PET06-2018

Nr. 6 - 2018

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 22,50

Het managementblad voor de olie- en chemische industrie in de Rijn/Schelde-delta Petrochem Nr. 6 - 2018

‘Circulaire rol chemie wordt zichtbaarder’ • Groen gas uit reststromen door superkritisch water • Blockchain, the trust machine • Thema: Procesautomatisering

Pet06 omslag los.indd 1

06-06-18 17:50 09:02 05-06-18

www.moxa.com www.moxa.com

Industriële netwerken zijn een specialisme; zijn die specialisten.

Industriële netwerken zijn een specialisme; wijwij zijn die specialisten.

Moxa industriële netwerkoplossingen ontworpen voor meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid De De Moxa industriële netwerkoplossingen zijnzijn ontworpen voor de de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productie omgeving centraal staat. applicatie specifi ek netwerkontwerp confi guratie hiervoor in een 24/7 productie omgeving centraal staat.

EenEen applicatie specifi ek netwerkontwerp en en confi guratie zijnzijn hiervoor allergrootste belang. weten ervan overtuigd kennis procesautomatisering vanvan hethet allergrootste belang.

WijWij weten hoehoe en en zijnzijn ervan overtuigd datdat uwuw kennis vanvan procesautomatisering en en onsons netwerkspecialisme niets anders leiden gezamenlijk succes. netwerkspecialisme tot tot niets anders kankan leiden dandan gezamenlijk succes.

U P r M

www.modelec.nl www.modelec.nl 0318-636262 Tel.Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl sales@modelec.nl

18_adv_A4_Moxa_IndustrNetw.indd 1 18_adv_A4_Moxa_IndustrNetw.indd 1 PET06 A Cover.indd 22 PET06 A Cover.indd 2 Pet06 omslag los.indd

15-01-18 15-01-18 15:2115:21 06-06-18 09:02

Sjabla Sjabloon

IN DEZE EDITIE

10 ‘CIRCULAIRE ROL CHEMIE WORDT ZICHTBAARDER’ Nu de VNCI haar honderdjarig bestaan viert, zijn de uitdagingen misschien wel groter dan ooit. Vooral de klimaatproblematiek vraagt om andere keuzes. Hoewel ze te boek staat als een van de grote boosdoeners, kan de chemische industrie juist een belangrijke rol spelen in de oplossing. Voorzitter Mark Williams: ‘De chemie is een onmisbare schakel bij de ontwikkeling van een circulaire toekomst.’

14 GROEN GAS UIT RESTSTROMEN DOOR SUPERKRITISCH WATER

28 THEMA: PROCESAUTOMATISERING Simulatie wordt nog niet veelvuldig toegepast in de petrochemische industrie. En dat terwijl een simulatiemodel vaak meer informatie geeft dan de ouderwetse spreadsheet. Ondertussen wordt de software voor het maken van modellen steeds beter, waardoor simulatie breder kan worden toegepast.

Cybercriminelen gaan steeds geavanceerder te werk en het is volgens onderzoeksbureau Gartner een illusie om te denken dat een organisatie of bedrijf zich honderd procent kan beveiliging tegen cyberaanvallen. Hoe sneller een aanval wordt ontdekt hoe beter de gevolgen kunnen worden beperkt.

De technische start-up SCW Systems ontwikkelde een manier om biomassa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote schaal kan worden toegepast.

21 BLOCKCHAIN, THE TRUST MACHINE Blockchain. We hebben er wel eens over gehoord of gelezen, maar wat het precies inhoudt en wat het gaat betekenen voor de industrie, is nog erg onduidelijk.

EN VERDER Commentaar 5 Feiten en cijfers • Antwerpen mikt op havenbrede aanpak CO2 • Mitsui Chemicals bouwt polypropeen-fabriek op Chemelot • AkzoNobel splitst chloorfabriek in Rotterdam 6 ChemieLink 18 Innovatie 22 Agenda 26 Onbevangen • Chris Aldewereld 27 Projecten 36 Column • Henk Leegwater 46

PETROCHEM 6 - 2018 3

PET06 B Inhoud.indd 3

05-06-18 17:51

Dé vakbeurs voor de procesindustrie

Het managementblad voor de olie- en chemische industrie in de Rijn/Schelde-delta Nummer 06 - 2018 UITGAVE VAN: Industrielinqs pers en platform BV, Gedempt Hamerkanaal 155, 1021 KP Amsterdam E-mail: redactie@industrielinqs.nl, website: www.petrochem.nl HOOFDREDACTIE: Wim Raaijen 020 3122 081 EINDREDACTIE: Miriam Rook 020 3122 086 Liesbeth Schipper 020 3122 083 REDACTIE: Dagmar Aarts 020 3122 084 Laura van der Linde 020 3122 083 Lotte Burger 020 3122 084 VASTE MEDEWERKERS: Chris Aldewereld, David van Baarle, Katrien Bogaerts, Jan Van Doorslaer, Jacqueline van Gool, Evi Husson, Inge Janse, Henk Leegwater, Wim Soetaert LAY-OUT: Bureau OMA bv, Wehl OMSLAGFOTO: Wim Raaijen ADVERTENTIEVERKOOP: Jetvertising BV, Arthur Middendorp t: 070 399 0000 - arthur@jetvertising.nl TRAFFIC: Breg Schoen 020 3122 088 COMMERCIEEL MANAGER: Janet Robben 020 3122 085 DRUKWERK: PreVision Graphic Solutions ABONNEMENTEN (excl. 6% BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar.

Nederland/België € 178,50 per jaar Introductieabonnement NL/B met 25% korting € 133,50 per jaar Overig buitenland € 208,Losse verkoopprijs € 22,50 Studentenabonnement € 41,Proefabonnement 3 mnd € 29,50

2 T/M 5 OKTOBER 2018 JAARBEURS UTRECHT www.wots.nl

OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon.

Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: +31(0)251 25 79 24 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

ISSN: 1380-6386 Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform BV Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Papier binnenwerk:

Papier omslag:

PAPER & BOARD MADE OF

AGRI-WASTE WWW.PAPERWISE.EU

PET06 Advertenties.indd 4

05-06-18 17:52

COMMENTAAR

‘Wat kunnen we leren van een bos? Eén aspect daarvan is duidelijk: een bos is niet CO2-neutraal, maar is juist netto-gebruiker van CO2.’

Herstellend Met wat we nu weten, kunnen we maar zeer beperkt voorspellen wat er in de verre toekomst mogelijk is. Daarom vertrouw ik – vaak zichzelfbenoemde – futurologen niet gauw. Maar ook wetenschappers zitten er meer dan eens naast. Dat komt onder meer doordat ze zich vaak met slechts één terrein bezighouden.

Langzaam transformeren ze van wetenschappers in gelovigen.

Gaan er vervolgens marketeers en politici mee aan de haal, dan krijgen we termen als biobased economy, waterstofeconomie, all-electric en van-gas-los. Zeker, veel biogebaseerde processen kunnen ons verder helpen, maar de term biobased economy is te totalitair en als doelstelling misschien wel verstikkend voor andere kansrijke trajecten. Bio is niet altijd beter.

Een dergelijke claim kan bijna alleen maar tot teleurstellingen leiden, als ontwikkelingen niet snel genoeg gaan of anders uitpakken dan verwacht. Ook de termen waterstofeconomie en all-electric sluiten kansen op andere terreinen uit. Ja, ik verwacht veel van waterstof in de energietransitie en elektrificatie kan ons zeker veel verder helpen. Maar het blijven middelen en zijn geen doel op zich.

CO2-negatief Daar gaat het precies om. Een ambitieuze doelstelling op de langere termijn is het meest essentieel voor een succesvol transitieproces. Daarbij gaat het niet om het voorspellen wat er gaat komen, maar waar we heen willen.

Als we onze doelstellingen op de langere termijn begrijpen en internaliseren zullen we selectiever omgaan met de kansen die zich aandienen. Sterker nog, we zullen selectiever gaan waarnemen en meer oog hebben voor mogelijkheden die ons dichterbij het uiteindelijke doel brengen. Opties die minder behulpzaam zijn, vervagen daarentegen. Als we weten wat de bedoeling is, vinden we de middelen gemakkelijker.

Vorig jaar heb ik mee mogen schrijven aan de industrie-agenda voor de Eemsdelta. Op grond van verschillende interviews en de spiegeling aan verschillende trends in de industrie hebben we toen een basisdocument geschreven. Verschillende experts binnen Chemport Europe hebben deze informatie verteerd en vervolgens nog concreter gemaakt.

Waar ik eigenlijk het meest blij om ben, is dat de Eemdelta de ambitie heeft om in 2050 netto-gebruiker van CO2 wil zijn. In

Parijs hebben nagenoeg alle landen in de wereld zich eind 2015 uitgesproken om de CO2-footprint 85 tot 95 procent terug te brengen ten opzichte van 1990. Het chemie- en energiecluster in de Eemsdelta wil echter niet alleen reduceren, maar op den duur zelfs herstellend zijn. CO2-negatief…

Netto-gebruiker Als iedereen hiervan doordrongen is, dan gaat dat lukken ook.

Tapijtenfabrikant Interface is daar een goed voorbeeld van.

Jaren geleden formuleerde de top van dat bedrijf de doelstelling om in 2020 herstellend te werken. Het gaat ze waarschijnlijk lukken ook. Niet door vooraf de oplossingen te verzinnen, maar de doelstelling te doorleven. Wat is de bedoeling?

Inmiddels hergebruikt het bedrijf het nylon van oude visnetten in de tapijten. Een idee van een medewerker tijdens haar vakantie op de Filipijnen, waar achtergelaten visnetten in de oceaan een probleem vormen. Ook is de nieuwste tapijtenmachine vijftig procent energiezuiniger dan haar voorganger en wordt de rest van de energie uit visafval gehaald. Daarnaast heeft het bedrijf verschillende innovaties doorgevoerd om tapijttegels gemakkelijker een tweede en misschien wel derde leven te geven.

Momenteel circuleert binnen Interface de term ‘factory as a forest’. Vorige maand heb ik deze al in een commentaar laten vallen. Interface koppelt dit vooral aan biomimicry, de kunst om de beste biologische ideeën uit de natuur te imiteren. Wat kunnen we leren van een bos? Eén aspect daarvan is duidelijk: een bos is niet CO2-neutraal, maar is juist netto-gebruiker van CO2. Daar kun je dus van leren. Blijkbaar hebben ze dat door in het Noorden.

Reageren? Via de mail: wim@industrielinqs.nl of via twitter : @wimraaijen

Uiteraard heeft EemsDeltavisie 2018 op 17 oktober in Delfzijl het thema Factory as a Forest. Kijk voor het programma en aanmelden op www.eemsdeltavisie.nl.

PETROCHEM 6 - 2018 5

PET06 C Commentaar.indd 5

05-06-18 17:54

Shell kondigt een grote olievondst aan in het diepe water in het geologische Norphlet-deel van de Amerikaanse Golf van Mexico. De ontdekking bevindt zich op ongeveer twintig kilometer afstand van het drijvende Appomattox-productieplatform van Shell en wordt beschouwd als een aantrekkelijke potentiële oliebron.

Het bedrijf verwacht dat de wereldwijde productie van diep water in 2020 meer dan 900.000 vaten olie-equivalent per dag zal bedragen, uit reeds ontdekte gebieden.

Volgend jaar moet er in Nederland een fabriek draaien waarin petflessen volledig kunnen worden gerecycled.

Voedselgigant Unilever deed de afgelopen maanden onderzoek met startup Ioniqa en PET-producent Indorama naar de mogelijkheden om PET-afval weer om te zetten in zuivere plastic bouwstenen. En met succes, want de bouw van een fabriek waarin dit proces wordt toegepast, lijkt volgend jaar werkelijkheid te worden.

PETROCHEM 6 - 2018 6

PET06 D Feiten en cijfers.indd 6

ENERGIEBESPARING INDUSTRIE RELATIEF GOEDKOOP Energiebesparing in de industrie is een zeer kosteneffectieve klimaatmaatregel. Dat wordt eens te meer bevestigd door een onderzoek van Topsector Energie.

Volgens het onderzoek kosten energiebesparende maatregelen in de Nederlandse industrie veel minder dan heel veel andere maatregelen. Zo blijkt het een vier maal grotere impact te hebben dan een investering in een groot offshore-windpark. Volgens het onderzoek kost energiebesparing in de industrie 7,2 miljoen euro per petajoule bespaarde fossiele energie. Offshore-wind kost 29,9 miljoen euro per PJ opgewekte hernieuwbare energie.

Volgens de onderzoekers hebben kosteneffectieve besparingsmaatregelen daarom een veel hogere prioriteit nodig bij overheid en industrie. Uit het onderzoek blijkt ook dat de markt voor industriële energie-efficiency in potentie zeer groot is. Alleen al de door de Nederlandse industrie voorgenomen maatregelen voor de periode 2017 tot 2020 hebben samen een investeringsomvang van 2,2 miljard euro.

Tegelijk concludeert het onderzoek dat de helft van de voorgenomen investeringsmaatregelen onzeker is. Er is gebrek aan investeringsruimte, handhaving, regie, kennis en adequate financieringsconstructies. In het onderzoek is uitgebreid gekeken naar de situatie in Italië, een land dat op gebied van energiebesparing koploper is in Europa. In Italië wordt duidelijk anders omgegaan met financiering, handhaving, implementatie en incentivering van energiebesparende maatregelen.

MITSUI CHEMICALS BOUWT POLYPROPEEN-FABRIEK OP CHEMELOT Het Japanse Mitsui Chemicals gaat een fabriek voor polypropeen-onderdelen bouwen op het industriepark Chemelot in Geleen. Daarmee reageert het bedrijf op de groeiende vraag naar lichtgewicht polypropeen auto-onderdelen in Europa. Productiecapaciteit wordt 30.000 ton per jaar en met de investering is een bedrag van 18,4 miljoen euro gemoeid. Verwachting is dat de fabriek halverwege 2020 gaat draaien.

Door de wereldwijde trend om de uitstoot van broeikasgassen te beperken, is er vanuit de automotive markt sprake van een sterk toenemende vraag naar lichtgewicht oplossingen op basis van polypropeen kunststof materialen. Op die manier wordt het gewicht van auto’s verlaagd en heeft dit een positief effect op het brandstofverbruik en dus ook op de vermindering van CO2-uitstoot. Dit draagt bij tot verdere verduurzaming van het autogebruik.

Met een vestiging in Nederland is het bedrijf in staat haar Europese markt verder uit te breiden en klanten direct en op maat te bedienen. Het bedrijf gaat zich op Chemelot richten op productie, verkoop, technologische servicestructuur en R&D. AKZONOBEL SPLITST CHLOORFABRIEK IN ROTTERDAM AkzoNobel Specialty Chemicals gaat in Rotterdam investeren in twee parallelle productielijnen die los van elkaar kunnen functioneren. Aanleiding hiervoor is de afspraak met de overheid om uiterlijk in 2021 een einde te maken aan de chloortransporten in Nederland. Deze vinden nu nog incidenteel plaats.

Chloor is een essentiële grondstof voor een aantal industrieën in de Botlek. Op dit moment is sprake van één productielijn voor chloor in Rotterdam. Om ook tijdens periodiek onderhoud aan de vraag naar chloor te kunnen voldoen, bereidt AkzoNobel Specialty Chemicals een investering voor in twee parallelle productielijnen die los van elkaar kunnen functioneren. Knut Schwalenberg, directievoorzitter van AkzoNobel Specialty Chemicals Nederland: ‘Dankzij het splitsen van de fabriek kunnen we straks continu onze producten direct aan klanten leveren via pijpleidingen.’ De overheid zal een deel van de extra kosten voor haar rekening nemen.

FOTO: AKZONOBEL

Ineos Oxide wil een nieuwe fabriek voor ethylideen norborneen (ENB) bouwen. Een beslissing over de locatie van de nieuwe fabriek is nog niet genomen. Een aantal locaties in het Midden-Oosten en Azië zijn in beeld, maar het is ook mogelijk dat in Antwerpen een tweede productielijn wordt gebouwd. Deze zou dan tegen 2023 on-stream moeten komen.

Ineos heeft in Antwerpen al een ENB-fabriek, waar momenteel via debottlenecking de capaciteit wordt vergroot met 7.500 ton, waarmee de totale capaciteit 35.500 ton per jaar wordt. Eind 2018 moet deze debottlenecking zijn afgerond.

ENB wordt voornamelijk gebruikt als copolymeer bij de productie van propyleen-dieen-monomeren (EPDM), maar de stof wordt in kleine hoeveelheden ook gebruikt in de hoogwaardige geurindustrie als geurdrager.

Bij de productie van ENB wordt als grondstof dicyclopentadieen gebruikt.

Ineos is zich nog aan het beraden of het ook een nieuwe fabriek gaat bouwen voor deze stof.

FOTO: WIM RAAIJEN

FEITEN & CIJFERS

Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

05-06-18 17:54

WERKNEMER ZEGT VAKER ‘STOP’ IN EEN ONVEILIGE SITUATIE ‘We willen toe naar een proactieve opstelling, waarbij veiligheid niet meer in procedures, maar in ieders DNA zit.’ Edwoud Eiten, Stork unit manager Regio Eemsmond, heeft een duidelijk doel voor ogen, namelijk veilig werken op het Chemie Park Delfzijl. Om dat te realiseren gaan Stork en AkzoNobel gezamenlijk optrekken in het Safety Control Panel.

De bijeenkomsten van het Panel zijn gericht op samenwerking, het delen van informatie en leren van elkaar door over bedrijfsgrenzen heen te kijken. ‘We houden de focus op nul incidenten en bewustwording van eigen gedrag om op deze manier naar een nog hoger veiligheidsniveau te komen’, legt Eiten uit. ‘We bundelen onze kennis en versterken elkaar in de bewustwording van veilig en onveilig gedrag.’

De samenwerking tussen AkzoNobel, Stork en de andere partners wordt bekrachtigd in een Safety Convenant, waarbij de afspraken worden vastgelegd. Dit wordt uitgewerkt door een werkgroep met medewerkers van AkzoNobel, Stork en Hertel. De verwachting is dat het Safety Convenant binnenkort door alle partijen wordt ondertekend.

Naast AkzoNobel, Stork en Hertel nemen Wagenborg Nedlift, Venko, SGS, JPB, Van Gansewinkel, BAM, Engie en Spie deel aan het Safety Control Panel.

ANTWERPEN MIKT OP HAVENBREDE AANPAK CO2 Het Havenbedrijf Antwerpen en gasinfrastructuurbedrijf Fluxys bundelen hun krachten om concrete stappen te kunnen zetten naar de opvang, de opslag en het hergebruik van CO2 uit de industrie in de haven.

In een eerste fase onderzoeken de twee partijen de haalbaarheid van diverse oplossingen. Afgevangen CO2 kan per pijpleiding of per schip worden vervoerd en hergebruikt of opgeslagen. De bedoeling is om samen de schouders te zetten onder concrete projecten als de haalbaarheidsstudie positief is.

De industrie in de haven van Antwerpen heeft de laatste jaren hard gewerkt aan verduurzaming, stelt Jacques Vandermeiren, CEO van het Havenbedrijf Antwerpen. ‘Op het vlak van CO2-uitstoot is echter een havenbrede aanpak nodig.’ Pascal De Buck, gedelegeerd bestuurder van Fluxys, voegt daaraan toe: ‘Om de klimaatopwarming tegen te gaan, is een mix van oplossingen nodig. Zo heb je niet alleen energiegebruik dat CO2-emissies meebrengt, maar ook heel wat industriële processen waarbij CO2 vrijkomt.

Fluxys mikt daarom op verschillende pistes: de opvang, het hergebruik en de opslag van CO2, de overschakeling van koolstofintensieve brandstoffen naar aardgas, de instroom van groen gas en de inzet van innovatieve en energiezuinige gastechnologie.’

BP Ventures investeert twintig miljoen dollar in een bedrijf dat ultrasnel oplaadbare batterijen ontwikkelt.

StoreDot claimt daarmee een elektrische auto in vijf minuten te kunnen opladen en verwacht de batterij voor mobiele telefoons al in 2019 op de markt te hebben.

FOTO: SHELL

SHELL OPENT HAAR EERSTE LNG-STATION IN BELGIË Shell heeft de opening van haar eerste Belgische LNG (Liquefied Natural Gas)-station aangekondigd in Herstal, Luik. Het station is gericht op vrachtwagens en bevindt zich nabij het drielandenpunt bij de E313, een belangrijke route voor internationaal wegtransport. Het nieuwe station heeft een capaciteit van 3,5 kt LNG en kan dagelijks 150 vrachtwagens van LNG voorzien.

Volgens Shell is LNG een belangrijke optie voor transportbedrijven, mede doordat de brandstof een grote rol zal gaan spelen in de energietransitie. De oliemaatschappij verwacht dan ook dat de vraag naar LNG zal groeien. Het station in Herstal is voor Shell daarom een belangrijke stap in de verdere uitbreiding van het netwerk van LNG-stations in Europa.

Shell heeft al zeven LNG-stations in Nederland (Rotterdam, Waalwijk, Amsterdam, Pijnacker, Waddinxveen, Eindhoven en Heerenveen) en is van plan om in de loop van de volgende twaalf maanden bijkomende LNG-stations te openen in Europa.

ChemicaInvest en de Highsun Group hebben een overeenkomst getekend voor de overname van Fibrant.

ChemicaInvest – een samenwerkingsverband tussen CVC Capital Partners en Koninklijke DSM – was eerder eigenaar van Fibrant.

Naar verwachting wordt de overname in het derde kwartaal van dit jaar volledig afgerond.

Uit cijfers van het CBS blijkt dat producenten in de industrie in het eerste kwartaal van 2018 een omzetgroei behaalden van 3,0 procent, vergeleken met een jaar eerder. De omzet van de producenten steeg hiermee voor het zesde kwartaal op rij.

De omzetgroei binnen Nederland kwam hoger uit dan de omzetgroei in het buitenland. Wel bestaan er grote zorgen over het feit dat de ondernemers in toenemende mate te kampen hebben met personeelstekort.

Chemiebedrijf Sabic en Het Groene Net (HGN) gaan een warmtenet voor Zuid-Limburg ontwerpen. Daarbij moet kraker Olefins 4 van Sabic het grootste deel van de warmte leveren.

Het is de bedoeling dat 30.000 huishoudens en tachtig kantoren vanaf 2020 worden aangesloten op HGN. Het gaat daarbij om woningen en kantoren in Geleen, Beek en Maastricht Aachen Airport.

Als het engineeringstraject succesvol is, kan Sabic in 2019 de voorbereidingen voor de aanleg van het warmtenet treffen. Dat gebeurt dan tijdens de onderhoudsstop van naftakraker Olefins 4, die elke zes jaar plaatsheeft.

De provincie Limburg ziet het project als een belangrijke stap in het aardgasvrij maken van woningen en kantoren.

PETROCHEM 6 - 2018 7

PET06 D Feiten en cijfers.indd 7

05-06-18 17:54

fact

Radar niveaumeting voor elke applicatie OPTIWAVE series – technology driven by KROHNE

t

• Nieuwe 24 en 80 GHz radar niveautransmitters voor vloeistoffen en vaste stoffen

l

• Meer dan 28 jaar FMCW-radar technologie ervaring m3

• Lens-, druppel- en hoorn antennes met procesaansluitingen vanaf ¾”

Meer feiten: www.krohne.com/optiwave

Schenk Containerverhuur biedt u de grootste afzetbare container van Nederland!

Deze is zeer geschikt voor de opslag van diverse vloeistoffen.

De 80 m3 buffercontainer is verkrijgbaar in een open-top en gesloten versie. SCHENK Containerverhuur levert desgewenst vloeistofdichte lekbakken en kunststof rijplaten.

• • • • •

Vloeistofdichte containers (7, 14, 20, 28 en 40 m3) Ontwateringscontainers Open-top en gesloten 80 m3 buffercontainers Leidingwerk, appendages en aansluitingen Transport van containers

NIJMEGEN t +31 (0)24 - 348 25 93 www.schenkgroep.nl

PET06 Advertenties.indd 8

05-06-18 17:52

FEITEN & CIJFERS CHEMELOT GAAT VOOR KLIMAATNEUTRALE CHEMIESITE IN 2050 Chemelot heeft haar plannen en ambities voor een klimaatneutrale site ontvouwd. Door aardgas en nafta gedeeltelijk te vergroenen, en over te stappen op duurzame elektriciteit, denkt het chemiepark zijn CO2-uistoot in 2030 met de helft te reduceren. In 2050 zou het park zelfs klimaatneutraal moeten zijn.

Chemelot heeft de afgelopen tijd met op het chemiepark gevestigde bedrijven en overheden hard gewerkt aan een concreet plan voor een volledig klimaatneutrale chemiesite in 2050. Volgens een woordvoerder van Chemelot is het is een ambitieus plan waarbij de betrokkenheid en inzet van de overheid hard nodig is. Op sommige terreinen moeten er nog technieken worden ontwikkeld en soms moet er wetgeving worden aangepast of infrastructuur worden aangelegd. Daarnaast is het noodzakelijk dat er robuuste financiële arrangementen worden ontwikkeld om zaken te kunnen realiseren. In het voorstel zijn de hoofdlijnen van de plannen voor 2050 beschreven met de daarbij behorende randvoorwaarden. Daarnaast is er een concrete lijst van projecten opgenomen voor een mogelijke CO2-reductie van circa vijftig procent in 2030.

INDUSTRIE EN MILIEUBEWEGING BEPLEITEN SAMEN GROEN WATERSTOF In het Klimaat & Energieakkoord moet komende zomer groen waterstof prominent worden opgenomen. De Waterstof Coalitie stelt in een manifest dat duurzaam geproduceerde waterstof een wezenlijk onderdeel is van een betrouwbare én betaalbare energietransitie in Nederland. Minister Wiebes van EZK ontving het manifest. De drieëntwintig bedrijven en organisaties die de coalitie vormen, roepen de regering op nu groene waterstof te stimuleren voor verdere verduurzaming van de energievoorziening. In de coalitie van initiatiefnemer Greenpeace zijn verschillende chemiebedrijven, universiteiten, havenbedrijven, en ook milieubewegingen ruim vertegenwoordigd. De aanpak van windparken op zee neemt de coalitie als voorbeeld. Subsidies zijn nodig geweest, maar inmiddels is het eerste offshore-windpark zonder overheidssteun aanbesteed.

Van groot belang is dat de productiekosten van groene waterstof omlaag gaan. Een forse kostenreductie van elektrolyzers, samen met een daling van de kosten van hernieuwbare elektriciteit, moet volgens de coalitie haalbaar zijn. In waterstof kan energie betaalbaar en efficiënt in grote hoeveelheden worden opgeslagen. Zodoende kunnen tekorten of overschotten aan elektriciteit worden opgevangen waarmee het elektriciteitssysteem in balans blijft.

In de coalitie zitten onder andere AkzoNobel Specialty Chemicals, Alliander, ENGIE Nederland, Eneco Groep, Enexis Groep, Gasunie, Greenpeace Nederland, Groningen Seaports, Havenbedrijf Rotterdam, Innogy, Natuur & Milieu, Natuur & Milieufederaties, New Energy Coalition, Nuon, OCI Nitrogen, Stedin Groep, Tata Steel Europe, TenneT, ThyssenKrupp, TU Delft, TU Eindhoven, VNO-NCW en Yara Sluiskil.

BRENT RUWE OLIEKOERS 82 81 80

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

79 78 77 76 75 74 73 72

30

1

2

3

4

7

8

9

10

11 14

15 16 17 18

21 22 23 24 25 29

Shell-Paques joint-venture Paqell heeft haar eerste octrooi in de Verenigde Staten verkregen voor haar nieuwe THIOPAQ O&G Ultra proces.

Bij dit proces wordt sulfide biologisch omgezet in elementair zwavel, een innovatief systeem dat weinig energie gebruikt en eenvoudig is te bedienen.

Het recent gelanceerde THIOPAQ O&G Ultra-proces maakt gebruik van de nieuwste verbeteringen in biotechnologie, waardoor een aanzienlijk verbeterde efficiëntie van de biologische katalysator wordt behaald.

Het Amerikaanse octrooi baant dan ook de weg voor Paqell om haar aanwezigheid op de Amerikaanse markt verder uit te bouwen.

PERSONALIA Per 1 juni is Reinier Gerrits gestart als directeur van Meststoffen Nederland.

Martijn Broekhof volgt hem per 1 juli op als manager energie en klimaat bij de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie. Eerder was Broekhof als econoom verbonden aan het World Economic Forum en de European Climate Foundation, en werkte hij als zelfstandig adviseur op het gebied van energie- en klimaatbeleid.

Per 1 juli staat Peter Simões aan het roer van INVESTA, expertisecentrum voor groen gas en biomassavergassing. Hij zal in zijn nieuwe functie verantwoordelijk zijn voor de realisatie van de doelstellingen door het verder uitbouwen van de activiteiten van het centrum, waaronder de realisatie van het R&D-programma dat vergassingstechnologie op grote schaal toepasbaar moet maken. Simões was hiervoor werkzaam als manager en strategisch adviseur binnen het AEB Amsterdam - het duurzame energie en grondstoffenbedrijf van de gemeente Amsterdam.

Mei 2018

1

PETROCHEM 6 - 2018 9

PET06 D Feiten en cijfers.indd 9

05-06-18 17:55

INTERVIEW

‘Circulaire rol chemie wordt zichtbaarder’

PETROCHEM 6 - 2018 10

PET06 O Interview.indd 10

05-06-18 17:55

Nu de VNCI haar honderdjarig bestaan viert, zijn de uitdagingen misschien wel groter dan ooit.

Vooral de klimaatproblematiek vraagt om andere keuzes. Hoewel ze te boek staat als een van de grote boosdoeners, kan de chemische industrie juist een belangrijke rol spelen in de oplossing.

Voorzitter Mark Williams: ‘De chemie is een onmisbare schakel bij de ontwikkeling van een circulaire toekomst.’

Wim Raaijen

FOTO’S: WIM RAAIJEN

Dit jaar viert de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) uitbundig haar honderdste verjaardag. Volgens voorzitter Mark Williams is daar ook alle reden voor. ‘Het waren hele succesvolle jaren voor de chemische industrie in Nederland. Het is een geavanceerde en zeer efficiënte sector in Nederland. Internationaal leidend op het gebied van innovatie en best in class in operations’, stelt de Engelsman, in zijn dagelijks leven vicepresident Europe van chemiebedrijf Sabic.

‘Neem bijvoorbeeld de vijf krakers in Nederland. Sinds 2010 zijn er wereldwijd 23 nieuwe krakers gebouwd, waarvan geen een in Noordwest-Europa. Die krakers zijn stuk voor stuk meer state-of-the-art dan de Nederlandse. Toch slaagt de Nederlandse chemie er in om de mondiale uitdaging op dit vlak aan te gaan. Ze slaagt er telkens weer in om alle kansen voor verbetering te benutten.’

Niet altijd opgemerkt Uiteraard is er nog genoeg te verbeteren. ‘We zijn goed in techniek, maar niet zo goed in dat te laten zien. Technici denken nog te vaak dat als ze hun werk maar goed doen, dat iedereen dat ook ziet. Dat is natuurlijk niet zo. De chemie heeft nog steeds het wankele imago van een sector die weliswaar nodig is, maar ook vies en onveilig is. Dat is helaas niet zomaar weg te poetsen.’

Williams erkent ook dat het de chemie niet helpt dat ze vaak ver van de consument af staat. Onbekend maakt ook onbemind. Bedrijven die consumentenartikelen bieden, staan er vaak beter op. Helemaal als ze zich zoals de Ikea’s, BMW’s en Coca Cola’s van deze wereld, zichtbaar onderscheiden op het gebied van verduurzaming. Nederlandse chemiebedrijven als DSM en AkzoNobel strijden al jaren om de eerste plaats in de Dow Jones Sustainable Index, maar dat wordt lang niet altijd opgemerkt.

PETROCHEM 6 - 2018 11

PET06 O Interview.indd 11

05-06-18 17:55

INTERVIEW Jubail Williams herkent die kloof in zijn dagelijkse functie bij Sabic, dat sterk in Nederland is vertegenwoordigd met grote productielocaties op industriepark Chemelot in Zuid-Limburg en in Bergen op Zoom. Doordat het ook nog eens een Saudisch bedrijf is, blijft er voor de samenleving een indringende oliegeur om het chemieconcern hangen. Dat terwijl Sabic, meer dan heel veel andere bedrijven, op zoek is naar alternatieven.

‘We zijn echt met heel veel innovatieve projecten bezig. Onder andere hier in Nederland onderzoeken we nadrukkelijk de mogelijkheden om afvalplastic te recyclen.’

Tijdens het World Economic Forum begin dit jaar in Davos liet het chemieconcern op dat vlak duidelijk haar ambities zien. Daar ontvouwde Frank Kuijpers, general manager duurzaam ondernemen, de ambities van Sabic: ‘Wij zijn de eersten in de branche die zich inzetten voor het opschalen van hoogwaardige recyclingprocessen voor chemische recycling van gemengd kunststofafval naar het oorspronkelijke polymeer. Sabic heeft de knowhow, de middelen en de wil om de afvalstroom te helpen verminderen.’

En er is meer, stelt Williams. ‘Wist je dat Sabic ’s werelds grootste installatie heeft

op het gebied van CCU?’ In Saudi-Arabië nog wel. ‘Echt, Arabische bedrijven zijn op het gebied van verduurzaming vaak veel verder dan we denken.’ Op het grote petrochemische complex van Sabic in Jubail heeft het Duitse Linde een paar jaar geleden ‘s werelds grootste installatie gebouwd dat CO2 als grondstof gebruikt.

De fabriek comprimeert en zuivert ongeveer 1500 ton ruwe kooldioxide per dag afkomstig van twee nabijgelegen ethyleenglycolfabrieken. Het gezuiverde gasvormige CO2 wordt geleverd aan drie fabrieken voor productie van methanol en ureum. Daarmee wordt elk jaar naar schatting 500.000 ton CO2-uitstoot bespaard.

Routekaart Williams is er duidelijk over: ‘De chemie is een onmisbare schakel bij de ontwikkeling van een circulaire toekomst. Het vraagt om inspanning van de hele keten.

De rol van de chemie wordt ongetwijfeld steeds zichtbaarder. Helemaal als de wetgeving op dit vlak strenger gaat worden.’

Ook in de Nederlandse chemie zijn volop projecten en bestaan er nog veel meer ideeën die kunnen bijdragen aan een circulaire toekomst. Juist omdat chemische industrie een belangrijke rol kan spelen, probeert de VNCI die nu al op te eisen met de Routekaart 2050 ‘Chemistry for

Climate’, die ze enkele maanden geleden presenteerde. Het is volgens het rapport niet de vraag of het kan, maar hoe. Want meer dan negentig procent CO2-reductie in 2050 is technisch mogelijk.

Forse bijdrage Om deze doelstellingen van Parijs te halen, zijn nu al investeringen nodig.

Zowel voor de korte termijn als voor de doorontwikkeling van technologie na 2030. Williams: ‘Daarbij is snelheid vereist. De opgave is gigantisch. Dit onderzoek laat zien dat de vereiste versnelling alleen mogelijk is bij een drastische transformatie van de industrie en door middel van interactie met andere maatschappelijke spelers.’

Steun van de overheid is daarbij onontbeerlijk, stelt de VNCI-voorzitter. In de vaak lange ontwikkelingsfase, wanneer technologie nog niet rendabel is, kan volgens hem overheidssteun de snelheid aanzienlijk verhogen en risico’s en kosten verminderen.

Een belangrijke rol van de overheid is het faciliteren van programma’s op cruciale thema’s zoals waterstof, elektrificatie, het opvangen en (ondergronds) opslaan van CO2 (CCS), het inzetten van CO2 als grondstof (CCU), recycling en bioraffinage. Op termijn en bij de juiste marktcondities kunnen deze technologieën een forse bijdrage leveren aan emissiereductie.

Langer in de economie Belangrijk is ook een intensieve samenwerking van de chemie en de energiesector. Om bijvoorbeeld op den duur grootschalig waterstof en andere chemische bouwstenen te producen met groene stroom, zijn enorme investeringen in windparken en zonne-energie nodig.

Volgens het rapport is tot 2050 26 miljard euro aan investeringen nodig in de chemische industrie en wel 37 miljard in het energiesysteem.

Uiteraard is er kritiek op het rapport. Zo zou het volgens critici te veel een lobbyrapport zijn, vooral om meer overheidsgelden binnen te krijgen. En er zouden te weinig echt concrete oplossingen in staan. Maar er is ook bijval. Een gematigd applausje vanuit de milieubeweging bijvoorbeeld. En dat is weleens anders geweest. Williams is daar zichtbaar content mee.

PETROCHEM 6 - 2018 12

PET06 O Interview.indd 12

05-06-18 17:55

Vooral directeur van Natuur & Milieu Marjolein Demmers liet zich bij de presentatie van het rapport voorzichtig positief uit: ‘We moeten voor het snelste pad kiezen en gelukkig straalt het rapport dat ook uit. Ruim negentig procent CO2-reductie is voor nu een mooi streven, maar we moeten waar kan ook extra versnellen.’

Natuurlijk had ze ook nog wat ‘aandachtspuntjes’, bijvoorbeeld over de rol van biomassa. ‘Biomassa staat ter discussie. Van belang is om de inzet van biomassa zoveel mogelijk circulair te maken. We moeten koolstof langer in de economie houden.’

Bedenkingen Williams kan zich hier wel in vinden.

‘Dit hebben we echt niet geregisseerd.

Bij de presentatie wilden we verschillende partijen aan het woord laten. Ze kwamen met waardevolle aanvullingen, zeker ook Marjolein Demmers.’

De VNCI-voorzitter begrijpt de bedenkingen van Natuur & Milieu bij CCS. Demmers tijdens de presentatie: ‘CCU is

Mark Williams: ‘We zijn goed in techniek, maar niet zo goed in dat te laten zien.’ een interessante circulaire mogelijkheid.

CCS is nog lineair en moet hooguit als een tussenstap worden gezien. Natuurlijk wijzen verschillende onderzoeken uit dat CCS onvermijdelijk is, maar laten we de rol van deze end-of-pipe-oplossing zo klein mogelijk houden.’ Bedenkingen die overigens ook worden gedeeld met verschillende chemiebedrijven. Zo stelde Max van der Meer van Huntsman een paar maanden geleden nog in Petrochem dat het CCS-dossier enorm afleidt. ‘Er gaat heel veel aandacht uit naar het ondergronds opslaan van CO2. Daarmee missen we enorme kansen om CO2 als grondstof te zien.’

Carbon productivity Het langer vastleggen in producten en het hoogwaardiger inzetten van koolstof is misschien wel de belangrijkste uitdaging van de chemische industrie.

Om de uitstoot van CO2 en het probleem van plastic-afval aanzienlijk te reduceren. Daarbij gaat het bijvoorbeeld niet per se om het terugdringen van het gebruik van kunststof, maar een verbeterde inzet daarvan. En uiteraard hergebruik. Wat dat betreft bevalt het idee van carbon productivity Williams zeer. Koolstof vooral zo inzetten dat het juist verspilling tegengaat.

‘We kunnen wel plastic verbannen uit verpakkingen van voedingsmiddelen, maar kunststof biedt juist ook geweldige oplossingen tegen verspilling van voedsel. We moeten daarom naar hele productketens kijken. Ik pleit voor veel meer onafhankelijke analyses van de levenscyclus van producten (LCA’s), zodat de samenleving een consistent en totaal beeld krijgt van de impact van koolstof. Op die manier kunnen veel betere keuzes worden gemaakt.’ ■ PETROCHEM 6 - 2018 13

PET06 O Interview.indd 13

05-06-18 17:55

PROCES

Groen gas uit reststromen door superkritisch water De technische start-up SCW Systems ontwikkelde een manier om biomassa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote schaal kan worden toegepast.

David van Baarle

De opdracht van Gasunie New Energy is om de transitie naar een CO2-neutrale energievoorziening te versnellen door duurzame alternatieven te ontwikkelen voor fossiel methaan. Inmiddels loopt een aantal veelbelovende onderzoeksprojecten die een alternatief kunnen bieden voor fossiele brandstoffen. Zo zijn waterstof en groengas veelbelovende energiedragers. Waterstof kan via elektrolyse worden geproduceerd en groen gas kan worden geproduceerd door het opwerken van biogas uit vergisting of vergassing.

Het biogas wordt gezuiverd en gedroogd en op dezelfde kwaliteit als aardgas gebracht. Na deze bewerkingen mag het groen gas heten en is het een duurzaam alternatief voor fossiel aardgas.

Het doel van Gasunie is niet om gas te produceren en verhandelen. Maar de bestaande gasinfrastructuur kan wel een belangrijke rol blijven spelen in de transitie naar een emissieloze energievoorziening met groengas en waterstof. Gasunie New Energy heeft daarom samen met SCW Systems een joint venture opgericht met de naam SKW Assets Alkmaar.

Deze joint venture ontwikkelt en bouwt

de demonstratiefaciliteit Super Kritische Water vergassing Alkmaar. SCW Energy Alkmaar, een honderd procent dochter van SCW Systems, zal de installatie opereren. SCW Energy Alkmaar zal alle inkoop van biomassa en verkoop van groengas voor zijn rekening nemen.

Superkritisch Martijn Theelen is als business developer van Gasunie New Energy betrokken bij een innovatieve manier om groen gas te produceren uit lastige natte afvalstromen met organische componenten. De technische start-up SCW Systems ontwikkelde een manier waarmee biomassa in superkritisch water wordt omgezet in biogas, om dit vervolgens op te werken tot groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote schaal kan worden toegepast, maar ook om de logistieke keten rondom vergassing van met name natte biomassastromen vorm te geven.

Theelen: ‘Bij een druk van 221,1 bar en

GROEI GROEN GAS De installatie van SCW is overigens niet de enige groen gas demonstratie waar Gasunie New Energy in participeert. Theelen: ‘Gasunie en Cogas hebben gezamenlijk Biogas Netwerk Twente opgericht om biogas van lokale producenten te verzamelen. Dit biogas gaat via de transportleiding van Biogas Netwerk Twente naar een centrale opwerkinstallatie in Almelo waar het wordt opgewerkt naar groen gas. Na opwerking blijft er vier miljoen kubieke meter groen gas over, genoeg voor een jaar lang comfortabel en duurzaam wonen voor 2.500 huishoudens in Twente.’

Ook ondersteunen ze de eerste stappen op de groene gasmarkt van Stercore. Dit bedrijf zet met name digestaat en mest om in biobased carbon, wat wordt ingezet als meststof voor de

landbouw. Biogas is een bijproduct en door deze op te werken tot groen gas, kan ook dit een bijdrage leveren aan de vergroening van het Nederlandse gas. Hetzelfde geldt voor biovergasser Ambigo, dat weer sloophout als feedstock gebruikt voor de productie van groen gas. Ook deze pilot wordt in Alkmaar gebouwd en kan straks een bijdrage leveren aan de Nederlandse gasvoorziening.

Een andere interessante technologie is die van Torrgas, dat lastig te verwerken, houtachtige biomassa eerst torreficeert tot een soort biokool. Deze getorreficeerde biomassa kan worden omgezet in syngas, een mengeling van koolmonoxide en waterstof, en pure koolstof. Het syngas kan zowel als grondstof voor de industrie als ook als brandstof worden ingezet.’

PETROCHEM 6 - 2018 14

PET06 T Superkritisch.indd 14

05-06-18 17:56

FOTO: SCW ENERGY ALKMAAR

een temperatuur van 374 graden Celsius komt water in de zogenaamde vierde toestand. Want naast vast, vloeibaar en gasvormig bestaat ook de superkritische toestand. In die superkritische toestand veranderen de eigenschappen van water zodanig dat er voor het produceren van biogas interessante dingen gebeuren.

Zo lossen organische stoffen normaal gesproken amper op in water. In superkritische toestand lossen ze juist goed op en worden de stoffen derhalve zeer fijn verdeeld in water. Bij een temperatuur van zo’n 550 tot zeshonderd graden vallen langere organische ketens zoals lignine uit elkaar in de basismoleculen methaan, kooldioxide, koolmonoxide en waterstof. Vervolgens reageert koolmonoxide met water tot kooldioxide en waterstof, in een zogenoemde water-gasshift reactie waardoor in het bio-syngas zeer weinig koolmonoxide voorkomt. In de methanisatiereactor reageren waterstof en kooldioxide tot methaan en water.’

Een bijkomend voordeel van de inzet van superkritisch water is dat zouten en andere anorganische stoffen juist zeer slecht oplossen. ‘In superkritische toestand draait de polariteit van water om’, verklaart Theelen. ‘Waar normaal gesproken zouten juist zeer goed in water

Theelen: ‘Het voorverwarmen van de feedstock tempert het energieverbruik van de reactor behoorlijk.’ oplossen, bouwen ze nu kristallen op in de reactor. SCW Systems bedacht een methode om die kristallen uit het heetste deel van de reactor te kunnen verwijderen. Daarmee voorkomen ze een bekend probleem van dit soort reactors: het vastlopen van procesonderdelen door zoutophoping. Een deel van het intellectueel eigendom berust op die methode. Een andere rendementverhogende ingreep is het voorverwarmen van de feedstock, wat het energieverbruik van de reactor behoorlijk tempert.’

Lastige reststromen Door de keuze voor superkritisch water, kan SCW lastige reststromen gebruiken als voeding voor zijn gasproductie. Theelen: ‘Michael Modell van het Massachusetts Institute of Technology heeft als eerste het fenomeen waargenomen dat leidde tot de superkritieke watertechnologie. In de jaren zeventig ontdekte hij dat glucose volledig kon worden vergast in superkritisch water. Zijn interesse ging

echter uit naar de volledige ontleding van gevaarlijke organische verbindingen zoals PCB, en hij concentreerde zich daarom op de mogelijkheid van ontleding door oxidatie in superkritisch water, wat superkritische wateroxidatie (SCWO) wordt genoemd. In het recente verleden is SCWO nog toegepast door het Amerikaanse leger dat er onder meer chemische wapens uit Syrië mee onschadelijk maakte. Hoewel die toepassing geen dagelijkse kost is, demonstreert het wel dat superkritisch water zeer diverse afvalstromen veilig kan verwerken tot nuttige grondstoffen.

SCW heeft dan ook al diverse reststromen voorblij zien komen. We zijn inmiddels drie prototypes, één pilotinstallatie en vier voedingsstromen verder. In het begin gebruikten we een mengsel van mest en glycerol als belangrijkste grondstof voor de reactor. Mest heeft momenteel een negatieve waarde, wat betekent dat we nu geld toekrijgen om het probleemproduct af te voeren.

PETROCHEM 6 - 2018 15

PET06 T Superkritisch.indd 15

05-06-18 17:56

EVENEMENTENHAL DELFZIJL | 17 OKTOBER [Sav

e th

ed

ate ]

www.eemsdeltavisie.nl Halve pagina advertentie EDV18.indd 1

PET06 Advertenties.indd 16

01-06-18 11:03

05-06-18 17:52

Glycerol had een acceptabele kostprijs, maar dat is inmiddels veranderd, omdat het in verder gezuiverde vorm ook wordt gebruikt in vergisters. Daardoor is de prijs gestegen.

Superkritisch water is een goede keuze voor de inzet van natte fracties en zo kwamen we bij het superkritisch vergassen van slib uit rioolwaterzuiveringen.

Dat slib wordt normaal gesproken verbrand, wat energie kost, en nu levert het gas op. Ook slib heeft een negatieve poort fee, oftewel: waterschappen moeten betalen voor het afvoeren van hun slib. We werken samen met Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, dat een duurzame oplossing zocht voor zijn slibprobleem. Het slib heeft op zijn beurt ook wel weer wat uitdagingen, zo zitten er meestal zwavelverbindingen in, die uiteraard ook moeten worden verwijderd. Bovendien is het organisch gehalte lager dan van glycerol. Inmiddels hebben we nog een interessant restproduct gevonden in de vorm van vinasse: een rest-/afvalproduct uit de suikerindustrie.

In grote suikerproducerende landen zoals Brazilië wordt vinasse gedumpt. Er is een logistieke keten beschikbaar om de probleemstroom naar Europa te transporteren. Zodra er grote hoeveelheden verwerkt kunnen worden, kan hiermee een milieuprobleem in landen zoals Brazilië worden opgelost. Het voordeel van vinasse is dat het een redelijk hoog koolstofgehalte heeft, wat gunstig is voor de gasproductie in Alkmaar.’

Zeven reactoren De demonstratiefaciliteit in Alkmaar is nabij het Institute for Valorisation and Expertise in Thermochemics Alkmaar (Investa) gebouwd. Dit ligt naast de gasopslag Bergermeer van Taqa en EBN, van wie de grond ook is gekocht.

Theelen: ’De demonstratiefaciliteit zal bij aanvang een installatie met zeven reactoren zijn die per stuk zo’n tien meter lang zijn. En omdat we onder zeer hoge drukken en temperaturen produceren, is gekozen om er een bunker omheen te bouwen als aanvulling op alle vereiste beveiligingen. Na de reactor komt een methanisatie-installatie en vindt scheiding van methaan en CO2 plaats. Het gas dat hier wordt geproduceerd, injecteren we namelijk direct in de hogedrukleiding van Gasunie Transport

Services die hier vlakbij ligt. Deze installatie zal de eerste zijn die groen gas direct in een hogedrukleiding, met hoogcalorisch gas invoedt. De methanisatie draait op iets boven de tachtig bar, dus we hoeven de gasdruk alleen maar te verlagen om hem op de juiste specs te krijgen en in te voeden.’

De methanisatiereactor zet waterstof en kooldioxide om in methaan, waarna ook nog CO2 overblijft. Een membraan scheidt vervolgens het methaan van de kooldioxide waardoor h-gas overblijft, maar ook een zuivere kooldioxidestroom.

Theelen: ‘Die kooldioxide zou een hele goede koolstofbron kunnen zijn voor de glastuinbouw in de buurt. De glastuinbouwers draaien steeds vaker op diepe aardwarmte in plaats van de warmtekrachtinstallaties waar ze behalve stroom en warmte ook kooldioxide mee produceerden voor bevordering van de plantengroei. Als de tuinders een goede en stabiele koolstofstroom hebben, kunnen ze hun WKK stilzetten, wat uiteindelijk ook weer een hoop gasverbruik bespaart.

Bovendien houden de planten een deel van de CO2 vast, wat uiteraard positief uitpakt voor de koolstof voetafdruk. De installatie is nu al CO2-neutraal en door hergebruik of opslag van de CO2 zou een negatieve CO2-emissie ontstaan.’

De zeven reactoren hebben een gezamenlijke jaarlijkse productiecapaciteit van naar verwachting 13,5 miljoen kuub groen gas. Inmiddels is de eerste reac-

tor klaar en wordt nu gewerkt aan de methanisatie en gasscheiding. Men verwacht die de rest van dit jaar te kunnen afbouwen zodat eind dit jaar kan worden begonnen met produceren. Vervolgens worden de volgende twee reactoren gebouwd die eind 2019 in productie worden genomen en in 2020 zullen de overige reactoren van de demonstratiefaciliteit worden gebouwd.

Decentraal ‘Het mag duidelijk zijn dat de markt voor groen gas heel anders is dan we gewend zijn’, vervolgt Theelen. ‘Waar gas eerst redelijk centraal geproduceerd en gedistribueerd werd, zien we steeds meer decentrale productie van groen gas. We moeten onze eigen netwerken daarop aanpassen, maar ook de logistieke keten moet zich nog ontwikkelen. Daarbij blijft het altijd een overweging tussen het zo efficiënt mogelijk transporteren van grondstoffen en groen gas. De bijdrage die de diverse groen gas projecten nu al leveren aan de vergroening van de energievoorziening is nu al behoorlijk groot en wordt alleen maar groter. Alleen al de installatie van SKW Alkmaar zal in de toekomst evenveel energie produceren als achtentwintig windturbines van hetzelfde formaat (2.3 megawatt) als er achter de fabriek in Alkmaar staan. Bovendien is het gas goed op te slaan en in te zetten wanneer de wind of zon het af laat weten. ■

PETROCHEM 6 - 2018 17

PET06 T Superkritisch.indd 17

05-06-18 17:56

CHEMIELINK

Bioreactor voor grootschalige olieproductie uit biomassa Delft Advanced Biorenewables heeft een bioreactor ontwikkeld die in een doorlopend fermentatieproces uit biomassa tegelijk oleochemicaliën produceert en ze ontdoet van water. Dat verhoogt niet alleen de productie tot wel dertig procent, ook spaart dit dure centrifuges uit.

Nu DAB zeer recent een 1000 liter reactor in gebruik heeft genomen, is de start-up klaar om de industrie erbij te betrekken.

Organische reststromen als lignine, cellulose en suikerbietpulp kunnen hun waarde bewijzen door de suikers via fermentatie om te zetten in producten als biobutanol en geur- en kleurstoffen.

Het is echter nog niet zo eenvoudig om deze tweede generatie biomassa in een efficiënt en grootschalig biotechnologisch proces in olie om te zetten.

Emulsie Het idee om fermentatie via een biotechnologisch proces op te schalen, stamt uit 2007. ‘Een aantal bedrijven uit San Francisco beweerde dat ze met hun proces direct de olie zagen bovendrijven’, aldus Kirsten Steinbusch van DAB. ‘Dat is dus niet waar. Wat je ziet is een emulsie, een

mayonaise-achtig mengsel.’ Normaliter zijn zo’n zes processtappen nodig voordat je een zuiver product hebt, waaronder centrifugeren, opwarmen, afkoelen en het mengen met additieven. ‘Teveel om het grootschalig aantrekkelijk te kunnen maken’, verzekert Steinbusch. Daarom zijn onderzoekers van de TU Delft op zoek gegaan naar een methode waarin onder milde condities de micro-organismen blijven leven zodat tegelijk olieproductie en waterscheiding mogelijk is. Met steun van diverse biobased fondsen als BE-Basic en TKI BBE heeft dat geresulteerd in een bioreactor van 100 liter. Om dit in industriële processen te kunnen toepassen is de start-up Delft Advanced Biorenewables sinds 2014 het proces aan het opschalen.

Gasflotatie De crux zit in een scheidingtechniek die normaal voor waterzuivering wordt gebruikt. Door gasbelletjes in de reactor te blazen, hechten deze zich aan de olie, waardoor het mengsel naar de oppervlakte drijft. Het proces van fermentatie en scheiding blijft doorgaan als je het product continu verwijdert. Hierdoor stijgt de productie met tien tot dertig procent en dalen de kosten navenant. Wel is een extra zuiveringsstap nodig. De flotatietechniek is energiezuinig en zorgt ervoor dat maar liefst 95 procent van het water al in de reactor van de olie wordt gescheiden. Dat betekent dat voor de verdere scheiding nog slechts een kleine centrifuge nodig is.

Deze pagina’s worden mogelijk gemaakt door CHEMIELINK ChemieLink is een netwerk van innovatieve hotspots in de chemie.

Bij ChemieLink zijn tien erkende innovatielaboratoria (iLABs) en zes Centers for Open Chemical innovation (COCi’s) aangesloten. Op deze locaties zijn circa 250 innovatieve bedrijven gevestigd, waaronder CeraCarbon en Delft Advanced Biorenewables. Zij nemen ook deel aan het Business Angel Network ChemieLink programma.

‘Centrifuges zijn kostbaar en hoe groter hoe kostbaarder’, weet Steinbusch, ‘niets geen economy-of-scale.’

Sinaasappelsmaak en biobutanol Begin dit jaar is de fase van ‘proof of concept’ bereikt. Rond deze tijd neemt DAB een bioreactor van 1000 liter in gebruik op de ChemieLink-locatie Bioprocess Pilot Facility in Delft. ’Zo’n demo-installatie is een goed moment om de industrie erbij te betrekken.’ In een sector waar de marges klein zijn, is het van belang om die toepassingen te vinden die de meeste toegevoegde waarde opleveren. Steinbusch verwacht veel van hoogwaardige geur- en smaakstoffen die chemisch lastig te maken zijn, zoals sinaasappelsmaak, of die in de natuur niet of in lage concentraties voorkomen. Ook biobutanol om bij benzine te mengen is aantrekkelijk, omdat de productie van biobutanol zonder goede waterscheiding al bij twintig gram per liter toxisch wordt voor micro-organismen.

Steinbusch is in gesprek met verschillende partijen om gezamenlijk een consortium te vormen. Te beginnen met een ontwikkelaar van micro-organismen, die hierin leidend is. Als technologieleverancier is DAB immers maar een schakel in de keten. Daarnaast zijn een grondstoffenleverancier, een logistieke partner en een chemische eindgebruiker essentieel voor succes. Dat moet voor het eind van het jaar gaan lukken. ■

PETROCHEM 6 - 2018 18

PET06 M innovatielink.indd 18

05-06-18 17:57

CHEMIELINK

Lichtgewicht en toch slijtvast Limburgse start-up CeraCarbon heeft een keramisch materiaal ontwikkeld dat goed hecht op koolstofvezels. Zo ontstaan producten die net zo slijtvast zijn als gecoat staal, maar 75 procent lichter zijn. Dat is in het bijzonder goed nieuws voor verende, hydraulische componenten en tandwielen.

Tot nu toe is het domweg technisch onmogelijk om lichtgewicht koolstofvezels te gebruiken voor producten die aan slijtage onderhevig zijn, verzekert Roeland Coumans van CeraCarbon. Een koolstof voorvork van een motor of een mountainbike zou al binnen vijf minuten compleet vernield zijn. Koolstofvezels zijn namelijk wel zeer licht en daarmee een aantrekkelijk alternatief voor alle transport- en sportmiddelen waar energie- en dus gewichtsbesparing voorop staat, maar ze zijn niet bepaald slijtvast. Het aanbrengen van een coating was tot nu toe geen optie, omdat zo’n beschermende laag zich niet hecht op koolstof. En dus blijven alle bewegende onderdelen waar materialen langs elkaar schuiven, gewoon van staal.

Keramische laag Als specialist in oppervlaktebehandeling met conventionele processen zoals verzinken en verchromen, zag Coumans het als een uitdaging om nieuwe processen te ontwikkelen. Eerst keramische coatings op lichtmetalen zoals aluminium, magnesium en titanium en in een later stadium op carbon-fiber, de eigenlijke doorbraak.

De doorbraak van een keramisch materiaal dat zich wel hecht aan koolstof en het bijbehorende coatingproces, leidde in 2015 tot de oprichting van CeraCarbon in Stein, met een R&D-afdeling op de ChemieLink-locatie Brightlands. Het gepatenteerde materiaal belooft een gewichtsbesparing van 75 procent op staal en, als kers op de taart, een slijtvastheid vergelijkbaar met gecoat staal.

Motorfietsen CeraCarbon is begonnen met het ontwerp van een voorvork voor motorfietsen. Dat heeft zijn redenen. Op zo’n verende voorvork komen enorme wrijvingskrachten te staan. ‘Als het daar werkt, dan werkt het ook bij andere verende en hydraulische componenten’, redeneert Coumans. ‘In feite is een voorvork een hydraulisch systeem, waarvan het stikt in de industrie.’

Daar komt bij dat je bij innovatieve onderdelen voor de motorsport zelf de regie in handen hebt. ‘Je bent er niet afhankelijk van of en wanneer een fabrikant besluit een nieuwe machine te testen. We maken zelf een voorvork en testen die op het circuit. Dat gebeurt in de motorsport dagelijks.’ En wat vanuit marketingoverwegingen minstens zo belangrijk is: een motor spreekt tot de verbeelding en je kunt hem laten zien. ‘Een eerste industriële klant zal niet van de daken schreeuwen dat hij innovatieve onderdelen gebruikt.’

Opschaling De voorvorken hebben inmiddels de testfase met succes doorlopen. Het eerste product beleeft het komende raceseizoen zijn primeur in de Moto E-klasse op het circuit van Isle of Man. Uiteindelijk wil CeraCarbon toe naar grootschalige productie voor de maakindustrie, zoals de luchtvaart, de automobielindustrie en de sportbranche. ‘Het opschalen is productie-

technisch geen probleem’, verwacht Coumans. ‘We kunnen zo honderden voorvorken produceren.’ Hoewel een speciale coatingstap is ontwikkeld, is het volgens Coumans goed mogelijk om dit in een bestaand productieproces in te bouwen.

BANC Nu zijn de tandwielen aan de beurt. Tandwielen zijn zo mogelijk nog meer onderhevig aan slijtage terwijl tandwielaandrijving zowel in de transportsector als in machines veelvuldig voorkomen.

Met de verkoop van voorvorken denkt CeraCarbon de komende fase te kunnen financieren. Coumans: ‘We zijn op zoek naar private investeerders om de verdere ontwikkeling te kunnen versnellen. Als we het volledig uit eigen zak moesten betalen, zou het vijf jaar langer duren.

Daarom doen we mee aan het Business Angel Network ChemieLink (BANC)programma. We hebben diverse gesprekken gevoerd met investeerders in Nederland en Duitsland, waar de maakindustrie veel omvangrijker is.’ ■

PETROCHEM 6 - 2018 19

PET06 M innovatielink.indd 19

05-06-18 17:57

WINGAS Energie voor winnaars.

Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren.

WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig.

www.wingas.nl

Petrochem

geeft nog meer waarde voor uw geld

In complexe sectoren is risicobeheer van cruciaal belang. Continu moet u de veiligheid, kwaliteit en efficiëntie van uw installaties zien te waarborgen. Hier biedt Vinçotte hulp. Met onze ervaring en sectorkennis zijn we experts in het anticiperen op en beheren van risico’s; van de ontwerpfase tot en met de operationele fase.

Zo blijft de integriteit van uw assets op lange termijn gewaarborgd en voegen we samen waarde toe aan uw bedrijf.

Meer nieuws dan ooit • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de chemische industrie Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten Multimediale bedrijfspresentaties Wekelijkse nieuwsbrief Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • U kunt naar aanleiding van uw abonnement ook besluiten om bedrijfslid van het Petrochem platform te worden. Hierbij krijgt u onder andere voor twee personen toegang tot het jaarcongres Deltavisie. Meer weten?

Kijk op www.petrochem.nl/bedrijfslidmaatschap

Ga direct naar petrochem.nl/abonneren en blijf iedereen voor

PET_kwart_staand.indd 1

PET06 Advertenties.indd 20

13-12-17 12:45

05-06-18 17:53

MASTERS OF INDUSTRY

Blockchain, the trust machine Blockchain. We hebben er wel eens over gehoord of gelezen, maar wat het precies inhoudt en wat het gaat betekenen voor de industrie, is nog erg onduidelijk.

Hoogste tijd voor een Masters of Industry over ‘blockchain’ waar Peter Nobels in lekentaal uitleg gaf over wat het fenomeen inhoudt.

Laura van der Linde

Als je blockchain letterlijk vertaalt, dan hebben we het over een keten van blokken. De blokken bevatten gegevens, oftewel data. Het blockchain-protocol behandelt de aangeboden data. Als de data aan de voorwaarden voldoet, voert het blockchain-protocol de transacties uit en voegt datablokken toe. De blockchain verbindt deze blokken cryptografisch tot een digitale keten. Overschrijven of weggooien van data is niet mogelijk, wat fraude bijna onmogelijk maakt.

Gedeelde werkelijkheid ‘Blockchain wordt ook wel ‘the trust machine’ genoemd’, vertelt Peter Nobels.

Nobels is vanuit Sogeti projectmanager bij het Blockchainlab voor Hogeschool Utrecht. ‘Blockchain-platforms bieden een omgeving waarin je gegevens veilig kunt opslaan. Omdat de gegevens niet te ‘hacken’ zijn, is er niemand nodig om ze te bewaken. Dat doet de software voor ons. Hierdoor ontstaat een gedeelde vertrouwde werkelijkheid.’

Deze technologie is ontstaan met bitcoin. ‘In 2008/2009 hadden we te maken met een bankencrisis, dus mensen gingen op zoek naar andere manieren om geld uit te wisselen. Er kwam digitaal geld.’ Op enig moment is blockchain een methode geworden om ook andere transacties dan geldtransacties te volgen. ‘De ‘gedeelde werkelijkheid’ wordt gevormd doordat verschillende partijen feiten delen die betrekking hebben op die bepaalde transactie. Wat, wie, waar,

MASTERS OF INDUSTRY Tijdens Masters of Industry colleges wordt een actueel onderwerp onder de loep gehouden, om meer diepgang te geven aan veelbelovende industriële ontwikkelingen. Kijk voor meer informatie op www.mastersofindustry.nl

wanneer? Dit wordt gevalideerd en als het klopt, wordt het onderdeel van de ‘gedeelde werkelijkheid’ en worden alle kopieën bijgewerkt.’

Volgen Volgens Nobels is het hebben van meerdere kopieën de kracht van blockchain.

‘De meeste bedrijven hebben één centrale database, maar dat is behoorlijk kwetsbaar. Als we kopieën maken, dan kunnen er een paar omvallen, maar dan is mijn data toch veiliggesteld.’ Hoewel blockchain-technologie gebaseerd is op kopieën, biedt het maar één werkelijkheid. ‘Als 51 procent van de gekoppelde computers zegt dat een bepaalde transactie klopt, dan creëert de blockchain een nieuwe werkelijkheid.’

Bijvoorbeeld: Hoe kan een consument nagaan dat de tonijn uit blik in de supermarkt inderdaad op dolfijnvriendelijke wijze is gevangen in de Malediven?

Nobels: ‘Dit kan door iedere schakel die in de productie- en logistieke keten een handeling verricht, zijn bijdrage in één systeem te laten vastleggen. Als zij hun digitale handtekening toevoegen, zetten zij hun reputatie op het spel en neemt het vetrouwen in de data toe. Door bijvoorbeeld een QR-code te scannen kan een consument de weg van de tonijn nagaan.’

Er zijn diverse blockchain-varianten beschikbaar, ieder met zijn voor- en nadelen. Als binnen de keten de één kiest voor Ethereum, de ander voor Quorum en weer een ander voor Hyperledger Fabric, communiceert het dan met elkaar? Daarnaast zijn er vragen als: hoe zit het met de transactiesnelheid? En wat gaat 5G voor deze technologie betekenen? Kortom, het is een beloftevolle, jonge technologie die nog voor een fors aantal uitdagingen staat. ■ PETROCHEM 6 - 2018 21

PET06 U MOI.indd 21

05-06-18 17:58

iTANKS-LEDEN Petrochem Platform

GASCENTRALE GEBRUIKT CO2 OM TURBINE AAN TE DRIJVEN Het Amerikaanse NET Power heeft in La Porte (Texas, VS) een demonstratiefabriek in gebruik genomen waar de productie van elektriciteit uit gas wordt gecombineerd met de afvang van schone CO2, zonder dat dit ten koste gaat van de efficiency van het proces.

NET Power heeft de fabriek in de afgelopen twee jaar gebouwd om een nieuwe technologie op grotere schaal te demonstreren. Daarvoor heeft Toshiba een nieuw type turbine en branders ontworpen. Koolstofdioxide wordt daarin gebruikt als werkvloeistof om de verbrandingsturbine aan te drijven.

Conventionele gascentrales verbranden aardgas met lucht, een mengsel van zuurstof en stikstof. Bij die verbranding komt CO2 vrij, wat lastig te scheiden is van de overgebleven zuurstof en stikstof. Dat maakt van het afvangen van CO2 bij gascentrales een kostbare zaak. Het nieuwe proces van NET Power gebruikt bij de verbranding zuurstof in plaats van lucht.

Bovendien drijft superkritisch (hoge druk) CO2 de turbine aan in plaats van stoom. Daardoor ontstaat in het proces alleen elektriciteit, water en CO2 die zo de pijpleiding in kan, met daarnaast nog waardevol argon en stikstof.

FOTO: NET POWER

INNOVATIE

NET Power claimt dat het proces net zo efficiënt is als de meeste nu in gebruik zijnde gascentrales. Eventueel kan het proces nog zo worden ingericht dat er ook geen water ontstaat, maar dat levert wel een kleine reductie in efficiency op.

De demonstratiefabriek gebruikt nu een vijftig megawatt brander. NET Power wil na uitgebreid testen vanaf 2021 beginnen met de bouw van een driehonderd megawatt centrale, waarin meerdere vijftig watt branders worden gecombineerd.

Iv-Industrie

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

ANQORE SUCCESVOL MET KOELWATERPROJECT AnQore en partner Sitech zijn voor hun koelwaterproject beloond met de Return on Environment award. Het project leverde niet alleen een jaarlijkse besparing op van 376.000 euro, maar vooral veel winst voor het milieu.

Met het koelwaterproject is jaarlijks 394.000 kubieke meter minder intrek van kanaalwater nodig en wordt eenzelfde hoeveelheid bespaard op de afvoer van het afvalwater. Daarnaast zijn er minder chemicaliën nodig. De waterbalans en de levensduur van het koelsysteem zijn verbeterd, terwijl de kalkaanslag en corrosie zijn verminderd. ‘Ook de veiligheid is toegenomen, omdat operators niet meer handmatig chemicaliën hoeven te doseren of hanteren’, stelt Wilfried Spierenburg, Energy & Utility engineer bij Sitech.

De projectgroep besloot over te stappen op een pH-neutraal fosfaatprogramma voor de waterbehandeling. Dat vermindert niet alleen het risico op calciumcarbonaatafzettingen, maar biedt ook optimale corrosiebescherming en flexibiliteit bij het doseren. Dit helpt om in te spelen op factoren als een wisselende kwaliteit van kanaalwater of variaties in procescondities. Ook is er bij deze behandeling geen sprake meer van afbraak- of reactieproducten, zoals AMPA. De overgang van periodieke handmatige monitoring naar een online continumeting en -regeling leverde ook een mooie verbetering op. Daarmee wordt automatisch – dus sneller – op fluctuaties gereageerd waardoor de behandeling betrouwbaarder is. Nu is de fabriek optimaal beschermd tegen ongewenste gevolgen van corrosie, afzettingen of microbiologie in het koelsysteem.

PETROCHEM 6 - 2018 22

PET06 G Innovatie.indd 22

05-06-18 17:59

AMMONIA TERUGWINNEN UIT AFVALWATER Volgende maand wordt begonnen met de bouw van een innovatieve elektrochemische installatie die op een energie-efficiënte manier ammonia kan terugwinnen uit afvalwater. Het project staat onder leiding van een consortium van Wetsus, een Europees kenniscentrum voor duurzame watertechnologie.

De installatie is onderdeel van het nieuwe Europese project NEWBIES (Nitrogen Extraction from Water by an Innovative Electrochemical System). Naast dat de installatie geschikt is om ammonia van het afvalwater te scheiden, produceert het daarbij een geconcentreerde ammoniumoplossing. ‘In feite bestaat de installatie uit een elektrochemische cel met verschillende compartimenten, waarin verschillende chemische reacties plaatsvinden om de elektrische stroom te realiseren’, vertelt Roel Meulepas, programmamedewerker van Wetsus. ‘Zo produceren we bij de kathode waterstofgas, dat we vervolgens transporteren naar de anode, waar de oxidatie van de waterstof plaats vindt. Aan de anode komen protonen vrij, die ammonia als ammoniumionen over een uitwisselingsmembraan transporteren.’

Volgens Meulepas is het een heel efficiënt proces, omdat de reductie- en oxidatiereacties op hetzelfde energieniveau plaatsvinden. Wel is er wat extra energie nodig om de interne verliezen binnen de cel te compenseren, zoals de weerstand van het membraam.

Uiteindelijk zal de installatie drie soorten afvalwater behandelen: urine, afvalwater van vergistingsinstallaties en percolatiewater van stortplaatsen.

TU DELFT LANCEERT E-REFINERY De TU Delft bundelt zijn activiteiten op het snijpunt van industrie en energie in de e-Refinery. Dit consortium helpt de chemische en energie-industrie te elektrificeren en decarboniseren. Samen met programmamaker Paulien Herder lanceerden decaan Theun Baller en Lucas van Vliet, decaan van faculteit TNW, vorige maand officieel het consortium in de 3mE-proeffabriek. e-Refinery is een overkoepelende visie op de toekomst van duurzame chemicaliën en brandstoffen. Doel is het omschakelen van de energie- en chemiesector van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare grondstoffen en elektriciteit. Deze elektriciteit is bij voorkeur afkomstig uit hernieuwbare bronnen zoals zonne- en windenergie. Het is de basis van een uitgebreid netwerk van chemische en energetische omzettingen, waarvan nog niet precies bekend is hoe het eruit gaat zien.

Wetenschappers hebben al aangetoond dat de afzonderlijke stappen van een e-Refinery mogelijk zijn. Het eenvoudigste voorbeeld is de omzetting van waterstof, met hulp van elektrische stroom op industriële schaal. Maar daarna zijn verdere stappen nodig, zoals het omzetten van koolstofdioxide tot brandstoffen en grondstoffen voor de chemische sector. Of bijvoorbeeld het koppelen van waterstof met stikstof tot ammoniak. De meeste van deze processen hebben een te laag Technology Readiness Level voor industriële toepassingen, er zijn nog fundamentele onderzoeksvragen die de TU Delft wil beantwoorden.

iTANKS-LEDEN Petrochem Platform

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

PETROCHEM 6 - 2018 23

PET06 G Innovatie.indd 23

05-06-18 17:59

Het Petrochem platform brengt experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond de olie- en chemische industrie.

Het Petrochem platform bereikt zijn doelgroep via het vakblad Petrochem, de website www.petrochem.nl, de nieuwsbrief, rondetafelbijeenkomsten, het jaarcongres Deltavisie en andere events.

PARTNERNIEUWS

PARTNERS VAN HET PETROCHEM PLATFORM

OBS de Cocon uit Alkmaar wint Energy Challenges Noord-Holland Energy Challenges 2018 is een project dat jongeren uitdaagt om campagne te voeren voor energiebesparing en duurzaamheid en werd gesponsord door Engie. De leerlingen van de Cocon plaatsten hun toekomststoel (naar het initiatief van Jan Terlouw) in de foyer van Theater de Vest in Alkmaar. Ze richtten hun campagne voornamelijk op waterbesparing en het reduceren van plasticgebruik.

Onderzoek naar cybersecurity in de Rotterdamse haven Begin juni start vanuit een samenwerking tussen het Havenbedrijf Rotterdam, FERM, SmartPort, de VeiligheidsAlliantie regio Rotterdam, de Haagse Hogeschool en de Avans Hogeschool, een veiligheidsonderzoek naar cybersecurity in de Rotterdamse haven. Door toenemende afhankelijkheid van digitale systemen en technologieĂŤn is de behoefte aan strategisch inzicht in cybersecurity gegroeid. De praktijk heeft aangetoond dat bedrijven in de Rotterdamse haven kwetsbaar kunnen zijn voor digitale dreigingen.

Door de toenemende mate van digitale informatie-uitwisseling en verbanden tussen ketens en organisaties, is cybersecurity van cruciaal belang.

Bekijk de partnerfilmpjes op www.petrochem.nl/partners-leden CONTENTPARTNERS

LEDEN VAN HET PETROCHEM PLATFORM

AkzoNobel sluit tweejarig contract af met scheepvaartreus Nakilat AkzoNobel heeft een overeenkomst voor een periode van twee jaar gesloten om Intersleek 1100SR lak, die aangroei voorkomt, te blijven leveren aan de uit Qatar afkomstige scheepvaarten maritieme gigant Nakilat. De lak is de eerste biocidevrije coating van de scheepvaartindustrie met gepatenteerde fluropolymeertechnologie die effectief slijm losmaakt, zelfs bij lage snelheden. Nakilat exploiteert een van de grootste tankervloten ter wereld voor het transport van LNG.

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Petrochem platform, kijk dan op www.petrochem.nl of neem contact op met Janet Robben: janet@industrielinqs.nl - 020 312 2085

PET06 L Platform.indd 24

05-06-18 18:00

‘EXPERTQU TES’ [..]‘Verschoning’ is niet altijd zo mooi. Neem de toename in zonnecellen. In elke straat in Nederland zie je ze wel op het dak liggen. Hele wijken gaan ‘vergroenen’ en er komen velden vol met panelen te staan, zoals in Duitsland al langer gebeurt.

Het gaat om het opwekken van schonere energie met minder gebruik van fossiele brandstoffen. Maar die nieuwe productiemethode is niet zo schoon als men hem graag doet voorkomen. De productie van zonnecellen blijkt toch ook behoorlijk milieubelastend te zijn. Er worden bijzondere grondstoffen in gebruikt die uit verre landen moeten komen.

En het ontginnen van deze stoffen en het transport naar het Westen is verre van vrij van kooldioxide-uitstoot te noemen.’

Begin van de twintigste eeuw voeren er schepen met draaiende cilinders voor voortstuwing over de oceanen. Vanwege de goedkope olie zijn ze verdwenen, maar nu vaart onder andere Maersk er weer mee. Het bedrijf Norsepower brengt deze technologie op de markt. [..]

Zeeschepen worden tegenwoordig ook weer gedeeltelijk met moderne zeilen in de vorm van kites (vliegers, red.) aangedreven. Eerder al liet Maersk hun schepen vanwege brandstofverbruik en CO2-emissie langzamer varen, zodanig dat hun snelheid vergelijkbaar is met die van de zeilschepen in de negentiende eeuw. Wie weet komen de hooikist en de zeppelin ook weer terug. Laten we vooral niet vergeten te innoveren met bestaande technologie, zou ik zeggen.’

Chris Aldewereld, in zijn column in deze editie.

Henk Leegwater in zijn column in deze editie.

HET EXPERTPANEL VAN HET PETROCHEM PLATFORM BESTAAT UIT DE VOLGENDE SPECIALISTEN Johan Alebregtse AkzoNobel Industrial Chemicals, BU director Advanced Manufacturing

Jan Van Doorslaer voormalig woordvoerder BASF Antwerpen

Cor Kloet voormalig algemeen directeur SPIE Nederland

Marit van Lieshout Kenniscentrum Duurzame Havenstad, Iector Procesoptimalisatie en -intensificatie

Dik Schipper voormalig production leader Dow Benelux

Henk Veldink Hexion, site manager

Frank Beckx Essencia Vlaanderen, gedelegeerd bestuurder

Niko van Gent voormalig woordvoerder Huntsman Holland

Tijs Koerts Sr. Process Safety consultant

Cor van de Linde iTanks, managing director

John Schonewille Stratt+ Industrial Management, directeur

René Venendaal BTG Biomass Technology Group, algemeen directeur

Jos Benders voormalig topman Lyondell

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht, Learning & Development consultant

Cas König Groningen Seaports, directeur

Michel Meertens DSM, site director

Gerald Schotman Nederlandse Aardolie Maatschappij, directeur

Roelf Venhuizen voormalig voorzitter Profion en directeur NAM

Katrien Bogaerts Kaneka, production engineer

Ronald Hoenen DSM Dyneema, site manager

Enrico Lammers Pro6com en DWG Process & Safety managing director/ partner

Genserik Reniers TU Delft, professor Safety and Security Science Group

Jaap Schouten TU Eindhoven, professor

Cyril Widdershoven Verocy, partner/ founder

Sandra de Bont VOTOB, directeur

Eward Hofstede Avebe, project director flavour development

Henk Leegwater Lexxin, consultant

Elsbeth Roelofs MVO Nederland, sectormanager Chemie, Inter­ nationaal MVO programma

Wim Soetaert Universiteit Gent, professor

Roelof van Wijk Avebe, site director Foxhol

Jan Bout Bout&Co, partner

Joris Hurenkamp Havenbedrijf Rotterdam, business manager

Bart Leenders Neste, managing director

Chris Roubos Evides Industriewater, manager Sales & Marketing

Wouter Stam Flowid, managing director

Maaike de Wit Straatman Koster advocaten, advocaat

Chris Bruijnes InnovatieLink, directeur

Emre Kaya Organik Kimya, site director

Frank de Leng Segin, new business manager

Egbert Schellenberg FNV, vakbondsbestuurder procesindustrie

Niek Stokman Bilfinger Tebodin West Nederland, sales manager oil & gas

Jeroen van Woerden Vaassen Flexible Packaging, CEO

Ruud Schenk ENGIE West Industrie, algemeen directeur

Gabriel Tschin Plant One Rotterdam, managing director

Cor Zijderveld SBE, voorzitter

Plant Manager of the Year 2015

Plant Manager of the Year 2017 Frans Brüning KH Engineering, business development manager

PET06 L Platform.indd 25

Hans Kerkhoven voormalig topman Shell Global Solutions

Michel Leyseele Havenbedrijf Antwerpen, Head of Energy & Chemicals Department

Plant Manager of the Year 2016

05-06-18 18:01

AGENDA

Juni 20-21 juni 2018 Ramada Plaza, Antwerpen www.wplgroup.com

Biobased Coatings Conference 2018 The Biobased Coatings Conference 2018 will bring together experts from the coatings industry, policy makers, consultants, technology innovators and leading market analysts to discuss challenges and developments within the industry.

The event gives an insight to the latest policy evaluations and will concentrate on updates and future forecasts on supply and demand of the key world markets.

26 juni 2018 Theather Figi, Zeist www.atexcongres.nl

ATEX & Process Safety congres Het ATEX & Process Safety congres 2018 wordt speciaal georganiseerd voor u als bedrijf dat te maken heeft met explosiegevaar en andere vormen van proces(on)veiligheid en daarmee het belang van de ATEX-richtlijnen en andere vigerende regelgeving onderkent. Daarnaast controleren de Inspectie SZW en andere inspectiediensten alle bedrijven met een verhoogde kans op ongevallen of zij hier voldoende gehoor aan geven.

gebracht door internationale topsprekers.

‘4.0’ verwijst naar de vierde industriële revolutie die zich momenteel ontwikkelt: meer digitalisering, (online) condition monitoring, Industrial Internet of Things, Big Data, enzovoort. Wat is de impact van dit alles op uw onderhoud en asset management.

Oktober 2-5 oktober 2018 www.wots.nl Jaarbeurs, Utrecht

WOTS 2018 – World of Technology & Science FHI, federatie van technologiebranches en FEDA, Federatie Aandrijven en Automatiseren, organiseren de vakbeurs WOTS 2018, World of Technology & Science.

De co-locatie van Industrial Processing biedt de bezoeker uit de industrie, zorg en wetenschap nog meer contactmogelijkheden. De kracht voor de klant zit in het complete overzicht en de samenhang van technologieën.

SAVE THE DATE! 17 oktober 2018 Evenementenhal, Delfzijl www.eemsdeltavisie.nl

Eemsdeltavisie 2018: Factory as a Forest

September 13 september 2018 Martinushoeve, Antwerpen www.scheldeconferentie.com

Schelde Conferentie 2018 De Scheldehavens van de toekomst: synergie & innovatie. Digitalisering, verduurzaming en geopolitieke veranderingen – onze havens zijn in transitie. Hoe gaan we deze uitdagingen anno 2018 samen aan en zorgen we voor waardecreatie in het Scheldegebied?

Sprekers line-up: Neldes Hovestad (Dow Chemical), Alexander Soenen (AB InBev), Helen De Wachter (BASF), Martine Hiel (Hutchison Ports Belgium), François Cahagne (ENGIE), Frank Beckx (essenscia vlaanderen), Paul Matthyssens (AMS en UAntwerpen), Nico Wauters (T-Mining), Jan Lagasse (North Sea Port), Daan Schalck (North Sea Port), Tom Verlinden (Port of Antwerp) o.l.v. moderator Tom Van Woensel 24-27 september 2018 Flanders Meeting & Convention Center, Antwerpen www.euromaintenance.org

Euromaintenance 4.0 Van 24 tot 27 september 2018 organiseert BEMAS Euromaintenance 4.0, een Engelstalige conferentie en beurs in Antwerpen. We brengen een toonaangevend overzicht van de innovaties en evoluties op gebied van technisch onderhoud, betrouwbaarheid en asset management,

In de Industrieagenda voor de Eemsdelta durven de opstellers het aan: in 2050 kan het chemie- en energiecluster nettogebruiker zijn van CO2. Geen reductie, maar herstel! Net als bomen, die zijn niet CO2-neutraal, maar zetten kooldioxide juist om. Het vraagt wel een andere manier van kijken. CO2 is daarbij geen probleem, maar potentiële grondstof. De eerste projecten zijn er. En wat is er op termijn nog meer mogelijk?

Bij EemsDeltavisie op 17 oktober in Delfzijl onderzoeken we hoe de industrie nog meer kan leren van hoe bossen functioneren: Factory as a Forest.

November 28 november 2018 De Reehorst, Ede www.atexevent.nl

ATEX Event 2018 Explosieveiligheid is complex. Hoewel de ATEX-richtlijn al bijna 25 jaar bestaat en in 2014 nog een herziene versie is gepubliceerd, blijven bedrijven met vragen worstelen. Dat begint vaak al bij het bepalen van de juiste zonering. Maar ook de vraag of componenten in een bepaalde situatie wel of geen potentiële ontstekingsbron zijn, komt regelmatig naar voren.

Voor iedere editie van het ATEX Event kiest de organisatie een specifiek thema. Voor 2018 ligt een extra nadruk op mechanische apparatuur.

PETROCHEM 6 - 2018 26

PET06 H Agenda.indd 26

05-06-18 18:02

ONBEVANGEN

‘Nieuwe technieken, die een verbetering voor mens en milieu zouden moeten zijn, hebben een keerzijde.’

Keerzijde Europa heeft sinds kort een verbod op plastic voor eenmalig gebruik, zoals wattenstaafjes, plastic borden en bestek en rietjes.

Het gebruik van plastic drinkbekers en maaltijdverpakkingen moet actief worden ontmoedigd, bijvoorbeeld door er extra geld voor te vragen. De Europese Commissie heeft dit bepleit naar aanleiding van het feit dat van al het afval in de wateren binnen de Europese Unie 85 procent plastic is. Wegwerpplastic zorgt voor de helft van dat afval en visserij-artikelen zoals vislijnen en netten voor ruim een kwart. Vanwege de schade die plastic kan veroorzaken aan biosystemen, de biodiversiteit en de gezondheid van mens en dier, wil de EU een grootschalige aanpak. Een goede ontwikkeling, maar het betekent wel wat.

Voor de plasticindustrie betekent het gegarandeerd afname van de productie, maar voor de papierindustrie mogelijk een toename. En het papier moet natuurlijk worden versterkt, voordat het de functie van plastic kan overnemen, dus voor de chemische industrie in het geheel zal het geen verlies zijn. Milieuontwikkelingen zijn de laatste paar jaar natuurlijk ‘hot topic’. Hier liggen kansen voor de chemische sector. Natuurlijk staan de fossiele brandstoffen en daarmee de bron van chemische grondstoffen ter discussie, maar het vraagt ook om nieuwe producten en processen.

Tesla Toch is deze ‘verschoning’ niet altijd zo mooi. Neem de toename in zonnecellen. In elke straat in Nederland zie je ze wel op het dak liggen. Hele wijken gaan ‘vergroenen’ en er komen velden vol met panelen te staan, zoals in Duitsland al langer gebeurt. Het gaat om het opwekken van schonere energie met minder gebruik van fossiele brandstoffen. Maar die nieuwe productiemethode is niet zo schoon als men hem graag doet voorkomen. De productie van zonnecellen blijkt toch ook behoorlijk milieubelastend te zijn. Er worden bijzondere grondstoffen in gebruikt die uit verre landen moeten komen. En het ontginnen van deze stoffen en het transport naar het Westen is verre van vrij van kooldioxide-uitstoot te noemen.

Er is nog een ander probleem. Als de zon niet of juist fel schijnt, ontstaat er onstabiliteit in het elektriciteitsnet, met kans op totale uitval en alle gevolgen van dien. Nu zult u denken, dat is toch simpel op te lossen? En dat is het ook, of toch

niet? Op allerlei plekken verschijnen elektriciteitsopslagen van verschillende soorten en maten. Een soort grote batterijen, met de capaciteit van enkele Tesla’s tezamen. Op zich is dat niet zo’n probleem, sterker nog, het is misschien wel slim. Maar de huidige batterijen zitten vol met serieuze chemicaliën die behoorlijk milieubelastend zijn. Dat levert weer vervuiling op bij de productie, afvoer en bij problemen met dit soort apparaten. De eerste Tesla’s zijn al uitgebrand, waarbij stoffen als waterstoffluoride vrij kwamen en bestrijden nauwelijks mogelijk was.

Uitdaging Zelf ben ik hier ook al eens tegenaan gelopen. Mogelijk herinnert u het Petrochem-congres ‘Back from the future’ (2006) nog, waar de winnende studenten, waaronder ondergetekende, voorstelden de chemische industrie te voeden met water en lucht. Door het afvangen van koolstofdioxide uit de lucht zouden grotere koolwaterstoffen kunnen worden gemaakt, die als grondstof kan worden gevoed aan onder andere de huidige kunststofindustrie. Maar voor dat proces waren toen nog geen goede methodes ontwikkeld. Enkel een proces waarin de stof broom een grote rol speelde was er beschikbaar om dat idee voor elkaar te krijgen. En dat zou dan op grote industriële schaal moeten worden gebruikt? Dit was wel een van de grootste knelpunten die we als studenten toen ook al reeds voorzagen. Misschien dat er ooit nog een echt schoon proces kan worden ontwikkeld…

Zo zien we maar dat nieuwe technieken, die een verbetering voor mens en milieu zouden moeten zijn, een keerzijde hebben. Hier ligt dus een extra uitdaging voor de industrie, om naast het ontwikkelen van schonere producten, ook schonere processen te ontwikkelen. Dat omvat niet alleen het productieproces, maar de gehele levensduur van een product, inclusief vernietiging en mogelijke schades gedurende het gebruik. Minstens zo lastig is het om de gehele keten van productie mee te nemen, zoals ontginning en aanvoer van grondstoffen. Want verduurzamen moet niet leiden tot het vervangen van het ene kwade door het andere kwade.

Chris Aldewereld is ingenieur Scheikundige Technologie en werkzaam als specialist Industriële Veiligheid.

PETROCHEM 6 - 2018 27

PET06 J Onbevangen.indd 27

05-06-18 18:02

PETROCHEM 6 - 2018 28

PET06 X Themaspread.indd 28

05-06-18 18:03

FOTO: OLE JØRGEN BRATLAND | EQUINOR

THEMA: PROCESAUTOMATISERING

• Simulatie wordt nog niet veelvuldig toegepast in de petrochemische industrie. En dat terwijl een simulatiemodel vaak meer informatie geeft dan de ouderwetse spreadsheet. Ondertussen wordt de software voor het maken van modellen steeds beter, waardoor simulatie breder kan worden toegepast.

• Cybercriminelen gaan steeds geavanceerder te werk en het is volgens onderzoeksbureau Gartner een illusie om te denken dat een organisatie of bedrijf zich honderd procent kan beveiliging tegen cyberaanvallen. Hoe sneller een aanval wordt ontdekt, hoe beter de gevolgen kunnen worden beperkt.

PETROCHEM 6 - 2018 29

PET06 X Themaspread.indd 29

05-06-18 18:03

PROCESAUTOMATISERING

Simulatie vervangt de spreadsheet Simulatie deed in de jaren tachtig al haar intrede. Toch wordt deze tool nog niet veelvuldig toegepast in de petrochemische industrie. En dat terwijl een simulatiemodel vaak meer informatie geeft dan de ouderwetse spreadsheet. Ondertussen wordt de software voor het maken van modellen steeds beter, waardoor simulatie breder kan worden toegepast. Een ontwikkeling die de industrie meer inzichten kan geven in het eigen proces, waarmee tegelijkertijd een visie voor de toekomst kan worden gevormd.

Lotte Burger

Mede door de economische crisis is er de afgelopen jaren veel veranderd voor de industrie. Zo moet er onder andere sneller en flexibeler worden gereageerd op de markt. Een ontwikkeling die ervoor heeft gezorgd dat asset owners kritischer kijken naar de toekomstbestendigheid van hun processen. Er moet meer zekerheid worden ingebouwd, zodat processen beter kunnen inspelen op veranderingen.

Het probleem is alleen vaak dat dit soort processen lastig te voorspellen zijn aan de hand van statische berekeningen. Systemen zijn immers afhankelijk van veel verschillende niet-statische factoren.

Beter in kaart Juist op dit punt kan simulatie een oplossing bieden. Door middel van een model wordt het namelijk een stuk eenvoudiger om complexe en dynamische systemen te analyseren en te verbeteren.

Ook worden inzichten visueel gemaakt voor de opdrachtgever en operators.

Maar juist zij moeten vaak nog worden overtuigd van de vele voordelen die simulatie biedt. Onwetendheid speelt hierbij een grote rol. ‘Over het algemeen

is er nog weinig kennis bij bedrijven over wat tools kunnen doen voor een proces’, vertelt Dirk-Jan Moens, mede-eigenaar van Talumis, een bedrijf dat zich richt op simulatie in onder andere de olie-, gasen petrochemische industrie.

Volgens Moens houden veel bedrijven nog vast aan de oude werkwijze. ‘Uiteraard geeft een spreadsheet ook een getal onderaan de streep. Maar door middel van simulatie is het mogelijk veel beter in kaart te brengen wat nodig is voor een proces. Toch zie je dat sommigen zich nog afvragen hoe goed simulatie nu eigenlijk werkt. Nog niet iedereen heeft het geadopteerd. En dat terwijl tien jaar geleden werd voorspeld dat simulatie het helemaal zou maken.’

Scenario’s Talumis is al ruim tien jaar actief op het gebied van simulatie in logistieke processen. Het bedrijf krijgt opdrachten uit de meest uiteenlopende sectoren, in binnenen buitenland. ‘Maar eigenlijk is onze aanpak voor vrijwel iedere sector hetzelfde. Je gaat eerst het hele systeem uitschrijven, waarmee je een grote hoeveelheid kwalitatieve informatie verzamelt wat betreft de aansturing van een proces.

Vervolgens ga je data verzamelen, die je samen met de kwalitatieve gegevens onderbrengt in een model’, legt Moens uit. Als er een model is opgezet, wordt er samen met de opdrachtgever gekeken naar allerlei scenario’s. Moens: ‘Denk aan vragen als: Wat zal er gebeuren als we tanks plaatsen? Wat zal er gebeuren als het productportfolio verandert? De gevolgen van dat soort scenario’s kun je voorspellen aan de hand van het model.

Iets dat niet kan met bijvoorbeeld een spreadsheet.’

Inmiddels heeft Talumis zich gespecialiseerd in het simuleren van de logistiek

PETROCHEM 6 - 2018 30

PET06 X1 Simulatie.indd 30

05-06-18 18:04

Logistieke assets Hoewel simulatie altijd wel op kleine schaal is toegepast binnen de industrie, ziet Moens dat er langzamerhand een omslagpunt komt. ‘Je ziet nu wel dat men serieuzer naar de mogelijkheden van simulatie kijkt. Met name voor het logistieke gedeelte. In eerste instantie werd simulatie voornamelijk ingezet voor het technische deel, het productieproces werd toch een beetje geprefereerd.

Maar nu is er juist meer aandacht voor vernieuwingen binnen logistieke assets.’

Volgens Moens is dit essentieel, wil de industriële sector beter voorbereid zijn op plotselinge veranderingen in de markt.

Martin Janssen, sales manager bij JB Systems, sluit zich aan bij de visie van Moens. Ook hij denkt dat simulatie een belangrijke rol zal spelen in de steeds veranderende markt. JB Systems levert elektrische besturingssystemen voor machines en procesinstallaties, en maakt bij de ontwikkeling hiervan veelvuldig gebruik van simulatiemodellen. Hoewel simulatie in de petrochemische industrie nog in de kinderschoenen staat, geeft Janssen aan dat er vanuit de olie- en gasindustrie juist vaak wordt gevraagd om projecten te modelleren.

‘Ik vermoed dat de hoge operationele kosten van offshore equipment dat eenvoudig rechtvaardigen. Als een werkschip dat stil ligt een half miljoen per dag kost, dan is een simulatie snel terugverdiend.’

BEELD: TALUMIS

van olie, gas en bulkchemie. Zo heeft het bedrijf een model ontwikkeld waarbij het mogelijk is om zowel discrete als continuerende stromen in kaart te brengen. ‘Met discreet bedoelen we dat je alleen bepaalde statusveranderingen in het systeem kan doorrekenen. Maar dat conflicteert met de continue productie. Met ons eigen ontworpen model, FloWorks genaamd, is het mogelijk beide stromen in één model samen te voegen. Dit zorgt ervoor dat product-installaties veel nauwkeuriger kunnen worden gemodelleerd, waarbij ook aspecten als opslag, uitrusting en productie-uitval worden meegenomen.’

Daarbij noemt Moens nog een ander voordeel van het model. ‘Het werkt zeer snel, waardoor het mogelijk is om meer te experimenteren en meer scenario’s door te rekenen.’

Janssen: ‘Als een werkschip dat stil ligt een half miljoen per dag kost, dan is een simulatie snel terugverdiend.’

Digital twin Janssen geeft dan ook aan dat er steeds meer aanvragen komen voor een digital twin: een dynamisch softwaremodel dat gebouwd wordt met behulp van kunstmatige intelligentie. ‘Door dit in een vroeg stadium te doen, heb je beter inzicht in een project en kunnen verschillende disciplines beter met elkaar communiceren. Ook omdat ze het resultaat van zo’n model in een virtuele omgeving kunnen ervaren. En om het extra levendig te maken, hangen we er nog een virtualrealitybril aan, zodat mensen ook echt door een model kunnen lopen.’

Daarnaast geeft Janssen aan dat een digital twin de mogelijkheid biedt om aanpassingen en optimalisaties offline te testen en te valideren, waardoor er uiteindelijk minder productieverlies is. ‘We hebben voor een pijpenlegschip een groot automatiseringsproject gedaan aan de hand van een digital twin. Daar zijn we in totaal twee jaar mee bezig geweest. Mede door onze simulatie en visualisatie konden we er ontwerpfouten uithalen, terwijl de installatie nog gebouwd werd. Dat heeft heel wat faalkosten voorkomen.’

Al met al kan een model worden gebruikt om vooraf de beste regelstrate-

gie te bepalen. Het zorgt voor de juiste input voor software engineering, met als resultaat dat de opstartperiode van een project kan worden verkort. Daarbij kan een model worden ingezet om software te valideren, en is het mogelijk een dynamisch model, simulator en software samen te voegen als trainings­simulator voor bijvoorbeeld operators. Zo wordt optimaal gebruikgemaakt van de inspanningen van engineering.

Nieuwe generatie Hoewel er nog veel ruimte is voor doorontwikkeling van simulatiesoftware, zijn zowel Moens als Janssen positief over de toekomst. Ook wat betreft de conservatievere industrieën. Janssen: ‘Omdat het in de petrochemische sector nog niet veel wordt toegepast, is er nog veel ruimte om dat wél te gaan doen.

De voordelen zijn evident en de tools worden steeds slimmer waardoor kosten omlaag gaan. Daarbij is er een jonge generatie op komst die meer computergestuurd werkt. Zij zijn minder bang om naar dit soort tools te grijpen. Ik denk dat de ontwikkelingen op het gebied van simulatie daarom sneller zal gaan dan in het verleden lange tijd het geval is geweest.’ ■ PETROCHEM 6 - 2018 31

PET06 X1 Simulatie.indd 31

05-06-18 18:04

PROCESAUTOMATISERING

Monitoring belangrijkste factor in cybersecurity Het geld dat overheden en bedrijven uitgeven aan preventie tegen cyberaanvallen kan beter worden besteed aan systemen die een snelle detectie mogelijk maken en het opzetten van een goede respons om de gevolgen te beperken. Cybercriminelen gaan steeds geavanceerder te werk en het is volgens onderzoeksbureau Gartner een illusie om te denken dat een organisatie of bedrijf zich honderd procent kan beveiliging tegen cyberaanvallen.

Hoe sneller een aanval wordt ontdekt, hoe beter de gevolgen kunnen worden beperkt.

Monique Harmsen

Dat besef dringt ook door bij de Nederlandse overheid. Eind vorig jaar organiseerde het Nationaal Cyber Security Center, een SCADA-cybersecurityoefening, Isidoor II. Hieraan namen ministeries, bedrijven uit de energie- en watersector, de chemische industrie, telecom en de haven deel. Tijdens de oefening werden verschillende cyberincidenten gesimuleerd in de ICS/SCADA-omgeving die industriële processen aanstuurt bijvoorbeeld bij waterzuiverings- of energiebedrijven. Zestig publieke en private organisaties namen deel aan de vierdaagse oefening die tot doel had een gezamenlijke aanpak, samenwerking en coördinatie bij een cybercrisis te testen.

Volgens Peter Geijtenbeek, International Sales Director bij het cyberbeveiligingsbedrijf Fox-IT, dat ook betrokken was bij Isidoor II, speelt op de achtergrond de toegenomen bewustwording van de cyberaanval op de energiecentrale in de Oekraïne in 2015. ‘Dit was een wake-up call voor de kritische infrastructuur in Nederland. Sindsdien is het bewustzijn van cyberrisico’s toegenomen.’

Signalen gemist Fox-IT maakte een uitgebreide analyse van deze aanval op de energiecentrale in de Oekraïne. ‘Daaruit blijkt dat een aanzienlijk deel van de schade in de Oekraïne voorkomen had kunnen worden’, stelt Geijtenbeek. ‘De voorbereiding duurde ongeveer negen maanden waarna de uiteindelijke aanval in slechts tien minuten een enorme ravage aanrichtte.

In die negen maanden zijn er signalen geweest dat er iets mis was. De hackers wisten via malware in een phishing mail controle over een pc in het netwerk te krijgen. Omdat de energiecentrale slechts beschermd was door een firewall viel de inbraak niet op. Zo konden de

hackers onbespied pc’s besmetten die in contact stonden met de OT-omgeving en wisten zij controle op te bouwen over machines, gateways en switches. Met een monitoringsysteem hadden ze kunnen zien dat er iemand van buiten controle had verkregen over het netwerk.’

Detectie en training Vroege detectie, maar ook betere training van werknemers, had de schade kunnen beperken. Geijtenbeek: ‘Als de werknemers het hadden aangedurfd om tijdens de aanval de stekker uit bepaalde servers te trekken, was de schade wellicht minder groot geweest.’ Makkelijker gezegd dan gedaan, geeft Geijtenbeek toe. ‘Dat vergt kennis van processen en wat er achter die processen zit. Werknemers zijn dit ook niet gewend. In de procesindustrie is productie-continuïteit erg belangrijk.

Een fabriek wordt gebouwd vanuit de gedachte dat hij 25 jaar nagenoeg probleemloos moet produceren. In de tijden dat veel fabrieken zijn neergezet was cybersecurity niet echt hot. Daar komt bij dat je nog veel legacy-systemen ziet en medewerkers die daarmee werken niet gewend zijn om met dit soort zaken om te gaan. Een stekker eruit trekken betekent dat je een gedeelte of misschien wel de hele fabriek plat legt. Dat vergt training en kennis.’

Verantwoordelijkheid Riemer Brouwer, jarenlang actief in de IT-security onder meer bij ADCO (olieen gasbedrijf in het Midden-Oosten), merkt in de praktijk dat er nog de nodige stappen genomen moeten worden in de beveiliging tegen cyberaanvallen. ‘Het idee dat veiligheid bestaat uit een paar firewalls moet echt van tafel. Veiligheid is een core verantwoordelijkheid van iedere organisatie.’

PETROCHEM 6 - 2018 32

PET06 X2 Cybersecurity.indd 32

05-06-18 18:05

De olie- en gasindustrie in het Midden-Oosten werd in 2012 ruw wakker geschud door het Shamoon virus dat de grootste oliemaatschappij Saudi Aramco volledig lam legde via een phishing mail die in korte tijd 30.000 pc’s vernietigde.

Zonder backoffice voor betalingen en orders stond 10% van de wereldwijde olieleveranties op het spel en restte Aramco niets anders dan tijdelijk terug te vallen op het gebruik van typemachines en faxen.

OT loopt achter op IT Brouwer weet uit ervaring hoe moeilijk het is de OT-omgeving, die steeds meer direct of indirect aangesloten wordt op het internet, tegen cybercriminelen te beveiligen. ‘OT loopt hierbij ver achter op IT. Er zijn nog steeds systemen die een olieplant runnen zonder de beveiliging van unieke wachtwoorden. Het systeem vervangen gaat niet. Je moet dan om de computer heen beveiligingsmaatregelen treffen door educatie, training en het betrekken van je gebruikers bij het probleem. Op een pc met Windows moeten je om de 60 tot 90 dagen het

Brouwer: ‘Het idee dat veiligheid bestaat uit een paar firewalls moet echt van tafel.’ wachtwoord vervangen, maar bij legacy systemen kan dat niet altijd. Men beseft het risico heel goed, maar het wordt niet opgelost voordat het hele systeem wordt vervangen. Je kunt gaan klagen over alle gebreken in oude systemen, maar je kunt je ook focussen op de nieuwe systemen en ervoor zorgen dat hier de beveiliging goed wordt ingezet.’

Datadiode De enige manier om ook de oude systemen beter te beveiligen, is volgens Brouwer de discussie over veiligheid aan te gaan en de werknemers het belang en de consequenties te laten inzien van hun handelen. ‘In de OT is de neiging om te zeggen: raak mijn apparatuur en infrastructuur niet aan want het werkt nu en het moet blijven werken. Het installeren van een patch betekent dat een computer of fabriek voor een paar uur of halve dag wordt stilgelegd. Ze zijn als de dood dat de patch niet werkt of een nieuw

probleem creëert. Daarom moet je in gesprek gaan en tegelijkertijd zoeken naar oplossingen zoals bijvoorbeeld een datadiode die zorgt voor eenrichtingsverkeer van de OT- naar de IT-omgeving.

Hiermee voorkom je dat via het internet allerlei infecties de OT-omgeving kunnen bereiken.’

Budget Beveiliging is ook een kwestie van geld.

‘Na de Shamoon-aanval was er in het Midden-Oosten veel geld beschikbaar voor cybersecurity. Mijn eigen cybersecurityteam groeide in vijf jaar van 3 naar 30 personen. Dat was redelijk uniek. Je ziet echter dat door de lage olieprijzen er minder geld beschikbaar is voor IT-beveiliging.’

Het is volgens Brouwer belangrijk om CEO’s te vertellen waar je mee bezig bent, zij moeten immers budgetten beschikbaar stellen. ‘Het is niet alleen belangrijk om te vertellen wat je doet PETROCHEM 6 - 2018 33

PET06 X2 Cybersecurity.indd 33

05-06-18 18:05

Process Automation Solutions is een wereldwijd opererende , merkonafhankelijke Solution Provider.

Process Automation Solutions is een wereldwijd , merkonafhankelijke Provider.

Met meer dan 1300 medewerkers ontwerpen enopererende realiseren wij uw proces controleSolution systemen, (DCS) veiligheidssystemen (SIS) en hisMet meer dan Process 1300 medewerkers en realiseren wij uw controle systemen, (DCS) Safety veiligheidssystemen (SIS) en historians (MES).

Automationontwerpen Solutions beschikt over een doorproces de TÜV gevalideerd Functional management systeem torians (MES).

Process Automation Solutions beschikt over een door de TÜV gevalideerd Functional Safety management systeem volgens IEC61511 volgens IEC61511 Process Automa�on Solu�ons NV Process Automa�on Solu�ons BV Schaarbeekstraat 23CSolu�ons NV Nikkelstraat 2 Process Automa�on Process Automa�on Solu�ons BV 9120 Melsele, België 4823 AB Breda, Schaarbeekstraat 23C Nikkelstraat 2 Nederland Phone +32 (0) 37 109 970 Phone +31 (0) 76Nederland 58 76 738 9120 Melsele, België 4823 AB Breda, www.pa-ats.com/be/ www.pa-ats.com/nl/ Phone +32 (0) 37 109 970 Phone +31 (0) 76 58 76 738 Info.be@pa-ats.com Info.nl@pa-ats.com www.pa-ats.com/be/ www.pa-ats.com/nl/ Info.be@pa-ats.com Info.nl@pa-ats.com

PET06 Advertenties.indd 34

05-06-18 17:53

maar ook om te vertellen wat je niet doet omdat er geen geld voor is. Het hoger management moet weten wat ze voor hun geld krijgen. Nu is de gedachte nog vaak: ik heb een Chief Security Officer en dus ben ik veilig.’

Veiligheidscultuur Brouwer pleit voor de aansluiting van cybersecurity bij de in de olie- en gasindustrie heersende fysieke veiligheidscultuur. ‘Safety wordt er echt ingehamerd via training en herhaling’, aldus Brouwer. ‘Daar is men intensief mee bezig en er wordt veel geld aan uitgegeven.

De fysieke beveiliging in Abu Dhabi is goed geregeld, olie is belangrijk. Het leger bewaakt de plants, er mogen geen mobieltjes met camera naar binnen en je wordt gefouilleerd. Fysiek is het prima in orde. Op het gebied van cybersecurity ligt dit anders. Er wordt steeds meer gebruik gemaakt van internetverbindingen en remote maintenance. Bij veel bedrijven is het mogelijk om data uit de controlroom terug te sturen naar de leverancier van een systeem voor preventief onderhoud. Prachtig vanuit OT-perspectief, maar wel potentieel gevaarlijk.

Je kunt de risico’s kleiner maken door bijvoorbeeld een datadiode in te zetten zodat data alleen het systeem uit kan.

Daar wil men liever niet aan omdat maintenance dan ter plekke uitgevoerd moeten worden en dat kost menskracht en geld. Je kunt niet even makkelijk naar een olieveld in het midden van de woestijn. Je ziet dan dat beveiliging moet wijken voor beschikbaarheid.’

Risk systeem Het opzetten van een goed risk systeem voor cyberveiligheid begint volgens Brouwer met een inventarisatie van de IT/OT systemen. ‘Daar kun je zo maar een jaar mee bezig zijn. Veel organisaties weten niet precies wat ze in huis hebben.

Pas als je weet wat je moet beveiligen, ga je kijken naar hoe je dat gaat doen en welke systemen belangrijk zijn. Een ogenschijnlijk klein systeem kan een essentiële rol vervullen. Zo trof ik bij een oliebedrijf een simpel MS-DOS systeem aan voor koeling van de turbine.

IT vond het niets voorstellen en gaf het de laagste prioriteit. Toen ik vroeg wat er met de turbine zou gebeuren als het systeem zou uitvallen, luidde het ant-

Brouwer: ‘Nu is de gedachte nog vaak: ik heb een Chief Security Officer en dus ben ik veilig.’ woord dat deze niet meer zou werken.

Het systeem ging opeens van een lage naar een hoge prioriteit. Het moeilijke is dat je IT-kennis moet koppelen aan proces-kennis. Die kennis is heel lastig te combineren en dat is echt teamwork.’

Aan de hand van de rangschikking kan vervolgens worden gekeken naar oplossingen. Brouwer: ‘Hoe kunnen we een aanval voorkomen en als die plaatsvindt, hoe kunnen we de impact terugbrengen? De maatregelen die worden getroffen moeten daarna continu worden gemonitord. Je moet constant kijken hoe het beter kan en blijven leren.’

Holistische aanpak Om de tijd tussen de hack en het ontdekken daarvan zo kort mogelijk te maken, is volgens Geijtenbeek een holistische aanpak nodig.

‘Zorg voor preventie, houd je antivirussoftware up-to-date, installeer een goede firewall of datadiode en train het personeel. Dat zijn de sloten op de

deur. Je moet deze sloten echter ook goed bewaken zodat je een inbreker snel in de gaten krijgt en snel kunt reageren. Je moet je netwerkverkeer monitoren en mensen trainen in de taken die ze moeten uitvoeren op het moment dat de situatie moeilijk wordt.’

Dwingende wetgeving De overheid zou volgens Geijtenbeek meer dwingende wetgeving op moeten stellen om maatregelen tegen cyberaanvallen af te dwingen. ‘In de VS zijn er al regels voor kritische infrastructuur, zoals het scheiden van netwerken en het gebruik van datadiodes.

Ook in Azië is er al regelgeving. In Europa is de wetgeving nog adviserend maar is dwingende regelgeving op komst. Veel elektriciteitsbedrijven hebben hier al maatregelen getroffen op het gebied van monitoring en scheiding van netwerken. In het Midden-Oosten is regelgeving uitgesteld door de lage olieprijzen.’ ■ PETROCHEM 6 - 2018 35

PET06 X2 Cybersecurity.indd 35

05-06-18 18:05

PROJECTEN CHEMIE NIEUW PROJECT Opdrachtgever: AkzoNobel Specialty Chemicals Waar: Rotterdam Investering: onbekend Afronding: 2021

Om ook tijdens periodiek onderhoud aan de vraag naar chloor te kunnen voldoen, bereidt AkzoNobel Specialty Chemicals een investering voor in twee parallelle productielijnen die los van elkaar kunnen functioneren. Dankzij het splitsen van de Rotterdamse fabriek kan het bedrijf straks continu via pijpleidingen chloor aan klanten leveren en zijn de nu nog incidentele chloortransporten niet meer nodig.

Opdrachtgever: Evonik Waar: Antwerpen Investering: hoog tweecijferig miljoenenbedrag Afronding: medio 2019

Evonik investeert in een uitbreiding van de capaciteit voor pyrogene silica in Antwerpen.

De nieuwe installaties moeten in de zomer van 2019 operationeel zijn. Dankzij de uitbreiding zal Evonik vanuit Antwerpen niet alleen hydrofiele, maar ook hydrofobe silica aan haar klanten kunnen leveren. Evonik heeft niet naar buiten gebracht hoeveel miljoen euro ze investeert, alleen dat het om een ‘hoog tweecijferig miljoenenbedrag’ gaat.

Opdrachtgever: FRX Polymers Waar: Antwerpen Investering: 10 miljoen Afronding: onbekend

FRX Polymers investeert tien miljoen euro in een verdubbeling van de productie in zijn Antwerpse fabriek op de site van Covestro. Het bedrijf produceert vlamvertragende stoffen op basis van fosfor. Klassieke vlamvertragers zijn gemaakt op basis van broom. Het gebruik van broom stuit steeds meer op weerstand wegens mogelijk toxische effecten.

Opdrachtgever: Ineos Oxide Waar: Antwerpen en Zwijndrecht Investering: 4 miljoen en 40 miljoen Afronding: eind 2018

Ineos Oxide gaat de capaciteit van haar fabriek voor de productie van ethylideennorborneen in Antwerpen uitbreiden. Via een debottlenecking zal de capaciteit van de fabriek worden vergroot met 7.500 ton, waarmee de totale capaciteit 35.500 ton per jaar wordt. Eind 2018 moet de debottlenecking zijn afgerond.

Daarnaast investeert het bedrijf in Zwijndrecht veertig miljoen euro in een nieuwe productie-unit, Alkox 6, en breidt de productiecapaciteit voor alkoxylaten daarmee uit met 65.000 ton per jaar.

Opdrachtgever: Kaneka Waar: Westerlo Investering: 34 miljoen euro Afronding: eind 2018

Kaneka investeert 34 miljoen euro in een extra lijn voor silicone polymeren, harsen die worden toegevoegd aan afdichtmiddelen, lijmen en coatings, om ervoor te zorgen dat deze uitharden nadat het product is aangebracht. Kaneka heeft momenteel twee productielijnen in België. Eind 2018 moet de installatie operationeel zijn.

Opdrachtgever: Kaneka Waar: Westerlo Investering: 15 miljoen Afronding: begin 2019

Kaneka investeert vijftien miljoen euro in extra productiecapaciteit voor schuimen van polyetheen en polypropeen in Westerlo. Het project omvat de bouw van extra geavanceerde faciliteiten met optimale procesbeheersbaarheid, waardoor hoogwaardige productinnovaties mogelijk zijn. De uitbreiding wordt begin 2019 afgerond.

Opdrachtgever: Kemira Waar: Botlek Investering: 30 miljoen Afronding: begin 2019

Kemira investeert 30 miljoen euro in een uitbreiding van de productiecapaciteit voor polymeren die worden gebruikt bij chemical enhanced oil recovery. De nieuwe capaciteit op de site in de Botlek kan naar verwachting in het begin van 2019 in gebruik worden genomen.

Opdrachtgever: Kronos Waar: Gent Investering: 36 miljoen Afronding: onbekend

Kronos, producent van titaandioxide, investeert 26 miljoen euro in een uitbreiding van productiecapaciteit. Er komt een grotere pigmentfilter en mogelijk een vierde stoommaler en nieuwe verpakkingslijn. Hierdoor kan de productiecapaciteit verhoogd worden naar 120.000 ton per jaar. Daarnaast investeert het bedrijf 10 miljoen euro in energierecuperatie.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: Mitsui Chemicals Waar: Geleen Investering: 18,4 miljoen euro Afronding: medio 2020

Mitsui Chemicals investeert 18,4 miljoen euro in een fabriek voor het compounderen van polypropeen. De fabriek wordt in Geleen gebouwd een krijgt een productiecapaciteit van 30.000 ton per jaar. Volgens de planning zal de productie medio 2020 van start gaan.

PETROCHEM 6 - 2018 36

PET06 K Projecten.indd 36

05-06-18 18:06

PROJECTEN Opdrachtgever: Morssinkhof Rymoplast Waar: Heerenveen Investering: 20 miljoen Afronding: begin 2019

Morssinkhof Rymoplast gaat een fabriek voor kunststofrecycling bouwen in Heerenveen. De fabriek wordt gebouwd naast de kunststofsorteerinstallatie van Omrin, HVC en Midwaste. De hypermoderne fabriek zal PP en HDPE uit consumentenafval verwerken tot nieuwe grondstoffen voor hoogwaardige toepassingen.

Opdrachtgever: Nippon Shokubai Waar: Zwijndrecht Investering: 350 miljoen euro Afronding: 2018

Het Japanse Nippon Shokubai investeert 350 miljoen euro in een uitbreiding van de productiecapaciteit voor superabsorberende polymeren (SAP) en de bouw van een nieuwe productie-eenheid voor acrylzuur in Zwijndrecht. De nieuwe installaties moeten in het tweede kwartaal van 2018 operationeel zijn.

Opdrachtgever: Sekisui Waar: Geleen en Roermond Investering: 155 miljoen Afronding: 2020

Sekisui Chemical investeert 155 miljoen euro in een uitbreiding van de productie in Geleen en Roermond. Beide fabrieken krijgen er tot 2020 een derde productielijn bij voor folies in gelamineerd glas voor autoruiten.

Opdrachtgever: Teijin Aramid Waar: Emmen Investering: onbekend Afronding: mei 2018

Teijin Aramid gaat haar aramide-productiecapaciteit voor de Twaron supergaren uitbreiden. Het bedrijf investeert daartoe in een nieuwe spin-technologie voor de fabriek in Emmen. De extra capaciteit wordt vanaf mei 2018 beschikbaar.

Opdrachtgever: Yara Waar: Sluiskil Investering: 241 miljoen euro Afronding: mei/juni 2018

Yara Sluiskil investeert ruim 241 miljoen euro in een nieuwe ureumgranulatiefabriek, die een capaciteit krijgt van 660.000 ton per jaar. De plant (Ureum-8) zal in het voorjaar van 2018 in gebruik worden genomen.

GROEN EN BIO NIEUW PROJECT Opdrachtgever: Bin2Barrel Waar: Amsterdam Investering: 28 miljoen euro Afronding: eind 2018

Een nieuwe fabriek in Amsterdam gaat per jaar ruim 30 miljoen liter brandstof voor de scheepvaart produceren uit 35.000 ton niet-recyclebaar plastic. Bin2Barrel gebruikt daarvoor een bewezen technologie, die mede dankzij overheidssubsidie voor energie-innovatie voor het eerst commercieel wordt ingezet.

Opdrachtgever: BioMCN Waar: Farmsum Investering: honderd miljoen euro Afronding: eind 2018

BioMCN in Farmsum gaat een productielijn voor methanol renoveren, die al sinds 2005 in de mottenballen ligt. De herstart van de lijn voegt 430.000 ton toe aan de productiecapaciteit (nu jaarlijks 360.000 ton). Ook investeert het bedrijf 1,2 miljoen euro in een installatie waarmee CO2, dat ontstaat bij de productie van biogas, kan worden omgezet in bio-methanol. Dit levert zo’n 15.000 ton bio-methanol op (nu jaarlijks 60.000 ton).

Opdrachtgever: Lowlands Methanol Waar: Rotterdam Investering: 75 miljoen euro Afronding: begin 2020

Het nieuwe bedrijf Lowlands Methanol is van plan een methanolfabriek te bouwen in de haven van Rotterdam. De afvalverwerkingsinstallatie moet per jaar 150.000 ton biomassa en afval gaan verwerken. In de fabriek worden hout en RDF (Refuse Derived Fuel) bewerkt en vergast.

Opdrachtgever: OCI Nitrogen en Re-N Technology Waar: Chemelot, Geleen Investering: onbekend Afronding: 2020

OCI Nitrogen gaat in Geleen een installatie bouwen waarin mest kan worden verwerkt tot biogas, mestkorrels en de kunstmest ammoniumsulfaat. De fabriek krijgt een capaciteit van 700.000 ton dierlijke meststoffen per jaar. De vergisting vindt plaats in twaalf vergisters met een totaalvolume van 84.000 kubieke meter. De installatie zal per jaar ongeveer 43.000 kubieke meter biogas produceren. Daarnaast verwacht OCI 75.000 ton gepelletiseerde mestkorrels en 30.000 kubieke meter ammoniumsulfaat te kunnen maken.

PETROCHEM 6 - 2018 37

PET06 K Projecten.indd 37

05-06-18 18:06

PROJECTEN Opdrachtgever: Synvina Waar: Antwerpen Investering: 250 tot 300 miljoen euro Afronding: 2023-24

Synvina, de joint venture van Avantium en BASF, bouwt een furaandicarbonzuurfabriek (FDCA) voor de productie van biologische plastics op de Verbund-site van BASF in Antwerpen. De fabriek krijgt een capaciteit van 50.000 ton per jaar en is de eerste commerciële FDCA-fabriek ter wereld.

OLIE, GAS EN OFFSHORE Opdrachtgever: NAM Waar: tussen Hoogeveen en Meppel Investering: onbekend Afronding: onbekend

NAM werkt aan de tweede fase van het Aardgas+-project om de laatste tien procent gas met stikstofinjectie uit een veld in de regio tussen Hoogeveen en Meppel te kunnen winnen. Er worden stapsgewijs elf putten geboord die stikstof injecteren in het gasveld.

Opdrachtgever: ONEgas Waar: Noordzee Investering: onbekend Afronding: onbekend

ONEgas, een combinatie van Shell en de NAM, bouwt het platform K15-FA in de Noordzee om tot een onbemand platform zonder gasbehandelingsinstallaties. Het gas zal voortaan worden behandeld op K14.

Opdrachtgever: OOS International Waar: Serooskerke Investering: 1 miljard euro Afronding: 2019

Het Zeeuwse bedrijf OOS International gaat met het Chinese China Merchant Industry Holdings twee nieuwe schepen bouwen voor het slopen en installeren van offshore-platforms. De investering bedraagt bijna een miljard euro. De schepen moeten in 2019 klaar zijn.

RAFFINAGE Opdrachtgever: ExxonMobil Waar: Rotterdam Investering: 1 miljard dollar Afronding: 2018

ExxonMobil breidt de hydrocracker-installatie op de raffinaderij in Rotterdam uit. De hydrocracker-installatie kan zwaardere producten omzetten in hoogwaardige eindproducten zoals EHC Group II basisolie en ultra-laagzwavelige diesel. De investering bedraagt meer dan 1 miljard dollar.

Opdrachtgever: ExxonMobil Waar: Antwerpen Investering: 730 miljoen euro Afronding: voorjaar 2018

ExxonMobil investeert 730 miljoen euro in de Antwerpse raffinaderij. Het bedrijf bouwt een delayed coker unit, een kraker die zware, hoogzwavelige restolie omzet in schonere olieproducten en transportbrandstoffen, zoals gasolie voor de scheepvaart en diesel.

Opdrachtgever: Gunvor Waar: Rotterdam Investering: 300 miljoen dollar Afronding: 2019

Gunvor investeert driehonderd miljoen dollar in een upgrade (doorontwikkeling en infrastructurele verbeteringen) van de Rotterdamse raffinaderij. Gunvor wil de raffinaderij integreren in haar raffinaderijen in Antwerpen en Ingolstadt (Duitsland).

Opdrachtgever: Shell Waar: Pernis Investering: onbekend Afronding: 2018

Shell bouwt een nieuwe fabriek in Pernis: een solvent deasphalter (SDA). De SDA verwijdert zwaardere fracties uit aardolie, zodat de raffinaderij een groter deel van de ruwe aardolie kan verwerken tot lichtere, hoogwaardige producten. De nieuwe eenheid zorgt voor een andere samenstelling van het productportfolio.

Opdrachtgever: Zeeland Refinery Waar: Vlissingen-Oost Investering: 40 miljoen euro Afronding: 2020

Zeeland Refinery investeert 40 miljoen euro in haar hydrocracker. Het bedrijf zet in op een extra reactor van dertig meter hoog, die naast de twee bestaande reactoren wordt gebouwd. Daarmee wordt het productieproces efficiënter en flexibeler en verminderen de productiekosten. Tijdens de grote onderhoudsstop van de raffinaderij in 2020 zal de nieuwe reactor worden verbonden met de bestaande installatie, waarna deze in bedrijf kan worden genomen.

PETROCHEM 6 - 2018 38

PET06 K Projecten.indd 38

05-06-18 18:06

PROJECTEN TANKOPSLAG Opdrachtgever: Alpha Terminals Waar: Vlissingen Investering: 250 miljoen Afronding: eind 2020

Alpha Terminals investeert 250 miljoen euro in een nieuwe terminal voor vloeibare bulk in het havengebied van Vlissingen. De tankterminal krijgt 34 tanks met een gezamenlijke opslagcapaciteit van 500.000 kubieke meter. Daarnaast komt er een steiger voor het lossen en laden van zee- en binnenvaartschepen. Verwacht wordt dat de bouwwerkzaamheden tegen 2019 kunnen beginnen en twee jaar duren.

Opdrachtgever: ATPC Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: medio 2018

ATPC (Antwerp Terminal and Processing Company) bouwt een LPG-ethaan tankopslagpark van dertigduizend kubieke meter. De tanks zijn ontworpen voor de opslag van ethaan, propaan, butaan en afgeleide producten. Het bedrijf verwacht medio 2018 de volledige capaciteit in gebruik te kunnen nemen.

Opdrachtgever: HES International Waar: Maasvlakte I Investering: enkele honderden miljoenen euro’s Afronding: eind 2019

HES International ontwikkelt op Maasvlakte 1 een tankterminal van 52 tanks met een totale capaciteit van circa 1,3 miljoen m3 voor de op- en overslag van olieproducten en biobrandstoffen. De tanks variëren in grootte van vijf- tot vijftigduizend m3. De HES Hartel Tank Terminal wordt een onafhankelijke opslagterminal, maar BP heeft zich gecommitteerd aan het project, inclusief plannen voor pijpleidingverbindingen tussen hun raffinaderij en de terminal. De terminal zal eind 2019 gereed zijn.

Opdrachtgever: Ineos Oxide Waar: Zwijndrecht Investering: 20 miljoen Afronding: vierde kwartaal 2018

Ineos Oxide breidt in Zwijndrecht de opslagcapaciteit voor ethyleenoxide uit met vier grote opslagtanks van elk vijftig meter lang. Daarmee komt er 2.000 ton extra opslagcapaciteit bij.

Opdrachtgever: Koole Tankstorage Waar: Rotterdam Investering: onbekend Afronding: onbekend

Koole Tankstorage wil haar terminal in Rotterdam uitbreiden. Als de benodigde vergunningen rond zijn, wordt de op- en overslagslagcapaciteit voor olieproducten met ongeveer 500.000 kubieke meter vergroot naar 1.600.000 kubieke meter.

Opdrachtgever: OTAG Waar: Antwerpen Investering: ruim honderd miljoen euro Afronding: 2019

Oiltanking Antwerp Gas Terminal (OTAG) investeert ruim honderd miljoen euro in nieuwe tankopslagcapaciteit en een nieuwe steiger. Met de bouw van een 135.000 kubieke meter butaantank zal in 2019 de capaciteit van de terminal bijna verdubbelen tot 273.000 kubieke meter. OTAG bouwt de butaantank voor Ineos.

Opdrachtgever: Rubis Terminal Waar: Rotterdam Investering: 120 miljoen euro Afronding: onbekend

Rubis Terminal breidt haar terminal in Rotterdam in vijf fases uit. In totaal bestaat de uitbreiding uit 45 tanks met een totale capaciteit van bijna 150.000 kubieke meter, waarmee een totale investering van 120 miljoen euro is gemoeid. Fase 1 van de uitbreiding is eind 2016 afgerond.

Opdrachtgever: Sea-Tank Terminal Waar: Antwerpen Investering: 250 miljoen euro Afronding eerste fase: eind 2018

Sea-Tank Terminal bouwt in Antwerpen een dedicated tankterminal voor een wereldspeler uit de chemiesector. In eerste instantie krijgt de terminal een capaciteit van 750.000 kubieke meter. In een tweede fase wordt er mogelijk meer capaciteit bijgebouwd. Naar verwachting duurt de bouw van de terminal twee jaar. De investering wordt geraamd op 250 miljoen euro.

Opdrachtgever: Sea-Tank Terminal Waar: Antwerpen Investering: 50 miljoen euro Afronding eerste fase: onbekend

Sea-Tank Terminal gaat voor Total een nieuwe installatie voor vloeibare bulk inrichten aan het Hansadok in de haven van Antwerpen. Het gaat om een investering van vijftig miljoen euro.

PETROCHEM 6 - 2018 39

PET06 K Projecten.indd 39

05-06-18 18:06

PROJECTEN Opdrachtgever: Totseanergy Waar: Antwerpen Investering: 100 miljoen euro Afronding eerste fase: medio 2019

Totseanergy, een joint venture van Total en de groep SEA-invest, investeert honderd miljoen euro in een nieuwe terminal in Antwerpen. De investering omvat acht nieuwe tanks van elk twintigduizend kubieke meter, drie bijkomende laad- en losplaatsen en een pijpleiding tussen de terminal en de raffinaderij van Total.

Opdrachtgever: Vopak Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: onbekend

Vopak bouwt op de ACS-terminal in Antwerpen een nieuw laadstation voor het laden van treinwagons met acetyls. Dit zijn basisgrondstoffen voor eindproducten als coatings, verpakkingen en farmaproducten. Het overgrote deel van de verwerking gebeurt in Duitsland, waarbij Antwerpen als bundelings- en opslaghub fungeert.

Opdrachtgever: Vopak Waar: Botlek Rotterdam Investering: onbekend Afronding: tweede kwartaal 2020

Vopak bouwt in Rotterdam vijftien nieuwe roestvrijstalen opslagtanks voor styreen en andere chemicaliën. Het gaat om 63.000 kubieke meter extra opslagcapaciteit op de Botlek-terminal. De expansie moet in het tweede kwartaal van 2020 gereed zijn.

Opdrachtgever: VVTI-ETT Waar: Rotterdam Investering: onbekend Afronding: medio 2018

Euro Tank Terminal, dochter van VTTI, breidt haar opslagcapaciteit uit met ruim tien procent. Dankzij de bouw van vier nieuwe tanks komt er 174.000 kubieke meter bij. ETT bouwt de tanks om producten flexibeler te kunnen opslaan.

Opdrachtgever: Zenith Energy Waar: Antwerpen Investering: 250 miljoen euro Afronding eerste fase: onbekend

Zenith Energy wil een tankterminal bouwen in Antwerpen. Het bedrijf heeft al een terminal in Amsterdam. Zodra de concessie in Antwerpen is toegekend, kan Zenith in een eerste fase 500.000 kubieke meter aan capaciteit bouwen en daarna uitbouwen tot 1.000.000 kubieke meter.

UTILITIES Opdrachtgever: Dow Waar: Terneuzen Investering: onbekend Afronding: 2018

Bij Dow in Terneuzen wordt in 2018 een pilotinstallatie gebouwd om lagedrukstoom op te waarderen. Stoomrecompressie kan een belangrijke bijdrage leveren aan elektrificatie in de industrie. De pilotinstallatie bij Dow krijgt een capaciteit van tien ton per uur.

Opdrachtgever: Ecluse Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: onbekend

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer lengte.

Afnemers met een ‘letter of intent’ om warmte af te nemen, zijn Ineos, Lanxess, ADPO, Ashland, DNCP en Monument Chemical. Het netwerk kan op termijn groeien.

Opdrachtgever: EEW Waar: Delfzijl Investering: onbekend Afronding: eind 2018

EEW Energy from Waste breidt haar productiecapaciteit uit met een derde lijn. EEW levert energie in de vorm van stoom en elektriciteit aan de omliggende industrie op het chemiepark Delfzijl en in het industriegebied Oosterhorn. Het bedrijf maakt groene energie uit diverse soorten afval.

Opdrachtgever: Evides Industriewater Waar: Rotterdam Investering: onbekend Afronding: medio 2018

Evides Industriewater realiseert een tweede demiwaterfabriek op de Maasvlakte om de Botlek, Europoort en Maasvlakte 1 en 2 van hoogwaardig proceswater te kunnen voorzien.

Eind december is de nieuwe fabriek succesvol in gebruik genomen. De komende maanden wordt het tweede deel van de installatie gerealiseerd en stijgt de productiecapaciteit van DWP Maasvlakte naar 800 kubieke meter per uur.

PETROCHEM 6 - 2018 40

PET06 K Projecten.indd 40

05-06-18 18:06

PROJECTEN Opdrachtgever: Evides Industriewater Waar: Botlek Investering: onbekend Afronding: onbekend

Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering.

AkzoNobel Industrial Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.

Opdrachtgever: Gasunie Waar: Zeeland Investering: onbekend Afronding: vierde kwartaal 2018

Dow Terneuzen en Yara Sluiskil gaan waterstof uitwisselen via een oude, ondergrondse gasleiding van Gasunie. De gasleiding wordt vanaf mei omgebouwd en aangesloten, en kan als alles volgens planning verloopt in het vierde kwartaal van 2018 als waterstofleiding in gebruik worden genomen. Yara kan de waterstof van Dow inzetten als grondstof.

Opdrachtgever: Gasunie Transport Services Waar: Zuidbroek Investering: 500 miljoen Afronding: 2022

Gasunie Transport Services wil de stikstofinstallatie in Zuidbroek uitbreiden. In de installatie wordt stikstof uit de lucht gewonnen, zodat het kan worden gemengd met (geïmporteerd) gas dat een hogere verbrandingswaarde heeft dan het gas uit het Groningenveld. Het project omvat ook een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidingen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden met de bestaande stikstofcaverne in Heiligerlee.

Opdrachtgever: Groningen Seaports Waar: Delfzijl Investering: onbekend Afronding: eind 2018

De stoomleiding tussen AkzoNobel en Eneco Bio Golden Raand krijgt er achthonderd meter bij. Via deze uitbreiding gaat EEW de extra stoom die zij produceert, leveren aan AkzoNobel. De uitbreiding van de leiding moet in oktober 2018 gereed zijn. Dan worden de installaties van EEW en AkzoNobel aangesloten en is alles in december 2018 voltooid.

Opdrachtgever: Havenbedrijf Rotterdam Waar: Europoort en Pernis Investering: 50 miljoen euro Afronding: 2019

Havenbedrijf Rotterdam wil tussen Europoort en Pernis een 25 kilometer lange pijpleiding aanleggen voor het transport van laagzwavelige dieselolie. Het zogenoemde Diesel Common Carrier System is bedoeld om bedrijven in de productie, opslag en handel in dieselbrandstoffen met elkaar te verbinden. De ingebruikname is gepland voor 2019.

Opdrachtgever: Ineos Oxide Waar: Zwijndrecht Investering: 30 miljoen Afronding: medio 2019

Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen euro in een nieuwe hoge-drukstoomketel met een capaciteit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-drukboilers, die dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.

Opdrachtgever: o.a. Shell Waar: Rotterdam Investering: 16 miljoen euro Afronding: onbekend

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan restwarmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de regio Rotterdam. Het project moet energie leveren om in de warmtebehoefte van 16.000 huishoudens te kunnen voorzien. Met het project is een totale investering van ongeveer 16 miljoen euro gemoeid.

PILOTS EN PLANNEN Opdrachtgever: AkzoNobel en Gasunie Waar: Chemie Park Delfzijl Investering: onbekend Afronding: onbekend

AkzoNobel en Gasunie New Energy onderzoeken de mogelijkheden voor een grootschalige power-to-gas-installatie op het Chemie Park Delfzijl. De bedrijven willen een installatie ontwikkelen die – met een twintig megawatt waterelektrolyse-unit – duurzaam geproduceerde elektriciteit omzet in drie kiloton groene waterstof per jaar (dertig miljoen kubieke meter). Een besluit over de bouw van de installatie wordt in 2019 verwacht.

Opdrachtgever: AkzoNobel Waar: Delfzijl Investering: onbekend Afronding: 2021

AkzoNobel wil de productie van hoogzuiver vacuümzout op haar locatie in Delfzijl uitbreiden. Het project verhoogt de productie van de fabriek met ongeveer 25 procent. Het chemiebedrijf studeert nog op de plannen en wil in de eerste helft van 2018 een beslissing nemen. Bij groen licht moet het project vervolgens binnen drie jaar worden voltooid.

PETROCHEM 6 - 2018 41

PET06 K Projecten.indd 41

05-06-18 18:06

PROJECTEN Opdrachtgever: Dow en ArcelorMittal Waar: Gent Investering: 20 miljoen euro Afronding: 2022

Staalproducent ArcelorMittal in België wil CO uit zijn afvalgassen leveren aan Dow Benelux in Terneuzen. Dow kan de CO met eigen overtollig waterstof combineren tot syngas. Allereerst worden twee proeffabrieken gebouwd in Gent. In 2022 wordt op basis van de pilots besloten of het businessplan economisch levensvatbaar is. Bij groen licht wordt rond 2025 in België een fabriek gebouwd waar de afvalgassen worden verwerkt tot syngas dat per schip naar Terneuzen wordt vervoerd

Opdrachtgever: ArcelorMittal Waar: Gent Investering: 87 miljoen euro Afronding: 2019/2020

Staalconcern ArcelorMittal, LanzaTech en Primetals Technologies investeren 87 miljoen euro in de Gentse vestiging van ArcelorMittal om bio-ethanol te maken uit gassen die vrijkomen bij staalproductie. Om de technologie van LanzaTech te testen, bouwen de partners een pilotplant, die ongeveer 80 miljoen liter bio-ethanol per jaar zal produceren.

Opdrachtgever: o.a. Avantium Waar: Chemie Park Delfzijl Investering: 100 miljoen euro Afronding: 2022

Avantium, AkzoNobel en RWE willen samen een bioraffinaderij van 100.000 ton bouwen op het Chemie Park Delfzijl. In de raffinaderij worden zuivere suikers gemaakt uit houtsnippers. Die suikers kunnen vervolgens worden gebruikt als grondstof voor verven en lakken. De fabriek zal mogelijk in 2022 in gebruik kunnen worden genomen.

Opdrachtgever: Borealis Waar: Kallo Investering: onbekend Afronding: begin 2022

Borealis wil op haar productiesite in Kallo een fabriek bouwen voor propaandehydrogenering. Deze krijgt een capaciteit van 740.000 ton per jaar. In het derde kwartaal van 2018 valt de definitieve beslissing over de investering. De start-up van de fabriek is gepland voor begin 2022.

Opdrachtgever: Corbion Waar: onbekend Investering: onbekend Afronding: onbekend

Corbion heeft plannen voor de bouw van een nieuwe melkzuurfabriek. De kans is groot dat de fabriek in Europa komt en Nederland zou dan een goeie kanshebber zijn als locatie.

De fabriek zal een capaciteit van meer dan 100.000 ton per jaar krijgen.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: Dow Waar: Terneuzen Investering: paar honderd miljoen euro Afronding: onbekend

De beslissing is nog niet gevallen maar Dow in Terneuzen maakt wel kans op de bouw van een nieuwe plasticfabriek. Het zou gaan om een fabriek die plastic maakt voor de verpakkingssector. Het hoofdkantoor overweegt de mogelijkheden en kijkt daarbij naar de businesscase en naar welke soorten plastics Dow in Terneuzen kan maken op basis van de aanwezige grondstoffen.

Opdrachtgever: o.a. Enerkem Waar: Rotterdam Investering: 200 miljoen euro Afronding: onbekend

Een samenwerkingsverband van AkzoNobel, Van Gansewinkel, Air Liquide, AVR, Enerkem en Havenbedrijf Rotterdam wil een waste-to-chemicals-fabriek in Rotterdam realiseren. De installatie zal uit ongeveer 360.000 ton huishoudelijk en bedrijfsafval synthesegas en vervolgens zo’n 220.000 ton methanol gaan produceren.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: Fluxys/Parkwind/Eoly Waar: België Investering: onbekend Afronding: onbekend

Fluxys, Parkwind en Eoly willen een power-to-gas installatie bouwen waarin groene elektriciteit wordt omzet in groene waterstof dat in de bestaande aardgasinfrastructuur kan worden vervoerd en opgeslagen. De partijen onderzoeken in een eerste fase de haalbaarheid van de installatie.

Opdrachtgever: Ineos Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: onbekend

Ineos zoekt een locatie voor een nieuwe fabriek voor propaandehydrogenering in Europa, waarbij Antwerpen als mogelijke vestigingsplaats is genoemd. De fabriek zou een capaciteit van 750.000 ton per jaar krijgen.

PETROCHEM 6 - 2018 42

PET06 K Projecten.indd 42

05-06-18 18:06

PROJECTEN Opdrachtgever: Ineos Oxide Waar: mogelijk Antwerpen Investering: onbekend Afronding: 2023

Ineos Oxide wil een nieuwe fabriek voor ethylideen norborneen (ENB) bouwen. Een beslissing over de locatie van de nieuwe fabriek is nog niet genomen. Een van de opties is om in Antwerpen een tweede productielijn te bouwen. Het concern heeft daar al een ENB-fabriek, waar momenteel via debottlenecking de capaciteit wordt vergroot.

Opdrachtgever: InSciTe Waar: Geleen Investering: onbekend Afronding: 2018

Het publiek-private partnerschap InSciTe bouwt een multifunctionele proeffabriek voor de productie van olie uit lignine. Deze crude lignin oil (CLO) kan worden gebruikt als brandstof voor schepen en boten. De proeffabriek krijgt een capaciteit van zo’n 160 liter per dag en is naar verwachting in 2018 operationeel.

Opdrachtgever: Lyondell Waar: Botlek Investering: onbekend Afronding: onbekend

Lyondell overweegt zijn SMPO-fabriek in de Botlek uit te breiden door een debottlenecking. De capaciteit zou kunnen worden verhoogd van 325 naar 375 kiloton propyleenoxide en van 725 naar 850 kiloton styreenmonomeer per jaar. Het project wordt nog onderzocht op financiële en technische haalbaarheid.

Opdrachtgever: o.a. Nuon Waar: Eemshaven Investering: onbekend Afronding: 2023

Nuon, Gasunie en het Noorse Statoil werken samen om waterstof in te zetten als brandstof voor de Magnum-centrale in de Groninger Eemshaven. Zij hebben een innovatieproject opgestart om vanaf 2023 een van de drie units van de centrale over te schakelen op waterstof.

Opdrachtgever: Oiltanking Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: begin 2022

Als Borealis besluit te investeren in een nieuwe fabriek voor propaandehydrogenering in Kallo, wordt Oiltanking Antwerp Gas Terminal de logistieke partner voor de handling van propeen en propaan. Oiltanking bouwt dan een nieuwe opslagtank voor propaan met een capaciteit van 135.000 kubieke meter.

Opdrachtgever: PolyStyreneLoop Waar: Terneuzen Investering: 6,5 miljoen euro Afronding: eind 2018

PolyStyreneLoop wil naast chemiebedrijf ICL-IP in Terneuzen een demofabriek bouwen, die broomhoudend polystyreenafval gaat recyclen. De bouw begint in de tweede helft van 2018. Het proces levert schone polystyreen op die direct kan worden hergebruikt.

Het broomhoudende residu kan in een bestaande unit ICL-IP worden verwerkt tot zuivere broom. De demofabriek kan drieduizend ton gerecycled polystyreen per jaar produceren.

Opdrachtgever: Wintershall Waar: Blok F17 Investering: onbekend Afronding: onbekend

Wintershall wil ongeveer 120 kilometer ten noorden van Den Helder olie en gas winnen (blok F17). De verwachte productie zou maximaal 20.000 vaten olie en 500.000 kubieke meter gas per dag zijn. Het gas wordt per pijpleiding getransporteerd. De olie wordt in een onderwateropslagtank opgeslagen die wekelijks wordt geleegd.

ADVERTENTIE-INDEX Abonnees. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

MSA Technologies and Enterprise Services . . . . . . . . . 48

EemsDeltavisie 2018: 17 oktober . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

MODELEC Data-Industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

FHI, federatie van technologiebranches . . . . . . . . . . . . . 4

Process Automation Solutions. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Hudson Cybertec. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Schenk Containerverhuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Industrielinqs pers en platform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Verwater Industrial Services. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Insulcon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Vinçotte Nederland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Krohne Nederland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Wingas Benelux. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Market review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44-45

PETROCHEM 6 - 2018 43

PET06 K Projecten.indd 43

05-06-18 18:06

MARKET REVIEW ALGEMEEN

EXPLOSIEVEILIGE VERLICHTING & OFFGRID/HYBRIDE POWER SOLUTIONS

ERIKS bv

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 514 15 14 Fax: +31 (0)72 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl Aandrijftechniek Afdichtings- & Rubbertechniek Stromingstechniek Industriële kunststoffen Gereedschappen, Onderhouds- & Veiligheidsproducten

Outback Power

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl

Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180- 41 59 88 Fax: +31 (0)180- 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

DEMONTAGE

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172- 49 10 76 Fax: +31 (0)172- 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30- 666 97 80 Fax: +31 (0)30- 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

Industrieweg 11 7251 JT Vorden Tel: +31(0)575 55 73 06 E-mail: info@emsbroek.nl Website: www.emsbroek.nl

Postbus 70 2280 AB Rijswijk Tel: 088- 998 4621 Fax: 088- 998 4420 Email: inspectie@kiwa.nl Internet: www.kiwa.nl

MANUFACTURING EXECUTION SYSTEMS (MES)

MAGION Process Control Engineering B.V. Advies, specificaties, cursus, inspecties en audits volgens Internationale CINI Standaard Hofweg 1, 3208 LE Spijkenisse Tel: +31 181 698030 Email: info@ncti.nl Website: www.ncti.eu

MEETDIENSTEN IN HOOGSPANNINGSTECHNIEK

Foutlocalisatie- en kwaliteitsmetingen aan kabelverbindingen, transformatoren en schakelaars.

Power Quality metingen en thermografie. Kabelmontage (moffen en eindsluitingen 25 – 170KV gecertificeerd) en kabelreparatie.

Joulz Energy Solutions B.V.

Zalmstraat 7a, 3016 DS Rotterdam Postbus 19230, 3001 BE Rotterdam Tel.: +31 (088) 895 88 88 E-mail: meetdienst@joulz.nl Website: www.joulz.nl/diensten/ meetdiensten

INDUSTRIE ISOLATIE

NCTI

DDM Demontage B.V.

Emsbroek B.V.

Kiwa Inspecta Nederland B.V. Victor Lighting

De Noord Chemicals b.v.

Keuring, inspectie en bouw van (chemie)installaties BRL K903 gecertificeerd.

Staal, RVS en kunststof.

Website: www.eurotronic.nl

CHEMICALS

Chemicals, Lime, Recycling and Automotive

INSPECTIE, TANKS DRUKAPPARATEN, VLOEREN

Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

PIPE SUPPORTS

Dutramex B.V.

Energieweg 19 4143 HK LEERDAM Tel: +31(0)345 - 61 40 11 Fax: +31(0)345 - 61 95 25 E-mail: sales@dutramex.com Website: www.dutramex.com Veerhangers & -supports Hydraulische Schokdempers Trillingsdempers Bewegingsbegrenzers Pijpophangingen & -ondersteuningen Klemsystemen Glijplaten Isolatiepakketten Counter Weight Systemen Staalconstructies

PROCESS CONTROL

Onafhankelijk kennisinstituut voor procesisolatie in industrie

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van Petrochem, neemt u dan contact op met Jetvertising, Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000.

PETROCHEM 6 - 2018 44 PETROCHEM 4 – 2018

48

PET01_MartketReview-liggend.indd Alle pagina's PET06 Advertenties.indd 44

05-06-18 17:53

MARKET REVIEW PROCESWATERKOELING

Koeltorens met open en gesloten koelwatercircuit & hybride verdampingskoelers Voor Nederland:

DEVAP PRODUCTS

Bizetlaan 16 5251 HA Vlijmen Tel: +31 (0)627 49 07 55 E-mail: info@devap.nl Website: www.devap.nl

STUDBOLTS

BC Basco MANUFACTURER OF HIGH INTEGRITY BOLTING

Vierschaarstraat 7A 9160 LOKEREN Tel: +32 9 348 21 35 Gsm: +32 472 73 10 56 E-mail: sales@basco.be Website: www.bc-basco.com Contactpersoon : Toyah Timmermans

STAALCONSTRUCTIES

Bea Nederland B.V. Frijns Steel Construction b.v.

De Valkenberg 14 6301 PM Valkenburg a/d Geul Postbus 150 6300 AD Valkenburg a/d Geul Tel: +31 (0)43 601 01 01 Fax: +31 (0)43 601 01 02 E-mail: info@frijnsgroup.com Website: www.frijnsindustrialgroup.com

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

WARMTEBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187- 49 69 40 Fax: +31 (0)187- 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

SMIT Heat Treatment PO Box 117 5430 AC Cuijk

Locatie Rotterdam: Scheepsbouwweg 45, Rotterdam +31 78 699 96 90 rotterdam@smit-industrial.com Locatie Cuijk: Havenlaan 16, Katwijk NB cuijk@smit-industrial.com www.smit-industrial.com

UW VERMELDING HIER?

Neem contact op met Jetvertising Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000

High temperature resistant fibre is be�er than ever

PETROCHEM 6 - 2018 45 PETROCHEM 4 – 2018 49

PET06 Advertenties.indd 45

05-04-18 05-06-18 16:21 17:53

COLUMN

‘Laten we vooral niet vergeten te innoveren met bestaande technologie, zou ik zeggen.’

Vissen We worden steeds creatiever om met het variabele aanbod van wind- en zonne-energie om te gaan, nadat we jaren gewend waren aan een fossiele energiestroom naar wens. Laatst hoorde ik een paar voorbeelden. Zo is het een slim idee om vriesinstallaties extra diep te koelen als er energie over is, zodat als het energieaanbod lager is, er geen of minder energie hoeft te worden gebruikt. Slim en innoverend? Ik was onlangs op vakantie en zag zowel in een middeleeuws kasteel, alsook op een oude boerenhoeve een ijskast waarin met staven ijs het voedsel koel werd gehouden. Het ijs kwam uit de winterperiode en werd met stro geïsoleerd opgeslagen in een kelder. Eeuwen geleden deden we dit dus al.

Innoveren met bestaande technologie Vorige keer schreef ik al dat waterschappen besloten hebben het waterniveau in de polders niet meer strak te regelen, maar dit te laten afhangen van het energieaanbod. Nieuw? Vier eeuwen geleden in de tijd van Jan Adriaanszoon Leeghwater kon het niet eens anders, omdat windmolens hiervoor rechtstreeks werden ingezet.

In de negentiende eeuw ontdekte de Duitse fysicus het naar hem genoemde Magnus-effect: bij draaiing van een rond voorwerp, zoals een cilinder of een bal, ontstaat dwars op de luchtstroom een kracht. Onder andere voetballers gebruiken dat om goals om een hoekje te maken, maar ook de Flettner-rotor werkt volgens dit principe. Begin van de twintigste eeuw voeren er schepen met draaiende cilinders voor voortstuwing over de oceanen. Vanwege de goedkope olie zijn ze verdwenen, maar nu vaart onder andere Maersk er weer mee. Het bedrijf Norsepower brengt deze technologie op de markt. Hun CEO stelt dat zij in staat zijn geweest om bestaande technologie opnieuw toe te passen. Zeeschepen worden tegenwoordig ook weer gedeeltelijk met moderne zeilen in de vorm van kites (vliegers, red.) aangedreven. Eerder al liet Maersk hun schepen vanwege brandstofverbruik en CO2-emissie langzamer varen, zodanig dat hun snelheid vergelijkbaar is met die van de zeilschepen in de negentiende eeuw. Wie weet komen de hooikist en de zeppelin ook weer terug. Laten we vooral niet vergeten te innoveren met bestaande technologie, zou ik zeggen.

In de zon zitten Soms heb je een omweg nodig om weer thuis te komen. Maar als je slim bent, blijf je gewoon thuis, zoals de visser in het volgende verhaal. Een verhaal dat ik veertig jaar geleden tegenkwam en zo intrigerend vond dat ik het altijd heb onthouden.

Een idealistische, pas afgestudeerde ontwikkelingswerker gaat naar een warm land ergens rond de evenaar om de mensen te leren hoe ze een beter leven zouden kunnen leiden. Aangekomen in een dorp gaat hij meteen aan de slag. Het is rond het middaguur en hij ziet een man voor een hut in de zon zitten.

Hij vraagt hem of hij geen werk heeft “Jazeker”, antwoordt de man, “ik ben visser en ik heb vanmorgen twee vissen gevangen die mijn vrouw nu aan het klaarmaken is voor onze maaltijd.”

“Wat ga je dan vanmiddag doen?” “Niets”, antwoordt de visser, “want wij hebben genoeg aan ieder één vis.” “Maar als je vanmiddag weer gaat vissen, kun je er vast weer twee vangen”, oppert de ontwikkelingswerker. “Ik denk het wel, maar ik zei al, we hebben ieder aan één vis genoeg.” De ontwikkelingswerker: “Maar die kun je dan verkopen en als je dat lang genoeg gedaan hebt, kun je een bootje kopen om wat verder het water op te gaan, zodat je zowel ‘s morgens, als ‘s middags wel vier vissen kunt vangen.” “Maar we hebben toch genoeg aan twee vissen”, antwoordt de visser. “Ja, maar als je die ook weer verkoopt, kun je na een tijdje een boot met een motor kopen en dan wel acht vissen ‘s morgens en acht vissen ‘s middags vangen die je op twee na weer kunt verkopen.”

De visser herhaalt zijn eerdere antwoord en vraagt waar dit toe leidt. De ontwikkelingswerker: “ Uiteindelijk heb je zo veel geld, dat je een hele grote boot kunt kopen waarop je je personeel kunt veroorloven. Dan hoef je ‘s morgen alleen maar te kijken of alles goed gaat en dan kun je ‘s middags lekker in de zon gaan zitten.”

Henk Leegwater is onafhankelijk consultant.

Reacties welkom - henk.leegwater@lexxin.com

PETROCHEM 6 - 2018 46

PET06 I Column.indd 46

05-06-18 18:07

1-18 15:2115:21

‘METINHOUD INHOUDMAKEN MAKEN ‘MET WEVERSCHIL’ VERSCHIL’ WE U kent de platforms Petrochem, iMaintain of Het Nieuwe U kent onsons welwel van van de platforms Petrochem, iMaintain of Het Nieuwe Produceren.

De kwaliteit informatie en sterke onderlinge Produceren.

De kwaliteit van van onzeonze informatie en sterke onderlinge relaties hebben daarbij steeds prioriteit. relaties hebben daarbij steeds onzeonze prioriteit. diezelfde inzet verzorgen inhoudelijke producties MetMet diezelfde inzet verzorgen we we ookook inhoudelijke producties

Inspirerende opdracht Inspirerende opdracht partner Meeuwen maken bedrijfsfilms VoorVoor onzeonze partner VanVan Meeuwen maken we we bedrijfsfilms en diverse andere producties.

Zo hebben en diverse andere producties.

Zo hebben we we ookook eeneen bedrijfsmagazine geproduceerd. werkten daarbij nauw bedrijfsmagazine geproduceerd.

Wij Wij werkten daarbij nauw samen de directie bedrijf, resulteerde samen metmet de directie van van het het bedrijf, watwat resulteerde in in gezamenlijke redactie.

Geweldig te merken eeneen gezamenlijke redactie.

Geweldig om om te merken hoehoe gemakkelijk de partners Meeuwen wilden gemakkelijk de partners van van VanVan Meeuwen meemee wilden werken journalistiek inhoudelijke productie. werken aan aan eeneen journalistiek inhoudelijke productie.

VoorVoor onsons inspirerende opdracht! waswas het het eeneen inspirerende opdracht!

klanten.

Denk bijvoorbeeld bedrijfsmagazines, voorvoor onzeonze klanten.

Denk bijvoorbeeld aan aan bedrijfsmagazines, filmproducties, whitepapers, projectreportages, de organisatie filmproducties, whitepapers, projectreportages, de organisatie van van congressen en strategisch advies. combinaties daarvan kunnen congressen en strategisch advies.

MetMet combinaties daarvan kunnen complete content-campagnes opbouwen. we we complete content-campagnes opbouwen.

‘Het team heeft goed ‘Het team heeft goed samengewerkt mooi samengewerkt en en eeneen mooi magazine gecreëerd, waarop magazine gecreëerd, waarop markt zeer wewe uit uit de de markt ookook zeer positieve reacties krijgen.’ positieve reacties krijgen.’

Rogier Meeuwen, Rogier van van Meeuwen, managing director Meeuwen Industries managing director Van Van Meeuwen Industries

Ook samenwerken met Industrielinqs?

Ook samenwerken met Industrielinqs?

Neem contact op met Neem dandan contact op met Janet Robben: Janet Robben:

Of kijk op onze website: Of kijk op onze website: www.industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl

Liesbeth Schipper Liesbeth Schipper

Laura vanLinde der Linde Laura van der

Miriam Miriam RookRook

janet@industrielinqs.nl janet@industrielinqs.nl

eindredacteur eindredacteur

vakjournalist vakjournalist

eindredacteur eindredacteur

020-3122085 020-3122085

www.industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl Sjabloon advertentiepagina.indd 1 Sjabloon advertentiepagina.indd 1 Pet06 omslag los.indd 47

26-03-18 16:32 26-03-18 16:32 05-06-18 17:50 05-06-18 17:50 06-06-18 09:02

07_ULTIMA-X5000_Advert_Rev00_NL_Petrochem_185x267_Layout 1 10.05.2017 12:51 Seite 1

Petrochem Nr. 6 - 2018

Zijn tijd vooruit en de concurrentie ook.

Introductie van de nieuwe ULTIMA X5000 gasmonitor met geavanceerde OLED display, bediening zonder gereedschap, twee sensor ingangen en nieuwe XCell sensoren met verlengde kalibratie interval. Welkom bij de toekomst van gasdetectie.

msaX5000.com MSAsafety.com/detection PET06omslag A Cover.indd Pet06 los.indd 1 48

06-06-18 09:02