt.’ Rob Boerée, directeur NL Energie en Klimaat bij Agentschap NL, in Duurzaam Geproduceerd ‘We zijn geen auto gaan rijden, omdat de paarden op waren. We moeten echt van aardolie af, anders zadelen we de generatie na ons met een enorm probleem op.' Jan Vos, Lid van de Tweede Kamer (PvdA), in Shell Venster

PETROCHEM 04 – 2013 31

031_F_petrospect.indd 31

09-04-13 15:17

THEMA

SHE Na de olieramp met het Deepwater Horizon platform in de Golf van Mexico zijn industrie en overheden in actie gekomen om na te gaan of de veiligheid in de sector kan worden verbeterd. Onlangs werd een akkoord bereikt voor een nieuwe Europese richtlijn voor de olieen gassector. Ook in de petrochemie wordt continu gezocht naar verbeteringen op veiligheidsgebied. Op een verantwoorde manier met veiligheid, gezondheid en milieu omgaan reikt daarbij verder dan de eigen organisatie. Petrochemische bedrijven verlangen ook van toeleveranciers om eenzelfde filosofie uit te dragen. Zonder in te boeten op kwaliteit of levertijden.

32â&#x20AC;&#x201A; PETROCHEM 04 â&#x20AC;&#x201C; 2013

032_33_X_Themaspread.indd 32

09-04-13 15:17

foto: BASF

‘Gelukkig heeft Brussel zich gerealiseerd dat de industrie zijn bijdrage levert en dat een strict regime niet nodig is.’ PETROCHEM 04 – 2013 33

032_33_X_Themaspread.indd 33

09-04-13 15:17

thema

Offshore industrie tevreden met EU-richtlijn Na de olieramp met het Deepwater Horizon platform in de Golf van Mexico zijn indus trie en overheden in actie geko men om na te gaan of de veilig heid in de sector kan worden verbeterd. Op Europees niveau werden de tot nu toe geldende richtlijnen voor offshore olieen gasexploratie en -winning onder de loep genomen. Een voorge stelde EU-verordening werd fel bekritiseerd door brancheorga nisaties en vakbonden. Onlangs werd een akkoord bereikt voor een nieuwe Europese richtlijn voor de sector. Jacqueline van Gool

LINQS De Europese Unie is het in februari eens geworden over een nieuwe richtlijn die garanties moet bieden voor het veilig boren naar gas en olie op zee. U kunt het persbericht over de nieuwe richtlijn lezen op de website van de Europese Commissie: http://europa.eu/rapid/ press-release_IP-13-149_en.htm. Meer achtergrondinformatie vindt u op de website van de Europese Commissie DG Energie: http:// ec.europa.eu/energy/oil/offshore/ standards_en.htm.

Drie jaar geleden veroorzaakte een explosie op het Deepwater Horizon platform de grootste offshore olieramp ooit in de Verenigde Staten. Zoals vaak na grote rampen, worden veiligheidsmaatregelen herzien en verscherpt. In Nederland werkte branchevereniging Nogepa (Nederlandse Olie en Gas Exploratie en Productie Associatie) samen met Staatstoezicht op de Mijnen en de toeleverende industrie om de uitkomsten van het incident in de Golf van Mexico te bespreken en de Nederlandse situatie ook nader te onderzoeken. Volgens Gert Jan Windhorst, verantwoordelijk voor veiligheid, gezondheid en operaties bij Nogepa, is de Nederlandse situatie niet goed te vergelijken met de Amerikaanse. ‘Het toezicht op de activiteiten is veel beter geregeld dan in de Verenigde Staten.’ Ook is de Golf van Mexico fysiek compleet verschillend van de Noordzee. De Macondo-boorput bevond zich in water met een diepte van 1.500 meter. Op het Nederlandse continentaal plat is het water niet dieper dan vijftig meter. Bovendien zijn de volumeen drukniveaus van koolwaterstofreservoirs hier over het algemeen veel lager dan die in de Golf. Aangepast De organisatie erkent echter dat er waardevolle lessen kunnen worden geleerd uit de rapporten die zijn opgesteld naar aanleiding van het Macondo-ongeval. Nogepa heeft daarom een aantal best practices en guidelines beschreven om de veiligheid in de sector op een nog hoger niveau te krijgen. ‘Dat gaat om echt technische zaken, zoals hoe ontwerp en realiseer je een boorput. Maar ook voor interventies tijdens de productiefase’, aldus Windhorst. In de afgelopen jaren zijn de offshore operaties ingewikkelder geworden. ‘Er zijn veel partijen actief op zee, waardoor het behoorlijk druk is geworden. Er is

meer scheepvaart, er zijn offshore windmolenparken gebouwd en er liggen meer pijpleidingen op de bodem van de zee. De veiligheidseisen aan de boorinstallaties en winningsplatforms zijn daar ook op aangepast.’ En om het veiligheidsniveau hoog te houden, is het toepassen van best practices alleen niet voldoende. Een goed opgeleid team is zeker zo belangrijk in crisis-situaties. Daarom is er een training ontwikkeld die tot doel heeft werknemers te leren omgaan met onvoorziene gebeurtenissen en calamiteiten. Ook wordt gewerkt aan een training voor boorputcontrole, waarbij gebruik wordt gemaakt van een geavanceerde boorsimulator. Voor kritische functies zijn bepaalde opleidingen en cursussen verplicht. Complex circus Windhorst is van mening dat de Nederlandse wetgeving goed werkt voor de veiligheid in de offshore. ‘In 2003 is de mijnbouwwetgeving herzien, de originele Mijnwet stamde nog uit 1810. Omdat er steeds hoofdstukjes bij werden geplakt als er nieuwe wetgeving nodig was, was dat nogal een complex circus geworden. In de wet van 2003 staan alleen die specifieke zaken die echt betrekking hebben op delfstoffenwinning. Deze wet valt onder de verantwoordelijkheid van Staatstoezicht op de Mijnen van het ministerie van Economische Zaken. ‘Voor wat betreft de veiligheid van personen geldt de arbowet en wordt er bijvoorbeeld gebruikgemaakt van de algemene milieu wetgeving en de Seveso-richtlijnen.’ Tot nu toe paste iedere EU-lidstaat zijn eigen wetgeving toe voor de offshore activiteiten. In het Noordzeegebied (Noorwegen, Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Nederland) wordt wel al jaren samengewerkt. Zo worden de verplichte opleidingen, cursussen en medische verklaringen over de grenzen

34 PETROCHEM 04 – 2013

034_35_37_Y_thema_artikel.indd 34

09-04-13 15:16

FOTO’S: WINTERSHALL

heen geaccepteerd. Na het ongeval met de Deepwater Horizon vond de Europese Commissie dat de offshore veiligheid centraal op Europees niveau moest worden geregeld. Daar liep het volgens Windhorst spaak. ‘Brussel wilde alles zelf regelen. In plaats van te kijken naar wat de nationale autoriteiten op het gebied van veiligheid in de offshore deden, wilde de Europese Commissie de verantwoordelijkheden centraliseren bij de European Maritime Safety Agency (EMSA) en een nieuwe Europese wet invoeren. Windhorst laakt de gang van zaken. ‘De cijfers voor wat betreft ongevallen en mogelijke schade werden door Brussel te hoog ingeschat. Engelse en Noorse autoriteiten konden de getallen weerleggen’, zegt Windhorst. Volgens de Europese Commissie betrof de situatie echter niet zozeer de Noordzee, maar kon de veiligheid met name in de andere gebieden nog veel verder worden verbeterd. ‘In de Middellandse Zee, in het gebied tussen Italië en het voormalig Joegoslavië zijn veel offshore activiteiten. De Italiaanse autoriteiten nodigden de betrokken partijen uit en ook daar bleek de veiligheidswetgeving prima op orde te zijn. Het leek wel op een zoektocht van Brussel om een excuus te hebben zelf het scepter te mogen zwaaien in de offshore sector.’

‘In Nederland zijn veel offshore installaties die al lange tijd draaien, een aantal installaties bevindt zich in de eindfase van productie. Als je dan ineens aan een nieuwe wet moet voldoen, levert dat veel kosten op die niet meer zijn terug te verdienen.’ Administratieve belasting Nogepa had vooral kritiek op het feit dat de Europese commissie een wet wilde voorschrijven in plaats van, wat gebruikelijk is, een directive, een richtlijn. ‘In het geval van een directive moeten de nationale overheden voldoen aan de eisen van Brussel, maar mag dat binnen de eigen wetgeving.’ Een wet laat geen ruimte voor eigen invulling aan de lidstaten. Bovendien wordt een wet direct van kracht, terwijl een richtlijn overheden twee jaar de tijd geeft om eraan te voldoen. Samen met IRO, FNV Bondgenoten en vakbond De Unie stelde Nogepa een brandbrief op waarin ze schreef dat de voorgestelde EU-verordening ‘niet past in het huidige wettelijke regime in Nederland.’ Het leidt volgens de organisaties tot een uitgebreide administratieve belasting en zorgt voor langere procedures die de offshore activiteiten negatief zullen beïnvloeden.

Niet alleen in de beginfase van projecten zou een nieuwe wet voor extra admini stratieve lasten zorgen. ‘In Nederland zijn veel offshore installaties die al lange tijd draaien, een aantal installaties bevindt zich in de eindfase van productie. Als je dan ineens aan een nieuwe wet moet voldoen, levert dat veel kosten op die niet meer zijn terug te verdienen.’ ‘Het invoeren van een nieuwe wet zou geen extra veiligheid opleveren’, aldus Windhorst. Sterker nog, Nogepa vreesde dat de voorgestelde wet het veiligheidsniveau in de offshore zelfs zou kunnen verlagen. ‘We hebben jaren gebouwd aan een goed werkend veiligheidssysteem. Het bestaande wettelijke regime vereist continue verbetering van de sector en daarbij werken we nauw samen met Staatstoezicht op de Mijnen.’ De voorgestelde EU-wet kende veel voorschrijvende artikelen, terwijl de Nederlandse offshore wetgeving is gebaseerd op doelstellingen. PETROCHEM 04 – 2013 35

034_35_37_Y_thema_artikel.indd 35

09-04-13 15:16

DE KUNST VAN HET VERSTAAN

...

VEILIGE RADIOCOMMUNICATIE START MET LUISTEREN Elkaar verstaan is essentieel in situaties waar mensenlevens op het spel staan. Gebrek aan bereik, bezette gesprekskanalen of zelfs uitval van apparatuur zijn zaken die fatale gevolgen kunnen hebben. Verstaan begint bij goed luisteren. Daarom zijn we vooral geïnteresseerd in uw wensen en eisen. We combineren dat met onze kennis én kwalitief hoogstaande (ATEX) apparatuur. Het resultaat: op úw bedrijf toegespitste radiocommunicatie waar u op kunt vertrouwen.

036_flash.indd 1

Zo kunt u advies, bereikmetingen, maatwerk en apparatuurkeuze in één hand houden. Dat kan resulteren in een geïntegreerd systeem met (explosieveilige ATEX) portofoons en koppelingen naar paging, meldkamersystemen, telefooncentrales en slagboominstallaties. En kopen hoeft niet. Huren kan ook.

www.flash-services.com

09-04-13 13:55

Europese richtlijn Belangrijke punten in de nieuwe Europese richtlijn zijn: • Alleen operators met aantoonbare technische en financiële middelen mogen olie en gas produceren in EU-wateren. • Onafhankelijke nationale autoriteiten zijn verantwoordelijk voor de veiligheid van de installaties en zullen de maat regelen voor veiligheid, milieubescherming en voorbereiding op noodgevallen op de platforms controleren. Er zullen straffen worden opgelegd als de bedrijven niet voldoen aan de minimale standaarden. • Een gedetailleerd rampenplan wordt verplicht. Hierin moeten een individuele risico-analyse en maatregelen om de risico’s te beheersen, zijn opgenomen. Ook moet er, voor begonnen wordt met E&P-activiteiten, een plan zijn dat beschrijft hoe wordt omgegaan met noodgevallen. Deze plannen moeten worden goedgekeurd door de nationale autoriteiten. • Technische oplossingen die de operator voorstelt, moeten vóór en tijdens de operatie onafhankelijk worden geverifieerd. • Bedrijven moeten de prestaties van de industrie en de activiteiten van de nationale autoriteiten op hun websites plaatsen. • Incidenten moeten in een rapport worden gepubliceerd,

Competenties Ook had Nogepa kritiek op de verdeling van de verantwoordelijkheden. ‘Het zal veel onzekerheid creëren ten aanzien van vereisten waaraan in de toekomst moet worden voldaan. De bestaande (juridische) instrumenten, gedragen door alle betrokken partijen, zijn effec-

waardoor deze kunnen worden gebruikt om er in de toekomst lering uit te trekken. • Er komt een regeling die de anonimiteit van klokkenluiders waarborgt. • Rampenplannen worden gebaseerd op risico-analyses. Deze worden ook deel van nationale rampenplannen. • Olie- en gasbedrijven worden volledig aansprakelijk voor de schade die wordt aangebracht aan mariene culturen en natuurlijke habitats. De bedrijven worden aansprakelijk voor watervervuiling in alle EU-wateren, inclusief de economische zone (ongeveer 370 kilometer uit de kust) en het continentale plat. Tot nu toe was de aansprakelijkheid beperkt tot de territoriale wateren, zo’n 22 kilometer uit de kust. • Offshore inspecteurs uit verschillende lidstaten zullen samenwerken om best practices uit te wisselen en veiligheidsstandaarden te verbeteren. • De EU zal op internationaal niveau de hoogste veiligheidsstandaarden promoten. Van operators die in de EU werken, wordt verwacht dat ze zowel binnen als buiten de EU dezelfde veiligheidsmaatregelen toepassen.

tiever’, schreef ze. Nogepa vreesde dat de wet ervoor zou zorgen dat de Europese Commissie te veel bevoegdheden naar zich toe zou trekken bij het instellen van veiligheidsvoorschriften. Er zou geen overleg met industriesectoren en vakbonden zijn vereist. De vakvereniging denkt dat dit zelfs zou kunnen leiden tot een

‘Het invoeren van een nieuwe wet zou geen extra veiligheid opleveren.’

gebrek aan kwaliteitsmaatregelen door voorbij te gaan aan de ervaring en competenties van de belanghebbenden. Niets nieuws Nogepa en brancheverenigingen in andere EU-lidstaten, zoals de Britse evenknie van Nogepa, Oil & Gas UK, werkten hard om Brussel ervan te overtuigen dat de voorgestelde verordening niet het juiste instrument was om de veiligheid van de offshore olieen gassector in Europa te waarborgen. ‘Gelukkig heeft Brussel zich gerealiseerd dat de industrie zijn bijdrage levert en dat een strict regime niet nodig is.’ Volgens Windhorst was het een moeizaam proces om Brussel te overtuigen een richtlijn te handhaven in plaats van een wet. ‘Er zijn veel verschillende partijen bij betrokken. Je hebt te maken met diverse directoraten, het Europees Parlement en de Europese Commissie.’ Windhorst vindt de gevolgen voor de Nederlandse industrie niet zo groot. ‘De zaken die in de richtlijn worden genoemd, zijn voor de bedrijven die in de Nederlandse Noordzee actief zijn, niets nieuws. Nu kunnen we verder op de ingeslagen weg.’ Begin mei nemen alle Nogepa-leden deel aan een gedetailleerde rampenoefening bij gastheer Oranje Nassau Energie. De evaluatie van de oefening zal ook weer dienen om te kijken of er zaken zijn waar de veiligheid nog kan worden verbeterd. W PETROCHEM 04 – 2013 37

034_35_37_Y_thema_artikel.indd 37

09-04-13 15:16

thema

Veiligheid in de keten verhogen Bedrijven in de petrochemie verlangen dat toeleveranciers, dienstverleners en ook klanten op een verantwoorde manier met veiligheid, gezondheid en milieu omgaan. Vanuit welke visie doen ze dat? Welke eisen stellen ze? Hoe controleren ze of zakenpartners zich aan de afspraken houden? Kortom, hoe nemen ze verantwoordelijkheid voor veiligheid in de keten? Erik te Roller

LINQS Voor het veilig opslaan van brandbare stoffen in bovengrondse opslagtanks gaan overheid en bedrijfsleven uit van de richtlijn PGS 29. Shell kijkt ook naar deze richtlijn bij tankopslagbedrijven. Meer hierover is te lezen in het artikel Factsheet neemt onduidelijkheden opslagtanks weg in Petrochem 3, 2013. [http://www.petrochem.nl/artikelen/artikelen-abonnees/ factsheet-neemt-onduidelijkhedenopslagtanks-weg.115726.lynkx] Het doel van Behaviour Based Safety (BBS) is veiligheidsgedrag positief te beïnvloeden met behulp van observatie, communicatie en het verwerken van het geleerde in toekomstige observaties. Een voorbeeld is het verbeteren van het rijgedrag met bijvoorbeeld een chauffeurstraining op internet: www.evo.nl/site/trainingbehaviour-based-safety

Op een verantwoorde manier met veiligheid, gezondheid en milieu omgaan, staat bij bedrijven in de petrochemie hoog op de agenda. Maar hun verantwoordelijkheid daarin reikt verder. Ze verlangen ook van toeleveranciers om eenzelfde filosofie uit te dragen, zonder in te boeten op kwaliteit of levertijden. ‘Voor de continuïteit van onze productie is het heel belangrijk dat leveranciers goederen en diensten op tijd leveren. Om daar zeker van te zijn, leggen we verschillende zaken contractueel vast’, zegt Annemarie van der Rest, HSE-manager van Shell-Nederland. ‘Standaard voorwaarden voor veiligheid, gezondheid en milieu hebben we niet, elk contract is weer anders. Ook is het vaak zo dat als bedrijven hun service en planning goed op orde hebben, ze ook veiligheid, gezondheid en milieu op orde hebben.’ Shell heeft goed zicht op hoe het eraan toegaat bij aannemers die op het eigen terrein komen werken en de firma’s die goederen komen afleveren. ‘We eisen van de mensen die op ons terrein komen werken dat ze zich aan bepaalde regels houden. Hiermee voorkomen we dat ze zichzelf en anderen in gevaar brengen’, verklaart Van der Rest. Iedereen die op het terrein van Shell werkt, moet aan standaardregels voldoen. Als iemand een regel overtreedt en nieuw is op het terrein, krijgt hij of zij eerst een waarschuwing. Bij de tweede keer volgt een sanctie zoals bijvoorbeeld drie maanden niet op het terrein mogen rijden. Aannemers die jarenlang op het terrein werken, kennen de regels, en bij een overtreding volgt dan meteen een sanctie.’

Onbemande helikoptertjes Het komt wel eens voor dat een bedrijf niet aan alle voorschriften kan voldoen, terwijl Shell dit bedrijf toch nodig heeft vanwege zijn expertise. Zo stelde een firma op een gegeven moment voor om de schoorstenen in Pernis niet vanaf een steiger te controleren, maar met behulp van abseilen. Van der Rest: ‘Het ging in feite om een nieuwe techniek met als voordeel dat het niet meer nodig was een hoge stelling op te bouwen om de schoorstenen. Abseilen voldeed niet aan onze voorschriften, maar we wilden onze ogen ook niet sluiten voor innovatie. Daarom zijn we om de tafel gaan zitten om de risico’s te bespreken en hoe we die zo klein mogelijk zouden kunnen houden. Alles is goed verlopen. We laten nu vaker schoorstenen op deze manier inspecteren. Ook maken we gebruik van onbemande helikoptertjes met camera’s om fakkels te inspecteren. Voorheen was inspectie alleen mogelijk vanaf een stelling om een niet-werkende fakkel, dus bij een onderhoudstop eens in de zes jaar.’ Ontslag Veiligheid is ook van belang buiten de poort, bij transporteurs die producten van Shell vervoeren naar klanten en tankstations. In het verleden liet Shell benzine en andere brandstoffen in Nederland door zes à zeven transporteurs distribueren maar omwille van efficiëntie en veiligheid werkt het bedrijf tegenwoordig met slechts drie bedrijven waarmee het langlopende contracten heeft. Af en toe rijdt er iemand van Shell mee om te controleren of de chauffeur

‘Het is vaak zo dat als bedrijven hun service en planning goed op orde hebben, ze ook veiligheid, gezondheid en milieu op orde hebben.’

38 PETROCHEM 04 – 2013

038_39_41_43_Z_thema_artikel.indd 38

09-04-13 15:13

Schip in de haven van Stein (niet ver van Chemelot).

de brandstof veilig transporteert en aflevert. ‘Ik zag een keer een tankauto met ons logo erop slingeren en dacht: die man is aan het telefoneren. Onze regel is: motor aan, telefoon uit. Toen ik passeerde bleek dat inderdaad zo te zijn. Ik heb dat doorgegeven en hoorde later dat deze chauffeur door het transportbedrijf is ontslagen’, vertelt Van der Rest. Trouw Niet alleen bij wegtransport, maar ook bij watertransport is er een goede dialoog, zegt Van der Rest. ‘Klanten mogen zelf bepalen met welk schip ze chemicaliën komen ophalen. In één geval ging het om een stof met een onaangename geur, die vanaf de raffinaderij in Pernis per schip naar een bedrijf in Amsterdam-Noord werd vervoerd via het stadscentrum. Van der Rest: ‘Het schip was enkelwandig. Wij hebben voorgesteld over te gaan op een dubbelwandig schip zodat het risico op verlies aan lading bij een aanvaring veel kleiner zou zijn. We gaven de klant hiervoor vier tot vijf jaar de tijd. De discussie liep hoog op, maar uiteindelijk stapte de firma over op een dubbelwandig schip.’ Bij het beoordelen van bedrijven die chemicaliën vervoeren, maakt Shell

gebruik van het Safety and Quality Assessment System (SQAS) van de Europese chemiekoepel Cefic. Hierin zijn de resultaten van assessments van verschillende logistieke dienstverleners opgenomen voor wat betreft het naleven van weten regelgeving, veiligheid, kwaliteit, milieu en veiligheidscultuur. De beoordelingsrapporten bieden een handvat om in discussie te gaan over bepaalde verbeteringen. Shell wisselt echter niet vaak van logistieke dienstverlener. ‘We werken met firma’s waarmee we al een hele geschiedenis hebben opgebouwd. Als hun dienstverlening goed is, verlengen we hun contract’, aldus Van der Rest. Risico’s Er zijn ook bedrijven die op hun eigen terrein voor Shell werken, zoals tankopslagbedrijven en laboratoria. Die bedrijven zijn in de eerste plaats zelf verantwoordelijk voor veiligheid, gezondheid en milieu en de overheid ziet erop toe dat ze zich aan de vergunningen houden, stelt Van der Rest. ‘In de tweede plaats gaan we ook zelf kijken of het bedrijf of een deel hiervan volgens industriestandaarden werkt. Als een laboratorium op verschillende manieren

is gecertificeerd, is dat een pluspunt. Bij tankopslagbedrijven kijken we naar richtlijnen, zoals de Nederlandse PGS29, (Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen, Richtlijn voor bovengrondse opslag van brandbare vloeistoffen in verticale cilindrische tanks, red.). Als we iets constateren, bespreken we dat. Wat we verder doen, is afhankelijk van het risico van iets dat niet in orde is in verband met de veiligheid en de continuïteit van de bedrijfsvoering. De risico's en eisen verschillen per type tank. Er zijn tanks waarin brandbare vloeistoffen en gassen onder hoge druk en hoge temperatuur zijn opgeslagen, maar ook tanks waarin vloeistoffen onder atmosferische druk zijn opgeslagen. De richtlijnen verschillen per type opslag', aldus Van der Rest. Tot slot kijkt Shell ook naar de manier waarop klanten met de producten omgaan. ‘We gaan na of een tank geschikt is om ons product in op te slaan en willen voorkomen dat een bedrijf opeens beslist om het product in een andere tank op te slaan. Als die tank dan bijvoorbeeld de helft kleiner is, moet onze tankauto die nog voor de helft gevuld is, weer terugrijden. Dat is niet goed voor de continuïteit van onze bedrijfsvoering', aldus Van der Rest. PETROCHEM 04 – 2013 39

038_39_41_43_Z_thema_artikel.indd 39

09-04-13 15:13

VED BY RO

AP P

Havep moe.t. TEL MAAR OP! je hebben. OFESS

Thomas Shiftleader

Bescherming Draagcomfort Duurzaam Visitekaartje voor bedrijf Voor ons is er geen twijfel mogelijk als het om werkkleding gaat. Wij werken er elke dag in, dus wij weten waar we het

Peter

Senior operator

over hebben. Als je alle kwaliteiten van HaVeP bij elkaar optelt en je kijkt ook naar prijs, service en levering, kom je tot maar één conclusie: HaVeP moet je hebben.

MEER WERKKLEDING OPLOSSINGEN ?

KIJK OP WWW.HAVEP.COM /CHEMIE T NL +31 (0)13 531 32 56 BE +32 (0)14 30 07 37 E verkoop@havep.com

040_havep.indd 1

09-04-13 13:55

Afscheid De brand bij Chemie-Pack begin 2011 is voor Shell geen aanleiding geweest om direct contact op te nemen met zijn dienstverleners, maar de zogeheten quick scan was dat wel. Hiermee ging de Nederlandse overheid eveneens in 2011 na welke bedrijven bij twee achtereenvolgende BRZO-inspecties twee keer het oordeel "slecht" kregen voor het uitvoeren van elementen van hun

bedrijf ’, legt Van der Rest uit. Shell schroomt dus niet om de dialoog met toeleveranciers, transporteurs en klanten over veiligheid, gezondheid en milieu aan te gaan en tot verbetering te komen in het belang van de continuïteit van de bedrijfsvoering, de veiligheid, het milieu en de eigen reputatie. Zakenpartners die tegenstribbelen dwingt het concern met zachte hand om hun leven binnen een bepaalde periode

‘Veilig gedrag stelt transportfirma’s ook in staat om zich beter van de concurrentie te onderscheiden’ veiligheidsbeheerssysteem. Het ging om zevenentwintig bedrijven. Tien van deze bedrijven bleken klant van Shell te zijn. ‘Die bedrijven hebben we gevraagd wat er precies aan de hand was en of het probleem al opgelost was. Negen van de tien bedrijven reageerden positief en informeerden ons. Een directeur van één bedrijf reageerde met: "Waar bemoei jij je mee." Later zijn we daar nog een keer op bezoek geweest, maar toen kregen we opnieuw te horen dat we ons er niet mee moesten bemoeien. Aangezien dit niet past bij onze manier van werken, hebben we afscheid genomen van dit

te verbeteren. Van bedrijven die dat weigeren, neemt het concern afscheid. Sabic Ook Sabic zet erg in op veilig gedrag in de keten. ‘In Europa zijn we gewend transport veiliger te maken door lessen te trekken uit elk incident. Wij gaan een stap verder door in de keten in te zetten op Behaviour Based Safety, oftewel veilig gedrag’, zegt Steven Beddegenoodts, Global SHERQ Manager voor de Supply Chain Chemicals van Sabic. Veiligheid in de keten speelt bij verlading, transport, opslag, verwerking,

enzovoorts. ‘Transport levert niet het grootste risico, maar staat wel dichter bij de mensen. Vandaar dat we hier veel aandacht aan besteden. Het gaat zowel om transport per truck, trein of schip als om opslag’, verklaart Beddegenoodts. De visie van het concern op veiligheid staat eigenlijk kernachtig verwoord in de slagzin Chemistry that matters, die Sabic als pay-off hanteert bij zijn naam: chemie is belangrijk, maar ook “chemie” met klanten, personeel, zakenpartners en de publieke omgeving. Het concern is uit op langdurige relaties met zijn stakeholders die leiden tot groei en succes. ‘We zien veiligheid als iets waarin we samen met onze partners en ook onze klanten continu investeren, niet alleen met geld maar ook met tijd en inspanning’, aldus Beddegenoodts. Eis Beddegenoodts legt uit dat veiligheid zich afspeelt op verschillende niveaus: instrumentatie en beveiligingen, procedures en managementsystemen en menselijk gedrag. ‘Dit laatste willen we positief beïnvloeden. In een chemische fabriek is dit tamelijk beheersbaar, maar daarbuiten, in de distributie is dat lastiger, omdat we niet voortdurend zicht hebben op wat mensen daar doen. In samenwerking met onze logistieke partners kunnen we daar echter wel PETROCHEM 04 – 2013 41

038_39_41_43_Z_thema_artikel.indd 41

09-04-13 15:13

Een nieuwe standaard in niveau controle Bereid je voor op een totale ECLIPSE ® van de huidige niveau- en scheidingslaagregeling. Met superieure signaalsterkte, geavanceerde diagnosemogelijkheden en een volledig gamma overvulveilige sondes, levert Magnetrol’s ECLIPSE ® Model 706 GWR niveaumeter een nooit eerder geziene betrouwbaarheid. Van eenvoudige wateropslag tot procesomgevingen met corrosieve dampen, schuim, stoom, aanlading, agitatie, borrelend of kokend, ECLIPSE ® Model 706 neemt je meting naar een nooit gezien niveau van veiligheid en procesbewaking. Contacteer Magnetrol – de GWR uitvinder en expert in niveau controle – om meer te weten over de ECLIPSE Model 706.

eclipse.magnetrol.com • +32 (0)52 45 11 11 • info@magnetrol.be

Ad-Petrochem (210 x 297) NL.indd 1 042_magnetrol.indd 1

3/04/13 15:10 09-04-13 13:55

Sabic ook, dat ze hun werknemers instrueren om niet in te gaan op verzoeken van klanten om onveilige zaken uit te voeren. Sommige klanten vragen een chauffeur wel eens om monsters van de lading te nemen. ‘Dat is geen taak voor de chauffeur, maar voor de operator. Een operator weet exact hoe hij een monster moet nemen, hij heeft kennis van de stoffen, de gevaren bij monstername en de apparatuur. Als zo’n kwestie uit het SQAS naar voren komt, gaan we hierover in discussie. Het mooie van SQAS is dat het zelfsturend is. Het stimuleert partijen om samen tot een betere oplossing te komen’, stelt Beddegenoodts. Transport van chemicaliën voor het Europese hoofdkantoor van Sabic in Sittard.

degelijk invloed op uitoefenen. In overleg met hen kunnen we veiligheidswinst behalen. Dat is niet alleen voor ons van belang, maar voor alle betrokken partijen, inclusief de omgeving. Vandaar dat we van onze transporteurs verlangen dat ze aan Behaviour Based Safety (BBS, red.) werken. Hoe ze dat doen, laten we aan hen over. Zij weten zelf immers het beste hoe ze een BBSsysteem voor hun situatie het beste kunnen ontwikkelen en invoeren. Maar dat ze het ontwikkelen, stellen we wel als eis’, legt Beddegenoodts uit. Gesprek De Europese koepelorganisaties ECTA (European Chemical Transport Association) van transport van chemicaliën en Cefic van de chemische industrie zijn inmiddels met richtlijnen gekomen die transportfirma’s handvatten geven om met BBS aan de slag te gaan. ‘Veilig gedrag stelt hen ook in staat om zich beter van de concurrentie te onderscheiden’, merkt Beddegenoodts op. Met het SQAS van Cefic kan Sabic na enige tijd kijken wat de partners hebben verwezenlijkt wat betreft veiligheid, gezondheid en milieu. Bij dit systeem vragen de logistieke bedrijven zelf een assessment aan bij een onafhankelijke geaccrediteerde inspecteur die tijdens een inspectie een uniforme lijst met vragen invult over onder meer de naleving van weten regelgeving, veiligheid, security, kwaliteit en milieuzaken bij het bedrijf. Het inspectierapport met de lijst met vragen, antwoorden en commentaar wordt opgenomen in Cefic’s SQASdatabase. Tegen een jaarlijkse bijdrage

kunnen Sabic en andere chemiebedrijven de rapporten inzien. ‘Sommige vragen zijn voor ons relevant, andere niet. We hebben een selectie van vragen gemaakt en opgenomen in een template, waarmee we de voor ons relevante informatie uit de database kunnen halen. Alle vragen van de selectie dienen door de transporteur positief te zijn beantwoord. Is dat niet het geval, dan praten we daarover. Doel van ons gesprek is om hierover te worden geïnformeerd en ons ervan te vergewissen dat alles in orde is’, aldus Beddegenoodts.

Midden-Oosten Alle transporteurs van Sabic werken inmiddels al met BBS. Het bedrijf heeft langlopende contracten met zo’n vijftien transporteurs en wisselt dus niet snel van transporteur. ‘Als we een nieuwe vervoerder zoeken, kijken we eerst naar recente evaluaties van VGMmanagementsystemen van een aantal transporteurs om te zien hoe goed ze het doen. Dit is bijna altijd een assessment volgens SQAS. Op basis hiervan selecteren we de transporteurs die we uitnodigen om deel te nemen aan een tender. De evaluatie van het SQASrapport stelt ons in staat om vooraf al een indruk te krijgen hoe onbekende transporteurs met risico’s omgaan. De

'Voor het afsluiten van een contract praten we dus niet alleen over prijs en volume, maar ook over verbeterpunten.' Vaak gaat het bij deze gesprekken volgens hem over training en competenties van de medewerkers van de firma of concreet over het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Belangrijk is dat de medewerkers begrijpen bij welke activiteiten ze welke middelen moeten gebruiken en waarom. Zelfsturend Sabic werkt actief mee aan het verder ontwikkelen van SQAS. ‘Op die manier zorgen wij ervoor dat onze boodschap overkomt. Ook kunnen we onze eisen in overleg met onze partners aanscherpen en laten opnemen in SQAS.’ Van zijn logistieke partners verwacht

SQAS-rapporten zijn niet a priori dekkend. Scherp selecteren is echter niet nodig, want een logistieke partner is meestal bereid om voor zaken die nog ontbreken een verbeterplan op te zetten. Voor het afsluiten van een contract praten we dus niet alleen over prijs en volume, maar ook over verbeterpunten’, verklaart Beddegenoodts. Sabic heeft deze aanpak nu ook in het Midden-Oosten geïntroduceerd. ‘We doen dit op eigen initiatief, omdat we erin geloven dat we als wereldwijde speler een flinke bijdrage kunnen leveren aan het veiliger maken van het transport van chemische producten overal ter wereld', zo besluit Beddegenoodts. W PETROCHEM 04 – 2013 43

038_39_41_43_Z_thema_artikel.indd 43

09-04-13 17:10

Tebodin always close Veiligheid heeft bij internationaal advies- en ingenieursbureau Tebodin vanzelfsprekend topprioriteit: installaties moeten veilig gebouwd, bedreven en onderhouden kunnen worden. De basis daarvoor wordt gelegd tijdens het ontwerp; onze diepgaande kennis en ervaring maar ook geavanceerde engineering tools, ontwerpen veiligheidsprocedures brengen u verder. Daarnaast kunnen onze experts u helpen bij het praktisch implementeren van duurzame oplossingen. De huidige economische situatie vraagt om bijzondere aandacht voor kostenefficiĂŤnt ontwerpen. Technische elementen zoals standaardisatie, modulair ontwerpen, construction driven engineering, value engineering en een no-change filosofie brengen wij dagelijks in de praktijk tijdens het ontwerp. Onze Asset Management en Operational Excellence dienstverlening levert een belangrijke bijdrage aan het structureel verlagen van operationele en onderhoudskosten van installaties met behoud of verbetering van de prestaties.

www.tebodin.nl/olie-gas

044_tebodin.indd 1

09-04-13 13:55

FOTO: ECT

TECHNOLOGIE

Lange wachttijden containerbinnenvaart aangepakt

In de toekomst krijgen binnenvaartschepen in de Rotterdamse haven afhandeltijden op de terminals en depots aangewezen en wordt het aantal containers per aanloop vergroot door bundeling. Daarnaast worden de prestaties van de keten en individuele schakels gemeten. Dit zijn de drie pijlers van Nextlogic dat de inefficiënties in de containerbinnenvaart, zoals lange wachttijden en onvoorspelbare planning, met een havenbrede en integrale oplossing aanpakt. De betere benutting van de infrastructuur maakt tegelijkertijd groei mogelijk en draagt bij aan het meer gebruiken van spoor en binnenvaart. Nextlogic werkt toe naar een grootschalige praktijkproef die eind 2013 van start gaat. Nextlogic is een gezamenlijk initiatief van vertegenwoordigers van binnenvaart-operatoren, zeehaventerminals, depots, rederijen en achterland-terminals, Havenbedrijf Rotterdam en het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Het ministerie is initiatiefnemer en financiert een groot deel van het project. Het is voor het eerst dat de gehele keten unaniem instemt met striktere planning, schaalvergroting en prestatiemeting, en de daarvoor noodzakelijke informatie-uitwisseling. Schaliegas biedt kansen aan bio-aromaten

De snelle opmars van relatief goedkoop schaliegas lijkt de concurrentiepositie van de biobased economy te verslechteren. Waar schaliegas – in tegenstelling tot de duurdere fossiele olie – echter niet voldoende in voorziet, is in aromatische verbindingen. Schaliegas zal dertig procent van de fossiele olie vervangen, waardoor er wereldwijd een tekort aan aromaten ontstaat. Daarbij komt dat de markt voor aromaten jaarlijks met vijf tot tien procent groeit. Dit geldt ook voor biobased grondstoffen; ook daar stijgt de vraag terwijl het aanbod achterblijft. Het Shared Research Center Biobased Aromatics wil deze kans verzilveren door uit agro-reststromen biobased aromaten te maken. Dit nieuwe platform is een grensoverschrijdend initiatief van TNO, VITO en de Green Chemistry Campus als onderdeel van de Biobased Delta. Het Shared Research Center gaat onderzoeken hoe bio-aromatische verbindingen uit agro-reststromen kunnen worden ontwikkeld en heeft de ambitie om binnen vijf jaar uit te groeien tot een van de top Centers van de wereld op dit onderwerp. Flexibiliteit havens moet groeien

Havens moeten flexibeler worden, zodat volgende generaties ze naar behoefte kunnen aanpassen. Dat is het dringende advies van Poonam Taneja, promovendus aan de TU Delft. Flexibiliteit maakt dat een haven zich beter kan aanpassen aan een breed scala van exogene ontwikkelingen, meent Taneja: ‘Dat is mogelijk op alle niveaus van het havensysteem: in de fysieke infrastructuur, in de procedures en operationele activiteiten, en in de aangeboden diensten.’ De methode die Taneja voorstelt is Adaptive Port Planning (APP). In de praktijk zijn er echter ook obstakels. Zo zijn in de haven van Rotterdam de laatste jaren veel innovatieve infrastructuurconcepten gericht op vergroting van de flexibiliteit onderzocht. Maar ondanks intensieve technische inspanningen en investeringen in pilotprojecten is geen van die concepten ooit geïmplementeerd. Taneja stelt dat een “strategische planner” nodig is. ‘Een generalist die voor een holistische benadering kiest, die begrijpt wat de taken van een ingenieur, een econoom, een manager en een beleidsmaker zijn, en die met de vele disciplines in zijn planningteam kan communiceren. Hij moet hun kennis kunnen integreren, onzekerheidsaspecten meenemen in standaarden en projecten, streven naar innovatieve flexibele oplossingen en deze kunnen rechtvaardigen tegenover de autoriteiten.’

goedkoop Plastic geheugen Wetenschappers van het Zernike Institute for Advanced Materials, Rijksuniversiteit Groningen en het Duitse Max Planck Institute for Polymer Research hebben een manier gevonden om uit een goedkoop polymeer een plastic geheugeneenheid te maken. Zij gebruikten hiervoor het polymeer PVDF (polyvinylideenfluoride). Dit goedkope materiaal wordt vaak gebruikt in membraanfilters en verpakkingsfolies. Het was al lang bekend dat PVDF thermisch en chemisch heel stabiel is, maar voor toepassing in een geheugencel zijn ook nog ferro-elektrische eigenschappen vereist. Dit wil zeggen dat de moleculen een elektrische polarisatie hebben. De polarisatie van ferro-elektrische materialen is schakelbaar door een elektrisch veld. Op die manier is het mogelijk informatie in dit soort materialen op te slaan. Tot nu toe slaagde niemand er in om van PVDF een bruikbare elektrische schakeling te maken. Het lukte niet om een gladde dunne film te maken van PVDF. Er ontstond een structuur die onder de microscoop op schuurpapier leek. Bovendien lukte het niet om het materiaal in de fase te krijgen die ferro-elektrisch is. RUGpromovenda Mengyuan Li wist deze problemen op te lossen. Zij gebruikte een alternatieve manier om dunne films te maken van PVDF. Gewoonlijk worden dit soort films bij kamertemperatuur gemaakt, maar zij deed dit bij hoge temperatuur. Bovendien bleek de dunne film door een korte puls met een elektrisch veld ook ferroelektrische eigenschappen te krijgen. Plastic geheugen bestaat al wel, maar is dan gemaakt van een copolymeer van PVDF met trifluoroethyleen. Dat materiaal is moeilijk te maken, erg duur, en bovendien verliest het boven de tachtig graden Celsius zijn ferro-elektrische eigenschappen. Dan gaan dus alle opgeslagen gegevens verloren. PVDF is daarentegen spotgoedkoop en de films behouden hun eigenschappen tot ongeveer 170 graden Celsius. Daarmee is deze vorm van PVDF de ideale kandidaat voor het maken van gegevensopslag in plastic elektronica.

PETROCHEM 04 – 2013 45

045_J_Technologie.indd 45

09-04-13 15:12

“ Is your plant ready for the future? “

Meet toch gewoon alles wat u wilt! CONTACTVRIJE FLOWMETERS voor gassen en vloeistoffen Enkele kenmerken:  Geen inbreuk op het leidingwerk  Montage zonder procesonderbreking  Ook voor hoge temperatuur en druk  Zonder obstructie en bewegende delen  Grote rangeability

FLEXIM: Van buiten meten, wat van binnen stroomt. benelux@flexim.com www.flexim.com exim.com www.fl benelux@flexim.com Flexim Instruments Benelux BV Tel.: +31(0)10 24 92 333 Fax.: +31(0)10 24 92 339 046_flexim_yokogava.indd 1

Making critical plant information fully visible is just the beginning of the vigilant cycle. Seeing clearly gives you the knowledge necessary to anticipate the changes required in your process. Knowing in advance brings you the speed and flexibility to optimize your plant in real time. And by acting with agility, you are able to adapt to the ups and downs of your business environment. VigilantPlant excels at bringing out the best in your plant and your people - keeping them fully aware, well informed, and ready to face the next challenge.

Please visit us at www.yokogawa.com/eu

09-04-13 13:54

PRODUCTEN Innovatieve argoncilinder Air Products introduceert de nieuwe Integra XtraLite argoncilinder. De argoncilinder is de eerste draagbare cilinder van tien liter die met een druk van driehonderd bar is gevuld en slechts achttien kilogram weegt. Deze argoncilinder bevat vijftig procent meer gas dan een traditionele cilinder terwijl het formaat hetzelfde blijft en nog steeds voldoet aan de lokale regelgeving en de EU-richtlijnen voor handmatig tillen. De cilinders hebben naast de beschermkap waarin een handvat is geïntegreerd, een ingebouwd reduceertoestel met inhoudsmeter en een afsluiter voor het eenvoudig openen en sluiten. Dankzij een speciale snelkoppeling met gasspaar-functionaliteit is het wisselen van de cilinders eenvoudig, veilig en snel. Hierdoor kan de lasser optimale productie leveren. Daarnaast is de argoncilinder dankzij het compacte en stabiele formaat, het lichte gewicht en de beschermkap gemakkelijk en veilig te vervoeren waardoor hij bij uitstek geschikt is voor mobiel gebruik in werkplaatsen, servicewagens of bij montagewerkzaamheden. Meer informatie bij Air Products: www.airproducts.com LED voor explosiegevaarlijke omgevingen Schotse fabrikant van verlichting Chalmit heeft LED-technologie op de markt gebracht om toe te passen in lichtconcepten die voldoen aan de strenge eisen die worden gesteld in onder andere de olie-, gas- en petrochemische industrieën, zowel offshore als onshore. De Chalmit Protecta, met robuuste behuizing, is nu voorzien van hoogwaardige LED’s die zijn ontwikkeld volgens de modernste technologie. Het is zo ontworpen dat de lichtoutput en lichtspreiding gelijk is aan die van traditionele TL-armaturen. Naast de lage onderhouds- en energiekosten, bieden LED’s het voordeel dat ze geschikt zijn voor lagetemperatuuromgevingen. Voor toepassingen bij omgevingstemperaturen tot min vijfenveertig graden Celsius bieden LED’s voordelen ten opzichte van fluorescerende lichtbronnen, zoals het direct bereiken van de maximale lichtoutput. Meer informatie bij Gunneman: www.gunneman.nl Lange Termijn Asset Planning De nieuwe module Lange Termijn Asset Planning van Ultimo Software Solutions ondersteunt maintenanceorganisaties met het opstellen van een langetermijnbegroting voor levensduurverlengend onderhoud, renovatie en vervanging van assets, gebaseerd op de kosten en condities. Met behulp van grafische scenario’s kan men vervolgens onderbouwde keuzes maken. Met deze module zet de maintenance manager een extra stap van beheren, uitvoeren en rapporteren naar meten, voorspellen en budgetteren en wordt een brug geslagen tussen maintenance en financiën. LTAP verschaft inzicht in de financiële gevolgen van het boven de minimale conditie houden van bepaalde assets. De kracht van LTAP zit in het feit dat u op lange termijn zowel techniek als (financiële) waarde meeneemt in het planningsproces. Meer informatie bij Ultimo: www.ultimo.net

Meer producten op www.petrochem.nl

047_G_producten.indd 47

Ultrasone niveaucontroller

Siemens Industry Automation kondigt de Sitrans LUT400-serie van ultrasone controllers aan. Ze bieden een nauwkeurigheid van één millimeter. De compacte ultrasone controllers voor eenpuntsmetingen zijn ontworpen voor het voortdurend bewaken en regelen van het niveau in vloeistoffen, stortgoederen of slurrie-applicaties in de meest uiteenlopende industrieën. De controllers zijn verkrijgbaar in drie modellen: de niveaucontroller Sitrans LUT420, de niveau-, pompen flowcontroller Sitrans LUT430, en de Sitrans LUT440 High Accuracy Open Channel Monitor, die ook een compleet pakket niveau-, volumeen pompregelaars omvat. De serie is geschikt voor toepassingen in onder andere wateren afvalwaterbehandelingsinstallaties, fabricageprocessen en industriële opslag. Meer informatie bij Siemens: www.siemens.com Precisie luskalibrator

Euro-Index introduceert met de Fluke 709 en 709H een tweetal precisie luskalibratoren – nauwkeurigheid 0,01 procent van de uitlezing – met een gebruiksvriendelijk interface met Quick-Set-encoderdraaiknop. Deze instrumenten meten of genereren stroom, voeden een lus en meten spanning, zoals regelmatig wordt toegepast in de procesindustrie. Met deze instrumenten kan bij deze handelingen tijdsbesparing worden gerealiseerd. Door het ergonomisch vormgegeven beschermholster ligt het instrument goed in de hand en is het toestel beschermd tegen stoten en krassen. Het grote display met achtergrondverlichting kan gemakkelijk worden afgelezen, ook in een slecht verlichte werkomgeving. Meer informatie bij Euro-Index: www.euro-index.nl PETROCHEM 04 – 2013 47

09-04-13 15:12

Market Review Aandrijftechniek en gereedschappen

algemeen

CIVIL, PIPING AND ARCHITECTURAL WORKS

SGS Nederland b.v.

Van Eyle & Ruygers – Schwartz

Sevillaweg 75 3047 AL Rotterdam Postbus 35040 3005 DA Rotterdam Tel: +31 (0)10 - 245 50 00 Fax: +31 (0)10 - 262 06 22 E-mail: info@erxs.nl Website: www.erxs.nl

Afdichtingen

Lamons Nederland BV

Butaanweg 5B 3196 KC ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 – 429 03 88 Fax: +31 (0)10 – 495 68 50 E-mail: sebastiaan.bargeman@ lamons.com Website: www.lamons.com

AFDICHTINGEN, AFSLUITERS, COMPENSATOREN EN SLANGEN

KlingerBV

Nikkelstraat 2-4 3067 GR ROTTERDAM Postbus 8504 3009 AM ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 - 455 75 55 Fax: +31 (0)10 - 456 38 90 E-mail: klinger@klinger.nl Website: www.klinger.nl

afdichtingen, afsluiters slangen en kunststoffen

Malledijk 18 Postbus 200 3200 AE SPIJKENISSE Tel: +31 (0)181 - 69 33 33 Fax: +31 (0)181 - 69 35 81 E-mail: info@sgs.com Website: www.sgs.com

Bedrijfsbemiddeling

ecurie rosier

Ondernemend in Bedrijfsovernames

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 - 514 15 14 Fax: +31 (0)72 - 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl

Kernweg 37 1637 LH Hoorn Tel: +31 (0)229 - 23 28 04 Fax: +31 (0)229 - 23 69 85 E-mail: info@vbkgroep.nl Website: www.vbkgroep.nl

Compensatoren

Ecurie Rosier Bedrijfsovernames B.V. Meidoornweg 12 4191 LB Geldermalsen ing Edwin Rosier RAB Tel: +31 (0)345 - 65 12 26 Mobiel: +31 (0)6 43 02 96 34 E-mail: edwin@ecurie.nl Website: www.ecurie.nl

Blast Valves

Vokes-Air BV

Filter + Beschermtechniek Nijverheidsweg 15 3401 MC IJSSELSTEIN Postbus 309 3400 AH IJSSELSTEIN Tel: +31 (0)88 - 865 37 24 Fax: +31 (0)88 - 865 37 00 E-mail: info@vokesair.nl Website: www.vokesair.com

Chemicals

DEKOMTE BENELUX

Simon Stevinstraat 8 8400 Oostende Belgium Tel: +32 (0)59 - 51 07 55 Fax: +32 (0)59 - 51 07 87 Website: www.dekomte.be E-mail: info@dekomte.be

HERTEL Industrial Sealings bv. Seggelant-West 10 3237 MJ Vierpolders The Netherlands Tel: +31 (0)181 - 28 11 17 Fax: +31 (0)181 - 28 11 78 Website: www.hertel.com E-mail: hans.vanegmond@hertel.com expansion.joints@hertel.com

Demontage

Chemicals, Lime, Recycling and Automotive De Noord Chemicals b.v.

ERIKS bv

VBK Groep

Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180 - 41 59 88 Fax: +31 (0)180 - 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

DDM Demontage B.V.

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM De Meern Tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

ENGINEERING & CONTRACTING

Grontmij Belgium NV

Industry, Water & Energy Services M. Gillemanstraat 5 B - 9060 ZELZATE, BELGIË Tel: +32 (0)9 345 70 67 Fax: +32 (0)9 345 53 67 E-mail: industry-water-energy@ grontmij.be Website: www.grontmij.be

Explosieveilige deurtechniek & aandrijvingen

DICTATOR PRODUCTIE B.V. Energieweg 11 8304 AJ EMMELOORD Postbus 57 8300 AB EMMELOORD Tel: +31 (0)527 - 61 34 56 Fax: +31 (0)527 - 69 84 20 E-mail: info@dictator.nl Website: www.dictator.nl

Vertegenwoordiging in België: AMY NV/SA Lieven Bauwensstraat 23 B - 8200 BRUGGE, BELGIË Tel: +32 (0)50 - 31 28 48 Fax: +32 (0)50 - 31 16 64 E-mail: info@amy.be Website: www.amy.be

EXPLOSIEVEILIGE verlichting & signalering

Victor Lighting

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

Global CAD Center

ProClass b.v.

Lindelaan 4 3319 XK Dordrecht Postbus 9138 3301 AC DORDRECHT Tel: +31 (0)78 - 622 89 11 Fax: +31 (0)78 - 621 12 23 E-mail: info@proclass.nl Website: www.proclass.nl ProClass Technologies Pvt. Ltd. Park View Enclave, Road no2 500034 Hyderabad, India Website: www.GlobalCadCenter.com

48 PETROCHEM 04 – 2013

048_49_50_marketreview_abo.indd 48

09-04-13 13:54

Market Review installatie vloeren INSPEcTIE

Kiwa Nederland B.V.

Sir. W. Churchill-laan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 - 414 46 21 Fax: +31 (0)70 - 414 46 40 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.1kiwa.com

KUNSTSTOF LEIDINGEN

MECHANICAL CONTRACTING

Engineering, Pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw Postbus 2517 2940 AA Lekkerkerk Tel: +31 (0)180 - 45 21 88 Fax: +31 (0)180 - 66 23 08 E-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

Milieu & Environment

process control

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70 - 444 27 70 Fax: +31 (0)70 - 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

studbolts

Bea Nederland B.V.

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

process EQUIPMENT

Lamons Nederland BV Minks Kunststoftechniek Rotterdam B.V.

Klompenmakerstraat 68 3194 DE Rotterdam Hoogvliet Postbus 493 3190 AK ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 - 472 03 09 Fax: +31 (0)10 - 416 88 28 E-mail: info@minks.nl Website: www.minks.nl

Kunststofroosters en constructies (GVK)

Alfa Laval Benelux BV N.R. Koeling

Griendstraat 13 Postbus 95 2920 AB KRIMPEN A/D IJSSEL Tel: +31 (0) 180 54 51 11 Fax: +31 (0) 180 54 51 10 E-mail: Info@nrkoeling.nl Website: www.nrkoeling.nl

PIPE SUPPORTS

Ambachtstraat 1a 4143 HB LEERDAM Tel: +31 (0)345 - 61 40 11 Fax: +31 (0)345 - 61 95 25 E-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70 - 444 27 70 Fax: +31 (0)70 - 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

Afsluiters, compensatoren, leidingondersteuningen en –systemen, glijlagers, jacketed piping, PTFE lined piping Jan Tinbergenstraat 209 7559 SP Hengelo ov Tel: +31 (0)74 - 265 00 00 Fax: +31 (0)74 - 265 00 01 E-mail: verkoop@hanwel.com Website: www.hanwel.com

Frijns Industrial Group

Industriële staalconstructies & Projectmanagement De Valkenberg 14 Postbus 150 6300 AD Valkenburg a/d Geul Tel: +31 (0)43 - 601 01 01 Fax: +31 (0)43 - 601 01 02 E-mail: info@frijnsgroup.com Website: www.frijnsgroup.com

verzekeringen

INTRAMAR insurances Primaplan B.V.

Hanwel MAGION Process Control Engineering B.V.

Bazellaan 5 B - 1140 BRUSSEL, BELGIË Tel: +32 (0)2 - 728 38 11 Fax: +32 (0)2 - 728 38 03 E-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

Dutramex BV

Manufacturing Execution Systems (MES)

staalconstructies

Alfa Laval Benelux NV

PROJECTPLANNING & CONTROL

FlexxCon B.V.

Correspondentieadres Postbus 1761 3800 BT Amersfoort Magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede Tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 E-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

Baarschot 2 4817 ZZ BREDA Postbus 9377 4801 LJ BREDA Tel: +31 (0)76 - 579 12 00 Fax: +31 (0)76 - 579 12 11 E-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

Butaanweg 5B 3196 KC ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 – 429 03 88 Fax: +31 (0)10 – 495 68 50 E-mail: sebastiaan.bargeman@ lamons.com Website: www.lamons.com

Cypresbaan 37 2908 LT CAPELLE A/D IJSSEL Tel: +31 (0)10 - 442 51 97 Fax: +31 (0)10 - 451 49 41 E-mail: info@primaplan.nl Website: www.primaplan.nl

Het Nieuwe Diep 34 A8 1781 AD DEN HELDER Postbus 891 1780 AW DEN HELDER Tel: +31 (0)223 - 61 22 22 Fax: +31 (0)223 - 61 55 22 E-mail: info@intramar.nl Website: www.intramar.nl

PTFE

Polyfluor Plastics BV T. +31-162-472122 F. +31-162-472123 Postbus 221 4900 AE Oosterhout info@polyfluor.nl www.polyfluor.nl

PETROCHEM 04 – 2013 49

048_49_50_marketreview_abo.indd 49

09-04-13 13:54

Market Review WArmteBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187 - 49 69 40 Fax: +31 (0)187 - 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

Waterbehandeling

EUROWATER B.V.

Pastoor van Breugelstraat 8a 4744 RB Bosschenhoofd The Netherlands Tel: +31 880005000 Fax: +31 880005005 E-mail: gvt@eurowater.nl Website: www.eurowater.nl

Petrochem.nl geeft nog meer waarde voor uw geld

Jotem Waterbehandeling b.v. Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Meer nieuws dan ooit Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van Petrochem, neemt u dan contact op met Jetvertising – Rob Koppenol, tel. 070 399 0000. Uw abonnement wordt stilzwijgend verlengd tot wederopzegging en dient twee maanden van tevoren opgezegd te worden.

advertentie-index PETROCHEM ABN AMRO BANK..................................................................... 26 Abonnees................................................................................... 50 Andus Group ............................................................................. 67 Deltavisie congres..................................................................... 22 Emerson Process Management .............................................. 28 Evides ........................................................................................ 30 Flash Services Nederland ........................................................ 36 Flexim Instruments Benelux .................................................... 46 Harsco Infrastructure ................................................................18 Havep Workwear........................................................................ 40 Intergraph Benelux ......................................................................2 Krohne Nederland .......................................................................4 Magnetrol European Headquarters......................................... 42 Market review................................................................. 48 t/m 50 SGS Nederland ......................................................................... 68 Tebodin Netherlands ................................................................ 44 Traduco .........................................................................................6 Tranemo Workwear Benelux ............................................. bijlage Yokogawa Europe Solutions..................................................... 46 OLIE&GAS Applus RTD ..................................................................................2 ASCO Controls .............................................................................2 Ceo Tronics AG..............................................................................4 Eco Ketelservice Verhuur .............................................................4 Pietersen Electriciteit .................................................................14 Sdu Uitgevers.......................................................................10, 14 Unisafe ........................................................................................10

50 PETROCHEM 04 – 2013

048_49_50_marketreview_abo.indd 50

• Actuele berichtgeving over de olieen chemische industrie • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse Nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

petrochem.nl

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor

09-04-13 13:54

CONGRES

AGENDA

O2 Environmental/Wetsus www.bluetechforum.com

BlueTech Forum Het thema van dit forum is `Brave Blue World`. In drie showcases kunnen jonge innovatieve bedrijven hun technologie presenteren aan de industrie en investeerders. Verder gaat een panel in op de verschillende strategieën waarmee investeerders de watermarkt benaderen. Ook grote bedrijven staan voor de vraag hoe zij kunnen blijven innoveren.

14 mei Amsterdam

Europoint www.econergie.nu

Econergie 2013 Tijdens het tweedaagse congres dat in het teken staat van lokaal bewust energieneutraal, kan het bedrijfsleven kennis maken met lokale duurzaamheidsprojecten en direct oplossingen en diensten aanbieden. Zo kunnen bedrijfsleven en overheid elkaar versterken in het rendabel maken van klimaatneutrale initiatieven. Van verschillende energieopwekkende technieken worden daarbij ook het marktpotentieel, de bouwkundige aspecten en de financierings- en subsidiemogelijkheden belicht.

14-15 mei Hoevelaken

Logistiek Platform Nederland www.nederlandlogistiek.nl

Samen maken we logistiek slimmer Een event over actuele ontwikkelingen in logistiek Nederland. Samen kunnen we logistiek nog beter maken: klantgerichter, goedkoper en duurzamer. Met de juiste oplossingen en vooral ook wederzijds vertrouwen kan er nog heel veel lading worden gebundeld bij verladers.

30 mei Rotterdam

Industrielinqs pers en platform www.deltavisie2013.nl

Deltavisie Innoveren, combineren en communiceren is het thema van dit congres. Door het combineren van ideeën en technologieën ontstaan vaak nieuwe en waardevolle oplossingen. Deltavisie 2013 inspireert beslissers uit de industrie, politiek en wetenschap om die combinaties te zoeken. Innovaties in energie-efficiëntie, ketendenken en milieueffecten liggen binnen bereik. En ook innovaties in veiligheid en continuïteit zijn bijna voelbaar. Een onmisbare schakel in het zoeken naar die combinaties is open communicatie. Communicatie met elkaar en met de samenleving, want innoveren doe je samen. Tijdens het congres wordt met sprekers én congresdeelnemers onderzocht hoe de industrie in de Rijn/Scheldedelta stappen voorwaarts kan maken door te combineren, te communiceren en daardoor proactief te innoveren.

6 juni Rotterdam

NEN www.gas2013.org

GAS2013 Tijdens het driedaags symposium met parallelsessies gecombineerd met een beurs, kunnen experts en bedrijven op het gebied van gasanalyse op verschillende manieren participeren. Onderwerpen die aan bod komen tijdens de deelsessies zijn aardgas & LNG, metrologie & normalisatie, analytische chemie, veiligheid, gezondheid en milieu.

5-7 juni Rotterdam

Mikrocentrum www.mikrocentrum.nl

Themadag: Kunststof membranen Membranen laten de ene stof wel door en de ander niet. Het was een kwestie van tijd voordat we het principe van de techniek zijn gaan kopiëren. En we zien het nu terug in vele toepassingen. De themamiddag over membranen geeft inzicht in wat een polymeer (plastic) membraan is, welke materialen worden toegepast en waar membranen toe dienen en in welke en wat voor toepassingen membranen voorkomen. Naast de netwerk-mogelijkheden zijn er diverse experts aanwezig die hun kennis willen delen. Met onder andere bijdrages van Fujifilm Manufacturing Europe, VITO en Lydall Solutech.

18 juni Eindhoven

Meer agendapunten op www.petrochem.nl

051_K_agenda.indd 51

PETROCHEM 04 – 2013 51

09-04-13 16:49

‘Als we een nieuw industrieel beleid willen ontwikkelen, dan zullen ondernemingen of sectoren met andere ondernemingen uit andere sectoren moeten samenwerken en samen oplossingen zoeken.’

Samen innoveren Begin maart organiseerde de BASF-groep voor de tweede maal haar Marketplace of Innovations. Daarmee wil de chemiegroep aan een brede schare stakeholders duidelijk maken waarmee zij qua innovaties bezig is of wat ze al gerealiseerd heeft. Het loont alleszins de moeite een kijkje te nemen: www.we-createchemistry-world-tour.basf.com. De BASF-groep is bezig haar strategie We create chemistry for a sustainable future om te zetten, door de ontwikkeling en lancering van nieuwe producten. De transitie naar een nieuwe economie gebaseerd op hernieuwbare grondstoffen past daarin. En over die transitie had ik het in mijn driemaandelijkse babbel met Wouter De Geest, CEO van BASF Antwerpen maar ook voorzitter van de Industrieraad Vlaanderen. Een raad die de Vlaamse regering moet adviseren inzake industrieel beleid. Maken en doen Hij definieert meteen wat industrieel betekent: zij die iets doen en maken, want zij zullen zorgen voor de oplossingen en dat reikt verder dan plannen en concepten. ‘Bedenken is niet voldoende’, zegt hij. In dat maken en doen, zullen we wel efficiënt moeten omgaan met middelen. En dat betekent meer doen met wat we ter beschikking hebben, niet noodzakelijk minder. Want als we ons neerleggen bij dat we het met minder zullen moeten doen, dan zijn we defaitistisch, vindt Wouter De Geest. De creativiteit moet ons inspireren voor dé grote uitdaging: deze aardbol in stand houden voor alsmaar meer bewoners aan te kunnen. ‘Indien we niets veranderen, zullen we tegen 2050 driemaal de regeneratieve kracht van onze planeet nodig hebben om de verwachte negen miljard bewoners een waardig bestaan te geven.’ Om dat te kunnen realiseren, is innovatie nodig die voor Wouter De Geest grensoverschrijdend moet zijn ‘Als we een nieuw industrieel beleid willen ontwikkelen en als we oplossingen willen vinden, dan zullen ondernemingen of sectoren dat niet meer alleen kunnen. Dan zullen ze met andere ondernemingen uit andere sectoren, met klanten en onderzoeksinstellingen moeten samenwerken en samen oplossingen zoeken op een multidisciplinaire basis. Pas dan zullen ontwikkelingen kunnen worden versneld, zullen producten sneller bij de consument kunnen geraken, zullen we ook talenten optimaler kunnen benutten en inderdaad kunnen blijven groeien zonder roofbouw te plegen.’ Clusteren Die “chemie” tussen ondernemingen uit diverse sectoren is volgens hem de noodzakelijke voedingsbodem. Van daaruit, rede-

neert De Geest verder, kunnen we nieuwe vindingen toetsen aan reële vragen van de maatschappij van morgen en overmorgen. Die vindingen of innovaties kunnen we dan samen met de participanten clusteren en samenbrengen in roadmaps om nieuwe en vernieuwende waardeketens te ontwikkelen. Dergelijke routekaarten moeten op een heldere wijze de doelstellingen, mijlpalen en engagementen uitzetten om een transitieproject te realiseren. Want we zullen per regio in Europa en in de wereld moeten gaan bepalen waarin we willen excelleren. ‘Dat is wat we verstaan onder smart specialisation. We kunnen niet in alles de beste zijn, dus moeten we clusteren om zo de Fabrieken van de Toekomst te realiseren. De Fabrieken van de Toekomst die we willen creëren, moeten dingen naar de titel van wereldkampioen en dat kan best zijn in een combinatie van sterktes zoals chemie, informatica, machinebouw, zorgverstrekking, visie en strategie.’ Subsidiologen Als we Wouter De Geest de vraag stellen wie dat dan wel moet sturen en we laten het woord overheid vallen, geeft hij meteen repliek. ‘De overheid moet de toekomst blijven verkennen, moet mee scenario’s ontwikkelen en de nodige randvoorwaarden scheppen om dergelijke bottom-up processen van transformatie te ondersteunen via een gericht industrieel beleid. Ook bij de overheid is daarom verdere transformatie nodig. Ze moet bijvoorbeeld ruimte geven door een open en niet risicoaverse houding aan te nemen tegenover innovatie. Ze moet zelf haar structuren durven te vereenvoudigen. Vandaag kan ik me niet van de indruk ontdoen dat er te veel instellingen zijn die zich bezighouden of buigen over innovatie, industrieel beleid… Deze versnippering leidt bovendien tot een complexiteit waardoor vaak alleen grote ondernemingen, die “subsidiologen” kunnen inhuren om de lange weg door de “instellingen” te bewandelen, uiteindelijk subsidies of steun binnenrijven.’ Om steun effectief en efficiënt te maken, suggereert Wouter De Geest meer gerichte steun met een focus op ondernemingen en projecten die uitvergrootbaar zijn en een strategische toets kunnen doorstaan. Dus weg van het “sprinklermodel” waarbij steun te verspreid wordt toegekend. En de toets? ‘De toets is een continu proces van evaluatie in functie van de roadmap en van een daarvoor gestipuleerd budget met een meerjarenhorizon.’ Jan Van Doorslaer

52 PETROCHEM 04 – 2013

052_M_column.indd 52

09-04-13 15:20

02 13

Inside Magazine Magazine voor voor de en gasindustrie Inside de olievoedingsspecialties

Betekenis schalie-olie NAM haalt met stikstof in VS nog onbeslist het onderste uit de kan 053_OA_olie_cover.indd 2

09-04-13 15:19

fds Applus RTD is de wereldwijde referentie voor Asset Integrity Services met een solide basis in Niet-Destructief Onderzoek en Inspecties. Onze focus ligt op het leveren van totaal oplossingen op het gebied van testen, inspecteren en certificeren, die de integriteit van uw installatie waarborgen. Dit doen we al sinds 1937. Onze Asset Integrity Services, standaard en op maat gemaakt, verzekeren de integriteit en conformiteit van uw installaties.

Applus RTD Nederland Delftweg 144 3046 NC Rotterdam T + 31 10 716 60 00 Postbus 10065 3004 AB Rotterdam E info.netherlands@applusrtd.com

www.ApplusRTD.com

Vier goede redenen waarom u kunt vertrouwen op de energiezuinige ventielen van ASCO Numatics Het gebruik van magneetventielen met een laag energieverbruik biedt vele economische voordelen. Zo kunt u laag vermogen uitgangen in uw besturingen toepassen, het aantal voedingen reduceren, de eisen aan koeling in schakelkasten verlagen en de bedradingskosten minimaliseren. Wat ook uw overwegingen zijn, ASCO Numatics heeft de oplossing. De laag vermogen ventielen van ASCO zijn beschikbaar vanaf 0.003 watt. Dat maakt ASCO Numatics tot de preferred supplier voor procesinstallaties wereldwijd. Voor nadere informatie bel 033 277 79 11, e-mail info@asconumatics.nl of bezoek www.asconumatics.nl

John Brent, Engineering Manager

115377 ins36 ASCO Low Power_PET.indd 1

054_applus_asco.indd 1

02/04/2013 16:14

09-04-13 13:53

chalie-olie in VS s nog onbeslist

In Amerika vloeit naast aardgas en natural gas liquids ook olie uit de schaliegesteenten in Texas, North Dakota en Montana. Het fracken van enorme Californische reserves stuit echter op verzet. Bovendien valt er te twisten over de werkelijke omvang en betekenis van de oliereserves in de schalieformaties.

Rubrieken

NAM begint met stikstofinjectie

Het Drentse De Wijk-gasveld is zo goed als economisch leeg. Dankzij het gebruik van stikstof kan de NAM toch nog zoâ&#x20AC;&#x2122;n tien procent extra aardgas uit het veld winnen. Voor het De Wijk-gasveld betekent dat twee miljard kuub extra aardgas.

commentaar

nieuws

Uitgave van Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam

Eindredacteur Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 083

Algemeen directeur Wim Raaijen 020 3122 281

Vormgever Gabriele KĂśbbemann

Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793

Medewerkers Teake Zuidema, Richard Schippers Cover Wintershall

Advertentieverkoop Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk t: 070 399 0000 | f: 070 390 2488 website: www.jetvertising.nl Traffic Breg Schoen 020 312 2088 Drukkerij Drukkerij DeltaHage, Den Haag

02 | 13

055_OB_olie_inhoud.indd 3

Co lo fo n

OLIE & GAS 02|13

09-04-13 15:19

www.ceotronics.com

CT-ClipCom: de In-Ear-Headset! Verkrijgbaar als oormicrofoon en met zwanenhalsmicrofoon.

CeoTronics werd als eerste onderneming in de communicatiebranche volgens ATEX-richtlijn 94 / 9 gecertiďŹ ceerd. Vraag s.v.p. naar onze ATEX producten. jan.van.pelt@ceotronics.com Mobiel +31 6-53569241

056_ceo_eco.indd 1

09-04-13 13:53

‘Een grote zak geld maakt lui’ ‘We zijn geen auto gaan rijden, omdat de paarden op waren.’ Dat stelt Jan Vos, lid van de Tweede Kamer (PvdA) in Shell Venster. Hij heeft het daarin over zijn visie op energie. Het belangrijkste wat hij wil bereiken in het huidige kabinet is een omslag van niet-duurzame naar duurzame energie. Daarbij is emissiehandel volgens hem een belangrijk instrument, en schaliegas kan eveneens voordelen bieden, zo meent hij. Toch ziet Vos schaliegas veeleer als een tussenoplossing waarover hij niet enthousiast is. Hij wil schaliegas bij voorkeur overslaan en meteen overschakelen op duurzame energie. En niet omdat er minder olie voorhanden is of op zal raken – ‘We zijn geen auto gaan rijden, omdat de paarden op waren’ – maar om de impact op natuur en milieu te verlagen. Bij de volgende verkiezingen moet Nederland ruwweg op tien procent duurzame energie zitten, stelt het Tweede Kamer-lid. ‘Het is het enige beleidsterrein waar meer geld wordt uitgegeven. Via de subsidieregeling SDE+ gaat de komende vier jaar 3,8 miljard euro naar duurzame energiebronnen.’ Ik vraag me af of dergelijke subsidieregelingen de vruchten zullen afwerpen die men ermee wil bereiken. De subsidieregeling Stimulering Duurzame Energieproductie stimuleert volgens de overheid de productie van duurzame energie die relatief goedkoop is op te wekken. Een ondernemer die energie produceert, en daarbij het milieu niet of nauwelijks belast, kan voor de subsidie in aanmerking komen. Het doel van de SDE+-regeling is dan ook om zo veel mogelijk duurzame energie op te wekken per euro, door de goedkoopste vormen te subsidiëren. Maar wordt dit subsidiegeld dan op de juiste manier gespendeerd? Wie de subsidieregels en papierberg goed heeft bestudeerd, zal het wellicht sneller voor elkaar krijgen om subsidie te ontvangen dan wie zich meer richt op innovatie en technologie. En komt door subsidie nieuwe, duurzame technologie echt van de grond? Meer dan eens komt in discussies ter sprake dat je juist innovatief wordt als er weinig geld voor handen is.

Innovatie alleen is uiteraard niet voldoende. Er moet ook een omgeving worden gecreëerd om nieuwe, duurzame technologieën die al verder zijn ontwikkeld, effectief te kunnen toepassen. Een grote zak geld of subsidie zou kunnen helpen, maar tegelijkertijd wordt geroepen dat geld een vertragende factor kan zijn. ‘Een grote zak geld maakt lui’. Daarom is het naar mijn idee noodzakelijk om juist urgentie te creëren om vooruitgang te kunnen boeken. De overheid zou hierin een rol kunnen en moeten spelen door goed en consistent beleid. Daarnaast is er bij innovatie de noodzaak voor het doorbreken van denkpatronen. Er moet worden afgestapt van traditionele denkpatronen, en naar nieuwe businessmodellen worden gezocht. Dit kan bijvoorbeeld door disciplines te combineren. Op die manier worden nieuwe duurzame inzichten en baanbrekende technologieën vermoedelijk sneller op grote schaal gecommercialiseerd. Tijdens

Ik vraag me af of dergelijke subsidie regelingen de vruchten zullen afwerpen die men ermee wil bereiken. Deltavisie (6 juni, Rotterdam) met als thema Innoveren, combineren en communiceren wordt samen met beslissers uit de industrie, politiek en wetenschap onderzocht hoe de industrie in de Rijn/ Schelde-delta daarin stappen kan zetten, juist door te combineren en te communiceren. Ook bovengenoemde Jan Vos zal tijdens het congres in een column zijn visie geven op de rol van de industrie en hoe hij de roep om goedkope energie, grondstoffen en wellicht ook schaliegas plaatst ten opzichte van de zo gewilde verduurzaming. Alleen een grote zak geld, is in elk geval niet voldoende. Genoeg stof voor een discussie, lijkt me.

#evihusson 02 | 13

057_OC_olie_commentaar.indd 5

#evihusson

09-04-13 17:11

onderdeel Gasopslag trekt bekijks

Onderzoek naar uitbreiding Nord Stream

> Medio maart is het grootste onderdeel van Gasopslag Bergermeer aangekomen in Alkmaar. De slugcatcher is het

> Het Russische Gazprom en Gasunie gaan een uitbreiding van de Nord Streampijpleiding onderzoeken. Deze

eerste belangrijke station in het productieproces om het aardgas dat uit de ondergrondse gasopslag omhoog komt, geschikt te maken voor de gebruiker. Het bassin is 58 meter lang, ruim 17 meter breed en 8 meter hoog en weegt 550 ton. In de slugcatcher zinken de vloeistoffen die een hoger soortelijk gewicht hebben dan het gas, naar de bodem. Het aardgas blijft bovenin hangen. De vloeistoffen die naar de bodem zijn gezonken, worden afgetapt voor verwerking. Het aardgas gaat via een leiding verder het reinigingsproces in, want er zitten dan nog steeds kleine druppeltjes vloeistof in.

pijpleiding transporteert aardgas van Siberië via de Baltische Zee naar Europa. De twee gasbedrijven hebben hiertoe een intentieverklaring getekend. De mogelijke uitbreiding is bedoeld voor transport van gas naar Groot-Brittannië. Gazprom begon vorig jaar al verkennende gesprekken met de Britten om ze te betrekken bij Nord Stream. Het Russische staatsbedrijf wil zijn aandeel in de Britse gasmarkt uitbreiden. Begin vorig jaar was het marktaandeel van Gazprom daar vijf procent. De Russen wilden dit laten groeien naar tien procent. De 1.224 kilometer lange Nord Stream is eind 2011 in gebruik

058_59_OD_OLIE_nieuws.indd 6

genomen en kan jaarlijks 55 miljard kubieke meter gas naar Europa brengen. De aanleg van de pijpleiding kostte 7,4 miljard euro. Gazprom heeft een belang van 51 procent in Nord Stream en Gasunie heeft een belang van 9 procent.

Total start Elginproductie weer op > Begin maart heeft Total de productie van het Elgin/ Franklin-gebied, ongeveer 240 kilometer ten oosten van Schotse Aberdeen, weer opgestart nadat deze bijna een jaar geleden was gestopt vanwege een gaslek. De productie zal geleidelijk worden opgebouwd tot zeventigduizend vaten olieequivalenten per dag, zo’n vijftig procent van het potentieel van de velden. Tegen 2015 moeten de velden weer op het niveau zijn van voor het incident. Daarvoor moeten mogelijk nieuwe boringen worden gedaan. Het gebied omvat de velden Elgin, Franklin, West Franklin en Glenelg, waaruit eind 2012 nog wel zevenhonderd vaten olie-quivalenten per dag omhoog konden worden gehaald. De productie van drie van de velden moest in maart 2012 worden gestopt wegens een groot gaslek bij een van de platforms. Uit onderzoek is nu gebleken dat het lek is ontstaan door spanningscorrosie. Een eerder niet-producerende kalklaag duizend meter boven het oorspronkelijke reservoir was hiervan de oorzaak.

02 | 13

09-04-13 16:50

Shell april op het > DSM begint heeft zijnin activiteiten gebied van voedingsenzymen gasproductie in Basra uitgebreid van Mitsubishi alle activiteiten > met Shelldeenovername het Japanse beginvaninhet Amerikaanse biotechnologiebenen april met de productie van gas in drijf ValleyBasra. Research. het Iraakse Dat heeft directeur van Ali De producten

Shell investeert opnieuw in Chinees schaliegas > Shell gaat één miljard dollar, zo’n 775 miljoen euro, investeren in de winning van schaliegas in China. Shell-topman Peter Voser maakte niet bekend wanneer en op welke termijn Shell de investering gaat doen en hoeveel gas het bedrijf uit de grond denkt te kunnen krijgen. Shell heeft inmiddels toestemming voor de winning van schaliegas verkregen in het blok Fushun-Yongchuan, een gebied van circa 3.500 vierkante kilometer. Shell doet de exploratie in samenwerking met het Chinese staatsbedrijf CNPC. In totaal heeft Shell in China zes contracten gesloten voor de gezamenlijke winning van schaliegas. Shell en CNPC hebben vorig jaar al 24 bronnen geboord en willen daar dit jaar nog veertien aan toevoegen, liet een woordvoerder van het bedrijf vorig jaar al weten. Voser zei verder achter de doelstelling te staan die China zich heeft gesteld wat betreft schaliegas. China heeft vorig jaar gezegd te streven naar een productie van 6,5 miljard kubieke meter schaliegas in 2015. Dat is zes procent van de huidige energieproductie van het land. China rekent erop dat de vraag naar gas de komende jaren sterk zal toenemen. In 2015 zou achttien procent van de bevolking de grondstof gebruiken. Voser zei ook te verwachten dat

de Verenigde Staten al aan het einde van dit jaar vijftig tot zestig miljoen kubieke meter schaliegas zullen kunnen exporteren. Dat is z’n tien procent van de huidige markt voor de grondstof.

Proefboringen voor derde fase Clair-veld > BP, Shell, ConocoPhillips en Chevron gaan de komende twee jaar de verdere mogelijkheden van het grote Clair-veld, ten westen van de Shetlandeilanden, onderzoeken. Door vijf proefboringen te doen, willen de bedrijven onderzoeken of het veld in een derde fase nog verder kan worden ontwikkeld. De eerste boring is onlangs begonnen. Afhankelijk van de resultaten van de eerste boringen wordt het aantal proefboringen uitgebreid naar acht tot twaalf. De bedrijven investeren meer dan een half miljard dollar (390 miljoen euro) in de eerste vijf proefboringen. Het olieveld werd al in 1977 ontdekt, maar omdat het moeilijk en dus duur is om de olie uit de bodem te halen, begon de productie pas in 2005. De grootte van het veld wordt geschat op zo’n acht miljard vaten olieequivalenten. Hoeveel olie uit het veld kan worden gewonnen is echter onzeker vanwege de complexiteit van het reservoir. Het platform dat in de eerste fase van ontwikkeling is gebouwd, heeft tot nu toe zo’n negentig miljoen vaten geproduceerd.

Hussein Khodair van het staatsbedrijf South de nieuwe aanwinst worden gebruikt in Gas bekendgemaakt. De productie valt onder voedingssupplementen, zuivel, sappen en het gezamenlijke bedrijf Basra Gas, waarin Irak wijnen. Valley Research wordt onderdeel een belang 51 procent. Shell heeft van DSM heeft Food van Specialties. een aandeel van 44 procent en Mitsubishi de resterende 5 procent. Shell, Mitsubishi en Irak tekenden in november 2011 een overeenkomst voor de productie vannieuwe aardgasinvestering ter waarde van > Shell doet een in zeventien miljardHet dollar, een van de bio-ethanol. olieconcern wilgrootste vaart contracten metdebuitenlandse energiebedrijven maken met ontw ... in Irak ooit. In het land ging veel gas verloren door het af te fakkelen. Shell en Mitsubishi hielpen mee aan de modernisering van de olieen gassector in Irak, dat er met de productie van aardgas een belangrijke energiebron bij krijgt. De productie bedraagt aanvankelijk rond de vijfhonderd miljoen kubieke voet (14,2 miljoen kubieke meter) gas per dag.

China koopt voor miljarden Afrikaans aardgas > Het Chinese CNPC heeft zich voor ruim drie miljard euro ingekocht in een aardgasproject in Mozambique. Het is de grootste aankoop die het bedrijf ooit heeft gedaan in een ander land. Het Italiaanse bedrijf Eni exploiteert het gasveld, dat meer reserves zou bevatten dan heel Noorwegen. Met de overeenkomst verwerft CNPC een aandeel van twintig procent.

Total stapt met verlies uit teerzandproject > Het Franse Total verkoopt zijn belang van 49 procent in het Canadese bedrijf Voyageur Upgrader Limited Partnership aan Suncor Energy, dat al de overige 51 procent in handen had. Door de overvloed van lichte olie en condensaten die in de regio worden geproduceerd, vindt Total het niet langer rendabel om de beoogde investeringen in het teerzandproject door te zetten. De verkoopsom bedraagt 500 miljoen dollar (391 miljoen euro). Het concern lijdt door de afschrijving van eerdere investeringen echter een nettoverlies van 1,65 miljard dollar op het project. Total stelt dat de terugtrekking uit Voyageur geen invloed heeft op de belangen in andere teerzandprojecten in Canada.

02 | 13

058_59_OD_OLIE_nieuws.indd 7

09-04-13 16:50

Betekenis schalie-olie in VS nog onbeslist In Amerika vloeit naast aardgas en natural gas liquids ook olie uit de schaliegesteenten in Texas, North Dakota en Montana. Het fracken van enorme Californische reserves stuit echter op verzet. Bovendien valt er te twisten over de werkelijke omvang en betekenis van de oliereserves in de schalieformaties. In het kielzog van de boom in schaliegas beleven de Verenigde Staten ook een explosieve groei in de productie van schalie-olie. Dit is olie uit schalieformaties en wordt ook wel ‘tight oil’ genoemd. Door het combineren van horizontaal boren met hydraulic fracturing is het mogelijk olie op te pompen die tot voor kort als niet-winbaar werd beschouwd. In de Bakken-formatie van North Dakota/Montana en de Eagle Ford-formatie in Texas is de slogan Drill Baby Drill geen loze kreet meer. In de Bakken zijn meer dan achtduizend olieputten in productie. Eagle Ford produceerde in 2012 negentig miljoen vaten olie en 51 miljoen olievatequivalenten aardgas.

Teake Zuidema

Gedroomd De olieproductie in de Verenigde Staten is sinds 2008 met veertig procent gestegen, hoofdzakelijk door het winnen van schalie-olie. In 2012 produceerde de VS per dag 6,4 miljoen vaten olie. De voorspelling voor 2013 is 7,3 miljoen vaten per dag. Tegelijkertijd is de vraag naar olie op het laagste niveau sinds 1996, namelijk 18,6 miljoen vaten per dag. Dit is het gevolg van de economische crisis en het (enigszins) efficiënter gebruik van energie. De netto-import van ruwe olie daalde van 12,5 miljoen vaten per dag in 2005 tot 7,6 miljoen vaten per dag in 2012. Er zijn zelfs al voorstellen om het meer dan dertig jaar oude verbod op de export van ruwe olie op te heffen. In november 2012 voorspelde het International Energy Agency dat de Verenigde Staten tegen 2020 Saoedi

060_61_63_OG_olie_artikel.indd 8

Arabië zullen inhalen als de grootste producent van olie in de wereld. Saoedi-Arabië produceert momenteel zo’n 9,5 miljoen vaten per dag. Dat kan betekenen dat de VS eindelijk de energieonafhankelijkheid bereikt, waarvan alle Amerikaanse presidenten sinds Richard Nixon hebben gedroomd. De schalie-olie heeft economisch vooral effect op de handelsbalans: het handelstekort van de VS kromp in december vorig jaar tot het laagste niveau in twee jaar door de dalende import van ruwe olie en de groeiende export van geraffineerde olieproducten. Keiharde cocktail De cijfers over de Amerikaanse oliereserves zijn vaak even duizelingwekkend als misleidend. De Bakken en Eagle Ford bevatten volgens de meest optimistische schattingen samen wel zevenhonderd miljard vaten olie. Volgens de US Geological Service is daarvan echter niet meer dan twee procent winbaar. De echte oliereserve in deze twee formaties zou daarmee dus veertien miljard vaten bedragen en dat is net genoeg om de Verenigde Staten voor twee jaar te voorzien van olie. De Green River-formatie van Utah en Colorado bevat in principe zelfs twee biljoen (!) vaten olie. Dit is echter allemaal kerogeen; een keiharde cocktail van koolwaterstoffen, waarvan de exploitatie meer energie en geld kost dan het oplevert. En dan is er nog de Monterey Shale in Californië. Volgens recente schattingen bevat deze leisteenformatie 15,4 miljard vaten winbare olie. Twee bedrijven, Occidental Petroleum en Venoco, zijn begonnen met 3D seismisch onderzoek te lokaliseren waar de olie precies zit. Andere bedrijven kopen de mineral rights op van het federale Bureau of Land Management. Door complexe geologische omstandigheden – de olie bevindt zich op een diepte van vijfduizend meter – zal deze olie moeilijker te winnen zijn dan die in Texas en North Dakota. Verzet Verder stuit het toepassen van hydraulic fracturing op verzet van de invloedrijke Californische milieubeweging. Kassie Siegel, een advocaat die werkt voor

02 | 13

09-04-13 15:19

Explosief De geoloog J. David Hughes van het Post Carbon Institute, een NGO die streeft naar een duurzamere samenleving, plaatst nog weer andere vraagtekens bij de Amerikaanse olierijkdommen. Hughes stelt dat de kosten van het winnen van nog meer olie explosief zullen stijgen, omdat de productie van olieputten in de schalie zo snel afloopt. ‘De productie van bronnen in de belangrijkste schalie-formaties loopt in het derde jaar met 80 tot 95 procent terug.’ Volgens Hughes heeft Amerika voor het produceren van een miljoen vaten olie nu vijf keer zoveel olieputten nodig als tien jaar geleden.

De cijfers over de Amerikaanse oliereserves zijn vaak even duizelingwekkend als misleidend.

De Verenigde Staten hebben grotere olievoorraden dan Saoedi-Arabië, maar alleen als de twee biljoen vaten schalie-olie (of kerogeen) in het Green River Basin van Utah en Colorado worden meegeteld. Kerogeen is een keiharde laag van verschillende koolwaterstoffen die niet door de warmte van de aarde zijn gekookt om er echte aardolie van te maken. Er zijn op kleine schaal pogingen ondernomen om deze schalie-olie te winnen. Dit kost echter zoveel energie – de schalie-olie moet flink worden verhit om er olie van te maken – dat het niet lonend is. Het winnen van deze olie is nog vele malen duurder dan het winnen van olie uit de Canadese teerzanden. Die twee biljoen vaten olie van de Green River-formatie bestaan dus alleen in theorie; men kan ze niet tot de Amerikaanse oliereserves rekenen. Politieke demagogen gebruiken deze voorraden wel om te betogen dat Amerika meer aardolie heeft dan Saoedi-Arabië.

Uiteraard heeft Hughes als woordvoerder van het Post Carbon Institute geen trek in een samenleving die is gebaseerd op meer fossiele brandstoffen. Het argument van zijn groep komt erop neer dat de Verenigde Staten vroeger of later toch te maken krijgen met een tekort aan fossiele brandstoffen en dat het daarom beter is nu direct te investeren in de ontwikkeling van duurzamere energie- ➜ 02 | 13

060_61_63_OG_olie_artikel.indd 9

O l iereserves in theorie

het Center for Biological Diversity, verwoordt het zo: ‘Fracking vergiftigt de lucht die we inademen en het water dat we drinken. Dit wordt daarom het belangrijkste strijdpunt voor de milieubeweging in Californië.’ De Sierra Club eist in een rechtszaak dat het Bureau of Land Management stopt met het leasen van mineral rights aan oliemaatschappijen en anderen. Volgens de Western States Petroleum Association (WSPA) wordt hydraulic fracking al decennialang toegepast in de bestaande Californische olievelden. ‘Er is geen enkel bewijs dat fracking in de zestig jaar dat het hier is toegepast schade heeft veroorzaakt aan het milieu’, stelt Catherine Reheis-Boyd, president van de WSPA. De milieubeweging neemt daarmee geen genoegen en eist dat Californië het fracken streng reguleert. Zo willen ze dat bedrijven altijd openbaar moeten maken welke chemicaliën ze toevoegen aan het frack-water. Op de Amerikaanse televisie zijn intussen regelmatig reclamespotjes te zien, waarin energiebedrijven stellen dat het fracken door de ontwikkeling van nieuwe technologie en best practices absoluut schoon en veilig is.

09-04-13 15:19

MARINE FIREFIGHTING & SAFETY EQUIPMENT

Composite fire extinguisher - Durable and corrosion free - 100% recyclable and UV resistant - 10 years lifetime of extinguishing agents, powder and foam - Replacement of foam after 5 years not necessary - 10 year manufacturer guarantee - EN3, MED, CE Safety on board Unisafe is one of the major providers of high quality marine and offshore services, training and rental solutions in the field of fire fighting, rescue and safety equipment in the North Sea and beyond. Unisafe is part of the international Dräger Group.

www.unisafe.nl

Tinnegieterstraat 7-9 | 3194 AL Hoogvliet | T: 010 295 2710 | F: 010 295 2709 | E: unisafe@total-care.nl

Snel op weg met kostenramingen DACE Prijzenboekje Richtprijzen voor industriële procesinstallaties Praktisch en onmisbaar bij Raming van projecten Kostenafweging van alternatieve uitvoeringen Toetsing van offerteprijzen Vergelijking eigen prijzen met marktprijzen De 29e editie van het DACE Prijzenboekje helpt u snel op weg bij het samenstellen en vergelijken van kostenramingen voor industriële procesinstallaties. Het biedt richtprijzen voor vrijwel elk onderdeel van een procesinstallatie en actuele kengetallen per m2 oppervlakte voor productie-, magazijn-, kantoor- en laboratoriumgebouwen. Tevens bevat het bouwdeelprijzen voor bouwkundige, installatietechnische en civieltechnische componenten. De richtprijzen reflecteren werkelijk gemaakte kosten en zijn niet slechts een afspiegeling van catalogusprijzen. Het DACE Prijzenboekje wordt verzorgd door leden van de DACE Special Interest Group Cost Engineering Process Industry, kostendeskundigen die actief betrokken zijn bij investeringsprojecten en midden in de praktijk staan. Ga voor uw bestelling of een abonnement naar www.sdu.nl/prijzenboekje Of bel 070 378 98 80

SDU_ADV_DACE_185x132.indd 1

062_sdu_unisafe.indd 1

14-03-13 10:58

09-04-13 13:52

bronnen. Het is nu al duidelijk dat de huidige hausse in schalie-olie en schaliegas de ontwikkeling van zonne- en windenergie in de Verenigde Staten niet ten goede komt.

Graantje Goedkoop aardgas betekent dat de concurrentiepositie van de Europese petrochemische industrie verslechtert ten opzichte van de Amerikaanse. De Amerikanen benutten goedkoop aardgas en natural gas liquids waar Europa het duurdere nafta gebruikt. Op één terrein heeft Europa echter een voordeel, en dat is met de productie van butadieen. Omdat de Amerikaanse petrochemische industrie steeds meer aardgas gebruikt als feedstock wordt er steeds minder butadieen geproduceerd. Olie en nafta bevatten veel meer

De Bakken-formatie van North Dakota/Montana en de Eagle Ford-formatie in Texas Reserve volgens schattingen: zevenhonderd miljard vaten olie Winbaar: niet meer dan twee procent Echte oliereserve: zo’n veertien miljard vaten De Green River-formatie van Utah en Colorado Reserve volgens schattingen: twee biljoen vaten olie Winbaar: nauwelijks, exploitatie kost meer energie en geld dan het oplevert Echte oliereserve: nul Monterey Shale in Californië Reserve volgens schattingen: 15,4 miljard vaten olie Winbaar: moeilijker dan in Texas en North Dakota Echte oliereserve: wordt nog onderzocht

C4-koolwaterstoffen die nodig zijn voor de productie van butadieen. (Lees ook het artikel over biobutadieen in Petrochem 3 - 2013) Volgens marktonderzoeker GBI Research wordt het Amerikaanse tekort aan butadieen aangevuld met import uit Canada, Zuid-Korea, Nederland, China en Duitsland. In 2011 bedroeg de Amerikaanse vraag naar butadieen 1,9 miljoen ton, terwijl er niet meer dan 1,6 miljoen ton werd geproduceerd. GBI Research verwacht dat de vraag in 2020 zelfs 2,4 miljoen ton zal zijn, waarvan dan een half miljoen ton moet worden geïmporteerd. Zo pikt het buitenland toch nog een graantje mee van de Amerikaanse schaliegasrevolutie. ▲ 02 | 13

060_61_63_OG_olie_artikel.indd 11

O l iereserves in de V S

Vervangen Er mag dan onenigheid bestaan over de omvang en de betekenis van de gas- en oliereserves in de schalie, het is wel duidelijk dat de Amerikaanse economie wel vaart bij de verhoogde productie. De huidige opleving betekent vooral dat Amerika zwemt in goedkoop aardgas dat onder andere wordt benut voor het opwekken van goedkope elektriciteit. Dit leidt tot een opleving van de petrochemische industrie die profiteert van lagere energiekosten en van goedkope natural gas liquids, zoals ethaan, propaan en butaan; allemaal belangrijke grondstoffen voor de petrochemische industrie. De prijs van het Amerikaanse aardgas wordt bepaald door de nationale markt. In Europa en Azië is aardgas momenteel dan ook drie tot zes keer zo duur als in Amerika. Wat de olie betreft is het een ander verhaal. De prijs van de Amerikaanse olie wordt bepaald op de internationale markt en de overvloed aan olie leidt in de Verenigde Staten dan ook niet tot significant lagere prijzen voor de consumenten en de industrie. Dit is een extra stimulans voor de petrochemische industrie om olie of nafta als grondstof te vervangen door aardgas en natural gas liquids.

Omdat de Amerikaanse petrochemische industrie steeds meer aardgas gebruikt als feedstock wordt er steeds minder butadieen geproduceerd.

09-04-13 15:19

NAM haalt met stikstof het onderste uit de kan Het Drentse De Wijk-gasveld is zo goed als economisch leeg. Dankzij het gebruik van stikstof kan de NAM toch nog zo’n tien procent extra aardgas uit het veld winnen. Voor het De Wijk-gasveld betekent dat twee miljard kuub extra aardgas. Richard Schippers/ Tebodin

Het gasveld De Wijk in Drenthe zou zonder aanpassingen binnenkort zijn uitgeproduceerd. Om de laatste winbare voorraden aardgas toch nog uit het veld te kunnen halen, gaat de NAM stikstofinjectie gebruiken. Deze techniek is niet nieuw, maar wordt wel voor het eerst in Nederland voor aardgas toegepast. Het De Wijk-gasveld ligt in de gemeente De Wolden in het zuiden van Drenthe, tussen Echten en Koekange. Sinds 1951 is hier al 14,5 miljard kubieke meter gas geproduceerd. Dat is ongeveer tachtig procent van de totale hoeveelheid gas in het veld. Een bekend omslagpunt, want daarna wordt de natuurlijke druk te klein voor rendabele winning met traditionele technieken. Groningen-kwaliteit Volgens Martin de Boer, projectingenieur bij de NAM, zal ook stikstofinjectie niet kunnen zorgen voor hon-

O ntwi k k eling

In de eerste fase van het project De Wijk worden vier locaties onder handen genomen, waarvan er nu drie klaar zijn. Een bestaande gastransportleiding en meerdere voormalige winputten zijn geschikt gemaakt voor vervoer en injectie van stikstof. In januari 2009 kon het toenmalige LOP (inmiddels aQuaintance) beginnen met de conceptontwikkeling voor De Wijk. De definitieve investeringsbeslissing viel in augustus 2011. In november 2012 is de constructie van de luchtscheidingsinstallatie begonnen en de tweede fase begint naar verwachting in 2014. Deze tweede projectfase voorziet onder meer in enkele nieuwe transportleidingen, waarvoor de detailengineering al rond is.

064_65_OH_olie_artikel.indd 12

derd procent lege velden. ‘We kunnen naar verwachting ruim negentig procent halen. Dat betekent toch een aanzienlijke hoeveelheid extra winbaar gas. In Nederland, ons deel van de Noordzee meegerekend, zijn ongeveer 175 kleine olieen gasvelden. Deze techniek is een belangrijke bijdrage aan de doelstelling om de economische levensduur van die velden te verlengen. Bijkomend voordeel van stikstofinjectie is dat we bij de winning al een flink deel van de veertien procent stikstof toevoegen, die nodig is om het gas op Groningen-kwaliteit te brengen, zodat het geschikt is voor huishoudelijk verbruik.’ In 2006 onderzocht de NAM de haalbaarheid van stikstofinjectie. ‘Omdat het om relatief kleine velden en hoeveelheden gas gaat – Slochteren produceert elke week gemiddeld een miljard kubieke meter – moeten we scherp op de kosten letten en slim gebruikmaken van de bestaande infrastructuur.’ MIP-skid Voor de engineering, procurement en constructie van het project vertrouwt de NAM op aQuaintance, een gezamenlijke onderneming van Cofely, Tebodin en A.Hak Leidingbouw. Deze drie ondernemingen werkten eerder al ruim tien jaar gezamenlijk aan onshore-projecten voor de NAM. Toen het raamcontract van hun toenmalige consortium LOP afliep, was verlenging echter niet op voorhand een uitgemaakte zaak. De drie partners richtten aQuaintance op, dat het in een pittige aanbestedings procedure moest opnemen tegen andere serieuze kandidaten. In juli 2012 kwam het tot een nieuwe vijfjarige raamovereenkomst voor de engineering, procurement en constructie van alle NAM onshore-projecten. De partners ontwikkelden in 2004 de zogenoemde KISS-skids (Keep It Smart and Simple); mobiele exploitatie-installaties die gaswinning uit kleinere velden eerder economisch haalbaar maken. Ze brengen gas op de juiste druk en passen precies op een vrachtwagen als het tijd is voor verhuizing naar een volgende locatie. ‘Dit idee hebben we voor dit project verder uitgewerkt naar een ontwerp voor de MIP-skid, die

02 | 13

09-04-13 17:02

nog efficiënter inzetbaar is’, vertelt Thymen Boomsma, projectmanager van aQuaintance. ‘MIP staat voor Multiwell Injection and Production. Deze skid is kleiner dan de KISS-skid en kan zowel voor gasproductie als voor stikstofinjectie worden gebruikt. De gedachte was dat het voor bijna lege velden nog eenvoudiger en goedkoper moest, en dat is gelukt. De MIP-skids zijn heel robuust. Ze zijn gebouwd voor een druk tot 140 bar en worden op afstand via het netwerk voor mobiele telefonie aangestuurd. Hiermee benutten we de bestaande infrastructuur optimaal.’ Uitbesteed Voor de productie van stikstof in een luchtscheidingsinstallatie vertrouwt het bedrijf geheel op AirProducts. ‘Feitelijk kopen we stikstof in, net als elektriciteit’, zegt De Boer. ‘Dit is voor het eerst allemaal uitbesteed. Tebodin heeft de specificaties opgesteld en de tender procedure van de technische kant begeleid. AirProducts is verantwoordelijk voor het bouwen van de installatie, en daarnaast voor de productie en de levering van stikstof.’ Vanaf deze zomer start de stikstofinjectie in De Wijk.

Martin de Boer (rechts):‘Omdat het om relatief kleine velden en hoeveelheden gas gaat, moeten we scherp op de kosten letten en slim gebruikmaken van de bestaande infrastructuur.’ De zuivere stikstof wordt onder hoge druk geïnjecteerd en dringt tot vijftienhonderd meter diepte door poreuze zandsteen heen om zo het gas naar productiebuizen te spoelen. Meerdere injectieputten vormen als het ware een cordon om de reservoirs, zodat zo veel mogelijk gas in de gewenste richting wordt gedwongen. Dit proces zal vijftien jaar lang doorgaan en maakt het mogelijk om nog twintig jaar gas te winnen uit het De Wijk-veld. De gasbehandelingsinstallatie Ten Arlo verwijdert het condensaat en water, waarna het gas door Gasunie wordt afgenomen en op specificatie wordt gebracht voor het Nederlandse aardgasnet. Uitdagingen Natuurlijk zijn er technische uitdagingen in een project van deze omvang en complexiteit. Zo blijkt het geen sinecure om de stikstof in de luchtbehandelingsinstallatie op een druk van 150 bar te brengen. Aanpassingen in de gebruikte compressortechniek hebben geleid tot een kleine vertraging. De Boer: ‘De compressoren zullen in april en mei als laatste onderdelen van de luchtscheidingsinstallatie worden geplaatst.’ Inmiddels zijn de procestorens gearriveerd, waarna het

leidingwerk kon worden afgerond. Eind maart is het constructiewerk afgerond, zodat tijdig alle processtappen kunnen worden doorlopen voor de audit die eind mei plaatsvindt. De Boer: ‘Alles wat we bouwen, zullen we ook eerst testen. Na de overdracht zal de NAM zelf voor het eerst stikstof in het systeem brengen.’ ▲ 02 | 13

064_65_OH_olie_artikel.indd 13

09-04-13 17:12

More than a solution. • • • • •

Elektrotechniek Meet- en regeltechniek Data- telecommunicatie Brandmeldinstallaties Veiligheidsinstallaties

• Keuren installaties, handgereedschap, ladders en trappen • Ondersteuning Technische Diensten • Verhuur Zone 0 Verlichting

Technische Dienst

Pietersen Elektriciteit B.V. Westhavenkade 98, 3133 AV Vlaardingen Postbus 259, 3130 AG Vlaardingen Tel. (010) 434 32 66, Fax (010) 434 24 65 E-mail: pe@pietersen.nl, Internet: www.pietersen.nl

Petrochemie

041-1 Pietersen PetroChemie Adv 185x132mm FC.indd 1

Safety

Kijk voor meer informatie op www.pietersen.nl

Installatie Techniek

Professionals in installatiewerk

22-02-12 10:33

Het Polytechnisch Zakboek is al meer dan 80 jaar een onmisbare vraagbaak voor technici uit vele vakgebieden. Het bevat een unieke verzameling gegevens in de vorm van definities, formules, tabellen, schema’s en grafieken. Nieuwe informatie is toegevoegd over (onder andere) impregneren, trillingsisolatie, wrijving, slijtage en smering. Alle onderwerpen zijn volledig afgestemd op de Eurocodessystemathiek. Het formaat is vergroot en de opmaak is verbeterd, waardoor het aflezen van figuren en tabellen een stuk eenvoudiger is geworden.

Ga voor meer informatie en uw bestelling naar www.sdu.nl/polytechnischzakboek POLYTECHNISCH ZAKBOEK, 52e druk Redactie Prof. Ir. F. van Herwijnen, Prof. Ir. P.H.H. Leijendeckers, Prof. Dr. Ir. G. de Roeck, Ir. G.A. Schwippert, Prof. Ir. Y. Verbakel ISBN 9789062287703 € 175,- excl. verzend- en administratiekosten

066_pietersen_sdu.indd 1

09-04-13 13:52

WE GIVE YOU INTEGRATION

ANDUS group companies: Process Equipment & Constructions Armada Rail Armada Mobility Armada Janse FIB Industries HSM Steel Structures Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Services Gouda Vuurvast Belgium Gouda Feuerfest Deutschland

Offshore & Maritime HSM Offshore Van Voorden Maritime Royal Van Voorden Castings

INTERGRAPH ® ® ™ CADWORX , CAESAR II & PV ELITE ®

Serving the industry

The Plant Design and Analysis one-stop shop

Curious about CADWorx Plant, CAESAR II or PV Elite?

For our latest news, free evaluation downloads, webinar recordings and upcoming webinars, please visit http://www.intergraph.com/global/eu/go/cadworx.aspx.

001_A_omslag.indd 3

RijnDijk Construction BV Beukenlaan 115 5616 VC Eindhoven NL T +31 (0)40 - 246 72 28 E info@rijndijk.com

Kennismaken? Graag. Bel of kijk op www.rijndijk.com of www.andusgroup.com

09-04-13 15:30

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olieen chemische industrie Nr. 04 – 2013

making the difference

Nr. 04 – 2013

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

www.sgs.com

001_A_omslag.indd 2

INSIDE

‘Waarom niet een honderd procent duurzame haven?’ • Plantmanagers over innoveren, combineren en communiceren • Thema: Safety, Health & Environment

09-04-13 15:30