Petrochem 06 2013

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olie- en chemische industrie Nr. 06 – 2013

making the difference

Nr. 06 – 2013

SGS is unique in the market in finding and creating opportunities and is recognized as the global benchmark for quality and integrity.

As the world’s leading inspection, verification, testing and certification company, with more than 75,000 employees, SGS operates a network of over 1,500 offices and laboratories around the world.

SGS helps to improve quality, safety, performance and efficiency for the following industries: Agricultural - Automotive Consumer Testing - Environmental - Industrial - Life Science - Minerals - Oil, Gas & Chemicals - Systems & Services Certification Governments & Institutions.

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

www.sgs.com

001_2_55_56_A_omslag.indd 2

INSIDE

‘De carbon bubble is niet realistisch’ • OCI Nitrogen verlegt grenzen stof­ emissie • Tankopslagsector wil stevig vergroenen • Thema: Energie-efficiëntie

04-06-13 16:49

ANDUS group companies: Process Equipment & Constructions Armada Janse Armada Mobility Armada Rail FIB Industries HSM Steel Structures ISS Projects Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Tebodin always close

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Belgium Gouda Vuurvast Services

Offshore & Maritime HSM Offshore Royal Van Voorden Castings Van Voorden Maritime

Serving the industry

Veiligheid heeft bij internationaal advies- en ingenieursbureau

Tebodin vanzelfsprekend prioriteit: installaties moeten veilig gebouwd, bedreven en onderhouden kunnen worden. De basis daarvoor wordt gelegd tijdens het ontwerp; onze diepgaande kennis en ervaring maar ook geavanceerde engineering tools, ontwerp- en veiligheidsprocedures brengen u verder. Daarnaast kunnen onze experts u helpen bij het praktisch implementeren van duurzame oplossingen.

Professionaliteit en creatief denken, gecombineerd met kennis van zaken, zijn de kenmerken van RijnDijk Construction. Multidisciplinaire constructieprojecten worden volgens hoge (inter)nationale standaards en veiligheids- en kwaliteitseisen uitgevoerd. Dit maakt RijnDijk Construction tot een betrouwbare, full service partner. Engineering, productie en montage worden in eigen beheer vanuit gespecialiseerde productielocaties uitgevoerd. RijnDijk Construction is een speler van formaat voor grootschalige projecten in de (petro)chemische industrie, zware industrie, energiemarkt en complexe utiliteitsbouw.

Kostenefficiënt ontwerpen krijgt ook bijzondere aandacht.

Standaardisatie, modulair ontwerpen, construction driven engineering, value engineering en een no-change filosofie brengen wij dagelijks in de praktijk. Onze Asset Management en Operational Excellence dienstverlening levert een belangrijke bijdrage aan het structureel verlagen van operationele en onderhoudskosten van installaties met behoud of verbetering van de prestaties.

RijnDijk Construction is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de ‘Process Equipment & Constructions divisie’ van Andus Group. De overige divisies zijn ‘Refractories’ en ‘Offshore & Maritime’. Andus Group is een internationale onderneming met circa 1.000 medewerkers en 14 gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed, industrieel werkveld.

www.tebodin.nl/olie-gas RijnDijk Construction BV Beukenlaan 115 5616 VC Eindhoven NL T +31 (0)40 - 246 72 28 E info@rijndijk.com

001_2_55_56_A_omslag.indd 3

RD MagAd EemsDelta 210x297.indd 1

Kennismaken? Graag. Bel of kijk op www.rijndijk.com of www.andusgroup.com

13-05-13 16:49 15:42 04-06-13

In deze editie 12 ‘Carbon bubble niet realistisch’

26 Thema: Energie-efficiëntie

Snelgroeiende economieën vragen steeds meer fossiele brandstoffen maar tegelijkertijd zijn er klimaatafspraken, waardoor een deel van de fossiele voorraden misschien niet eens zullen worden opgemaakt. Vormt zich een nieuwe crisis: de carbon bubble? Johan Braem van Econopolis gelooft niet in een bubble en verwacht dat de vraag naar fossiele brandstoffen nog tientallen jaren zal groeien.

Veel bedrijven in de industrie onderzoeken waar ze nog meer op energiekosten kunnen besparen. Zo neigt een aantal bedrijven ertoe om net als vroeger stoom apart op te wekken en warmtekrachtinstallaties – die op dit moment vaak niet meer rendabel zijn – op een laag pitje te zetten. Andere bedrijven mikken dan weer op energie-efficiëntie in de productieprocessen. Zo ook Fujifilm in Tilburg, dat de energie uit afvalgassen opnieuw benut in het productieproces. Energietechnoloog Jef Verboven ontwikkelde het concept voor de cogenerative thermal oxidizer.

18 OCI Nitrogen verlegt grenzen Kunstmestfabrikant OCI Nitrogen heeft tijdens de jaarvergadering van de VNCI de Responsible Care-prijs in ontvangst mogen nemen. De kunstmestfabrikant streed samen met DSM en Dow om de felbegeerde titel. OCI Nitrogen kwam volgens de jury na een fotofinish als winnaar uit de bus. Eerder won het bedrijf ook al de publieksprijs.

23 Tankopslagsector wil vergroenen Een groot deel van de Nederlandse industrie, waaronder de chemie, raffinage, olie- en gassector, stellen elke vier jaar in het kader van de Meerjarenafspraak Energie-Efficiency een gedetailleerd plan op met energiebesparende maatregelen.

Deze aanpak werpt al jaren vruchten af, ook in de sector tank­ opslag, die op termijn de weg naar vergroenen wil inslaan.

INSIDE en verder Commentaar 5 Feiten en cijfers • Grootschalige modernisering Total Antwerpen officieel • Odfjell krijgt geld voor Rotterdamse terminal 7 Feiten en cijfers buitenland • Total en BASF produceren etheen uit schaliegas • Shell verlegt weer grenzen olieproductie in ultradiep water 11 Binnenstebuiten • Niko van Gent 21 Petrospect 24 Onbevangen • Chris Aldewereld 25 Producten 34 Technologie 35 Agenda 39 Column • Henk Leegwater 40

PETROCHEM 06 – 2013 3

003_B_Inhoud.indd 3

04-06-13 16:06

Managementblad voor de olie- en chemische industrie Nummer 6 - 2013 Uitgave van: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam, Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: redactie@petrochem.nl, website: www.petrochem.nl HoofdredactIE: Wim Raaijen 020 312 2081 Eindredactie: Evi Husson 020 312 2796, Liesbeth Schipper 020 312 2083 Redactie: David van Baarle 020 312 2082, Elise Quaden 020 312 2084, Ellen van den Burg 020 312 2086

Vaste medewerkers: Chris Aldewereld, Katrien Bogaerts, Jan van Doorslaer, Niko van Gent, Jacqueline van Gool, Bert van Hoogenhuyze, Joanna Hughes, Henk Leegwater, Willem Meyboom, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Erik te Roller, Francis Voermans, Eric de Vries, Cyril Widdershoven Lay-out: Gabriele Köbbemann omslagfoto: BASF Advertentieverkoop: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Rob Koppenol rob@jetvertising.nl Traffic: Breg Schoen 020 312 2088

CONTACTVRIJE FLOWMETING Draagbaar en explosieveilig voor vloeistoffen en gassen

FLUXUS® F608 en G608 Geen heetwerkvergunning nodig  Robuust  Betrouwbaar  Nauwkeurig  Breed inzetbaar Inzetbaar bij o.a.:  Offshore  Chemische industrie  Raffinaderijen  Gasopslag en transport  Elektriciteitscentrales

Drukkerij: DeltaHage, Den Haag Abonnementen (incl. BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar.

Nederland/België v 166,– per jaar Introductie NL/B 25% v 124,50 per jaar Overig buitenland v 193,– Losse verkoopprijs v 20,00 Studenten v 40,00 Proefabonnement 3 mnd v 27,50 OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd.

Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement.

Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Fax: 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Prijswijzigingen voorbehouden.

Vraag een demo aan:

Benelux@flexim.com Tel.: +31(0)10 24 92 333

© Industrielinqs pers en platform Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1380-6386

Flexim Instruments Benelux BV www.flexim.com

004_colofon_flexim.indd 4

04-06-13 14:53

‘Waarom niet aardgas als grondstof in prijsstelling en fiscaal anders behandelen dan wanneer het als brandstof wordt ingezet.’

Rood aardgas Een van de meest gelezen berichten op petrochem.nl de afgelopen maand heeft – hoe kan het ook anders – te maken met de schaliegasrevolutie in de Verenigde Staten. De kraker van BASF en Total in het Texaanse Port Arthur kan namelijk sinds kort tot veertig procent van haar etheen produceren uit ethaan.

Het bericht trok om twee redenen mijn aandacht. Ik ben namelijk tijdens de bouw van de kraker in Port Arthur geweest. Ongeveer dertien jaar geleden. Indertijd om uit te zoeken hoe aan de Gulf Coast werd samengewerkt tussen de verschillende industriële gebieden langs de 1.700 kilometer lange kustlijn. De conclusie was dat de verschillende olie- en chemiehavens in Louisiana en Texas nog meer met elkaar concurreerden dan Antwerpen en Rotterdam en dat “the Gulf Coast” het product was van onze eigen beeldvorming en goede marketing van de Amerikanen. In werkelijkheid is de Rijn/Schelde-delta veel hechter, maar slagen we er niet in die internationaal als een eenheid te presenteren.

Grondstof De andere trigger is natuurlijk dat de kraker in Port Arthur ethaan als grondstof gebruikt voor de productie van etheen.

Ethaan is in grote hoeveelheden aanwezig in het in overvloed gewonnen schaliegas in de VS. Nu al is ethaan vier procent van de feedstock. En de joint venture maakte bekend dat het is begonnen aan de bouw van een nieuw fornuis voor het kraken van ethaan. Deze wordt in het tweede kwartaal van 2014 in gebruik genomen en zal de capaciteit van de gehele kraker met vijftien procent vergroten. Hiermee wordt het ook mogelijk om nog een hoger aandeel schaliegas als feedstock in te zetten. Etheen is een van de belangrijkste basischemicaliën waar heel veel chemische producten uit voortkomen.

Ook methaan, dat wij in de volksmond aardgas noemen, is in toenemende mate grondstof voor de chemie. Zo wordt er waterstofgas van gemaakt, dat in veel petro- en chemische processen wordt ingezet, maar ook specifiekere stoffen als melamine. Voor productielocaties als Huntsman in Rozenburg zijn de lage prijzen voor aardgas in de VS daarom

bedreigend omdat een van de belangrijkste grondstoffen daar aanmerkelijk goedkoper is. Dat kan er misschien voor zorgen dat investeringen eerder naar de VS dan naar Europa gaan.

Op energiegebied valt wellicht nog veel te bereiken door meer efficiëntie in de keten. Misschien wel door een nog betere samenwerking in en tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen. Bovendien lijkt het erop dat de extreem lage prijs van schaliegas van korte duur is. Er wordt nog steeds onder de kostprijs aangeboden en er rijzen steeds meer vragen over de reële winbare reserves in de VS en wereldwijd.

Vergroening De verschuiving van aardolie naar aardgas en biomassa als grondstoffen is veel structureler. Vooropgesteld dat aardolie, aardgas of biomassa als grondstof een veel hogere toegevoegde waarde heeft dan directe verbranding daarvan. Is het daarom niet een idee om de inzet van bijvoorbeeld aardgas als grondstof anders te behandelen dan wanneer er energie van gemaakt wordt. Toen minister Kamp enkele maanden geleden bij zijn bezoek aan de Rotterdamse haven er niet over piekerde aardgas goedkoper aan te bieden aan de industrie, dacht hij vast alleen aan het energiekarakter van methaan.

Zou het niet een interessant idee zijn om aardgas als grondstof in prijsstelling en ook fiscaal anders te behandelen dan wanneer het als brandstof wordt ingezet? Rood aardgas.

Toen ik onlangs PvdA-kamerlid Jan Vos sprak ter voorbereiding van ons Deltavisie-congres, stond hij niet afwijzend ten opzichte van dit idee. Zijn ‘zou kunnen’ laat alles open, maar duidt er vooral op dat zoiets nog eerst moet worden onderzocht. En als hij, minister Kamp en ander politici een sterke industrie en een verdere verduurzaming daarvan serieus nemen, dan gaan ze dat ook daadwerkelijk onderzoeken.

Immers een verschuiving naar meer aardgas als feedstock kan ook een verregaande vergroening van de chemie in de hand werken. Leest u ‘Aardgas kan bio-aromaten in zadel helpen’ maar eens op petrochem.nl…

Reporter_wimraaijen

PETROCHEM 06 – 2013

005_C_commentaar.indd 5

5

04-06-13 14:23

Valuepark Terneuzen beschikt over 140 hectare ideaal gelegen terrein. Als bedrijf profiteert u van de nabijheid van gevestigde proces industrie waaronder Dow Benelux BV, de ondersteuning van Zeeland Seaports en diensten van service bedrijven die zich hier al gevestigd hebben.

NOG 80 HECTARE BESCHIKBAAR!

Op zoek naar een unieke locatie voor uw proces industrie?

Waarom Valuepark Terneuzen kiezen?

- In het hart van de Noord/West-Europese industrialisatie; - Diepzeehaven met directe toegang tot de Noordzee (100.000 dwt); - Uitstekende verbindingen met het achterland via weg, spoor en binnenwateren; - Rail en shortsea container terminal; - Granulaatopslag en -overslag; - Opslagtanks en verwerking; - Diverse utiliteiten inclusief centrale brandbluswatersystemen.

www.vpterneuzen.com Valuepark Terneuzen is een gezamenlijke onderneming van Zeeland Seaports en Dow Benelux.

006_valuetern.indd 1

park your added value where it can grow

04-06-13 11:03

FEITEN & CIJFERS

Odfjell krijgt geld voor Rotterdamse terminal Het Noorse tankopslagbedrijf Odfjell krijgt een kapitaalinjectie om onder meer zijn terminals in Rotterdam te verbeteren. Het geld komt van de Amerikaanse investeringsmaatschappij Lindsay Goldberg, die een belang neemt van 49 procent in Odfjell.

Lindsay Goldberg investeert in totaal 219,2 miljoen dollar (169 miljoen euro) in het Noorse bedrijf. Daarnaast brengt het zijn deel van een bestaande joint venture van beide bedrijven in Azië onder bij Odfjell, dat daardoor de enige eigenaar wordt van die activiteiten. Naast de verbeteringen in Rotterdam zal het geld door Odfjell worden gebruikt voor groei in vooral China.

Odfjell Terminals kwam vorig jaar en begin dit jaar in het nieuws door problemen met de veiligheidsregels en ruzie met de vakbonden over een reorganisatie. De partijen werden het eerder dit jaar eens over een herstructurering. Verder blijft het bedrijf in de Botlek onder verscherpt toezicht staan van de milieudienst vanwege veiligheidsproblemen.

Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

007_8_9_feiten-cijfers.indd 7

De aanleg van de tweede Maasvlakte in Rotterdam heeft 150 miljoen euro minder gekost dan in 2006 was begroot. Daarnaast is het bedrag voor onvoorziene kosten van tweehonderd miljoen euro niet aangewend. In 2006 raamde het havenbedrijf de aanleg nog op 1,9 miljard euro, inclusief de reservepot van tweehonderd miljoen.

‘Het ziet er nu naar uit dat de eerste fase 1,55 miljard euro kost’, aldus het havenbedrijf.

Nu de Tweede Maasvlakte is aangelegd, wil het Havenbedrijf Rotterdam blijven uitbreiden. Geen derde Maasvlakte, maar directeur Hans Smits denkt meer aan het ontwikkelen van bestaand terrein: het ‘oude’ havengebied. En het Havenbedrijf zou op termijn graag samengaan met de haven in Moerdijk, waar onder andere Shell een grote chemische site heeft. Rond de zomer moet duidelijk worden of de huidige eigenaren, de provincie Noord-Brabant en de gemeente Moerdijk, dit zien zitten.

FOTO: BASF

Steamcracker BASF Antwerpen ligt stil De steamcracker van BASF Antwerpen is op 9 mei gecontroleerd stilgelegd voor groot onderhoud. Gedurende ongeveer zes weken worden meer dan 10.500 activiteiten uitgevoerd. Midden juni (gepland vanaf 18 juni) wordt de installatie weer opgestart.

Naast de gebruikelijke werkzaamheden als het uitvoeren van inspecties, onderhoud en reinigingstaken en het uitwisselen van katalysatormateriaal is er ook projectwerk gepland. Zo is er het Flare min-project om in de toekomst minder te hoeven fakkelen wanneer de cracker opnieuw wordt opgestart na een onderhoudsbeurt of na een processtoring. Dat betekent niet alleen minder geluid voor de buren, maar ook een grote besparing voor BASF, want goed product affakkelen kost geld.

Het idee erachter is simpel en wordt op kleine schaal al jaren toegepast. Dankzij de technologische evolutie en de beschikbaarheid van nieuwe materialen kan het nu op grote schaal worden toegepast.

Om na een storing de installatie weer in de juiste technische startcondities te brengen, gaat BASF in de toekomst meer gebruikmaken van interne kringlopen. De gassen in de installatie zullen daardoor meer worden hergebruikt.

Daarnaast worden voorbereidingen getroffen voor een nieuwe stoomcentrale die BASF in 2015 in gebruik wil nemen.

Die zal het gebruik van de fakkel nog verder gaan verminderen, want dan kan de steamcracker zijn stoom rechtstreeks uit de nieuwe stoomketel krijgen en hoeven de eigen ovens niet te worden gebruikt.

Als de ovens niet hoeven te worden ingezet, hoeft er minder gas te worden gefakkeld.

Olierecyclingbedrijf North Refinery gaat haar bedrijf in Farmsum (Delfzijl) met 1,2 hectare uitbreiden. De uitbreiding is onder andere nodig voor uitbreiding van de parkeerfaciliteiten en in het kader van veiligheid ten behoeve van een extra inrit voor de brandweer en groot materieel. North Refinery verwerkt jaarlijks meer dan tweehonderdduizend ton oliehoudende producten. Onder meer afgewerkte olie uit de automobielindustrie, met als doel hergebruik.

Binnenvaartschippers die rondom het Rotterdamse havengebied varen, kunnen per 1 juli subsidie aanvragen voor maatregelen die de uitstoot van hun schip verminderen. De provincie Zuid-Holland, de gemeente Rotterdam en de stadsregio Rotterdam investeren samen 6,2 miljoen euro in een schonere binnenvaart voor een betere luchtkwaliteit in de regio. Hoe groter het effect van de maatregelen op de luchtkwaliteit, hoe hoger de subsidie.

Bij aanschaf van bijvoorbeeld een scr-katalysator kunnen aanschaf, onderhoudskosten en verbruikskosten worden gesubsidieerd.

PETROCHEM 06 – 2013 7

04-06-13 16:08

FEITEN & CIJFERS Verbod op schadelijke stoffen voor bijen Om meer jongeren enthousiast te maken voor een loopbaan in de techniek, hebben diverse organisaties het Techniekpact gesloten, waarin onder meer is afgesproken dat in 2020 op alle zevenduizend basisscholen aandacht voor techniek komt. Ook komen er elk jaar duizend beurzen voor techniekstudenten om ze te binden aan het bedrijfsleven en er komt een investeringsfonds om techniek in het hoger onderwijs te stimuleren. Bovendien is er afgesproken honderd miljoen euro vrij te maken om de technische kennis van docenten te vergroten en driehonderd miljoen euro voor om- en bijscholing van werknemers en werkzoekenden.

Risicobedrijven in de Rotterdamse haven gaan alle meldingen van grote en kleine incidenten openbaar maken. Dat gebeurt op verzoek van burgemeester Aboutaleb (PvdA) en de veiligheidsregio RotterdamRijnmond. Aanleiding voor het initiatief zijn de incidenten bij tankopslagbedrijf Odfjell. Daar waren jarenlang problemen met installaties en met achterstallig onderhoud. Vorig jaar is het bedrijf tijdelijk stilgelegd. De milieudienst was op de hoogte van de problemen, maar omwonenden wisten van niks. De risicobedrijven willen transparanter werken door het melden van incidenten op de website van de veiligheidsregio.

Royal HaskoningDHV blijft tot eind 2017 de manager van alle publieke assets van het Limburgse chemiecomplex Chemelot. Dat is afgesproken in een nieuw contract dat onlangs is ondertekend. Sitech Site Services heeft het oude contract tussentijds opengebroken en verlengd.

Tot de assets behoren de openbare faciliteiten en infrastructuur waaronder tachtig kilometer aan wegen, vijftig kilometer spoor, zestien bruggen en viaducten, een haven en 195 kilometer rioolleidingen.

Royal HaskoningDHV is ook verantwoordelijk voor de daadwerkelijke uitvoering van het onderhoud.

Hiervoor worden diverse leveranciers ingezet.

Gewasbeschermingsmiddelen die schadelijk kunnen zijn voor bijen, mogen niet meer worden toegepast. Dit heeft de Europese Commissie besloten. Het verbod geldt op alle gewassen die voor bijen aantrekkelijk zijn.

Het gaat om de stoffen: imidacloprid, thiamethoxam en clothianidin, zogenoemde neonicotinoïden. De toelatingen van de gewasbeschermingsmiddelen op basis van deze drie neonicotinoïden worden op 30 september 2013 ingetrokken of aangepast. Het verbod op het verhandelen en gebruiken van behandeld zaad voor gewassen die voor bijen aantrekkelijk zijn, gaat in op 1 december 2013.

Bayer CropScience laat weten het besluit buitenproportioneel te vinden. Bovendien leidt het de aandacht af van de echte oorzaken van bijensterfte, zoals de Varroa mijt, bijenziekten en virussen en de noodzaak tot vergroten van de biodiversiteit, stelt Bayer.

Het bedrijf blijft bij het standpunt dat neonicotinoïden veilig zijn voor bijen bij een verantwoord en correct gebruik.

Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht bleek onlangs dat er een verband is tussen imidacloprid – een van de drie neonicotinoïden – en de afname van de insectenrijkdom in het oppervlaktewater. Het middel is in ruim tien jaar tijd uitgegroeid tot het meest gebruikte insecticide ter wereld. Er wordt jaarlijks twintigduizend ton van geproduceerd en verspreid over het land.

Op bijna de helft van het aantal plekken waar de afgelopen acht jaar in Nederland is gemeten, zit te veel imidacloprid in het water. ‘Op die plekken vonden we gemiddeld drie keer minder ongewervelde diertjes dan in water dat wel aan de norm voldoet’, vertelt Jeroen van der Sluijs, docent Nieuwe Risico’s aan de Universiteit Utrecht.

Sommige metingen gaven aan dat de concentratie imidacloprid in het oppervlaktewater 25.000 keer boven de norm was. ‘In dat slootwater zat zoveel insecticide dat je het zo zou kunnen gebruiken als luizenverdelgingsmiddel. Een bij of hommel die ervan zou drinken, zou binnen een dag overlijden.’

Opslag gevaarlijke stoffen nog niet overal in orde Van de 108 bedrijven die in 2012 niet voldeden aan de brandveiligheidseisen bij de opslag van gevaarlijke stoffen, voldeden 62 bedrijven eind april nog steeds niet. Dit blijkt uit een rapportage van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT).

Veertig bedrijven voldoen aan de regelgeving, doordat hun milieuvergunning op orde kwam, doordat een goedkeurend inspectierapport ter beschikking is gekomen of doordat ze hun opslag hebben beperkt. Dertig bedrijven voldeden eind april nog steeds niet terwijl 32 bedrijven wel over een adequate vergunning en ook over een werkende brandbeveiligingsinstallatie beschikken, maar niet volledig voldoen aan de eisen van ontwerp, aanleg en onderhoud. Enkele bedrijven van de oorspronkelijke lijst bleken al in juni 2012 aan de eisen te voldoen, maar die informatie was niet aan de ILT ter beschikking gesteld.

De vestiging van BASF in De Meern is een van de bedrijven op de lijst omdat het ten tijde van het actualiseren van de lijst nog niet beschikte over een goedkeurend inspectierapport van de brandbeveiligingsinstallatie. Inmiddels is de inspectie van de brandbeveiligingsinstallatie met goed gevolg afgerond.

8 PETROCHEM 06 – 2013

007_8_9_feiten-cijfers.indd 8

04-06-13 16:08

FEITEN & CIJFERS

he

op ww

m .nl

m

en

AkzoNobel betrekt energie van biomassacentrale AkzoNobel Industrial Chemicals en energiebedrijf Eneco hebben st gelez ee een overeenkomst ondertekend voor de levering van duurzame energie uit de nieuwe biomassacentrale Eneco Bio Golden Raand te Delfzijl. Na opening van de centrale zal ongeveer de helft van de opgewekte duurzame elektriciteit aan het concern worden gelew .p e tro c verd. Het gaat om circa tien procent van de totale elektriciteitsbehoefte van AkzoNobel Industrial Chemicals in Nederland.

De nieuwe biomassacentrale op industrieterrein Farmsum te Delfzijl is met een capaciteit van 49,9 megawatt de grootste en meest efficiënte biomassacentrale in de Benelux. De centrale, die als materiaal snippers van gerecycled hout gebruikt, is half juli bedrijfsklaar.

Bio Golden Raand produceert voor 120.000 huishoudens duurzame energie.

Grootschalige modernisering Total Antwerpen officieel Total geeft definitief het groene licht voor een moderniseringsproject van één miljard euro voor haar Antwerpse productiecomplex, het grootste raffinage- en petrochemieplatform van Total in Europa. Op korte termijn zullen twee grote investeringsprojecten van start gaan: een nieuw raffinagecomplex en een nieuwe installatie voor de omzetting van raffinage-restgassen met een lagere toegevoegde waarde in goedkope petrochemische grondstoffen.

Het nieuwe raffinagecomplex bestaat uit een solvent de-asfalteringseenheid en een mild hydrocracking-eenheid. Het geplande complex is in de eerste plaats bestemd voor de omzetting van zware stookolie naar ontzwavelde diesel en huisbrandolie met een ultralaag zwavelgehalte, en beantwoordt daarmee aan de verschuiving in de vraag naar producten met een lagere milieu-impact. De start van de nieuwe installatie wordt verwacht voor het begin van 2016.

Een nieuwe installatie voor de omzetting van raffinagerestgassen zorgt ervoor dat ten dele dure op aardolie gebaseerde nafta kan worden vervangen. De integratie tussen de petrochemische en raffinage-onderdelen van het platform zal het concurrentievermogen van de petrochemische activiteiten versterken. De start van deze nieuwe installatie is gepland voor het begin van 2017.

In het kader van dit moderniseringsproject worden twee bestaande productiefaciliteiten gesloten, omdat zij niet langer competitief zijn in de huidige economische context. De kleinste en oudste stoomkraker, die momenteel niet meer wordt gebruikt wegens gebrek aan afzetmogelijkheden, zal definitief worden stilgelegd en ontmanteld. Ook de kleinste en oudste productielijn voor polyetheen wordt eind 2014 gesloten, wanneer de investeringen in andere polyetheenlijnen voor de productie van nieuwe polymeren zijn afgerond.

Het personeel van de Antwerpse site zal ongewijzigd blijven op circa 1.700 medewerkers.

De werknemers van de installaties die worden stilgelegd, zullen allemaal de kans krijgen om hun loopbaan voort te zetten in de nieuwe productiefaciliteiten van het platform.

110

105

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

BEDRIJVENNIEUWS De Raad van Commissarissen van Dow Benelux heeft Gerard van Harten benoemd tot voorzitter. Hij volgt Bart Groot op, die per 22 mei 2013 is teruggetreden uit de Raad, na daar sinds 1 juni 2002 deel van te hebben uitgemaakt. Van Harten is sinds 1 januari 2013 lid van de Raad van Commissarissen, na zijn terugtreden als bestuursvoorzitter van Dow Benelux medio 2012.

Borealis heeft Gilles Rochas per 1 juli benoemd tot vice president Energy & Infrastructure. Rochas neemt deze taak over van Marc Hubert, die zijn carriere bij een ander bedrijf voortzet.

AkzoNobel wil eind 2015 al het Nederlandse managementpersoneel hebben samengebracht in een nieuw hoofdkantoor aan de Amsterdamse Zuidas. Dit betekent dat onder meer de kantoren in Amersfoort en Hoofddorp zullen sluiten. Ongeveer 450 medewerkers van het chemiebedrijf zullen van werkplek moeten veranderen.

BRENT RUWE OLIEKOERS

De raad van bestuur van Eastman Chemical heeft Mark J. Costa (46) per direct benoemd tot president en per 1 januari 2014 tot CEO. De huidige CEO James P. Rogers wordt per die datum uitvoerend voorzitter van de raad van bestuur.

100

95

De onzekere economische omstandigheden blijven ook in 2013 nog een grote rol spelen in de industriële sector. Kansen liggen voornamelijk buiten Europa, in markten waar nog wel groei is.

Hierdoor moeten Nederlandse bedrijven zich meer focussen op lage kosten en een hogere productiviteit. Maar het is nog belangrijker dat de sector niet verkrampt door de vergaande krimp. Openstaan voor innovaties brengt nieuwe kansen.

Dit stelt ABN Amro in haar Visie op Industrie.

19 22 23 24 25 26 29 30 1

APRIL

2

3

6

7

8

9 10 13 14 15 16 17 20 21 22 23 24 28 29

MEI

PETROCHEM 06 – 2013 9

007_8_9_feiten-cijfers.indd 9

04-06-13 16:08

SHE

Uw expertise naar een hoger niveau?

Energy Ecology Sustainability

Wilt u zich als professional verbreden en verdiepen in uw vakgebied, dan biedt Delft TopTech u de mogelijkheid uw expertise op SHE Management, Energy Systems, Ecology & Sustainability op een hoger niveau te brengen.

Delft TopTech verzorgt masteropleidingen, masterclasses en incompany programma’s die direct aansluiten bij de wensen en interne opleidingen van uw bedrijf. De opleidingen combineren kennis van techniek en business en reiken specifieke modellen, tools en cases aan, die direct toepasbaar zijn in uw dagelijkse praktijk.

Diploma’s en certificaten worden toegekend door de internationaal toonaangevende TU Delft.

Delft TopTech | School of Executive Education TU Delft | +31 15 278 80 19 | delfttoptech@tudelft.nl | www.delfttoptech.nl

Specialist in Heat Treatment Preheating and stress relief Induction and resistance Stationary furnaces Dry out and curing Rental and sales Mobile furnaces

www. delta-heat-services.com info@delta-heat-services.com +31 (0) 187 - 49 69 40

010_delft_delta.indd 1

04-06-13 11:03

FEITEN BUITENLAND

FOTO: BASF

BASF versterkt Verbund-site in Nanjing

BASF-YPC, een 50/50 joint venture van BASF en Sinopec, heeft vergevorderde plannen om diverse fabrieken uit te breiden en een nieuwe te bouwen op de site in het Chinese Nanjing. Het zou gaan om een uitbreiding van de bestaande ethyleenoxideproductie en een nieuwe fabriek voor neopentylglycol. De ethyleenoxidefabriek heeft nu een capaciteit van 330.000 ton per jaar.

Bovendien gaat de joint venture zijn acrylzuurketen uitbreiden met extra acrylzuuren butylacrylaatfabrieken. Deze fabrieken kunnen naar verwachting in 2014 in gebruik worden genomen. Op dit moment wordt er op de site een fabriek voor de productie van superabsorberend polymeer (SAP) gebouwd. De bouw daarvan is een jaar geleden begonnen en de productie van deze fabriek begint naar verwachting in 2014. De fabriek kan dan zestigduizend ton SAP per jaar maken.

BASF en Total produceren etheen uit schaliegas

st gelez ee

m .nl

op ww

he

m

en

De kraker van BASF en Total in het Texaans Port Arthur kan sinds kort tot veertig procent van haar etheen produceren uit ethaan. Daarmee speelt de 60/40 joint venture in op de schalie­ gasrevolutie in de Verenigde Staten. Ethaan is in grote hoeveelheden aanwezig in het in overvloed gewonnen schaliegas in de VS. w .p e tro c De joint venture is ook begonnen aan de bouw van een nieuw fornuis voor het kraken van ethaan. Deze wordt in het tweede kwartaal van 2014 in gebruik genomen en zal de capaciteit van de gehele kraker met vijftien procent vergroten. Hiermee wordt het mogelijk om een nog hoger aandeel schaliegas als feedstock in te zetten. Etheen is een van de belangrijkste basischemicaliën waaruit heel veel chemische producten voortkomen.

Solvay legt Franse productielijn voor polymeren stil

Solvay legt een van zijn drie productielijnen op de site Belle-Etoile in Saint-Fons (Frankrijk) tijdelijk stil. Het bedrijf maakt er Stabamid van het Nylon 6.6 polymeer.

De lijn wordt pas weer in gebruik genomen als de economische omstandigheden zijn verbeterd. ‘De nylonmarkt moet wereldwijd het hoofd bieden aan een reeks structurele en kortetermijngebeurtenissen, met langdurige overcapaciteit, stijgende grondstoffenprijzen en scherpe concurrentie tot gevolg’, aldus Yannick Adnot, vice president Europe.

Shell verlegt weer grenzen olieproductie in ultradiep water

Shell heeft groen licht gegeven voor het Stones-project in ultradiep water in de Golf van Mexico. Het gaat om de ontwikkeling van een olie- en gasveld, die de grenzen van productie in diep water weer verder verlegt. Het Stones-veld ligt in 2.896 meter diep water, ongeveer 320 kilometer ten zuidwesten van New Orleans (Louisiana, VS) en is ontdekt in 2005. Voor de productie van het Stones-veld wordt een FPSO gebouwd en onderzeese infrastructuur aangelegd. Shell heeft een belang van honderd procent in het project.

BP heeft de Cherry Point raffinaderij in Washington (Verenigde Staten) uitgebreid met een waterstoffabriek en een hydrotreater voor de ontzwaveling van diesel. Met de twee nieuwe units kan de raffinaderij ultralaagzwavelige diesel produceren, zodat BP aan de voorschriften daarvoor kan voldoen.

De hydrotreater heeft een productiecapaciteit van 25.000 vaten per dag.

De waterstoffabriek is ontworpen om maximaal 44 miljoen kubieke meter waterstof per dag te produceren. De raffinaderij zelf heeft een capaciteit van 234.000 vaten per dag.

GDF Suez neemt een belang van negen procent in de Nabucco West gaspijpleiding, een nieuwe route voor gasimport naar Europa. De gaspijp moet Turkije en Oostenrijk met elkaar verbinden en zo diversificatie en de leveringszekerheid van gas naar de Europese markt verhogen.

Nabucco West zal in 2020 in gebruik worden genomen en zal dan zo’n tien miljard kubieke meter gas vanuit Azerbeidjaan transporteren. De 1.300 kilometer lange pijpleiding is onder andere belangrijk voor Roemenië en Hongarije, waar GDF Suez downstream-activiteiten heeft.

China is op zoek naar alternatieven voor de import van bepaalde chemische middelen uit de Verenigde Staten en de Europese Unie. De maatregel is een direct antwoord op Westerse landen die de import van goedkopere Chinese zonnepanelen proberen stop te zetten. De invoer van het oplosmiddel tetrachlooretheen wordt onderzocht, meldt het ministerie van Handel op zijn website. Brussel besluit binnenkort of er tijdelijk importheffingen komen op Chinese zonnepanelen.

Solvay en Ineos willen hun Europese chlorovinylactiviteiten in een 50/50 joint venture samenvoegen. De productieketen omhelst pvc, de derde meest gebruikte kunststofsoort ter wereld, bijtend soda en chloorderivaten. Rusvinyl, de joint venture tussen Solvay en Sibur, maakt geen deel uit van de transactie. De joint venture moet vooral kostenvoordeel bieden.

PETROCHEM 06 – 2013 11

011_E_FCbuitenland.indd 11

04-06-13 15:03

INTERVIEW

‘Ik verwacht over de komende decennia een gemiddelde olieprijsstijging van vijf tot tien dollar per jaar.’

12 PETROCHEM 06 – 2013

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 12

04-06-13 15:02

‘ De carbon bubble is niet realistisch’

De energiediscussie is er een van verschillende realiteiten.

Aan één kant vragen snelgroeiende economieën steeds meer fossiele brandstoffen. Aan de andere kant zijn er kliFOTO’S: eric de vries

maatafspraken, waardoor een groot deel van de fossiele voorraden misschien niet eens zullen worden opgemaakt.

Sommige economen zien daarin zelfs een nieuwe crisis: de carbon bubble. Johan Braem van Econopolis en auteur van Het zwarte goud wordt groen gelooft echter niet in een bubble en verwacht dat de vraag naar fossiele brandstoffen nog tientallen jaren zal groeien.

Gerard van Nifterik

PETROCHEM 06 – 2013 13

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 13

04-06-13 15:02

‘Het stenen tijdperk is niet geëindigd door gebrek aan stenen’, zegt Johan Braem. ‘Op een bepaald moment zal aardolie natuurlijk zo duur worden dat er alternatieve, andere energievormen interessanter worden. Maar voorlopig zie ik een groeiende vraag naar fossiele brandstoffen, vooral naar olie en gas.

Dat zal zeker tot 2030 voortduren.’

Johan Braem doorliep verschillende functies als CFO bij uiteenlopende multinationals voordat hij in 2010 aantrad als senior equity analist bij vermogensbeheerder Econopolis. Onlangs verscheen van zijn hand het boek Het zwarte goud wordt groen. Hij schreef het volgens eigen zeggen om inzicht te geven in de historische en toekomstige evoluties van voorraden, verbruik en productie van de voornaamste energiebronnen: olie, steenkool, gas, kernenergie, wind en zon.

Hij baseerde zich op een groot aantal internationale studies, rapporten en scenario’s. Eigenlijk is het een cijfermatig onderbouwde analyse van de ontwikkeling van de energiemarkt, of zoals de subkop van het boek zegt: Energie na piekolie en Fukushima. Conclusie: omdat alle grondstoffen per definitie eindig zijn, zouden we eigenlijk alleen al uit principe zo snel mogelijk moeten stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen. Dat moet, kan en gaat ook gebeuren, denkt Braem, maar de realiteit is dat dat nog wel even kan duren.

Tientallen jaren zelfs.

‘De economische realiteit is dat de vraag naar fossiele brandstoffen nog tientallen jaren zal groeien, niet zal afnemen.’

Groei ‘De vraag naar aardolie zal voorlopig zeker niet afnemen’, zegt Braem. ‘Olie is momenteel goed voor meer dan dertig procent van het totale energieverbruik van de wereld. Zestig procent van het oliegebruik gaat naar de transportsector en daarvan gaat weer veertig procent naar personenauto’s en veertig naar zwaar transport. In de Europese Unie rijden ruim zeshonderd personenauto’s per duizend inwoners; in de Verenigde Staten zelfs acht- à negenhonderd. Maar in China en India zijn dat er nog geen zeventig. Het is een kwestie van tijd voordat zij op het Westerse niveau zullen komen.’

Dat zal resulteren in een enorme groei van het mondiale wagenpark en al die nieuwe auto’s rijden vooralsnog op fossiele brandstoffen, meent Braem. ‘Er is niets wat erop wijst dat dat niet zo zal zijn. Elektrische wagens zijn op dit moment geen alternatief. Volledig elek-

14 PETROCHEM 06 – 2013

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 14

04-06-13 15:02

trisch rijden, is bij de huidige stand van de techniek veel te duur en te onhandig.

Het opladen van een batterij duurt te lang en de actieradius is te beperkt.

Dat stimuleert de consument natuurlijk totaal niet. Hybride auto’s hebben wel kansen, maar het gaat langzaam.

Kortom, de markt voor auto’s met een fossiele brandstofmotor zal daarom tot 2030 blijven groeien en daarmee ook de vraag naar fossiele energie.’

Voor het vrachtverkeer geldt precies hetzelfde. Ook daarvoor voorspelt Braem dat economische groei in de landen in Azië en Zuid-Amerika voor een reusachtige toename van het fossiele brandstofgebruik zal zorgen. De effecten van die groei zullen weliswaar enigszins worden getemperd door zuinigere motoren, maar dat voorkomt niet dat de totale vraag naar olie zal toenemen. De verwachting is dat de komende decennia de consumptie van olie zal toenemen van 87 miljoen naar 110 miljoen vaten per dag.

Carbon bubble In april van dit jaar verscheen een artikel in The Guardian, gebaseerd op een rapport van econoom Lord Nicholas Stern en denktank Carbon Tracker, waarin wordt gewaarschuwd voor de zogenaamde carbon bubble. Wereldleiders – overigens vooral van de OESO-landen – hebben in 2010 klimaatdoelen afgesproken die beperkingen opleggen aan

het emitteren van CO2 en het verbranden van fossiele energiedragers. Doel is de opwarming van de aarde te beperken tot niet meer dan twee graden per 2050.

De consequentie daarvan zou kunnen zijn dat er minder fossiele energiedragers moeten worden verstookt. Volgens Stern zou daardoor ten minste twee derde van de tot nu toe bekende voorraad aan fossiele brandstoffen niet worden aangesproken. Maar intussen wordt er wel geld aan uitgegeven. En het wordt nog erger, want diezelfde oliemaatschappijen spendeerden in 2012 nog 515 miljard euro aan het zoeken naar nieuwe bronnen. Mogelijk weggegooid geld dus en een nieuwe economische crisis in het verschiet. Tenminste, als de politieke leiders erin slagen de doelstellingen te halen.

Meer olie Braem: ‘De realiteit is anders. De vraag in het westen zal stabiliseren, maar zeker niet in de groeilanden. Die landen zijn met een economische inhaalslag bezig en de groeiende vraag die dat met zich meebrengt, wordt niet door besparingen in het westen gecompenseerd. Kijk naar Kyoto. China heeft dat verdrag niet geratificeerd. Ergens hebben ze gelijk. Per inwoner verbruiken ze veel minder energie dan de inwoners van OESO-landen en ze willen natuurlijk nog groeien. “We hebben nog het recht om meer te vervuilen”, dat is eigenlijk wat ze zeggen.’

‘Wat de economische gevolgen zullen zijn? De zoektocht naar nieuwe olie wordt enorm belangrijk. De komende twintig jaar zal de output van de bestaande en verouderde olievelden halveren en daarom moeten er nieuwe worden aangeboord. De reserves zijn er, vooral diepzee- en schalieolie. Het is echter kostbaarder om die te winnen en dus zal die olie duurder zijn. Er zijn geen tekorten; alleen de prijzen stijgen. OPEC heeft nu al aangegeven dat voor hen, omwille van hun interne begrotingsbudgeten, het break even punt op honderd dollar per vat ligt. Komen de prijzen daaronder, dan draaien ze de kraan een beetje dicht. Ik verwacht over de komende decennia een gemiddelde olieprijsstijging van vijf tot tien dollar per jaar.’

Iedereen die aardolie als grondstof gebruikt, ook de chemische industrie, gaat die hogere prijzen aanvankelijk slikken, stelt Braem. ‘En gesubsidieerde alternatieven als groene grondstoffen alleen zijn geen oplossing. Ik geloof ook helemaal niet in subsidies. Het werkt juist contraproductief. Want er komt op zeker moment een einde aan de groei van oliegebruik, maar niet per se omdat de voorraad op raakt. Aardolie zal zo duur worden dat alternatieven, andere energievormen, rendabel zullen worden ontwikkeld. Maar die omschakeling zal niet snel en goedkoop kunnen gebeuren.’

PETROCHEM 06 – 2013 15

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 15

04-06-13 15:02

Tijdelijk of semi permanent behoefte aan extra warmte en/of energie?

Uw bron van informatie bij het kopen of huren van ketelinstallaties voor stoom, warm en heet water.

Verhuur • warmwaterketels tot 8 MW • heetwaterketels tot 12 MW • automatische expansie-inrichtingen • stoomketelunits tot 28 barg van 400 kg/hr tot 16.000 kg/st • ontgassers, voedingswatertanks, ontharders • olietanks 3, 5, 10 en 20m3 • in container, buitenopstelling of romneyloodsen

Services • 24 uurs storingsdienst • leidingwerkmontage • onderhoud • engineering

Milieuzorg • Low-NOx installaties • geluidsbesparende omhuizingen • CE normering

www.ecotilburg.com Postbus 899, 5000 AW Tilburg - Hectorstraat 23, 5047 RE Tilburg - Tel: 013 5839440 - Fax: 013 5358315 - E-mail: info@ecotilburg.com

Het Polytechnisch Zakboek is al meer dan 80 jaar een onmisbare vraagbaak voor technici uit vele vakgebieden. Het bevat een unieke verzameling gegevens in de vorm van definities, formules, tabellen, schema’s en grafieken. Nieuwe informatie is toegevoegd over (onder andere) impregneren, trillingsisolatie, wrijving, slijtage en smering. Alle onderwerpen zijn volledig afgestemd op de Eurocodessystemathiek. Het formaat is vergroot en de opmaak is verbeterd, waardoor het aflezen van figuren en tabellen een stuk eenvoudiger is geworden.

Ga voor meer informatie en uw bestelling naar www.sdu.nl/polytechnischzakboek POLYTECHNISCH ZAKBOEK, 52e druk Redactie Prof. Ir. F. van Herwijnen, Prof. Ir. P.H.H. Leijendeckers, Prof. Dr. Ir. G. de Roeck, Ir. G.A. Schwippert, Prof. Ir. Y. Verbakel ISBN 9789062287703 € 175,- excl. verzend- en administratiekosten

016_eco_sdu.indd 1

04-06-13 11:02

‘Die fossiele energie bubble bestaat helemaal niet.’

Aardgas Uiteindelijk ziet en hoopt Braem op de lange termijn op een toekomst waarin zo min mogelijk fossiele brandstoffen zullen worden geproduceerd en waarin elektriciteit de belangrijkste energiedrager wordt voor alles wat kracht, beweging en verwarming behoeft. Wellicht kan waterstof ook een rol spelen, maar dan moeten er wel technologische doorbraken zijn geweest die de huidige bezwaren wegnemen. Hij verwacht die doorbraak de komende tien jaren niet.

Ook wind- en zonne-energie zullen geen volledige elektrificatie van onze wereld bewerkstelligen. Te duur en te onbetrouwbaar. Zulke energiebronnen zullen wel een additionele rol blijven vervullen. De hulp van kernenergie en fossiele energiedragers blijft volgens Braem voorlopig nodig, waarbij hij in het laatste geval vooral denkt aan aardgas. Dat is relatief schoon: de CO2-uitstoot is minder dan de helft van die van steenkool en bovendien is er ontzettend veel van.

Braem: ‘Op basis van de schattingen zou bij het huidige energieverbruik de wereld voor driehonderd jaar over voldoende aardgas beschikken. Zoals

het er nu uitziet, zal China voorlopig wel op steenkool blijven draaien. Het land heeft enorme steenkoolreserves en het is daardoor erg goedkoop. Toch kan gas wereldwijd, ook in China, een interessante rol spelen. Zelfs als men alle steenkool- en kernenergiecentrales zou vervangen door gasgestookte installaties, zouden we op de nu bekende reserves nog honderd jaar vooruit kunnen. Ik denk dat gas een mooie toekomst heeft.’

Afgefakkeld ‘Die fossiele energie bubble bestaat helemaal niet’, zegt Braem. ‘De Verenigde Staten en China hebben de klimaatdoelstellingen niet onderschreven en België en Nederland lossen het probleem in hun eentje niet op. We leven inderdaad met verschillende opvattingen. De economische realiteit is dat de vraag naar fossiele brandstoffen nog tientallen jaren zal groeien, niet zal afnemen. Of dat prettig is of niet; het is de realiteit.’

Om de CO2-uitstoot intussen significant terug te dringen, moeten we wereldwijd overschakelen op elektriciteit als energiedrager en dat moet op een schone manier gebeuren, vindt Braem.

‘De meest voor de hand liggende manier is dan gas. Er zijn wereldwijd enorme voorraden. De mono schaliegasvoorraden zijn zelfs nog niet eens echt aangesproken, gewoon omdat de huidige aardgasproductie en gas als bijproduct van (schalie)olie de vraag nu nog dekt.

De hoeveelheid gas die momenteel als bijproduct in de VS wordt afgefakkeld, vertegenwoordigt naar schatting een waarde van één miljard dollar per jaar.

Er is zoveel gas dat bij de Amerikaanse producenten stemmen opgaan om te mogen exporteren, iets wat tot dusver bij wet verboden is.’

‘Interessant is op dit moment de positie van Japan. Het land kan een sleutelrol vervullen. Voor de ramp bij Fukushima beschikte Japan over 55 kerncentrales.

Die zijn allemaal dichtgegaan, op een paar na. Japan wist sindsdien tijdelijk aan zijn energievraag te voldoen door fossiel gestookte installaties. Nu moeten ze een keuze maken voor de toekomst.

De vraag is of ze nu weer terug zullen gaan naar kernenergie, of misschien toch iets anders. De kans bestaat dat ze kiezen voor gas. Japan zou daarmee een uiterst belangrijke voorbeeldrol kunnen spelen, die wereldwijd effect zal hebben.

De keuze van Japan kan een enorme boost veroorzaken.’ W PETROCHEM 06 – 2013 17

012_13_14_15_17_O_Interview.indd 17

04-06-13 15:02

ACTUEEL

OCI Nitrogen verlegt grenzen stofemissie Kunstmestfabrikant OCI Nitrogen heeft tijdens de jaarvergadering van de VNCI de Responsible Care-prijs in ontvangst mogen nemen. De kunstmestfabrikant streed samen met DSM en Dow om de felbegeerde titel. OCI Nitrogen kwam volgens de jury na een fotofinish als winnaar uit de bus. Eerder won het bedrijf ook al de publieksprijs.

Evi Husson

LINQS Het Responsible Care-programma is een wereldwijd initiatief van de chemische industrie en is erop gericht de prestaties van bedrijven voor veiligheid, gezondheid, milieu en duurzaamheid continu te verbeteren. Sinds 1999 reikt de VNCI elk jaar de Responsible Care-prijs uit aan het meest toonaangevende en inspirerende project. Winnaars van voorgaande jaren waren AkzoNobel, Teijin Aramid en Sabic, Dit jaar waren er elf inzendingen en werden drie projecten genomineerd.

Filmpjes van de drie genomineerden van 2013 zijn hier te vinden: http://www.vnci.nl/maatschappij/ responsible-care/responsible-careprijs-2013.aspx

Genomineerde Responsible Care prijs De ondernemingsraad van DSM Fibre Intermediates Europe was genomineerd voor de Responsible Care prijs met het project Duurzame inzetbaarheid van eigen én firmamedewerkers naar een hoger plan. Ongeveer twee jaar geleden begon de commissie Arbo & Milieu van deze ondernemingsraad een werkgroep om mensen binnen de organisatie duurzaam in te zetten. Een eerste project dat de werkgroep heeft opgepakt, is om binnen de continudienst een zogenoemd dag-support op te zetten, waarin duurzame inzetbaarheid en arbeidsrust van oudere medewerkers voorop staat. Dit project is inmiddels van kracht in de caprolactamfabrieken. Daarnaast heeft de werkgroep vijf deelcommissies benoemd binnen de Ondernemingsraad, die spreken met het management over alle voorkomende zaken, waarbij arbeidsveiligheid en duurzame inzetbaarheid een vast onderdeel is van het overleg. Inmiddels is het project ook uitgebreid naar externe medewerkers.

Het gaat kunstmestfabrikant OCI Nitrogen voor de wind. Het wil de productie van kunstmest laten groeien van één miljoen naar anderhalf miljoen ton per jaar. Om dit te realiseren is een nieuwe vergunning afgegeven met daarin de eis om de stofuitstoot van 174 ton naar tien ton per jaar te verlagen. Dit leek in eerste instantie een bijna onmogelijke opgave met de luchtkoelingstechniek die in deze branche werd gebruikt. Maar OCI Nitrogen stelde de doelstelling nog scherper: een reductie naar nul emissie.

Een enorme uitdaging, maar uiteindelijk met succesvol resultaat. Niet alleen het productievolume is toegenomen en de emissie is verlaagd tot nul, maar ook het energieverbruik nam af. Als kers op de taart won de kunstmestfabrikant met het project COOL! Emissie naar nul, productie omhoog eind mei de Responsible Care prijs 2013. Het bedrijf kon zowel het publiek als de jury met het project overtuigen.

Twee nieuwe koelers Het project om de uitstoot naar nul terug te brengen, ging niet meteen van

een leien dakje. ‘Aan het einde van het productieproces van kunstmest worden de korrels gekoeld. Tot voor kort koelden wij met de gangbare, traditionele luchtinstallaties. Dit leverde ongewenst fijnstof op, dat wij terug wilden dringen naar nul. Dit leek vrijwel onmogelijk en is nooit eerder vertoond in deze industrie. Met vallen en vooral veel opstaan zijn onze technici erin geslaagd een uniek systeem te ontwikkelen’, vertelt Jos Claassens, plantmanager Fertilizers.

Ongeveer drie jaar geleden werd na grondig onderzoek besloten een indirecte koeling met water toe te passen; een nieuw concept in de kunstmestindustrie. ‘Het ging om een bestaande techniek, die nog niet is toegepast in de kunstmestindustrie. De techniek was dan ook niet direct toepasbaar voor ons’, blikt Claassens terug.

Dankzij een goede samenwerking tussen de ingenieurs van OCI Nitrogen, Sitech en de leverancier van het apparaat, Coperion, is het gelukt. ‘Ook de snelle en secure uitvoering van de noodzakelijke aanpassingen door de

18 PETROCHEM 06 – 2013

018_19_Q_artikel.indd 18

04-06-13 16:21

firma Stork hielp ons steeds verder’, vertelt Hub van Maris, procestechnoloog bij OCI Nitrogen.

Maris heeft zelf meer dan 36 maanden zijn tanden gezet in het project.

Eenmaal geïnstalleerd en enkele kinderziektes verder, is de stofuitstoot gereduceerd van 174 ton per jaar naar nul.

Daarnaast is het energieverbruik in deze koelsectie met 75 procent afgenomen.

Intussen is de productie wel met twintig procent toegenomen. Uiteraard worden de twee andere productielijnen van OCI Nitrogen momenteel ook voorzien van nieuwe koelers.

FOTO: OCI Nitrogen

Jongensboek Met dit project won OCI Nitrogen de Responsible Care prijs 2013. De jury oordeelde dat het project niet alleen een grote milieuwinst oplevert, maar dat het ook een voorbeeld is van ondernemersvisie, doorzettingsvermogen en verantwoord ondernemen. Volgens het juryrapport leest het project Cool! dan ook als een spannend jongensboek: ‘Het topmanagement geeft vertrouwen aan de medewerkers die geloven in het oplossen van een ogenschijnlijk onoplosbaar probleem. Gemotiveerd en met veel ondernemerschap wordt het probleem aangepakt. Een bumpy ride maar met een resultaat om trots op te zijn. Een resultaat dat bovendien de vooraf geformuleerde doelstellingen overstijgt.’

Ook de overheid speelt bij dit milieuproject een rol, gaat het rapport verder. ‘Door in de onderhandelingen meer tijd te geven, komt er uiteindelijk een betere oplossing.

De technische oplossing is specifiek, maar de procedureaanpak is een voorbeeld voor de hele chemische sector.’ n

Genomineerde Responsible Care prijs Dow Benelux was genomineerd voor de Responsible Care prijs met het project Procesveiligheid: alleen genoegen nemen met 0 incidenten. Dow Benelux in Terneuzen heeft door voortdurende implementatie van verbeteringen in de voorbije vijftien jaar een flinke vermindering van het aantal veiligheids-, milieu- en nalevingsincidenten bereikt.

Een bijzondere categorie hierbij zijn de echte procesveiligheidsincidenten, oftewel de incidenten die zelden plaatsvinden maar waarbij de impact enorm is wanneer deze incidenten zich voordoen. Het bedrijf heeft hierbij grote vooruitgang geboekt door gestructureerd toe te werken naar een organisatie die procesveiligheid zowel vanuit de technische

kant benadert als vanuit het leren van near-misses en de bewustwording van de rol van iedereen in het voorkomen van dit soort incidenten.

Het programma dat daarbij wordt gebruikt, registreert onder meer welke beschermlagen van belang zijn bij faalscenario’s.

Daarnaast registreert het systeem ook wanneer of in welke situatie een beschermlaag is aangesproken. Dat levert veel informatie op om de systemen, veiligheidsprocedures en trainingen verder te verbeteren. Inmiddels hebben de verbeteringen ervoor gezorgd dat er al 3,5 jaar geen procesveiligheidsincident meer is voorgekomen.

PETROCHEM 06 – 2013 19

018_19_Q_artikel.indd 19

04-06-13 16:21

Snel op weg met kostenramingen DACE Prijzenboekje Richtprijzen voor industriële procesinstallaties Praktisch en onmisbaar bij Raming van projecten Kostenafweging van alternatieve uitvoeringen Toetsing van offerteprijzen Vergelijking eigen prijzen met marktprijzen De 29e editie van het DACE Prijzenboekje helpt u snel op weg bij het samenstellen en vergelijken van kostenramingen voor industriële procesinstallaties. Het biedt richtprijzen voor vrijwel elk onderdeel van een procesinstallatie en actuele kengetallen per m2 oppervlakte voor productie-, magazijn-, kantoor- en laboratoriumgebouwen. Tevens bevat het bouwdeelprijzen voor bouwkundige, installatietechnische en civieltechnische componenten.

De richtprijzen reflecteren werkelijk gemaakte kosten en zijn niet slechts een afspiegeling van catalogusprijzen.

Het DACE Prijzenboekje wordt verzorgd door leden van de DACE Special Interest Group Cost Engineering Process Industry, kostendeskundigen die actief betrokken zijn bij investeringsprojecten en midden in de praktijk staan.

Ga voor uw bestelling of een abonnement naar www.sdu.nl/prijzenboekje Of bel 070 378 98 80

SDU_ADV_DACE_185x132.indd 1

14-03-13 10:58

BIZZ56'' De nieuwe standaard in webvertising Presenteer uw bedrijf, innovatie of project volgens de nieuwe standaard in webvertising: BIZZ56”.

Vertel uw verhaal in uw eigen creatieve film van 56 seconden en de boodschap komt aan! Het doordachte stramien van BIZZ56” zorgt ervoor dat u en de filmers zich kunnen concentreren op het communicatieve en creatieve deel van uw boodschap. Bovenal zorgt BIZZ56” voor een snelle, complete en eigentijdse boodschap die de aandacht van uw doelgroep tot het einde vasthoudt. BIZZ56”-video’s zijn multi-inzetbaar: op uw website, via smartphones en tablets en op social media.

Verrijk uw teksten, advertenties en commerciële boodschappen met een BIZZ56” video en integreer tekst, beeld en online voor een crossmediale boodschap.

Meer weten?

_A5_bizz56.indd 020_sdu_bizz.indd431

Als dit icoon bij een afbeelding staat, bekijk dan het bijbehorende filmpje door met uw smartphone of tablet de foto te scannen met de iLinqs app.

U vindt de gratis iLinqs app in de appstore voor andriod en apple.

BIZZ56”is een product van Movielinqs video & virals. iLinqs is een app van Industrielinqs pers en platform

Neem contact op met Ellen van den Burg (020-3122088) of movielinqs@industrielinqs.nl

18-03-13 04-06-13 15:10 11:02

BINNENSTEBUITEN Jarenlang zat Niko van Gent midden in de chemische sector.

Nu bekijkt hij alles van buitenaf.

Schijnbare chaos Tienduizenden deskundige en enthousiaste medewerkers binnen de Nederlandse Chemische Industrie houden zich dagelijks bezig met onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Een industrie waarop we trots kunnen zijn. Helaas krijgen de beelden van ontspoorde wagons, lekkende opslagtanks en een vastgevroren pomp meer aandacht dan innovaties. Nu nog vinden de meeste Nederlanders de voordelen van de sector gelukkig groter dan de nadelen. Wel is het imago de afgelopen twee jaren minder geworden. Als belangrijkste minpunten noemen de Nederlanders de milieueffecten van het dumpen van chemisch afval en de gezondheidsrisico’s die chemicaliën in consumentenproducten opleveren.

Verrassende partnerschappen Over het dumpen van afval wil ik u even meenemen naar Den Haag. Een paar weken geleden bezocht ik daar de internationale kunstmanifestatie Ja Natuurlijk, hoe kunst de wereld redt. Ik liet mij er met veel genoegen verrassen door de kunstwerken

in het Gemeentemuseum, de museumtuinen, het duinbos en daarbuiten. Bij Ja Natuurlijk wordt afval kunst, komen lampen tot leven en brengen planten je naar de crèche. In een groots opgezette tentoonstelling laten ruim tachtig kunstenaars verrassende partnerschappen zien tussen mens, natuur en techniek. Ze stellen ons in staat anders te kijken naar onszelf, onze samenleving en onze omgang met de aarde. En dat is hard nodig, want met het modieuze “groen doen” alleen gaan we het verschil niet maken.

De kunstmanifestatie ziet mens en omgeving als een dynamisch geheel waar onderscheid tussen mens, natuur en technologie arbitrair is. Met zowel bevrijdende als hilarische gevolgen: je huisdier ontwerp je zelf, schimmels blijken onze beste vrienden, de stad kun je oogsten en meeuwen zijn best lekker op de barbecue. Maar ook: Je mobiel is je geheugen, Facebook is je habitat, internet de nieuwe biotoop, en nanotechnologie is niet meer weg te denken uit ons bestaan.

Het gaat niet alleen om mentaliteitsverandering en recycling, maar ook om (ongewone) samenwerking tussen beeldende kunst, wetenschap en bedrijfsleven.

Niko van Gent

De grote variatie aan kunstobjecten maakt het bijna onmogelijk de tentoonstelling in één zin samen te vatten. U moet de tentoonstelling (tot en met 16 augustus 2013) zelf maar gaan bekijken. Vergeet u vooral niet te kijken naar het autokerkhof, de volautomatische koeienstal en natuurlijk de kleurrijke drijvende objecten. De kunstenaars willen niet met het vingertje wijzen, maar verwarring stichten. Ze nodigen uit om vastgeroeste denkbeelden over natuur, cultuur en technologie los te laten. Het gaat niet alleen om mentaliteitsverandering en recycling, maar ook om (ongewone) samenwerking tussen beeldende kunst, wetenschap en bedrijfsleven.

Spoorloods Een dag is voor mij geslaagd als ik er iets aan heb overgehouden. Dat hoeft niet per se een kunstwerk te zijn; één bijzondere gedachte is genoeg. En die had ik bij het lezen over het spoorincident in Wetteren. In de havens zorgen loodsen voor een vlotte afwikkeling van scheepsverkeer van en naar de haven, het waarborgen van de veiligheid en het beschermen van het milieu. Is het misschien een idee om goederentreinen met gevaarlijke stoffen te laten begeleiden door een spoorloods? Al is hij of zij er alleen maar bij om op de kilometerteller te letten; vier ogen zien meer dan twee ogen.

Nu nog even terug naar Den Haag.

Kunstenaars dragen bij tot verwarring. Zij assembleren, bouwen en boetseren binnen één sculptuur. Ik ben geen techneut, maar als ik regelmatig lees dat er bij treintransporten sprake is van het warmlopen van ijzeren assen, dan denk ik: ijzer op ijzer?

Het is 2013! Voor kunststof is de toekomst toch unlimited en zonder dwarsliggers geen rails, dus wie weet… niko10@xs4all.nl PETROCHEM 06 – 2013 21

021_P_Binnestebuiten.indd 21

04-06-13 14:15

(ADVERTORIAL)

Stoom, stroom en gereduceerde uitstoot voor Radici Chimica Radici Chimica uit het Duitse Zeitz heeft vanaf juni 2013 een moderne, duurzame energieoplossing die het bedrijf vanaf die tijd voorziet van stoom en elektriciteit. Omdat de centrale van Mumsdorf de levering van stoom in de zomer van 2013 zal stoppen, ging het bedrijf op zoek naar een goed en duurzaam alternatief.

Radici zocht naar een economisch efficiënte en duurzame energievoorziening die tevens de uitstoot van distikstofoxide, het schadelijke lachgas dat vrijkomt bij de productie, moet reduceren. Daarbij is het bedrijf een samenwerking aangegaan met Getec. ‘De moderne industriële installaties van Getec voldoen uitstekend aan deze bijzondere uitdaging’, vertelt Volker Schulz, CEO van Getec AG. De nieuwe warmtekrachtcentrale voor Radici wekt niet alleen kostenefficiënt stoom en elektriciteit op, maar elimineert ook nagenoeg alle distikstofoxide die bij de productie vrijkomt.

Bij productieprocessen in de industrie kunnen schadelijke restgassen ontstaan die tegen hoge kosten moeten worden afgevangen. Getec levert voor Radic een oplossing waarbij de schadelijke gassen worden vernietigd. Met speciale verbrandingstechnieken wordt tot 99 procent van de schadelijke afvalgassen gereduceerd. De hoge efficiency en het gebruik van milieubesparende technologieën dragen bij aan een jaarlijkse reductie van 100.000 ton CO2-equivalenten. Onlangs gaf Dr. Reiner Haselhoff, minister president van de deelstaat Sachsen-­Anhalt aan dat deze reductie bijdraagt aan de ‘licence to operate’ voor de industrie in de regio.

De nieuwe duurzame Getec-energiecentrale heeft een opgesteld vermogen van 37 megawatt en een piek van meer dan 45 ton per uur stoom ‘Dit zorgt ervoor dat de totale stoomvraag van Radici Chimica gedurende het hele jaar wordt afgedekt. Daarnaast wordt ook een deel van het elektriciteits­ gebruik van het chemische bedrijf afgedekt en realiseren we een rendement van meer dan 90 procent’, aldus Schulz.

In meer detail vertelt hij : ‘Om flexibel in te spelen op de energie­behoefte van Radici bestaat de energiecentrale uit

022_getec_advertorial.indd 1

twee aparte ketels van VKK Standardkessel Köthen. Eén daarvan stoken we met het bijzonder economische bruinkoolpoeder, de andere met aardgas.’

Voor dit project verzorgt Getec het hele traject van ontwikkeling, bouw, inbedrijfname en onderhoud van de installatie.

Bovendien financiert het bedrijf de installatie en verzorgt het voor Radici ook het brandstofmanagement. Getec is als Energie Service Provider gespecialiseerd in het leveren van energiediensten voor de industrie, de onroerend goed- en zorgsector.

Het brede scala van dienstverlening aan bedrijven, instellingen, steden en gemeentes voor energielevering en –voorziening zorgt ervoor dat het bedrijf beschikt over een grote knowhow ten aanzien van kostenbesparende, duurzame en decentrale energieoplossingen.

GETEC Benelux BV www.getec-benelux.eu Debbemeerstraat 25 2131 HE Hoofddorp Telefoon: +31(0)23 5680080 Fax: +31(0)23 5680081

05-06-13 10:05

ENERGIE

Tankopslagsector zet in op volledige vergroening Een groot deel van de Nederlandse industrie, waaronder de chemie, raffinage, en olie- en gassector, stellen elke vier jaar in het kader van de Meerjarenafspraak EnergieEfficiency een gedetailleerd plan op met energiebesparende maatregelen. Deze aanpak werpt al jaren vruchten af, ook in de sector tankopslag, die op termijn de weg naar vergroenen wil inslaan.

Auteur/Tebodin

Nederland wil op het gebied van duurzame en efficiënte energievoorzieningen in 2020 tot de Europese top behoren. De tankopslagsector, verenigd in de Vereniging van Onafhankelijke Tankopslagbedrijven (Votob), legt de lat nog hoger voor de langere termijn. ‘In 2030 wil de tankopslagsector stevig vergroenen’, zegt Stef Clevers van Tebodin. Als energieconsultant helpt hij bij het opstellen van de Energie Efficiëntie Plannen (EEP), die alle aangesloten bedrijven elke vier jaar opstellen en waarmee ze hun complete energiebalans herijken.

Restwarmte Traditioneel staan energiebesparingen hoog op de agenda van de tankopslagbedrijven, maar de tijd van de quick wins lijkt inmiddels wel achter de rug. In de praktijk is het efficiënter gebruiken van energie echter op veel manieren mogelijk. ‘Zo is restwarmtebenutting in de industrie nu actueel. De tankopslagsector is bij uitstek een branche waarin met restwarmte grote stappen kunnen worden gezet in het reduceren van de fossiele energievraag en de energiekosten’, stelt Clevers. ‘Ook dampverwerking is een

hot topic, met verschillende mogelijkheden en effecten op het energiegebruik. Zo kunnen dampen worden verbrand, waarbij de warmte wordt ingezet voor bijvoorbeeld tankverwarming. Maar de dampen kunnen ook als product worden teruggewonnen. Daarmee bespaar je fossiele brandstof in de keten.’

Daarnaast zijn er diverse technische mogelijkheden voor het verlagen van het energiegebruik van pompen. In de tankopslagsector zijn pompen verantwoordelijk voor ongeveer de helft van het elektriciteitsgebruik. Met frequentieregeling, hoog-efficiënte elektromotoren en smart grid-technologie zijn er nog aanzienlijke besparingen denkbaar. Clevers: ‘We hebben een benchmark opgesteld van de meest voorkomende en meest effectieve besparingsmaatregelen. Daardoor groeit de bewustwording van alle mogelijkheden.’

Quick win Voor veel tankopslagbedrijven is tijdens bedrijfsbezoeken een quickscan uitgevoerd.

‘We maken dan samen met de verantwoordelijke technici van het tankopslagbedrijf een rondgang langs de grootverbruikers, zoals de utilities, pompen, tanks en dampverwerkingsinstallatie. De quickscan resulteert in een lijst van mogelijke energiebesparingsmaatregelen, waarbij we de

terugverdientijd bepalen aan de hand van de verwachte besparingen en investeringen. Soms komen we nog een echte quick win tegen. Zo onthulde de quickscan bij één van de bedrijven dat een stoomketel onnodig bijstond in de zomermaanden.

Dat is boter bij de vis; een directe besparing van duizenden euro’s per jaar.’

Ambities De sector moet vooruit blijven kijken en doet dat ook, aangemoedigd door EU-richtlijnen, kostenbesparingen, overheidssteun en de noodzaak van internationale concurrentiekracht en maatschappelijk verantwoord ondernemen. ‘Op basis van een voorstudie heeft de Votob zijn ambities gedefinieerd voor het energiegebruik in 2030, namelijk volledige overschakeling op duurzame energiebronnen.’

Deze vergroening wordt het Sustainable Storage Concept genoemd. Het voorziet in oplossingen voor alle Votob-leden, maar ook voor individuele bedrijven, om tot koolstofloze terminals te komen. ‘Wij hebben bij het opstellen van de EEP voor elk bedrijf al de eerste stappen gedefinieerd op weg naar het Sustainable Storage Concept 2030. Je kunt dan denken aan geothermie, betere benutting van restwarmte en onderzoek naar veelbelovende duurzame energietechnieken.’ W PETROCHEM 06 – 2013 23

023_W_artikel.indd 23

04-06-13 14:37

PETROSPECT Een jurk van melk ‘Europa moet wakker worden geschud.

We leven ten onrechte in de illusie dat dingen blijven voortbestaan, maar dit is geen normale crisis, waar we even doorheen moeten voordat het leven weer wordt zoals het was.’

VNCI-voorzitter Werner Fuhrmann in Chemie Magazine ‘Europa als geheel kan het zich niet permitteren om nee tegen schaliegas te zeggen.’

Opnieuw Fuhrmann ‘Elk groot chemieconcern zou nu al met de overgang naar bioraffinage bezig moeten zijn.’

Jan Rotmans, professor transities en transitiemanagement aan Erasmus Universiteit Rotterdam in Chemie Magazine ‘Als je nadenkt, weet je dat de huidige manier van energie opwekken geen toekomst heeft. Het komt erop neer dat je enerzijds een goed kader schept voor het bevorderen van de introductie en ontwikkeling van duurzame energie. Anderzijds moet daar een beleid tegenaan worden gezet van afbouw van fossiele energie.’

Herman Wijffels, econoom en hoogleraar Universiteit Utrecht, in Energie Actueel ‘De verantwoordelijkheid voor de CO2-uitstoot moet terug naar waar deze vooral thuis hoort: bij grotere ondernemingen die vallen onder het emissiehandelsstelsel. Zij veroorzaken de helft van de emissies in Europa.’

Professor Energie en Duurzaamheid Catrinus Jepma op Energiepodium.nl ‘In dit land lijken we vergeten te zijn dat de groei van de economie een extreem sterke relatie heeft met de prijs en beschikbaarheid van energie.’

Martin van Pernis, president Kivi Niria, in Technisch Weekblad ‘Het technisch kader van ons land moet op de barricades om hun onderzoeksresultaten nadrukkelijker te doen betrekken in de besluitvorming door de overheid.’

Opnieuw Martin van Pernis

De Duitse modeontwerpster Anke Domaske zal eind dit jaar een kleding­ lijn op de markt brengen die volledig gemaakt is van vezels uit melk. Het gaat om zure melk die niet meer geschikt is voor consumptie. Door een bepaald eiwit uit deze zure melk te halen, ontstaat een poeder. Dit poeder mengt de ontwerpster met water, waardoor vezels ontstaan. De ontstane stof is zacht als zijde, maar goed­ koper dan echte zijde.

Kleding maken van melk gebeurde al in de jaren dertig. Toen duurde het pro­ ces meer dan tien uur en moesten veel chemi­caliën worden toegevoegd. Voor de productie van één kilogram vezels heeft de ontwerpster slechts vijf minuten en twee liter water nodig. Daarnaast gebruikt ze geen chemicaliën. In tijden van schaarste van bijvoorbeeld wol en zijde, zijn vezels van melk een goed alter­ natief. Door een speciale behandeling zal de kleding niet schimmelen of stinken.

Ook kan het kledingstuk gewoon worden gewassen op veertig graden. Een jurk gemaakt van melk kost ongeveer 150 euro.

hoeveelheden te produceren. Daarnaast is het hen gelukt om met een laserlicht de energie te bepalen die nodig is om een elektron van een atoom astaat af te splitsen om zo een ion te maken. Op die manier kunnen onderzoekers de chemische eigen­ schappen van het zeldzame element ont­ sluieren, maar ook de zwaarste elementen in de tabel van Mendeljev bestuderen. Het onderzoek biedt perspectief om astaat op termijn in te zetten bij de behandeling van kanker.

In de verf gezet

Het Rijksmuseum Amsterdam opende onlangs na tien jaar renovatie weer haar deuren. Door de inzet en kennis van Sikkens, samenwerking met Stichting Restauratie Atelier Limburg, en de verf­ lijn van AkzoNobel, zijn tijdens de grootscheepse renovatie Pierre Cuypers’ originele wand- en plafonddecoraties in oude glorie hersteld. Aan de hand van verfanalyse van oude verfresten konden de kleur en chemische samenstellingen van de oorspronkelijke ruim zestig matte kleuren verf uit 1885 worden achterhaald. Deze kleuren werden vervolgens gereproduceerd zodat de decoraties nu weer in hun oude glorie door iedereen zijn te bewonderen.

Productie zeldzaam element

Half mei hebben onderzoekers van het Europese laboratorium voor deeltjes­ fysica CERN in Genève voor het eerst enkele basiseigenschappen van het uiterst zeldzame radioactieve element astaat of astatium bestudeerd. De stof werd in 1940 ontdekt en sindsdien is slechts dertig gram op aarde gemeten. Het zou ontstaan door het verval van thorium en uranium. Een team internationale onderzoekers zijn er in Genève in geslaagd om astaat in meetbare

Mijlpaal CO2 in atmosfeer

Voor het eerst zouden in de atmosfeer meer dan vierhonderd deeltjes CO₂ op een miljoen deeltjes zijn gemeten (vier­ honderd ppm). Daarmee zou de hoeveel­ heid koolstofdioxide in de lucht een kri­ tisch punt hebben bereikt. De historische concentratie CO₂ is vastgesteld door het Amerikaans meteorologisch instituut NOAA. Het onderzoeksstation bevindt zich 3.400 meter boven zeeniveau en ligt ver verwijderd van vervuiling die verstorend kan werken. De NOAA voert al sinds de jaren vijftig deze metingen uit bij de vulkaan Mauna Loa op Hawaï. De wetenschap is het erover eens dat de hui­ dige klimaatverandering het gevolg is van de CO₂-uitstoot die vrijkomt bij de ver­ branding van fossiele brandstoffen (kolen, olie en gas) door de mens.

24 PETROCHEM 06 – 2013

024_F_petrospect.indd 24

04-06-13 14:26

ONBEVANGEN Over een bewuste aanname is nagedacht, maar over een onbewuste aanname niet en die leidt daardoor mogelijk tot gevaarlijke situaties.

Aannames Op dit moment zit ik op mijn werk volop in een reorganisatie.

De gehele opbouw van de organisatie en de afdelingen gaan op zijn kop en er moet meer centraal worden gedaan. Het hele idee is dat er effectiever kan worden gewerkt. Bovendien is bekend dat er hierna een forse bezuiniging aankomt, dus ook daar wordt alvast op voorgesorteerd.

Wat mij vooral opvalt aan deze gehele exercitie is dat iedereen er wel een mening over heeft en doet alsof hij of zij volledig op de hoogte is van de laatste nieuwtjes. Er wordt natuurlijk veel geschoven met mensen en functies, en de afdelingen wor­ den totaal opnieuw ingericht. Maar nog lang niet van alles is bekend hoe het precies zal worden ingevuld. Aan het hoofd van de afdelingen komen mensen te staan die hun visie op het opzetten van hun afdeling moeten uitwerken. Alleen is die visie nog lang niet altijd tot in detail gedeeld met iedereen. En juist over die details is iedereen flink aan het speculeren.

Het verbaast me hoeveel mensen zich baseren op eigen aan­ names in plaats van op harde feiten. Men lijkt zijn eigen conclusies te trekken op basis van wat summiere informatie.

Zaken die niet bekend zijn gemaakt, worden klakkeloos aangenomen, waarna men ze rondbazuint alsof het bevestigde informatie is.

Tijd Waar je vaker dit soort aannames ziet, is in het projectmanage­ ment. Daar wordt vaak – onder tijdsdruk – niet gewacht op de uitkomsten van onderzoeken, maar worden simpelweg zaken verondersteld door degenen die er vaak niet het meeste ver­ stand van hebben. Het komt meer dan eens voor dat bepaalde zaken moeten worden uitgezocht door deskundigen. En als bij het uitzetten van de opdrachten naar de uitvoerders de ben­ odigde informatie niet verkregen is, dan gaat men vaak uit van wat men “heeft horen zeggen”. Tijd om de informatie te veri­ fiëren is er veelal niet, of verzuimt men te nemen, en dus moet het project maar gewoon doorgaan. Juist in dit soort situaties leidt dat uiteindelijk tot een resultaat waarvan de opdracht­ gevers zich afvragen of het geleverde wel geheel voldoet aan het gevraagde. Of dat het geleverde inderdaad voldoet aan de vraag, maar de uitvoering onnodig vaak over het budget heen is gegaan.

Het is dan interessant om te weten dat je in het incidentmana­ gement als eerste te leren krijgt om enkel op basis van geveri­ fieerde informatie te werken en om alleen bevestigde informa­ tie te delen met anderen. Ruimte voor eigen interpretatie is er nauwelijks, omdat anderen dit als harde waarheid kunnen aannemen. Bij het afhandelen van incidenten is het dan ook belangrijk dat er besluiten worden genomen op basis van harde feiten. Als dit niet zou gebeuren, kan dit namelijk de situatie verergeren, of kan dit zelfs leiden tot extra slachtoffers. Nadeel is wel dat het bevestigen van de informatie tijd kost, waardoor een stuk snelheid verloren gaat.

Onbewust Maar zo groot zijn de consequenties veelal niet bij project­ management. Alhoewel? Wat als de specificaties van een stuk equipment te eenvoudig worden aangenomen? Wat als iets van RVS had moeten zijn, terwijl men aannam dat koolstofstaal ook wel moest kunnen? Wat als men de grootte of capaciteit van een veiligheidssysteem verkeerd heeft verondersteld? En alleen maar omdat die ene deskundige toevallig niet bij die ene betreffende vergadering kon zijn?

Gelukkig komen dit soort fouten snel genoeg aan het licht, waardoor de zaken tijdig kunnen worden rechtgezet. En geluk­ kig dwingen de vele veiligheidsstudies en ontwerpprocedures tot het zorgvuldig bevestigen van de informatie en ontwerp­ eisen. Maar laten we wel wezen, dit zijn potentieel de oorzaken van ernstige incidenten. En zoals voor mij maar weer eens blijkt uit de reorganisatie op mijn werk, nemen mensen van nature erg gemakkelijk dingen aan. Hoewel het vaak onbe­ wust is, schuilt dan ook juist daar het risico in. Want over een bewuste aanname is nagedacht, maar over een onbewuste aan­ name niet en die leidt daardoor mogelijk tot gevaarlijke situa­ ties. Laten we op onze hoede zijn. Ik ben het zeker, want het is maar de vraag waartoe de aannames in mijn reorganisatie gaan leiden.

Chris Aldewereld is ingenieur Scheikundige Technologie en werkzaam als Adviseur Industriële Veiligheid.

Aldewereld@gmail.com

PETROCHEM 06 – 2013 25

025_N_onbevangen.indd 25

04-06-13 15:04

THEMA

Energie-efficiëntie

Veel bedrijven in de industrie maken hun energiebalans op en onderzoeken waar ze nu en in de toekomst nog meer op energiekosten kunnen besparen. Zo neigt een aantal bedrijven ertoe om net als vroeger stoom apart op te wekken en warmtekrachtinstallaties – die op dit moment vaak niet meer rendabel zijn – op een laag pitje te zetten om zo alleen in de eigen behoefte aan elektriciteit te voorzien of zelfs elektriciteit in te kopen. Andere bedrijven mikken dan weer op energie-efficiëntie in de productieprocessen.

Zo ook Fujifilm in Tilburg, dat de energie uit afvalgassen opnieuw benut in het productieproces. Energietechnoloog Jef Verboven van Fujifilm ontwikkelde het concept voor de cogenerative thermal oxidizer.

26 PETROCHEM 06 – 2013

026_27_X_Themaspread.indd 26

04-06-13 13:27

foto: BASF

‘De Europese handel in emissierechten functioneert niet, zodat kolencentrales nauwelijks hoeven te betalen voor de extra CO2-uitstoot.’

PETROCHEM 06 – 2013 27

026_27_X_Themaspread.indd 27

04-06-13 13:27

thema

WKK in de knel Warmtekrachtinstallaties zijn in Nederland op het moment niet meer rendabel, vooral voor het leveren van elektriciteit.

Oorzaken zijn de relatief hoge gasprijs, de lage kolenprijs en de CO2-emissierechten die bijna gratis zijn. Bedrijven neigen ertoe om net als vroeger stoom apart op te wekken en de wkk op een laag pitje te zetten om zo alleen in de eigen behoefte aan elektriciteit te voorzien of zelfs elektriciteit in te kopen.

Erik te Roller

LINQS Meer informatie over Deltalinqs Energy Forum is te vinden op www. deltalinqsenergyforum.nl. Wilt u meer weten over over de activiteiten van Cogen, dan kunt u dat vinden op www.cogen.nl. Cogen Europe heeft een rapport gepubliceerd over wkk in Nederland. Een preview van dit rapport is te vinden op www. cogeneurope.eu. Klik op Knowledge Centre en vervolgens op European Cogeneration Review. Lees ook het artikel over het sluiten van de wkk bij BP Geel in Petrochem 2 – 2013.

In Nederland draaien zo’n 4.500 warmtekrachtinstallaties in de industrie en tuinbouw en bij stadsverwarmingsbedrijven. Ze wekten in 2010 ongeveer de helft van de in Nederland gebruikte elektriciteit op en leverden daarnaast warmte voor processtoom en voor ruimteverwarming van kassen en gebouwen. Doordat de restwarmte bij het opwekken van elektriciteit niet door de schoorsteen verdwijnt, besparen deze installaties jaarlijks 150 petajoule aan fossiele energie. Dit komt overeen met wat 36 grote windmolenparken op zee aan fossiele energie besparen. De wkk’s verklaren ook het succes waarmee de procesindustrie zijn energie-efficiency in de afgelopen twintig jaar flink heeft kunnen verhogen.

Marginaal De gasprijs is momenteel zo hoog en de elektriciteitsprijs zo laag, dat de gasgestookte energiecentrales en wkk-installaties gemiddeld over de dag niet renderen. ‘Verschillende gascentrales staan daarom stil en de wkkinstallaties draaien marginaal’, zegt Jaap Oldenziel, algemeen directeur van Eurogen, een joint venture van Air Liquide, Huntsman, LyondellBasell en Eneco.

Eurogen heeft aan één van de waterstoffabrieken van Air Liquide een warmtekrachtcentrale gekoppeld, die LyondellBasell en Huntsman voorziet van stoom van tachtig en twintig bar.

Het overschot aan elektriciteit levert Eurogen aan Eneco. De hogere gasprijs komt voor rekening van de klanten van Eurogen, die daar uiteraard niet blij mee zijn. Voor de contracten in 2015 aflopen, zullen de partners beslissen of ze willen doorgaan met wkk. Ze kunnen ook overgaan op gescheiden inname van gas en elektriciteit van de landelijke netten, en de stoom weer met een gasgestookte ketel opwekken. Zoals het

er nu naar uitziet, blijft de gasprijs de komende jaren hoog en de elektriciteitsprijs laag.

De kolenprijs is laag, omdat de Verenigde Staten vanwege de opkomst van schaliegas minder kolen nodig hebben en die voor een relatief lage prijs exporteren. Kolencentrales kunnen hierdoor goedkoop elektriciteit leveren.

‘Probleem is echter dat ze per kilowattuur twee keer zoveel CO2-uitstoten als gascentrales. De Europese handel in emissierechten functioneert niet, zodat kolencentrales nauwelijks hoeven te betalen voor de extra CO2-uitstoot’, legt Oldenziel uit.

Verdwijnen Wkk’s zijn economisch steeds minder rendabel en zullen verdwijnen als er niets gebeurt, stelt Hans van ’t Noordende, coördinator van Deltalinqs Energy Forum. ‘Als bedrijven de wkk’s gewoon onderhouden, gaan ze net als fabrieken nog jaren mee.

Vervangingsinvesteringen zijn niet nodig. Ze hikken vooral aan tegen het kostbare groot onderhoud van de gasturbines van wkk’s, dat eens in de zes jaar terugkeert.’

‘Zonder wijziging van het energiebeleid zal het wkk-park binnen enkele jaren halveren’, meent Kees den Blanken, directeur en voorzitter van Cogen Nederland. ‘De CO2-uitstoot zal dan met acht miljoen ton per jaar toenemen. Je kun dat vergelijken met het opheffen van achttien grote windmolenparken. Maar waarom zouden we het zover laten komen? Het verminderen van de CO2-uitstoot is met behulp van wkk-installaties vier keer zo goedkoop als met windmolens op zee en de helft goedkoper als met windmolens op het land. Met wkk’s kun je de CO2uitstoot dus op de korte termijn snel en goedkoop omlaag brengen.’

Oldenziel heeft een conservatieve bere-

28 PETROCHEM 06 – 2013

028_29_31_Z_thema_artikel.indd 28

04-06-13 14:19

FOTO: BASF

kening gemaakt van de gevolgen van het stilleggen van de warmtekrachtcentrale van Eurogen. Deze centrale levert nu 102 ton stoom van 77 bar per uur en heeft een elektrisch vermogen van 37 megawatt. Het eerste alternatief is om de stoom met een efficiënte gasgestookte ketel te produceren en de elektriciteit af te nemen van een efficiënte gascentrale.

Dat kost vijftien procent meer gas en levert vijftien procent extra uitstoot aan CO2 op.

Slim met stroom Het voordeel van wkk’s is dat ze flexibel kunnen worden ingezet en zo de onbalans in het net kunnen helpen voorkomen wanneer zon en wind op sommige momenten te weinig energie leveren.

Kolenvermogen is veel minder goed in staat om die fluctuaties op te vangen.

Groene stroom heeft wkk dus hard nodig. Van ’t Noordende: ‘Momenteel doen een aantal bedrijven in de Rijnmond mee aan het project Slim met

‘Zonder wijziging van het energiebeleid zal het wkk-park binnen enkele jaren halveren.’

Het tweede alternatief is om de stoom eveneens met een gasgestookte ketel te maken, maar elektriciteit goedkoop te betrekken van een kolengestookte energiecentrale. In dat geval neemt de CO2-emissie met zestig procent toe. ‘Je kan dit soort sommen wel op verschillende manieren maken. Ik ben uitgegaan van de meest efficiënte kolencentrale en neem het energie-efficiëntie voordeel van de wkk mee naar de stoomkant.

Zodoende kom ik op een wat lagere stijging van de CO2-uitstoot uit’, verklaart Oldenziel.

stroom van Deltalinqs. Het gaat om zowel eigenaren als gebruikers van wkk’s en ook om elektriciteitsproducenten en netbeheerders. We voeren simulaties uit om te kijken hoe wkk’s nog beter kunnen bijdragen aan het in balans houden van de stroomvoorziening. Ook willen we weten in hoeverre een wkk helpt een stroomstoring te voorkomen of garandeert dat zich geen stroomstoringen voordoen, en wat de economische waarde daarvan is.’

Als meerdere bedrijven hun wkkinstallatie stilzetten en stroom van

het openbare net afnemen, moet er veel meer stroom van centrales via het hoogspannings- en distributienet naar de bedrijven worden getransporteerd, merkt Den Blanken bovendien op. ‘Als Tennet en Stedin flink in het verhogen van de capaciteit van hun netten moeten investeren, leidt dat tot hogere netwerkkosten.’

‘Rotterdam heeft al een paar keer een grote elektriciteitsstoring gehad’, vervolgt Oldenziel. Hij maakt zich vooral zorgen over het lokale distributienet van Stedin, dat stamt uit de jaren zestig en zeventig. ‘Dat is niet ingericht om alle elektriciteit van buiten naar binnen te brengen. De afgelopen decennia is de industrie flink gegroeid zonder dat Stedin en Tennet daar veel van merkten, omdat veel bedrijven hun eigen elektriciteit opwekken. Maar dat verandert drastisch als bedrijven zich één voor één aanmelden voor de afname van elektriciteit van het openbare net.’

Kleur bekennen Wat kan minister Kamp van Econo­ mische Zaken doen om de energievoorziening in goede banen te leiden en de doelen voor CO2-emissiereductie te halen? Volgens Van ’t Noordende, Den Blanken en Oldenziel moet de overheid in elk geval meedenken over het PETROCHEM 06 – 2013 29

028_29_31_Z_thema_artikel.indd 29

04-06-13 14:19

LABTECHNO

LOGY

6ďšş7 N OV E M B E R

3

2013

De vakbeurs vo or professional s

in het laborator ium JAARBEURS UT RECHT

Meer informatie op www.labtechnology.nl partners:

030_betapub.indd 1 137_labtech_adv_210x297.indd 1

organisatie:

04-06-13 11:06 07-02-13 13:51

Doorberekenen De Europese handel in emissierechten staat op de waakvlam; de CO2-prijs is

FOTO: BP GEEL

opvangen van fluctuaties in de elektriciteitsproductie als gevolg van een hogere inzet van windmolens en zonnepanelen. Belangrijk is te helpen de wkk’s in stand te houden, omdat ze zowel voor het beperken van de CO2-uitstoot heel effectief zijn en bovendien fluctuaties in zonne- en windenergie flexibel kunnen opvangen. Hiermee blijft de leverbetrouwbaarheid van elektriciteit bij een groeiend aandeel van zonne- en windenergie gegarandeerd.

Verder moet de regering kleur bekennen voor wat betreft het milieu en klimaat.

Het wegvallen van wkk’s als gevolg van goedkope kolenstroom is onder de huidige marktomstandigheden economisch gezien niet zo’n probleem (stroomstoringen buiten beschouwing gelaten), maar wel uit oogpunt van klimaatbeleid.

Zodra overigens de CO2-prijs weer flink stijgt, zal de wkk-stroom bij een bepaald punt weer goedkoper zijn dan kolenstroom. Reden genoeg om de wkkcentrales niet teloor te laten gaan.

Voor de hand ligt om op de korte termijn de SDE+-regeling zo aan te passen, dat wkk-eigenaren met installaties op aardgas er weer gebruik van kunnen maken, net als voor 2010. Nu geldt de regeling alleen voor duurzame energieopwekking uit hernieuwbare bronnen, waarbij producenten van groene stroom van de overheid maximaal vijftien eurocent per kilowattuur krijgen en producenten van duurzame warmte 41,7 euro per gigajoule.

Den Blanken: ‘Het besparen van finale energie in de gebouwde omgeving verdient zichzelf terug. Als dit in Nederland doorzet, hoeft straks minder duurzame energie te worden opgewekt om de CO2-doelstellingen te halen en zullen er binnen de SDE+-regeling middelen vrijvallen, die weer kunnen worden ingezet voor wkk-subsidiëring. Zo kan energiebesparing zichzelf financieren’ Een andere mogelijkheid is het invoeren van een markt voor verhandelbare certificaten voor CO2-vrije elektriciteit naar Vlaams voorbeeld. Eigenaren van hoogrenderende wkk’s kunnen claimen dat een deel van hun stroom CO2-vrij is, omdat de wkk’s vijftien procent minder CO2 uitstoten dan gascentrales. Door de verkoop van die certificaten ontvangen ze een beloning voor de productie van de CO2-vrije stroom.

‘We willen weten in hoeverre een wkk helpt een stroomstoring te voorkomen of garandeert dat zich geen stroomstoringen voordoen, en wat de economische waarde daarvan is.’ ongeveer drie euro per ton. Dit zal volgens velen 25 euro per ton of meer moeten worden om weer leven in de handel te brengen en CO2-reductie te stimuleren. Maar het kan nog wel even duren voordat de Europese politici het eens worden over aanpassingen van het handelssysteem en het eventueel instellen van een bodemprijs voor CO2. ‘Bij een minimum CO2-prijs van bijvoorbeeld 25 euro per ton krijg je een verschuiving in brandstoffen van kolen naar gas.

Realiseer je wel dat de elektriciteitsprijs dan omhoog gaat, omdat de energiebedrijven de CO2-kosten aan hun klanten zullen doorberekenen’, waarschuwt Oldenziel.

Hij ziet meer in een regeling om bedrijven met een relatief vervuilend productieproces te binden aan een bepaald maximum aan productie per jaar. Ook denkt hij aan fiscale bevoordeling van schone producenten. Een oud idee om de emissiehandel te baseren op het stellen van normen voor de CO2-uitstoot per ton per productcategorie, heeft in Europa weinig weerklank gevonden.

‘Kolen uit de markt drukken, blijft las-

tig zolang de gasprijs niet de markt van vraag en aanbod volgt. Maar je weet maar nooit. In de Verenigde Staten is het schaliegas in vijf jaar sterk opgekomen. Ook in Europa zou dat zomaar kunnen gebeuren met een positief effect op de gasprijs’, aldus Oldenziel.

Van ’t Noordende is tegen het invoeren van een kolentaks om elektriciteit van kolen terug te dringen: ‘Als die alleen in Nederland wordt ingevoerd, levert dat een concurrentienadeel ten opzichte van de andere Europese landen op. De regering kan beter kijken met welke financiële instrumenten ze bedrijven kan helpen door te gaan met wkk. Dat helpt ook om stroomstoringen te voorkomen.’

Den Blanken vindt dat de regering nog een stap verder moet gaan en bedrijven en organisaties moet stimuleren om met wkk door te gaan of er alsnog op over te gaan.

‘Dit is de goedkoopste manier om grootschalig CO2 te besparen en bespaart ook nog brandstof, netkosten en landschappen.

Het versterkt de energie-efficiëntie van het bedrijfsleven, versterkt de concurrentiepositie en draagt zo ook bij aan het behoud van banen. W PETROCHEM 06 – 2013 31

028_29_31_Z_thema_artikel.indd 31

04-06-13 14:19

thema

Fujifilm benut energie uit afvalgassen Fujifilm in Tilburg maakt onder meer offsetplaten voor de grafische industrie. De nieuwste productielijn heet op de werkvloer the green factory. Met recht, want hier wordt zelfs de energie uit afvalgassen opnieuw benut in het productieproces.

Energietechnoloog Jef Verboven van Fujifilm ontwikkelde het concept voor de cogenerative thermal oxidizer.

Richard Schippers/Tebodin

LINQS Meer lezen over dit onderwerp?

Dat kan onder andere op http://vocgen.wordpress.com/tag/ thermal-oxidizer. En scan met de app iLinqs de foto in dit artikel en bekijk de werking van een regenerative thermal oxidizer. De app iLinqs is gratis te downloaden met uw smartphone of tablet.

32 PETROCHEM 06 – 2013

De hoeveelheid hout van een eik verandert niet als je de hele boom tot tandenstokers verwerkt, maar je kunt er dan geen meubels meer van maken. Hetzelfde geldt voor energie. Energie gaat niet verloren, maar bij de omzetting ervan gaat wel iets verloren, namelijk de kwaliteit van de energie.

Het nuttige deel van een energiestroom wordt exergie genoemd.

Bij warmtestromen neemt de exergiewaarde toe naarmate de temperatuur hoger is.

Dat zette Jef Verboven, energietechnoloog bij Fujifilm in Tilburg, vijf jaar geleden aan het denken. ‘Het procesafzuigsysteem van een van onze nieuwe productielijnen produceert elk uur 32.000 kubieke meter lucht van maximaal tachtig graden Celsius, met daarin vluchtige organische stoffen uit oplosmiddelen, bekend als VOC’s.

De emissie van deze afvalgassen wordt gewoonlijk voorkomen met een regenerative thermal oxidizer (RTO). Om in zo’n RTO ook de meest complexe ketens volledig te verbranden, zijn temperaturen van zo’n negenhonderd graden Celsius nodig.

Er moet dus veel energie bij, die je vervolgens kwijt bent. Met een RTO gebruik je veel brandstof om brandstof te vernietigen.

Het rendement is nul. Dus dacht ik: dat moet beter kunnen.’

Sigarendoosje Zo ontstond het idee om de energie die hoe dan ook nodig is om de VOC’s te verbranden, daarna nog zo nuttig mogelijk in te zetten met behulp van een nieuw soort installatie. De eerste ingevingen kregen vorm op de achterkant van het spreekwoordelijke sigarendoosje, herinnert Verboven zich terwijl hij een schema van de installatie ontvouwt. ‘Het was vanaf

het begin duidelijk dat we moesten kijken naar het geheel. Het uitgangspunt was een systeemaanpak voor een installatie die levert wat de nieuwe productielijn nodig heeft: elektriciteit, stoom van dertig en tien bar, heet water van negentig graden Celsius en gekoeld water van tussen de zeven en dertien graden Celsius. We wilden dus de verbranding van afgassen en vloeibare oplosmiddelen integreren in een systeem dat energie-efficiënt elektriciteit, stoom, heet en gekoeld water produceert.’

Naverbrander ‘Verschillende opties kwamen op tafel, evenals honderd redenen om het niet te doen’, vertelt Verboven. Toch kwam een veelbelovend plan tot stand. Een gasturbine wekt via een 10 kV generator elektriciteit op, en de rookgassen uit de turbine verwarmen de afgasstroom van tachtig tot 375 graden Celsius. Die voorverwarming is cruciaal in de combustor, het hart van de nieuwe installatie. Het is een soort naverbrander, die werkt op aardgas, VOC’s en eventueel ook vloeibare oplosmiddelen als brandstof. De warmte van de hete afvalgassen wordt direct gebruikt in een afgassenketel voor de productie van stoom met een druk van dertig bar. Een klein deel van die stoom wordt direct gebruikt in het dertig bar stoomnet. Het grootste deel wordt via een drukverlaging in een stoommotor geleverd aan het tien bar stoomnet. De stoommotor levert ook nog eens tweehonderd kilowatt extra elektriciteit.

‘We wilden dit het liefst met bestaande technieken doen, en niet zelf een nieuwe turbine ontwikkelen. Dat is niet onze business en zou te ver gaan’, vervolgt

‘Met een RTO gebruik je veel brandstof om brandstof te vernietigen. Het rendement is nul.

Dus dacht ik: dat moet beter kunnen.’

Onderlinge koppelingen Projectmanager Frans Wolters van Tebodin coördineerde de technische detailuitwerking. ‘Het is moeilijk om een dergelijke installatie te bouwen als je de componenten niet zomaar van de plank kunt halen.

Vooral de onderlinge koppelingen zijn lastig, want het systeem is onlosmakelijk verbonden met de nieuwe productielijn en moest dus parallel worden gebouwd. Wij zijn eind 2008 voor het eerst bij de plannen betrokken. Het schema en het procesdiagram bestonden toen al.’

Een paar maanden later werd het hele project stopgezet, omdat door de recessie onzeker was geworden of de bouw van de nieuwe fabriek nog door zou gaan.

‘Pas eind 2010 konden we de draad weer oppakken, en de oplevering volgde begin oktober 2011. We hebben naast het detailontwerp ook het constructiemanagement, de procurement en uitvoeringsbegeleiding verzorgd, en de utilities tot aan de rand van de fabriek. Na het testen is de fabriek

FOTO: FUJIFILM

Verboven. ‘De grootste uitdaging lag in de koppeling met andere elementen en het oplossen van de praktische problemen die een geïntegreerde installatie met zich meebrengt. Tebodin heeft de expertise geleverd die nodig was voor het ontwerp en de bouw van een uitgebalanceerd systeem, de beveiliging en besturing. Ze hebben ook naar de juiste componenten gezocht.

Wij hadden al wel de gasturbine en de combustor besteld. Aan de inspecteurs van Lloyd’s die het geheel uiteindelijk moesten goedkeuren, hebben we wel het nodige moeten uitleggen, want een cogenerative thermal oxidizer (CTO) was natuurlijk ook voor hen iets nieuws.’

in januari 2012 echt gaan draaien.’

De inbreng van Tebodin heeft geleid tot de toevoeging van componenten die het rendement van de CTO hebben opgeschroefd tot 91,9 procent. Naast de stoommotor zijn dat onder meer warmtewisselaars en een absorptiekoelmachine die uit een deel van de stoom op efficiënte wijze gekoeld water produceert. Verboven is inmiddels afgestudeerd op het onderwerp CTO, dat al veel belangstellende ingenieurs, adviseurs en studenten naar Tilburg heeft gebracht.

HONDERD PROCENT ENERGIENEUTRaaL Fujifilm in Tilburg is één van de grootste productielocaties van het bedrijf buiten Japan. De site werd in 1982 gekozen vanwege de beschikbaarheid van grondwater, dat zo veel mogelijk opnieuw wordt gebruikt. Fujifilm wil uiteindelijk een honderd procent energieneutraal bedrijf worden. Vijf grote windturbines op de site in Tilburg zijn al goed voor vijftien tot twintig procent van de benodigde elektriciteit.

Eneco heeft de turbines gebouwd en Fuji heeft de grond ter beschikking gesteld en de aansluiting op het eigen private netwerk mogelijk gemaakt. Ook wordt er gedacht aan het plaatsen van zonnepanelen op het dak van de productielocatie.

Daarnaast gaat Fujifilm met drie nabijgelegen bedrijven (agristo, Coca Cola en International Flavors and Fragrances) een waterzuiveringsinstallatie bouwen. De installatie komt op de site van Fuji Film te staan en zal in de loop van volgend jaar operationeel moeten zijn. De waterzuivering zal zo’n 3.755 miljoen kuub afvalwater per jaar verwerken. Het afvalwater wordt na zuivering als schoon water in het nabijgelegen Wilhelminakanaal geloosd.

Positieve instelling Met het totale project was een investering van honderd miljoen euro gemoeid. De nieuwe productielijn is bijzonder flexibel en zal ongeacht de marktontwikkelingen kunnen blijven draaien. De nieuwe lijn maakt low-chemical platen, waarvoor in drukkerijen minder chemicaliën nodig zijn. Daarnaast kan de lijn ook alle andere offsetplaten produceren.

‘De CTO betekende een behoorlijke meerinvestering’, zegt Verboven. ‘Toen de bouw van de nieuwe productielijn werd uitgesteld, leek het mij onwaarschijnlijk dat de plannen nog zouden worden uitgevoerd. Gelukkig besliste de directie dat niet alleen onze producten duurzaam moeten zijn, maar ook de manier van produceren. Het is een logische volgende stap, die goed past in de filosofie van Fujifilm.

De recessie gaat ook weer voorbij, zo was de positieve instelling.’

Toch zou de beslissing vandaag anders zijn uitgevallen. Verboven: ‘Vergeleken met 2008 is de prijs van elektriciteit gehalveerd. Niemand bouwt nog een gascentrale, maar wij hebben hoe dan ook gas nodig om stoom te produceren.

De hele installatie kan trouwens ook op ongezuiverd biogas draaien, dus we zijn goed voorbereid op een duurzame toekomst.’ W PETROCHEM 06 – 2013

032_33_Y_thema_artikel.indd 33

33

04-06-13 14:25

PRODUCTEN VPFLOWSCOPE IN-LINE PERSLUCHTBEWAKING VPInstruments introduceert de VPFlowScope in-line, een meetinstrument voor het bewaken van persluchtsystemen en systemen voor technische gassen, waarmee simultaan flow, temperatuur en druk kan worden gemeten. Het instrument is voorzien van de combinatie van een Thermabridge flowsensor, solid state druksensor en een temperatuursensor. De flowsensor meet bi-directioneel en in het interne geheugen (flash) kunnen tot twee miljoen meetwaarden worden opgeslagen. Het instrument wordt eenvoudig tussen de perslucht- of gasleiding gemonteerd en is leverbaar voor leidingdiameters van respectievelijk 0,5”, 1”en 2”. De 0,5”uitvoering is geschikt voor een meetbereik van 0 – 100 m3/uur. De 1”uitvoering heeft een bereik van 0 – 250 m3/uur, terwijl de grootste uitvoering tot 1.000 m3/uur meet. Het temperatuurbereik loopt tot zestig graden Celsius en het meetinstrument is voorzien van RS485-, 4..20 mA-, Modbus RTU-, Pulse- en USB-uitgangen.

Meer informatie bij VPInstruments: www.vpinstruments.com GROENE THERMISCHE ISOLATIE HedraTech introduceert een milieuvriendelijk alternatief voor conventionele glaswolisolatie voor onder andere stoompijpen, condensaatpijpen, tanks en andere hete apparatuur. De PW-500 thermische coating reguleert warmteoverdracht op oppervlaktetemperaturen tot ongeveer 370 graden Celsius. De coating bevat een speciaal acrylharsmengsel waaraan keramische verbindingen zijn toegevoegd om een nietwarmtegeleidend blok te vormen tegen warmteoverdracht. De coating biedt een ‘groene’ niet-giftige formule voor hoge warmte-oppervlaktoepassingen over stoomleiding of hete constructies. De coating is gemakkelijk aan te brengen met een textuurspuit en is geschikt voor metaal, beton, hout en andere substraten binnen industriële sectoren zoals metaal, voeding, elektriciteit, golfkarton en papier. Het product kan worden toegepast als isolatiesysteem over hete leidingen, tanks en kleppen, om warmteoverdracht te blokkeren in koude tanks, leidingen en kleppen en als systeem om geleiding- en convectiewarmte te blokkeren Meer informatie bij HedraTech: www.hedratech.nl INDUSTRIËLE VOEDINGEN De compacte industriële voedingen van de serie S8VK van Omron hebben een breed bedrijfstemperatuurbereik van min veertig tot plus zeventig graden Celsius voor de S8VK-G-serie. De voedingen zorgen voor een stabiele werking onder zware omstandigheden. De voedingen kunnen snel en eenvoudig met een DIN-railmontageklem worden geïnstalleerd en zijn voorzien van meerdere uitgangsklemmen, twee plusaansluitingen en drie minaansluitingen om de bedrading te vereenvoudigen. De S8VK-voedingen zijn dertien procent kleiner dan andere units met een vergelijkbare nominale waarde. Naast het brede bedrijfstemperatuurbereik zijn alle modellen trillings- en schokbestendig (5G) en beschikken ze over goede MTBF-waarden. De units zijn verkrijgbaar in drie series.

Meer informatie bij Omron: www.industrial.omron.nl

ROBUUSTE SMARTPHONE

Duranmatic brengt met de Nautiz X1 van Handheld, een combinatie van smartphone en een handheld, op de markt die draait op besturingssystemen Android 4.0 of Windows Embedded Handheld 6.5. Met het gewicht van 180 gram lijkt het apparaat op populaire smartphones, maar hij is gemaakt om mee te werken in extreme omstandigheden en voldoet aan de strikte militaire MIL-STD-810Gnormen voor bestendigheid tegen vocht, trillingen, vallen en extreme temperaturen.

Met zijn IP67-classificatie is de telefoon volledig waterdicht en ondoordringbaar voor stof en zand. Hij werkt op een 1 GHz dual core processor en 512 MB RAM en wordt geleverd met 2 GB onboard geheugen, dat via een MicroSD-kaartsleuf kan worden uitgebreid. Het 4-inch, 800x480 WVGA capacitive touchscreen is in zonlicht leesbaar en krasbestendig.

De handheld biedt betrouwbare spraak- en gegevensoverdracht op hoge snelheid wereldwijd via GSM- of CDMA-netwerken en maakt verbinding met 802.11 b/g/n WiFi-netwerken.

Meer informatie bij Duranmatic: www.duranmatic.nl

34

PETROCHEM 06 – 2013

034_G_producten.indd 34

Meer producten op www.petrochem.nl

04-06-13 14:33

TECHNOLOGIE

Kwaliteit van benzine kan beter

Een nieuw materiaal kan de kwaliteit van benzine verhogen, waardoor het beter verbrandt. Dat heeft te maken met verschillende soorten van hexanen, die tot nu toe alleen beperkt van elkaar kunnen worden gescheiden. Hexanen kunnen namelijk vertakt maar ook lineair zijn. Hoe meer vertakt een hexaan is, hoe beter hij verbrandt.

Op dit moment worden de lineaire hexanen al uit benzine gehaald, waardoor de kwaliteit van de brandstof beter is. Maar is er geen scheiding mogelijk tussen meer en minder vertakte hexanen. Dit kan echter wel met een Metal-Organic Framework (MOF) is nu ontdekt. Dit is een materiaal dat is opgebouwd uit metaal-ionen die met elkaar zijn verbonden door middel van organische moleculen. Zo ontstaat een robuust, poreus netwerk met interessante eigenschappen. In de poreuze structuur kan bijvoorbeeld gas worden opgeslagen. Maar het materiaal kan ook worden gebruikt als een zeef om verschillende moleculen van elkaar te scheiden.

Computersimulaties van professor Rajamani Krishna van het Van ‘t Hoff Instituut hebben aangetoond dat een nieuwe MOF diverse hexaan-isomeren van elkaar kan scheiden. In een vervolgexperiment met vijf verschillende isomeren bleek dat het MOF – Fe2(BDP)3 – in een kolom eerst de dubbelvertakte hexanen doorliet, vervolgens enkelvertakte hexanen en dan pas lineair hexaan. Met het MOF kunnen de meest vertakte hexanen dus worden gescheiden van de minder vertakte. Die laatste kunnen vervolgens in een isomerisatie-eenheid naar een hogere kwaliteit worden gebracht.

Intelligent reactorsysteem voor biochemicaliën

VITO werkt aan een totaaltechnologie om de productie van chemicaliën duurzamer te maken. ‘Via microbiële elektrosynthese slagen we erin om niet alleen organische afvalstromen, maar ook CO2 in chemicaliën om te zetten. Chemicaliën krijgen zo een rol toebedeeld als CO2-reservoir’, stelt Karolien Vanbroekhoven van VITO. VITO onderzoekt daarvoor bio-elektrochemische systemen. ‘Als we de katalysator in een brandstofcel vervangen door een biokatalysator – bijvoorbeeld een micro-organisme – en het elektrische stroom geven, dan neemt het CO2 of een ander substraat op, en dat wordt gereduceerd. Als resultaat krijg je een stroomgedreven productie van allerhande biobrandstoffen of biochemicaliën, zoals methanol, dimethylether en mierenzuur.’

Op termijn wil VITO individuele brandstofcellen ook opschalen naar een reactorsysteem. Patrick Vanschoubroek van VITO: ‘Dat systeem willen we “intelligent” maken door er onze kennis over smart grids in te integreren. Een intelligent reactorsysteem wordt zo ingesteld dat het alleen chemicaliën produceert als hernieuwbare energie rechtstreeks of via buffering ter beschikking is.’

Membraan verhoogt efficiëntie chemische reacties Voor bepaalde chemische reacties uit de farmaceutische industrie is zesduizend liter oplosmiddel nodig om vijftig kilogram product te vormen. Volume Intensified Dilution, een technologie van VITO waarvoor het patent in aanvraag is, maakt die reacties veel efficiënter door het oplosmiddel over een membraan te sturen, waardoor hergebruik mogelijk wordt. Roel Vleeschouwers van VITO: ‘Momenteel slagen we er met deze techniek in om reacties tot veertig procent efficiënter te maken. We geloven dat we dat percentage nog kunnen verhogen, voor sommige reacties zelfs tot tachtig procent.’

VITO wil de technologie ook gebruiken om katalysatoren in chemische reacties te recyclen.

Veel chemische productieprocessen zijn nog gebaseerd op 19de-eeuwse methoden, waarbij men batchtechnologieën gebruikt voor reacties en scheidingen. Hiermee kunnen bedrijven chemicaliën van een hoge zuiverheid produceren, maar de keerzijde is dat die methoden niet efficiënt zijn en veel tijd vergen.

Langzamerhand worden ze daarom vervangen door meer procesintensieve technologieën. In die innovatieve systemen worden de chemische processen niet gelimiteerd door de technologie, maar door de chemische verschijnselen zelf. Dat zorgt voor een enorme toename aan efficiëntie en controleerbaarheid, waardoor er wordt bespaard op grondstoffen, energie en afvalproductie. Ook kan een chemiebedrijf zo een hogere opbrengst en kwaliteit realiseren.

PETROCHEM 06 – 2013 35

035_J_Technologie.indd 35

04-06-13 14:21

Market Review Aandrijftechniek en gereedschappen

algemeen

CIVIL, PIPING AND ARCHITECTURAL WORKS

SGS Nederland b.v.

Van Eyle & Ruygers – Schwartz

Sevillaweg 75 3047 AL Rotterdam Postbus 35040 3005 DA Rotterdam Tel: +31 (0)10 - 245 50 00 Fax: +31 (0)10 - 262 06 22 E-mail: info@erxs.nl Website: www.erxs.nl

Afdichtingen

Malledijk 18 Postbus 200 3200 AE SPIJKENISSE Tel: +31 (0)181 - 69 33 33 Fax: +31 (0)181 - 69 35 81 E-mail: info@sgs.com Website: www.sgs.com

Bedrijfsbemiddeling

VBK Groep

Kernweg 37 1637 LH Hoorn Tel: +31 (0)229 - 23 28 04 Fax: +31 (0)229 - 23 69 85 E-mai­l: info@vbkgroep.nl Website: www.vbkgroep.nl

Compensatoren

ecurie rosier

Ondernemend in Bedrijfsovernames

Ecurie Rosier Bedrijfsovernames B.V. Lamons Nederland BV

Butaanweg 5B 3196 KC ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 – 429 03 88 Fax: +31 (0)10 – 495 68 50 E-mail: sebastiaan.bargeman@ lamons.com Website: www.lamons.com

AFDICHTINGEN, AFSLUITERS, COMPENSATOREN EN SLANGEN

KlingerBV

Nikkelstraat 2-4 3067 GR ROTTERDAM Postbus 8504 3009 AM ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 - 455 75 55 Fax: +31 (0)10 - 456 38 90 E-mail: klinger@klinger.nl Website: www.klinger.nl

afdichtingen, afsluiters slangen en kunststoffen

Meidoornweg 12 4191 LB Geldermalsen ing Edwin Rosier RAB Tel: +31 (0)345 - 65 12 26 Mobiel: +31 (0)6 43 02 96 34 E-mail: edwin@ecurie.nl Website: www.ecurie.nl

Blast Valves

Vokes-Air BV

Filter + Beschermtechniek Nijverheidsweg 15 3401 MC IJSSELSTEIN Postbus 309 3400 AH IJSSELSTEIN Tel: +31 (0)88 - 865 37 24 Fax: +31 (0)88 - 865 37 00 E-mail: info@vokesair.nl Website: www.vokesair.com

Chemicals

Chemicals, Lime, Recycling and Automotive De Noord Chemicals b.v.

ERIKS bv

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 - 514 15 14 Fax: +31 (0)72 - 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl

36 PETROCHEM 06 – 2013

036_37_38_marketreview.indd 36

Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180 - 41 59 88 Fax: +31 (0)180 - 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

DEKOMTE BENELUX

Simon Stevinstraat 8 8400 Oostende Belgium Tel: +32 (0)59 - 51 07 55 Fax: +32 (0)59 - 51 07 87 Website: www.dekomte.be E-mail: info@dekomte.be

HERTEL Industrial Sealings bv.

Seggelant-West 10 3237 MJ Vierpolders The Netherlands Tel: +31 (0)181 - 28 11 17 Fax: +31 (0)181 - 28 11 78 Website: www.hertel.com E-mail: hans.vanegmond@hertel.com expansion.joints@hertel.com

Demontage

DDM Demontage B.V.

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM De Meern Tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

ENGINEERING & CONTRACTING

Grontmij Belgium NV

Industry, Water & Energy Services M. Gillemanstraat 5 B - 9060 ZELZATE, BELGIË Tel: +32 (0)9 345 70 67 Fax: +32 (0)9 345 53 67 E-mail: industry-water-energy@ grontmij.be Website: www.grontmij.be

Explosieveilige deurtechniek & aandrijvingen

DICTATOR PRODUCTIE B.V. Energieweg 11 8304 AJ EMMELOORD Postbus 57 8300 AB EMMELOORD Tel: +31 (0)527 - 61 34 56 Fax: +31 (0)527 - 69 84 20 E-mail: info@dictator.nl Website: www.dictator.nl

Vertegenwoordiging in België: AMY NV/SA Lieven Bauwensstraat 23 B - 8200 BRUGGE, BELGIË Tel: +32 (0)50 - 31 28 48 Fax: +32 (0)50 - 31 16 64 E-mail: info@amy.be Website: www.amy.be

EXPLOSIEVEILIGE verlichting & signalering

Victor Lighting

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

Global CAD Center

ProClass b.v.

Lindelaan 4 3319 XK Dordrecht Postbus 9138 3301 AC DORDRECHT Tel: +31 (0)78 - 622 89 11 Fax: +31 (0)78 - 621 12 23 E-mail: info@proclass.nl Website: www.proclass.nl ProClass Technologies Pvt. Ltd. Park View Enclave, Road no2 500034 Hyderabad, India Website: www.GlobalCadCenter.com

04-06-13 16:28

Market Review

installatie vloeren INSPEcTIE

Kiwa Nederland B.V.

Sir Winston Churchilllaan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

KUNSTSTOF LEIDINGEN

MECHANICAL CONTRACTING

Engineering, Pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw Postbus 2517 2940 AA Lekkerkerk Tel: +31 (0)180 - 45 21 88 Fax: +31 (0)180 - 66 23 08 E-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

Milieu & Environment

process control

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70 - 444 27 70 Fax: +31 (0)70 - 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

studbolts

Bea Nederland B.V.

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

process EQUIPMENT

Lamons Nederland BV Minks Kunststoftechniek Rotterdam B.V.

Klompenmakerstraat 68 3194 DE Rotterdam Hoogvliet Postbus 493 3190 AK ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 - 472 03 09 Fax: +31 (0)10 - 416 88 28 E-mail: info@minks.nl Website: www.minks.nl

Kunststofroosters en constructies (GVK)

Alfa Laval Benelux BV N.R. Koeling

Griendstraat 13 Postbus 95 2920 AB KRIMPEN A/D IJSSEL Tel: +31 (0) 180 54 51 11 Fax: +31 (0) 180 54 51 10 E-mail: Info@nrkoeling.nl Website: www.nrkoeling.nl

PIPE SUPPORTS

Ambachtstraat 1a 4143 HB LEERDAM Tel: +31 (0)345 - 61 40 11 Fax: +31 (0)345 - 61 95 25 E-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70 - 444 27 70 Fax: +31 (0)70 - 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

Afsluiters, compensatoren, leidingondersteuningen en –systemen, glijlagers, jacketed piping, PTFE lined piping Jan Tinbergenstraat 209 7559 SP Hengelo ov Tel: +31 (0)74 - 265 00 00 Fax: +31 (0)74 - 265 00 01 E-mail: verkoop@hanwel.com Website: www.hanwel.com

Frijns Industrial Group

Industriële staalconstructies & Projectmanagement De Valkenberg 14 Postbus 150 6300 AD Valkenburg a/d Geul Tel: +31 (0)43 - 601 01 01 Fax: +31 (0)43 - 601 01 02 E-mail: info@frijnsgroup.com Website: www.frijnsgroup.com

verzekeringen

INTRAMAR insurances Primaplan B.V.

Hanwel MAGION Process Control Engineering B.V.

Bazellaan 5 B - 1140 BRUSSEL, BELGIË Tel: +32 (0)2 - 728 38 11 Fax: +32 (0)2 - 728 38 03 E-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

Dutramex BV

Manufacturing Execution Systems (MES)

staalconstructies

Alfa Laval Benelux NV

PROJECTPLANNING & CONTROL

FlexxCon B.V.

Correspondentieadres Postbus 1761 3800 BT Amersfoort Magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede Tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 E-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

Baarschot 2 4817 ZZ BREDA Postbus 9377 4801 LJ BREDA Tel: +31 (0)76 - 579 12 00 Fax: +31 (0)76 - 579 12 11 E-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

Butaanweg 5B 3196 KC ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 – 429 03 88 Fax: +31 (0)10 – 495 68 50 E-mail: sebastiaan.bargeman@ lamons.com Website: www.lamons.com

Cypresbaan 37 2908 LT CAPELLE A/D IJSSEL Tel: +31 (0)10 - 442 51 97 Fax: +31 (0)10 - 451 49 41 E-mail: info@primaplan.nl Website: www.primaplan.nl

Het Nieuwe Diep 34 A8 1781 AD DEN HELDER Postbus 891 1780 AW DEN HELDER Tel: +31 (0)223 - 61 22 22 Fax: +31 (0)223 - 61 55 22 E-mail: info@intramar.nl Website: www.intramar.nl

PTFE

Polyfluor Plastics BV T. +31-162-472122 F. +31-162-472123 Postbus 221 4900 AE Oosterhout info@polyfluor.nl www.polyfluor.nl

PETROCHEM 06 – 2013 37

036_37_38_marketreview.indd 37

04-06-13 16:28

Market Review WArmteBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187 - 49 69 40 Fax: +31 (0)187 - 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

Waterbehandeling

EUROWATER B.V.

Pastoor van Breugelstraat 8a 4744 RB Bosschenhoofd The Netherlands Tel: +31 880005000 Fax: +31 880005005 E-mail: gvt@eurowater.nl Website: www.eurowater.nl

Petrochem.nl geeft nog meer waarde voor uw geld

Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Meer nieuws dan ooit • Actuele berichtgeving over de olie- en chemische industrie • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse Nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van Petrochem, neemt u dan contact op met Jetvertising – Rob Koppenol, tel. 070 399 0000. Uw abonnement wordt stilzwijgend verlengd tot wederopzegging en dient twee maanden van tevoren opgezegd te worden.

38 PETROCHEM 06 – 2013

036_37_38_marketreview.indd 38

petrochem.nl

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor

04-06-13 16:28

SEMINAR/CURSUS/COLLEGE

AGENDA

Industrielinqs pers en platform www.industrielinqs.nl/ petrochemonsite

Masterclass Plant Manager of the Year 2013 Op 6 juni wordt op Deltavisie bekendgemaakt wie zich Plant Manager of the Year 2013 mag noemen. De winnaar zal tijdens een Petrochem on sitebijeenkomst, voorheen Business Linqs, vertellen over zijn werkwijze en visie op het vak van plantmanager. De masterclass is voor iedereen toegankelijk.

19 september Locatie wordt nog bekend gemaakt

Mikrocentrum www.mikrocentrum.nl

Kunststof membranen Membranen zijn natuurlijke filters die de ene stof wel en de ander niet doorlaten. Het principe van de techniek zijn we gaan kopiëren en we zien deze nu terug in vele toepassingen. De themamiddag geeft een inzicht in wat een polymeer (plastic) membraan is, welke materialen worden toegepast en waar membranen toe dienen en in welke en wat voor toepassingen membranen voorkomen.

18 juni Eindhoven

Universiteit Gent www.gbesummerschool.be

Biobased Economy Summerschool De zomerschool waarin de groene en witte biotech centraal staan.

Experts van wereldniveau zullen een volledig overzicht geven van de biogebaseerde economie, van biomassa tot eindproduct. Er zal ook aandacht besteed worden aan de invloed van consumentengedrag en de maatschappelijke aspecten rond het gebruik van genetisch gemodificeerde organismen. De zomerschool is in hoofdzaak bedoeld voor doctoraatsstudenten die in het veld werken.

19-22 augustus Gent

Endress+Hauser www.nl.endress.com

Integratie van Asset Informatie (SAP, Maximo, Ultimo, Infor) Onderhoudsafdelingen worden steeds vaker geconfronteerd met kwaliteitsaudits om de voorgenomen activiteiten aan te kunnen tonen. In de praktijk wordt de informatie die hiervoor noodzakelijk is vanuit diverse systemen en papieren formulieren verzameld. In dit college wordt aandacht besteed aan de mogelijkheden die er zijn om informatie van instrumenten in uw onderhoudsbeheersysteem te integreren om in de toekomst efficiënter te kunnen werken.

3 oktober Naarden

CONGRES/BEURS/EVENEMENT Managements Events www.nl.managementevents. com/conference

Asset Performance Management Conferentie Jaarlijkse conferentie op maat gemaakt voor de beslissers en experts die werken op projecten op het gebied van asset performance management. Het programma is opgemaakt aan de hand van een onderzoek op basis van meer dan vijftig gesprekken met senior beslissers.

19 juni Soestduinen

Erasmus Centre for Future Energy www.rsm.nl/ erasmus-energy-forum

Erasmus Energy Forum Het Erasmus Centre for Future Energy Business organiseert het tweede Erasmus Energy Forum. Onder de titel ‘Reinventing the Energy Landscape’ zullen key opinion leaders uit wetenschap, politiek en het bedrijfsleven hun meest recente inzichten delen over de uitdagingen van de toekomstige energievoorziening.

21 juni Rotterdam

IRR www.irr.nl

Asbest in de industrie Eendaagse conferentie waarin fabels en feiten behandeld worden over asbest met de vertaalslag naar de industrie, verplichtingen en ruimte in wetten en normen. Verkrijg de noodzakelijke asbestkennis om aan te tonen dat uw bedrijf de zorgplicht volbrengt tegenover strenger optredende toezichthouders en handhavers.

25 juni Ridderkerk

Meer agendapunten op www.petrochem.nl

039_K_agenda.indd 39

PETROCHEM 06 – 2013 39

04-06-13 16:27

Bij zo’n aanpak zou dit project al lang de nek zijn omgedraaid en zou het bedrijf de overheid zijn gaan uitleggen dat kunstmest produceren zonder stofemissies niet kan volgens de best beschikbare technologie.

Vroeger Eind vorige maand heeft OCI Nitrogen de Responsible Care prijs van de VNCI gekregen voor een gedurfd project.

Gedurfd om twee redenen: technologisch èn organisatorisch. Technologisch omdat de kunstmestkorrels gewoonlijk in een luchtstroom worden gekoeld, met stofemissies als gevolg. OCI Nitrogen doet dit echter in een warmtewisselaar tegen water, zonder stofemissies. Dit was nog nergens vertoond.

Het ging dan ook niet zonder slag of stoot. Aanvankelijk raakten de warmtewisselaars keer op keer verstopt en de on stream-tijden waren dramatisch laag. Ondanks vele wijzigingen wilde het in het begin niet lukken. Steeds meer OCI collega’s zagen er geen gat meer in, begonnen het een heilloze weg te vinden en de moed op te geven. Maar de betrokken ingenieurs en technici bleven erin geloven en hebben met grote inzet en inventiviteit de problemen weten op te lossen.

Harde criteria Dat is op zich al een prestatie, maar wat mij echt vrolijk stemt en ook hoop geeft, is dat de ingenieurs van OCI Nitrogen weer in de drivers seat zijn terechtgekomen. Zij hebben als bepalende factor het volle vertrouwen van het management gekregen en er een groot succes van gemaakt.

Normaal gesproken wordt in organisaties bij investeringen met stringente procedures gewerkt, zoals bijvoorbeeld het state gate model. Valt iets tegen in de voortgang, dan zijn er harde criteria om te stoppen. Daarbij wordt geen rekening gehouden met de glimmende ogen van de technici die nog steeds in de oplossing geloven. Bij zo’n aanpak zou dit project al lang de nek zijn omgedraaid en zou het bedrijf de overheid zijn gaan uitleggen dat kunstmest produceren zonder stofemissies niet kan volgens de best beschikbare technologie.

Nu is het wel gelukt en niet alleen het milieu is er beter van geworden, maar OCI Nitrogen zelf ook. Vroeger maakten die fabrieken van OCI Nitrogen onderdeel uit van DSM. Het management is ervan overtuigd dat het in die tijd niet zo goed zou zijn afgelopen. Toch mooi dat vanuit een bedrijf met een lange historie weer wordt teruggekeerd naar de oude waarden en normen uit het ingenieurstijdperk.

Doorgeschoten waardering Dat doet mij denken aan de Responsible Care prijswinnaar van vorig jaar: de combi AkzoNobel en leerlooierij Hulshof.

Door een slimme toepassing van dimethylether wordt bij het ontvetten en ontwateren van huiden fors bespaard op afvalwater, chemicaliën en energie en tegelijkertijd worden ook nog waardevolle eiwitten gewonnen. In een interview in de Volkskrant eind vorige maand doet directeur Herman Hulshof heldere uitspraken over management. Hij vertelt dat hij een aantal jaren geleden dacht dat het voor het bedrijf beter zou zijn als een echte manager het bedrijf zou gaan leiden; iemand die de taal van de bankiers beter spreekt. Dat werd een daverend fiasco, zo lezen we in dat interview. Sinds de crisis leed het bedrijf vier jaar achtereen zware verliezen. Hulshof zegt: ‘Dat is nou de fuck met die doorgeschoten waardering voor managers. Ze hebben niet genoeg vakmanschap en niet genoeg koopmanschap om zo’n omwenteling te maken. Daarom hebben in deze branche alleen familiebedrijven het overleefd.’

Vanaf 2011 zit Herman Hulshof weer zelf aan het roer en het bedrijf kan de vraag niet aan.

In de chemie kennen we dat ook. Jarenlang hebben crises op Huntsman, toen nog een familiebedrijf, veel minder invloed gehad dan op beursgenoteerde collega’s die vooral op de kortetermijnsuccessen werden afgerekend.

Een ander mooi voorbeeld van een vakman aan het roer is Jos Blok die het zeer succesvolle Buurtzorg heeft opgericht. Geen verknipte zorg meer verdeeld over veel verschillend geschoolde zorgverleners omdat dat, volgens de ook in die sector doorgedrongen managers, goedkoper zou zijn. Nee, een platte organisatie, het vertrouwen weer terug bij de hoog opgeleide wijkverpleegkundigen en wijkziekenverzorgenden die in kleine autonome teams werken met een hoog hands on tools percentage, zoals wij dat zouden zeggen. Ook daar dus weer terug naar de waarden en normen van vroeger, van de huisarts en de wijkzuster. Zou het dan toch waar zijn dat vroeger alles beter was? Of zie ik dat zo omdat ik sinds vorig jaar grootvader ben?

Aan de andere kant: de feiten spreken voor zich. Evenals de prijswinnaars. henk.leegwater@lexxin.com is onafhankelijk consultant

40 PETROCHEM 06 – 2013

040_M_column.indd 40

04-06-13 16:06

02 13

Inside Inside Magazine Magazine voor voor de de biochemie biochemie

Biomassa-project Hoogste tijd voor zoekt investeerders biowaterstof 041_BA_cover.indd 1

04-06-13 16:13

Obstakels Innovatie begin meestal met een goed idee. Maar vooraleer een hersenspinsel zijn weg van theorie naar commerciële uitrol heeft gevonden, zijn er vaak al heel wat hobbels genomen of bergen verzet.

Aan het aantal ideeën ontbreekt het meestal niet.

Zo bleek ook tijdens een rondetafelbijeenkomst van het Petrochem Platform over Innovatie (het verslag hiervan verscheen in Petrochem 5). Innovatieve ondernemers missen vaak marktkennis en kunnen hun vindingen vaak niet snel genoeg testen en toepassen, zo was een conclusie uit de bijeenkomst.

Zo kwam Karin Husmann, directeur van Plant One, een aantal kleine technostarters tegen die geen of weinig marktkennis hebben. Hun vindingen zijn vaak heel briljant en nuttig, maar tegelijkertijd weten ze soms niet welk probleem ze aan het oplossen zijn, ze hebben weinig marktkennis of weten niet altijd de juiste partijen aan te trekken.

Ook willen bedrijven hun ideeën van de ene sector soms overhevelen naar een andere, maar daarbij ontbreekt enige kennis van of een netwerk met die markt. Dus ze weten ook niet waar ze moeten beginnen, waar ze moeten aankloppen, wat hun eerste product zou moeten zijn, enzovoort.

Ook grotere bedrijven met ervaring of bedrijfsoverschrijdende projecten hebben regelmatig te maken met implementatieperikelen. Het vinden van de juiste partners of het verkrijgen van een noodzakelijke financiële injectie zijn bij menig project herkenbare struikelblokken. Zo ook wat betreft een aantal projecten om Energie Conversie Parken op te zetten, zoals verderop is te lezen. Vijf casestu-

#evihusson

dies toonden aan dat de winst aanzienlijk kan zijn, maar op dit moment wordt slechts één van de vijf concepten daadwerkelijk geïmplementeerd. Door synergievoordelen is biomassaverwerking in een conversiepark financieel aantrekkelijker dan in een op zichzelf staande biomassa-installatie. In een optimale situatie zou zelfs exploitatie zonder subsidie in beeld moeten komen. Maar de praktijk blijkt opnieuw weerbarstiger dan de theorie.

Toch is bij de pakken blijven zitten geen optie.

Juist in crisistijd is het belangrijk om te blijven

Juist in crisistijd is het belangrijk om te blijven innoveren en nieuwe ideeën een kans te geven.

innoveren en nieuwe ideeën een kans te geven.

Met alleen kostenbesparende maatregelen gaan verschillende bedrijven wellicht een onzekere toekomst tegemoet. Juist door out of the box te durven denken, advies in te winnen bij anderen, ervaringen te delen, verbinding te zoeken met gelijkgestemden en voldoende openheid, kunnen wellicht een aantal obstakels de kop worden ingedrukt.

Een denkwijze die bij de jonge generatie past. En de projecten die na een lange weg wél uiteindelijk hun uitrol vinden, zijn meestal schitterende voorbeelden, met een mooie toekomst.

2 02 | 13

042_BC_commentaar.indd 2

04-06-13 16:35

06

einig animo voor W implementatie biomassaprojecten

Het winnen van energie uit biomassa wordt efficiënter als verschillende grondstoffen, conversietechnieken en toepassingen worden gecombineerd. Vijf casestudies naar Energie Conversie Parken in Vlaanderen en ZuidNederland tonen aan dat de winst aanzienlijk kan zijn. Maar het valt niet mee om het in de praktijk van de grond te krijgen.

10

Biomassa-project zoekt investeerders

Nederland lijkt de primeur te krij­ gen van twee nieuwe technieken om biomassa te verwerken. De technieken richten zich op bio­ massareststromen die niet con­ curreren met de voedselvoorziening. Het ontwerp van de fabrieken is klaar en de vergunningen zijn binnen; nu moet alleen de financiering nog rond komen.

12

Hoogste tijd voor biowaterstof

Onder leiding van Wageningen UR Food & Biobased Research wordt op Europees niveau gewerkt aan de ontwikkeling van een proces voor de productie van waterstof uit biomassa. Het meest bijzondere aan het proces is de hoge temperatuur waarbij de fermentatie plaatsvindt.

Rubrieken 02

Commentaar

04

Nieuws

Algemeen directeur Wim Raaijen 020 3122 281 Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793

Eindredacteur Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 083 Vormgever Gabriele Köbbemann Medewerkers Els van den Brink, Erik te Roller, Astrid van de Graaf, Wim Soetaert Cover Shell

Advertentieverkoop Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk t: 070 399 0000 | f: 070 390 2488 website: www.jetvertising.nl Traffic Breg Schoen 020 312 2088 Drukkerij Drukkerij DeltaHage, Den Haag

02 | 13

043_BB_inhoud_colofon.indd 3

Co lo fo n

Biochem 02|13 Uitgave van Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: biochem@industrielinqs.nl

3

04-06-13 16:40

Arkema onderzoekt opties zeewier > Chemiebedrijf Arkema in Vlissingen gaat onderzoeken hoe de teelt van zeewier kan worden geoptimaliseerd en of het technisch en economisch haalbaar is om zeewier te benutten als bron van eiwitten en chemicaliën. Dat doet

het bedrijf in samenwerking met Wageningen Universiteit en Researchcentrum en het bedrijf North Seaweed. Het project – Zeewierproductie voor eiwitten en chemie – heeft een subsidie van bijna driehonderdduizend euro gekregen van de provincie Zeeland.

In het project worden verschillende wieren uit de Noordzee gebruikt. Deze verschillende wieren bieden verschillende mogelijkheden. De wieren worden

4

044_45_BD_nieuws.indd 4

geanalyseerd op gehaltes aan koolhydraten en eiwitten en hoe deze veranderen onder invloed van weersinvloeden en andere omgevingsfactoren. Het project biedt de mogelijkheid om teeltsystemen te testen met diverse soorten wieren in verschillende opstellingen. Het onderzoek is van belang om uiteindelijk voldoende wieren te kunnen telen, die de juiste kwaliteit hebben voor het gebruik als voedingsmiddel of in de industrie.

Impuls voor vergassing van biomassa > ECN heeft een licentieovereenkomst gesloten met Royal Dahlman voor gebruik van de Milena-technologie waarmee afval en biomassa kan worden omgezet in groen aardgas, elektriciteit of vloeibare

brandstoffen. Royal Dahlman gaat de technologie in verschillende landen en projecten inzetten. Het innovatieve van

Milena is dat het allerlei soorten afval en biomassa kan omzetten in gas. In Petten werkte de testinstallatie onder meer op hout, sloophout, rijstkaf en sojastelen.

Het energierijke gas dat de installatie produceert, is voor meerdere toepassingen bruikbaar. Voor het opwekken van elektriciteit via gasturbines of warmtekrachtkoppeling, voor het maken van biodiesel of andere vloeibare transportbrandstoffen of voor het omzetten in bio-aardgas voor het gasnet.

Om het gas dat uit de installatie komt onder meer van teer te zuiveren, is de Olga-technologie ontwikkeld. Royal Dahlman gaat beide technologieën toepassen.

Momenteel wordt een proeffabriek voor de vergassing van afvalhout ontworpen, gedacht wordt aan een locatie in Alkmaar.

In India wordt een testinstallatie gebouwd om elektriciteit te winnen uit landbouwafval.

‘De techniek van vergassing is al heel oud, maar het probleem was steeds dat het rendement zo laag was. Dat hebben we met Milena opgelost’, zegt Ruud van den Brink van ECN. Royal Dahlman heeft veel klanten die het gas via warmtekrachtcentrales willen omzetten in elektriciteit. In de toekomst wil het bedrijf er ook transportbrandstoffen of chemische producten van maken.

02 | 13

04-06-13 16:32

BASF versterkt enzymtechnologie > BASF wil groeien in industriële enzymen en heeft daartoe drie stappen gezet. Zo heeft het concern de overname

Clariant bereikt doorbraak voor celluloseethanol > De demonstratiefabriek van Clariant in Duitsland, voor de productie van ethanol uit agrarische restproducten, heeft een doorbraak bereikt. De fabriek kan nu ook maïsstro en suikerriet bagasse verwerken.

Suikerriet bagasse is een celluloserijk bijproduct van de suikeren ethanolproductie in Latijns Amerika en Azie, en maïsstro is vooral in Noord-Amerika een belangrijk grondstoffenbron. Tot nu toe zette de fabriek vooral Europees tarwestro om in cellulose-ethanol. Volgens Clariant is het sunliquid-proces zeer efficiënt en nu dus ook nog flexibel wat betreft grondstoffen.

De demonstratiefabriek heeft een capaciteit van duizend ton per jaar. De volgende stap die Clariant nu gaat nemen, is de bouw van een commerciële fabriek met een capaciteit van vijftig- tot honderdvijftigduizend ton per jaar. Daarvoor zoekt het bedrijf nog partners en onderzoekt het mogelijke locaties.

Purac verbreedt basis PLA > Purac, een dochteronderneming van CSM, gaat tot tienduizend ton lactiden per jaar leveren aan een afnemer in Azië. Deze afnemer zal de lacti-

den vervolgens polymeriseren tot een hittebestendig PLA (polylactic acid); een bioplastic gemaakt van hernieuwbare bronnen. De com-

merciële productie van de PLAfabriek zal naar verwachting in de tweede helft van 2014 beginnen.

Purac levert lactiden van hoge optische zuiverheid, waarmee de Aziatische afnemer een reeks high performance PLA-homopolymeren kan produceren. De doelmarkt voor het PLA is Azië, met de focus op hittebestendig PLA voor duurzame en veeleisende toepassingen, zoals automobiel- en elektronica onderdelen.

Naast het leveringscontract hebben Purac en de nieuwe partner een gezamenlijke ontwikkelingsovereenkomst gesloten. Hierin brengt Purac knowhow op het gebied van high performance PLA in en zorgt de Aziatische partner voor toepassingsexpertise en markttoegang. Het doel van de overeenkomst is een versnelde commercialisering van PLA-compounds voor spuitgieten en extruderen.

Solvay investeert in bio-nylon > Het Belgische Solvay investeert in de productie van bionylon op het Franse Saint-Fons Belle-Etoile Platform. Het

bedrijf ziet deze investering als een belangrijke stap om het productaanbod te verbreden en haar maatschappelijke betrokkenheid te versterken. Doel is om een groenere chemie te ontwikkelen.

Solvay is producent op het gebied van polyamide 6.6-tussenproducten en polymeren. Deze zijn ontwikkeld vanuit HMD, adipinezuur en nylonzout.

van Henkel’s enzymentechnologie voor wasmiddelen afgerond. Maar het heeft ook een overeenkomst gesloten met het Amerikaanse biotechnologiebedrijf Dyadic.

BASF financiert onderzoek en ontwikkeling in het lab van Dyadic en krijgt daarmee toegang tot technologie voor het ontdekken van genen, expressie en de productie van enzymen en andere proteïnen. Daarnaast breidt het concern de samenwerking met het Duitse Direvo Industrial Biotechnology uit op het gebied van enzymen voor diervoeding.

BASF stapt in bio-BDO > BASF wil een fabriek gaan bouwen voor de productie van 1,4-butaandiol uit hernieuwbare grondstoffen. Het bedrijf

heeft daarvoor een licentie genomen op een gepatenteerd proces van het Amerikaanse Genomatica. Tijdens dit proces worden suikers in één fermentatiestap omgezet in 1,4-butaandiol (BDO).

In de tweede helft van 2013 verwacht BASF bio-BDO in kleine hoeveelheden beschikbaar te hebben voor monsters en proeven. BDO wordt onder andere gebruikt bij de productie van plastics, oplosmiddelen en elastische vezels. Gewoonlijk wordt het gemaakt uit aardgas, butaan, butadieen en propeen.

BASF produceert al BDO en afgeleide producten op haar sites in Ludwigshafen (Duitsland), Geismar (Verenigde Staten), Chiba (Japan), Kuantan (Maleisië) en Caojing (China). De totale capaciteit is 535.000 ton per jaar. Onlangs kondigde het concern aan een nieuwe BDO-fabriek te willen bouwen in China. Als deze fabriek in gebruik wordt genomen, komt er nog eens 100.000 ton BDO per jaar bij. Welke capaciteit de bioBDO-fabriek krijgt en waar deze zal worden gebouwd, is niet bekend gemaakt.

Genomatica zelf heeft sinds medio 2011 een demonstratie-installatie voor de productie van bio-BDO. In samenwerking met Novamont wordt ook al aan een commerciële installatie voor BDO gewerkt, die eind 2013 zou moeten worden opgeleverd. Hiertoe wordt een bestaande aminozurenfabriek in het Italiaanse Adria omgebouwd.

02 | 13

044_45_BD_nieuws.indd 5

5

04-06-13 16:32

Weinig animo voor biomassaprojecten Het winnen van energie uit biomassa wordt efficiënter als verschillende grondstoffen, conversietechnieken en toepassingen worden gecombineerd.

Vijf casestudies naar Energie Conversie Parken in Vlaanderen en Zuid-Nederland tonen aan dat de winst aanzienlijk kan zijn. Maar het valt niet mee om het in de praktijk van de grond te krijgen.

Een Energie Conversie Park (ECP) is een locatie waar biomassa uit de omgeving wordt verwerkt met meerdere, geïntegreerde processen. Door synergievoordelen is biomassaverwerking in zo’n park financieel aantrekkelijker dan in een op zichzelf staande biomassainstallatie. In een optimale situatie zou zelfs exploitatie zonder subsidie in beeld moeten komen.

Drie jaar geleden begonnen vijf kennisinstellingen uit Vlaanderen en Nederland onder leiding van VITO aan de ontwikkeling van het ECP-concept. Centraal daarbij stonden vijf casestudies; twee voor locaties in Vlaanderen en drie in Brabant en Zeeland. Het doel was om voor elk van de locaties de opzet van een ECP concreet uit te werken en de haalbaarheid van het concept te demonstreren. Bij de presentatie van de resultaten, vorige maand in Breda, bleek dat ten dele gelukt.

Alleen op één van de Vlaamse locaties zal het uitgewerkte concept worden geïmplementeerd. Deze locatie ligt op de grens van de gemeenten Beerse en Merksplas, nabij Turnhout, waar IOK Afvalbeheer een composteringsinstallatie heeft. In de ECP-studie zijn potentiële extra biomassastromen in kaart gebracht en is een technisch concept uitgewerkt. De beste optie bleek om een droge vergister naast de composterings­ installatie te bouwen, waarvan het digestaat wordt opgemengd met groenafval en mee wordt gecomposteerd. Het geproduceerde biogas kan worden verbrand in een wkk, die elektriciteit levert aan het net en warmte aan de vergister en kantoorgebouwen.

Francis Voermans

‘Energetisch is deze oplossing niet optimaal, omdat een flink deel van de warmte niet wordt benut. Beter zou het zijn het gas te leveren aan een nabijgelegen gevangeniscomplex, dat zowel de elektriciteit als de warmte zou kunnen gebruiken. Dit kan echter alleen uit als er een meerprijs voor het biogas wordt betaald, iets wat in Vlaanderen tot dusver niet gebeurt’, vertelt Nathalie Devriendt van VITO. Een andere horde is dat een vijf kilometer lange biogasleiding nodig is, waarvan de juridische status nog onduidelijk is. IOK Afvalbeheer kiest daarom voor de vergister en wkk-installatie en wil deze op korte termijn gaan bouwen.

‘Alternatieven voor energiewinning, bijvoorbeeld het winnen van hoogwaardigere producten uit maïsresten, worden nu belemmerd door de subsidie op duurzame energie.’

Geïnteresseerde partijen Een tweede plan voor een ECP is uitgewerkt voor Moerdijk. Het ECP zou verschillende soorten biomassa gaan verwerken, afkomstig uit de regio maar ook van elders via de haven aangevoerde stromen. Het uitgewerkte concept bestaat uit een combinatie van drie technieken – vergisting, pyrolyse en grasraffinage – die onderling stromen en energie uitwisselen. Daarnaast wordt gebruikgemaakt van het warmteoverschot van de industrie in Moerdijk. Het ECP maakt meerdere producten, waaronder eiwitten uit het gras, pyrolyseolie, elektriciteit, fosfaat en biodiesel. Het biogas uit de vergister wordt vloeibaar gemaakt en ingezet als transport­brandstof. Het concept kan uit, volgens de economische analyse. Belangrijke voorwaarde is wel dat er een goede prijs wordt betaald voor de “bio-tickets” die voor groene transportbrandstoffen worden verkregen. Geïnteresseerde partijen die het idee willen oppakken, zijn echter nog niet gevonden.

Een derde case-studie richtte zich op het Biopark

6 02 | 13

046_47_49_BG_artikel.indd 6

04-06-13 13:35

FOTO: MATTHIJS IMMINK

Biopark Terneuzen is een platform van bedrijven in de kanaalzone Gent-Terneuzen, dat zich inzet voor verdere verduurzaming en vergroening van productieprocessen. Op het Biopark kunnen bijvoorbeeld laagwaardigere reststromen worden voorbewerkt en vergist. Of er kunnen hoogwaardige producten worden gemaakt uit biomassa. Momenteel is dat echter niet interessant.

Terneuzen in Zeeland. Op het park zijn recyclingbedrijf Heros, kunstmestproducent Yara en Cargill/ Nedalco gevestigd en staat ook een biodieselfabriek van Electrawinds en een co-vergistingsinstallatie van Lijnco.

In de ECP-studie is onderzocht hoe de verwerking van biomassastromen uit de regio het beste op de site kan worden ingepast. De meest interessante optie is een GFT-vergister in combinatie met compostering. In de studie is een ontwerp gemaakt voor de verwerking van vijftigduizend ton per jaar. Dit zou betekenen dat – samen met de bestaande co-vergister – bijna al het vergistbare materiaal van Zeeland op het biopark wordt verwerkt. ‘De GFT-vergister kan economisch uit, maar hij zou moeten concurreren met een bestaande GFTverwerker. Die heeft waarschijnlijk lagere kosten omdat de installatie al is afgeschreven’, zegt Jan Broeze van Wageningen UR.

Er zijn op het biopark zeker kansen, bijvoorbeeld om laagwaardigere reststromen voor te bewerken en te vergisten, of om hoogwaardige producten te maken uit biomassa. Momenteel is dat echter niet interessant, zegt Broeze: ‘Door de ruime SDE-subsidie is het ongunstig om goedkopere, laagwaardige reststromen te gebruiken in plaats van hoogwaardige stromen. Ook alternatieven voor energiewinning, bijvoorbeeld het winnen van hoogwaardigere producten uit maïsresten, worden nu belemmerd door de subsidie op duurzame energie.’

Bio-LNG Een vierde ECP-opzet is ontwikkeld voor Breda. De gemeente lijkt een kansrijke locatie, vanwege de ambitieuze duurzaamheidsdoelstellingen en het uitgebreide stadsverwarmingsnet. In de studie is een ontwerp gemaakt, dat bestaat uit een GFT-vergister, een ver- • 02 | 13

046_47_49_BG_artikel.indd 7

7

04-06-13 13:35

“ Is your plant ready for the future? “

ENERGIEBESPARING EN VERLAGING BEDRIJFSKOSTEN MET DRYPOINT® AC

www.beko-technologies.nl

■

Oplossingen op maat

■

Extreem laag drukdauwpunt

■

Koud gegenereerd

■

Voor o.a. medische lucht

BEKO TECHNOLOGIES ‘‘STERK IN PERSLUCHT”

BEKO Technologies B.V. Veenen 12 - 4703 RB Roosendaal

T 0165 32 03 00 E benelux@beko.de

ADVERTENTIE-INDEX PETROCHEM

Abonneren ...................................................................................38 Andus Group b.v. .........................................................................55 Beko Technologies .......................................................................48 Betapublishers .............................................................................30 Bizz 56” .........................................................................................20 Delft TopTech ................................................................................10 Delta Heat Services......................................................................10 Eco Ketelservice Verhuur ............................................................16 Flexim Instruments Benelux ........................................................4

Making critical plant information fully visible is just the beginning of the vigilant cycle. Seeing clearly gives you the knowledge necessary to anticipate the changes required in your process.

Knowing in advance brings you the speed and flexibility to optimize your plant in real time. And by acting with agility, you are able to adapt to the ups and downs of your business environment. VigilantPlant excels at bringing out the best in your plant and your people - keeping them fully aware, well informed, and ready to face the next challenge.

Please visit us at www.yokogawa.com/eu

048_beko_index_yokogava.indd 1

Getec Benelux ..............................................................................22 Market Review ................................................................. 36 t/m 38 Sdu Uitgevers ..............................................................................20 Sdu Uitgevers ..............................................................................16 SGS Nederland b.v. .....................................................................56 Tebodin Netherlands .....................................................................2 Valuepark Terneuzen ......................................................................6 Yokogawa Europe Solutions .......................................................48

04-06-13 11:05

brandingsinstallatie en de opwerking van biogas tot bio-LNG. De installaties zouden worden gevoed met veertig kiloton mest, 33 kiloton GFT en dertig kiloton knip- en snoeihout. Realisatie van het ontwerp is financieel niet interessant, zo blijkt uit de economische analyse. Dat komt vooral door de lage prijs die voor de warmte wordt betaald, omdat het stadsnet nu wordt gevoed met restwarmte van de Amercentrale. Het zoeken van andere afnemers die meer voor de warmte willen betalen, biedt wellicht meer perspectief.

Voor de vijfde case-studie was bij aanvang geen exacte locatie bepaald, behalve dat deze in Belgisch Limburg zou zijn. Na een uitgebreide screening van mogelijke locaties werd gekozen voor een bedrijventerrein in Lommel, dat nog moet worden ontwikkeld.

Het ECP-ontwerp omvat een verbrandingsinstallatie van houtachtige materialen, een vergister van GFTafval en maaisel en compostering van het digestaat gemengd met groenafval. Hoewel de integratie van de verschillende installaties synergievoordelen biedt, kan realisatie niet uit omdat alles nieuw moet worden gebouwd.

Ervaring Projectleider Luc Pelkmans is redelijk tevreden over de resultaten van het ECP-project. De casestudies hebben aangetoond dat een integrale opzet zowel kosten­ efficiënter is als meer milieuwinst oplevert. Daarbij is praktische ervaring opgedaan met het opzetten van een ECP-park. ‘We hebben veel geleerd, bijvoorbeeld waar je lokaal rekening mee moet houden, over het verkrijgen en contracteren van biomassa en over warmtewisseling’, zegt Pelkmans.

Een belangrijk leerpunt is dat er een groot verschil zit tussen de theoretisch beschikbare hoeveelheid biomassa en wat er in de praktijk kan worden gecontracteerd voor verwerking. Rondom Beerse/Merksplas bijvoorbeeld is volgens een inventarisatie honderdduizend ton aan biomassareststromen beschikbaar, maar slechts zo’n vijftienduizend ton daarvan kan met een reële kans worden gecontracteerd.

Een belangrijk leerpunt is dat er een groot verschil zit tussen de theoretisch beschikbare hoeveelheid biomassa en wat er in de praktijk kan worden gecontracteerd voor verwerking.

Om de opgedane kennis niet in een kast te laten belanden, is een webtool ontwikkeld, waarin alle ervaringen zijn verzameld. Deze is publiekelijk beschikbaar voor elke partij die iets met biomassa wil gaan doen. ‘De

Concept van een Energie Conversie Park

bedoeling is dat dit een community wordt, waaraan iedereen zijn kennis kan toevoegen’, licht Pelkmans toe.

Ondanks alle ervaringen en inzichten, heeft het project wel minder opgeleverd dan gehoopt, vertelt Pelkmans: ‘We wilden aan het eind van het project aan het begin staan van daadwerkelijke implementatie. Die ambitie hebben we in het project moeten terugschroeven. Alleen in Beerse/Merksplas is dat gelukt.’ Vooral de bereidheid van commerciële partijen om de plannen op te pakken, is tegengevallen.

Dat komt mede door een verkeerde opzet van de klankbordgroepen, erkennen de projectuitvoerders.

‘We hebben klankbordgroepen opgezet met te veel partijen, waardoor niemand echt verantwoordelijkheid nam. Beter is het om vanaf het begin te streven naar één ankerpartij. Maar daarnaast hadden we in 2006, toen we begonnen, niet voorzien dat er zo’n crisis zou komen’, zegt Pelkmans.

Aanknopingspunten Ook al worden de plannen niet direct geïmplementeerd, ze bieden wel veel aanknopingspunten om verder te gaan, zegt Patrick Reumermann van BTG: ‘Een ECP als één concept is moeilijk te realiseren, maar er kan worden begonnen met bepaalde onderdelen. Dit kan later organisch groeien naar een ECP. In Breda zou bijvoorbeeld eerst het gebruik van LNG voor mobiliteit kunnen worden opgezet. De overheid kan daarin een leidende rol spelen door het eigen wagenpark op LNG te laten rijden. Het LNG kan later worden vervangen door bio-LNG.’ Ook Pelkmans verwacht dat een aantal plannen op termijn zal worden gerealiseerd: ‘De crisis en sommige subsidieregelingen zijn momenteel ongunstig voor veel investeringen. Als de situatie verandert, zal het weer interessanter worden.’

• 02 | 13

046_47_49_BG_artikel.indd 9

9

04-06-13 13:35

Biomassa-project zoekt investeerders Nederland lijkt de primeur te krijgen van twee nieuwe technieken om biomassa te verwerken. De technieken richten zich op biomassareststromen die niet concurreren met de voedselvoorziening.

Het ontwerp van de fabrieken is klaar en de vergunningen zijn binnen; nu moet alleen de financiering nog rond komen.

In Hardenberg wil Bio Rights dit jaar beginnen met de bouw van de eerste commerciële installatie gebaseerd op GPV-technologie. GPV (Gravity Pressure Vessel) is een reactor op zevenhonderd meter diepte in de grond, waar de druk zeventig bar is en de temperatuur zo’n 250 graden Celsius. De hoge druk en temperatuur zorgen er samen met een zuur milieu voor dat de cellulose­ketens worden gekraakt naar C6- en C5-suikers. De suikers worden – boven de grond – biologisch omgezet naar biogas of bio-ethanol.

Francis Voermans

‘De engineering is klaar. We zijn nu bezig om de laatste financieringen rond te krijgen.’

De GPV is een gepatenteerde technologie van Genesyst International. De techniek is een verbeterde versie van de VerTech-installatie die van 1992 tot 2004 in Apeldoorn slib verwerkte. De installatie werd destijds afgebroken toen de kosten van reparaties te hoog werden. In de VerTech-installatie vond natte oxidatie plaats, met CO2 en water als belangrijkste producten.

De GPV die Bio Rights nu gaat bouwen, heeft een tweetraps omzetting: eerst natte oxidatie gevolgd door hydrolyse. De eerste exotherme stap en de tweede endotherme stap zijn daarbij in evenwicht.

Bio Rights wil een GPV bouwen die tweehonderdduizend ton biomassa per jaar kan verwerken. De

biomassa – agrarische restproducten en andere afvalstromen – is gecontracteerd in een straal van vijftig kilometer rondom de fabriek. In eerste instantie zal er alleen biogas worden gemaakt uit de suikers. Dit gas, 23 miljoen kuub per jaar, wordt na opwerking aan het net geleverd. In de tweede fase wil Bio Rights ook een bio-ethanolfabriek bouwen. Een waterzuiveringsinstallatie zorgt voor de terugwinning van stikstof en fosfaat.

‘De engineering is klaar. We zijn nu bezig om de laatste financieringen rond te krijgen. Na de zomer moet de eerste schop de grond in gaan’, vertelt Roelof Niezen van Bio Rights.

Primeur Een tweede primeur is de commerciële pyrolysefabriek die BTG in Hengelo wil gaan bouwen. De fabriek moet 22 kiloton afvalhout per jaar gaan verwerken.

Het belangrijkste product is pyrolyse-olie die in eerste instantie zal worden gebruikt als brandstof in ketels ter vervanging van aardgas of stookolie. De olie kan ook worden gefractioneerd voor hoogwaardigere toepassingen. Er is bijvoorbeeld bitumen uit te halen, waar een dakbedekking van kan worden gemaakt. De waterige fractie kan worden ingezet als pesticide. Ook zitten er fenolen in de olie, waarvan lijmen kunnen worden gemaakt. Het ontwerp van de fabriek is gereed en alle benodigde vergunningen zijn verleend. BTG is nu bezig om de financiering rond te krijgen.

Duitse regels Duitsland loopt ver voor op Nederland in het opwekken van duurzame energie, onder meer via het vergisten van biomassa. Twee Duitse bedrijven gaan nu ook in Nederland uitbreiden. Regenerative Energie Münster (REM) gaat op het Europapark bij Coevorden een industriële vergister bouwen. De installatie gaat jaarlijks meer dan zeshonderdduizend ton biomassa – voornamelijk mest – vergisten en produceert daaruit zo’n veertig miljoen kuub biogas.

Het Europark ligt deels in Nederland en deels in Duitsland. Van die grenslocatie wordt maximaal

10 02 | 13

050_51_BI_artikel.indd 10

04-06-13 16:27

Banken die het project ondersteunen, ook de Nederlandse, kunnen gebruikmaken van de soepelere Duitse regels voor herfinanciering.

Een ander Duits bedrijf, LimnoTec, wil in Hardenberg een vergister bouwen op hetzelfde industrieterrein als

Een GPV bestaat uit een gecombineerde buiten- en binnenpijp die in een schacht van zevenhonderd meter diepte hangt. Aan het einde is de reactor bevestigd. De GPV hangt zo diep om zeventig bar druk te bereiken.

Deze druk is nodig om de voorwaarden te scheppen voor het chemische hydrolyseproces. De GPV kan deze reactie als een continu-proces uitvoeren. De GPV is daardoor zeer efficiënt, ook omdat hij gebruikmaakt van zwaartekracht voor de noodzakelijke druk en werkt als een warmtewisselaar. Warmteverlies wordt daardoor beperkt. Het is daarnaast een communicerend vat dat weinig energie vraagt om de cellulosestroom rond te pompen.

de GPV-installatie van BioRights. De vergister gaat 25 miljoen kubieke meter biogas per jaar maken uit vierhonderd kiloton biomassa. Ook deze vergister gaat grotendeels mest verwerken.

• 02 | 13

050_51_BI_artikel.indd 11

W at i s e e n G V P ?

gebruikgemaakt. De mest komt uit Nederland, maar het biogas wordt, na opwerking, geleverd aan het Duitse net. ‘In Duitsland is de vergoeding voor biogas hoger’, verklaart projectleider Konrad Rülander die keuze. Daarnaast kunnen de banken die het project ondersteunen, ook de Nederlandse, gebruikmaken van de soepelere Duitse regels voor herfinanciering.

De start van de bouw zal niet lang meer op zich laten wachten. REM voert nog laatste besprekingen met de banken en werkt aan de laatste details met de toeleveranciers. ‘Dit jaar gaat de bouw beginnen’, aldus Rülander.

11

04-06-13 16:27

Hoogste tijd voor biowaterstof Onder leiding van Wageningen UR Food & Biobased Research wordt op Europees niveau gewerkt aan de ontwikkeling van een proces voor de productie van waterstof uit biomassa. Het meest bijzondere aan het proces is de hoge temperatuur waarbij de fermentatie plaatsvindt. ‘De bacterie die wij gebruiken, werkt goed bij zo’n zeventig graden Celsius. Alleen de beestjes die waterstof maken, overleven’, zegt projectcoördinator Pieternel Claassen.

Jacqueline van Gool

De afgelopen jaren leek waterstof in Nederland in het verdomhoekje te zitten. Er werd weinig aandacht besteed aan de mogelijkheden die dit kleine molecuul biedt als transportbrandstof en energiedrager. Maar het onderzoek naar waterstof en brandstofcellen heeft niet stilgestaan. En ineens lijkt er een hernieuwde interesse te zijn in waterstof. Staatssecretaris Wilma Mansveld (Infrastructuur en Milieu) schat de toekomst van waterstof als transportbrandstof positief in. ‘We staan aan de vooravond van de introductie van rijden op waterstof in Nederland. Bij autofabrikanten als Hyundai, Toyota, Daimler en Honda zullen de komende tijd – voor de Nederlandse markt – de eerste auto’s van de band rollen, die kunnen rijden op waterstof.

Daarom moeten we ons land klaarstomen voor deze schone en duurzame voertuigen’, zei de staatssecretaris recentelijk tijdens een werkbezoek aan waterstofproducent Air Liquide. Een van de manieren om dit te bereiken, is de infrastructuur voor waterstof te verbeteren.

De komende twee jaar wordt het aantal waterstoftankstations dan ook uitgebreid.

Bijna tegelijkertijd gaf Dick Benschop, president-directeur van Shell Nederland, in De Telegraaf aan dat het bedrijf waterstof weer een nieuwe kans wil geven. Begin deze eeuw stopte de olie- en gasproducent nog met zijn investeringen in de ontwikkeling van waterstofinstallaties.

Door technologische ontwikkelingen en nieuwe toepassingen voor waterstof lijkt de productie ervan nu rendabeler te worden. De komst van auto’s op waterstof die op grotere schaal worden geproduceerd, is een stap in de goede richting, stelde de Shell-topman. Volgens Benschop ligt de toekomst van waterstof overigens niet alleen in de mobiliteitssector. Veelbelovend is ook de ontwikkeling van waterstof als opslagmodule voor stroom.

Waterstof-motorway Pieternel Claassen, senior onderzoeker bij Food &Biobased Research van Wageningen UR is blij met deze ontwikkeling. ‘Voor Nederland kun je inderdaad spreken over een hernieuwde interesse. In ons land was er de afgelopen jaren nauwelijks aandacht voor waterstof. Maar in de rest van de wereld is de ontwikkeling van waterstof en brandstofcellen doorgegaan. Dat zie je ook op het gebied van waterstofinfrastructuur. In Nederland is er op het moment één waterstoftank­ station, of anderhalf. In Duitsland zijn er nu al twintig en in Noorwegen is een hele waterstof-motorway.’

Claassen onderzoekt sinds 2000 de mogelijkheden om waterstof uit biomassa te produceren. ‘Mijn interesse hierin is ontstaan vanwege de toepassing van waterstof in brandstofcellen. De efficiency van brandstofcellen is heel hoog, tot wel zeventig procent. Als je dan ook de warmte nog gebruikt, is dat nog hoger. Een gewone automotor heeft een efficiency van slechts zo’n 25 procent. Door de waterstof bovendien uit biomassa te produceren, is het niet alleen een schone brandstof, maar ook een groene. En daarnaast hebben auto’s op waterstof een grotere actieradius dan elektrische auto’s.’

Productiviteit Vorig jaar begon het Europese project Hy-TIME dat door Claassen wordt gecoördineerd. Samen met acht partners uit industrie en onderzoek probeert Wageningen UR Food & Biobased Research om de productie van biowaterstof efficiënter te maken. ‘In een eerder Europees project – Hyvolution – richtten we ons met name op het verhogen van de waterstofopbrengst per eenheid glucose. We

12 02 | 13

052_53_54_BH_artikel.indd 12

04-06-13 13:36

• Wageningen UR Food&Biobased Research (coördinator) • Heijmans Techniek & Mobiliteit (Nederland) • HyGear (Nederland) • Awite Bioenergie (Duitsland) • RWTH Aachen University (Duitsland) • Environment Park (Italië) • Vienna University of Technology (Oostenrijk) • Wiedemann-Polska Projekt (Polen) • Veolia Environment Recherche & Innovation (Frankrijk)

‘We zoeken naar een productenmandje dat een optimale opbrengst weerspiegelt.’

allerlei organische zuren vrij, zoals lactaat en butyraat, die de opbrengst van waterstof verlagen. Nu ontstaat alleen acetaat dat vervolgens via anaerobe vergisting in methaan kan worden omgezet.

Overleven Het meest bijzondere van het proces dat in Hy-TIME wordt onderzocht, is de hoge temperatuur waarbij de fermentatie plaatsvindt. ‘De bacteriën die wij gebruiken, zijn extreem thermofiel en werken goed bij temperaturen van zo’n zeventig graden Celsius. Alleen de beestjes die waterstof maken, overleven. Bij een lagere temperatuur zouden ook de methanogene bacteriën actief zijn. Deze zouden dan het waterstof juist omzetten in methaan. Door de hoge temperaturen krijgen ze geen kans’, aldus Claassen.

Een ander belangrijk gevolg van de hoge temperatuur is dat naast waterstof en CO2 alleen acetaat ontstaat.

Normaal gesproken komen bij biomassafermentaties

Productenmandje Een van de aandachtsgebieden in het project is het type biomassa dat kan worden gebruikt in het proces. ‘In Hyvolution hebben we bijvoorbeeld aardappelstoomschillen als biomassa gebruikt (schillen die voor de voedingsmiddelenindustrie van aardappelen zijn afgestoomd, red.). Deze biomassa wordt veelal gebruikt als veevoeder.

Aardappelstoomschillen bestaan voor zo’n vijftig procent uit zetmeel. Met een amylase kun je dat gemakkelijk omzetten in suikers. De supernatant is rijk in suikers en kan worden gebruikt voor de waterstofproductie. De overblijvende min of meer vaste fractie is verrijkt in eiwitten en daardoor nog interessanter als veevoeder.’

• Het idee past in het concept voor de biorefinery.

02 | 13

052_53_54_BH_artikel.indd 13

D ee l n e m er s H y - T I M E

hebben geprobeerd om dat zo dicht mogelijk te brengen bij wat theoretisch mogelijk is. Nu willen we de produc­ tiviteit verhogen naar één tot tien kilogram per dag.’

In eerdere projecten werd uitgegaan van een tweestaps­ fermentatie. ‘De eerste stap is een thermofiele fermentatie van de suikers uit biomassa naar waterstof en organische zuren. De tweede stap is een fotofermentatie, waarbij de organische zuren onder invloed van licht in waterstof worden omgezet. Deze tweede stap heeft echter een te lange time to market. Daarom hebben we besloten de reststroom na de thermofiele stap ana-roob te vergisten. Hierbij ontstaat methaan. De ana-robe vergisting verhoogt de energie-output van het hele proces.’

13

04-06-13 13:36

‘Het doel is om zo efficiënt mogelijk met biomassa om te gaan. Welke co-producten kun je afzetten tegen welke prijs? We zoeken naar een productenmandje dat een optimale opbrengst weerspiegelt.’ De onderzoekers in Hy-TIME testen nu stromen met verschillende chemische en fysieke samenstellingen, zoals stro, bermgras, residuen van grootkeukens en producten uit supermarkten die over de uiterste verkoopdatum zijn.

Kleinschalig Het project is nu halverwege en er zijn al belangrijke resultaten geboekt, al denkt Claassen dat er nog een hoop werk aan de winkel is om de uiteindelijke doel­ stellingen te realiseren. ‘We zijn nu in staat om bermgras om te zetten in waterstof. Ook hebben we een grotere reactor, een packed bed reactor van vijf liter. Hiermee kunnen we 2,5 gram waterstof per dag produceren. Dat is nog niet zo veel als je bedenkt dat het doel is om één tot tien kilogram per dag te maken. Maar we hebben nu al een concentratie van tien procent waterstof (in drijfgas). Eerst was dat nog maar vier procent.’

Er wordt in de komende periode gezocht naar een efficiënte manier om het waterstofgas op te werken tot de gewenste productspecificaties. CO2 en andere componenten moeten uit het gas worden verwijderd.

Ook wordt geprobeerd het waterstof dat is opgelost in de vloeistoffase terug te winnen, hetzij via membranen, hetzij via een gas-stripping proces.

De volgende stap in Hy-TIME is het opschalen van de reactor naar vijftig liter en vervolgens naar vijfhonderd liter.

Het projectteam wil dat voor het einde van het project, eind 2014, bereiken. De productie van waterstof uit biomassa zal altijd relatief kleinschalig blijven, stelt Claassen.

‘Biomassa is volumineus. Transport van de biomassa over afstanden langer dan vijftig kilometer is niet rendabel.’

Maar dat betekent niet dat waterstof niet breed kan worden toegepast. ‘Naast de toepassing van waterstof als transportbrandstof kun je denken aan een waterstofproductieplant naast een fabriek die vloeibare brandstoffen van biomassa maakt. Daar is vaak een hydrogeneringsstap nodig. Dat is ook het geval bij

voedingsmiddelenindustrieën waar vaak oliën en vetten moeten worden gehydrogeneerd. Een andere optie is het bouwen van kleinschalige waterstofproductie-installaties op het platteland ten behoeve van decentrale elektriciteitsopwekking in warmtekrachtkoppelingsinstallaties.’

‘Bedrijven willen graag resultaten zien, die vanuit onderzoeksinstellingen niet op zulke korte termijnen zijn te realiseren.’

Spagaat Claassen denkt dat er nog minimaal een decennium voorbij zal gaan voor bio-waterstof op commerciële schaal zal worden geproduceerd. Die tijdshorizon levert volgens Claassen wel eens een spagaat op. ‘Bedrijven willen graag resultaten zien, die vanuit onderzoeksinstellingen niet op zulke korte termijnen zijn te realiseren.’ Hy-TIME wordt medegefinancierd door het Europese fonds van de FuelCells and Hydrogen Joint Undertaking (FCH-JU). Vijftig procent van de financiering van deze projecten is afkomstig uit het bedrijfsleven, verenigd in de New Energy World Industry Grouping (NEW-IG). NEW-IG werkt samen met de Europese Commissie en onderzoeksinstellingen om de marktintroductie van waterstof- en brandstofceltechnologieën in de energie- en transportsector te versnellen.

Belangrijkste knelpunt voor het onderzoek van Claassen is de financiering. ‘In normale EU-projecten onder het Zevende Kaderprogramma wordt R&Donderzoek voor 75 procent gefinancierd. In de FCHJU projecten is dat slechts 54 procent. De andere 46 procent moeten we zelf bijdragen. Dat is voor ons vrijwel onmogelijk. Met deze financieringsstructuur kunnen we niet uit de voeten. Er was een nieuwe call, maar ik heb geen proposal ingediend, omdat we met dit systeem de projectfinanciering niet rond kunnen krijgen. Op het project Hy-TIME hebben we een budget van acht tot negen ton. Dat betekent dat je zo’n 4,5 ton zelf moet bijdragen. Dat is niet te doen.’

•

14 02 | 13

052_53_54_BH_artikel.indd 14

04-06-13 13:36

ANDUS group companies: Process Equipment & Constructions Armada Janse Armada Mobility Armada Rail FIB Industries HSM Steel Structures ISS Projects Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Tebodin always close

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Belgium Gouda Vuurvast Services

Offshore & Maritime HSM Offshore Royal Van Voorden Castings Van Voorden Maritime

Serving the industry

Veiligheid heeft bij internationaal advies- en ingenieursbureau

Tebodin vanzelfsprekend prioriteit: installaties moeten veilig gebouwd, bedreven en onderhouden kunnen worden. De basis daarvoor wordt gelegd tijdens het ontwerp; onze diepgaande kennis en ervaring maar ook geavanceerde engineering tools, ontwerp- en veiligheidsprocedures brengen u verder. Daarnaast kunnen onze experts u helpen bij het praktisch implementeren van duurzame oplossingen.

Professionaliteit en creatief denken, gecombineerd met kennis van zaken, zijn de kenmerken van RijnDijk Construction. Multidisciplinaire constructieprojecten worden volgens hoge (inter)nationale standaards en veiligheids- en kwaliteitseisen uitgevoerd. Dit maakt RijnDijk Construction tot een betrouwbare, full service partner. Engineering, productie en montage worden in eigen beheer vanuit gespecialiseerde productielocaties uitgevoerd. RijnDijk Construction is een speler van formaat voor grootschalige projecten in de (petro)chemische industrie, zware industrie, energiemarkt en complexe utiliteitsbouw.

Kostenefficiënt ontwerpen krijgt ook bijzondere aandacht.

Standaardisatie, modulair ontwerpen, construction driven engineering, value engineering en een no-change filosofie brengen wij dagelijks in de praktijk. Onze Asset Management en Operational Excellence dienstverlening levert een belangrijke bijdrage aan het structureel verlagen van operationele en onderhoudskosten van installaties met behoud of verbetering van de prestaties.

RijnDijk Construction is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de ‘Process Equipment & Constructions divisie’ van Andus Group. De overige divisies zijn ‘Refractories’ en ‘Offshore & Maritime’. Andus Group is een internationale onderneming met circa 1.000 medewerkers en 14 gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed, industrieel werkveld.

www.tebodin.nl/olie-gas RijnDijk Construction BV Beukenlaan 115 5616 VC Eindhoven NL T +31 (0)40 - 246 72 28 E info@rijndijk.com

001_2_55_56_A_omslag.indd 3

RD MagAd EemsDelta 210x297.indd 1

Kennismaken? Graag. Bel of kijk op www.rijndijk.com of www.andusgroup.com

13-05-13 16:49 15:42 04-06-13

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olie- en chemische industrie Nr. 06 – 2013

making the difference

Nr. 06 – 2013

SGS is unique in the market in finding and creating opportunities and is recognized as the global benchmark for quality and integrity.

As the world’s leading inspection, verification, testing and certification company, with more than 75,000 employees, SGS operates a network of over 1,500 offices and laboratories around the world.

SGS helps to improve quality, safety, performance and efficiency for the following industries: Agricultural - Automotive Consumer Testing - Environmental - Industrial - Life Science - Minerals - Oil, Gas & Chemicals - Systems & Services Certification Governments & Institutions.

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

www.sgs.com

001_2_55_56_A_omslag.indd 2

INSIDE

‘De carbon bubble is niet realistisch’ • OCI Nitrogen verlegt grenzen stof­ emissie • Tankopslagsector wil stevig vergroenen • Thema: Energie-efficiëntie

04-06-13 16:49