PET09-2016

Nr. 9 - 2016

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 21,50

Het managementblad voor de olie- en chemische industrie in de Rijn/Schelde-delta

Het blijft borrelen bij Avantium • Van recycling tot PET-flessen uit suikerbieten • Integrale aanpak aandrijfsystemen ontbreekt • Thema: Milieu en efficiëntie

PET09 B inhoud.indd 4

01-09-16 08:07

Together facing a brighter tomorrow At Yokogawa, we believe the sky’s the limit.

And to reach beyond today’s horizons, we work step-by-step with you to make the unimagined a reality. That’s how we move forward, through the synergy of co-innovation partnership. Join hands with us, and together we can sustain a brighter future. Yokogawa: Building a better tomorrow with you today.

Please visit www.yokogawa.com/nl

Facing-a-brighter185x267.indd 1

PET09 B inhoud.indd 4

25/08/16 15:00

01-09-16 08:07

IN DEZE EDITIE

12 HET BLIJFT BORRELEN BIJ AVANTIUM

44 THEMA: MILIEU EN EFFICIËNTIE

Een grote fabriekseigenaar wil Avantium nooit worden. Toch stapt het technologiebedrijf samen met BASF Antwerpen in de chemische productie van furaandicarbonzuur, bouwsteen voor de nieuwe biogebaseerde kunststof PEF. CTO Gert-Jan Gruter vertelt dat het ‘borrelt’ bij Avantium.

In de industrie in Noord-Nederland worden innovatieve plannen steeds concreter. Dat is ook zichtbaar bij de verkiezing van de Northern Enlightenmentz 2016. De finalisten zijn BASF Heerenveen, AkzoNobel en Nuon.

De voordelen van isolatie van procesapparatuur, leidingen en appendages zijn legio. Toch laat de industrie een groot deel van het potentieel liggen.

18 ELEKTRIFICATIE BIEDT KANSEN VOOR CHEMISCHE INDUSTRIE Met elektrificatie kan elektriciteit worden gebruikt om chemische processen efficiënter en duurzamer te maken. Veel technieken voor elektrificatie bestaan al, toch wordt slechts een aantal chemicaliën nu al op deze manier gemaakt.

22 VAN RECYCLING TOT PET-FLESSEN UIT SUIKERBIETEN In Emmen werkt Cumapol, een bedrijf voor recycling van kunststoffen, in een relatieve luwte aan de productie van biogebaseerde kunststoffen. Het bedrijf heeft samen met technostarter BioBTX inmiddels de eerste grammen bioPET geproduceerd.

28 ‘INCIDENTEN DELEN ZONDER ANGST’ Varo Energy gaat in de Benelux een boel projecten uitvoeren.

Een groot deel daarvan wordt gedreven door compliancy. Bij het voldoen aan voorschriften gaat het vooral om mensenwerk en openheid, weet directeur terminals Fritz Ullrich.

34 INTEGRALE AANPAK AANDRIJFSYSTEMEN ONTBREEKT Elektromotoren zijn grootverbruikers van energie in de industrie.

De EU wil dat er een flinke energie-efficiëntieverbetering op deze motoren wordt losgelaten en heeft een richtlijn voor elektromotoren opgesteld. De laatste fase van deze verplichting gaat in januari 2017 in.

EN VERDER Commentaar 5 Feiten en cijfers • Applicatie stimuleert duurzame scheepvaart • Onderzoek naar staalproductie zonder CO2-uitstoot • Haven van Antwerpen weg naar nieuw recordjaar 7 Innovaties en trends bij elkaar op beursvloer 27 Producten 33 Innovatie 38 Column • Jan Van Doorslaer 43 Agenda 58

PETROCHEM 9 - 2016 3

PET09 B inhoud.indd 3

31-08-16 17:07

Het managementblad voor de olie- en chemische industrie in de Rijn/Schelde-delta Nummer 9 - 2016 UITGAVE VAN: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam E-mail: redactie@industrielinqs.nl, website: www.petrochem.nl

t/h

HOOFDREDACTIE: Wim Raaijen 020 312 2081

m3/h

kg/m

°C

3

EINDREDACTIE: Miriam Rook 020 312 2086 Liesbeth Schipper 020 312 2083 REDACTIE: Dagmar Aarts 020 312 2084

°Brix kg/h

fact Continue flowmeting van koolwaterstoffen, ook bij gasinsluiting of veranderende dichtheid OPTIMASS serie – technology driven by KROHNE • Coriolis massaflowmeter met Entrained Gas Management (EGMTM): Geen verlies van het meetsignaal tot 100% gasinsluiting in het medium • DN1…400, 0,005…4.600 kg/h • In roestvrijstaal, tantalium, titanium en Hastelloy® • Procestemperatuur: -200…+400 °C • Hoogste nauwkeurigheid voor ijkwaardige meting van gassen en vloeistoffen: MID 2004/22/EC, OIML

VASTE MEDEWERKERS: Chris Aldewereld, David van Baarle, Katrien Bogaerts, Jan Van Doorslaer, Jacqueline van Gool, Inge Janse, Henk Leegwater, Erik te Roller, Wim Soetaert, Francis Voermans, Cyril Widdershoven LAY-OUT: Bureau OMA bv, Wehl OMSLAGFOTO: Wim Raaijen ADVERTENTIEVERKOOP: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Arthur Middendorp - arthur@jetvertising.nl TRAFFIC: Breg Schoen 020 312 2088 DRUKWERK: PreVision Graphic Solutions ABONNEMENTEN (excl. 6% BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar.

Nederland/België € 170,50 per jaar Introductie NL/B 25% € 128,- per jaar Overig buitenland € 199,Losse verkoopprijs € 21,50 Studenten € 39,50 Proefabonnement 3 mnd € 28,OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon.

Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

ABONNEMENTENLAND: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Papier binnenwerk:

Papier omslag:

PAPER & BOARD MADE OF

AGRI-WASTE WWW.PAPERWISE.EU

Meer feiten over OPTIMASS: www.krohne.nl/optimass

PET09 C commentaar.indd 4

31-08-16 17:09

COMMENTAAR

‘Als bewijs dat Avantium geen orthodoxe biogelovige is, zijn ze daar ook met de ontwikkeling van elektrochemische processen bezig.’

‘I love CO2’ Wanneer nemen we eindelijk eens afscheid van de term ‘biobased economy’? Als techniekfilosoof van huis uit krijg ik bij dergelijke totalitaire begrippen vlekjes. Het impliceert teveel dat bio bij voorbaat beter is en dat is gewoon niet altijd zo.

Daarom ben ik blij met de nuchtere kijk van Avantium-CTO Gert-Jan Gruter in deze Petrochem: ‘Er zijn twee drivers voor ons onderzoek: performance en kosten. Een nieuw proces moet producten leveren met verbeterde en bruikbare kwaliteiten. Of de innovatie moet meer efficiëntie bieden en daardoor energie- en kostenbesparingen.’ Overigens is Gruter hier nog een tikkeltje nuchterder dan ik. Ik zou er namelijk nog een reden extra aan willen toevoegen. Als de markt iets meer wil betalen voor een product, zuiver en alleen omdat het een verminderde footprint heeft, dan zou dat ook een reden moeten zijn.

Elektrochemie Veel materialen worden echter efficiënter uit aardolie gemaakt of via recycling verkregen dan bioroutes momenteel kunnen bieden. De insteek van biogebaseerde producten mag natuurlijk nooit zijn dat ze juist een grotere voetafdruk hebben.

Gelukkig dringt het besef steeds meer door dat er naast bio nog een ander alternatief voor fossiel gloort aan de horizon. Zeker nu er steeds meer overschotten ontstaan aan duurzaam opgewekte energie lijkt het momentum gunstig voor elektrochemie.

Daarbij promoveert elektriciteit van hulpbron naar grondstof.

Waterstof uit water, CO2 en stikstof uit de lucht kunnen bouwstenen worden voor de chemische industrie. Ammoniak, methanol kunnen zo maar de belangrijke basischemicaliën worden. Weerspiegelingen hierover hebben we de afgelopen twintig jaar regelmatig in Petrochem gehad. Met de genoemde overschotten, maar ook de problemen met aardgaswinning in het Noorden en de mondiale afspraken in Parijs, lijkt elektrochemie op meer belangstelling te kunnen rekenen.

Biogelovige Toekomstmuziek? Welnee. In Rotterdam produceert AkzoNobel al jaren chloor via elektrolyse en een veel besproken voorbeeld in ons blad is ook ESD-SIC, dat siliciumcarbide maakt met grote hoeveelheden stroom. Toen voormalig Plant Manager of the Year Cas König de overstap maakte naar Klesch (Aldel) bleef hij elektrochemisch produceren. Want daar wordt

ook aluminium via elektrolyse uit bauxiet gehaald. En voor de volgende editie was ik op bezoek bij zinkproducent Nyrstar in Budel. Voor de zuivering van zink wordt ook met elektrolyzers gewerkt.

Wel zijn het nog bijzondere processen voor bijzondere producten. Momenteel lijkt het daarom zaak om de stap naar de basischemie te maken. Ook op dat vlak borrelt het. Al eerder schreven we over het onderzoek van professor Catrinus Jepma en TNO over een toekomst met elektrochemische fabrieken op afgeschreven platforms in de Noordzee. In een volgende fase van het onderzoek worden momenteel samen met ENGIE de eerste proeven gedaan. Als bewijs dat Avantium geen orthodoxe biogelovige is, zijn ze daar ook met de ontwikkeling van elektrochemische processen bezig. Volgens Gruter is CO2 als grondstof voor kunststoffen naast biobased productie vooralsnog het enige andere alternatief voor fossiel. Hij verwijst graag naar de ontwikkelingen in Duitsland, waar ze bij tijd en wijlen met grote overschotten duurzame energie zitten. Gruter: ‘Je ziet het ook aan de patenten die op dit vlak worden aangevraagd.

Veel van de aanvragen zijn Duits, van bedrijven als Evonik en BASF.’ Effectieve mix Elektrochemie kan CO2 dus in een totaal ander daglicht zetten.

Vorig jaar op de Achema werden door Duitse onderzoeksinstellingen, die dat al wat langer door hebben, buttons met ‘I love CO2’ uitgedeeld. Maar ook het geloof in elektrochemie, hoewel het de kortste cyclus van grondstof naar product kan zijn, mag geen dogma worden. De komende decennia moeten we op het gebied van chemie op zoek gaan naar een gezonde, efficiënte en vooral effectieve mix van bio, fossiel en elektro. En laten we vooral ook heel veel werk maken van alternatieven voor fossiele brandstoffen. Want zoals zo vaak gezegd gaat daar veel meer dan negentig procent van de olie- en gasproductie heen. Waterstof? Methanol? Ammoniak? Ik zie mogelijkheden!

Reageren? Via de mail: wim@industrielinqs.nl of via Twitter : @wimraaijen Meer over ontwikkelingen in de bio- en elektrochemie tijdens EemsDeltavisie op 16 september en Masters of Industry op 26 september.

PETROCHEM 9 - 2016 5

PET09 C commentaar.indd 5

31-08-16 17:09

SOLIDS EUROPEAN SERIES

A N T W E R P E N ANTWERP EXPO - 19 & 20 | 10 | 2016

REGISTREER NU MET:

CODE 2077 TRADE SHOW FOR GRANULES, POWDER & BULK SOLIDS TECHNOLOGIES

WWW.SOLIDS-ANTWERP.COM

SOLA16-Adv-185x132_Petrochem.indd 1

29/08/16 21:09

KENNIS DIRECT TOEPASBAAR MAKEN PAO Techniek en Management wil met postacademische opleidingen en cursussen bijdragen aan de ontwikkeling van de deelnemers tot voorlopers in techniek en management. Onze één- tot meerdaagse cursussen kunnen wij ook incompany verzorgen, afgestemd op uw specifieke situatie.

Enkele cursussen in het vakgebied Procestechniek die u bij ons kunt volgen: Process Control voor procestechnologen 8, 9, 22, 23 november en 6 december Volg het geheel of losse modules: van conventionele regelingen tot smart control solutions

Explosieveiligheid 9, 10 en 11 november Beheersen van gas-, damp- en stofexplosierisico’s

Op welk gebied wilt ú voorloper zijn?

Chemical engineering

ZOEK UW CURSUS OP WWW.PAOTM.NL!

INSCHRIJVEN? Schrijf u in voor een cursus op www.paotm.nl Vragen? 015 278 46 18 of info@paotm.nl

PAOTM advertentie PetroChem september 2016.indd 1

PET09 Advertenties.indd 6

16 november, 7 december, 11, 25 januari, 8 februari, 8, 22 maart, 5, 19 april, 10 en 24 mei Volg het geheel of losse modules: grondslagen van de chemische technologie

25-8-2016 10:03:08

31-08-16 16:57

FEITEN & CIJFERS APPLICATIE STIMULEERT DUURZAME SCHEEPVAART Het Biceps Netwerk, een gezamenlijk initiatief van vijf grote multinationals die hun krachten bundelen om een duurzamere scheepvaart te stimuleren, introduceert het Biceps Rating System. Zeeverladers – partijen die goederen vervoerd willen hebben over zee – kunnen de online applicatie toepassen in hun inkoopprocessen van wereldwijd containertransport. De vijf partijen achter het netwerk zijn AB InBev, AkzoNobel, DSM, FrieslandCampina en Huntsman. Zij hebben het rating systeem ontwikkeld om grotere transparantie te krijgen van de werkelijke en relatieve duurzaamheidsprestaties van de rederijen. Het maakt het mogelijk voor zeeverladers om duurzaamheid als een duidelijke onderscheidende factor mee te nemen in hun inkoopprocessen.

Rederijen kunnen de verbetering van hun duurzaamheidsresultaten onmiddellijk online toevoegen, waardoor zeeverladers zo snel mogelijk van hun verbeteringen in de komende inkoopprocessen profiteren.

kan de energie uit de overtollige broeikasgassen niet aan het net worden verkocht als de energiecentrales al genoeg energie krijgen uit wind en zon. Carbon2Chem wil de gassen dan ook niet verbranden maar inzetten als herbruikbare grondstof voor de industrie. Siemens, Covestro, Evonik en Linde onderzoeken hoe ze dat met behulp van elektrolyse kunnen doen.

Bij elektrolyse worden onder invloed van een elektrische stroom samengestelde stoffen ontleed tot enkelvoudige stoffen of andere samengestelde stoffen. Op die manier kunnen er uit de CO2-uitstoot chemicaliën als alcoholen en polymeren worden gemaakt zodat staalfabrieken vrijwel geen uitstoot meer hebben.

HAVEN VAN ANTWERPEN ALWEER OP WEG NAAR NIEUW RECORDJAAR De haven van Antwerpen heeft tijdens de eerste zes maanden van dit jaar ruim 108 miljoen ton goederen behandeld. Dat is 3,6 procent meer dan tijdens dezelfde periode vorig jaar. De groei zat vooral in het containerverkeer, de overslag van vloeibare massa, de behandeling van aardoliederivaten en de hoeveelheid ultra large containerschepen die de haven van Antwerpen aandeden. De toegenomen aanwezigheid van vloeibare tankopslag in Antwerpen versterkt de positie van het petrochemische complex.

De groeicijfers onderstrepen de noodzaak van de verdere ontwikkeling van de Antwerpse haven. Het gaat daarbij niet alleen om de geplande uitbreiding van de haven op de linker Scheldeoever. Het Deurganckdok alleen zal niet volstaan om vanaf 2020-2021 de verdere groei van de containerbehandeling in de Antwerpse haven op te vangen. De aanleg van een nieuw getijdendok moet meer dan ooit hoog op de politieke agenda staan, wil Vlaanderen haar economisch hart kunnen blijven voeden.

Meer groei betekent ook meer transport en dus is de ontsluiting van de haven voor alle vrachtverkeer. De bouw van de Oosterweelverbinding krijgt daarin de allerhoogste prioriteit. Het is belangrijk dat er spoedig een integrale mobiliteitsoplossing komt die rekening houdt met het vermijden van opstoppingen, zowel voor doorgaand als voor havenintern verkeer, die het havenverkeer uit de woonkernen houdt, die de trajecttijden vermindert en die in een veilige route voorziet voor het transport van gevaarlijke goederen.

FOTO: TATA STEEL

ONDERZOEK NAAR STAALPRODUCTIE ZONDER CO2-UITSTOOT Siemens, Covestro, Evonik en Linde willen ervoor zorgen dat staalfabrieken geen CO2 meer uitstoten. Ze zien daarvoor veel potentie in elektrolyse. De Duitse staalindustrie is volgens Siemens goed voor 6,4 procent van de totale CO2-uitstoot in Duitsland. Met het Duitse project Carbon2Chem wordt geprobeerd daarin verandering te brengen. Het project wordt ondersteund door een subsidie van vijftig miljoen euro van de Duitse overheid.

Overtollige broeikasgassen worden na staalproductie verbrand in energiecentrales, wat ook weer CO2-uitstoot oplevert. Bovendien

Shell en Mourik Services tekenden onlangs een meerjarig piping & mechanical contract voor het uitvoeren van turnarounds en projecten op Shell Pernis en Shell Moerdijk. Onder het contract vallen de door Shell aan Mourik toegewezen turnarounds. Ook projecten kunnen onder dit contract worden uitgevoerd.

Het Duitse GETEC heeft het Emmtec Industry & Business Park in Emmen van energiebedrijf Nuon overgenomen. Alle bestaande samenwerkingsen zakelijke overeenkomsten met derden op het industriepark worden voortgezet. Het industriepark is met zijn 115 hectare het op één na grootste in Nederland. Op het industriepark zijn verschillende bedrijven gevestigd waar meer dan 1.300 mensen werken.

Het industriepark heeft een speciale focus op (bio)polymeren en -vezels en bekleedt daarmee een toppositie in Europa. Het hart van het industrieterrein is de zeer efficiënte warmtekrachtcentrale die zestig megawatt elektrisch vermogen en ongeveer tweehonderd ton stoom per uur produceert.

De ondergrondse sanering van het Chemie-Pack-terrein in Moerdijk is in juli begonnen. In totaal heeft Heijmans ongeveer 145 kilometer aan drains en zo'n 460 filters in de grond aangebracht. Het ondergrondse saneringsproces zal nog enkele jaren in beslag nemen, maar bovengronds zijn weer activiteiten mogelijk. De terreinen aan de Vlasweg 4 en 6 kunnen opnieuw worden gebruikt.

De sanering van de ondergrond is de laatste fase van het schoonmaaktraject dat meteen na de brand in 2011 begon. Vanaf het begin is het vervuilde water opgepompt en gezuiverd, zodat het zich niet in de omgeving zou verspreiden. Hierna volgde uitgebreide specialistische bodem- en chemische onderzoeken. Deze waren noodzakelijk omdat een dergelijke grootschalige verontreiniging met zoveel verschillende chemische stoffen niet eerder was aangetroffen.

In 2013 begon de sanering van de bovengrond. Die is in 2014 afgerond.

PETROCHEM 9 - 2016 7

PET09 D feiten en cijfers.indd 7

31-08-16 17:08

... Industriële Routing Switches De Redfox is een layer 3 industriële Ethernet switch ontwikkeld voor applicaties die veel bandbreedte genereren. Door de robuuste aluminium behuizing toepasbaar in zware omstandigheden, mede door de diverse certificeringen. Meerdere configuraties zijn beschikbaar die naar behoefte kunnen worden aangepast door een reeks van SFP glasvezelmodules. De switch is in staat routingfunctionaliteit te bieden als OSPF, RIP en VRRP. Tevens is voorzien in diverse redundantieprotocollen, RSTP en Westermo’s eigen FRNT ringprotocol met hersteltijden van 20 ms, zelfs bij gebruik van Gigabit Ethernet.

... committed to perfection.

Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_IndRoutSwitch2.indd 1 PET09 Advertenties.indd 8

24-11-15 15:47 31-08-16 16:58

SJR BOUWT OFF-SITE OPSLAGTANKS VOOR BTT Tankbouwer SJR gaat zeven nieuwe opslagtanks bouwen voor de uitbreiding van de Botlek Tank Terminal (BTT). De tanks worden gebouwd in de nieuwe SJR-productieloods op het RDM-terrein in Rotterdam. Direct na de oplevering van de productieloods in juli is de bouw van de tanks begonnen. Deze zijn onderdeel van een ruime verdubbeling van de capaciteit van BTT van 200.000 naar 467.000 kubieke meter.

De nieuwe tanks hebben elk een inhoud van 10.000 kubieke meter, een diameter van 19 meter, een hoogte van 38 meter en een gewicht van 260 ton. Robert Sloot, algemeen directeur van SJR: ‘Doorslaggevend voor BTT om de opdracht aan ons te geven is dat wij de bouw volledig off-site kunnen realiseren. Wij werken vanuit het hart van de Rotterdamse haven in een volledig geconditioneerde omgeving waardoor weersomstandigheden geen invloed hebben op de doorlooptijd. Daarnaast wordt de overlast op de terminal tot een minimum beperkt, omdat alle voorbereidende werkzaamheden buiten het terrein van de opdrachtgever plaatsvinden.’

In de nieuwe tanks wordt benzine en diesel opgeslagen. Charles Smissaert, directeur BTT: ‘Voor de uitbreiding van de terminal hebben we met de eindklant een strikt tijdschema opgesteld. Met het bouwen van zeven tanks off-site vinden de civiele werkzaamheden op de terminal en de mechanische werkzaamheden aan de tanks tegelijkertijd plaats. Hierdoor verwachten we een tijdwinst van drie maanden en zijn de tanks sneller operationeel. Bovendien voorkomen we bouwwerkzaamheden bij ons op de terminal.’

De nieuwe productieloods van SJR is volledig ingericht voor full service off-site bouw van opslagtanks. Alle werkzaamheden worden onder geconditioneerde omstandigheden uitgevoerd, van het constructiewerk en de coating tot de installatie van de brandbeveiliging. Ook het transport van de tanks van het RDM-terrein tot de uiteindelijke plek op de terminal van BTT is volledig bij SJR in beheer.

ZEEUWS BEDRIJF INVESTEERT FORS IN OFFSHORESCHEPEN Het Zeeuwse bedrijf OOS International gaat met het Chinese China Merchant Industry Holdings twee nieuwe schepen bouwen voor het slopen en installeren van offshore platforms. De investering bedraagt bijna een miljard euro.

De twee semi-submersible crane vessels (SSCV) krijgen de namen Serooskerke en Walcheren en kunnen 4.400 ton tillen. Op elk schip komen twee kranen die worden gemaakt door Huisman.

Tegelijkertijd heeft het schip een functie als hotel, waardoor er 750 medewerkers een tijd op kunnen verblijven. De schepen moeten in 2019 klaar zijn.

FOTO: TERNTANK

EERSTE ZEESCHIP BUNKERT LNG IN ROTTERDAM De Ternsund heeft als eerste zeeschip in Rotterdam LNG (vloeibaar aardgas) gebunkerd. Daardoor kreeg deze gloednieuwe producttanker van de Zweedse rederij Terntank ook als eerste de Rotterdamse LNG bunkerincentive: tien procent korting op het zeehavengeld.

De bunkering vond plaats op de voormalige hometerminal van ECT. Dat duurde ongeveer drie dagen, onder andere omdat de Ternsund eerst nog op gasolie voer. Om de koude LNG te kunnen ontvangen moesten eerst de tanks worden gekoeld.

In 2017 kan er makkelijker LNG worden gebunkerd in Rotterdam. Eind van dit jaar zal de LNG Breakbulkhaven aan de Yukonhaven worden geopend en in 2017 wordt de dienstverlening uitgebreid met een bunkerschip voor de levering van LNG. Het Havenbedrijf wil van Rotterdam een belangrijke LNG-hub maken en zet zich in voor de transitie van stookolie naar LNG als brandstof voor de zeevaart.

De dronebedrijven Skycap en Skeye gaan fuseren om marktleider in Europa te worden op het gebied van topografische inspecties vanuit de lucht. Zij gaan samen verder onder de naam Skeye. Dankzij het samengaan gaat Skeye tot de Europese top drie behoren van bedrijven die inspecties uitvoeren met luchtvaartuigen.

Bovendien breidt het bedrijf zijn diensten uit met gespecialiseerde highend luchtfotografie. Daarnaast is door Rob Thielen, oprichter en voorzitter van Waterland Private Equity Investments, significant groeikapitaal ter beschikking gesteld. Hiermee kan de specialist in diensten met onbemande luchtvaartuigen blijven groeien in Nederland en Engeland, en in de toekomst uitbreiden naar andere landen.

Het Havenschap Moerdijk en ProRail gaan samenwerken aan de beveiliging en verbetering van diverse overwegen in de haven van Moerdijk.

De haven van Moerdijk groeit. Om die groei en het bijbehorende verkeer zo veilig mogelijk te maken, is aanpassing van de overwegen in de Middenweg en Orionweg noodzakelijk.

Het Havenschap Moerdijk en ProRail hebben daarom alle overwegen in het havengebied met de omringende wegen in kaart gebracht. Beide partijen nemen hun verantwoordelijkheid en zorgen voor een vlotte en veilige afhandeling van goederen over spoor, weg en water.

Musim Mas Europe, een dochteronderneming van Musim Mas Group, neemt de Dutch Glycerin Refinery (DGR) in Chemie Park Delfzijl over.

DGR is in 2014 ontstaan als een afsplitsing van methanol producent BioMCN. Met meer dan 200.000 megaton aan raffinagecapaciteit is het volgens Musim Mas Europe veruit de grootste ruwe glycerine raffinaderij op één locatie in de wereld. Glycerine wordt gebruikt in bijvoorbeeld verf, cosmetica, geneesmiddelen, industrie en dienstverlening, huishoudelijke en persoonlijke verzorging.

De Musim Mas Group is een palmoliemaatschappij met hoofdkantoor in Singapore.

PETROCHEM 9 - 2016 9

PET09 D feiten en cijfers.indd 9

31-08-16 17:08

De veiligste.

Met afstand!

15

minuten

verwarmd water betrouwbaarheid voor jouw veiligheid

De Rosemount™ WirelessHART manometer Emerson brengt de eerste WirelessHART manometer op de markt.

Een operator kan hiermee op afstand veldgegevens verzamelen. Hiermee is hij altijd up-to-date, maar hoeft hij niet per sé het veld in.

STD-TC-100K/11K Verwarmde nooddouche geschikt om gedurende 15 minuten te voorzien in lauw water, conform de EN15154.

De robuuste kwaliteit en bewezen sensortechnologie zorgen er bovendien voor dat de manometer bestand is tegen corrossie, trillingen, pulsering en overdruk.

Watertemperatuur 16-38°C

Een veilig idee.

10 seconden vanaf de risicoplaats

Daarmee is de WirelessHART manometer de veiligste in de markt. Met afstand!

Debiet 76 liter per minuut

Wilt u meer informatie? Ga dan naar www.emersonprocess.com/wmm

T: 0162-47 25 85 E: info@gelis.nl

w w w. ge l is . n l Gelis is an Authorised Distributor for Hughes Safety Showers

™

EMERSON. CONSIDER IT SOLVED .

PET09 Advertenties.indd 10

31-08-16 16:58

FEITEN & CIJFERS GROEN LICHT VOOR HERSTART OLIEWINNING IN SCHOONEBEEK De gerepareerde injectiewatertransportleiding van de NAM tussen De Hulte en Rossum mag weer in gebruik worden genomen. Hierdoor kan NAM de olieproductie in Schoonebeek, en daarmee samenhangend de waterinjectie in Twente weer hervatten.

Bij de oliewinning in Schoonebeek komt productiewater vrij dat met behulp van de gerepareerde injectiewatertransportleiding weer kan worden getransporteerd naar Twente om daar te worden geïnjecteerd in het lege gasveld Rossum-Weerselo.

De gekozen oplossing biedt volgens NAM een innovatieve en robuuste oplossing voor de komende jaren, die tegelijkertijd ruimte laat voor de verschillende verwerkingsmethodes van productiewater die in het huidige evaluatieonderzoek naar de waterinjectie in Twente worden overwogen voor de langere termijn. Of de pijpleiding ook op langere termijn in gebruik zal blijven, hangt af van de uitkomst van dat lopende evaluatieonderzoek. Naar verwachting neemt minister Kamp hierover eind dit jaar een besluit.

Over dit onderwerp zijn ook vragen gesteld door de politiek. Om iedereen de gelegenheid te geven kennis te nemen van de stand van zaken, heeft NAM besloten de oliewinning in Schoonebeek niet nu al, maar medio september te hervatten.

INDUSTRIE STOOT MEER KOOLDIOXIDE UIT In het tweede kwartaal van 2016 was de CO2-uitstoot in Nederland 0,3 procent lager dan in hetzelfde kwartaal in 2015. De industrie, en dan met name de chemie, stoot juist meer CO2 uit door de gestegen productie. De economie groeide in dezelfde periode met 2,3 procent. Dit is het tweede kwartaal op rij dat de CO2-uitstoot lager is bij economische groei. Dit meldt het CBS. Belangrijke oorzaak van de daling is het lagere gasverbruik voor verwarming. Ook hebben energiecentrales meer aardgas in plaats van steenkool ingezet. Het cluster landbouw, delfstoffenwinning, industrie en bouwnijverheid heeft meer CO2 uitgestoten dan in hetzelfde kwartaal in 2015. Dit cluster is goed voor circa 24 procent van de totale uitstoot. De stijging komt door de hogere uitstoot van de chemiesector. De chemiesector is goed voor ongeveer zeven procent van de totale uitstoot.

De CO2-emissies zijn berekend volgens de definities van de Milieurekeningen. Het betreft hier een eerste raming.

BRENT RUWE OLIEKOERS 49 48 47

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

46 45 44 43 42 41 40 39

21

23

Juni

27

30 1

Juli

5

7

11

13

15

19

21

25

27

29

1

3

5

9

11

Avebe gaat een innovatiecentrum bouwen op het Zernikecomplex in Groningen. Daarover is overeenstemming bereikt met projectontwikkelaar Triade en de RUG, met wie zal worden samengewerkt. Het innovatiecentrum heeft onder meer een laboratorium, een proeffabriek, kantoren en een klanteninnovatiecentrum.

Eerder dit jaar kondigde coöperatie Avebe al aan de mogelijkheden te willen onderzoeken om de bestaande laboratoriumfaciliteiten in Veendam en Foxhol te vestigen in Groningen.

‘Door de kennis binnen Avebe beter te bundelen en de samenwerking met een belangrijke partij als de RUG op te zoeken, kunnen we grote stappen zetten wanneer het gaat om innovatie’, zegt financieel directeur Ed Kraaijenzank van Avebe.

Naast eigen ruimte voor kantoren en onderzoek, wordt er in het nieuw te bouwen complex ook een ruimte ingericht voor start-ups. Dit biedt mogelijkheden voor studenten en innovators om eigen initiatieven verder te ontwikkelen. De nieuwe locatie biedt straks onderdak aan zo’n honderd Avebe-medewerkers in R&D en marketing. De daadwerkelijke verhuizing staat gepland voor eind 2017.

Mammoetschip Pioneering Spirit heeft haar eerste opdracht voltooid.

Met succes is het 13.500 ton wegende bovenste deel van het Yme-platform van Repsol verwijderd in de Noordzee, op honderd kilometer van de kust van Noorwegen.

Met het verwijderen van dit platform kon het schip van Allseas haar liftmogelijkheden laten zien. In totaal kan het schip met haar hijsinstallaties 44.000 ton optillen. Momenteel is Pioneering Spirit met het Yme-platform op weg naar Lutelandet waar het verder wordt ontmanteld.

Daarna keert het mammoetschip weer terug naar Rotterdam waar de laatste vier hijsbalken worden geïnstalleerd. In de zomer van 2017 is de Pioneering Spirit klaar om het olieplatform Brent Delta van Shell in de Noordzee te demonteren.

15

Augustus

PETROCHEM 9 - 2016 11

PET09 D feiten en cijfers.indd 11

31-08-16 17:09

INTERVIEW

Het blijft borrelen bij Avantium

PETROCHEM 9 - 2016 12

PET09 O interview.indd 12

31-08-16 17:20

Een grote fabriekseigenaar wil Avantium nooit worden. Toch stapt het technologiebedrijf samen met BASF Antwerpen in de chemische productie van furaandicarbonzuur, bouwsteen voor de nieuwe biogebaseerde kunststof PEF. Het wil op die manier de volledige route doorlopen van onderzoek, via proefinstallaties naar een eerste commerciële fabriek, stelt CTO Gert-Jan Gruter. Zo ook bij twee andere innovatieve biogebaseerde technologieën en ook op het gebied van elektrochemie ‘borrelt’ het bij Avantium.

FOTO’S: WIM RAAIJEN

Wim Raaijen

Het technologiebedrijf Avantium is dit jaar volop in het nieuws. Eerst werd in april bekend dat het bedrijf kiest voor Antwerpen voor de bouw van haar innovatieve fabriek voor de productie van furaandicarbonzuur (FDCA). En wel op het terrein – en in nauwe samenwerking met – chemiereus BASF. Van FDCA kan polyethyleenfuranolaat (PEF) worden gemaakt, een nieuwe biogebaseerde kunststof met aantrekkelijke eigenschappen waarmee Avantium al eerder veel aandacht trok, onder andere van grote bedrijven als Coca-Cola en Danone die samenwerking zochten met het Nederlandse bedrijf. De bouw van een volwaardige productie-eenheid is een vervolg op jarenlang onderzoek en ontwikkeling, de laatste jaren vooral in een proefinstallatie op het Limburgse bedrijventerrein Chemelot bij Geleen.

PEF is echter niet de enige innovatieve troef van Avantium.

In juni volgde het bericht dat het bedrijf twee nieuwe proeffabrieken wil bouwen op Chemelot. Een proefinstallatie voor een bioraffinaderij die onder andere zuivere glucose gaat maken uit houtsnippers, als onderdeel van het project Zambezi. In de andere proeffabriek, binnen het project Mekong, wordt een nieuw proces ontwikkeld voor de productie van biogebaseerde mono-ethyleenglycol (MEG) uit glucose. MEG is een belangrijke chemische bouwsteen voor de productie van de kunststof PET. MEG wordt momenteel ook al uit biomassa geproduceerd, ongeveer een procent van de totale MEG-productie. Dat gebeurt op verschillende plaatsen in de wereld, echter in vier productiestappen vanuit glucose. Eerst wordt in twee stappen etheen gevormd en vervolgens wordt in twee stappen de zuurstof weer geïntroduceerd. Dit proces is niet bepaald efficiënt.

Avantium heeft nu een proces ontwikkeld waarmee bioMEG PETROCHEM 9 - 2016 13

PET09 O interview.indd 13

31-08-16 17:20

INTERVIEW

in één stap kan worden gemaakt en veel efficiënter. Daardoor komt betaalbaar biogebaseerd MEG en daarmee deels bioPET of ook biogebaseerd PEF een forse stap dichterbij.

Alternatief voor fossiel En daarmee is de kous dit jaar nog niet af. Ook in een derde onderzoekslijn, Volta, zijn innovatieve ontwikkelingen gaande. Daarbij gaat het om elektrochemie, de productie van basischemicaliën met bouwstenen uit de directe omgeving zoals CO2. Dat kan met duurzaam opgewekte elektriciteit. Chief technology officer van Avantium Gert-Jan Gruter: ‘Ook op dat vlak borrelt het bij ons, maar het is nog te vroeg om daar concreet over te zijn.’ Elektrochemie is een onderzoeksterrein dat in Nederland momenteel al volop in de aandacht staat. En in Duitsland zijn ze zelfs al wat verder. Vooral omdat ze daar bij tijd en wijlen met grote overschotten duurzame energie zitten.

Gruter: ‘Je ziet het ook aan de patenten die op dit vlak worden aangevraagd. Veel van de aanvragen zijn Duits, van bedrijven als Evonik en BASF.’ Elektrochemie gaat in de toekomst een prominente rol spelen, is de overtuiging van Gruter, omdat het een alternatief biedt voor de opslag van duurzame energie in dure batterijen. ‘Om een bepaald basisniveau van energieproductie te kunnen garanderen, zullen we steeds meer te maken krijgen met grote overschotten duurzame energie. Het is in Duitsland nu al voorgekomen dat de energieprijs negatief is als het hard waait en de zon volop schijnt.’

Bovendien kan elektrochemie CO2 in een ander daglicht zetten. ‘CO2 is het putje van de chemie. Het kost bijvoorbeeld heel veel energie om van kooldioxide methanol te maken.’ Met de overschotten duurzaam opgewekte energie ontstaan nieuwe mogelijkheden voor duurzame routes naar basischemicaliën zoals bijvoorbeeld carbonaten, carbonzuren, aldehydes. Vooral voor processen die snel aan en uit te schakelen zijn. Gruter: ‘CO2 is als grondstof voor kunststoffen naast biobased productie vooralsnog het enige andere alternatief voor fossiel.

Elektrochemie is daarnaast een erg inte-

ressante tool voor selectieve oxidatie- en reductieprocessen waarbij CO2 een zeer interessante feedstock kan worden.’

Performance en kosten Het geeft direct de scopebreedte aan van Avantium. De focus lig niet alleen op bio. Gruter: ‘We richten ons breder op duurzame en circulaire processen.

Daarvan kan biobased een belangrijk onderdeel zijn. Maar biogebaseerde processen zijn niet al bij voorbaat beter.

We moeten ze vooral volgen als ze daadwerkelijk zin hebben. Ik geloof echt in een basischemie op grond van biomassa, maar dan moeten er heel andere routes komen dan de huidige petrochemische routes en andere bouwstenen dan de huidige petrochemische bouwstenen zoals etheen, propeen en aromaten zoals xyleen.’

Volgens hem is het onzinnig om van bijvoorbeeld fructose in verscheidene stappen etheen te maken of zelfs nog kleinere moleculen, om het dan weer op de huidige manier tot bijvoorbeeld polymeren op te bouwen. Te duur en veel te inefficiënt. Gruter: ‘Er zijn twee drivers voor ons onderzoek: performance en kosten. Een nieuw proces moet producten leveren met verbeterde en bruikbare kwaliteiten zoals FDCA versus PTA of PEF versus PET. Of de innovatie moet meer efficiëntie bieden en daardoor energie- en kostenbesparingen. Zoals bijvoorbeeld bij ons bioMEG-proces.’

CO2-barrière De ontwikkeling van PEF is een mooi voorbeeld van een product met nieuwe eigenschappen. En daar moet voorlopig zwaar op worden ingezet. Gruter: ‘Om op kosten te kunnen concurreren, is eerst voldoende schaal nodig. Schaalgrootte is er vooralsnog niet en dat zal voor alle nieuwe producten en processen initieel het geval zijn. Daarom is het heel belangrijk om naar de bijzondere eigenschappen te kijken van PEF en vooral toepassingen te zoeken waar die verbeterde eigenschappen het beste tot hun recht komen.’ Zo zijn kunststof flessen van PEF minder gasdoorlatend dan het traditionele PET. Voor verschillende verpakkingen kan dat toegevoegde waarde

hebben. Zo zou PEF een impuls kunnen geven aan bierflesjes waarbij een goede zuurstof- en CO2-barrière een kritieke eigenschap is. En denk bijvoorbeeld aan ketchupflessen. Gruter: ‘PEF moet in eerste instantie vooral concurreren met meerlaags plastics, barrière-coatings, glas en aluminium.’

Maar waarom dan de samenwerking met Coca-Cola, dat toch al prima met de bestaande PET-flessen kan werken?

Gruter: ‘Dat klopt als het om grote flessen gaat. Coca-Cola biedt echter steeds meer frisdrank in kleinere flesjes aan.

Door de relatieve toename van oppervlak ten opzichte van volume heeft PET een onvoldoende CO2-barrière, of je moet de wand van de flesjes dik maken, een coating aanbrengen of een nylon laag toevoegen. Het aanbrengen van een barrière van een andere kunststof is niet goedkoop en daarmee worden de flesjes bovendien slecht te recyclen. PEF-flesjes kunnen dan uitkomst bieden.’

YXY Avantium anticipeert met haar activiteiten dus op de vervanging van onder andere glas, maar ook op de exploderende vraag naar kunststof. In 2050 telt de wereld negen tot tien miljard mensen, met een gemiddelde levensstandaard die het dubbele is van de huidige. Die wereld gebruikt volgens Gruter straks drie tot vier maal zo veel kunststoffen, dus meer dan een miljard ton per jaar.

Het huidige gebruik is ongeveer 325 miljoen ton. ‘Moeten we die groei uit olie halen?’, vraagt hij zich ietwat retorisch af.

‘Om deze transitie mogelijk te maken, moeten we wel nieuwe productieprocessen ontwikkelen die zijn gebaseerd op biomassa en elektrochemie, die niet alleen duurzaam, maar ook economisch concurrerend zijn. Het is een geweldige opportunity voor nieuwe moleculen met functionaliteiten die vooral vanuit koolhydraten toegankelijk zijn.’

Als CTO is Gruter met name verantwoordelijk voor de nieuwe ontwikkelingen die plaatsvinden in “Renewable Chemistries”, één van de drie business units van Avantium. De kraamkamer voor nieuwe technologie. Daar ligt echter niet de oorsprong van het bedrijf.

PETROCHEM 9 - 2016 14

PET09 O interview.indd 14

31-08-16 17:20

Avantium is in 2000 opgericht, onder meer door concerns als Shell, AkzoNobel en Eastman, in eerste instantie om katalyseonderzoek te doen op contractbasis.

De “Catalysis” businessunit is nog steeds het onderdeel waar het bedrijf financieel het meest op steunt. In het derde onderdeel draait het om de door Avantium zelf ontwikkelde YXY-technologie.

De FDCA-fabriek die in Antwerpen is gepland binnen de joint venture met BASF moet voor de commercialisering van de YXY-procestechnologie zorgen, waarmee PEF kan worden geproduceerd uit FDCA. Daarmee wordt het bedrijf binnen de geplande joint venture ook chemisch producent.

Subsidies Het is echter niet de bedoeling dat Avantium een groot chemisch productiebedrijf wordt. Het bedrijf wil de volledige route van ontwikkeling doorlopen van onderzoek, via proefinstallaties naar een eerste commerciële fabriek. Daarna kunnen andere bedrijven licenties kopen.

‘Zo bouwt de joint venture in Antwerpen één FDCA-fabriek. Op zich heeft het veel voordelen dat we gaan bouwen op een bestaande site van een groot chemisch bedrijf. We zijn in onze zoektocht

Gert-Jan Gruter: ‘Ik geloof echt in een basischemie op grond van biomassa, maar dan moeten er heel andere routes komen dan de huidige petrochemische routes.’ naar een geschikte bouwlocatie overal in de wereld geweest, ook in diverse industrieclusters in Nederland. Daarbij gingen we er in eerste instantie vanuit dat we de fabriek zelf ergens op een chemische cluster zouden neerzetten. Het heeft veel voordelen om de fabriek te bouwen op een terrein waar al veel infrastructuur en voorzieningen aanwezig zijn. En het helpt natuurlijk ook dat BASF zelf zeer geïnteresseerd was. Door de samenwerking maakt BASF ook een grote stap op een innovatief gebied, dat zeer interessant is voor dat concern.’

Het meest doorslaggevend bij de keuze voor het BASF-terrein in Antwerpen was toch wel dat de Vlaamse regering direct bereid was om het project financieel te ondersteunen. Blijkbaar begrijpen ze in Vlaanderen momenteel heel goed wat er nodig is in de industrie, stelt Gruter.

‘Moet daar wel subsidie bij? Dat is een vraag die steeds vaker wordt gesteld. Bij totaal nieuwe technologieën zeker wel!

Om die over de eerste hobbels heen te trekken, zijn subsidies en leningen echt nodig om de kapitaalsinvesteringen mogelijk te maken. Overigens heb ik het idee dat overheden zich daarvan steeds meer bewust worden, ook in Nederland.’

Geen discussie Die bewustwording is belangrijk, zeker voor Avantium. Want het bedrijf is vaker van plan om met hetzelfde bijltje te hakken. Bijvoorbeeld bij het Zambezi-traject voor de bioraffinaderij die onder andere glucose gaat maken uit houtsnippers. Ook hierbij is de volgende fase na de proefopstelling de bouw van een volwaardige fabriek. Er lijkt hiervoor volop interesse. Zowel Amsterdam als de Eemsdelta zijn zeer geïnteresseerd in de komst van een dergelijke bioraffinaderij. Avantium zou daar zo maar op een overzichtelijke termijn een oplossing voor kunnen bieden. ‘In dit geval kan het allemaal veel sneller dan bij de PETROCHEM 9 - 2016 15

PET09 O interview.indd 15

31-08-16 17:20

BOUWPLANNEN?

UTILITEIT kantoren, distributiecentra, loodsen, etc.

AGRARISCH bewaarplaatsen, stallen, machinebergingen, etc.

INDUSTRIE fabrieken, bordessen, leidingbruggen, trappen,etc.

www.hansestaalbouw.nl

RENOVATIE

hanse + staal een sterk verhaal

van asbest tot zonnepanelen, interne en externe renovatie.

Doordacht onder druk Ook onder de raken van al indr uk les wat we leveren. .. kijk op

technicontr

ol.nl

Helder inzicht in uw installaties Applus RTD levert innovatieve, betrouwbare en kwalitatief hoogwaardige technologieĂŤn en diensten voor Niet-destructief Onderzoek, inspecties en certificatie.

Toegewijd, proactief en vakbekwaam personeel is overal ter wereld beschikbaar om met u samen te werken om operationele effiency te behouden, terwijl de risico’s voor mens en omgeving geminimaliseerd worden.

NDO Inspectie Certificatie Training & Ontwikkeling Stralingsbescherming

Wij bieden u een helder inzicht in de integriteit van uw installaties.

T + 31 10 716 60 00 E info.netherlands@applusrtd.com

www.ApplusRTD.nl

PET09 Advertenties.indd 16

31-08-16 16:58

YXY-technologie’, voorspelt Gruter.

‘Voor die technologie zijn we de pilot al gestart in 2010 en de fabriek staat er niet voor 2018/2019. Voordeel van de bioraffinaderij is namelijk dat de technologie die door Avantium wordt ontwikkeld, is gebaseerd op een proces dat al een eeuw oud is. Omdat we voortborduren op een bestaand proces, het aantal stappen minder is en de belangrijkste producten bestaande bulkprodukten zijn, verwacht ik dat er veel sneller een businesscase is.’

De Bergius-technologie werd vanaf 1916 ontwikkeld, en vanaf 1935 commercieel toegepast voor de productie van zuivere glucose. De technologie werd gaandeweg minder populair doordat het heel energie-intensief is. Gruter: ‘Dat hebben we met een aantal aanpassingen aangepakt, waardoor de technologie momenteel weer zeer interessant is. Het leuke is dat een dergelijke raffinaderij gewoon in Nederland kan worden gebouwd, gevoed met lokale grondstoffen. We hebben al eens met Staatsbosbeheer berekend hoeveel wij nodig hebben en hoeveel organisch afval er jaarlijks uit de bossen komt. Dat komt aardig met elkaar overeen.’

Het is de verwachting dat de raffinaderij straks voor een derde lignine oplevert,

‘CO2 is als grondstof voor materialen naast biobased productie vooralsnog het enige andere alternatief voor fossiel.’

dat vooralsnog in energie zal worden omgezet. Een ander derde deel van de opbrengst zal bestaan uit verschillende suikers, met verschillende toepassingsmogelijkheden waaronder kunststoffen.

En een derde deel wordt zuivere glucose.

Gruter: ‘Het product is dusdanig zuiver dat het zelfs geschikt zou kunnen zijn voor de voedingsmiddelenindustrie.

Zoetstoffen en bindmiddelen uit hout dus. Twee studenten van de opleiding diëtetiek van de Hanzehogeschool in Groningen hebben marktonderzoek gedaan en kwamen tot de conclusie dat veel bedrijven uit de foodsector zeker

geïnteresseerd zijn in deze nieuwe ingrediënten. Er wordt hier en daar nog wel kritisch gereageerd. Er zouden furanen zoals furfural en HMF zitten in glucose uit houtachtige biomassa. Maar dat gebeurt alleen bij hydrolyse-processen die onder hogere temperaturen plaatshebben. Wij hebben juist een proces op kamertemperatuur ontwikkeld. Geweldig toch dat we zowel energie, grondstoffen voor de chemie als ingrediënten voor de voedingsmiddelenindustrie kunnen produceren uit agro- en houtafval. Dan heb je ook geen discussie meer over het gebruik van zetmeel voor chemie!’ ■

EEMSDELTAVISIE 2016 Tijdens EemsDeltavisie 2016 op 16 september spreekt Gert-Jan Gruter over de mogelijkheden van een bioraffinaderij en power-to-chemicals.

Kijk voor het programma en aanmelden op: www.eemsdeltavisie.nl

PETROCHEM 9 - 2016 17

PET09 O interview.indd 17

31-08-16 17:20

TREND

Elektrificatie biedt kansen voor chemische industrie Met elektrificatie kan elektriciteit worden gebruikt om chemische processen efficiënter en duurzamer te maken. Daarnaast kan worden ingespeeld op de grote toename aan (goedkope) duurzame energie uit wind en zon in de komende decennia en kan een bijdrage worden geleverd aan de uitdagingen van de energiesector als het gaat om energieconversie en -opslag. Veel technieken voor elektrificatie bestaan al, toch wordt slechts een aantal chemicaliën nu al op deze manier gemaakt.

Dagmar Aarts

Bij elektrificatie wordt elektriciteit in een proces gebruikt als energiebron waarmee op termijn een forse CO2-reductie is te bereiken, zeker als er duurzame elektriciteit wordt gebruikt. Onder elektrificatie vallen meerdere technieken zoals onder ander power-to-heat, power-to-hydrogen, power-to-specialties en power-to-commodities.

Nu al wordt met elektriciteit chloor, silicumcarbide, aluminium en zink geproduceerd. Voor gebruik in andere bulkprocessen wordt er wereldwijd veel onderzoek gedaan. Alhoewel het nog tientallen jaren zal duren verwachten veel bedrijven dat op termijn grote delen van de chemische industrie kunnen worden gevoed met elektriciteit.

In veel processen is het nu al heel goed mogelijk om elektriciteit voor utilities te gebruiken, bijvoorbeeld door er warmte mee te maken. Lastig daarbij is wel dat de concurrentie met fossiele energie vooralsnog groot is. ‘Het geldt voor veel elektrificatie-opties dat de businesscase soms moeilijk rond te krijgen is op de korte termijn’, zegt Martijn de Graaff van VoltaChem (een initiatief van TNO, ECN en Topsector Chemie dat samen

MASTERS OF INDUSTRY Op maandag 26 september houdt het Petrochem platform samen met Shared Innovation Program VoltaChem een Masters of Industry met het thema ‘Elektrificatie van de chemie’. Neem deel aan deze bijeenkomst en ontdek wat de kansen zijn van elektrificatie en elektrochemie op korte en lange termijn in uw bedrijf. Masters of Industry werkcolleges zijn onder andere bedoeld voor: Directie, productiemanagers, plantmanagers, maintenance managers, ontwikkelaars, technische (project) managers, engineers, beleidsmakers, investeerders en onderzoekers in en rondom de proces- en maakindustrie. Aanmelden kan via www.mastersofindustry.nl.

met de elektriciteitssector en chemische industrie kansen verkent en ontwikkelt op het gebied van elektrificatie). ‘Dit komt doordat olie en gas op dit moment goedkoop zijn en CO2-uitstoot nog niet serieus is beprijsd. Bedrijven blijven deze grondstoffen dan ook vaak gebruiken en daarnaast hebben ze veel kapitaal staan dat ze niet zomaar om gaan bouwen.

Wanneer er een gelijk speelveld ontstaat met betrekking tot CO2-beprijzing en er goedkopere elektriciteit beschikbaar komt, wordt elektrificatie echter vanzelf interessant.’

Ammoniak Naast het gebruik van elektriciteit voor warmte is elektrochemie de belangrijkste optie. Er zijn twee manieren, een indirecte en een directe, waarop elektrochemie in een proces kan worden gebruikt. Deze kunnen bijvoorbeeld bij het produceren van ammoniak worden gebruikt. De Graaff: ‘Door stikstof uit de lucht te halen, waterstof uit methaan en die twee vervolgens te koppelen, krijg je ammoniak. Dit is het bekende Haber-Boschproces dat op grote schaal wordt gebruikt. Je kunt de waterstof echter ook elektrochemisch, namelijk via elektrolyse uit water maken. Dat noemen wij de indirecte elektrificatieroute. Bij een directe elektrificatieroute laat je stikstof direct met water reageren door middel van elektrochemie, daar komt dus geen waterstof meer aan te pas.

Uiteindelijk kan dat veel efficiënter zijn, want je hebt een stap minder. Directe elektrificatie in de ammoniakproductie is echter nog toekomstmuziek, er is nog flink wat fundamenteel onderzoek nodig om het zo efficiënt te laten werken dat er industriële hoeveelheden mee zijn te produceren tegen acceptabele kosten.’

Zowel in de energiesector als in de

PETROCHEM 9 - 2016 18

PET09 P analyse.indd 18

31-08-16 17:19

FOTO: NUON

chemische sector is er momenteel veel aandacht voor het elektrificeren van ammoniak, mede omdat het een potentiële energiedrager is en een belangrijke grondstof voor de chemische industrie.

In Nederland onderzoekt bijvoorbeeld energieleverancier Nuon hoe ze overtollige zonne- en windenergie rendabel kan opslaan in ammoniak. De ammoniak kan vervolgens dienen als brandstof voor de elektriciteitscentrale, waarbij geen CO2 vrijkomt bij verbranding.

Brandstoffen Een andere chemische bouwsteen waar wereldwijd veel onderzoek naar wordt gedaan is methanol, een belangrijke grondstof voor de chemie en een potentiële brandstof voor de toekomst. Dit kan via de indirecte elektrificatieroute worden gemaakt door met elektrolyse waterstof te maken en dit te laten reageren met CO2 of koolmonoxide. Verder weg in de toekomst kan het zelfs rechtstreeks uit water en CO2. De Graaff: ‘Binnen VoltaChem hebben we onlangs een project ontwikkeld waarin we het omzetten van methanol in DME (dimethylether) en OME (oxymethylether) onderzoeken. DME wordt in de chemische industrie gebruikt als grondstof en ook geproduceerd als drijfgas. In de toe-

De Graaff: ‘Door elektrificatie zou er wel eens een hele nieuwe duurzame sector kunnen ontstaan in Nederland.’ komst kan het een duurzame vervanger voor diesel zijn. OME is een vloeibare vorm van DME, die je rechtstreeks zou kunnen tanken als dieselvervanger. Het is daarbij natuurlijk de vraag welke richting de automotive sector op gaat. DME en OME zou je kunnen gebruiken voor met name lange afstanden zodat trucks niet elektrisch hoeven te laden, maar een benzine- of dieselvervanger kunnen tanken die gebaseerd is op elektriciteit, CO2 en water. Binnen VoltaChem maken wij de technische en economische haalbaarheid van deze opties inzichtelijk en ontwikkelen we samen met partners de technologie tot pilotniveau. Uiteindelijk zullen bedrijven zelf moeten investeren in het verder vercommercialiseren van deze technologie om het op de markt te krijgen.’

De Graaff ziet dat bedrijven uit de chemische industrie het wereldwijde onderzoek rondom elektrificatie goed in de gaten houden. Daarbij investeren sommige bedrijven in nichetoepassingen voor de korte termijn, terwijl anderen

zich juist richten op grootschaligere investeringen voor de lange termijn.

‘Met nichetoepassingen kunnen op korte termijn al unieke producten worden gemaakt die rendabel zijn in een kleine markt. Denk bijvoorbeeld aan waterstofperoxide, dat voor de papier- en elektronica-industrie wordt gemaakt. Deze strategie zorgt ervoor dat bedrijven alvast de technologie in de praktijk kunnen brengen, er winst op kunnen maken, kunnen leren en vervolgens kunnen kijken of ze het kunnen opschalen voor grootschaliger toepassingen. Hiermee minimaliseer je het technologisch risico. Het opschalen en toepassen van elektrochemie op een fabrieksniveau van honderden kilotonnen per jaar duurt nog wel tien tot vijftien jaar, maar eerste implementaties zijn nu al een feit.’

Biobased chemie Een relevante nichetoepassing van elektrochemie is om op een zeer efficiënte manier uit biomassa chemische tussenproducten te maken.

PETROCHEM 9 - 2016 19

PET09 P analyse.indd 19

31-08-16 17:19

4, 5 & 6 oktober 2016

Brabanthallen Den Bosch 4, 5 & 6 oktober 2016

Betrouwbaar en duurzaam produceren?

Alle noviteiten zien en beleven op Energie & Industrie

Registreer direct voor gratis toegang via www.vakbeursenergie.nl.

Vakbeurs Energie is uitsluitend toegankelijk voor professionals.

Gespecialiseerde congressen, lezingen en workshops, o.a.: • Industrial Morning • Congres Energie & ICT • Utilities congres: Nieuwe energie voor de industrie • Seminar NVDO: ‘Maintenance for Energy’ • Gas in transitie • Financiering van energietransitie

Toegang is gratis bij voorregistratie t/m 3 oktober 2016.

Awards

Registratie en toegang tijdens de

• Energie Professional 2016 • Energie Talent 2016

beursdagen kost € 25,- excl BTW.

Co-locatie • Vakbeurs Energie • Ecomobiel, vakbeurs voor duurzame innovatie in mobiliteit

Ontmoet bijna 400 toonaangevende exposanten en partners!

Samenwerkende partners o.a.:

www.vakbeursenergie.nl PET09 Advertenties.indd 20

31-08-16 16:58

FOTO: BIORIZON

De Graaff: ‘Wij zijn vergevorderd met het gebruik van elektrochemie voor omzetting van de biobased grondstof HMF naar het tussenproduct FDCA voor de biobased plasticsproductie. Met elektrochemie kan je namelijk heel selectief werken, wat belangrijk is als er veel vervuiling aanwezig is in de grondstoffen zoals bij biobased. Met traditionele technologieën krijg je verschillende bijproducten waardoor je vervolgens weer scheidingstechnologie moet toepassen om de zuiverheid te krijgen die je wilt hebben. Dat kost natuurlijk weer energie. Door de hoge selectiviteit van elektrochemie en de groeimarkt van biobased plastics komen dit soort businesscases

‘Bedrijven zullen zelf moeten investeren in het vercommercialiseren van deze technologie’ sneller rond dan wanneer er alleen op energie moet worden geconcurreerd.’

Kansen Als bedrijven uit de (petro)chemische industrie elektrificatie toevoegen aan hun ‘toolbox’ dan kunnen ze volgens De Graaff de uitdagingen van de energie- en grondstoffentransitie omzetten in kansen, omdat ze een ‘ster’ in het efficiënt produceren van nuttige producten zoals brandstoffen en plastics uit grondstof-

fen. ‘Er staat nu een enorme druk op de chemiesector, want de (fossiele) energiekosten zijn hoog. Aan de andere kant kan elektriciteit uit wind en zon wel eens heel goedkoop worden. Veel bedrijven onderzoeken momenteel of ze daar op moeten voorsorteren. Dit biedt kansen voor bestaande spelers, maar ook voor nieuwe bedrijven zoals apparatenbouwers. Door elektrificatie zou er wel eens een hele nieuwe duurzame sector kunnen ontstaan in Nederland.’ ■

ONDERZOEK NAAR STAALPRODUCTIE ZONDER CO2-UITSTOOT Dat de industrie niet stil zit als het om elektrificatie gaat blijkt wel uit een bericht van half augustus. Siemens, Covestro, Evonik en Linde maakten toen bekend ervoor te willen zorgen dat staalfabrieken geen CO2 meer uitstoten. Ze zien daarvoor veel potentie in elektrolyse.

De Duitse staalindustrie is volgens Siemens goed voor 6,4 procent van de totale CO2-uitstoot in Duitsland. Met het Duitse project Carbon2Chem wordt geprobeerd daar verandering in te brengen. Het project wordt ondersteund door een subsidie van vijftig miljoen euro van de Duitse overheid.

Overtollige broeikasgassen worden na staalproductie ver-

brand in energiecentrales, wat ook weer CO2-uitstoot oplevert.

Bovendien kunnen de overtollige broeikasgassen niet aan het net worden verkocht als de energiecentrales al genoeg energie krijgen uit wind en zon. Carbon2Chem wil de gassen dan ook niet verbranden maar inzetten als herbruikbare grondstof voor de industrie. Siemens, Covestro, Evonik en Linde onderzoeken hoe ze dat met behulp van elektrolyse kunnen doen. Op die manier kunnen er uit de CO2-uitstoot chemicaliën als alcoholen en polymeren worden gemaakt zodat staalfabrieken vrijwel geen uitstoot meer hebben.

PETROCHEM 9 - 2016 21

PET09 P analyse.indd 21

31-08-16 17:19

EEMSDELTAVISIE 2016

Van recycling tot PETflessen uit suikerbieten In Emmen werkt Cumapol, een bedrijf voor recycling van kunststoffen, in een relatieve luwte aan de productie van biogebaseerde kunststoffen. Waar bedrijven als Avantium veel aandacht naar zich toetrekken, heeft het bedrijf samen met technostarter BioBTX inmiddels de eerste grammen bioPET geproduceerd.

In de volle breedte wil het bedrijf alternatieven bieden voor kunststoffen uit aardolie.

Van mechanische recycling tot bioPET, PEF en de recycling van vloerbedekking.

Wim Raaijen

Wie denkt dat plastic statiegeldflessen een-op-een worden hergebruikt heeft het aardig mis. PET-flessen worden na inzameling bij supermarkten of aparte centra eerst tot grote balen geperst.

De balen wegen uiteindelijk meer dan 350 kilogram per stuk, maar nemen bij vervoer veel minder ruimte in dan in het geval van hele flessen. Dat scheelt aanmerkelijk in de transportbrandstof bij het vervoer naar de recyclefabriek.

Eerst worden de ongewenste zaken, zoals metaal, lijm en andere plastics - met name doppen - eruit uit gehaald, waarna het materiaal wordt gewassen en versneden. Vervolgens smelt de fabriek de plasticsnippers om tot granulaat: korrels die als grondstof dienen voor nieuwe kunststofproducten.

Deze methode is energiezuiniger dan het hergebruik van volledige flessen, stelt directeur Marco Brons van Cumapol in Emmen, een van de bedrijven in Nederland die PET recyclet. ‘Uit levenscyclusanalyse blijkt dat hergebruik van flessen een grotere footprint heeft dan het samenpersen, in balen vervoeren, snijden en opnieuw als granulaat verwerken in nieuwe verpakkingen. Niet alleen de hoeveelheid transportbrandstof telt daarbij mee, ook is er veel energie, water en zijn er bijvoorbeeld schoonmaakmiddelen nodig om de flessen goed schoon te spoelen.’

Frisdrankflessen Een belangrijke klant van Cumapol is Lidl, waarvoor het bedrijf in Emmen sinds twee jaar de ingezamelde PET-flessen recyclet. Alle PET-flessen die de supermarktketen in Nederland verzamelt, worden bij een contractpartner van Cumapol in stukjes gesneden en gewassen. In de Cumapol-fabriek worden de snippers in een extruder gegra-

nuleerd en vervolgens gezuiverd van alle verontreinigingen. Het product voldoet aan de voedselveiligheidsstandaard van de European Food Safety Authority, wat betekent dat het in direct contact mag komen met voedsel. Brons: ‘In het geval van mechanische verwerking mag dat alleen als het materiaal daarvoor ook voor voedselverpakking is ingezet.’

Doordat Cumapol een op virgin materiaal gebaseerde fabriek heeft overgenomen, kan het bedrijf een kwalitatief beter product leveren dan zijn concurrenten, ook op het gebied van de zuiverheid.

Dat is een van de redenen dat Lidl een paar jaar geleden voor Cumapol koos.

De keten kan van de geproduceerde korrels weer PET-flessen maken of het bijmengen aan virgin PET. Afhankelijk van het type frisdrankfles van Lidl kan deze 25 tot wel 100 procent gerecyclede PET bevatten.

Megaboost Lidl is voor bedrijven als Cumapol een ideale klant. Bij de supermarktketen is sprake van een gesloten cirkel. Wat van dat bedrijf komt, gaat ook weer terug.

Dat is een duidelijke keuze van het Duitse bedrijf. ‘De grondstofprijzen hebben daar geen invloed op’, stelt Brons. Bij andere stromen is het vanwege de lage olieprijs echter al een tijdje moeilijk concurreren met virgin materiaal, geproduceerd uit fossiele grondstoffen. Daardoor blijft het marktaandeel van hergebruikt PET momenteel ondanks alle goede nationale en internationale voornemens beperkt. ‘Als in de toekomst de olieprijs weer omhooggaat, wordt dat natuurlijk makkelijker.’

Zelf probeert Cumapol wel de positie van recycling te verbeteren. Juist doordat het granulaat van het bedrijf hoge kwaliteit heeft, is het ook in te zetten als

PETROCHEM 9 - 2016 22

PET09 R cumapol.indd 22

31-08-16 17:17

FOTO’S: CUMAPOL

grondstof voor producten met een hogere toegevoegde waarde. Brons laat een plastic verfpot zien. ‘We zoeken vooral naar toepassingen die ons minimaal tien procent meer opleveren dan hergebruik in PET-flessen. Dat maakt businesscases ook aantrekkelijker.’

Het zou ook zeer helpen als overheden met regelgeving of andere maatregelen recycling stimuleren. Het statiegeldsysteem werkt natuurlijk positief, maar het zou nog beter zijn als ze bijvoorbeeld belastingverlaging geven voor verpakkingen waarin een aanmerkelijk deel hergebruikt materiaal zit. Brons: ‘In België is in 2003 zo’n maatregel ingevoerd. Het gaf in die tijd een megaboost aan gerecyclede materialen. Het was zo’n succes dat ze zelf niet wisten wat ze er mee aan moesten. Toen de Groenen daar niet langer in de regering zaten, werd de maatregel weer snel teruggedraaid.’

Groenige kleur Misschien daarom wel heeft Brons zijn hoop nog meer gevestigd op producenten van consumentenproducten, die zelf aan het einde van de ketens staan.

Coca-Cola bijvoorbeeld die zelf zijn flessen wil verduurzamen, mogelijk omdat ze daarmee marktaandeel kan consolideren of zelfs kunnen uitbreiden. Concerns als Ikea, Lego en Philips lijken inmiddels dezelfde filosofie te omarmen.

Brons: ‘Als we de kunstoffenmarkt willen verduurzamen, komen we er niet alleen met recycling.’

Om mechanische recycling te bevorderen zouden bijvoorbeeld frisdrankproducenten er ook voor kunnen kiezen om minder eisen te stellen aan de kleur van de flessen, bijvoorbeeld dat ze honderd procent kleurloos moeten zijn. Brons pakt een voorbeeld van een gerecycled flesje. ‘Als je goed kijkt heeft het toch een lichte blauwgroene zweem. Het grappige is dat glazen flessen vroeger, bijvoorbeeld die van Coca-Cola een nog veel sterke groenige kleur hadden. In Japan doen ze dat heel anders. Daar mogen PET-flessen voor frisdranken geen kleur hebben. Dat maakt recycling uiteindelijk een stuk gemakkelijker, omdat er geen verfstoffen uit hoeven te worden gehaald.’

Tolling Toch is Cumapol niet voor een gat te vangen. Het is een relatief klein, maar zeer flexibel bedrijf met een voorliefde voor innovatie. ‘Naast mechanische recycling, de kortste cyclus, kun je ook chemisch recyclen’, stelt Brons.

Het proces dat technostarter Ioniqa momenteel ontwikkelt, en waarmee het bedrijf veel aandacht trekt, is daar een

mooi voorbeeld van. Het voordeel van chemische recycling is dat bijvoorbeeld kleurstoffen er dan ook uit te halen zijn.

Ook Cumapol kan PET chemisch recyclen en Brons sluit ook niet uit dat het bedrijf in de toekomst met het proces van Ioniqa gaat werken. ‘In principe zijn wij een tolling-bedrijf. Dat betekent dat we vooral voor anderen produceren.

Bijna altijd op basis van offerte. Maar we zijn daarom altijd bereid om samen met andere partijen nieuwe processen verder te ontwikkelen. Persoonlijk vind ik niets leuker dan als een Doctor Snuggles met onze installaties te experimenteren om aan nieuwe klanteisen te voldoen.’

BioPET Het bedrijf gaat zelfs de uitdaging niet uit de weg om ook op het vlak van maagdelijke grondstoffen alternatieven te ontwikkelen voor aardolie. Zo werd vorig jaar bekend dat Cumapol met een eveneens veelbesproken technostarter BioBTX een proces ontwikkelt voor de productie van PET uit biomassa, bioPET dus. Brons: ‘Als we de kunstoffenmarkt willen verduurzamen, komen PETROCHEM 9 - 2016 23

PET09 R cumapol.indd 23

31-08-16 17:17

Industriële automatisering voor uw vakgebied

Gratis entree bij registratie

PET09 Advertenties.indd 24

4 - 7 OKTOBER 2016 JAARBEURS UTRECHT WWW.WOTS.NL

31-08-16 16:58

we er niet alleen met recycling. Niet alles komt terug en bovendien groeit de markt nog steeds. Daarom moeten we ook aan oplossingen werken aan de kant van virgin grondstoffen.’

PET bestaat namelijk uit twee bestanddelen: PTA (gezuiverd teraftaalzuur) en glycol. Dat tweede ingrediënt werd van oudsher gewonnen uit ethanol, dat zijn oorsprong heeft in aardolie. Glycol is ook te winnen uit bio-ethanol, op basis van plantaardige oliën. Dat gebeurt op beperkte schaal ook al, vooral in Brazilië.

Met die biologische glycol worden ook al PET-flessen gemaakt. Coca-Cola gaat er prat op dat de frisdrank in zulke ‘biologische’ flessen zit, de Plant Bottle. Een mooie stap, maar in feite is glycol maar 25 procent van de PET. De overige 75 procent is in dat geval dus nog geproduceerd uit fossiele grondstoffen. Wereldwijd lopen al jaren onderzoeken naar hoe PTA biologisch te maken is. BioBTX heeft ontdekt hoe dat kan. Cumapol en Bio BTX hebben hun onderzoek en experimenten in stilte gedaan, geholpen door onder meer de Rijksuniversiteit Groningen. Om het proces een stap verder te brengen, gaan ze nu samen op het Emmtec-terrein een proeffabriek bouwen voor de productie van bioPET. En inmiddels zijn de eerste grammen bioPET ook daadwerkelijk geproduceerd.

Delfzijl Hoe snel bioPET op grote schaal kan worden gemaakt, hangt echter voor een groot deel af van de aanvoer van grondstoffen. De grootste uitdaging ligt niet eens bij het biogebaseerde PTA. Daarvoor is weliswaar hout nodig, maar het voordeel is dat het ook sloophout, afvalhout of ander hout mag zijn. De aanvoer van biologische glycol ligt veel lastiger. Voor de productie van glycol is bio-ethanol nodig, dat momenteel vooral wordt gewonnen uit rietsuiker en maïs.

De gigantische gewasvelden die nodig zijn, bevinden zich voornamelijk in Brazilië, terwijl het glycol vervolgens grotendeels wordt geproduceerd in India. Om bioPET te maken zouden schepen met grondstoffen de halve wereld over moeten varen. En dat staat haaks op de filosofie om duurzamer PET te produceren.

Op dat vlak heeft Brons wel een suggestie: ‘Ik denk dat glycol op het chemiepark in Delfzijl moet kunnen worden gemaakt.’ En misschien op den duur niet meer uit aangevoerde rietsuiker, maar uit suikerbieten. Een biogrondstof waar momenteel sowieso in de Eemsdelta veel belangstelling voor is. Al is het alleen maar omdat suikerbieten veel in Noordoost-Nederland worden verbouwd en de Europese quota binnenkort verdwijnen.

Tapijttegel Natuurlijk kent Brons ook de ontwikkelingen rond de nieuwe biogebaseerde kunststof PEF van Avantium. Daarbij gaat het om een andere kunststof dan PET, met andere eigenschappen. ‘Het voordeel van bioPET is dat het uit precies dezelfde moleculen bestaat als PET uit aardolie. Dus het is op dezelfde manier en in dezelfde stroom te recyclen.’ Toch sluit hij niet uit dat Cumapol op den duur ook PEF gaat produceren.

Zeker als er vraag naar is. Hij ziet echt wel mogelijkheden, vanwege goede barrière-eigenschappen van de nieuwe kunststof. Misschien niet om de volledige PET-markt te gaan vervangen, maar juist voor producten waar die eigen-

schappen heel belangrijk voor kunnen zijn. ‘Bovendien gaat Avantium niet zelf PEF produceren. De fabriek die het samen met BASF in Antwerpen wil bouwen, is voor de productie van FDCA, waaruit PEF uiteindelijk wordt gemaakt.

We staan er voor open om met partijen als Avantium samen te werken en er zijn ook wel gesprekken, ook met bedrijven als Corbion en DSM. Met de laatste praten we veel over de recycling van polyester voor verwerking in tapijten.’

Samen met de Venlose technostarter Niaga ontwikkelde het chemieconcern een tapijttegel die in een heel nieuw proces wordt gemaakt en volledig recyclebaar is. Alle lagen, de tapijtrug, de lijm en de bovenkant, zijn gemaakt van dit slechts één materiaal: polyester. Juist dat maakt recycling veel gemakkelijker en daardoor interessant voor bedrijven als Cumapol. Tapijtfabrikanten hebben ook partners nodig om de recyclingprocessen uit te voeren. Volgens Brons past een bedrijf als Cumapol daarom ook zo goed bij de huidige tijd, waar steeds meer ruimte is voor open innovatie. ‘Een groot verschil met bijvoorbeeld twintig jaar geleden. Als wij gaan samenwerken met partijen als DSM, is het niet hun intentie om ons over te nemen.’ ■

EEMSDELTAVISIE 2016 Tijdens het congres EemsDeltavisie 2016 op 16 september zijn er verschillende interviews over recente ontwikkelingen in de Eemsdelta, met onder andere Marco Brons van Cumapol. Kijk voor het programma en aanmelden op: www.eemsdeltavisie.nl

PETROCHEM 9 - 2016 25

PET09 R cumapol.indd 25

31-08-16 17:17

® l T stoo S I SS ning 2241 d) A CK ke O 1 er RO bere N IS tifice r ne rm E ece i l (G fo on on 055 c Nu VDI 2 en

Technische isolatie, vormgegeven door experts.

Ervaar onze expertise met ROCKASSIST®, het online thermotechnisch berekeningsprogramma.

ROCKASSIST® is gratis verkrijgbaar ROCK op www.rockwool-rti.com

T EXPER TOOL

Deze experttool is het resultaat van onze uitgebreide knowhow en meer dan 75 jaar ervaring op het gebied van technische isolatie. In combinatie met onze duurzame ProRox steenwoloplossingen staat ROCKASSIST garant voor een optimale brandveiligheid en warmte- en geluidsisolatie.

Het programma geeft u ook de best mogelijke energiebesparing en reductie van CO2-emissies. Bereken nu zelf de ideale isolatiedikte met ROCKASSIST, ons gratis online berekeningsprogramma. Ga naar rockwool-rti.com en registreer u. Onze experten helpen u graag uw project de juiste vorm te geven.

www.rockwool-rti.com PET09 Advertenties.indd 1610594 RTI EXPERTISE 26 ADV ROCKASSIST NED.indd 1

31-08-16 16:59 26/08/16 16:05

ONTWIKKELINGEN

Innovaties en trends bij elkaar op beursvloer De industrie is aan het veranderen en dat zal de komende jaren nog zo doorgaan. Denk hierbij aan technologische trends zoals cyber security, internet of things, robotica, 3D-printen en aan maatschappelijke veranderingen zoals circulaire economie en grondstoffenschaarste. Tijdens de beurzen WOTS en Industrial processing zullen een groot aantal trends te zien zijn.

Dagmar Aarts

Industrie 4.0 ofwel Smart Industry is een hot topic. De digitalisering leidt in hoog tempo tot een fundamentele verandering in de wijze waarop producten en processen tot stand komen. Internettechnologie zorgt ervoor dat op elk moment, elk onderdeel van een productieproces kan worden gevolgd, gestuurd en aangepast.

Hierdoor ontstaan nieuwe manieren van werken waarbij big data kunnen worden ingezet net als 3D-printing en virtual reality. Dat laatste wordt samen met processimulaties bij Dinnissen Process Technology steeds vaker gebruikt tijdens de ontwerpfase en in hun communicatie met klanten. In een vroeg stadium bekijken zij het ontwerp van de installatie in virtual reality samen met toekomstige operators, technisch personeel en de klant, die ook al direct virtueel kunnen worden getraind. Ontwerpen worden verbeterd door ze in schaal een-op-een levensecht te bekijken en te evalueren.

Dit voorkomt kostbare onnodige iteraties van het ontwerp, omdat communicatieproblemen worden voorkomen.

Cybersecurity Doordat er steeds meer wordt gedigitaliseerd en alles via internet met elkaar is verbonden, is ook cybersecurity steeds belangrijker voor de veiligheid van netwerken en apparatuur. Voorlopers hierin zeggen dat cybersecurity gestructureerd, gestandaardiseerd en internationaal moet worden aangepakt. In de realiteit vraagt dat om grote deskundigheid en intensieve samenwerking. Er zijn al Europese normen om cybersecurity door alle bedrijfsketens heen toegepast te krijgen.

Onder andere Shell en Liander zullen hier tijdens de beurzen concrete voorbeelden van geven.

Een andere grote trend nu is energie-efficiency. Dit speelt een steeds belangrijkere

rol in de industrie. Stijgende energiekosten, wetgeving en een groen imago zijn de grootste drijfveren voor ondernemingen om efficiënter om te gaan met energie. Energieverbruik kan op vele manieren worden verbeterd, waarbij steeds met een andere focus naar techniek en doelgroepen moet worden gekeken. Zodoende worden er drie seminars opgezet tijdens de beurzen met ieder een eigen focus: mechatronica/aandrijftechniek, monitoring en automatisering.

Endress+Hauser zal een presentatie verzorgen over energiemonitoring door per machine of per productielijn de hardware en software te meten. Die data worden in samenhang geanalyseerd. De diagnose wordt in meet- en regeltechniek gebruikt voor energiebesparingen Groene energie In het teken van duurzaamheid is er ook aandacht voor de toename van groene energie door zonnepanelen en windmolens. Hierdoor wordt het energienet onstabiel en dient te worden gestabiliseerd.

Tevens is het positief energie af te nemen, wanneer er een hoge productie is. Power-to-heat geeft de mogelijkheid om tijdens de over-/piekproductie energie af te nemen en deze op te slaan. Deze opslag is meestal in de vorm van warm water dat later gebruikt wordt in andere processen. Power-to-heat zorgt er ook voor dat onder andere energieopwekkingssystemen die fossiele brandstoffen verbruiken, veel minder CO2-uitstoot geven.

WOTS (World of Technology and Science) en Industrial Processing worden beiden van 4 tot en met 7 oktober gehouden in de jaarbeurs in Utrecht.

Na registratie is toegang tot de beurzen gratis. ■ PETROCHEM 9 - 2016 27

PET09 Q beurzen.indd 27

31-08-16 17:17

COMPLIANCY

‘Incidenten delen zonder angst’ Brandstoffenhandelaar Varo Energy gaat in de Benelux een boel projecten uitvoeren.

Een groot deel daarvan wordt gedreven door compliancy, bijvoorbeeld het optimaliseren van brandblusinstallaties. Toch gaat het bij het voldoen aan milieuen veiligheidsvoorschriften vooral om mensenwerk en openheid, weet directeur terminals Fritz Ullrich. ‘We moeten vooral leren van incidenten of bijna-ongelukken. Dus die moeten zonder angst voor represailles worden gedeeld.’

Wim Raaijen

Varo Energy? Nooit van gehoord, zal een normale burger direct reageren.

Maar ook in de Nederlandse en Vlaamse industrie is het nog een redelijk onbekende naam. Dan doet de naam Argos meer belletjes rinkelen. Alleen al omdat het merk een paar jaar geleden als sponsor van een wielerploeg opdook, Argos Shimano. In de tijd dat Tom Dumoulin er tekende en Marcel Kittel zijn eerste sprintsuccessen in de Tour de France vierde.

Misschien wordt Argos ook herkend door de verscheidene tankstations in Nederland. ‘Dat we aan onze tankstations worden herkend, doet me toch wel een deugd,’ stelt directeur terminals Fritz Ullrich. Toch is maar een klein deel van de activiteiten gericht op de eigen tankstations. ‘We zijn vooral handelaar en distributeur van brandstoffen. Op veel plaatsen in Europa hebben we depots waar we brandstoffen heen verschepen die we van verschillende raffinaderijen inkopen. Grote oliemaatschappijen en wereldwijde handelaren, we kopen van iedereen. Bij de depots worden de brandstoffen door klanten afgehaald om ze te distribueren naar de tankstations of andere eindverbruikers. Alleen al in de Benelux hebben we achttien depots. En we hebben een rol in circa dertig procent van de handel in de Benelux. We zijn de grootste onafhankelijke speler.’ Naast Varo Energy hebben vooral de grote oliemaatschappijen ook eigen transport- en distributienetwerken.

Als directeur terminals is Ullrich de beheerder van de achttien opslagdepots van Varo Energy in de Benelux. ‘Andere assets hebben we hier nauwelijks. Geen grote opslag in de havens, daar ligt ook niet onze kerntaak. Nee, we zijn puur logistiek dienstverlener, handelaar.’

Het bedrijf heeft daarnaast verschei-

dene tankstations, in Zwitserland en Zuid-Duitsland bezit het bedrijf twee raffinaderijen, een netwerk van opslagdepots in Duitsland, Zwitserland en Frankrijk, en het speelt een grote rol in binnenvaart-bunkering in Europa. Echter, het overgrote deel van de activiteiten in de Benelux is gericht op de inkoop, verscheping, distributie en verkoop van olieproducten. ‘De eigen tankstations vormen maar een klein deel van de totale business.’

Merknaam Dat de naam Varo Energy niet zo bekend is, heeft vooral te maken met de focus op de business-to-business-markt.

Bovendien is het bedrijf onder de naam Varo Energy nog maar kort actief in Nederland. Vorig jaar september kwam de fusie rond tussen Argos en het van oorsprong Zwitserse Varo Energy, dat daarmee het grootste, onafhankelijke oliebedrijf van Noordwest-Europa is.

De nieuwe combinatie, die elfhonderd werknemers telt, is verder gegaan onder de naam Varo Energy. Het fusiebedrijf telt drie aandeelhouders, die elk voor een gelijk deel participeren. Dit zijn investeringsmaatschappij Reggeborgh (van Dik Wessels), Carlyle International Energy Partners (met topman Marcel van Poecke) en de internationale energie- en grondstoffenhandelaar Vitol. Nog steeds een grote Nederlandse inbreng dus.

Hoewel het Nederlandse Argos en het Zwitserse Varo Energy zijn opgegaan in een gezamenlijke onderneming, met het hoofdkantoor in Zwitserland, worden de activiteiten in de Benelux voor een belangrijk deel aangestuurd vanuit het kantoor in Rotterdam.

Zowel Argos als Varo Energy hadden voor de fusie al een rijke historie van fusies en overnames. En daar lijkt ook na

PETROCHEM 9 - 2016 28

PET09 U varo.indd 28

31-08-16 17:16

FOTO'S: WIM RAAIJEN

het samengaan geen einde aan te komen.

Zo werd onlangs bekend dat de operaties van de brandstofterminal in Amsterdam van Enviem door Varo Energy worden overgenomen. Varo Energy zal haar logistieke dienstverlening uitbreiden tot het volledige netwerk van Gulf en de TinQ-tankstations in België en Nederland, die worden geëxploiteerd door Enviem.

Directief Een bedrijf dat dus volop in beweging is. Uitdagend ook, stelt Ullrich die ruim anderhalf jaar geleden is begonnen bij Varo Energy, toen dus nog Argos. ‘Ik wist dat ik in een dynamische organisatie terechtkwam, met een bewegend speelveld en daarmee samenhangende uitdagingen op het gebied van compliancy, de naleving van wet- en regelgeving op het gebied van veiligheid en milieu. Met mijn technische achtergrond moest ik de structuren verder optimaliseren. Achteraf wel opmerkelijk, want uiteindelijk bleek de menselijke factor veel belangrijker te zijn dan de pure techniek bij de nodige veranderingen. Technische systemen goed op orde krijgen, is eigenlijk niet zo moeilijk. Om beter te presteren op het gebied van veiligheid en milieu vormen

Ullrich: ‘Er is een woud aan drieletterige afkortingen waar we allemaal aan moeten voldoen.

Het levert vaak onduidelijkheid en discussie op.’ de mensen de grootste uitdaging en zijn ze ook de oplossing. Zijn ze wel fit for the job, en wat is dat dan? En hoe bereik je de gewenste openheid, want alleen met transparantie kun je je veiligheidsen milieuprestaties verbeteren. En daarbij past ook niet een schuldcultuur. Daar moet iedereen van doordrongen zijn.

We moeten vooral leren van incidenten of bijna-ongelukken. Dus die moeten zonder angst voor represailles worden gedeeld.’

Eigen verantwoordelijkheid is daarbij heel belangrijk. Toch heeft Ullrich gemerkt dat bij zijn organisatie nog veel stevig leiderschap nodig is. ‘Zelfsturende teams? Misschien in de toekomst. Nu moet ik op zijn tijd nog directief zijn, met name om de compliancy te verbeteren. Uiteraard wel in alle openheid en met voldoende eigen inbreng en begrip.’

Zware professionals De depots van Varo Energy vallen allen onder het Besluit Risico's Zware Onge-

vallen (BRZO). Dat betekent sowieso dat er streng toezicht is en dat een goede relatie met bevoegde overheden van groot belang is. En dat leverde nogal eens uitdagingen op. Het bedrijf stond er niet overal goed op bij bevoegde overheden.

En er leek ook wel een voedingsbodem voor wantrouwen te zijn. Ullrich: ‘Door verschillende voorvallen in onze markt worden onze activiteiten regelmatig met wantrouwen bekeken.’

Voor een bedrijf dat continu verandert, is het moeilijk om aan een duidelijke veiligheidscultuur te werken en hierin continu te verbeteren. Het was voor Ullrich daarom de taak om daarmee als hoogste prioriteit aan de slag te gaan en verder te bouwen aan een goede samenwerking met en vertrouwen vanuit bevoegde overheden. Dat begint dan binnen de organisatie zelf. ‘Op de afdeling HSEQ, ons geweten op gebied van compliancy, hebben we nagenoeg allemaal nieuwe medewerkers. Stuk voor stuk zware professionals, die bij hun aantreden al alles PETROCHEM 9 - 2016 29

PET09 U varo.indd 29

31-08-16 17:16

BEZOEK ONZE STAND TIJDENS WOTS 2016

± OPLEIDING, TRAINING, SIMULATIE EN ADVIES

Klay Instruments B.V. Nijverheidsweg 5 7991 CZ Dwingeloo Postbus 13 7990 AA Dwingeloo

T: +31 (0)521 59 15 50 F: +31 (0)521 59 20 46 I: www.klay.nl E: info@klay.nl

Klay Instruments is een Nederlandse producent van Proces Instrumentatie in geheel RVS uitvoering voor de proces industrie. Al 35 jaar staan wij bekend als een zeer flexibele producent en leverancier van een compleet programma Proces Instrumentatie.

In onze fabriek in Dwingeloo produceren wij o.a. de volgende instrumenten: • Druk- en verschildruk transmitters • Niveau transmitters • PT-100 temperatuur sensoren • Flow transmitters • Drukschakelaars • Niveau schakelaars

Operator Trainingsprogramma > Operator Resource Management Optimaal gebruik maken van equipment, procedures en mensen om de situational awareness te vergroten

> Operator Competentie Onderzoek

Wij produceren zowel conventionele als ‘Intelligente’ druk- en niveau transmitters met HART-protocol of Profibus PA-uitgang.

Wij zijn o.a. gespecialiseerd in transmitters met een frontmembraan, al deze transmitters krijgen een Actieve Temperatuurcompensatie. Vele certificaten zijn beschikbaar, zoals: ATEX II1G Ex ia, SIL2, FDT/DTM, EHEDG, Lloyds Register, etc.

> Emergency Response Training

Klay Instruments heeft een wereldwijd verkoop-en servicenetwerk in meer dan 50 landen.

Meer informatie en volledig cursusaanbod: www.stc-bv.nl

Gericht op werknemers die in transitie zitten naar een ander level In veilige en levensechte controlekamer trainen hoe te handelen in noodsituaties

| 0181 41 27 99 | INFO@STC-BV.NL | WWW.STC-BV.NL

Standnummer: 8.C020

BEZOEK ONZE STAND TIJDENS INDUSTRIAL PROCESSING 2016

Plasticon The Netherlands is marktleider in Glasvezelversterkte Kunststof (GVK) en Dual Laminaat producten voor industriële procestoepassingen. Voor de op maatgemaakte tanks en apparaten passen wij materiaal toe wat corrosie- en chemisch resistent, alsook slijtvast is. Opslag van zoutzuur, rookgasreiniging als handling van zoutwater: we bieden een hoogwaardige, betrouwbare en duurzame oplossing. Daarnaast staan wij ook in voor de nazorg, door tussentijdse inspecties helpt ons inspectieteam ongeplande productiestops te voorkomen.

Plasticon the Netherlands B.V. Expolaan 50 7556 BE Hengelo T: +31 (0)88 858 49 00 F: +31 (0)88 858 49 01 I: www.plasticoncomposites.com/nl E: info@plasticon.nl

Plasticon The Netherlands is sinds 1955 specialist in productie & levering van corrosiebestendige oplossingen. Tevens zijn wij ISO-9001 en BRL-K21011/02 gecertificeerd.

Vertrouw uw project met een gerust hart aan ons toe!

Standnummer: 12.A033

BEZOEK ONZE STAND TIJDENS INDUSTRIAL PROCESSING 2016

Euro Manchetten & Compensatoren BV Luxemburgstraat 2 5171PM Kaatsheuvel Postbus 121 5170AC Kaatsheuvel T: +31 (0)416 28 62 40 I: www.euromanchetten.nl E: info@euromanchetten.nl

PET09 Advertenties.indd 30

Euro Manchetten & Compensatoren is een technisch georiënteerde organisatie die al meer dan 35 jaar ervaring heeft in het ontwikkelen en produceren van flexibele verbindingen voor zeer uiteenlopende industrieën.

Onze uitdaging is voor elke specifieke situatie een oplossing op maat te vinden.

Denk hierbij aan (beladings)balgen, metaal-, rubber-, PTFE en weefselcompensatoren, maatwerk manchetten voor onder andere de chemische, farmaceutische of voedingsindustrie.

Onze hoogwaardige verbindingen zijn gecertificeerd volgens verschillende internationale keurmerken zoals FDA, ECC, ATEX, EHEDG. Behalve innovatie in eigen producten zijn wij ook gespecialiseerd in innovatieve technieken en processen welke we beschikbaar stellen voor productontwikkeling van derden.

Standnummer: 12.D086

31-08-16 16:59

wisten van handhaving en de geldende regels door hun achtergrond bij de overheid. Het gaat daar momenteel gelukkig erg goed.’ Het bedrijf begint inmiddels het vertrouwen terug te winnen bij de bevoegde overheden. ‘De samenwerking is structureel verbeterd.’

Eenduidig Goede bemensing en interne transparantie is volgens Ullrich dus een goede basis, maar er is meer. Ook de communicatie met de bevoegde overheden moet open zijn. Niet alleen om vertrouwen te winnen, maar ook om in gesprek te gaan over bijvoorbeeld tegenstrijdigheden. Want bij de overheden kan ook veel beter. Ullrich: ‘We zitten met onze depots in verschillende veiligheidsregio’s.

Zo worden er soortgelijke projecten in de ene regio afgekeurd, terwijl ze in een andere regio worden goedgekeurd. Dat is natuurlijk verwarrend. We mogen van de overheden toch wel eenduidigheid verwachten. En er is een woud aan drieletterige afkortingen waar we allemaal aan moeten voldoen. Het levert vaak veel onduidelijkheid en discussie op. Het is echt niet zo dat je honderd procent veilig opereert als je aan alle voorschriften voldoet. Natuurlijk zijn regels en voor-

‘Om beter te presteren op het gebied van veiligheid en milieu vormen de mensen de grootste uitdaging en zijn ze ook de oplossing.’ schriften goed, zolang ze maar helder en eenduidig zijn.’

Een sprekend voorbeeld bij Varo Energy van hoe het niet moet, vindt Ullrich de recente investering in een nieuwe brandblusinstallatie. ‘De ene overheid verplicht je om de installatie te vernieuwen en keurt de plannen goed, maar bij de andere overheid moeten we op een bouwvergunning wachten, met een half jaar vertraging. Uiteindelijk is dit goed gekomen, maar dat kost veel energie van alle betrokkenen.’

Een positieve ontwikkeling is het constructief overleg over centrale afstemming met alle regionale uitvoeringsdiensten voor handhaving op de BRZO. Portemonnee Voor Ullrich is eenduidigheid des te belangrijker, omdat er veel projecten aankomen voor Varo Energy in de Benelux. ‘We hebben een boeggolf aan kapitaalsinvesteringen gepland. Ongeveer zeventig procent van die investeringen

wordt gedreven door compliancy, bijvoorbeeld het optimaliseren van brandblusinstallaties. Nodig natuurlijk, maar dergelijke investeringen kosten veel en leveren geen directe extra inkomsten op.

De overige dertig procent heeft een meer commerciële insteek. Aanpassingen om bijvoorbeeld nog flexibeler te kunnen inspelen op de veranderende markten.

De wereldeconomie is grillig en die grilligheid heeft zeker invloed op de brandstoffenmarkt. We moeten techniek steeds meer inzetten om daar zo slim mogelijk op in te spelen. Dat blijf ik met mijn technische achtergrond geweldig vinden.

Techniek optimaal inzetten om beter je geld te kunnen verdienen.’

Slechts in sommige gevallen vallen compliancy en commercie goed met elkaar te combineren. Dampretoursystemen bijvoorbeeld, of andere manieren om verliezen te beperken. Die investeringen zijn zowel goed voor het milieu als voor de portemonnee. ■

PETROCHEM 9 - 2016 31

PET09 U varo.indd 31

31-08-16 17:16

[Sch

rijf

u nu

in]

ON TARGET In de samenwerking tussen partijen zorgt de juiste verhouding tussen strategie, KPI’s en gedrag voor de beste prestaties. Maar wat is de juiste verhouding?

Verschillende sectoren en bedrijven hebben daar een ander antwoord op.

Het hangt vooral af van het gezamenlijke doel dat wordt nagestreefd. Wat is het doel en hoe blijf je On Target?

Blijf On Target met bijdragen van onder anderen:

Tijdens iMaintain PrestatieManagement, het congres van NVDO Sectie Suto en het iMaintain platform, wordt onderzocht wat nodig is om verder te komen.

• Wendy van der Valk (Universiteit van Tilburg) Kwaliteit van relaties bij uitbesteed onderhoud: Hoe kun je relatiekwaliteit op peil brengen en houden?

Met best practices uit de praktijk, resultaten van de NVDO Suto Benchmark en onderzoek van de Universiteit Utrecht en de Universiteit Tilburg ontdekt u wat u kunt doen aan uw strategie, KPI’s en gedrag om On Target te komen en te blijven.

• Kars Quist (Volkerrail) On Target met gezamenlijk doel in PGO-contracten • Frank Verbeeten (Universiteit Utrecht) Strategische trends en de impact van strategie en KPI’s op prestatiemanagement

• Tom Meijerink (Schiphol), Geert Fuchs (RHDHV) Videoverslag en discussie over verschillende onderhoudscontracten • Monique Touw (School at Sea) Samenwerken en anderen inspireren vanuit creativiteit en verantwoordelijkheid

Met ruim 100 vakgenoten, stevige inhoud, sterke discussies en een duidelijke koers brengt iMaintain PrestatieManagement u On Target.

• Peter Vader (Eastman Middelburg) Het effect van veranderen op mensen, machines en methoden

Bezoek www.imaintain.info/prestatie voor het hele programma of om direct te registreren.

• Henk Roedelmans (MOT), Olaf Rienks (Verwater) Op weg naar gezamenlijke doelen met MOVE

Initiatiefnemers:

www.imaintain.info/prestatie PET09 32 1 Adv IMAAdvertenties.indd PRES 20160805.indd

31-08-16 11:02 16:59 05-08-16

PRODUCTEN

APP OM CONDITIE VAN HOOGKRITISCHE MACHINES TE BEKIJKEN Met de nieuwe ATG View app hebben gebruikers sneller en gemakkelijker toegang tot de informatie over de conditie van hun kritische machines. De app levert de informatie rechtstreeks aan de gebruiker. Gebruikers kunnen een QR-code scannen die op de kast van de CSI 6500 ATG staat. Ze kunnen meteen de status en de conditie van alle kaarten en metingen in die kast zien. Onderhoudsmedewerkers werken hun ronde sneller af en hoeven niet onnodig terug naar de controlekamer.

Meer informatie: www.emersonprocess.nl SCHIJFKOPPELINGEN De compacte ROBA-DS schijfkoppelingen garanderen maximale operationele en functionele veiligheid voor gebruikers op volle zee. De koppelingen zijn temperatuurbestendig en slijtagevrij, waardoor ze onderhoudsinspanningen tot een minimum beperken. De koppelingen zijn compact en combineren hoge prestatiedichtheid met kleine afmetingen - ideaal voor scheepsmotoren, waarin maar weinig inbouwruimte beschikbaar is. De schijfkoppelingen compenseren radiale, axiale en hoekafwijkingen van assen en beschermen zo de lagers tegen ongewenste belastingen, en voorkomen daarmee onnodige stilstandtijden en kosten.

Meer informatie: www.mayr.de ROESTVAST STALEN FILTER-DRUKREGELAARS Deze drukregelaars zijn bij uitstek geschikt voor de sturing van procesklepaandrijvingen in de gevallen waarbij een compacte oplossing wordt vereist, zonder dat wordt ingeleverd op de open- en sluitsnelheid van de aandrijving.

Geschikt voor toepassingen in ruwe omgevingen, zoals offshore en onshore olie en gas, chemische en petrochemische installaties en energieopwekking.

De regelaar biedt een uitstekende doorstroming. Dit is mogelijk dankzij een geoptimaliseerd stromingstraject, samen met een versterkt rollend inwendig membraan, dat tevens zorgt voor een langere levensduur.

Meer informatie: www.asconumatics.nl TOGGLE STICKS De toggle sticks van de Serie 45 zijn verkrijgbaar met vier goed zichtbare schakelposities, verschillende combinaties van stap- en pulsfuncties en optioneel met een vergrendelingsmechanisme. De toggle sticks zijn geschikt voor diverse applicaties met een voedingsspanning van 5 tot 500 V en hebben een levensduur tot 250.000 bedieningen per bedieningsrichting en zijn door de frontbescherming betrouwbaar in het gebruik bij een bedrijfstemperatuur van -25°C tot +70°C. Bovendien maken het antidraaisysteem en de bevestigingswijze een snelle montage zonder speciaal gereedschap mogelijk.

Meer informatie: www.eao.nl

GEINTEGREERD PRODUCTIEBESTURINGSSYSTEEM CENTUM VP biedt een optimale operation-, monitoring- en engineeringomgeving voor alle levensfasen van een procesomgeving; van eerste ontwerp via gebruik en aanpassing tot afbouw van de faciliteit. Gedurende de periode dat een procesomgeving of plant in gebruik is, zijn upgrades nodig om verouderende (harden software) besturingssystemen aan te passen, onderhoudskosten te beperken, de productiecapaciteit te verbeteren of te voldoen aan nieuwe regelgeving. Om verstoring van de productiewerkzaamheden te minimaliseren, moeten deze upgrades snel en probleemloos worden uitgevoerd.

Meer informatie: www.yokogawa.com/nl

VEILIG EN SNEL BETONPLATEN PLAATSEN Het vacuüm-hijstoestel LIFT-LOCK met mechanische valbeveiliging voorkomt dat een stelconplaat bij het hijsen of verplaatsen onverwacht loskomt. De nieuwe technologie is getest bij opdrachtgevers in de petrochemische industrie. Een van de grote voordelen is dat de bediening van het hijstoestel volledig vanuit de kraancabine plaatsvindt. Hierdoor is er geen noodzaak in de buurt van de plaat te komen.

Een stelconplaat die breekt en valt, kan mensen verwonden, maar ook schade veroorzaken aan installaties, pijpentracés of wegen. Met zijn mechanische valbeveiliging voorkomt het toestel dit risico.

Ook het verplaatsen van oudere platen met scheurvorming kan met deze nieuwe methode snel en veilig gebeuren.

Meer informatie: www.mourik.com

PETROCHEM 9 - 2016 33

PET09 F producten.indd 33

31-08-16 17:09

ENERGIE-EFFICIËNTIE

Integrale aanpak aandrijfsystemen ontbreekt Elektromotoren zijn grootverbruikers van energie in de industrie. De EU wil dat er een flinke energie-efficiëntieverbetering op deze motoren wordt losgelaten en heeft een richtlijn voor elektromotoren opgesteld. De laatste fase van deze verplichting gaat in januari 2017 in. Producenten kunnen deze motoren nu al leveren, toch doen eindgebruikers nog geen structurele verbeteringen aan hun aandrijfsystemen.

Dagmar Aarts

Uit onderzoek van het International Energy Agency uit 2011 blijkt dat aandrijfsystemen toen grofweg zeventig procent van het elektriciteitsverbruik in de Europese industrie bepaalden. Maarten van Werkhoven van het Kennisnetwerk Efficiënte Elektrische Aandrijfsystemen (KEEA) denkt dat dit cijfer nu nog niet veel is veranderd. Het kennisnetwerk wil de kennis die er rondom efficiënte aandrijfsystemen is naar de markt brengen om te stimuleren dat ze worden toegepast in de industrie.

Dat is nodig, omdat er om verschillende redenen nog niet structureel wordt verbeterd op aandrijfsystemen. ‘Een van die redenen is de lage elektriciteitsprijs.

Daardoor is er weinig motivatie om naar efficiëntere elektromotoren te kijken’, zegt Van Werkhoven. ‘Ook de complexiteit van het geheel maakt verbeteren lastig. Als je het echt serieus wilt aanpakken dan kan je niet met één motor volstaan.

Je moet eigenlijk het hele aandrijfpark in kaart brengen, analyseren en optimaliseren. Dat is best wel een stap voor bedrijven. Daarnaast is er in de industrie ook een gebrek aan capaciteit en tijd om hiermee aan de slag te gaan. Er worden

bijvoorbeeld wel individuele aandrijvingen zoals een pompsysteem aangepast, maar de integrale aanpak ontbreekt nog.’

Richtlijn In Europa zijn ambitieuze klimaatdoelstellingen afgesproken en daarom heeft de Europese Commissie uitgebreid beleid ontwikkeld op energieverbruikende producten. Een van die producten is de elektromotor. Nu daar een Europese richtlijn voor is, moeten in ieder geval leveranciers energiezuinige veranderingen doorvoeren op hun elektromotoren.

De wetgeving wordt in fases ingevoerd, wat eigenlijk betekent dat elektromotoren stap voor stap efficiënter met energie moeten omgaan. Zo moeten ze sinds juni 2011 minstens aan de IE2-norm voldoen. Vanaf januari 2015 moeten motoren met een nominaal vermogen van 7,5 tot 375 kilowatt voldoen aan de IE3-norm of aan de IE2-norm als ze voorzien zijn van een frequentieomvormer. De laatste fase gaat op 1 januari 2017 in, dan moeten ook motoren met een vermogen vanaf 0,75 kilowatt aan de IE3- of IE2-norm voldoen.

Zo’n richtlijn helpt volgens Van Werkhoven om het onderwerp energie-efficiëntie op de kaart te krijgen. ‘Het nadeel is dat het alleen geldt voor nieuwe elektromotoren. Producenten mogen geen inefficiënte elektromotoren meer maken voor de Europese markt, maar bedrijven die elektromotoren gebruiken, hoeven hun installed base nu niet te vervangen.

Installeren ze een nieuwe motor, dan moet die wel aan de richtlijn voldoen.

De producenten zijn er allemaal op ingericht, ook omdat de richtlijn al een tijdje loopt, hoewel ik ook weleens een geluid hoor dat de wet hier en daar niet goed lijkt te worden nageleefd. Dan kun je denken aan motoren waar wel een

PETROCHEM 9 - 2016 34

PET09 V elektromotoren.indd 34

31-08-16 17:15

FOTO’S: WEG

IE3-label op staat, maar die niet lijkt te voldoen aan de werkelijke efficiencyeisen.’

Controle en handhaving Hoe het met de controle en handhaving van de nieuwe elektromotoren staat, is dan ook een groot vraagstuk. Robin Zander, hoofdredacteur van vakblad Aandrijven en Besturen, merkt dat er veel verwarring is over wie controleert of bedrijven zich aan de richtlijn houden.

Na flink wat speurwerk is hij erachter gekomen dat de handhaving ligt bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), een onderdeel van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Zander: ‘Er wordt nu nog niet veel gecontroleerd, omdat de ILT voorrang geeft aan andere activiteiten, maar bedrijven hebben natuurlijk een eigen verantwoordelijkheid om de regels na te leven. Op ons IE-motoren event op 20 september komt ILT meer uitleg geven over hoe het zit met controle en handhaving.’

Volgens Van Werkoven wordt de ILT actiever in de controle op de naleving van de richtlijn en zou het goed zijn om de resultaten hiervan breder bekend te maken in de markt.

Producent van elektromotoren WEG ziet dat de controle per land verschilt.

Business unit manager Martijn Brinks: ‘In Duitsland haalt het ministerie van

‘De echt grote bedrijven zien het ook als een stukje maatschappelijke verantwoordelijkheid.’

Economische Zaken bij producenten weleens één of twee motoren uit de productie om die in een onafhankelijk laboratorium te laten testen. Hier in Nederland gebeurt dat niet. Dat komt ook doordat hier niet zo heel veel motorproducenten zijn en de overheid zou dan ook bij importeurs moeten controleren.

Wat wij zien, is dat de Nederlandse overheid uitgaat van marktwerking, puur omdat er in Europa geen vraag meer is naar de oude elektromotoren. De oude die wij nog op voorraad hebben en die we nog maken, worden ingezet in delen van Rusland en Afrika waar de richtlijn niet geldt.’

Die minder efficiënte motoren worden volgens Jolanda de Bie van elektromotorproducent ABI nog vaak genoeg gekocht door machinebouwers die installaties maken voor buiten Europa. ‘Voor hen is het interessant om er de goedkoopste motor in te hebben, want als je installatie duurder wordt, moet je dat heel goed aan de klant kunnen uitleggen.’

Brinks herkent het beeld, maar in Nederland ziet hij dat er wel een bewustwording bij met name grote eindgebruikers

is dat het ze uiteindelijk geld oplevert als ze een hoger rendement inzetten. ‘Ze zien in dat ze een dief van hun eigen portemonnee zijn als ze geen IE-motoren gebruiken. De echt grote bedrijven zien het ook als een stukje maatschappelijke verantwoordelijkheid. Ik ben redelijk positief over hoe Nederlandse bedrijven ermee omgaan.’

IE5 Hoewel de laatste fase van de richtlijn pas in januari 2017 ingaat, maken producenten nu ook al motoren die eraan voldoen. Zelfs elektromotoren die nog energie-efficiënter zijn, zijn al te koop. Brinks: ‘Wij maken ook IE4- en IE5-motoren, hoewel de norm voor die laatste nog niet officieel is vastgesteld. We zien al heel veel vraag naar de IE4-motoren die dus een hoger rendement hebben dan de wetgeving vraagt.

Zeker de Nederlandse watermarkt is daar heel vooruitstrevend in (zie kader, red.) en ook een aantal grote eindgebruikers zijn er erg in geïnteresseerd.’

Als je toch een nieuwe motor gaat plaatsen, zou je zeggen dat het handig PETROCHEM 9 - 2016 35

PET09 V elektromotoren.indd 35

31-08-16 17:15

Cutting-edge thermal insulation and passive fire protection Cool answers to hot problemsÂŽ

2016-08

Contact us now!

We are looking forward to advising you on your projects.

Promat International NV, Bormstraat 24, 2830 Tisselt, Belgium T: +32 (0)15 71 21 86 | info@promat.be | www.promat-oilandgas.com

PET09 Advertenties.indd 36

31-08-16 16:59

is om meteen de meest energiezuinige te nemen, maar volgens Brinks zijn er verschillende redenen waarom bedrijven dat niet doen. ‘Ten eerste zijn de IE4 en IE5 duurder dan andere elektromotoren.

Daar komt nog bij dat je IE1- tot en met IE4-motoren direct aan het voedingsnet kan hangen, terwijl er bij IE5-elektromo-

toren ook nog een frequentieomvormer tussen moet worden gezet om ervoor te zorgen dat de motor goed functioneert.

We zien wel dat heel veel eindgebruikers en ook OEM’ers de stap naar de IE3 al hebben genomen, ook voor elektromotoren waarvoor de richtlijn pas vanaf januari ingaat. Voor IE4 is nog wel

enige terughoudendheid omdat het iets duurder is. Aan de andere kant zijn er ook OEM’ers die bijvoorbeeld een heel erg energiezuinige pomp of compressor maken om juist klanten te trekken.’ ■

‘ER IS MEER NODIG DAN ZUINIGE ELEKTROMOTOREN’ Bij drinkwaterbedrijf Dunea volgen ze de richtlijn voor elektromotoren met veel belangstelling en wordt veel aan energieefficiëntie gedaan. Daarbij wordt niet alleen naar elektromotoren gekeken, maar naar een integrale aanpak van het complete ontwerp van een (deel)systeem wat betreft rendement, energieverbruik en belasting.

Dunea heeft een grote hoeveelheid aandrijfsystemen draaien die samen veel elektriciteit verbruiken. Maintenance manager Hans Peters: ‘We hebben zeker vijfhonderd tot zeshonderd machines van boven de tien kilowatt die volcontinu draaien. Het scheelt echt aanzienlijk als je die energie-efficiënter maakt. Heel vaak reviseren we onze elektromotoren niet meer, maar vervangen we ze door een zuiniger exemplaar. De terugverdientijd van bijvoorbeeld kleine pompen van 1,5 tot 5 kilowatt is minder dan zeven jaar en ze gaan wel twintig of dertig jaar lang mee.’

Volgens producent WEG loopt de watermarkt voorop met energie-efficiëntie en Peters herkent zich in dat beeld. ‘Het is een doel dat we niet alleen hebben gesteld, maar ons ook is opgelegd. Wij hebben een voorbeeldfunctie.’ Het bedrijf gaat dan ook verder dan het vervangen van elektromotoren, want volgens Peters komt er veel meer bij energie-efficiëntie kijken.

Ook de procesautomatisering moet volgens hem anders. ‘Programmeurs kijken nu hoeveel capaciteit de pompen hebben en hoeveel er nodig is voor het proces en maken daar een schakelmachine voor. Is er meer capaciteit nodig, dan schakelen ze er een pomp bij, is er minder nodig dan schakelen ze een pomp af, dat noem je een simpele afloophiërarchie. Maar als je ook te maken hebt met rendementsaspecten dan ga je kijken naar optimale werkpunten van machines. Programmeurs moeten zoeken naar combinaties die ook energetisch gunstig zijn en niet alleen voldoen aan de capaciteitsvraag. Je gaat dan spelen met toerentallen en schakelpunten, dat vergt een heel andere programmering.’

Ook de pompenleveranciers hebben daar volgens Peters steeds meer aandacht voor. ‘Ze maken pompen zo slim dat ze zelf hun optimale werkpunt gaan zoeken. Dat is veel slimmer dan pompen aan- en uitzetten. Er valt daarnaast ook winst te behalen als je pieken weet te voorkomen. Pieken zijn net zoals veel gas geven in je auto als je weg wilt rijden, dat kost meer brandstof dan wanneer je rustig optrekt. Het kan efficiënter als de software in een elektromotor of op de centrale procesautomatisering stuurt op rustig optrekken en aftoeren.’

PETROCHEM 9 - 2016 37

PET09 V elektromotoren.indd 37

31-08-16 17:15

INNOVATIE iTANKS-LEDEN Petrochem Platform

Rental

INSPECTIEROBOT VOOR ONDERGRONDSE TANKS Het inspecteren van ondergrondse tankopslag was jarenlang een gevaarlijk karwei. Na het leegmaken van de opslagtank, daalde een inspecteur via een nauw mangat af in de ondergrondse opslagruimte. Het is er glad, donker en er kunnen nog gevaarlijke dampen hangen. Nu is er door Tanktechniek en ID-TEC een inspectierobot uitgevonden die dit gevaarlijke werk kan doen: de Tankviewer.

Voordat de robot ‘afdaalt’ in de tank zijn er eerst twee andere controles. De eerste is de zogeheten stroomopdrukproef die de beschermende coating aan de buitenkant van de tank meet op beschadigingen. Daarna volgt de vacuümtest, waarmee eventuele lekkages zijn op te sporen. Pas als die testen succesvol zijn gebleken, volgt de daadwerkelijke inspectie van de binnenkant van de tank. De tankviewer past door de overvulbeveiliger, die als noodventiel voor de tank fungeert. Hierdoor hoeft er geen mangat gemaakt te worden, wat een tijdrovende klus is. De robot past door buizen van tien centimeter. Eenmaal binnen, meet de Tankviewer wanddiktes, putcorrosie en dikte van de coating via een stikstofgestuurde voeler.

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

FOTO: HAVENBEDRIJF ROTTERDAM

DRIJVENDE ZONNEPANELEN OP DE MAASVLAKTE In de Slufter op de Maasvlakte zijn honderdtwintig drijvende zonnepanelen geplaatst. De uiterst westelijke ligging van baggerdepot Slufter maakt het tot een van de meest zonrijke plekken in Nederland. Een ideale plaats om te kijken of door middel van duurzame energieopwekking een substantiële bijdrage aan de energietransitie kan worden geleverd.

De zonnepanelen zijn geplaatst op twintig drijvende vlotten. Daarnaast komen er op de kade ook nog twaalf zonnepanelen. Door de vlotten met de zon mee te laten draaien kan er achttien procent meer opbrengst van energie worden gegenereerd in vergelijking met panelen in een zonneweide. Daarnaast levert de reflectie en de koeling van het water naar verwachting ook een aanzienlijk voordeel op. Eerdere kleinere proeven met drijvende zonnepanelen waren veelbelovend. De test in de Slufter, een depot dat bestemd is voor de berging van verontreinigde baggerspecie, is de eerste test op grotere schaal. Het gaat vooralsnog om een pilot van een jaar.

Het initiatief sluit naadloos aan bij de ambitie van de haven van Rotterdam om de meest duurzame haven ter wereld te zijn. Naast zonne-energie wordt er veel geïnvesteerd in windenergie. In de Havenvisie heeft het Havenbedrijf met diverse partners afgesproken dat het totaal opgestelde vermogen uit windenergie in 2020 driehonderd Megawatt is.

De zonnepanelen zijn door Havenbedrijf Rotterdam geplaatst in samenwerking met partners Rijkswaterstaat, SunFloat en Deltares.

PETROCHEM 9 - 2016 38

PET9 G innovatie.indd 38

31-08-16 17:12

STUDENTEN ONTWIKKELEN GOEDKOPE KATALYSATOR Scheikundestudenten van de Universiteit van Amsterdam hebben een nieuwe katalysator ontworpen die belangrijke chemische processen kan verduurzamen. De katalysator is bedoeld voor de selectieve oxidatie van bepaalde reactieve alcoholen met hulp van moleculair zuurstof.

Op dit moment maakt de chemische industrie voor die omzetting nog gebruik van een katalysator met platina, maar dat is een schaars en kostbaar edelmetaal. In plaats daarvan kan de industrie ook kiezen voor een omzetting met peroxides in plaats van moleculair zuurstof, maar peroxides zijn lastig te gebruiken.

De nieuwe katalysator is goedkoop én gemakkelijk toe te passen. Hij bestaat grotendeels uit koolstof met een klein beetje stikstof en hier en daar een spoortje van een goedkoop metaaloxide. Vooral ijzer, koper en kobalt blijken effectieve katalysatoren op te leveren.

iTANKS-LEDEN Petrochem Platform

FOTO: FLYABILITY

BOTSBESTENDIGE DRONE INSPECTEERT GEVAARLIJKE INDUSTRIËLE TOEPASSINGEN Een botsbestendige drone genaamd Elios gaat ingezet worden om gevaarlijke en moeilijk bereikbare industriële toepassingen te inspecteren.

Hiervoor gaat RoNik Inspectioneering, gespecialiseerd in het toepassen van robotica bij industriële inspectie in de olie & gas-, energie-, en procesindustrie samenwerken met Flyability uit Zwitserland, de fabrikant van de drone.

De Elios kan tegen wanden of andere constructies botsen en er zelfs langs rollen, waardoor hij van zeer dichtbij haarscherpe beelden kan maken. Ook kan hij door een mangat in pikdonkere omgevingen vliegen waarbij de operator niet mee naar binnen hoeft en kan hij tot grote hoogten inspecties uitvoeren. Omdat de Elios het mogelijk maakt om zonder menselijke toegang gevaarlijke plekken te inspecteren, wordt het uitvoeren van dergelijke inspecties aanzienlijk sneller, goedkoper en veiliger volgens RoNik. Typische toepassingsgebieden zijn chemische complexen, offshore installaties, terminals met opslagtanks en verbrandingsovens.

INVESTERING VAN VIJFTIEN MILJOEN VOOR SLIMME RAMEN De Duitse multinational Merck steekt vijftien miljoen euro in de ontwikkeling van ‘slimme ramen’. Deze ramen kunnen het buitenlicht dimmen en de energiekosten van gebouwen reduceren. De technologie hiervoor komt van de TU/e-spin-off Peer+, dat door de chemiereus twee jaar geleden werd overgenomen. De techniek voor de ramen is gebaseerd op zogeheten vloeibare kristallen. Ze zijn in staat om naar wens het zonlicht te dimmen met drie standen: donker, licht en diffuus. Bij de donkere en diffuse stand wordt het licht dat invalt gebruikt om energie op te wekken. Zo kan er worden bespaard op airco en verlichting.

Merck gebruikt de investering om een productiefaciliteit te bouwen voor de slimme ramen. Naar verwachting zal de productie van de slimme ramen begin 2017 kunnen starten.

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

PETROCHEM 9 - 2016 39

PET9 G innovatie.indd 39

31-08-16 17:12

Het Petrochem platform brengt experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond de olie- en chemische industrie.

Het Petrochem platform bereikt zijn doelgroep via het vakblad Petrochem, de website www.petrochem.nl, de nieuwsbrief, rondetafelbijeenkomsten, het jaarcongres Deltavisie en andere events.

PARTNERNIEUWS

PARTNERS VAN HET PETROCHEM PLATFORM

Engie start pilot voor levering primair reservevermogen Door de toename van elektriciteit uit duurzame bronnen als wind en zon zal op termijn de aangeboden reserve afkomstig uit conventionele opwek zoals kolen- en gascentrales teruglopen. Hierdoor vraagt de groei van groene stroom om nieuwe oplossingen om fluctuaties in het elektriciteitsnet op te kunnen vangen. TenneT start daarom een pilot met Engie en 3 andere leveranciers voor het leveren van primair reservevermogen met ‘nieuwe’ technologieën

Bekijk alle partnerfilmpjes op petroplatform.petrochem.nl

CONTENTPARTNERS

Emerson gaat veiligheidssystemen Total onderhouden Emerson gaat de komende tien jaar de control- en veiligheidssystemen van de olie- en gaswinningsinstallaties van Total Exploration and Production Services over de hele wereld onderhouden.

De tienjarige raamovereenkomst is onderdeel van de standaardisatiestrategie die Total uitvoert voor zijn control- en veiligheidssystemen. De overeenkomst is de eerste in zijn soort tussen Total en een leverancier van automatiseringssystemen en formaliseert de al nauwe samenwerking tussen de twee bedrijven.

Emerson wordt verantwoordelijk voor service, onderhoud, vervangingsplanning van verouderde systemen, telefonische ondersteuning, reserveonderdelenbeheer en rapportage rond de geïntegreerde control- en veiligheidssystemen op een aantal onshore- en offshore-locaties van Total.

LEDEN VAN HET PETROCHEM PLATFORM

KLEUREN: LOGO CITTÀ ROMANA PANTONE

CMYK

ROOD: PMS 1797 ORANJE: PMS 158 LICHT ORANJE: PMS 1505

ROOD: 5-90-75-0 ORANJE: 5-70-90-0 LICHT ORANJE: 0-30-70-0

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Petrochem platform, kijk dan op www.petrochem.nl of neem contact op met Mark Oosterveer: Mark@industrielinqs.nl - 020 312 2082

PET09 Platform.indd 40

31-08-16 17:18

‘EXPERTQU TES’ Na de film durf ik opgelucht en blij op te staan en de menigte te melden dat ik hier weinig aan kan toevoegen. Experiment geslaagd.

Feedback ontvangen is niet altijd gemakkelijk, maar het loont wel!’

Plant Manager of the Year 2015 Ronald Hoenen kijkt in een blog terug op het Deltavisie-congres van het Petrochem platform waar hij van zijn eigen collega’s in een film feedback kreeg op zijn ‘dienend leiderschap’.

Zouden de Brexit en de gevolgen ervan voor de continentale chemie geen thema zijn? Ik opperde het in mijn kwartaalgesprek met Wouter De Geest, CEO van BASF Antwerpen. Voor hem is de Brexit een van de illustraties van een grotere en ingrijpender verschuiving die de Westerse maatschappij een heel andere richting kan uitsturen.’

Het domein TTW heeft de specifieke verantwoordelijkheid om de technische en ingenieurswetenschappen als belangrijke eigen disciplines vorm te geven en om deze te verbinden met andere wetenschappelijke disciplines.

Denk aan voorbeelden als toepassing van big data en technologische innovatie in de gezondheidszorg, ontwikkeling van materialen en duurzame technologieën om energie-neutrale steden te realiseren.’

Jaap Schouten in een reactie op zijn benoeming tot voorzitter van het nieuwe NWO-domein Toegepaste en Technische Wetenschappen (TTW) en lid van de nieuwe Raad van Bestuur van NWO.

Jan Van Doorslaer over de gevolgen van de Brexit voor de chemische sector in zijn column in deze Petrochem.

HET EXPERTPANEL VAN HET PETROCHEM PLATFORM BESTAAT UIT DE VOLGENDE SPECIALISTEN

PET09 Platform.indd 41

Johan Alebregtse AkzoNobel Industrial Chemicals, site director Rotterdam

Chris Bruijnes InnovatieLink, directeur

Joris Hurenkamp Havenbedrijf Rotterdam, business manager

Cor van de Linde iTanks, managing director

Jaap Schouten TU Eindhoven, professor

Cyril Widdershoven Verocy, partner/founder

Cees Jan Asselbergs Deltalinqs, algemeen adviseur

Frans Brüning KH Engineering, business development manager

Hans Kerkhoven voormalig topman Shell Global Solutions

Michel Meertens DSM, site director

Wim Soetaert Universiteit Gent, professor

Cor Zijderveld SBE, voorzitter

Frank Beckx Essencia Vlaanderen, gedelegeerd bestuurder

Jan Van Doorslaer voormalig woordvoerder BASF Antwerpen

Cor Kloet voormalig algemeen directeur SPIE Nederland

Elsbeth Roelofs MVO Nederland, sectormanager Chemie, Internationaal MVO programma

Wouter Stam Flowid, managing director

Jos Benders voormalig topman Lyondell

Niko van Gent voormalig woordvoerder Huntsman Holland

Cas König Klesch Aluminium Delfzijl, algemeen directeur

Chris Roubos Evides Industriewater, manager Sales & Marketing

René Venendaal BTG Bioliquids, algemeen directeur

Katrien Bogaerts Kaneka, production engineer

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht, Learning & Development consultant

Henk Leegwater Lexxin, consultant

Sandra de Bont VOTOB, directeur

Ronald Hoenen, DSM Dyneema, site manager

Bart Leenders Neste, managing director

Egbert Schellenberg FNV, vakbondsbestuurder procesindustrie

Steffen Walgien Tebodin, manager Engineering Oil & Gas

Jan Bout Bout&Co, partner

Eward Hofstede AVEBE, managing director operations

Frank de Leng Botlek Tank Terminal, plantmanager

Dik Schipper voormalig production leader Dow Benelux

Maaike de Wit Conway & partners, advocaat

Ruud Schenk ENGIE West Industrie, algemeen directeur

Roelf Venhuizen Profion, voorzitter

31-08-16 17:18

(Advertorial)

Duurzaam sloperstrio

Schotte B.V. maakt ruimte voor de toekomst met 3 nieuwe Komatsu sloopmachines.

Schotte, de gerenommeerde sloop-aannemer uit Nieuwerkerk aan den IJssel, heeft het huidige machinepark flink uitgebreid met 3 slooptoppers. Het gaat om 2 graafmachines: de Komatsu PC-210-10 en de Komatsu PC490-10. De 3e machine, als klap op de vuurpijl, is de Komatsu PC490-10, een High Reach Demolition sloopkraan met lange sloopgiek van maar liefst 28 meter. De levering door BIA Benelux B.V. was een bijzonder moment voor zowel directeur Aad van Vliet als vertegenwoordiger Arjen Uijtewaal.

Komatsu PC210-10 De Komatsu PC210-10 is de kleinste machine van het gezelschap met een gewicht van ongeveer 23 ton. Klein, maar zeer krachtig.

Met een 6-cilinderdieselmotor Komatsu SAAD107E-2 levert deze krachtbron 123 kW/165 PK en sloopt alles tot op een hoogte van 10 meter.

verwisseld voor de korte, en omgekeerd. De lange sloopgiek reikt tot maar liefst 28 meter, zodat Schotte zelfvoorzienend is om op grote hoogte te kunnen slopen.

De 3 machines zijn daarbij allen uitgerust met een cycloon luchtvoorfilter en een Freshfilter overdrukunit, waardoor de machines kunnen worden ingezet bij werkzaamheden onder asbestcondities. Daarnaast zijn ze ook geschikt voor bodem- en tanksaneringen. De cabines zijn volledig aangepast en afgedicht.

Met de veiligheid voorop zijn er in de cabines bewakingskastjes gemonteerd om de machinist tijdig te waarschuwen bij het eventueel wegvallen van overdruk.

Slopen is meer dan het platgooien van gebouwen Schotte heeft inmiddels jarenlange ervaring en geniet een uitstekende reputatie. Slopen is de corebusiness, maar daarnaast is het bedrijf ook actief in hijs- en milieutechniek, asbesten bodemsanering en transport. Uiteraard

beschikt de firma over alle benodigde certificaten om deze werkzaamheden conform alle strenge wet- en regelgeving uit te voeren. Met opdrachtgevers in de (petro) chemische en farmaceutische industrie, voedingsmiddelenindustrie, tank-opslag en offshore is de markt waarin Schotte actief is erg breed.

Duurzaam slopen is tegenwoordig de trend en daarin loopt Schotte ver voorop.

Een gespecialiseerde afdeling voor het ontmantelen van onder andere fabrieken, tanks en installaties zorgt ervoor dat vrijkomende onderdelen worden hergebruikt. “Gunstig voor het milieu, duurzaam én kostenefficiënt”, vertelt directeur Aad van Vliet.

Naast een innovatief machinepark beschikt Schotte over ervaren en deskundig personeel, waarvan de meeste medewerkers al meer dan 25 jaar in trouwe dienst zijn. Met gedrevenheid en passie staan de wensen van de opdrachtgever voorop.

“Voldoen aan de wensen van de klant was één van de redenen voor de aanschaf van deze sloopmachines”, zo gaat de trotse directeur van Schotte verder, “met dit sloperstrio, voorzien van de schoonste motoren, zijn we klaar om onze opdrachtgevers van een duurzame toekomst te voorzien.”

De keuze voor Komatsu was daarbij geen vreemde. Met de goede ervaring van meerdere (grote) sloopmachines uit het verleden was de keuze snel gemaakt.

Schotte B.V. www.schotte.com Tel. +31 (0)180- 315 400 BIA Benelux B.V. www.bia-bv.nl tel. +31 (0)88-303 22 00

Komatsu PC360-11 Schotte heeft de eer om de allereerste Komatsu POC360-11 met Tier 4 Finalmotor van Nederland in gebruik te nemen. De speciaal ontwikkelde motor maakt gebruik van Adblue en uitlaatgasrecirculatie (EGR).

Deze innovatie krachtpatser weegt ongeveer 40 ton en is uitgerust met extra ballast voor een behoud van stabiliteit bij het werken met zware sloopwerktuigen.

Komatsu PC490-10 De meest indrukwekkende van het trio is de Komatsu PC490-10 High Reach Demolition sloopkraan, een 40-tons machine met brute kracht. Efficiëntie staat voorop met het hydraulische snelwisselsysteem. In een ‘split second’ kan de lange sloopwiek worden

PET09 Advertenties.indd 42

31-08-16 17:00

COLUMN

‘De chemiesector kan alleen baat hebben bij een globale markt waar de vrije handel maximaal kan spelen.’

Houd de Verlichting brandend Zouden de Brexit en de gevolgen ervan voor de continentale chemie geen thema zijn? Ik opperde het in mijn kwartaalgesprek met Wouter De Geest, CEO van BASF Antwerpen en voorzitter van de Belgische federatie van chemie & life sciences.

Voor De Geest is de Brexit een van de illustraties van een veel grotere en ingrijpender verschuiving die de Westerse maatschappij een heel andere richting kan uitsturen. De waarden gelijkheid, vrijheid en broederlijkheid van de Verlichting uit de achttiende eeuw staan onder druk. Die waarden hebben geleid tot een open maatschappij met burgers die universele rechten kregen en als gelijke individuen werden beschouwd en behandeld. De traditionele ideologische tegenstelling linksrechts maakt onmiskenbaar plaats voor een tegenstelling open versus gesloten maatschappij. Of om het in haventermen uit te drukken - en die kennen we in Antwerpen en Rotterdam maar al te goed - het gaat om de bruggen ophalen of de bruggen neer laten. In het eerste geval stopt het landverkeer en loopt een en ander vast, in het tweede geval blijft de haven draaien.

Kortom, er is een evenwicht nodig, maar dat dreigt nu verstoord. De Geest verwijst naar een recent verschenen boekwerkje De Verlichting uit Evenwicht? van de Vlaamse onafhankelijke denktank Itinera. Deze groep bestaat sinds 2006 en bestaat uit een aantal professoren, economen, filosofen die onafhankelijk van politieke partijen, maar met een duidelijke liberale visie op de maatschappij, publiceren over belangrijke maatschappelijke en dus politieke vraagstukken en uitdagingen.

In vier essays wordt een scherpe analyse gemaakt van onze hedendaagse maatschappij die na de terreuraanslagen in Frankrijk en België ontwricht lijkt of waar door de terreur en de migratiegolf vanuit het Midden-Oosten en Afrika de sluimerende tegenstellingen aan de oppervlakte komen. Tegenstellingen tussen zij die blijven geloven en vasthouden aan een open en tolerante samenleving met respect voor de universele rechten van de mens en zij die vasthouden aan hun verworven rechten en zich liever willen opsluiten binnen eigen veilige grenzen.

De bouw van een internationale open en dus geglobaliseerde maatschappij vertoonde volgens de Itinera-groep ook gebreken die zich nu tegen dat open wereldmodel keren. Met name de bureaucratische gelaagdheid waarbij de burger het overzicht van het beslissingsproces verliest en steeds meer politici de

internationale instellingen als de EU en de VN uitroepen tot boeman van de lokale politieke besluitvorming.

Een van de stellingen van de essayisten is dat alleen in een stabiele open en democratisch georganiseerde samenleving het ondernemerschap en de creativiteit maximale kansen krijgen om zich te ontplooien en toegevoegde waarde te creëren. Maar, zo stippen ze aan, het aantal landen dat die randvoorwaarden voor welvaartcreatie kan bieden, slinkt. Amper negenhonderd miljoen van de meer dan zeven miljard aardbewoners kunnen nog de vruchten plukken van de stabiliteit en rechtvaardigheid.

Klok terugdraaien De chemiesector, daarvan is De Geest overtuigd, kan alleen baat hebben bij een globale markt waar de vrije handel maximaal kan spelen. Stel dat we door politieke keuzes zowel in Europa als in de VS verzeilen in een hernieuwde opdeling van de wereldmarkt met tolbarrières en verdedigingsregels, dan wordt de klok teruggezet naar de vijftiger jaren. Toen werden via allerlei verdragen en overeenkomsten steeds grotere vrijhandelszones geconcipieerd, met de EU als eerste grote stap. Gaan we terug naar de periode voor de EU, dan konden landen hun eigen soms inefficiënte industriële sectoren beschermen met allerlei maatregelen, konden buitenlandse concurrerende producten worden belast en produceerden de fabrieken liefst voor de eigen markt. Dan hadden we geen schaalvergrotingen en efficiëntiewinsten gekend. Dan zou de technologie blijven steken zijn in kleine entiteiten en zouden we vandaag wellicht nog geen world scale fabrieken hebben. Dan zouden we elkaar nog vliegen afvangen met individuele milieuregeltjes en gedoogbeleid inzake veiligheid om toch de kosten niet te hoog te stuwen.

Dan zouden grondstoffenleveranciers opnieuw politieke hefbomen kunnen worden op geopolitieke belangen en machtsconcentraties te dienen. Kortom, dan we zouden er als industrie en maatschappij slechter aan toe zijn qua leefmilieu, klimaatbeleid en veiligheid.

Dat kan toch niet het doel zijn van diegenen die hernieuwd isolationisme genegen zijn. Willen we de klok niet terug-draaien, dan zullen we de Verlichting brandend moeten houden.

Jan Van Doorslaer PETROCHEM 9 - 2016 43

PET09 I column.indd 43

31-08-16 17:20

PETROCHEM 9 - 2016 44

PET09 X themaspread.indd 44

31-08-16 17:15

THEMA MILIEU EN EFFICIËNTIE

FOTO: WIM RAAIJEN

• In de industrie in Noord-Nederland worden innovatieve plannen steeds concreter. Dat is ook zichtbaar bij de verkiezing van de Northern Enlightenmentz 2016. De finalisten zijn BASF Heerenveen, AkzoNobel en Nuon.

• De voordelen van isolatie van procesapparatuur, leidingen en appendages zijn legio. Toch laat de industrie een groot deel van het potentieel liggen. In politiek Den Haag klinken echter geluiden om isolatie te verplichten, net als het onderhoud en de inspectie ervan.

PETROCHEM 9 - 2016 45

PET09 X themaspread.indd 45

31-08-16 17:15

ENLIGHTENMENTZ

Finalisten Northern Enlightenmentz bekend In de industrie in Noord-Nederland worden innovatieve plannen steeds concreter. Dat is ook zichtbaar bij de verkiezing van de Northern Enlightenmentz 2016. Zo realiseerde finalist BASF Heerenveen een enorme energiebesparing door samen met Water & Energy Solutions op een andere manier naar de fabrieken te kijken. AkzoNobel is inmiddels bezig om met Eneco en Groningen Seaports een

Drie finalisten strijden om de eer om zich een jaar lang het meest lichtende voorbeeld voor een duurzame industrie in Noord Nederland te mogen noemen.

Ook dit jaar wordt de winnaar gekozen door een jury (die zestig punten kan verdelen), internetstemmers (twintig punten) en bezoekers van het congres EemsDeltavisie (nog eens twintig punten).

De afgelopen jaren is veel aandacht geweest voor de versterking van de industrie in Noord-Nederland. Dat lijkt zijn vruchten af te werpen. Inmiddels zijn er verschillende concrete projecten die de industrie in het Noorden kunnen verduurzamen.

Ammoniakopslag Nuon Zo slaat finalist Nuon met haar Magnum-centrale in Eemshaven een nieuwe weg in. Het energiebedrijf onderzoekt hoe zij haar gascentrale in de toekomst zonder CO2-uitstoot kan inzetten.

Samen met de TU Delft kijkt het bedrijf of het mogelijk is overtollige zonne- en windenergie om te zetten in ammoniak.

Dat gas kan weer worden bijgestookt in de gascentrale. Geert Laagland (Coördinator Technology sharing bij Nuon): ‘Bij het grootschalig opslaan van energie speelt waterstof altijd een belangrijke rol, want elektriciteit moet je eigenlijk altijd eerst omzetten in waterstof. Dat doe je

infrastructuur te bouwen voor biostoom. En kanshebber Nuon onderzoekt met de TU Delft de opslag van duurzame energie in ammoniak.

Nuon onderzoekt hoe zij haar gascentrale in de toekomst zonder CO2-uitstoot kan inzetten.

FOTO: NUON

Dagmar Aarts/Wim Raaijen

PETROCHEM 9 - 2016 46

PET09 X1 enlightenmentz.indd 46

31-08-16 17:14

FOTO: ENECO

AkzoNobel gaat duurzaam geproduceerde stoom afnemen van de biomassacentrale Golden Raand, die momenteel wordt omgebouwd.

door water met behulp van elektriciteit te splitsen in zuurstof en waterstof.

Waterstof is het kleinste molecuul op aarde en moeilijk op te slaan. Om een beetje een fatsoenlijke energiedichtheid te krijgen per kubieke meter moet je het onder hele hoge druk of bij hele lage temperaturen op slaan. Maar je kan waterstof ook binden aan andere chemische elementen en daarvoor is ammoniak het meest aantrekkelijk.’

Met bestaande technologieën is de productie van ammoniak met behulp van elektriciteit al mogelijk. Nuon onderzoekt hoe deze technologieën kunnen worden geoptimaliseerd. Een andere belangrijk stap die moet worden gezet, is om ammoniak weer om te zetten in elektriciteit. Laagland: ‘We willen ammoniak inzetten als brandstof voor onze Magnum-centrale. Daarom moeten we iets nieuws verzinnen om ammoniak op een goede manier te verbranden in een gasturbine. Er zijn op plekken in de wereld al experimenten geweest waarbij ammoniak is verbrand, dus het kan wel.

We moeten dat proces alleen verder testen en optimaliseren.’

Op dit moment zit Nuon nog in de studiefase waarin de hele keten in kaart

Er zijn verschillende concrete projecten die de industrie in het Noorden kunnen verduurzamen. wordt gebracht. Laagland: ‘We bekijken welke stappen er allemaal moeten worden gezet, wat de kosten zijn en hoe het met veiligheid en milieu zit. Over vijf jaar willen we in staat zijn om op relevante schaal, denk aan 20 tot 25 procent, ammoniak mee te stoken met aardgas in de Magnum-centrale. De volgende stap is om over tien jaar helemaal CO2 vrij te kunnen zijn door volledig op ammoniak te draaien.’

Biostoom bij AkzoNobel Een andere finalist richt haar pijlen ook op de Eemsdelta. Daar gaat AkzoNobel al vanaf eind 2016 voor het Chemie Park Delfzijl duurzaam geproduceerde stoom afnemen van biomassacentrale Golden Raand van Eneco, die momenteel wordt omgebouwd. Om de stoom bij het Chemie Park te krijgen, legt Groningen Seaports een twee kilometer lange stoomleiding aan. In totaal investeren de drie partijen tientallen miljoenen in de ombouw en aanleg. AkzoNobel gaat met

Eneco een leveringscontract aan voor de duur van twaalf jaar met een totale waarde van ongeveer tweehonderd miljoen euro. Een derde van de benodigde stoom komt straks van de omgebouwde biomassacentrale van Eneco. Een derde komt van de gasgestookte warmtekrachtcentrale Delesto en nog eens een derde komt van de afvalverbrandingscentrale EEW. Dus na de warmte uit afval, is warmte uit biomassa de tweede grote stap om het aandeel van fossiele brandstoffen terug te dringen. Daarnaast levert het gebruik van duurzame stoom een CO2-besparing op van meer dan honderdduizend ton per jaar. Dat komt overeen met de uitstoot van ongeveer 12.500 huishoudens.

Het project past prima in het streven om het energiegebruik van het chemieconcern verder te diversifiëren en te verduurzamen, stelt directeur energie Marcel Galjee van AkzoNobel Industrial Chemicals eind vorig jaar in Petrochem.

‘Wereldwijd wordt al 34 procent van de PETROCHEM 9 - 2016 47

PET09 X1 enlightenmentz.indd 47

31-08-16 17:14

EEMSDELTAVISIE2016 2016 [Sch

rijf

NIJLICHT | EEMSHAVEN | 16-09-2016

nu i

n]

ITC Franklin Gothic Std

THEMA: Industriële ketens worden steeds belangrijker in ons streven naar een circulaire economie. Veel kansen voor verduurzaming en efficiëntieslagen liggen in de gezamenlijke aanpak. Vergroenen van grondstoffen en hergebruik kan niet eens zonder samenwerking met partners in de keten. En veel verbeteringen in efficiëntie, hebben meer impact als we de hekken tussen bedrijven wegdenken.

Vooral nieuwe ketens dienen zich aan, waarbij ook de grenzen tussen sectoren niet meer heilig zijn. Een veelbelovende keten voor de Eemsdelta is de combinatie tussen de landbouw en de procesindustrie. De mogelijkheden van suikerbieten en aardappelen zijn bij vorige edities van EemsDeltavisie al uitvoerig behandeld.

Maar hoe snel gaan de ontwikkelingen op het vlak van de bio- en agrochemie?

Initiatiefnemers:

Programma: 10.00 uur 10.30 uur

Ontvangst Aanvang ochtendprogramma met o.a. keynote van prof. Catrinus Jepma (Rijksuniversiteit Groningen) ‘Duurzame stroom uit de Noordzee als grondstof voor de chemie’

12.00 uur 13.00 uur

Lunch Middagprogramma met o.a. keynote van emeritus prof. Johan Sanders (Wageningen University) ‘Bioketens’

14.15 uur 14.45 uur

Pauze Vervolg programma met o.a. pitches finalisten Northern Enlightenmentz Borrel

16.00 uur

Bezoek www.eemsdeltavisie.nl voor meer informatie, het programma en om te registreren.

Contentpartners:

Partners:

ENGIE logotype_gradient_BLUE_PANTONE 14/04/2015 24, rue Salomon de Rothschild - 92288 Suresnes - FRANCE Tél. : +33 (0)1 57 32 87 00 / Fax : +33 (0)1 57 32 87 87 Web : www.carrenoir.com

RÉFÉRENCES COULEUR

Zone de protection 1 PANTONE PROCESS CYAN C

Zone de protection 2 Zone de protection 3

www.eemsdeltavisie.nl PET09 Advertenties.indd 48 Advertentie EDV 12082016.indd 1

31-08-16 12-08-16 17:00 13:42

FOTO: WIM RAAIJEN

Energieruimte bij BASF Heerenveen. Het bedrijf wist een enorme energiebesparing te realiseren.

energiebehoefte van AkzoNobel duurzaam ingevuld en we willen naar 45 procent in 2020. Daarmee gaan we veel verder dan de meeste andere bedrijven. We zijn continu op zoek naar mogelijkheden om onze processen te verduurzamen en stoom uit biomassa past daar prima bij.’

Energiebesparing bij BASF De derde finalist komt uit Friesland.

Daar wist BASF Heerenveen een enorme energiebesparing te realiseren. Samen met het jonge bedrijf Water & Energy Solutions realiseerde het chemiebedrijf een energiereductie van maar liefst 33 procent. Dat kon door heel anders naar productieprocessen en utilities te kijken.

Directeur Aaldrik Haijer van Water & Energy Solutions: ‘Ik raad bedrijven aan om eerst op abstract niveau naar de processen te kijken voordat je je in de details verliest. Kijk eerst naar de site, de fabrieken en de units en stel jezelf de vraag: zijn onze processen effectief, efficiënt en selectief? Om vervolgens in de tweede fase te kijken naar de apparaten en de manier waarop ze worden geopereerd. Op dit technologische en systeemniveau zou je je moeten afvragen of de assets economisch rendabel en duurzaam zijn.’

Zo bleek bij BASF dat de boilers en het

fornuis, dat reststoffen uit het productieproces verbrandde, ook stoom produceren. Warmte uit de warmtekracht unit op het terrein was dus helemaal niet nodig. Haijer: ‘We hebben het bedrijf geadviseerd de WKK de deur uit te doen en de absorbtiekoelers te vervangen voor elektrisch aangedreven koelers, waarmee de energiekosten alleen al met dit project met 33 procent daalden.’

Nu wil Haijer niet direct beloven dat ieder bedrijf 33 procent kan besparen op zijn energiekosten, ‘maar twintig procent met terugverdientijden onder de twee jaar is eigenlijk altijd haalbaar. Al was het maar omdat de operatie van een utilities-installatie doorgaans wordt onderschat. Het gebeurt vaak dat als ik naar de manier van operatie van een WKK, centrifuge of droger vraag, het antwoord is: hij staat aan. Water is altijd al een goedkope utility geweest en heeft altijd een

lage status gehad, maar de combinatie water en energie kan nog heel veel winst opleveren. Door de stromen te volgen, kom je vaak tot verrassende inzichten.’

Winnaars In 2014 won technostarter BioBTX, die een groene route ontwikkelt om aromaten te produceren. Inmiddels werkt het bedrijf onder andere samen met kunststofproducent Cumapol aan de ontwikkeling van een proces voor biogebaseerd PET. Vorig jaar werd Betaprocess verkozen. De technologie van dit bedrijf maakt het mogelijk om een suikerbiet in zijn geheel te verwerken en om te zetten in brandstoffen of grondstoffen voor de chemische industrie.

Op 16 september wordt de winnaar van de Northern Enlightenmentz 2016 tijdens het congres EemsDeltavisie bekend gemaakt. ■

EEMSDELTAVISIE 2016 Het thema van EemsDeltavisie 2016 is ‘Nieuwe ketens voor de Eemsdelta’. Industriële ketens worden steeds belangrijker in ons streven naar een circulaire economie.

Kijk voor het programma en aanmelden op www.eemsdeltavisie.nl

PETROCHEM 9 - 2016 49

PET09 X1 enlightenmentz.indd 49

31-08-16 17:14

UNLOCKING FUTURE FACTORIES

4-7 OKTOBER

2016 Meld u gratis aan op:

INDUSTRIALPROCESSING.NL

JAARBEURS UTRECHT HAL 12

PARTNER

adv_IP-2016_185x267.indd 1

PET09 Advertenties.indd 50

15-08-16 15:43

31-08-16 17:00

MILIEU EN EFFICIËNTIE

Industrie loopt niet warm voor thermische isolatie Snelle terugverdientijden van soms minder dan een jaar, grote energiebesparingen en ook nog eens een stabieler proces: de voordelen van isolatie van procesapparatuur, leidingen en appendages zijn legio. Toch laat de industrie een groot deel van het potentieel liggen. Zorgen over de bereikbaarheid van kritische apparatuur en corrosie onder isolatie zorgen ervoor dat het laaghangende fruit blijft hangen. In politiek Den Haag klinken echter geluiden om isolatie te verplichten, net als het onderhoud en de inspectie ervan.

David van Baarle

In 2012 onderzocht Ecofys in opdracht van de Europese Commissie hoeveel energie de Europese industrie kon besparen door thermische isolatie toe te passen. Dat potentieel was aanzienlijk.

De onderzoekers berekenden dat de totale Europese industrie 480 petajoule kon besparen door de economisch meest voordelige investering te doen in isolatie van machines, leidingen en andere warmte- of koudevoerende assets. Koos men voor de thermisch meest voordelige oplossing, dan lag een besparingspotentieel van zelfs 550 petajoule in het verschiet. Helaas blijkt vier jaar later dat dit potentieel nog nauwelijks is benut.

Een combinatie van onbekendheid, strikte veiligheidsstandaarden, onwil om te veranderen en krappe budgetten hebben de afgelopen jaren de noodzakelijke investeringen gestremd. Vanuit politieke hoek klinkt dreigende taal: als bedrijven niet zelf investeren in energiebesparende maatregelen, dan is politieke dwang niet uitgesloten. Tijd dus om de eigen isolatie onder de loep te nemen.

Het besparingspotentieel voor de Nederlandse industrie schatten de onderzoekers van Ecofys in op een slordige 31 petajoule. In het Energieakkoord heeft minister Kamp met de bedrijven die emissiehandelplichtig zijn, afgesproken dat ze tot 2020 negen petajoule extra energie zullen besparen. Dat betekent dat de minister al tevreden is als maar een derde van het potentieel wordt benut. Waarom dit dan nog niet gebeurt, is experts ook een raadsel. Diederik Jaspers is senior onderzoeker bij onderzoeksbureau CE Delft, dat onlangs onderzoek deed naar het besparingspotentieel in de Nederlandse industriesector. ‘Doel van dat onderzoek was te kijken naar energiebesparingsmogelijkheden met een korte terugverdientijd.

Nummer één op de lijst is isolatie van appendages en nummer twee is periodieke thermografische inspectie van isolatie.

De eerste investering is in minder dan een jaar tijd terug te verdienen, terwijl thermografische inspectie een terugverdientijd van minder dan twee jaar heeft.

Als nummer drie in de top tien van energiebesparingsmaatregelen staat tenslotte nog de isolatie van tankdaken. Ook daar zijn terugverdientijden van één tot vijf jaar te realiseren.’

Extra mogelijkheden CE Delft stelde in opdracht van DCMR Milieudienst Rijnmond en RVO factsheets samen rondom de besparingsonderwerpen, waaronder ook die voor appendages. Jaspers: ‘Bij de meeste bedrijven liggen nog kansen voor het thermisch isoleren van leidingen, flenzen, kleppen, kranen enzovoorts. Die laatste groep wordt om verschillende redenen het minst geïsoleerd. Een operator is bijvoorbeeld bang dat hij in het geval van een calamiteit niet snel genoeg een kraan kan dichtdraaien of een klep handmatig kan sluiten. Ook zijn eventuele lekkages zonder de aanwezigheid van isolatie beter te detecteren, zo is de gedachte. Er zijn echter oplossingen genoeg om die kritische onderdelen zo te verpakken dat de isolatie snel kan worden verwijderd. Het excuus dat operators altijd bij een flens moeten kunnen en dat isolatie hen daarbij belemmert, gaat in mijn ogen niet op. En het bezwaar van corrosie onder isolatie kan worden tegengegaan door toepassing van thermospray coatings met aluminium gecombineerd met niet-destructieve-testmethoden zoals radiografie, ultrasoon of thermografie.’

Ook de energiebesparende maatregel van thermografische inspectie is volgens Jaspers heel laagdrempelig geworden.

PETROCHEM 9 - 2016 51

PET09 X2 isolatie.indd 51

31-08-16 17:13

Ingenieuze industriewater

OPLOSSINGEN zijn er om gevonden te worden

Duurzame wateroplossingen

Water Management • Maatwerk DBFO • Multi-Client Commodity • Mobile Solutions • Asset Management Water is een bron van inspiratie. Evides Industriewater heeft alle expertise in huis om elk watervraagstuk duurzaam op te lossen. Dagelijks werken we aan innovatieve oplossingen op het gebied van proceswater, afvalwaterzuivering, waterhergebruik en meer.

Voor Evides Industriewater is innovatie niet zomaar een begrip. Het is een manier van denken, een manier van werken. Er wordt continu geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe technologieën en kennis op het gebied van water en asset management.

Evides Industriewater, vindingrijk

www.evides.nl/industriewater

20150042 Advertentie_Algemeen_04.indd 2 PET09 Advertenties.indd 52

29-06-15 10:35 31-08-16 17:06

MILIEU EN EFFICIËNTIE

‘Thermische camera’s worden steeds goedkoper en zelfs bedrijven die al een goede interne kwaliteitscontrole hebben, profiteren van de extra mogelijkheden van thermografisch scannen. Daarmee wordt snel zichtbaar waar thermische verliezen optreden en kan men tijdig ingrijpen als er koudebruggen ontstaan door beschadigingen aan de isolatie of lekkages van leidingen of appendages.

Het gebruik van zulke camera’s dient zorgvuldig te gebeuren en vergt enige opleiding.’

Besparingspotentieel Het onderzoeksbureau berekende voor dat een gemiddelde scan, uitgevoerd door een professioneel bedrijf dat hiermee een dag bezig is en hierover uitgebreid rapporteert, zo’n zesduizend euro kost. Het besparingspotentieel van zo’n scan komt neer op een besparing van 200.000 kuub aardgas. Daarmee komt de terugverdientijd van de investering op zo’n twee jaar. Men raadt bedrijven met een goed werkend kwaliteitsborgingssysteem en onderhoudsinspecties dan ook aan een dergelijke inspectie eens in de vijf jaar uit te voeren. Bedrijven die hun kwaliteitsbewaking minder goed op orde hebben, zouden kunnen overwegen om de inspectie eens in de twee jaar te laten uitvoeren.

Nederland loopt ernstig achter op de bindende energiedoelstellingen van het Energieakkoord.

Ook de optie van het aanbrengen van isolatie op tankdaken, is volgens de onderzoekers van CE Delft een zeer interessante investering. De terugverdientijd is onder meer afhankelijk van de hoogte en diameter van de tank, de vullingsgraad en de opslagtemperatuur, maar de besparingspotentie is dan ook hoog.

Bovendien is het met nieuwe technieken mogelijk de isolatie tijdens bedrijf aan te brengen, en ook beloopbaar. Daar komt bij dat de nieuwe isolatietechnieken het probleem van corrosie onder isolatie remmen. Daarbij kunnen plaatdiktemetingen worden uitgevoerd zonder de isolatielaag te hoeven verwijderen.

Focus op proces De voordelen van isolatie zijn dus goed te benoemen. Bovendien passen de terugverdientijden binnen de voor de meeste commerciële bedrijven gehanteerde marges. Waarom investeren bedrijven dan niet massaal in isolerende maatregelen? Volgens Hans Koole, voorzitter van de Nederlandse vereniging van ondernemers in het thermisch isolatiebedrijf (VIB), sturen veel bedrijven niet

zozeer op energie-efficiency. ‘De eerste zorg voor een procesoperator is dat zijn proces veilig en geborgd verloopt’, zegt Koole. ‘Delen die kunnen afkoelen door een regenbui en die het proces daarmee verstoren, zullen worden geïsoleerd.

Hetzelfde geldt voor procesonderdelen waar personeel zich aan kan branden.

De energiecomponent wordt in de overwegingen eigenlijk nauwelijks meegenomen. Die beslissing ligt dan ook niet bij de operator, maar zal vanuit het hoofdkantoor moeten worden gedirigeerd. En daar ligt de focus dikwijls niet zo zeer op energiebesparing.’

Nederland loopt ernstig achter op de bindende energiedoelstellingen van het Energieakkoord. De VIB zou dan ook graag zien dat de overheid verplicht stelt de technische optimalisatie van isolatie daarin mee te nemen. Dat zou kunnen door verplichte energiescans op te nemen in de een-op-een-afspraken met energie-intensieve industrieën (MEE-afspraken) en reguliere audits te laten uitvoeren. Ook zou de overheid de industrie moeten verplichten energiebesparende maatregelen die binnen vijf jaar kunnen PETROCHEM 9 - 2016 53

PET09 X2 isolatie.indd 53

31-08-16 17:13

26 SEPTEMBER 2016 | ROTTERDAM | Elektrificatie van de chemie Met elektrificatie kan (duurzaam opgewekte) elektriciteit worden gebruikt om chemische processen efficiënter en duurzamer te maken.

Chemische bouwstenen kunnen direct uit de omgeving worden geproduceerd.

Zo kan CO2 promoveren van last naar lust doordat het bijvoorbeeld een grondstof kan zijn voor methanol, als autobrandstof.

Het lijkt misschien wel te mooi om waar te zijn, want wat houdt ons tegen? Op welke termijn zijn de chemie en de brandstoffenmarkt op deze wijze gedeeltelijk of zelfs geheel te verduurzamen? Wat zijn de kansen op korte termijn? En welke technologie is daarvoor nog het meest geschikt?

Verrassend is misschien wel dat veel van deze technologieën al lang bestaan. Zo wordt chloor via elektrolyse geproduceerd uit zout, wordt siliciumcarbide met grote hoeveelheden stroom geproduceerd en draait het bij de aluminium- en zinkproductie ook om elektrolyse.

Tijdens Masters of Industry gaan we samen met VoltaChem* op zoek naar de mogelijkheden van elektrificatie van de chemie. Een academische toekomstverkenning, maar ook komen vertegenwoordigers van de industrie vertellen waar ze nu al mee bezig zijn. * een initiatief van TNO, ECN en Topsector Chemie

Programma 15.00 uur Ontvangst 15.30 uur Aanvang en aftrap door Wim Raaijen (Duurzaam Geproduceerd platform) 15.35 uur Lezing dr. Rob Stikkelman (TU Delft) ‘Kansen voor elektrochemie’ 16.15 uur Pauze 16.45 uur Interviews met verschillende mensen uit de praktijk met bijdragen van o.a.

Nuon en Siemens 17.30 uur Netwerkborrel 18.00 uur Einde Locatie: iTanks, Scheepsbouwweg 11, Rotterdam

Masters of Industry

Deelnameprijzen

Tijdens Masters of Industry wordt telkens een actueel onderwerp onder de loep genomen, om meer diepgang te geven aan veelbelovende industriële ontwikkelingen. Dit om hypes te voorkomen en toch op een doordachte manier te verbeteren.

U kunt voor € 195,- excl. BTW deelnemen aan deze bijeenkomst. Masters of Industry is kosteloos voor partners en experts van onze platforms en genodigden. U kunt als bedrijfslid van onze platforms deze bijeenkomst met korting bijwonen voor € 95,excl. btw. Uw VIP-code geldt hier als kortingscode.

Doelgroep Masters of Industry werkcolleges zijn onder andere bedoeld voor: Directie, productiemanagers, plantmanagers, maintenance managers, ontwikkelaars, technische (project) managers, engineers, beleidsmakers, investeerders en onderzoekers in en rondom de proces- en maakindustrie.

Initiatiefnemers:

MELD U NU AAN OP www.mastersofindustry.nl

PET09 54 Adv MoIAdvertenties.indd 26 september 20160809.indd 1

31-08-16 09:35 17:00 30-08-16

MILIEU EN EFFICIËNTIE

worden terugverdiend, daadwerkelijk uit te voeren. Die verplichting bestaat al, maar er is nauwelijks toezicht op de naleving ervan.

‘Tot nog toe blijkt de hoogte van de investeringen de grootste drempel te zijn voor bedrijven om de adviezen uit de energiescans uit te voeren’, zegt Koole.

‘De overheid zou die impasse kunnen doorbreken door subsidie op implementatie van de aanbevelingen te verlenen of een revolverend fonds (beschikbaar stellen van tijdelijke middelen, red.) in het leven te roepen waaruit de investeringen kunnen worden bekostigd.’

Corrosie onder isolatie Het grootste bezwaar van isolatie is misschien nog wel het feit dat er corrosie kan ontstaan onder de isolatie. Om dit probleem aan te pakken richtte vertegenwoordigers van de procesindustrie in de jaren tachtig de Commissie Isolatie Nederlandse Industrie (Cini) op. Frans Popma is technisch coördinator van het instituut en ervaringsdeskundige bij Shell, dat medeoprichter is van Cini. ‘De commissie is opgericht om het probleem van corrosie onder isolatie bij de kop te pakken’, zegt Popma. ‘De procesindustrie gebruikt doorgaans dezelfde configuratie: steenwol met daaroverheen aluminium beplating. Het komt nog wel eens voor dat die beplating beschadigd raakt, bijvoorbeeld door werkzaamheden op de fabriek. Zo’n beschadiging kan ervoor zorgen dat regenwater kan binnendringen in de isolatie, met alle gevolgen van dien. Niet alleen neemt de isolatiewaarde van het steenwol af, maar de leiding kan ook oxideren. Nu kan je maatregelen nemen om oxidatie of roestvorming te voorkomen door voorzieningen te treffen die ervoor zorgen dat water er uit kan lopen. Maar ook door de ondergrond goed te stralen en schilderen. Dit geldt overigens voor zowel koolstofstaal als RVS. RVS is namelijk heel gevoelig voor chloriden en stresscorrosie komt ook nog wel eens voor.’

Als het euvel al is geschied, is het vooral zaak de beschadigingen te ontdekken.

Een expert kan vaak op het oog afwijkingen waarnemen, maar een thermografische camera is een waardevol hulp-

middel. Popma: ‘Je kunt met behulp van thermografie de spots vaststellen waar de isolatie te dun is geworden of waar water in de isolatie is binnengedrongen.

Maar de aanwezigheid van vocht wil niet altijd zeggen dat er ook roest is ontstaan.

Andersom geldt ook dat niet altijd te bewijzen is dat er geen roest is. Er zijn niet-destructieve inspectietechnieken op de markt waarmee corrosie kan worden gedetecteerd, maar helemaal honderd procent zekerheid geven die niet. Putcorrosie is bijvoorbeeld een groot probleem, maar dat kan niet met thermografie of andere inspectiemethoden worden vastgesteld . En dus is het tot nog toe zo dat als een sitemanager of toezichthouder honderd procent zekerheid wil over de integriteit van zijn leidingen, de isolatie er geheel af moet worden gehaald. Bij renovatieprojecten is dat gebruikelijk.’

Kennis Regelmatige inspectie van isolatie heeft volgens Popma dan ook wel degelijk zin.

‘Het theoretische besparingspotentieel van isolatie ligt op zo’n 95 procent. Op het moment dat isolatie nat wordt, kan die waarde teruglopen naar een kwart daarvan. Nu is er wel een verschil tussen de theoretische waardes en de besparingspercentages die we in de praktijk meten, maar een besparing van tachtig procent is geen uitzondering. Die prestatieverbetering is veel hoger dan te beha-

len valt met brander- of motormanagement. Het is dan ook vreemd dat isolatie zo’n lage prioriteit krijgt bij de industrie.’

Inmiddels kijkt de toeleverende industrie naar manieren om beschadiging te voorkomen. ‘De markt levert ook geprefabriceerde pijpschalen van steenwol die steviger zijn en meer mechanische belasting kunnen verdragen. Ook isolatiematrassen kunnen op kwetsbare delen van de installatie zorgen voor toegankelijkheid. Het is ook mogelijk dikkere aluminiumbeplating te gebruiken of stainless steel. Uiteindelijk zijn de keuzes afhankelijk van de risicobeoordeling en de kostenbaten-analyse. En dat begint weer bij voldoende kennis bij zowel de plant owner als de aannemer. De life cycle kosten zouden bepalend zijn voor de investeringsbeslissing. Helaas zie je vaak nog dat men voor de goedkoopste investering aan de voorkant gaat. Theoretisch zou isolatie zo’n vijftien jaar moeten kunnen meegaan en bij leidingen die hoog in het rek liggen en weinig stress kennen, kan die levensduur langer zijn.

Maar doorgaans komt men niet verder dan vijf à zes jaar. Veel heeft te maken met inspectie en onderhoud. Hoe sneller je immers een beschadiging repareert, hoe langer de levensduur wordt. We constateren echter dat er nog nauwelijks isolatie-experts bij de asset owners zitten en dat ook de contractors niet altijd de kennis in huis hebben.’ ■ PETROCHEM 9 - 2016 55

PET09 X2 isolatie.indd 55

31-08-16 17:14

MARKET REVIEW ALGEMEEN

ERIKS bv

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 514 15 14 Fax: +31 (0)72 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl Aandrijftechniek Afdichtings- & Rubbertechniek Stromingstechniek Industriële kunststoffen Gereedschappen & Onderhoudsproducten

DEMONTAGE

DDM Demontage B.V.

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30- 666 97 80 Fax: +31 (0)30- 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

KUNSTSTOFROOSTERS EN CONSTRUCTIES (GVK)

Victor Lighting

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172- 49 10 76 Fax: +31 (0)172- 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

INDUSTRIE ISOLATIE

ENERGIETECHNIEK

FlexxCon B.V.

Correspondentieadres Postbus 1761 3800 BT Amersfoort Magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede Tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 E-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

MANUFACTURING EXECUTION SYSTEMS (MES) Advies, specificaties, cursus, inspecties en audits volgens Internationale CINI Standaard

Engineering , supply of energy processes, biomass, steam, thermal oil, hot water, incinerators

MLG Instruments

Westfrankelandsestraat 10c 3117 AR Schiedam Tel: + 31(0)10 473 50 50 Email: info@mlg-instruments.com Website: www.mlg-instruments.com Fabrikant van Magnetische Peiltoestellen, Peilglastoestellen, Kijktoestellen, Schakelaars, Transmitters (4-20 mA), RVS Vlotters & Titanium vlotters tbv stoomketels & drukvaten

CHEMICALS

AB Heatec Engineering BV

for industry, marine & offshore worldwide PO Box 160 NL – 7480 AD Haaksbergen The Netherlands Tel: +31 (0) 653231730 Fax: +31 (0) 842299814 E-mail : info@abheatecengineering.com Website: www.abheatecengineering.com

EXPLOSIEVEILIGE VERLICHTING & JUNCTION BOXES

ABTECH www.abtech.eu Chemicals, Lime, Recycling and Automotive De Noord Chemicals b.v.

Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180- 41 59 88 Fax: +31 (0)180- 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

NCTI

Hofweg 1, 3208 LE Spijkenisse Tel: +31 181 698030 Email: info@ncti.nl Website: www.ncti.eu

INSPECTIE, TANKS DRUKAPPARATEN, VLOEREN

Kiwa Nederland B.V.

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

MEETDIENSTEN IN HOOGSPANNINGSTECHNIEK

Sir Winston Churchilllaan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

Abtech

MAGION Process Control Engineering B.V.

Foutlocalisatie- en kwaliteitsmetingen aan kabelverbindingen, transformatoren en schakelaars.

Power Quality metingen en thermografie. Kabelmontage (moffen en eindsluitingen 25 – 170KV gecertificeerd) en kabelreparatie.

Joulz Energy Solutions B.V.

Zalmstraat 7a, 3016 DS Rotterdam Postbus 19230, 3001 BE Rotterdam Tel.: +31 (088) 895 88 88 E-mail: meetdienst@joulz.nl Website: www.joulz.nl/diensten/ meetdiensten

ADVERTENTIE-INDEX 54events. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Abonnees . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Aerzen Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Andus Group . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Applus RTD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Beursspecial Energie & Industrie. . . . . . . . bijlage easyFairs Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Eems DeltaVisie congres. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Emerson Process Management. . . . . . . . . . . . . 10 Euro-Manchetten & Compensatoren. . . . . . . . . 30 56 PETROCHEM 9 – 2016

PET_MartketReview.indd Alle pagina's PET09 Advertenties.indd 56

Evides. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 FHI Federatie van Technologiebranches. . . . . . .24 Gelis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Hanse Staalbouw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 iMaintain Prestatiemanagement congres. . . . . 32 Jaarbeurs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50, bijlage Klay Instruments. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Krohne Nederland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Market review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56, 57 Masters of Industry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

MODELEC Data-Industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 PAO Techniek en Management. . . . . . . . . . . . . . . 6 Plasticon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Petrochem platform. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40, 41 Promat International. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Rockwool Technical Insulation . . . . . . . . . . . . . . 26 Schotte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 STC Group. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30, 57 Techni Control International. . . . . . . . . . . . . . . . 16 Yokogawa Europe Solutions. . . . . . . . . . . . . . . . . 2

31-08-16 17:01

MARKET REVIEW PIPE SUPPORTS

PROCESS SIMULATION

STUDBOLTS

Protomation bv Dutramex BV

Ambachtstraat 1a 4143 HB LEERDAM Tel: +31 (0)345- 61 40 11 Fax: +31 (0)345- 61 95 25 E-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

PROCESS CONTROL

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

In Control by Simulation Operator Training Simulators Nusterweg 80 6136 KV SITTARD Tel: +31 (0)46 458 47 48 Fax: +31 (0)46 458 63 83 E-Mail: info@protomation.com Website: www.protomation.com

SECUNDARY STEEL SUPPLIER

Secundary Steel Structures, Platforms, Skids, Staircases.

Welding According EN1090-2 Exec. 3 and EN - ISO 3834-2

BC Basco MANUFACTURER OF HIGH INTEGRITY BOLTING

Vierschaarstraat 7A 9160 LOKEREN Tel: +32 9 348 21 35 Gsm: +32 472 73 10 56 E-mail: sales@basco.be Website: www.bc-basco.com Contactpersoon : Toyah Timmermans

WARMTEBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187- 49 69 40 Fax: +31 (0)187- 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

Bea Nederland B.V.

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

Python BV

Nijverheidsweg 20 7921JJ Zuidwolde (Dr.) Tel: +31 (0)528 -37 10 45 Fax: +31 (0)528-37 13 96 Mail: info@python.nl Websites: www.python.nl

Smit Gloeidienst B.V.

Havenlaan 16 5433 NL KATWIJK (N. Br.) Tel: +31 (0)485 31 65 66 Fax: +31 (0)485 31 87 32 E-mail: info@smit-industrial.com Website: www.smit-industrial.com

Petrochem.nl

±

geeft nog meer waarde voor uw geld

OPLEIDING, TRAINING, SIMULATIE EN ADVIES

Meer nieuws dan ooit • A ctuele berichtgeving over de olie- en chemische industrie • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse Nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Opleiding

Specialist Gevaarlijke Stoffen > > > > > >

2 jarige opleiding (1 middag per week) Wet- en regelgeving alle vervoersmodaliteiten Chemie en natuurkunde schrijf snel Calamiteitenoefeningen Bedrijfsbezoeken Meerdere certificaten (IMDG, IATA en eventueel ook Veiligheidsadviseur en BHV)

Petrochem-abonnees krijgen meer

in!

Meer informatie en volledig cursusaanbod: www.stc-bv.nl | 010 28 32 300 | INFO@STC-BV.NL | WWW.STC-BV.NL

• D e nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voorPETROCHEM 9 2016 57

_adv1_4staand_www_petrochem.indd 43

PET09 Advertenties.indd 57

21-10-14 10:19

31-08-16 08:18 31-08-16 17:01

AGENDA SEMINAR / CURSUS / MASTERCLASS Industrielinqs pers en platform www.mastersofindustry.nl

MASTERS OF INDUSTRY Masters of Industry organiseert een seminar over elektrificatie van de chemische industrie in samenwerking met Voltachem, een innovatieprogramma dat zich richt op het gebruik van duurzame elektriciteit en grondstoffen in de chemische industrie. Een academische toekomstverkenning, maar ook komen verschillende vertegenwoordigers van de industrie vertellen waar ze nu al mee bezig zijn. Neem deel aan deze bijeenkomst en ontdek wat de kansen zijn van elektrificatie en elektrochemie op korte en lange termijn in uw bedrijf..

26 september 2016 Rotterdam

Ki<|MPi www.kicmpi.com

EMISSIEDETECTIE - DE NIEUWSTE METHODIEKEN EN NORMEN Het wordt steeds belangrijker: lekvrije installaties en fabrieken met minimale emissies die voldoen aan de wettelijke eisen. In dit seminar wordt een technisch overzicht gepresenteerd van de technieken die beschikbaar zijn en wat de voor- en nadelen hiervan zijn. Wat zijn de huidige normen en welke richting gaan we als industrie naar toe?

17 november 2016 BioBase Europe Training Center, Terneuzen

CONGRES / BEURS / EVENEMENT Industrielinqs pers en platform www.eemsdeltavisie.nl

EEMSDELTAVISIE 2016 Thema: Nieuwe ketens voor de Eemsdelta. Industriële ketens worden steeds belangrijker in ons streven naar een circulaire economie. Veel kansen voor verduurzaming en efficiëntieslagen liggen in de gezamenlijke aanpak. Vergroenen van grondstoffen en hergebruik kan niet zonder samenwerking met partners in de keten. Veel verbeteringen in efficiëntie hebben meer impact als we de hekken tussen bedrijven even wegdenken.

16 september 2016 Nijlicht, Eemshaven

FHI, federatie van technologiebranches www.wots.nl

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE 2016 Tijdens de technologiebeurs presenteren exposanten uit de industriële automatisering, laboratoriumtechnologie, aandrijftechniek en industriële elektronica hun innovaties, kennis en productontwikkelingen. Door middel van seminars, beursvloerprojecten en andere activiteiten worden bezoekers geïnformeerd over nieuwe ontwikkelingen en innovaties.

4 - 7 oktober 2016 Jaarbeurs Utrecht

Jaarbeurs Utrecht www.industrialprocessing.nl

INDUSTRIAL PROCESSING Industrial Processing is de vakbeurs voor de natte en droge procesindustrie in de Benelux. Exposanten tonen de laatste trends, producten en ontwikkelingen op het gebied van procesapparatuur, -engineering en -automatisering. De beurs werpt een blik in de toekomst. Professionals in de voedingsmiddelen-, chemische en farmaceutische industrie kunnen een goede indruk krijgen van state-of-the-art-technologie.

4 - 7 oktober 2016 Jaarbeurs Utrecht

NVDO Sectie Suto & iMaintain platform www.imaintain.info/prestatie

IMAINTAIN PRESTATIEMANAGEMENT ‘ON TARGET’ In de samenwerking tussen partijen zorgt de juiste verhouding tussen strategie, KPI’s en gedrag voor de beste prestaties. Maar wat is die juiste verhouding? Tussen sectoren en zelfs tussen bedrijven is daar een ander antwoord op. Het hangt vooral af van het gezamenlijke doel dat wordt nagestreefd. Wat is het doel en hoe blijf je On Target? Tijdens iMaintain Prestatiemanagement, het congres van NVDO Sectie Suto en het iMaintain platform, wordt onderzocht wat nodig is om verder te komen.

5 oktober 2016 De Glazen Ruimte, Maarssen

IIR www.iir.nl

OPSLAGTANKS 2016 Tijdens de 26e editie van de conferentie Opslagtanks staat de PGS 29 Nieuwe Stijl hoog op de agenda.

Bezoekers worden bijgepraat over de laatste actualiteiten, discussiepunten, uitvoering van opgelegde acties, implementatie van regels en impact voor uw bedrijf.

9 - 10 november 2016 De Broodfabriek, Rijswijk

PETROCHEM 9 - 2016 58

PET09 H agenda.indd 58

31-08-16 17:20

Serving the industry Professionaliteit en creatief denken, gecombineerd met kennis van zaken, zijn de kenmerken van RijnDijk Construction.

Multidisciplinaire constructieprojecten worden volgens hoge (inter)nationale standaards en veiligheids- en kwaliteitseisen uitgevoerd. Dit maakt RijnDijk Construction tot een betrouwbare, full service partner. Project management, engineering, productie en montage worden in eigen beheer vanuit gespecialiseerde productielocaties uitgevoerd. RijnDijk Construction is een speler van formaat voor grootschalige projecten in de (petro)chemische industrie, zware industrie, energiemarkt en complexe utiliteitsbouw.

RijnDijk Construction is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de ‘Contracting divisie’ van Andus Group. De overige divisies zijn ‘Manufacturing’ en ‘Services & Maintenance’. Andus Group is een internationale onderneming met circa 1.100 medewerkers en 13 gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed, industrieel werkveld.

RijnDijk Construction BV | Beukenlaan 115, 5616 VC Eindhoven NL | T +31 (0)40 - 246 72 28 | E info@rijndijk.com

Kennismaken? Graag.

Belt u even of kijk op www.rijndijk.com.

RD Construction Corporate PET09 B inhoud.indd 4 MagAd.indd 1

17-06-16 01-09-16 15:29 08:07

PET09 B inhoud.indd 4

01-09-16 08:08

UNLOCKING FUTURE FACTORIES

MEL

DU

GRAT

IS AA

INDU

Het slimste en grootste procesevenement van de Benelux

PROC

UITNODIGING 4 - 7 oktober 2016 | Jaarbeurs Utrecht | volg ons op:

@indusprocessing

Ga naar industrialprocessing.nl en vraag uw gratis toegangsbewijs aan

STRI

N OP

AL NG.N L

ESSI

Tevens gratis toegang tot:

4 - 7 oktober 2016 | Jaarbeurs Utrecht Het slimste en grootste procesevenement van de Benelux

MEL

DU

GRAT

IS AA

Industrial Processing is de grootste vakbeurs voor de totale natte en droge procesindustrie in de Benelux. Hier tonen exposanten u de laatste trends, producten en ontwikkelingen op het gebied van procesapparatuur, -engineering en -automatisering.

Wat heeft Industrial Processing u te bieden?

• Ruim 180 exposanten die u de nieuwste innovaties presenteren.

• De Fabriek van de Toekomst vormt vanaf 4 oktober 2016 letterlijk en figuurlijk het hart van Industrial Processing in de Jaarbeurs.

• FedEC Energie Plein met veel kennis en informatie over de ontwikkelingen op het gebied van energieverbruik en -besparing, en vooral ook op het gebied van alternatieve energiebronnen.

• PUMP PLAZA is de ontmoetingsplaats voor eenieder die te maken heeft met de inkoop en onderhoud van pompen en pompsystemen.

• De Machevo Hotspots.

• ProcessingProfs Theater met interessante lezingen en workshops.

• De uitreiking van de Proces Innovatie Prijs 2016 (PIP).

Kijk voor meer informatie, de deelnemers en het volledige programma op industrialprocessing.nl.

Ga naar industrialprocessing.nl en vraag uw gratis toegangsbewijs aan

Bezoek Industrial Processing 2016 Dinsdag 4 oktober 10.00 – 17.30 uur Woensdag 5 oktober 10.00 – 17.30 uur Donderdag 6 oktober 10.00 – 17.30 uur Vrijdag 7 oktober 10.00 – 16.00 uur

INDU

PROC

STRI

ESSI

NG.N

Locatie Jaarbeurs Utrecht, hal 12 Gelijktijdig met: World of Technology and Science (WOTS), hal 7 t/m 11

Meer informatie T: +31 (0)30 295 2999 E: service@jaarbeurs.nl W: industrialprocessing.nl

Branchepartner

N OP

AL

L

Beursspecial Energie & Industrie

4, 5 & 6 oktober 2016

4, 5 & 6 oktober 2016

Brabanthallen Den Bosch 4, 5 & 6 oktober 2016

GMC Instruments Nederland B.V. is specialist inEnergie het meten en monitoren van Industrial tijdens Vakbeurs ENERGIE Morningelektrische parameters. Losse componenten zoals powermeters, omvormers, kWh-meters en dataloggers vormen de basis van het leveringsprogramma. over slimme CO2 besparingen voor de industrie MONITORING Maar u wilt geen losse componenten, u wilt graag oplossingen.

& MANAGEMENT

Dan bent u bij ons aan het goede adres. GMC Instruments verzorgt complete projecten, vanaf advies, levering, training en implementa e. Het maakt ook niet uit of u een klein of groot project hee , of dat u klein wilt beginnen en later uit wilt breiden, het is allemaal mogelijk.

Graag maken wij met u een afspraak om samen tot een oplossing te komen.

Data acquisi e, analyse, monitoring en automa sche rapportage

AM2000 Powermonitor

De Nederlandse industrie kan zijn duurzame concurrentiekracht vergroten door slimme CO2 besparingen. Dit uitgangspunt vormt de rode draad van het programma van de Industrial Morning tijdens Vakbeurs Energie 2016.

FME, de ondernemersorganisatie van de technologische industrie in Nederland, presenteert deze Industrial Morning in samenwerking met o.a. ISPT, Universiteit Utrecht, Topsector- en Expertisecentrum Energie.

Technologie pitches - Excellent TFT kleurenscherm Tijdens de Industrial Morning worden inspirerende Tech- Diverse interfaces en/of IO’s nologie Pitches gedaan, waarbij ondernemers in een korte - Harmonische analyse volgens IEC 61000-4-7 presentatie laten zien welke technologieën op het punt - Energiemeters, harmonischen + THD, van doorbreken staan. Van der Spek: “Technologie gaat een vectordiagrammen, lastprofielen, steeds belangrijkere rol spelen.

Denk hierbijtrendanalyse bijvoorbeeld Smartcollect ready aan Smart Energy, waarbij intelligente monitoring vroegtijdig - Ookkan in 96x96 mm leverbaar (AM1000) of met afwijkingen signaleren en zo vervelende uitval kan hogere voornaukeurigheid en nulstroom me ng (AM3000) komen. Al hebben we bijvoorbeeld ook een pitch met een heel concreet vraagstuk: hoe maken we een betaalbare hoge-temperatuur warmtepomp voor de industrie. Er is heel veel kennis in Nederland, dat moet meer gedeeld worden!”

Anno 2016 is de Nederlandse industrie verantwoordelijk voor bijna de helft van het nationale energieverbruik. In het Nationaal Energieakkoord is vastgelegd dat dit verbruik de komende jaren met tenminste 9 PetaJoule moet so ware Paneldiscussie verminderen. Nu het er op lijkt dat dit niet gaatSmartcollect lukken, Naast de Technology Pitches komen de(PM10) volgende onderwerwil minister Kamp met name ten aanzien van het Energiemanagement pen aan bod: de -Energiedata ondergewaardeerde rolopslaan, van energiepercentage duurzame energie en energiebesparing met uitlezen, presenteren besparing als belangrijke bron voor (goedkope) reducverplichtende maatregelen komen. Met slimme energie-Direct uitlezen van Modbus ofCO2 Modbus/TCP tie (door Ernst Worrell, Universiteit Utrecht), Financiering: besparingen is er door de industrie veel winst te behalen -Automa sche rapportage van ESCO naar ‘Servetization’ (door Hans van der Spek, op het gebied van CO2 reductie. Datzelfde geldt voor de -Merkona ankelijke communica e FME) en Smart (Industrial) Energy (door Erik Koops, Avebe). verbetering van processen en productkwaliteit, waarbij De Industrial Morning wordtPower afgesloten met(PM20) een Paneldiscuseen belangrijke faciliterende rol is weggelegd voor de Quality sie over beleid, financiering en smart energy onderwerpen. technologie.

-Automa sch inlezen van Power Deelnemers aan de paneldiscussie zijn: Ton Hoff (MJA conveQuality instrumenten nanten), Margreet van Gastel-Automa (ECE), Peter Alderliesten (TKI Hans van der Spek, programmadirecteur FME: “Energiesche EN50160 rapporten Industrie & Energie) en Gert-Jan de Geus (OCI Nitrogen). besparing is verreweg de goedkoopste manier om CO2 SCADA (PM30) te reduceren. Willen we onze duurzame concurrentie-Live waarden op iedere Praktisch kracht vergroten, dan zal de Nederlandse industrie dit achtergrond mogelijk De Industrial Morning vindt plaats op woensdag 5 oktober besparingspotentieel echt ten volle moeten gaan -Zelf definieerbare van 10.30 - 12.30 uur in het Industrie Theater op Vakbeurs benutten. Recent onderzoek van FME naar knelpunten Energie. Aanmelden kan via www.energievakbeurs.nl. en oplossingen voor financiering van industriële energienaviga e Vakbeurs Energie is alleen toegankelijk voor besparing toont bijvoorbeeld aan dat leveranciers zelf -Ookprofessionals.

Run- me versie Registreer gratis tot en met 3 oktober. Registratie en e nog veel meer kunnen doen om hun klanten te helpen voor visualisa toegang tijdens de beursdagen kost € 25,- exclusief BTW. bij het besparen van energie.”

GMC Instruments Nederland B.V. T: 0348-421155 info@gmc-instruments.nl

www.gmc-instruments.nl www.vakbeursenergie.nl

Inhoud Industrie en energietransitie

Voorwoord 4

Nederland zit middenin de transitie van een door fossiele energie gedomineerde energievoorziening naar duurzame en hernieuwbare energie. De industrie is lang buiten deze ontwikkelingen gehouden, maar is bezig met een inhaalslag.

Vijf trends die de komende jaren het energielandschap gaan veranderen en vijf keer de rol van de industrie daarin.

Noviteiten 9 De bijdrage die de industrie kan leveren aan de totale energiebesparing is groot. Gelukkig zijn er genoeg producten, concepten en oplossingen die de industrie helpen bij hun missie. Een overzicht van noviteiten die u zult aantreffen tijdens de beurs Energie 2016.

Colofon De special Industrie & Energie is een gezamelijke uitgave van IndustriePerspectief en Industrielinqs Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670 Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies www.inzet-advies.nl IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn 06-51499670 info@industrieperspectief.nl Industrielinqs Pers en Platform Veembroederhof 7 1019 HD AMSTERDAM +31 (0)20 3122 088 info@industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl

Van 4 tot en met 6 oktober vindt alweer de twaalfde editie plaats van Vakbeurs Energie. Met ruim 350 exposanten en honderden inhoudelijke sessies is de beurs uitgegroeid tot een onmisbaar platform voor iedereen die serieus met duurzame energieopwekking en energiebesparing bezig is. Verbinding speelt daarbij een centrale rol; niet alleen tussen de bezoekers en exposanten, tussen oplossingen en gebruikers, maar ook tussen de belangrijkste betrokken sectoren. Als het gaat om een succesvolle energietransitie kun je anno 2016 de gebouwde omgeving, industrie en mobiliteit niet meer los van elkaar zien. Kennisdeling en samenwerking

Verbinding is het sleutelwoord is een must geworden en Vakbeurs Energie speelt daarin graag een faciliterende rol. Het thema van deze editie is dan ook ‘Nieuwe connecties in de energietransitie’.

Aangezien de Nederlandse industrie verantwoordelijk is voor bijna de helft van het energieverbruik, is binnen Vakbeurs Energie sinds 2015 een speciaal platform voor de industrie gecreëerd: Energie & Industrie. Dit jaar wordt het platform verder uitgebreid, inclusief een eigen Industrie Theater waar tal van actuele topics aan bod komen. Hoewel er dus een eigen platform beschikbaar is voor de industriële vakbezoeker, is deze volledig geïntegreerd in Vakbeurs Energie. Naast branchespecifieke onderwerpen zoals stoomtechnologie, technische isolatie of restwarmte is er ook veel aandacht voor wet- en regelgeving zoals de EED / Energie Audits en diverse subsidie en financieringsmogelijkheden. Verder kunt u zich ook buiten uw productieproces laten inspireren; Hoe verduurzaam je bijvoorbeeld je wagenpark of logistiek en hoe verlaag je het energieverbruik van je bedrijfspand?

Kortom, laat je inspireren op Vakbeurs Energie!

Wendy van de Geijn Vakbeurs Energie – Vakbeursenergie.nl Special van

3

Utilities.nl

Vijf trends die de energie geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit

N

ederland zit middenin dede transitie vanen een door fossiele energie gedomineerde energievoor• Actuele berichtgeving over energiewatermarkt ziening naar duurzame en hernieuwbare energie.

De industrie is lang buiten deze ontwikkelingen • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar gehouden, maar is bezig met een inhaalslag.

Vijf trends die de komende jaren het energieland• Volledig evenementenoverzicht schap gaan veranderen en vijf keer de rol van de industrie daarin.

• Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties TweewekelijkseSER nieuwsbrief 1•Ratificatie Energieakkoord • Live twitter updates Overzicht In•2013 ondertekenden een groot aantal verteWat betekent dat voor de Nederlandse industrie?

LinkedIn interacted Energieakkoord

En

is at ies

Werkn e me rs

ers nem der On

genwoordigers van de industrie het SER Veel bedrijven willen wel energiebesparende maatFinanciers Totaaloverzicht van belanghebbenden en onderliggende aspecten in het Energieakkoord. Hierin energieakkoord wordt onder regelen nemen, maar lopen vaak tegen belemandere de ambitie uitgesproken om in meringen op van interne investeringseisen.

Utilities-abonnees krijgen meer 2020 honderd Peta joule aan energie te Met name bedrijven met hoofdvestigingen besparen.

AanvullendUtilities spraken de ener-een week voor verschijnen online in het buitenland krijgen het moeilijk voor • De nieuwste staat giegrootverbruikers af, ofwel de MEE/tot alle eerder verschenen artikelenelkaar om financiering los te krijgen voor • Abonnees krijgen toegang MJA2-bedrijven (meerjarenafspraken investeringen met een terugverdientijd • Volg de status van nieuwbouwprojecten energie-efficiëntie), een aanvullend van meer dan drie jaar. De industrie zoekt en uitbreidingen in de projectendatabase potentieel van negen Peta joule aan dan ook naar alternatieve financieringsmoenergie te besparen. Van die beloofde dellen om de risico’s van dergelijke investeer n gi ga ek or eb de u n r ger besparing is tot nog toe weinig terechtgeringen te beperken. De overheid zou hier een te s ves Huis komen. En dus Ga is hetnaar de vraag of de overheid belangrijke rol en in kunnen spelen.

IndustriePerspectief.nl/energie2016 ontvang dwingende maatregelen gaat gebruiken.

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor Utilities een jaar lang voor de helft van de prijs.

Energieakkoord

2 Verduurzaming energieproductie

Deze PDF is aanklikbaar, klik op het betreffende onderdeel om door de PDF te navigeren:

De Nederlandse overheid zet steviger in op duurzame energie. Veel wordt verwacht van offshore windenergie (3450 megawatt) . Maar ook onshore worden steeds meer projecten opgeleverd. In het SER Energieakkoord is dan ook afgesproken dat in 2020 zesduizend megawatt aan windvermogen op land moet staan. Hoewel het opgesteld vermogen aan fotovoltaïsche zonne-energie achterblijft bij het windvermogen, investeert de gebouwde omgeving wel degelijk in zonnepanelen.

Visie

Overzicht Belanghebbenden

acts manuf

Wat betekent dat voor de Nederlandse industrie?

Er komen steeds meer intermitterende bronnen bij. Dat wil zeggen: bronnen die niet altijd produceren en waarbij productiepieken en dalen vaak niet aansluiten bij vraagpieken en dalen. De industrie kan hier een rol spelen door zijn elektriciteitsvraag af te stemmen op het aanbod of door thermische processen die normaal gesproken gas verbruiken, te vervangen voor elektrische systemen zoals warmtepompen of elektrische stoomketels. De industrie wordt zo een peakshaver waardoor minder investeringen hoeven te worden gedaan voor transport en opslag van overtollige energie.

3 Toenemende mondialisering De concurrentie van de industrie uit opkomende landen wordt alsmaar groter. De grootste leveranciers van ruwe olie, kunnen dankzij lagere energieprijzen tegen lagere kosten chemische bulkproducten maken. In het verre oosten zorgt goedkope arbeid en energie voor lage kosten voor chemische halffabricaten of bijvoorbeeld goedkoop staal.

4

Special van

Wat betekent dat voor de Nederlandse industrie?

De Nederlandse industrie werkt steeds meer samen om de productiekosten omlaag te brengen. Toenemende automatisering is een antwoord op de hoge loonprijzen evenals het uitbesteden van niet-kernprocessen, waarmee de cyclische risico’s worden afgedekt. Men kijkt ook samen naar mogelijkheden om de energiekosten, of energie-investeringskosten naar beneden te krijgen. Door gezamenlijke stoomnetwerken aan te leggen of overtollige warmte uit te wisselen profiteren de nieuwe industrieclusters van extra schaalgrootte om hun energiestromen te optimaliseren.

balans verschuiven 4 Klimaatakkoord Parijs Hoewel Nederland zijn eigen koers vaart met het SER Energieakkoord, mag het Parijs akkoord in dit overzicht niet ontbreken. Met name ook omdat de afspraken vooral gedreven zijn door CO2-reductie. Ook in Nederland wordt het duidelijker dat energiebesparing alleen te weinig emissiereductie oplevert op de korte termijn. Er is dan ook weer hernieuwde belangstelling voor CO2-afvang en -opslag, ook wel carbon capture and storage (CCS) genoemd.

Wat betekent dat voor de Nederlandse industrie?

De industrie, en dan met name de petrochemie, leent zich bij uitstek voor CCS. De eerste proeven in Nederland zullen echter plaatsvinden bij Uniper (het vroegere E.ON).

Hoewel het ROAD-project nog steeds op financiering wacht, is de verwachting dat CCS een belangrijke pion wordt in het spel rondom het terugdringen van de CO2uitstoot.

Een tweede gevolg van de klimaatovereenkomst is dat de discussie rondom Emission Trade Schem (ETS) weer is opgelaaid. De EU is van mening dat de industrie te weinig prikkels heeft om CO2-uitstoot te beperken, terwijl de industrie wijst op het globale speelveld waarin zij zich bevindt. Een te hoge CO2-prijs kan bedrijven noodzaken uit te wijken naar landen met een minder streng regime.

Een klimaatakkoord heeft dan ook alleen maar effect als alle ontwikkelde landen hier hun handtekening onder zetten en ook gevolg geven aan hun goede intenties.

5 Meer aandacht voor warmte en koude Het grootste deel van het Nederlandse energieverbruik gaat op aan de productie van warmte en koude. Desondanks zijn de meeste investeringen gedaan in de productie, transport en opslag van aardgas en elektriciteit. Inmiddels ontstaan steeds meer warmtenetten, stoomnetten en de combinatie van warmte en elektriciteit (WKK) krijgt ook hernieuwde aandacht. Bovendien is er steeds meer belangstelling voor een nieuwe warmtebron: diepe geothermie. Op een diepte van meer dan vier kilometer zijn waterdragende lagen met een temperatuur van soms rond de 160 graden Celsius. Die warmte kan direct worden ingezet of worden gelift met behulp van warmtepompen.

Wat betekent dat voor de Nederlandse industrie?

Aardwarmte wordt momenteel voornamelijk ingezet in de glastuinbouw. Een aantal papierproducenten heeft wel proeven gedaan met diepe aardwarmte, net als een aantal grote voedingsmiddelenproducenten. De chemische industrie toont belangstelling, maar de terugverdientijd van de vaak forse investeringen is behoorlijk lang. Voor de korte termijn heeft BioWKK meer kansen. Waar voor de gewone WKK-installaties geen subsidie beschikbaar is, geldt dit nog wel voor de variant op biomassa.

Special van

5

www.moxa.com

Smart GPRS Remote I/O De ioLogik 2500 is een slim draadloos I/O apparaat met unieke hard-en software eigenschappen. Het ondersteunt HSPA/GPRS, Ethernet en seriële communicatie, en biedt derhalve uitstekende oplossingen in diverse industriële data-aquisitie toepassingen.

De ioLogik bestaat uit een 4-poort unmanaged Ethernet switch, twee seriële poorten en 32 GB opslagruimte. Door een uniek concept voor I/O uitbreiding is het mogelijk meer dan 100 I/O kanalen via één I/P adres te benaderden.

Er is zoveel meer over te vertellen...

Meer weten? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

Noviteiten Ketels op afstand monitoren De ketelinstallaties van Bosch Thermotechnik gebruiken de nieuwste energiezuinige technieken en componenten om een zo hoog mogelijk rendement en zo laag mogelijke emissies te behalen. De technisch adviseurs van Eco Ketelservices kunnen via een applicatie inzichtelijk maken welke energiebesparingen mogelijk zijn met diverse modules van Bosch zoals economiser, LUVO, condenserende koelers, frequentie- en branderregeling.

Ook de emissie, CO2-uitstoot en besparing voor het milieu worden weergegeven.

Eco Ketelservice Verhuur - 05.D055 www.eco-steamandheating.com

Datacollectie, energiemanagement, power quality en Scada Het SmartCollect PM10-energiemanagementsysteem van GMC Instruments biedt de mogelijkheid om eindeloos uit te breiden. Het begint met een applicatie die meetgegevens ophaalt en deze in een database wegzet. Daarnaast biedt SmartCollect PM20 een volledig power quality module waarmee alle PQ-gerelateerde gegevens kunnen worden geanalyseerd.

De SmartCollect PM30 houdt het systeem overzichtelijk en visualiseert live de installatiestatus. Hierin kunnen, zoals met ieder Scada-systeem, tekeningen, foto’s en schema’s worden gebruikt met live meetwaarden, waarschuwing-LED’s en schakelaarstanden. Uiteraard is het systeem op afstand te benaderen en kan er met tablets worden gewerkt.

GMC-Instruments - 05.A062 www.gmc-instruments.nl

No-break-systeem voorkomt spanningsuitval De nieuwste uitvoering online no-break van Geveke is een modulair ofwel schaalbaar op te bouwen systeem tot een installatie van maximaal 900kVA. Deze uitvoering levert flexibiliteit, volledige beschikbaarheid en betrouwbaarheid en heeft weinig ruimtebeslag door een compacte bouwvorm. Met vermogensmodules en verschillende configureerbare systemen worden parallel/redundante configuraties tot maximaal drie maal 300kVA opgebouwd. Het no-break systeem kent 'hot-swap' modules, die tijdens inbedrijf toegevoegd of kunnen worden vervangen. Dit resulteert in aanzienlijk lagere onderhoudskosten door een sterk verbeterde Mean Time To Repair.

Geveke Besturingstechniek - 05.E008 www.geveke-besturingstechniek.nl

Isolatie voor verbeterde productkwaliteit Energiebesparing, duurzaamheid, veiligheid en geluidsreductie zijn een aantal bekende redenen voor bedrijven om te kiezen voor isolatiemaatregelen. Maar onafhankelijk energieadviesbureau Epro Consult heeft daar nog een belangrijk argument aan toe te voegen: productkwaliteit.

Als een productielijn voor margarine afkoelt, heeft dat een negatieve invloed op de smaak, geur en textuur van zo'n product. Zelfs als het om lagere temperaturen gaat dan bij stoomleidingen kan de energiewinst toch belangrijk zijn. En dat geldt ook voor de isolatie van afsluiters en warmtewisselaars, die bijzonder interessante terugverdientijden hebben. eproconsult.nl

Warmte per schip naar klant

whitepaper

v rende w rmte

Industrial Energy Experts bedacht in samenwerking met andere partijen een slimme oplossing om industriële restwarmte bij de gebouwde omgeving te krijgen. Het idee is dat de warmte wordt verplaatst met Phase Change Materials (PCM) die de eigenschap hebben dat ze warmte opnemen, vasthouden en weer afgeven. Voorbeelden van PCM zijn zouthydraat, suikeralcohol en paraffine. Het PCM wordt opgeslagen in goed geïsoleerde tanks, die in duwbakken zijn gemonteerd. Deze duwbakken varen de warmte naar de plaats van bestemming, waar de warmte aan het materiaal wordt onttrokken.

Industrial Energy Experts - 05.D011 - www.ieexperts.nl

Special van

7

Utilities.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase

Ga naar IndustriePerspectief.nl/energie2016 en ontvang Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor Utilities een jaar lang voor de helft van de prijs. acts

manuf

Petrochem.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de olie- en chemische industrie Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse Nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor

Beoordelen van energieopslag

Hybride omvormer

Energieopslag is een snel ontwikkelende markt, maar kende tot nog toe geen uniforme methode om operationele aspecten, prestaties en toepassingen te beschrijven. Samen met een wereldwijd consortium van bedrijven uit de gehele waardenketen ontwikkelde DNV GL de Gridstor Recommended Practice (RP). Gridstor definieert zaken als levensduurverwachting en cyclus-verwachting. Ook kan worden beoordeeld hoe de gekozen opslagtechnologie presteert wat betreft frequentiehandhaving, noodvoorzieningen en peak shaving in vergelijking met alternatieve technologieën.

DNV GL - ESNL Paviljoen www.dnvgl.nl

Libra Energy heeft een nieuwe hybride omvormer met een back-up functie, de Smartverter. Dit opslagsysteem is zowel netgekoppeld als offgrid te gebruiken en kan op elk moment stroom terug leveren, zelfs als het net uitvalt. Dankzij de PowerHub kan een accu op een bestaande omvormer worden aangesloten waardoor energie kan worden opgeslagen. Deze ontwikkelingen spelen in op onzekerheid over de salderingsregel en de intrede van flexibele energietarieven, waardoor het mogelijk wordt om in daluren eigen energie op te slaan en in de piekuren energie terug te leveren aan het net.

Libra Energy - C013 Libra.energy

Nox-emissieverlaging door premix-systemen Aangezien de emissiegrenzen binnen Europa steeds verder worden aangescherpt, heeft Dreizler er voor gekozen om de ontwikkeling in nieuwe technieken hier in verder door te voeren. Voor kleinere capaciteiten is dit al jaren leverbaar, maar voor grotere ketels, en vooral voor de procesindustrie was hier nog geen oplossing. Dreizler heeft de premixtechniek dan ook verder doorontwikkeld voor grotere capaciteiten en voor toepassing op stoom- en heetwaterketels.

Met deze techniek is het mogelijk om Nox-emissies met een uitstoot van <35 mg/Nm3, of lager te kunnen realiseren.

Dreizler Benelux - 05.E036 - www.dreizler.nl

Inregeling vloerverwarming

Zelfregelende gasbrander

Het Watts Smart Balancing regelsysteem biedt voortdurende controle en zorgt ervoor dat de doorstroomsnelheid in elk verwarmingscircuit voortdurend automatisch kan worden aangepast. In kamers met de juiste temperatuur sluiten de elektrothermische open/gesloten-actuators om te voorkomen dat meer warmteenergie naar het verwarmingscircuit wordt getransporteerd. Het beschikbare watervolume wordt dan verdeeld over de overgebleven open verwarmingscircuits, zodat die te veel aanbod krijgen. Als gevolg van de responstijd van de kamerthermostaat wordt de kamertemperatuur overschreden. Hiervoor heeft Watts het Smart balancing-systeem ontworpen.

Watts Water Technologies - C019 www.wattselectronics.com

Zantingh kondigt de zelfregelende gasbranderinstallatie aan van Unigas. De Facile branderregeling zorgt voor een optimale verhouding tussen brandstof en verbrandingslucht bij een gegarandeerd, constant zuurstofpercentage. De regeling is daarbij over het gehele regelbereik ongevoelig voor veranderende omstandigheden in bijvoorbeeld de luchtdruk, de omgevingstemperatuur, de luchtvochtigheid of de gasdruk.

Het systeem vangt onverwacht veranderende omgevingsvariabelen op die het verbrandingsproces nadelig kunnen beïnvloeden en anticipeert op verhoging van de rookgaszijdige weerstand.

Zantingh - 05.D055 www.zantingh.com

Duitse stadswijk krijgt eigen zonne energieopslag In een voorstad in Beieren wordt geëxperimenteerd met een wijkopslag voor zonnestroom.

De ingenieurs van IBC Solar waren verantwoordelijk voor de technische onderdelen en de netintegratie van de wijkopslag. Het gaat hierbij het om een mix van standaardcomponenten, zoals lood-zuur-batterijen en een off-grid omvormer. Speciale programma’s maken de wijkopslag intelligent, zodat het binnen seconden kan reageren op fluctuaties in het netwerk en ook relevante functies kan uitvoeren zoals het toevoegen van blindvermogen. Het vermogen en de capaciteit zijn afgesteld op een maximale invoer van 70 kW en een capaciteit van 330 kWh, zodat de invoerpieken boven een bepaalde hoogte worden gebufferd.

IBC Solar - 04.B009 - www.ibc-solar.nl

Special van

9

4, 5 & 6 oktober 2016

Brabanthallen Den Bosch 4, 5 & 6 oktober 2016

Industrial Morning tijdens Vakbeurs Energie over slimme CO2 besparingen voor de industrie

De Nederlandse industrie kan zijn duurzame concurrentiekracht vergroten door slimme CO2 besparingen. Dit uitgangspunt vormt de rode draad van het programma van de Industrial Morning tijdens Vakbeurs Energie 2016.

FME, de ondernemersorganisatie van de technologische industrie in Nederland, presenteert deze Industrial Morning in samenwerking met o.a. ISPT, Universiteit Utrecht, Topsector- en Expertisecentrum Energie.

Anno 2016 is de Nederlandse industrie verantwoordelijk voor bijna de helft van het nationale energieverbruik. In het Nationaal Energieakkoord is vastgelegd dat dit verbruik de komende jaren met tenminste 9 PetaJoule moet verminderen. Nu het er op lijkt dat dit niet gaat lukken, wil minister Kamp met name ten aanzien van het percentage duurzame energie en energiebesparing met verplichtende maatregelen komen. Met slimme energiebesparingen is er door de industrie veel winst te behalen op het gebied van CO2 reductie. Datzelfde geldt voor de verbetering van processen en productkwaliteit, waarbij een belangrijke faciliterende rol is weggelegd voor de technologie.

Hans van der Spek, programmadirecteur FME: “Energiebesparing is verreweg de goedkoopste manier om CO2 te reduceren. Willen we onze duurzame concurrentiekracht vergroten, dan zal de Nederlandse industrie dit besparingspotentieel echt ten volle moeten gaan benutten. Recent onderzoek van FME naar knelpunten en oplossingen voor financiering van industriële energiebesparing toont bijvoorbeeld aan dat leveranciers zelf nog veel meer kunnen doen om hun klanten te helpen bij het besparen van energie.”

Technologie pitches Tijdens de Industrial Morning worden inspirerende Technologie Pitches gedaan, waarbij ondernemers in een korte presentatie laten zien welke technologieën op het punt van doorbreken staan. Van der Spek: “Technologie gaat een steeds belangrijkere rol spelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan Smart Energy, waarbij intelligente monitoring vroegtijdig afwijkingen kan signaleren en zo vervelende uitval kan voorkomen. Al hebben we bijvoorbeeld ook een pitch met een heel concreet vraagstuk: hoe maken we een betaalbare hoge-temperatuur warmtepomp voor de industrie. Er is heel veel kennis in Nederland, dat moet meer gedeeld worden!”

Paneldiscussie Naast de Technology Pitches komen de volgende onderwerpen aan bod: de ondergewaardeerde rol van energiebesparing als belangrijke bron voor (goedkope) CO2 reductie (door Ernst Worrell, Universiteit Utrecht), Financiering: van ESCO naar ‘Servetization’ (door Hans van der Spek, FME) en Smart (Industrial) Energy (door Erik Koops, Avebe).

De Industrial Morning wordt afgesloten met een Paneldiscussie over beleid, financiering en smart energy onderwerpen.

Deelnemers aan de paneldiscussie zijn: Ton Hoff (MJA convenanten), Margreet van Gastel (ECE), Peter Alderliesten (TKI Industrie & Energie) en Gert-Jan de Geus (OCI Nitrogen).

Praktisch De Industrial Morning vindt plaats op woensdag 5 oktober van 10.30 - 12.30 uur in het Industrie Theater op Vakbeurs Energie. Aanmelden kan via www.energievakbeurs.nl.

Vakbeurs Energie is alleen toegankelijk voor professionals.

Registreer gratis tot en met 3 oktober. Registratie en toegang tijdens de beursdagen kost € 25,- exclusief BTW.

www.vakbeursenergie.nl

Verkoop stoom- en warmwaterketels

Eco Steam and Heating Solutions

Bezoek ons op de Vakbeurs Energie & Industrie Hal 5, stand D.055 www.eco-steamandheating.com

De zekerheid van Zantingh INTRODUCTIE UNIEKE BRANDERREGELING

UNIGAS FACILE ZELFREGELENDE GASBRANDER Unigas brengt als eerste branderfabrikant ter wereld een unieke branderregeling op de markt: de Facile. De geavanceerde Facile zorgt voor een optimale verhouding tussen brandstof en verbrandingslucht bij een gegarandeerd, constant zuurstofpercentage. Snel, veilig en energie-efficiënt! Veranderingen in temperatuur en druk van lucht of aardgas worden feilloos opgevangen door het geavanceerde systeem en hebben geen enkele invloed meer op het verbrandingsproces.

Vakbeurs Energie stand 05.D055

Kom op 4, 5 of 6 oktober naar onze stand op de Vakbeurs Energie in ’s Hertogenbosch voor een kennismaking en uitgebreide demonstratie van de duurzame Facile. Een branderregeling in optima forma met het hoogste rendement onder alle omstandigheden!

Tel. +31 (0)297 219 100 | www.zantingh.com

You can count on our expertise

Together facing a brighter tomorrow At Yokogawa, we believe the sky’s the limit.

And to reach beyond today’s horizons, we work step-by-step with you to make the unimagined a reality. That’s how we move forward, through the synergy of co-innovation partnership. Join hands with us, and together we can sustain a brighter future. Yokogawa: Building a better tomorrow with you today.

Please visit www.yokogawa.com/nl