Petrochem

Nr. 10 – 2012

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olie- en chemische industrie Nr. 10 – 2012

INSIDE

Crisiscommunicatie begint ver voor de crisis • Oliehandelaren gaan in Europese raffinage • Chemie Park Delfzijl breidt keten uit • Thema: Projectmanagement

001_A_cover.indd 1

02-10-12 16:40

Evides Ongekend betrouwbaar

12 miljoen m3 demiwater per jaar produceren met één installatie.

Wij doen het.

Vijftien grote (petro)chemische bedrijven in de Rotterdamse haven worden vanuit onze Demiwaterplant Botlek 24/7 voorzien van proceswater. Hun processen staan nooit stil. Onze productie dus ook niet. Betrouwbaarheid, leveringszekerheid en kwaliteit zijn kernvereisten bij ons ‘maatwerk in water’ voor de chemische-, petrochemische- en voedingsmiddelenindustrie. Op basis van DBFO-contracten (Design, Build, Finance & Operate) leveren wij onze opdrachtgevers diverse soorten proceswater, zorgen wij voor de zuivering van afvalwater en maken wij hergebruik van water (effluent) mogelijk.

En dat 24/7 vanuit operational excellence. Voor minder doen we het niet.

www.evides.nl

002_evides.indd 1

02-10-12 13:38

In deze editie 14 communicatie begint ver voor de crisis

38 Thema: Projectmanagement

Een incident in de chemie leidt al snel tot commotie, negatieve media-aandacht en ontzettend veel gedoe. Bedrijven in crisis blijken op zo’n moment niet altijd even handig, laat staan succesvol, in de communicatie. De vraag is natuurlijk hoe dat komt. Volgens Jan Gutteling, specialist in crisis- en risicocommunicatie, kunnen bedrijven zich veel ellende besparen door vooraf in draagvlak te investeren.’

Projecten krijgen tegenwoordig minder snel groen licht, maar als een investeringsbeslissing eenmaal is genomen, moet het project ook snel worden uitgevoerd. Contractors moeten daarom meer kennis in huis hebben, of samenwerken om een compleet pakket aan diensten te kunnen aanbieden. Vopak koos voor een consortium van drie aannemers om een opslagterminal voor strategische olievoorraden te bouwen in de Eemshaven.

20 Oliehandelaren in Europese raffinage Drie van de vijf raffinaderijen van het in januari failliet verklaarde Petroplus zijn inmiddels verkocht, alle drie aan oliehandelbedrijven. Zij zijn eigenaar geworden van een bedrijf in moeilijke omstandigheden. De overcapaciteit in Europa blijft en de lage raffinagemarges houden voorlopig aan, zo is de verwachting.

25 Chemie Park Delfzijl breidt keten uit AkzoNobel, FMC Chemicals en Groningen Seaports werken aan een forse reductie van het drinkwaterverbruik door de industrie in Delfzijl. AkzoNobel gaat industrieel water leveren aan FMC Industrial Chemicals waardoor dit bedrijf meer dan honderdduizend kubieke meter drinkwater per jaar kan besparen.

31 finalisten Enlightenmentz of the Year De chemische industrie speelt op veel fronten een belangrijke rol bij het ontwerpen van een duurzame toekomst. Dat blijkt uit het aantal nominaties voor Enlightenmentz of the Year uit die hoek. Van magnetisch koelen en een bio-colaflesje tot ultrasterk vliegertouw voor zeilen op zeeschepen.

INSIDE en verder Commentaar 5 Feiten en cijfers • Schaliegasonderzoek weer vertraagd • Uitstoot vervuilende dampen fors afgenomen 7 Feiten en cijfers buitenland • Europese Commissie onderzoekt Gazprom • BP verkoopt belangen in Golf van Mexico 11 Binnenstebuiten 28 Petrospect 35 Onbevangen • Katrien Bogaerts 37 Technologie 51 Producten 53 Agenda 59 Column • Jan Van Doorslaer 62 Biochem 63

PETROCHEM 10 – 2012 3

003_B_Inhoud.indd 3

02-10-12 14:40

Omdat elke druppel telt Managementblad voor de olie- en chemische industrie Nummer 10 - 2012 Uitgave van: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam, Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: redactie@petrochem.nl, website: www.petrochem.nl HoofdredactIE: Wim Raaijen 020 312 2081 Eindredactie: Evi Husson 020 312 2796, Liesbeth Schipper 020 312 2083 Redactie: David van Baarle 020 312 2082, Elise Quaden 020 312 2084, Ellen van den Burg 020 312 2083

Vaste medewerkers: Chris Aldewereld, Katrien Bogaerts, Jan van Doorslaer, Niko van Gent, Jacqueline van Gool, Bert van Hoogenhuyze, Joanna Hughes, Henk Leegwater, Willem Meyboom, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Erik te Roller, Francis Voermans, Eric de Vries, Cyril Widdershoven Lay-out: Gabriele Köbbemann omslagfoto: Arkema Advertentieverkoop: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Rob Koppenol rob@jetvertising.nl Traffic: Breg Schoen 020 312 2088 Drukkerij: DeltaHage, Den Haag

De strijd om olie wordt de komende jaren heviger, omdat weinig landen in de positie zijn om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen.

Met nauwkeurige en betrouwbare meetinstrumentatie ondersteunt KROHNE haar klanten uit de petrochemie om uit de kostbare reserves kwalitatief hoogwaardige producten te kunnen blijven ontwikkelen en produceren.

De nieuwste generatie massaflowmeters – OPTIMASS 2300 – een uitstekend alternatief voor bulkmeting waarbij de hoogste nauwkeurigheid vereist is.

KROHNE – Petrochemie is onze wereld.

Voor meer informatie zie onze website.

Abonnementen (incl. BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar.

Nederland/België v 166,– per jaar Introductie NL/B 25% v 124,50 per jaar Overig buitenland v 193,– Losse verkoopprijs v 20,00 Studenten v 40,00 Proefabonnement 3 mnd v 27,50 OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd.

Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement.

Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Fax: 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

OPTIMASS 2300

004_colofon_krohne.indd 4

ISSN: 1380-6386

02-10-12 13:52

‘Wat opvalt, is dat het allemaal mooie staaltjes zijn van effectief combinatiespel.’

Enlightenmentz Het is zeer aanlokkelijk om wederom een heel commentaar te wijden aan Odfjell, het stilleggen van de site, de ontslagen en over Shell die door haar bijzondere timing de suggestie wekt dat ze haar toeleverancier als een baksteen laat vallen. Echter, door alle politieke en journalistieke commotie rond veiligheid van de industrie dreigt de aandacht voor een andere, ook zeer verantwoordelijke taak van de chemische industrie onder te sneeuwen. De chemie kan en moet een duurzame toekomst mee helpen ontwerpen. Een gedachte overigens die Diederik Samsom een jaar of tien geleden zeer aansprak, bij een bezoek aan BASF Antwerpen. Hopelijk herinnert hij zich dit tijdens de huidige gesprekken rond de formering van een nieuw kabinet, vooral als economische zaken aan de orde komen.

Goed nieuws is natuurlijk dat proeffabriek Plant One in de Botlek van de grond begint te komen. Onlangs tekende buurman Huntsman een contract om het testen van duurzamere katalysatoren van Amerika naar Plant One te verhuizen. Volgens Huntsman-directeur Max van der Meer kan door het gebruik van andere katalysatoren het gebruik van energie worden gereduceerd. In de Nederlandse chemieketen schuilt volgens hem al een besparingspotentieel van 130 terajoule. Het bericht kwam net te laat om Plant One en Huntsman te nomineren voor de verkiezing Enlightenmentz of the Year in de categorie Process. Maar wat in het vat zit, verzuurt niet.

Dit jaar zijn er al een paar geweldige chemische kandidaten voor deze lichtende voorbeelden voor een duurzame toekomst. Stel je bijvoorbeeld voor dat alle flesjes van Coca-Cola van biomassa worden gemaakt. Welke impuls kan dat geven aan verduurzaming in de wereld als alle concurrenten uiteindelijk moeten volgen? Dichterbij dan we denken. Petrochem schonk al uitgebreid aandacht aan het Amsterdamse Avantium dat met haar YXY-technologie een grote kans maakt om met The Coca-Cola Company binnen een paar jaar een fles te lanceren op basis van het biogebaseerde PEF, in plaats van PET. En wat zou het fantastisch zijn als energievretende airco’s en bijvoorbeeld koelkasten veel minder energie zouden gebruiken. Met magnetische koeling wordt dit mogelijk. Een reductie van vijftig procent lijkt haalbaar. BASF onderzoekt

met Nederlandse onderzoeksinstellingen apparaten voor toepassing van deze technologie.

En er zijn meer voorbeelden waaruit blijkt dat de chemie interessante concepten en technologie kan bieden die energiebesparend zijn en de footprint van veel toepassingen kan verminderen. Door juist over de grens van haar eigen processen heen te kijken. Zo produceert DSM vliegertouw op grond van Dyneema voor enorme zeilen op schepen.

Het bedrijf nam bovendien een groot aandeel in het bedrijf SkySails dat al enige tijd vliegerzeilen produceert voor vrachtschepen. De voortstuwingskracht van een vlieger is volgens DSM vergelijkbaar met de kracht van de motoren van een Airbus 320. Als alle vrachtschepen op deze aarde zouden vliegeren, scheelt dat 32 ton CO2 per dag. Echt rocket science is de DSM-nominatie niet, maar vaak zit innoveren in het combineren. In dit geval de combinatie van aloude zeiltechniek en de inmiddels gerenommeerde ultrasterke Dyneema-vezel. DSM zou zomaar hoge ogen kunnen gooien tijdens het congres Energy 4 Next Generations II op 1 en 2 november in NEMO bij het bepalen van de Enlightenmentz of the Year.

Wat opvalt, is dat het allemaal mooie staaltjes zijn van effectief combinatiespel. De impact van de Avantium-technologie kan door de samenwerking met Coca Cola wereldwijd gigantisch zijn. En door samenwerking tussen industrie en wetenschap kan magnetisch koelen straks de wereld een beetje veranderen. En stel je voor dat straks alle zeeschepen weer zeilen krijgen. Geweldig toch?

Als samenwerking en combinatiespel hier tot inspirerende ideeën kunnen leiden, waarom dan niet ook op andere terreinen? Dan toch weer terug bij veiligheid. Er zijn gezamenlijke initiatieven als de Deltalinqs University die ook vruchten af hebben geworpen. Maar er is nog veel meer mogelijk in de keten. Je handen van elkaar aftrekken als het mis gaat, lijkt eerder de weg van de minste weerstand, dan gezamenlijk en proactief aan een veiligere toekomst werken. Handen ineen lijkt me veel beter. wim@industrielinqs.nl #reporter_wimraaijen

PETROCHEM 10 – 2012

005_C_commentaar.indd 5

5

02-10-12 14:29

... vooruitstrevend in SHDSL Ethernet extenders Doorvoersnelheden tot 15,3 Mbit/s over “single” twisted-pair kabel of 30,4 Mbit/s over twee paar (bonded) twisted-pair tot afstanden van 15 km. De geïntegreerde 2-poorts 10/100 Mb L2 Ethernet switch ondersteunt VLAN en QoS. De Ethernet extender beschikt over een RS-232 interface alsmede een USB aansluiting voor oa. systeemonderhoud. Het hoge werktemperatuurgebied (-40°C tot +70°C) alsmede de robuuste behuizing maken de Ethernet extender zeer geschikt voor toepassing in extreem zware omgevingen.

Maak gebruik van bestaande bekabeling en vergroot het netwerk tot ver boven Ethernet limieten.

... committed to perfection.

Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

DDW-142

adv_WmoA4_DDW.indd 1 006_modelec_1.indd 1

11-07-12 13:51 02-10-12 13:37

FOTO: BTT

FEITEN & CIJFERS

BTT begint bouw treinlaadstation Botlek Tank Terminal heeft het startsein gegeven voor de bouw van een treinlaadstation door een consortium van verschillende aannemers. Het laadstation kan met een snelheid van vierhonderd ton per uur zes wagons tegelijk beladen. Er worden twee sporen met een lengte van elk 340 meter gebouwd. De bouw zal ongeveer zes maanden in beslag nemen.

Met de nieuwe spooraansluiting is een investering van twee miljoen euro gemoeid.

Het treinlaadstation zal in eerste instantie worden gebruikt voor het beladen van bloktreinen met biodiesel. In de toekomst kan dit ook geschikt worden gemaakt voor andere olieproducten, zoals vliegtuigbrandstoffen, benzine, diesel en eetbare oliën.

Naar verwachting zullen in eerste aanleg twee treinen per week worden behandeld. Dit kan oplopen tot twee treinen per dag.

Vopak bouwt half miljoen kuub bij Vopak breidt zijn capaciteit in het Rotterdamse havengebied uit met zo’n vijfhonderdduizend kubieke meter. Op de terminal in Vlaardingen wordt vijftigduizend kubieke meter vervangen door bijna driemaal zoveel nieuwe capaciteit voor de opslag van plantaardige oliën en biodiesel. De terminal in het Europoortgebied krijgt er vierhonderdduizend kubieke meter bij, voor de opslag van middeldestillaten zoals diesel en kerosine.

Schaliegasonderzoek weer vertraagd Het onafhankelijk onderzoek naar de mogelijke risico’s en gevolgen van schaliegaswinning zal pas rond de zomer van 2013 zijn afgerond. Uit een inventarisatie blijkt dat het onderzoek mogelijk zo duur is dat het Europees moet worden aanbesteed, aldus minister Maxime Verhagen (Economische Zaken). De grens voor een Europese aanbesteding ligt bij 130.000 euro. Het is voor de tweede keer dat het onderzoek met uitstel te maken krijgt. Toen de minister het onderzoek vorig jaar aankondigde zou het nog voor de zomer van 2012 klaar zijn.

Het Britse bedrijf Cuadrilla, dat een vergunning heeft voor proefboringen naar schaliegas in Brabant en in de Noordoostpolder, noemt het nieuwe uitstel jammer. De vergunning van Cuadrilla loopt in 2014 af maar kan worden verlengd.

Controle grondwater bij proefboring naar schaliegas Het Britse boorbedrijf Cuadrilla zegt volledig te kunnen voldoen aan voorwaarden die drinkwaterbedrijf Brabant Water heeft gesteld voor een proefboring naar schaliegas in Boxtel. Het bedrijf is bereid om eenmalig en bij wijze van demonstratieproject het grondwater in de buurt van de boorput te controleren op lekkages en vervuiling.

Cuadrilla heeft dat geschreven als reactie aan Brabant Water. De controle op mogelijke vervuiling met bijvoorbeeld metalen, radioactiviteit en koolwaterstoffen duurt tot tien jaar na beëindiging van de activiteiten in de boorput.

De overige voorwaarden van Brabant Water liggen volgens Cuadrilla al vast in de wet.

Het gaat dan bijvoorbeeld over een calamiteitenplan, informatie over de samenstelling en afvoer van afvalwater, controle op aardbevingen, de sterkte van de boorput en de boortechniek. Cuadrilla heeft vergunningen voor proefboringen in Brabant en de Noordoostpolder, maar mag in afwachting van onderzoek naar de mogelijke risico’s en gevolgen nog niet beginnen.

Kijk voor meer nieuws op www.petrochem.nl

007_8_9_D_feiten-cijfers.indd 7

Shell heeft het contract met tankopslagbedrijf Odfjell opgezegd. Odfjell kon volgens een woordvoerder van Shell niet aan zijn contractuele verplichtingen voldoen. Shell liet Odfjell op 1 augustus weten dat het in gebreke was gebleven en gaf het bedrijf nog een maand de tijd om alsnog aan de verplichtingen te voldoen. Odfjell kwam in juli in de problemen. Na een reeks van incidenten werd het bedrijf vrijwel stilgelegd in overleg met onder meer Milieudienst Rijnmond.

De hoeveelheid olie die door Nederlandse gas- en olieplatforms wordt geloosd, is de afgelopen jaren gedaald. Dat blijkt uit cijfers van het Staatstoezicht op de Mijnen. Werd er in 2004 nog 206 ton olie geloosd, in 2011 was dat nog maar 130 ton.

Tussentijds was er wel een piek te zien; in 2007 werd er 235 ton geloosd.

Volgens een woordvoerder van het ministerie van Economische Zaken komt de daling door twee factoren: ‘Kort gezegd; we boren minder en werken schoner.’

Het bedrijf Benegas, dat de lpg-distributie verzorgt voor BP in Nederland en België, gaat over in Ierse handen.

Het Ierse bedrijf DCC kondigde aan dat het een voorlopige overeenkomst heeft bereikt. Met de overname is een bedrag gemoeid van 24,5 miljoen euro, meldde DCC. De bedrijven verwachten de overname eind dit jaar af te ronden. De NMa moet de overname nog goedkeuren. DCC, dat gespecialiseerd is in verkoop van lpg, kocht recent soortgelijke bedrijven in GrootBrittannië, Zweden en Noorwegen.

De olieproductie op de Noordzee staat op het laagste niveau sinds dertig jaar.

Volgens een studie is het afgelopen jaar in de Noordzee 124 miljoen ton olie gewonnen. ‘Dat is in vergelijking met het jaar 1996 een halvering van de productie’, aldus directeur Norbert Allnoch van het Internationale Economische Platform voor duurzame energie. Toen stond de olieproductie nog op een niveau van rond de 258 miljoen ton olie. Sindsdien bevindt de productie van Noordzee-olie zich in een dalende trend.

PETROCHEM 10 – 2012 7

02-10-12 17:06

FEITEN & CIJFERS Het Franse CGGVeritas neemt de GeoScience-divisie van de Nederlandse bodemonderzoeker Fugro over. De twee bedrijven willen ook een samenwerkingsverband oprichten voor het in kaart brengen van de zeebodem. Met de transactie is een brutobedrag gemoeid van 1,2 miljard euro. Door de overname gaan ongeveer 2.500 werknemers over van Fugro naar CGGVeritas. Het Franse bedrijf brengt circa 230 werknemers onder in de zogeheten Seabed JointVenture. In dat samenwerkingsverband krijgt Fugro een belang van zestig procent na betaling van 225 miljoen euro aan CGGVeritas.

Bedrijven, overheden en de samenleving moeten meer gaan samenwerken als het gaat om energie, water en voedsel. Alleen dan zijn problemen op de lange termijn te vermijden. Dat zegt Shell-topman Peter Voser in een interview met NRC Handelsblad. ‘Wat we nodig hebben is strategisch denken, voor de lange termijn. Er moet meer sturing komen voor de drie gebieden samen: energie, voedsel en water.

Omdat ze zo met elkaar vervlochten zijn.’ Volgens Voser ontbreekt die sturing op dit moment omdat bedrijven, overheden en samenleving nog te veel worden gedreven door opportunisme.

De NAM gaat in Spijkenisse een boring uitvoeren om aardgas te kunnen winnen uit een nieuw deel van het veld Spijkenisse-Oost. Hiervoor wordt een tijdelijke boortoren geplaatst.

Odfjell Terminals Rotterdam wil een deel van de huidige banen schrappen.

Hoeveel precies, wil de directie niet bekendmaken, ook niet naar de bonden. ‘Om de toekomst van Odfjell veilig te stellen is het in de ogen van de directie nodig om met minder mensen een hoogwaardigere organisatie neer te zetten’, aldus de directie, die spreekt van een onbalans tussen de uitgaven en de inkomsten. ‘Zodra alle details van de organisatieverandering zijn uitgewerkt, dient de directie bij de ondernemingsraad een adviesvraag in. Ook aan de vakbonden wordt dan alsnog een advies gevraagd’, aldus Odfjell.

Procesindustrie garandeert baan De schoolbesturen van de drie MBOinstellingen in de regio Rijnmond – het Albeda College, ROC Zadkine en de STC-group – hebben een overeenkomst ondertekend met Deltalinqs. De scholen committeren zich zo om in een paar jaar tijd uiteindelijk jaarlijks tweehonderd gediplomeerde procesoperators en driehonderd gediplomeerde onderhoudstechnici af te leveren. Het bedrijfsleven committeert zich om iedere leerling bij de start van de opleiding een zogenoemde carrière-startgarantie te geven.

De afspraken betreffen met name de sector Procesindustrie. De carriere-start-garantie houdt in dat iedere leerling bij de start van zijn opleiding kan rekenen op begeleiding via een bedrijfsmentor, een stageplaats en een prestatiebeurs voor leerlingen op MBO 3 en 4 niveau, die kan oplopen tot 2.600 euro bij een vierjarige MBO-opleiding. Bovendien kunnen leerlingen rekenen op drie sollicitatiegesprekken en een eerste aanstelling binnen de sector.

AkzoNobel wint Europese Responsible Care-award Huiden van geslachte dieren worden gebruikt voor leer en voeding voor mens en dier.

Om dat te doen, worden water en vet van de huiden vaak op milieuonvriendelijke wijze verwijderd. AkzoNobel Industrial Chemicals ontwikkelde daarom op basis van dimethylether (DME) de DeMytheLDD-technologie. Met deze technologie won het bedrijf de Europese Responsible Care-award.

Deze prijs, die door de European Chemical Industry Council (CEFIC) wordt uitgereikt, is een erkenning voor de ontwikkeling van nieuwe technologie die bijdraagt aan een radicale verandering in de leer- en eiwitverwerkende industrie. Met deze technologie won AkzoNobel al eerder de Nederlandse Responsible Care Prijs, uitgereikt door de VNCI. Ook is de technologie genomineerd voor de wedstrijd The Enlightment of the Year 2012 in de categorie Process Enlightmentz (innovatieve duurzame processen).

AkzoNobel ontwikkelde de DME-technologie in samenwerking met het Spaanse GRIT. De methode zorgt ervoor dat minder energie, water en chemicaliën nodig zijn dan bij de traditionele ontvettingsmethoden. Bovendien ontstaat er aanzienlijk minder afvalwater en is het vet dat via de DME-methode wordt verkregen meer waard. Ook wegen de huiden na de DME-behandeling minder.

Uitstoot vervuilende dampen fors afgenomen De uitstoot van verdampende oplos- en ontvettingsmiddelen in Nederland is het afgelopen decennium met meer dan een derde afgenomen. Door het beperken van vervuilende dampen is de luchtkwaliteit verbeterd en de kans op zomersmog verminderd. Dit is het resultaat van het Nationaal Reductieplan Vluchtige Organische Stoffen. In 2000 werd in Europees kader afgesproken dat de emissies in tien jaar tijd met dertig procent zouden worden teruggebracht. Onlangs is aan Brussel gerapporteerd dat Nederland een reductie van 35 procent heeft gerealiseerd.

Vluchtige organische stoffen komen vrij bij de productie, op- en overslag van aardgas en –olie, in de energiesector, in de grafische industrie, de bouw, de metaalindustrie en bij de benzinepomp. Het gaat met name om benzinedampen, om verdampende oplosmiddelen uit drukinkt, lijm en auto- en bouwlakken, en om ontvettingsmiddelen waarmee metaal wordt gereinigd. De uitstoot is de afgelopen jaren enerzijds afgenomen door het verminderd gebruik van deze stoffen, anderzijds door het afvangen van de verdamping.

De vraag is nu hoe nog resterende, grote bronnen van VOS-emissies kunnen worden aangepakt. Daarbij gaat het met name om het varend “ontgassen” van tankerschepen die hun vloeibare lading hebben gelost, en om verdamping van vloeibare lading tijdens de op- en overslag in de havens.

8 PETROCHEM 10 – 2012

007_8_9_D_feiten-cijfers.indd 8

02-10-12 17:06

FEITEN & CIJFERS Dupont stoot jarenlang te veel uit DuPont in Dordrecht zou al twintig jaar lang te veel het gas hexafluorpropeen hebben uitgestoten. Deze stof wordt in de Viton-fabriek van het bedrijf gebruikt voor het maken van kunstrubber, dat wordt toegepast in auto’s en vliegtuigen. Door de lekkage, op een plek waar nooit werd gemeten, is de wettelijk toegestane uitstoot overschreden. Hoe lang dat al gaande was, is niet bekend.

Door de ontdekking van dit lek mag de Viton-fabriek, die door een storing buiten bedrijf was, voorlopig niet meer worden opgestart. Eerst moet duidelijk worden hoe dit heeft kunnen gebeuren en wat de gevolgen zijn van de emissieoverschrijding. ‘Een leiding zorgt ervoor dat de emissie van de stof hexafluorpropeen de maximaal toegestane uitstoot in de vergunning met vijftig procent op jaarbasis overschrijdt’, aldus de provincie. De verhoogde uitstoot heeft niet geleid tot gezondheidsrisico’s voor omwonenden, stelt de provincie Zuid-Holland op basis van onderzoek door de GGD en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

Huntsman verhuist een installatie voor het testen van milieuvriendelijkere katalysatoren van Amerika naar het Rotterdamse innovatiecentrum Plant One. ‘Deze ontwikkeling leidt tot het schoner en energiezuiniger produceren van chemicaliën in Rotterdam en de installatie zal worden ingezet om snel effectieve tests te kunnen uitvoeren voor meerdere eindgebruikers’, zegt European Operations Director Max van der Meer. ‘Door het gebruik van andere katalysatoren kan het gebruik van zuren als homogene katalysatoren worden gereduceerd. Dit kan de energie behoefte in de chemieketen in Nederland al met 130 TJ verminderen.’

Fosforfabriek in moeilijkheden Thermphos verkeert in moeilijkheden en heeft uitstel van betaling gekregen. Directeur Rob de Ruiter benadrukte dat er geen sprake is van een faillissement. Volgens hem heeft Thermphos last van fosfor uit Kazachstan dat op de markt wordt gedumpt. Het bedrijf hoopt met de aanstelling van de curatoren de financiële zaken zo snel mogelijk weer op orde te hebben. De fosforfabriek in Vlissingen maakt fosfor die deels wordt verwerkt tot zeer zuiver fosforzuur dat vooral wordt gebruikt in frisdranken en in elektronische apparatuur. De ambitie van het bedrijf is om in 2020 volledig te draaien op niet-natuurlijke grondstoffen, met name fosfaat uit bijvoorbeeld afval. De voorraad fosfaat is namelijk eindig. Volgens deskundigen zal er over 80 tot 150 jaar geen winbare fosfaaterts meer zijn.

BEDRIJVENNIEUWS Akzo Nobel heeft Knut Schwalenberg benoemd tot nieuwe voorzitter van de Directie AkzoNobel Nederland. Hij volgt Gert van den Berg op, die de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt. Schwalenberg (57) is general manager van AkzoNobel Industrial Chemicals. Hij zal het directeurschap van AkzoNobel Nederland combineren met zijn huidige rol.

CFO: DSM heeft 1 miljard euro voor overnames DSM heeft na de jongste overnames nog steeds één miljard euro over voor verdere acquisities, bevestigde financieel topman Rolf-Dieter Schwalb tijdens de Capital Market Days. Hij liet weten dat het niet waarschijnlijk is dat DSM een heel grote overname doet, maar dat het bedrijf ook niet focust op tientallen hele kleine aankopen.

De afgelopen jaren heeft DSM al zo’n 2,2 miljard euro aan overnames besteed in de verdere transformatie van een bulkchemiebedrijf naar een bedrijf dat is gespecialiseerd in hoogwaardige materialen, voedingsmiddelen en farmacie. De jongste aankoop is het Braziliaanse diervoederbedrijf Tortuga, dat DSM vorige maand aankocht voor 465 miljoen euro.

In augustus liet topman Feike Sijbesma weten dat voeding, evenals de voorgaande jaren, een belangrijk gebied blijft voor overnames. Maar ‘als wij iets moois kunnen doen op het gebied van hoogwaardige materialen, dan zullen we dat niet laten’.

Cees van Verseveld, directeur van het Instituut Applied Sciences van de HAN, is benoemd tot lid van het Topteam Chemie.

DSM heeft Inge Brakman benoemd in de raad van commissarissen DSM Nederland. Brakman volgt Margo Vliegenthart op, die vanwege gezondheidsredenen de raad van commissarissen verlaten heeft.

BRENT RUWE OLIEKOERS 120

Ton Büchner, CEO van AkzoNobel, heeft om medische redenen tijdelijk zijn werkzaamheden neergelegd.

110

105

16 17 20 21 22 23 24 27 28 29 30 31 4

AUGUSTUS

5

6

7 10 11 12 13 14 17 18 19 20 21 24 25

BRON: Y CHARTS

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

115

DSM heeft per 1 januari 2013 Chris Goppelsroeder benoemd tot president en CEO van DSM Nutritional Products. Op dit moment is Goppelsroeder nog global head van de Seed Care business van het Zwitserse Syngenta. Hij volgt Leendert Staal op, die in februari met pensioen gaat.

SEPTEMBER

PETROCHEM 10 – 2012 9

007_8_9_D_feiten-cijfers.indd 9

02-10-12 17:06

DE KUNST VAN HET VERSTAAN

...

...

VEILIGE RADIOCOMMUNICATIE START MET LUISTEREN Elkaar verstaan is essentieel in situaties waar mensenlevens op het spel staan. Gebrek aan bereik, bezette gesprekskanalen of zelfs uitval van apparatuur zijn zaken die fatale gevolgen kunnen hebben.

Verstaan begint bij goed luisteren. Daarom zijn we vooral geïnteresseerd in uw wensen en eisen. We combineren dat met onze kennis én kwalitief hoogstaande (ATEX) apparatuur. Het resultaat: op úw bedrijf toegespitste radiocommunicatie waar u op kunt vertrouwen.

010_flash.indd 1

Zo kunt u advies, bereikmetingen, maatwerk en apparatuurkeuze in één hand houden. Dat kan resulteren in een geïntegreerd systeem met (explosieveilige ATEX) portofoons en koppelingen naar paging, meldkamersystemen, telefooncentrales en slagboominstallaties. En kopen hoeft niet. Huren kan ook.

www.flash-services.com

02-10-12 13:37

FOTO: GAZPROM

FEITEN BUITENLAND

Europese Commissie onderzoekt Gazprom De Europese Commissie gaat onderzoeken of het Russische Gazprom zich schuldig maakt aan oneerlijke concurrentie. Het onderzoek moet uitwijzen of Gazprom als producent en leverancier van aardgas de concurrentie belemmert in de gasmarkten in Centraal- en Oost-Europa, meldt de Europese kartelwaakhond.

Aanleiding voor het onderzoek zijn volgens de mededingingsautoriteit zorgen dat Gazprom misbruik maakt van zijn dominante positie. De grootste gasproducent ter wereld zou mogelijk het transport van gas naar EU-lidstaten met opzet bemoeilijken en zijn klanten onbillijke prijzen in rekening brengen door ze te koppelen aan olieprijzen.

Blijkt uit het onderzoek dat Gazprom zich inderdaad schuldig heeft gemaakt aan oneerlijke concurrentie, dan dreigt voor het concern een boete die in de miljarden kan lopen.

Het marktaandeel van Gazprom in de Europese gasmarkt, zijn belangrijkste inkomstenbron, steeg vorig jaar van 24 procent naar 27 procent.

De Russische staat heeft een meerderheidsaandeel in het concern. Het Kremlin wordt vaak verweten Gazprom als politiek instrument in te zetten tegen landen die gas afnemen. Ook de Europese Unie ligt geregeld overhoop met Moskou over de energiepolitiek van de Russen. De Europese Unie voorziet voor tachtig procent via import in haar gasbehoefte en daarvan komt een derde uit Rusland.

De Russische president Vladimir Poetin heeft fel uitgehaald naar het onderzoek.

Volgens Poetin is dat onderzoek ‘niet constructief’. Poetin stelde dat de EU met het onderzoek wil afdwingen dat Gazprom goedkoper gas gaat leveren en daarmee een bijdrage levert aan het steunen van de zwakke economieën in Oost-Europa. De Russische president zei dat de EU daarmee zijn land met een deel van de schuldencrisis wil opzadelen en de aandacht op de crisis probeert af te wenden. ‘Verenigd Europa wil enige politieke invloed behouden en wil dat wij daarvoor betalen.’

BP verkoopt belangen in Golf van Mexico BP verkoopt belangen in olie- en gasvelden in de Golf van Mexico voor 5,55 miljard dollar (4,3 miljard euro) aan Plains Exploration and Production Company. De belangen passen niet langer in de strategie, aldus het Britse concern.

Het gaat om de velden Marlin, Dorado, King en Horn Mountain die volledig eigendom zijn van BP. Daarnaast neemt Plains het veld Holstein over, waarin BP en Shell allebei een belang van vijftig procent hebben. Plains betaalt Shell 560 miljoen dollar om het veld volledig in handen te krijgen. Samen produceren de velden die Plains overneemt 59.500 vaten olie per dag.

BP wil zich richten op een kleiner aantal velden die per stuk meer olie herbergen. Het concern zegt zich primair toe te gaan leggen op vier zogeheten hubs in de Golf van Mexico waarop BP uitvoerder is en op drie hubs waarin het een belang heeft. ‘De Golf van Mexico blijft een hoeksteen in de portefeuille van BP. We zullen er het komende decennium tenminste vier miljard dollar per jaar investeren’, aldus bestuursvoorzitter Bob Dudley.

BP verwacht over de periode 2010 tot en met 2013 in totaal voor 38 miljard dollar aan onderdelen te verkopen. De teller staat inmiddels op 32 miljard dollar. Het overgrote deel van de opbrengst zal BP moeten aanwenden om claims en andere kosten te betalen die voortvloeiden uit de ramp met het platform Deepwater Horizon in april 2010.

Kijk voor meer nieuws op www.petrochem.nl

011_13_E_FCbuitenland.indd 11

Een tank met acrylzuur van een fabriek van Nippon Shokubai in de Japanse stad Himeji is eind september geëxplodeerd. De explosie heeft een brandweerman het leven gekost.

Daarnaast raakten 35 anderen gewond. Nippon Shokubai gebruikt acrylzuur als grondstof voor de productie van super absorbent polymers (SAP), die vooral worden gebruikt in wegwerpluiers.

BP verkoopt haar Maleisische PTAproductie voor 230 miljoen dollar aan Reliance. Het gaat om dochter BP Chemicals (Malaysia) in Kuantan aan de oostkust van Maleisië. Naar verwachting zal de transactie nog dit jaar rond zijn. Reliance is al leverancier van grondstoffen voor de fabriek in Kuantan en via een dochter is het concern ook de grootste klant. BP houdt de productie van azijnzuur en haar verkoopkantoor in Maleisië wel in eigen hand.

Quicksilver Resources en Shell gaan samen olie- en gasactiviteiten ontwikkelen in het zogeheten Sand Wash Basin in het noordwesten van de Amerikaanse staat Colorado. Beide partijen krijgen ieder een belang van vijftig procent in een gebied van circa 1.335 vierkante kilometer. Shell zal uitvoerder zijn op het merendeel van de activiteiten. De twee bedrijven zijn ook geïnteresseerd in een aanpalend gebied van bijna 3.500 vierkante kilometer.

Een brand in een gasbedrijf van het Mexicaanse Pemex heeft aan zeker tien mensen het leven gekost. De brand ontstond na een explosie in het bedrijf in de buurt van de stad Reynosa in de noordoostelijke deelstaat Tamaulipas, vlak bij de grens met de Verenigde Staten.

In een meststoffabriek in het WestDuitse Krefeld heeft in september een grote brand gewoed De Duitse krant Bild sprak over een inferno in een fabriekshal met een oppervlakte van vijftig bij honderd meter die helemaal is afgebrand. Het pand was van de kunstmestfabriek Compo.

PETROCHEM 10 – 2012 11

02-10-12 14:25

Uw isolatie in goede handen Wij staan in de startblokken om uw onderhoud en nieuwbouwproject succesvol te laten verlopen. Met Harsco heeft u één aanspreekpunt voor isoleren, steigerbouw, hoogwerkers, fireproofing, tracing, stralen en conserveren. Alle disciplines dus onder één dak. Met een groot potentieel aan materialen en gekwalificeerde monteurs.

Met een strakke planning en vakkennis on-site. En boven alles met een scherp oog voor de kwaliteit van het werk.

22555

Neem voor meer informatie contact op: T (0900) 742 00 00 E info@harsco-i.nl www.harsco-i.nl

012_harsco.indd 1

02-10-12 13:36

FEITEN BUITENLAND Total wil productie opvoeren Het Franse Total is van plan de productie van olie en gas in de periode tot 2015 gemiddeld met drie procent per jaar op te voeren. Ook wil het concern voor vijftien tot twintig miljard dollar aan onderdelen verkopen voor eind 2014.

Dit jaar is de productie van het concern door een aantal incidenten waarschijnlijk nauwelijks gegroeid. Een lek in de pijpleiding op het Elgin-platform in de Noordzee, dat eind maart bekend werd, was de belangrijkste hindernis voor het Franse concern. Total hoopt aan het eind van het jaar de productie op het Elgin-platform te hervatten. Het olielek was volgens het concern de grootste in de Noordzee in ten minste tien jaar tijd.

Het schat de kosten op 230 tot 310 miljoen euro. Verder had het concern ook last van een olielek in Nigeria en sabotage van leidingen in Jemen.

De onderdelen die Total wil verkopen, betreffen een aantal verkennings- en productieactiviteiten en een aantal belangen in raffinaderijen en chemische fabrieken.

Overname Coryton-raffinaderij afgerond Vopak, Shell en Greenergy hebben de overname van de voormalige Corytonraffinaderij uit de boedel van het failliete Petroplus afgerond. De drie kopers zijn van plan te investeren in de faciliteit, die de naam Thames Oil Port krijgt, en deze verder te ontwikkelen tot een import- en distributieterminal voor olieproducten. Vopak zal verantwoordelijk zijn voor het operationele management. Aanvankelijk zal de opslagcapaciteit circa vijfhonderdduizend kubieke meter zijn, met de mogelijkheid deze uit te bereiden tot één miljoen kubieke meter.

Boorschema Shell in Alaska valt in het water Shell slaagt er niet in dit jaar naar olie en gas te boren in de wateren boven de Amerikaanse staat Alaska. De beschadiging van een containment dome aan boord van het schip Arctic Challenger maakt het onmogelijk in actie te komen. De containment dome, een koepel die bij calamiteiten over een boorput kan worden gezet, raakte beschadigd bij tests. Volgens Shell duurt de reparatie en de beoordeling van het apparaat enkele dagen.

Shell investeerde miljarden dollars om op zoek te gaan naar olie en gas in de poolwateren boven Alaska. Het concern wilde dit jaar alle ijsvrije weken gebruiken voor boorwerkzaamheden, maar door vertragingen met onder meer het verkrijgen van vergunningen bleef er amper tijd over.

Het concern gaat zich nu richten op het uitvoeren van zoveel mogelijk voorbereidende werkzaamheden zodat het volgend jaar direct aan de slag kan. ‘Om een sterke fundering te leggen voor 2013, zien we af van het boren naar olie en gas dit jaar. In plaats daarvan zullen we zoveel mogelijk top holes aanleggen als het seizoen toestaat’, aldus Shell. Een top hole is in feite de fundering op de zeebodem waar de boor en de pijpleiding naar de olie of gaslaag doorheen worden gevoerd.

De Amerikaanse autoriteiten hebben Shell in september toestemming gekregen voor beperkte proefboringen naar olie en gas in de Beaufortzee ten noorden van Alaska.

Eerder kreeg het concern al toestemming voor proefboringen tot een diepte van 1400 voet in de westelijker gelegen Tsjoektsjenzee.

BP verkoopt belang Noors olieveld BP verkoopt haar belang van 18,36 procent in het Noorse Draugen-veld aan Norske Shell voor 240 miljoen dollar. Shell is operator van het veld dat zo’n zesduizend vaten per dag produceert. BP blijft wel actief in Noorwegen. Twee grote projecten – het Skarv-veld en de herontwikkeling van het Valhall-veld – zijn in het eindstadium voor afronding. Het concern heeft daarnaast ook nog de bestaande productie uit het Ulaveld. Zodra de twee nieuwe velden kunnen produceren, zal de Noorse productie van BP meer dan verdubbelen naar ruim zestigduizend vaten olie-equivalenten per dag.

Het Valhall-herontwikkelingsproject omvat de installatie van een nieuw platform waarmee de productie van het veld kan worden voortgezet tot 2050. Voor het Skarv-project wordt een FPSO gebouwd die de komende 25 jaren dienst zal doen bij de productie van het Skarv-veld en ook als belangrijke hub voor BP in Noorwegen. De productie van Ula zal naar verwachting doorlopen tot 2028, hoewel het platform medio september wel werd stilgelegd vanwege een olie- en gaslek. Bij het incident zijn geen gewonden gevallen en er is ook weinig schade, zo meldden de Noorse autoriteiten.

De voormalige directeur van een chemische fabriek in Toulouse, Serge Biechlin, is veroordeeld tot drie jaar celstraf, waarvan twee jaar voorwaardelijk. Hij zou slecht leiding hebben gegeven aan de fabriek van Totaldochter Grande Paroisse en daarom verantwoordelijk zijn voor een explosie in 2001, die 31 mensen het leven kostte. Biechlin kreeg ook een boete van 45.000 euro. Het bedrijf Grande Paroisse kreeg de maximale boete van 225.000 euro opgelegd.

Shell gaat bij zijn teerzandproject in Canada CO2 afvangen en opslaan.

Het zogeheten Quest-project wordt gebouwd namens de partners in het Athabasca Oil Sands Project: Shell, Chevron en Marathon Oil. Het is volgens Shell het eerste Carbon Capture and Storage (CCS) project rond de winning van olie uit teerzanden. De Canadese overheid investeert 120 miljoen dollar in Quest, de provincie Alberta 745 miljoen dollar.

Het Italiaanse ENI heeft een groot gasveld ontdekt in Pakistan. Het veld ligt 350 kilometer ten noorden van Karachi en heeft een omvang van zo’n 8,5 miljard tot 11,3 miljard kubieke meter gas. Pakistan heeft al jaren een energiecrisis, gekenmerkt door frequente stroomonderbrekingen.

Sabic heeft een meerjarenovereenkomst gesloten met het Duitse onderzoeksinstituut FraunhoferGesellschaft. Samen gaan zij werken aan lichtgewicht materialen, zoals polymeren en composieten, voor de auto- en vliegtuigindustrie.

Energieconcerns moeten niet naar olie boren in het poolgebied omdat de risico’s voor het milieu daar te groot zijn. Dat stelt Christophe de Margerie, bestuursvoorzitter van het Franse Total. De Margerie is niet principieel tegen boren in ijzige gebieden. Total heeft een aantal gasprojecten in extreem koude gebieden, waaronder het Shtokman-veld in de Russische Barentszzee. Volgens de topman is een gaslek gemakkelijker onder controle te brengen dan een olielek.

PETROCHEM 10 – 2012 13

011_13_E_FCbuitenland.indd 13

02-10-12 14:25

INTERVIEW

Crisiscommunicatie begint ver voor de crisis

Een incident in de chemie leidt al snel tot commotie, negatieve media-aandacht en ontzettend veel gedoe. Bedrijven in crisis blijken op zo’n moment niet altijd even handig, laat staan succesvol, in de communicatie. De vraag is natuurlijk hoe dat komt. Volgens Jan Gutteling, specialist in crisis- en risicocommunicatie, kunnen bedrijven zich veel ellende besparen door vooraf in draagvlak te investeren.’

Gerard van Nifterik

14 PETROCHEM 10 – 2012

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 14

02-10-12 14:10

Foto’s: eric de vries

PETROCHEM 10 – 2012 15

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 15

02-10-12 14:10

‘Ik maak me de meeste zorgen over het feit dat de burger denkt dat calamiteiten plaatsvinden omdat er op een losse manier met de regels wordt omgegaan’, zegt Jan Gutteling. ‘Uit onduidelijke of onvolledige informatie kan een beeld ontstaan dat het een rommeltje is. Dat is zorgelijk want ik denk dat dat als algemeen beeld niet waar is. Dat beeld wordt gevormd door de berichtgeving, maar het is uiteindelijk de onderliggende bedrijfsvoering die het veroorzaakt. Wat er fout gaat? Er wordt pas gecommuniceerd als er een crisis is.

Dat is inherent aan dat soort situaties.

Men communiceert pas als er iets ergs is gebeurd en andere partijen kunnen dan alleen maar daarop reageren.

Dat allereerste beeld van wat er fout is gegaan, gaat vervolgens een dominante rol spelen in de verdere ontwikkeling van de situatie. Geen fijne positie om te communiceren.’

Jan Gutteling is sociaal-psycholoog, gespecialiseerd in risicoperceptie en risicocommunicatie, en verbonden aan de vakgroep Psychologie van Conflict, Risico en Veiligheid van de Universiteit Twente. Hij heeft zich vooral verdiept in de (strategische aspecten van) crisis- en risicocommunicatie en de implicaties van risicoperceptie op het menselijk gedrag.

Al dertig jaar volgt hij de avonturen van de chemische industrie en ziet hij op het gebied van risicocommunicatie dezelfde patronen terugkomen. De industrie blijkt niet altijd even succesvol over risico’s en calamiteiten te communiceren. Toch is het volgens Gutteling niet zo heel ingewikkeld. Het scheppen van vertrouwen, daar gaat het volgens hem om. Als je als onderneming nooit iets aan de opbouw van een vertrouwensrelatie hebt gedaan en de boel ontploft, komt het niet meer goed. Het werkt volgens de sociaal-psycholoog een beetje zoals het Nederlands elftal op het EK-voetbal. ‘Als het vertrouwen weg is, kun je doen wat je wilt, maar je blijft achter de feiten aanlopen. Dat is een uiterst zwakke positie.’

‘Als het vertrouwen weg is, kun je doen wat je wilt, maar je blijft achter de feiten aanlopen.

Dat is een uiterst zwakke positie.’

Draagvlak ‘De industrie moet veel proactiever zijn’, zegt Gutteling. ‘Het grote probleem van bedrijven is dat ze op communicatief vlak vaak moeite hebben om waar te maken wat ze zeggen. Als je zegt dat je open bent, wees dat dan ook. Als je vindt dat maatschappelijk verantwoord ondernemen belangrijk is; doe het, niet af en toe, maar voortdurend. Zo niet,

16 PETROCHEM 10 – 2012

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 16

02-10-12 14:10

dan krijg je wantrouwen en ontstaat er nooit maatschappelijk draagvlak. Het is gewoon een keuze. Bedrijven moeten zich afvragen hoe belangrijk ze het vinden om zo’n draagvlak te hebben. Ik kan me best de situatie voorstellen dat er ondernemingen zijn, die dat niet zo belangrijk vinden. Maar bedrijven kunnen zich enorm veel ellende besparen door in draagvlak te investeren.’

Heb je dat draagvlak niet en kom je op een of andere manier onder maatschappelijke druk te staan, dan wordt het allemaal heel vervelend, ziet Gutteling.

‘Je krijgt slechte publiciteit en toezichthouders gaan op eieren lopen. Wat je moet doen? Zorg dat je je bedrijfsvoering op orde hebt en laat dat ook zien. Het Responsible Care-programma zegt: Do good and tell about it. En heel belangrijk: communiceer in een situatie wanneer er nog geen crisis of calamiteit is. Zorg voor een website of wat dan ook, als je maar bewerkstelligt dat burgers en stakeholders informatie krijgen. Communiceer op een eenvoudige en begrijpelijke manier met je omgeving. Probeer op een wat meer menselijke manier in contact te komen. Dat geeft een sfeer waaruit je als burger zou kunnen afleiden dat er niets te verbergen valt; dat je als bedrijf te vertrouwen bent. Als een burger informatie zoekt en die niet kan vinden, dan groeit de achterdocht en heb je meteen een sfeer van wantrouwen.’

Het gaat over perceptie, stelt Gutteling.

‘Je zult heel goed moeten nadenken over wat voor soort informatie die burger zou willen. In de eerste plaats moet je de mensen het idee geven dat het bedrijf open staat voor vragen. Wacht daar vooral niet mee tot je in een crisissituatie zit.

In wezen is je positie verloren zodra het eerste negatieve artikel in de krant staat.’

Van tevoren Maar wat te doen als er toch een crisis­ situatie ontstaat en er negatieve berichten in de media komen? Gutteling: ‘De eerste vraag die je je moet stellen is of de communicatie met stakeholders en de mensen uit de omgeving vóór dat moment goed is geweest. Als die in orde was, is het nog maar de vraag of zulke berichtgeving überhaupt komt. Je praat over vertrouwen tussen alle partijen, stakeholders, overheden, burgers. Als die verhoudingen, dat vertrouwen goed is, is er vaak helemaal geen reden voor negatieve publiciteit. En gelukkig snappen veel bedrijven dat ook, en anticiperen daarop.’

En als het toch misgaat? In Nederland krijg je dan te maken met de overheid – kijk naar Moerdijk – en je hebt je vervolgens te houden aan regels, ook op het gebied van communicatie. Maar ook in die situatie zou het uitgangspunt moeten zijn: mensen willen informatie, geef die dan ook. Sluit je vooral niet af.

En verdiep je in het soort informatie waarop iedereen zit te wachten. Neem de situatie bij Moerdijk. Het ging daar om een relatief klein bedrijf, maar de brand had grote gevolgen. De betrokken burgemeesters, de brandweercommandanten, ze vertelden voor de camera totaal verschillende verhalen. Dat veroorzaakt wantrouwen en werkt averechts. De consequentie daarvan is een gevoel van des­illusie bij zowel stakeholders als de samenleving.’

Denk dus na over de inhoud maar ook over het type informatie, adviseert

Gutteling. ‘Het gaat misschien helemaal niet over de specifieke gegevens van de chemicaliën, maar vooral over wat de gevolgen zijn voor mij, mijn gezin en mijn huisdieren. Wat moet of kan ik als burger zelf doen? Mensen uit de omgeving willen de informatie hanteerbaar kunnen maken voor hun persoonlijke situatie. Dat zijn vaak heel erg op de praktijk gerichte vragen. Dat type communicatie moet de industrie in samenspraak met de overheid organiseren. En belangrijk: van tevoren. Een verstandige strategie is dat je dat allemaal bedenkt voordat er iets aan de hand is. Sociale media bijvoorbeeld kunnen daarin een rol spelen. Je kunt daarmee heel snel en indringend informatie in omloop brengen. Maar ook daarvoor geldt dat het van tevoren moet worden geregeld.

Volgers bijvoorbeeld, zul je van tevoren moeten verzamelen. Het is en blijft een PETROCHEM 10 – 2012 17

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 17

02-10-12 14:10

SEE YOUR PLANT WITH SMART EYES

INTERGRAPH CADWORX FIELDPIPE PROFESSIONAL ®

®

™

Using smart laser technology, Intergraph CADWorx fieldPipe for Leica CloudWorx, combined with CADWorx Plant Professional, delivers the most efficient plant as-built and spool verification tool on the market.

Benefits and features include: • Save time with intelligent as-built development in the field • More accuracy with as-built development from laser point clouds • Integration with CADWorx Plant Professional & stress analysis •

• Intelligent 3D modelling onsite • Easy deliverables: ISOGEN® Isometrics, General Arrangement Drawings, Bill of materials & more

Curious to try CADWorx Plant, CAESAR II® or PV Elite®?

Get your free, fully functional 15 days Evaluation Edition here: forms.intergraph.com/forms/Evaluation Intergraph, the Intergraph logo and CADWorx are registered trademarks of Intergraph Corporation. Other brands and product names are trademarks of their respective owners. © 2012 Intergraph Corporation.

018_intergraph.indd 1

02-10-12 13:36

investering. Het is ook een kwestie van duurzaamheid. Als je als bedrijf investeert in het vertrouwen van de samenleving, ben je veel minder kwetsbaar en kun je consistenter opereren.’

Aandacht Hoewel de chemische industrie met een programma als Responsible Care zwaar inzet op communicatie en maatschappelijk draagvlak, maakt Gutteling zich zorgen. Dat heeft te maken met wat hij eerder zei over het waarmaken van maatschappelijk verantwoord ondernemen. De aandacht voor risicocommunicatie verslapt bij tijd en wijle. ‘Een pendulebeweging’, noemt Gutteling het. ‘Dertig jaar geleden was de chemische industrie wat beeldvorming betreft op sterven na dood.

Je ging op een feestje bij je tante echt niet vertellen dat je bij een chemiebedrijf werkte. Responsible Care heeft aan die beeldvorming heel veel goed gedaan.

Maar nu dreigt die situatie weer om te keren. Typisch menselijk; na verloop van tijd verslapt de aandacht gewoon.

Functionarissen verdwijnen, behoeften en doelen veranderen. De vraag “hebben we dat wel nodig?” duikt altijd wel een keer op. Als proactieve crisiscommunicatie niet leidend is voor het beleid, is het vroeg of laat bal. Er komt altijd wel een moment dat er iets gebeurt en dan zit je als bedrijf in een lastige positie.’

‘Mensen uit de omgeving willen de informatie hanteerbaar kunnen maken voor hun persoonlijke situatie. Dat zijn vaak heel erg op de praktijk gerichte vragen.’

Het gaat in de communicatie fout omdat er constant discussie is over de vraag of die communicatie wel nodig is, stelt Gutteling. ‘En hoe minder cala-

BEKNOPT Het scheppen van vertrouwen, daar gaat het volgens sociaal-psycholoog Jan Gutteling om bij crisis- en risicoc­ommunicatie. ‘Zorg dat je je bedrijfsvoering op orde hebt en laat dat ook zien. Als een burger informatie zoekt en die niet kan vinden, dan groeit de achterdocht en heb je meteen een sfeer van wantrouwen.’

En een tip voor als het misgaat: ‘Verdiep je in het soort informatie waarop iedereen zit te wachten.’

Maar het belangrijkste blijft het van tevoren opbouwen en vasthouden van relaties; het creëren van draagvlak. ‘Als je als bedrijf investeert in het vertrouwen van de samenleving, ben je veel minder kwetsbaar en kun je consistenter opereren.’

miteiten plaatsvinden, des te meer er wordt gedacht dat het allemaal wel zal loslopen. Kijk naar de vuurwerkramp in Enschede. In de jaren daarna kon het op het gebied van crisisbeteugeling niet op: een enorme ontwikkeling op het gebied van regelgeving, voorlichting en communicatie. Die aandacht droogt op.

Hoe je dat kunt doorbreken? Je moet in een bedrijf klokkenluiders hebben en die koesteren. Je moet continu investeren in het waarborgen van crisisbeheersing.

Doe je dat niet, dan blijf je in die pendulecyclus.’

Zo’n geval als bij Moerdijk of pas nog bij Odfjell is niet wezenlijk anders dan dat wat je zag in de jaren tachtig, vindt Gutteling. ‘We doen te weinig aan het bestendigen van kennis op het gebied van risicocommunicatie. Alles gebeurt op projectbasis, en projecten zijn eindig.

Daarmee verdwijnt niet alleen de opgedane kennis, maar ook de binding met stakeholders en andere relaties. Daarom is het nodig te investeren in het vasthouden van kennis en van relaties. We moeten zorgen dat de lessen uit het verleden in de toekomst toegankelijk blijven.’ W PETROCHEM 10 – 2012 19

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 19

02-10-12 14:10

RAFFINAGE

Oliehandelaren gaan in Europese raffinage Drie van de vijf raffinaderijen van het in januari failliet verklaarde Petroplus zijn inmiddels verkocht, alle drie aan oliehandelbedrijven. Zij zijn eigenaar geworden van een bedrijf in moeilijke omstandigheden. De overcapaciteit in Europa blijft en de lage raffinagemarges houden voorlopig aan, zo is de verwachting.

Francis Voermans

BEKNOPT De raffinage-industrie beleeft turbulente tijden met vele overnames en sluitingen. In de afgelopen twee jaar is twintig procent van de raffinagecapaciteit in Europa in andere handen gekomen en tussen 2005 en 2011 gingen veertien raffinaderijen in Europa dicht, zodat er nu nog 92 zijn.

Een belangrijke oorzaak is de crisis, waardoor de vraag naar olieproducten is afgenomen. Ook is de vraag naar benzine in Europa sinds 2000 alleen maar gezakt en de vraag naar diesel gestegen, terwijl Europese raffinaderijen zijn ontworpen om vooral benzine te produceren. De Europese Unie overweegt het belastingsysteem te wijzigen waardoor de dieselprijs hoger wordt dan die van benzine.

Begin dit jaar ging raffinagebedrijf Petroplus failliet. De lage raffinagemarges door de crisis betekenden het einde voor het bedrijf dat torenhoge schulden was aangegaan voor overnames. De vijf raffinaderijen van het bedrijf werden stilgelegd.

Eén daarvan was de BRC-raffinaderij in Antwerpen; een raffinaderij met een capaciteit van 107.500 vaten per dag die sinds 2006 eigendom was van Petroplus.

De circa 230 werknemers plus de mensen van zo’n zeventig contractors die gemiddeld op de site werken, vreesden voor hun baan. Qua raffinagemarges was de Antwerpse locatie één van de minste van Petroplus. Maar enkele maanden later kwam toch de redding.

Oliehandelsbedrijf Gunvor nam de raffinaderij over en sindsdien draait hij weer onder de nieuwe naam Independent Belgian Refinery. Gunvor zou direct al miljoenen investeren in een drie weken durende onderhoudsstop in oktober, al wil het bedrijf dat niet bevestigen.

‘Gunvor was al een tijdje op zoek naar een langetermijn-investering in de raffinage, en de eerste mogelijkheid kwam in Antwerpen. De karakteristieken van de raffinaderij sluiten perfect aan bij ons business model: flexibel en op handel gericht’, verklaart Seth Pietras, woordvoerder namens Gunvor. Met name de plaats in de Antwerpse haven is voor het bedrijf een groot pluspunt, zegt hij. ‘De locatie in de ARA-regio (Amsterdam/ Rotterdam/Antwerpen, red.) op het kruispunt van wereldwijde markten is zeer gunstig.’

Verticale integratie Gunvor is een nieuwe speler in de raffinagewereld. Het bedrijf werd opgericht in 1999 door de Zweed Torbjörn Törnqvist, die CEO is, en de Russische miljardair Gennady Timchenko. In ruim tien jaar tijd is het bedrijf uitgegroeid tot één van ’s werelds grootste

handelsbedrijven, met een jaaromzet van zo’n zeventig miljard dollar en meer dan 2.500 medewerkers. Aanvankelijk hield het bedrijf zich alleen bezig met de export van Russische olie. Met groot succes; op een gegeven moment ging een derde van alle over zee geëxporteerde Russische olie via Gunvor. Daarna is het bedrijf ook andere activiteiten gaan ontplooien, door investeringen in onder meer terminals, pijpleidingen en kolenmijnen. En dit jaar stapt het dus ook in raffinage.

De stap past in de strategie van verticale integratie die Gunvor nastreeft, stelt Pietras. ‘Door een geïntegreerde bedrijfsvoering, kunnen we grotere operationele efficiency creëren in de keten. Met onze expertise en uitstekende relaties met olieleveranciers hebben we toegang tot de types olie die de raffinaderijen verwerken.’ Naast de Antwerpse raffinaderij kocht Gunvor ook de raffinaderij in het Duitse Ingolstadt, eveneens uit de Petroplus-boedel, die een capaciteit heeft van 110.000 vaten per dag.

Opmerkelijk Gunvor heeft beide raffinaderijen direct na de overname weer in bedrijf genomen. Ook een andere Petroplusraffinaderij in het Zwitserse Cressier opereert weer. Deze raffinaderij werd gekocht door een joint venture van Vitol en AtlasInvest, een holdingmaatschappij van voormalig Petroplus-eigenaar Marcel van Poecke. Vitol is ’s werelds grootste onafhankelijke speler in commodities handel.

Het lot van de Petroplus-raffinaderij in het Franse Petit Couronne is nog onzeker. Twee partijen zijn geïnteresseerd in een overname, maar zij beschikken niet over de vereiste papieren om aan te tonen dat zij genoeg financiële en operationele capaciteiten hebben. Een Frans gerechtshof heeft de partijen tot begin oktober de tijd gegeven, anders valt het

20 PETROCHEM 10 – 2012

020_21_23_S_artikel.indd 20

02-10-12 14:06

De grootste en modernste raffinaderij van Petroplus in het Engelse Coryton is definitief gesloten omdat er geen geschikte overnamekandidaat voor was te vinden. Een consortium van Vopak, Shell en Greenergy gaat de site nu als terminal opereren.

doek voor de raffinaderij. De raffinaderij draait intussen nog wel. De Franse overheid sloot een deal met Shell om de Petit Couronne raffinaderij in bedrijf te houden. Uiterlijk half november zou die deal aflopen.

Opmerkelijk is dat de vijfde raffinaderij van Petroplus, in het Engelse Coryton, al definitief is gesloten. Het was de grootste en modernste raffinaderij van Petroplus, met – na Ingolstadt – de grootste marges. Ondanks dat was er geen geschikte overnamekandidaat voor te vinden. De locatie is inmiddels verkocht aan een consortium van Vopak, Shell en Greenergy, dat de site als terminal zal opereren.

Twee andere raffinaderijen van Petroplus waren al eerder stilgelegd. De raffinaderij in het Engelse Teesside werd in 2009 omgevormd tot terminal, een jaar later gevolgd door die in het Franse Reichstett.

Marges Het zijn niet alleen de Petroplusraffinaderijen die van eigenaar wisselen.

De industrie beleeft turbulente tijden

met vele overnames en sluitingen. In de afgelopen twee jaar is twintig procent van de raffinagecapaciteit in Europa in andere handen gekomen, zo blijkt uit een publicatie die Clingendael eerder dit jaar uitbracht. Volgens Europia gingen tussen 2005 en 2011 veertien raffinaderijen in Europa dicht, zodat er nu nog 92 zijn.

Een belangrijke oorzaak is de crisis, waardoor de vraag naar olieproducten is afgenomen. Het gevolg is dat de raffinagemarges sinds 2008 heel laag of zelfs negatief zijn. De totale Europese raffinagecapaciteit werd eerder dit jaar voor slechts zo’n 75 procent benut. De klap kwam extra hard aan, omdat in de periode van 2003 tot 2008 de marges juist heel goed waren geweest. Maar de Europese raffinage-sector heeft ook een structureel probleem. Er is overcapaciteit in de sector en de Europese raffinaderijen hebben het door hun leeftijd, kleinere schaal en hogere milieulasten moeilijk ten opzichte van de nieuwe, grootschalige raffinaderijen in bijvoorbeeld India en het Midden-Oosten.

De malheur zit vooral in de benzinemarkt. De vraag naar benzine in Europa

is sinds 2000 alleen maar gezakt. De vraag naar diesel en vliegtuigbrandstof in Europa is tegelijkertijd bijna verdubbeld tussen 1990 en 2010. Dit komt doordat steeds meer auto’s op diesel zijn gaan rijden en ook het wegvervoer en luchtverkeer is toegenomen. En die trend zet de komende jaren door, zo is de verwachting, zodat de verhouding tussen diesel en benzineverbruik verder verschuift. De Europese raffinaderijen zijn niet gemaakt voor die productenverhoudingen. De laatste nieuwe Europese raffinaderij is gebouwd in de jaren tachtig, toen benzine nog de belangrijkste brandstof was.

Ondanks dat er veel is geïnvesteerd om de productie van middeldestillaten te vergroten, lopen de vraag en het aanbod ver uiteen. Europa is daardoor een importeur van middeldestillaten, terwijl benzine wordt geëxporteerd. Maar dat laatste wordt steeds moeilijker, omdat de belangrijkste exportmarkt – Amerika – ook steeds meer op diesel overschakelt.

Krimpen Met name de grote oliemaatschappijen krimpen daarom hun raffinage­ PETROCHEM 10 – 2012 21

020_21_23_S_artikel.indd 21

02-10-12 14:06

022_MOB.indd 016_mob.indd 11

02-10-12 13:36 07-03-2011 16:40:39

activiteiten in Europa in. Zo heeft Shell zijn aantal raffinaderijen in Europa teruggebracht van elf naar drie. Maar kopers zijn moeilijk te vinden en de raffinaderijen die wel worden verkocht, leveren weinig op. Essar Energy kocht vorig jaar de Stanlow-raffinaderij van Shell in Engeland voor 350 miljoen dollar, oftewel zo’n 1.200 dollar per vat per dag productiecapaciteit. In 2008, toen de raffinagemarges nog hoog waren, betaalde Lukoil 600 miljoen dollar voor een aandeel van 45 procent in de TRNraffinaderij in Vlissingen aan Total. Die deal kwam neer op 5.900 dollar per vat per dag productiecapaciteit. Het bedrag dat Vitol en AtlasInvest betaalden voor de Zwitserse raffinaderij in Cressier is niet bekendgemaakt, maar RTLZ meldde dat er volgens een ingewijde “aanzienlijk minder” dan 50 miljoen dollar was betaald. Dat zou neerkomen op minder dan 700 dollar per vat per dag productiecapaciteit. Het is wel zo dat de Zwitserse raffinaderij eenvoudiger is dan de Stanlow en TRN-raffinaderijen.

Maar de kapitaallasten van een raffinaderij zijn slechts een deel van de kosten. Het is duur om een raffinaderij te opereren qua olie-inkoop, personeel en energiekosten. Daarbij moet regelmatig worden geïnvesteerd, niet alleen in onderhoud, maar ook in nieuwe faciliteiten om aan de milieuwetgeving te blijven voldoen. Met de krappe marges is het daarom moeilijk winst maken.

Beïnvloeden Het verschil tussen raffinaderijen onderling is groot. Belangrijk is de flexibiliteit van de raffinaderij in de ruwe olie die hij kan verwerken. Er zijn vele verschillende soorten olie, waarbij de dichtheid (API) en zuurgraad de belangrijkste parameters zijn. De Urals olie uit Rusland is bijvoorbeeld zwaarder en zuurder dan Brent olie uit de Noordzee. Urals olie is goedkoper, maar het vereist een complexere raffinaderij om de olie te verwerken en de operationele kosten zijn hoger. De prijsverschillen tussen verschillende olie­ soorten kunnen echter aanzienlijk zijn en daarmee de marges die in de raffinage kunnen worden verdiend.

Ook de productverdeling is een belang­ rijke factor. In Europa kan een raffinaderij die relatief meer diesel of vliegtuigbrandstof maakt, hogere marges realiseren dan een raffinaderij die veel benzine maakt. Investeren in meer capa-

Essar Energy kocht vorig jaar de Stanlow-raffinaderij van Shell in Engeland voor 350 miljoen dollar.

citeit voor middeldestillaten kan dus lonen, zoals de raffinaderij van Total in Antwerpen overweegt.

De raffinagemarkt wordt daarbij sterk beïnvloed door de overheid. In de meeste Europese landen is de belasting op benzine hoger dan op diesel, terwijl de “kale prijs” ongeveer gelijk is. De belastingverschillen zijn de grootste oorzaak van de onbalans tussen vraag en aanbod. De Europese Unie heeft het plan om het belastingsysteem te wijzigen in heffingen die zijn gerelateerd aan de energie-inhoud. Dat zou betekenen dat de dieselprijs hoger wordt dan die van benzine. De nieuwe heffingen zouden in 2023 moeten ingaan.

Overheden beïnvloeden de markt ook via milieumaatregelen, die de drijvende kracht zijn achter veel investeringen.

Raffinaderijen hebben de laatste twintig jaar veel moeten investeren in installaties om lood, benzeen en steeds meer zwavel uit de brandstoffen te halen.

Daarnaast worden lokale overheden ervan verdacht zich in overnames te mengen, om economische redenen. De Franse overheid speelt een duidelijke rol bij het voorlopig openhouden van de raffinaderij in Petit Couronne, maar

vaak is er minder zichtbare in­menging via belastingvoordelen of faillissementsregelingen. Werknemers van de Coryton-raffinaderij menen dat zij het slachtoffer zijn van het puristische vrije-marktbeleid van de Britse overheid, terwijl overheden op het Europese vasteland zich meer inspannen om de werkgelegenheid te behouden.

Overleven In die complexe markt zijn door de golf van overnames veel nieuwe partijen gekomen. Elk heeft zijn eigen motivatie.

Oliehandelaren Gunvor en Vitol willen een positie in belangrijke havens en hun operaties optimaliseren door verticale integratie. Het Indiase conglomeraat Essar wil wereldwijd een significante rol gaan spelen in raffinage. Grote olie­ reuzen als PetroChina en Lukoil willen een positie in Europa. Door de overnames zijn kleine raffinaderijen met relatief kleine marges weer opgestart. Of zij op de lange termijn overleven, zal moeten blijken. Ondanks dat er heel wat sluitingen zijn geweest, verwachten experts dat de raffinagecapaciteit in Europa nog verder terug zal worden gebracht. Voorlopig zijn de raffinaderijen echter gered. W PETROCHEM 10 – 2012 23

020_21_23_S_artikel.indd 23

02-10-12 14:06

Van wie wil jij het vak leren?

Chemietechniek Bent u betrokken bij het ontwikkelen of bereiden van

• Erkend door de verfbranche: met VVVF/PBNA -diploma

verfproducten in een laboratorium of in de productie?

• Uitgebreide praktijklessen op het petrochemielab

Kies dan een verftechnologie opleiding op een van

• Al ruim 30 jaar lang door Reed Business Opleidingen

de drie niveaus. Leer alles over het raffinageproces

verzorgd

kies dan onze één- of vijfdaagse opleiding aardolieverwerking- en producten.

Start in 2012 een opleiding en ontvang een feestelijk welkomstpakket!

Meer weten?

Ga naar bit.ly/chemie-opleidingen Of bel Tirza Ruijters op 078 - 62 53 763 (van 8:00 tot 22:00 uur).

Ik ben trainingen gaan geven omdat ik mijn kennis wilde delen. Inmiddels draai ik twee opleidingen en drie vervolgmodules per maand. Allemaal naast mijn fulltime baan. Goed om te zien dat bedrijven het belang van de opleidingen voor hun mensen opmerken. Mark Ent, docent

024_reed.indd 1

Kijk,dat werkt

02-10-12 13:36

UTILITIES

Chemie Park Delfzijl breidt keten uit AkzoNobel, FMC Chemicals en Groningen Seaports werken aan een forse reductie van het drinkwaterverbruik door de industrie in Delfzijl. AkzoNobel gaat industrieel water leveren aan FMC Industrial Chemicals.

Groningen Seaports legt de benodigde transportleiding aan.

FMC kan vanaf het einde van dit jaar meer dan honderdduizend kubieke meter drinkwater per jaar besparen.

Jacqueline van Gool

BEKNOPT Bij de zoutproductie in Delfzijl komt naast zout voor de chloorfabriek van AkzoNobel ook hoogwaardig industriewater vrij. Bedrijven op het Chemie Park Delfzijl - BioMCN, Delamine, Delesto, Lubrizol, Teijin Aramid en de fabrieken van AkzoNobel – maken al gebruik van dit water. Binnenkort zal daar nog een afnemer bij komen: FMC Chemicals, dat net buiten het Chemie Park Delfzijl is gevestigd. De aanleg van de transportleiding naar FMC zal naar verwachting aan het einde van dit jaar zijn afgerond. Het bedrijf krijgt dan meer dan honderdduizend kubieke meter water via de nieuwe pijpleiding.

Het Chemie Park in Delfzijl is opgebouwd als geïntegreerde keten. De fabrieken zijn van elkaar afhankelijk voor de levering van grondstoffen en diensten. Binnenkort zal deze keten zich uitbreiden buiten de grenzen van het Chemie Park. AkzoNobel gaat tweehonderdduizend kubieke meter water leveren aan FMC Chemicals, producent van waterstof en waterstofperoxide. ‘Dit project past perfect in de ketengedachte van het Chemie Park Delfzijl, ook al maakt FMC daar officieel geen deel van uit’, vertelt Harry Jasken, woordvoerder van AkzoNobel.

De aanwezigheid van het Slochterengas en de zoutlagen in Groningen liggen aan de basis van de opbouw van deze industriële zone. Het gas wordt gebruikt in de warmtekrachtcentrale Delesto en zorgt voor de utilities voor het Chemie Park en de omliggende bedrijven. De opgewekte stroom wordt grotendeels aan het net geleverd.

Daarnaast produceren de zoutfabrieken jaarlijks zo’n 2,5 miljoen ton zout.

Dit wordt gebruikt als grondstof voor de chloorfabriek van AkzoNobel. Het geproduceerde chloor wordt afgenomen door de monochloorazijnzuur-fabriek van AkzoNobel, CPVC-fabrikant Lubrizol Advanced Materials en aramide-producent Teijin Aramid. Het loog dat in het chloorproces wordt geproduceerd, wordt afgenomen door Delamine, dat het gebruikt bij de productie van ethyleenamine.

Beschikbaar Bij de zoutproductie komt hoogwaardig industriewater vrij. Met de bouw van een nieuwe zoutfabriek en de sluiting van de sodafabriek van Brunner Mond kwam veel meer water beschikbaar dan werd gebruikt. ‘Er is meer dan één miljoen kubieke meter industrieel water per jaar beschikbaar. Dat werd tot nu toe afgevoerd naar de Waddenzee, terwijl

er tegelijkertijd ook bedrijven zijn, die drinkwater gebruiken in hun processen’, vertelt Jasken. ‘Dit project is een typisch voorbeeld van niet alleen praten over duurzaamheid, maar er ook in investeren.’

Doorlooptijd Op het Chemie Park Delfzijl maken BioMCN, Delamine, Delesto, Lubrizol, Teijin Aramid en de fabrieken van AkzoNobel al gebruik van industriewater dat afkomstig is uit de zoutfabrieken. Utilities-leverancier Delesto ging op zoek naar een mogelijke afnemer van de nieuwe stroom water en kwam uit bij FMC Chemicals, dat net buiten het Chemie Park Delfzijl is gevestigd. ‘Het Chemie Park en FMC werkten in het verleden al samen, bijvoorbeeld op het gebied van levering van waterstof. Er zijn ook al verbindingen tussen het bedrijf en het Chemie Park.’

Het water van Akzo hoeft minder zuiveringsstappen te ondergaan dan het drinkwater dat FMC tot nu toe voor haar processen gebruikte. Daaruit moeten meer zouten worden verwijderd om het geschikt te maken voor de processen. ‘Dan moet je nog wel een modus vinden om over te stappen op een andere waterstroom. Wij kunnen wel prachtig industriewater leveren, maar FMC wilde natuurlijk zekerheid dat het gebruik van een andere waterstroom het proces niet beïnvloedt. Voor er werd besloten een leiding aan te leggen tussen de twee bedrijven, zijn tests uitgevoerd om de invloed van dit water op het proces te onderzoeken. Dat maakt de doorlooptijd van zo’n project lang.’

Het project begon in 2011 en Jasken verwacht dat de aanleg van de leiding aan het einde van dit jaar zal zijn afgerond. FMC krijgt dan meer dan honderdduizend kubieke meter water via de nieuwe pijpleiding. Voor de resterende PETROCHEM 10 – 2012 25

025_27_R_artikel.indd 25

02-10-12 14:31

ROPE ACCESS?

Turn it on !

SKY-ACCESS

8e internationale vakbeurs met congres voor industriële armaturen

Düsseldorf, Duitsland 27 – 29 november 2012 VALVE WORLD EXPO 2012, het evenement dat gestaag blijft groeien, presenteert opvallende innovaties en technologieën van het hoogste niveau. Ventielen en armaturen, het volledige aanbod aan accessoires maar ook de daaraan voorafgaande en daaruit voortvloeiende technologieën staan in de schijnwerpers. De Valve World Conferentie, het belangrijkste evenement van de industrie, analyseert de toekomst van de markten tegen de achtergrond van fascinerende ontwikkelingen en wetenschappelijke evaluaties.

Düsseldorf gaat ervoor!

Hofdwarsweg 1, Geleen The Netherlands

Supported by:

Sponsored by:

lsb Sky-Access BV

T. +31 (0)46 - 474 24 10 info@lsb-sky-access.com

www.valveworldexpo.com

Informatie in Nederland: Fairwise bv Verlengde Tolweg 2a 2517 JV Den Haag tel: 070-3501100 fax: 070-3584061 email: info@fairwise.nl

vwe1202_90x267+5_NL.indd 1

026_lsb_messe.indd 1

www.LSB-SKY-ACCESS.COm

13.08.12 15:24

02-10-12 13:36

foto: chemie park delfzijl

Buizenzone Eemsdelta Groningen Seaports levert al stikstof, stoom en perslucht aan de verschillende bedrijven op het Chemie Park in Delfzijl. Groningen Seaports is continu op zoek naar nieuwe projecten die de synergie tussen de aanwezige bedrijven kunnen vergroten. Te denken valt bijvoorbeeld aan het gebruik van productstromen die op dit moment nog niet worden benut. Zo bestaan er plannen om een buizenzone aan te leggen tussen de Eemshaven en Delfzijl. De Noordelijke OntwikkelingsMaatschappij, Groningen Seaports, LSNed, Nuon, Enexis, Hak en Gasunie werken daarin samen.

Een van de belangrijkste redenen voor de aanleg van de buizenstraat is dat de haven van Delfzijl niet diep genoeg is voor grote schepen die grondstoffen voor de fabrieken op het Chemie Park aanvoeren. Deze schepen komen aan in de Eemshaven. Vooralsnog worden de grondstoffen per trein of vrachtwagen verder vervoerd. Het is nog niet duidelijk welke stoffen door de Buizenzone Eemsdelta zullen worden vervoerd, maar het kan gaan om olie, gas, industriewater, CO2, rookgassen, etheen, waterstof, stikstof en zuurstof. Bovendien zou er ruimte kunnen zijn voor telecommunicatiekabels. Er worden verschillende trajecten bestudeerd voor de Buizenzone. Uiteindelijk zal de Provincie Groningen bepalen welk traject definitief wordt.

kubieke meters industriewater zoekt Delesto nog afnemers.

Onderhoud Het water wordt op constante kwaliteit gehouden door AkzoNobel en Delesto.

‘Het water komt uit de processen in de zoutfabriek en de controlekamer houdt de kwaliteit op het juiste niveau.

Vervolgens controleert Delesto aan de hand van een geleidbaarheidstest of het zoutgehalte niet te hoog is. Voldoet het water niet, dan gaat het terug in het zuiveringsproces’, legt Jasken uit.

Groningen Seaports legt de leiding aan en wordt beheerder van de infrastructuur. Daarmee wordt het Groningse havenbedrijf ook verantwoordelijk voor het onderhoud ervan. Met de aanleg van de leiding en de bijbehorende infrastructuur is een investering van honderdduizenden euro’s gemoeid. W PETROCHEM 10 – 2012 27

025_27_R_artikel.indd 27

02-10-12 14:31

BINNENSTEBUITEN Jarenlang zaten Niko van Gent en Jan Van Doorslaer midden in de chemiesector. Nu bekijken ze alles van buitenaf.

Ontmaskeren Er zijn al vele traktaten geschreven, kilo’s papier verbruikt en uren energie en denkwerk verricht in pogingen jongeren over te halen een technische opleiding te volgen die kan passen in het industriële weefsel in plaats van snit & naad of coiffeurwerk. Niet dat er geen coiffeurs en stiksters meer zouden nodig zijn, maar voor de industrie en zeker voor de chemie is de vraag naar technici groot, om niet te zeggen zeer groot.

Begin september had essenscia, de brancheorganisatie voor chemie & life sciences in Vlaanderen, daarover goed nieuws. De opleidingen die rechtstreeks leiden tot technische jobs in de chemiesector (procesoperator en meet- en regeltechnicus) zitten in de lift. Het

Jan van Doorslaer

aantal jongeren dat ervoor koos, ligt dit schooljaar vijftien procent hoger dan vorig jaar en driemaal hoger dan vijf jaar geleden. Ook de inschrijvingen voor technische en wetenschappelijke rich­ tingen aan de Vlaamse hogescholen en universiteiten (de kenniswerkers) stegen en liggen al vijftien procent hoger dan vijf jaar geleden.

Bij de opening van het academiejaar aan de universiteiten, zeker de grote van Gent en Leuven, kwam er goed nieuws.

De technische en wetenschappelijke richtingen zitten duidelijk in de lift tegenover de humane richtingen als psychologie, rechten, geschiedenis, letteren en wijsbegeerte. Het is een opsteker, maar de sector is er nog lang niet. Het

komende decennium moeten immers – naar een studie van de Leuvense universiteit – liefst zestienduizend vacatures worden opgevuld in de sector chemie & life sciences. ‘Onze sensibiliseringsacties in de onderwijswereld beginnen vruchten af te werpen, maar één zwaluw maakt de lente nog niet. We zullen onze communicatie-acties voor jongeren moeten blijven volhouden en vernieuwen’, liet de gedelegeerd bestuurder van essenscia Vlaanderen, Frans Dieryck, weten.

De inkt van het persbericht was nog niet gedroogd of er werd al een nieuw initiatief boven de doopvont gehouden. In het Antwerpse havencentrum – precies te midden van de industriecluster – werd

28 PETROCHEM 10 – 2012

028_29_P_Binnestebuiten.indd 28

02-10-12 14:18

Coalities smeden Al veertien jaar verzamelt Duurzame Dinsdag duurzame ideeën uit de samenleving. De Duurzame Dinsdagkoffer, vol met initiatieven van particulieren, bedrijven, overheden, jong en oud, is op 4 september 2012 aangeboden aan het kabinet. Ik zal deze dinsdag niet snel vergeten. Op deze septemberdag overleed mijn oudste zwager. De helft van zijn werkzame leven heeft hij buiten Nederland gewerkt waarvan vele jaren op zee. Met ms Willem Ruys heeft hij diverse malen de evenaar gepasseerd en Neptunus, de god van alle wereldzeeën, aan boord ontmoet. Zowel bij zijn eerste zeereis als bij zijn definitieve reis hield hij de regie.

Geen oceaan ging hem te ver en het was tot het allerlaatste moment een feest om bij hem te zijn.

Jarenlang heeft mijn zwager genoten van alle wereldzeeën.

“Het ruime sop kiezen”, zei hij enthousiast. Helaas zijn nu vele oceanen vervuild met plastic soep of drijvende vuilnisbelten zoals u wilt. Voor veel mensen een “ver van hun bed show”, maar ook steeds meer mosselen in de Noordzee zijn vervuild met plasticdeeltjes. Uit onderzoek van de Universiteit van Gent blijkt dat de mosselen per gram één plasticdeeltje bevatten. Die plasticdeeltjes nemen ze op uit het zeewater, dat sterk vervuild is door plastic uit cosmetica, synthetische kleren en verpakkingsafval.

Wat de exacte afmeting van de plastic soep is, is niet bekend. Naar schatting gaat het om een gebied ter grootte van 34 keer Nederland. Jarenlang was het bestaan van de plastic soep nauwelijks bekend. De vuilnisbelten liggen ver van drukke scheepsroutes en zeilers mijden deze gebieden omdat er weinig wind is. Oceanograaf Charles Moore ontdekte de grootste afvalberg in de Grote Oceaan per ongeluk toen hij er in 1997 doorheen zeilde. Hij schat dat tachtig procent van het afval in de kunststofarchipel afkomstig is van het vasteland, en twintig procent van schepen. Volgens hem duurt het gemiddeld zo’n vijf jaar voordat afval van de kust van Azië of Amerika de archipel bereikt.

een nieuwe interactieve tentoonstel­ ling- en bezoekersmodule geopend door en voor de industriële bedrijven in de ruime Antwerpse regio. Het havencentrum in Lillo organiseert al 25 jaar lang ontdekkingstochten, wandelingen en trips doorheen de Antwerpse haven voor vooral schoolgaande jongeren. Per jaar worden er zo’n 47.000 bezoekers geteld, wat een meer dan puik resultaat is.

De nieuwe module wil jongeren tonen dat de industrie niet alleen een inbreng heeft in dagelijkse gebruiksvoorwerpen, maar ook heel wat aantrekkelijke jobs te bieden heeft. Dat de industriewer­kers van vandaag geen slaven zijn van een vervelende werkdag, maar met al hun creativiteit en persoonlijke innovatie werken aan oplossingen voor morgen.

En dat verhaal wordt niet gebracht

Niko van Gent Niemand weet hoeveel plastic er werkelijk in de oceaan zit. De drijvende plasticdeeltjes lijken sterk op plankton, waardoor ze vaak worden opgegeten door kwallen. Op die manier komen ze in de voedselketen terecht. Een plastic eiland zou beter zijn, want dan kunnen we er mooie watervaste tuinmeubelen van maken. Eén grapje moet kunnen.

Het zou mooi zijn wanneer het nieuwe kabinet met andere landen de discussie over de ernstige vervuiling van onze oceanen hoger op de politieke agenda zet. Ik wil namens mijn overleden zwager dit grensoverschrijdende idee symbolisch nu al in de Duurzame Dinsdag Koffer 2013 stoppen.

Heeft u ook een duurzaam idee voor de koffer? U kunt uw idee indienen tot 22 juni 2013. Op dinsdag 3 september 2013 worden alle initiatieven symbolisch in de Duurzame Dinsdag Koffer aangeboden aan een vertegenwoordiger van het Kabinet.

Overigens is het voor mij al een uitdaging als we voorkomen dat er nog meer troep bijkomt. Laat afval daar waar het hoort. Ik wil en zal 4 september 2012 niet snel vergeten.

door acteurs, maar door medewerkers uit de industrie, die hun verhaal op een erg geloofwaardige en realistische wijze brengen. Geen blabla dus, en ook geen betutteling.

Wouter De Geest, CEO van BASF Antwerpen en voorzitter van het Antwerps Industrieplatform, vatte het als volgt samen: ‘Wij moeten een authentiek verhaal brengen, verteld door eigen medewerkers. We moeten ons verhaal van morgen, niet van gisteren brengen. We moeten resoluut gaan voor de beleving en niet voor de educatieve, soms schoolmeesterachtige benadering. Als jongeren een uitstap doen naar de haven, dan moeten we hen niet nog eens een schoolmeester opdienen. Die zien ze al genoeg tijdens de rest van het schooljaar.’

Niko van Gent niko_van_gent@xs4all.nl

Ik vond het een nieuwe, frisse en eigentijdse benadering. De jongere erkennen, laten ontdekken hoe hun wereld eruit ziet, daar gaat het over. We moeten ophouden hen bij het handje te nemen en te zeggen hoe onze industriële wereld eruit ziet. Ze hebben alle communicatie­ middelen ter beschikking om dat zelf te ontdekken, om de industrie te ontmaskeren, zoals herhaaldelijk werd gezegd bij de opening van de nieuwe tentoonstellingsruimte. En nu eens peilen hoe de jongeren zelf de nieuwe module ervaren.

Dan zien we helemaal of “elke druppel de steen beroert”, zoals een Duits gezeg­ de het wil.

Jan Van Doorslaer

Wie nieuwsgierig is kan terecht op www.havencentrum.be PETROCHEM 10 – 2012 29

028_29_P_Binnestebuiten.indd 29

02-10-12 14:18

Adv_2_Opmaak 1 21-09-12 09:53 Pagina 1

Een ongeval zit in een klein hoekje.

SafetyFlyer.nl biedt u: ’de kleine hoekjes’ Vele gevaarlijke handelingen Het aantal gevaarlijke handelingen bij onderhouds- en productiebedrijven verschilt van enkele tientallen voor kleine bedrijven tot vele tienduizenden voor grote industriële ondernemingen. Duizenden medewerkers worden dagelijks blootgesteld aan grote veiligheidsrisico’s.

Er valt nog veel winst te behalen Ondanks voorzorgsmaatregelen belanden jaarlijks 85.000 werknemers voor eerste hulp in een ziekenhuis en worden 4.000 werknemers opgenomen. Elk jaar overlijden 70 werknemers aan de gevolgen van een arbeidsongeval. De kosten en overige gevolgen van risicovolle handelingen zijn vaak niet te overzien.

Samenwerking maakt sterker Onder het motto: ‘Voorkomen is beter dan genezen’ delen bedrijven op SafetyFlyer.nl vele incident-oorzaken (met of zonder bedrijfsnaam). Op deze manier worden medewerkers continu getriggerd op latent aanwezige risico’s en leren ze direct veiliger te werken. SafetyFlyer.nl werkt meteen kosten besparend. Makkelijker kunnen wij ongevalspreventie niet maken.

Bezoek nu de website en neem een gratis proefabonnement!

sharing learning prevention

030_sipres.indd 1

02-10-12 13:36

INNOVATIE

Chemiefinalisten Enlightenmentz of the Year De chemische industrie speelt op veel fronten een belangrijke rol bij het ontwerpen van een duurzame toekomst. Dat blijkt wel uit het aantal nominaties voor Enlightenmentz of the Year uit die hoek. Van magnetisch koelen en een bio-colaflesje tot ultrasterk vliegertouw voor zeilen op zeeschepen. Op 1 en 2 november wordt tijdens het congres Energy 4 Next Generations II in NEMO duidelijk of chemiebedrijven met de awards aan de haal gaan.

Wim Raaijen

Verschillende chemieconcerns belijden inmiddels enkele jaren een nauwe verbintenis met duurzaamheid. Waar de sector enerzijds nauwlettend in de gaten wordt gehouden op het gebied van veiligheid en milieu-impact, heeft de chemische industrie ook tal van oplossingen voor een duurzamere toekomst.

Een mooi voorbeeld daarvan is magnetisch koelen. Magnetische koeling is een veelbelovende techniek waarmee het energieverbruik tot vijftig procent kan worden gereduceerd. Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) en BASF in Nederland maar ook op concernniveau onderzoeken samen materialen hiervoor en ontwikkelen apparaten voor toepassing van deze technologie. Magnetisch koelen lijkt geschikt voor industriële processen en zeker voor consumentensystemen als airco’s en koelkasten. Wordt in de toekomst magnetisch koelen grootscheeps en internationaal toegepast, dan kan dat een significante invloed hebben op het mondiale stroomgebruik. Zeker als ook in Azië elk huishouden een koelkast krijgt. En er gaat ook veel stroom op in het steeds groeiende aantal airconditioners in de wereld. Het project van BASF en FOM kreeg ruim voldoende punten voor de finale van

Energy 4 Next Generations Tijdens het congres Energy 4 Next Generations wordt in vijf categorieën The Enlightenment of the Year uitgeroepen. Naast de categorieën Process en Product waarin de chemische industrie zich vooral onderscheidt, zijn er ook de categorieën Urban, Social en Amsterdam. De jury bestaat uit: Wim Sinke (topexpert op het gebied van zonne-energie), Rob van Hattum (vpro-programmamaker), Colette Alma (directeur VNCI), Ad Van Wijk (hoogleraar Future Energy Systems), Ilse van den Breemer (programmamanager Duurzaamheid Amsterdam) en Wim Raaijen (hoofdredacteur Petrochem en Utilities). Bij het bepalen van de uiteindelijke winnaars worden naast het oordeel van de jury ook de resultaten van een stemronde op internet mee genomen en het oordeel van het publiek tijdens het congres.

Meer informatie vindt u op www.energy4nextgenerations.nl, www.enlightenmentz.nl en de speciale enlightenmentz-pagina op Facebook.

Enlightenmentz of the Year in de categorie Process.

Vliegertouw En er zijn meer voorbeelden waaruit blijkt dat de chemie interessante concepten en technologie kan bieden die energiebesparend zijn en de footprint van veel toepassingen kan verminderen.

Zo produceert DSM – finalist in de categorie Product – vliegertouw voor enorme zeilen op schepen. Het bedrijf nam bovendien een groot aandeel in het bedrijf SkySails dat al enige tijd vliegerzeilen produceert voor vrachtschepen.

De voortstuwingskracht van een vlieger is volgens DSM vergelijkbaar met de kracht van de motoren van een Airbus 320. De uitstoot van broeikasgassen wordt met gemiddeld 35 procent verlaagd. Als alle vrachtschepen op deze aarde zouden vliegeren, scheelt dat 32 ton CO2 per dag.

Het vliegertouw wordt gemaakt van de vezel Dyneema. Met dit voorbeeld geeft DSM meteen ook aan dat niet elke innovatie rocket science hoeft te zijn.

Een bestaand product met een nieuwe innovatieve toepassing kan ook een grote invloed hebben. Hoewel nieuw?

Zeilschepen waren er natuurlijk eerder dan met stookolie aangedreven zeeschepen. Er moeten soms alleen nieuwe combinaties worden gemaakt.

Ontvetten In de Dow Jones Sustainability Index strijden DSM en Akzo Nobel de laatste jaren om de mondiale eerste plaats in de categorie Chemicals. Onlangs pakte AkzoNobel de eerste plaats weer over van DSM. Verder viel AkzoNobel dit jaar in de prijzen als een van de twee winnaars van de Responsible Care Prijs van de VNCI. En Europees sleepte het project de hoofdprijs in de wacht.

Huiden van geslachte dieren worden gebruikt voor leer en voeding voor mens PETROCHEM 10 – 2012 31

031_33_T_artikel.indd 31

02-10-12 14:07

Tebodin always close Veiligheid heeft bij internationaal advies- en ingenieursbureau Tebodin vanzelfsprekend topprioriteit: installaties moeten veilig gebouwd, bedreven en onderhouden kunnen worden. De basis daarvoor wordt gelegd tijdens het ontwerp; onze diepgaande kennis en ervaring maar ook geavanceerde engineering tools, ontwerp- en veiligheidsprocedures brengen u verder. Daarnaast kunnen onze experts u helpen bij het praktisch implementeren van duurzame oplossingen.

De huidige economische situatie vraagt om bijzondere aandacht voor kostenefficiĂŤnt ontwerpen. Technische elementen zoals standaardisatie, modulair ontwerpen, construction driven engineering, value engineering en een no-change filosofie brengen wij dagelijks in de praktijk tijdens het ontwerp. Onze Asset Management en Operational Excellence dienstverlening levert een belangrijke bijdrage aan het structureel verlagen van operationele en onderhoudskosten van installaties met behoud of verbetering van de prestaties.

www.tebodin.nl/olie-gas

032_tebodin.indd 1

02-10-12 13:36

en dier. Met een nieuwe technologie van AkzoNobel wegen de huiden na de behandeling minder. Ook zorgt de technologie ervoor dat minder energie, water en chemicaliën nodig zijn dan bij de traditionele ontvettingsmethoden.

Bovendien ontstaat er aanzienlijk minder afvalwater en is het vet dat via de DME-methode wordt verkregen meer waard.

Leerlooierij de Koninklijke Hulshof in Lichtervoorde gaat het nieuw procedé van AkzoNobel toepassen, waarbij vetten en eiwitten op een efficiëntere en schonere manier kunnen worden teruggewonnen bij de leerproductie. De

prijzen die Akzo er tot nu toe mee won, vallen nog binnen de chemische industrie. Krijgt deze finalist in de categorie Process nu ook een breder podium met Enlightenmentz?

Biofles Rond het chemiebedrijf Avantium begint zich een waar jongensboek te ontwikkelen. Recentelijk was het bedrijf vaak in het nieuws nadat het een overeenkomst sloot met The Coca-Cola Company om samen een fles te ontwikkelen op basis van PEF in plaats van PET. Op dit moment wordt het uit olie gemaakte PET nog veel gebruikt om

onder meer flessen van te maken, maar Avantium verwacht dat het biogebaseerde PEF die rol zal overnemen.

Het bedrijf opende december 2011 in Geleen een pilotplant op basis van haar gepatenteerde YXY-technologie voor de productie van PEF. De pilot plant heeft een productiecapaciteit van veertig ton per jaar. Avantium vertrouwt er helemaal op dat binnen enkele jaren biocolaflesjes, geproduceerd via haar route, breed op de markt zullen komen. En als Coca Cola over de dam is, volgen er vast meer. De jury ziet de potentie van de PEF-fles zeker: een finaleplaats in de categorie Process. W PETROCHEM 10 – 2012 33

031_33_T_artikel.indd 33

02-10-12 14:07

Loss prevention – how prepared are you?

It’s your people It’s your equipment It’s your process It’s your business reputation Choose your world leading authority on safety, asset reliability and business performance to support a safer oil and gas industry.

Apply our expertise. To learn more, contact our office: T +31 10 2014212 E sales-e&t.nl@lr.org Or visit our website www.lr.org/nl

Lloyd’s Register is a trading name of Lloyd’s Register Group Limited and its subsidiaries.

For further details please see http://www.lr.org/entities © Lloyd’s Register Group Limited 2012

034_lloyds.indd 1

02-10-12 13:43

Bier in plastic flesje

Bier in plastic flesjes is nog een taboe.

Plastic flesjes laten zowel zuurstof als koolstofdioxide door waardoor het bier een beperkte houdbaarheid heeft, minder smaakvol is en minder bruist.

Met behulp van nanotechnologie denken wetenschappers dat probleem nu op te kunnen lossen. Ze ontwikkelden superdunne laagjes boornitride. Door de laagjes aan plastic toe te voegen, ontstaat een materiaal waar gassen niet doorheen kunnen dringen. Hierdoor blijft bier in plastic flesjes aanzienlijk langer goed.

Of deze vondst een succes wordt, zal de praktijk moeten uitwijzen.

even of Van Peel zijn verontschuldigingen voor zijn campagnefilmpje aanbood in een Belgisch tv-programma. Niets bleek minder waar. In een interview met Van Peel stuurde de programmamaker het gesprek zo dat Van Peel een aantal woorden in de mond nam die achteraf in een andere volgorde werden gemonteerd. Daardoor leek het of Van Peel zijn verontschuldigingen aanbood.

Wie Van Peel kent, weet dat dat uitgesloten is. Vijftien jaar geleden joeg hij de Nederlanders ook al op de kast met zijn uitspraak dat hij liever met een Marokkaan op een onbewoond eiland terecht zou willen komen dan met een Nederlander. Hoewel de moppen over de Hedwigepolder aan beide kanten van de grens niet zijn aan te slepen, komt humor op dit niveau minder vaak voor.

Groen haar verklaard

Humor

De Belgische wethouder van Haven, Marc van Peel, neemt zijn taak als lijstduwer op de stadslijst van Antwerpen erg letterlijk. In zijn campagnefilmpje draait alles om daad- en duwkracht.

Onderwerp van het filmpje is de Antwerpse haven en het constante gekissebis tussen België en Nederland als het gaat om de Hedwigepolder. Een Nederlander houdt een tirade tegen Van Peel over de problemen die uitdieping van de haven zou veroorzaken. Om zijn daad- en duwkracht te benadrukken, gooit Van Peel de Nederlander vervolgens in het water. Na enige commotie naar aanleiding van het filmpje leek het

‘Klimaatbeleid kun je alleen mondiaal voeren. Als je dat lokaal doet door de industrie in Europa zo zwaar te belasten dat die verhuist naar Azië, dan maak je het probleem alleen maar groter.’

Karl-Ulrich Köhler, CEO Tata Steel Europa, in De Ingenieur ‘Nederland wordt kritischer. Dat is goed. Het houdt ons scherp en zorgt ervoor dat we de juiste focus op onze veiligheid houden. Ik ben wel van mening dat het omgaan met de in bezit zijnde gegevens zorgvuldig moet gebeuren en dat alle betrokken partijen gehoord dienen te worden en de kans moeten krijgen hun zienswijze te delen.’

Max van der Meer, algemeen directeur Huntsman, in Spreekbuis ‘De opslag van elektriciteit is een game changer waar de wereld nog naar op zoek is. De wereld elektrificeert in toenemende mate en hoe meer hernieuwbare bronnen je in het systeem krijgt, des te ongebalanceerder het systeem wordt en hoe meer backup-capaciteit je nodig hebt.’

Shell-directeur Dick Benschop, in Technisch Weekblad

IJburgbrug met vederlicht plastic

Amsterdam (IJburg) heeft er een primeur bij. Een nieuwe verkeersbrug van 150 meter lang, 30 meter breed en 24 meter hoog verbindt IJburg sinds kort met het vasteland in Diemen. Uniek aan de brug is de onderkant. De bodem die het honderdvijftig meter lange wegdek draagt, bestaat uit met glasvezel versterkte kunststof panelen, in plaats van loodzwaar traditioneel beton. De met glasvezel versterkte bodempanelen zijn zo licht, dat het plaatsen ervan nog geen twee weken vergde. Ook het aanleggen werd door het materiaal versneld. In een paar uur kon de hele constructie over het water worden geschoven.

PETROSPECT

De Ig Nobelprijzen zijn weer uitgereikt.

Deze prijzen belonen op het oog grappig onderzoek, dat uiteindelijk wel aan het denken zet. Zweedse scheikundige Johan Pettersson won de Ig Nobelprijs Chemie vanwege zijn onderzoek naar de vraag waarom sommige inwoners van de plaats Anderslöv groen haar hebben. Blonde mensen liepen in dit Zweedse stadje een groene haartint op onder de douche. Te veel koper in het water zou daarvan de oorzaak zijn, hoewel uit onderzoek bleek dat het lokale drinkwater volkomen normaal was. Totdat onderzoeker Pettersson ontdekte dat het kopergehalte van het water dat ’s ochtends gedurende korte tijd uit de douches kwam vijf tot tien keer hoger was in een aantal nieuwbouwhuizen. In de nieuwe koperen leidingen zou zich geen beschermend oxidehuidje hebben gevormd zodat koper ’s nachts in stilstaand water in de leidingen kon oplossen. Tijdens het doucheritueel in de ochtend zouden vervolgens koperionen massaal uit de koperleidingen stromen, met groen haar tot gevolg.

‘Vooral het ontbreken van maatschappelijke acceptatie maakt dat de vooruitzichten voor schaliegas in Europa niet erg rooskleurig zijn.’

Peter Botschek, director Energy van Cefic, in Chemie Magazine ‘Veiligheidsgevoel wordt bevorderd door een open, communicatieve houding vanuit het bedrijf. Daarbij moeten we niet de illusie wekken dat overheid en bedrijfsleven honderd procent veiligheid kunnen bieden.

Industriële bedrijvigheid, hoe hightech ook, is mensenwerk.’

Burgemeester van Rotterdam Ahmed Aboutaleb, in Reflex ‘Tachtig procent CO2-reductie in 2050 is ongekend. Bij ongekende ambities hoort ongekend ingrijpend beleid.

Dat zie ik niet.’

Noé van Hulst, directeur Energy Academy Europe, in Shell Venster

PETROCHEM 10 – 2012 35

035_F_petrospect.indd 35

03-10-12 11:28

, netwerk, informatie, advies

Chemicus, life scientist of procestechnoloog?

Sluit je dan aan bij de KNCV, dé beroepsvereniging voor iedereen die werkt of studeert in de brede wereld van de chemie.

Wat doet de KNCV:  Zet zich in voor behoud van banen en kennis binnen de sector  Geeft advies aan de politiek over verbetering van het bètaonderwijs  Zet zich in om het imago van de chemie te verbeteren  Is een bron van inspiratie en kennis Wat biedt het lidmaatschap van de KNCV:  Het vakblad C2W en C2W life sciences  Contact met vakgenoten  Symposia & congressen  Informatie over de arbeidsmarkt  Jong KNCV tot en met 35 jaar  Thema-avonden en discussies  Carrièreadvies  Excursies & bedrijfsbezoeken

www.kncv.nl of jong.kncv.nl Online netwerken? zoek op KNCV / Jong KNCV @KNCVchemie / @JongKNCV Jong KNCV

adv-A4-KNCV-Petrochem.indd 1 036_kncv.indd 1

11-9-2012 15:24:42 02-10-12 13:35

ONBEVANGEN De sfeer die er op de site hangt is anders. Tuurlijk geraken we soms wat geïrriteerd, maar iedereen werkt hard, iedereen is een beetje moe en dat weet je van elkaar.

Frietjes Het is weer najaar. De regen kletst je om de oren, de wind waait veel te hard en je zit voor het eerst ’s avonds in de zetel (angstvallig in een dekentje gewikkeld) en staat vervolgens ’s ochtends in de badkamer (angstvallig op de badmat balan­ cerend) te denken dat je misschien toch de verwarming eens moet aanzetten. Of op z’n minst moet controleren, want aan­ zetten brengt soms wat problemen met zich mee. Truien uit de kast, flipflops en zonnecrème er weer terug in, je kent het wel.

Ik haat dat gevoel. Niet dat ik liever altijd zomer heb, want ik kan de winter wel appreciëren. Maar die tussenseizoenen hoeven voor mij niet. Van mij mag het lekker warm blijven tot eind september om dan in één keer over te gaan naar sneeuw (met weliswaar nog steeds een blauwe hemel, we moeten redelijk blijven). Ik hou er ook niet van om niet te weten wat je moet aantrekken. Als ik om 05u vertrek naar het werk is het altijd koud, maar soms wordt het overdag verdorie nog twintig graden Celsius! Ik ben liever zomers gekleed óf volledig ingeduffeld. Eén van de twee, maar niet allebei. Vervelend.

Maar ik wijk af. Want waar ik wel van hou, zijn de afstellingen die het tussenseizoen met zich meebrengt. De mensen zijn net op verlof geweest en kunnen er weer volop tegenaan. Iedereen is weer terug beschikbaar en dus wordt het najaar (en ook de lente, maar meestal toch het najaar) gezien als een ideale afstel­ periode. Tot nu toe heb ik geluk gehad en heb ik elk jaar – en dat zijn er ondertussen drie – een grote afstelling mogen mee­ maken en enorm veel kunnen bijleren.

Afstelling, turnaround, shutdown, iedereen heeft er zijn ter­ men voor maar de meeste lezers weten wel wat ik bedoel en wat dat inhoudt. In mijn omgeving weten ze dat niet. Ze beseffen niet dat ik elke dag vanaf 06u de klok rond aanwezig ben. Dat ik dan nog eens een uur nodig heb om thuis te

ge­raken, en dus ’s ochtends alweer om 05u moet vertrekken.

Dat ik maar enkele uurtjes thuis ben waarvan ik, als ik slim zou zijn, het merendeel moet slapen. Maar ik vind het gewel­ dig. De sfeer die er op de site hangt is anders. Tuurlijk geraken we soms wat geïrriteerd, maar iedereen werkt hard, iedereen is een beetje moe en dat weet je van elkaar.

Als je vanop grote hoogte kijkt, lijkt het juist een bende miertjes. Ongelooflijk hoeveel volk er op zo’n klein opper­ vlak in de weer kan zijn, vaak dan nog met kranen, stellingen en apparaten, met of zonder ademluchtmasker op, zonder in elkaars weg te komen en de situatie onveilig te maken. Want dat is de kunst natuurlijk: zo’n afstelling overbruggen zonder incidenten. Ik omring mij langs alle kanten met hout om vast te houden, maar tot nu toe loopt het vlot en dan moet de friet­kraam nog langskomen!

Ja, u hoort het goed, de frietkraam. Enkele jaren geleden kre­ gen mijn baas en ik het idee dat we iets terug moesten doen voor alle mensen die zich hier op onze blokvelden uit de naad stonden te werken. Ik heb toen alle regelingen getroffen (en op een chemisch bedrijf zijn dat er véél, geloof me) om een frietkraam ter plaatse te laten komen en de in totaal bijna driehonderd mannen én Cindy de kraanvrouw te trakteren op het gele goud. Veel werk, maar als je achteraf ziet hoe dat een boost kan geven aan de sfeer, ben je toch weer tevreden dat het allemaal is gelukt. Want zeg nu eerlijk: een goeie portie friet met mayonaise, wie wordt daar nu niet instant vrolijk van?

Katrien Bogaerts werkt sinds 2009 als productieingenieur op het MDI-bedrijf bij BASF Antwerpen.

PETROCHEM 10 – 2012 37

037_N_onbevangen.indd 37

02-10-12 14:24

THEMA

Projectmanagement

‘Een gezamenlijke FEED is doorgaans efficiënter. Je komt sneller naar een specifiek ontwerp, waar de klant langer in algemene termen blijft denken.’

38 PETROCHEM 10 – 2012

038_39_X_Themaspread.indd 38

02-10-12 13:56

Projecten krijgen tegenwoordig minder snel groen licht, maar als een investeringsbeslissing eenmaal is genomen, moet het project ook snel worden uitgevoerd. Contractors foto: Arkema

moeten daarom meer kennis in huis hebben, of samenwerken om een compleet pakket aan diensten te kunnen aanbieden. Vopak koos voor een consortium van drie aannemers om een opslagterminal voor strategische olievoorraden te bouwen in de Eemshaven. De terminal bestaat uit elf tanks van ieder zestigduizend kubieke meter en een zeesteiger voor zeeschepen en binnenvaartschepen.

PETROCHEM 10 – 2012  39

038_39_X_Themaspread.indd 39

02-10-12 13:56

thema

Tijdwinst door integratie Projecten in de chemische industrie moeten steeds sneller worden uitgevoerd. Door integratie van de verschillende onderdelen weten contractors de tijd telkens weer verder in te korten. Dat vraagt veel creativiteit van de projectmanager.

Francis Voermans

BEKNOPT De tijd van grote projecten is voorbij.

Contractors moeten het doen met kleinere projecten van steeds wisselende aard. Bovendien moeten projecten zo snel mogelijk klaar zijn als eenmaal is besloten een project uit te voeren. Een grote rol bij de tijdwinst speelt het in elkaar schuiven van de verschillende fasen van een project. Daarvoor moeten contractors meer kennis in huis hebben, of samenwerken om een compleet pakket te kunnen aanbieden.

Projectmanagers hebben tegelijkertijd steeds meer tools ter beschikking om projecten soepeler en sneller te laten verlopen.

Het werk van contractors in de chemische industrie is het laatste decennium drastisch veranderd. Grote nieuwbouwprojecten, voorheen de grootste vissen in de vijver, zijn er nog nauwelijks meer. In plaats daarvan zijn er onderhoudsprojecten, uitbreidingen, moderniseringen en milieuprojecten. Kleinere projecten van steeds wisselende aard. Zo is er momenteel veel werk bij tankopslagbedrijven die flink aan het uitbreiden zijn. En komend jaar zal een aantal grote stops zorgen voor een piek in onderhoudswerk. Wat zich daarna zal aandienen, is moeilijk te voorspellen.

De markt zal fluctuerend en onvoorspelbaar blijven. Het hoort bij de huidige economische dynamiek, waarin bedrijven zich vooral op de korte termijn richten en waarin een investering snel moet worden terugverdiend. Dat heeft consequenties voor contractors en de manier waarop zij projecten uitvoeren.

Spanningveld In de “snelle” economie is de tijdsdruk op projecten toegenomen, stelt Eugène de Roodt, divisiedirecteur van SPIEIndustry. ‘Zo’n tien jaar geleden hadden klanten nog langetermijnplannen. Toen was er meer tijd voor de voorbereiding van een project. Nu willen bedrijven, zodra de beslissing is genomen, dat de realisatie zo snel mogelijk gaat. De timeto-market is belangrijker geworden.’

Björn Erkens, directeur van Tebodin Netherlands West, ziet dezelfde trend: ‘Klanten hebben steeds minder geld om te investeren. Ze kijken kritischer naar plannen. Maar als vanuit de business eenmaal is besloten een project uit te voeren, moet het zo snel mogelijk klaar zijn. Daarbij blijven de kosten en de kwaliteit onverminderd belangrijk en verwacht de opdrachtgever dat veiligheid de hoogste prioriteit krijgt. Dat kan wel eens voor een spanningsveld zorgen.’

De drang om projecten in te korten,

is niet van gisteren en projecten zijn dan ook al significant korter geworden.

Onderhoudsstops duren bijvoorbeeld korter, terwijl er juist meer werk moet worden gedaan doordat ook de tussenliggende tijd is verlengd. Emerson heeft de tijd van procesautomatiseringsprojecten flink ingekort. ‘Wat we voorheen typisch in elf maanden deden, doen we nu in negen maanden’, geeft Hanno van den Berg, manager projects van Emerson, als voorbeeld.

Tijdwinst Een grote rol bij de tijdwinst speelt het in elkaar schuiven van de verschillende fasen van een project. Vroeger waren het duidelijk gescheiden fasen: de basic engineering of FEED, de detailed engineering, de constructie of implementatie en tot slot de testfase oftewel de commissioning. Maar nu lopen ze door elkaar heen. De Roodt: ‘Vroeger maakten we een pakket op basis van de detailed engineering. Nu maken we pakketten op basis van de basic engineering en gebeurt de detailed engineering tijdens de uitvoering. Dat brengt met zich mee dat er meer onzekerheden zijn bij de prijszetting. We moeten er aan de voorkant meer energie in steken om die risico’s te managen.’

Om die geïntegreerde pakketten aan te kunnen bieden, heeft SPIE ervoor gekozen om naast de uitvoeringstak ook een engineeringtak in huis te hebben. Onder andere de overname van Controlec in 2007 was daarvoor belangrijk. ‘We kunnen een project nu volledig aannemen, van het idee tot en met de uitvoering’, zegt De Roodt.

Een andere weg is dat contractors gaan samenwerken om een compleet pakket te kunnen aanbieden. Door de samenwerking bundelen ze voldoende kennis, expertise of handjes om een opdracht in zijn geheel als één partij te kunnen aannemen. Partners zoeken elkaar verticaal

40 PETROCHEM 10 – 2012

040_41_43_Y_thema_artikel.indd 40

02-10-12 14:27

Foto's: Tebodin

in de keten, waarbij partijen gespecialiseerd in projectmanagement, engineering of uitvoering elkaar aanvullen. Of partijen zoeken partners horizontaal in de keten om verschillende disciplines als werktuigbouw en E&I te combineren.

Die samenwerkingsverbanden kunnen lang duren. Een bekend voorbeeld is Stork GLT, een consortium van Stork Technical Services, Jacobs, Siemens en Yokogawa. De partijen werken al vijftien jaar samen, eerst aan de vernieuwing en nu aan het onderhoud van de gaswinningsputten van de NAM. Maar SPIE en Stork hebben ook al meer dan tien jaar een samenwerkingsverband dat het onderhoud en kleine projecten voor DSPN in Delft verzorgt. Bij die langdurige contracten is er nauwelijks onderscheid meer tussen personeel van de opdrachtgever en contractors.

Managers van de contractors schuiven aan bij managementvergaderingen, zijn betrokken bij nieuwe plannen en dragen zelf ideeën aan. De verschillende partijen kennen elkaar goed en het vertrouwen is groot.

Kennis Maar ook bij kortere projecten, die los worden aanbesteed, schuift de contractor op naar het begin van het project.

Daarmee kunnen ook die projecten

meer geïntegreerd en dus sneller worden uitgevoerd. De belangrijkste reden voor die vroege betrokkenheid is echter dat de opdrachtgever de contractor simpelweg nodig heeft, omdat hij zelf niet de vereiste kennis en middelen meer in huis heeft. Met het teruggaan naar de kerncompetenties en het steeds kleinere aantal projecten, hebben veel bedrijven de engineeringtak drastisch teruggebracht, vertelt Björn Erkens van Tebodin: ‘Veel klanten hebben nog één of twee projectleiders in huis. Tot een bepaald niveau kunnen die de plannen zelf uitwerken, maar daarna moet worden geleund op contractors. Dat zal zo blijven. Eens in de zoveel tijd is er een project en daarvoor gaat een bedrijf geen honderd of tweehonderd mensen aannemen.’

Tebodin is al jaren geleden op die uitbestedingsgolf ingesprongen. ‘We hebben ons gespecialiseerd in de uitwerking van een project vanaf het allereerste idee.

We doen bijvoorbeeld de scoping op het gebied van process, energie en logistiek.

Of we kijken of een idee past binnen de operationele vergunning. Zo niet, dan spannen we ons voor de klant in om te komen tot extra vergunningen’, zegt Erkens. Ook in de procesautomatisering is de uitbesteding ver gegaan, stelt Hanno van den Berg van Emerson: ‘De klant heeft zeker nog mensen met veel

kennis, maar te weinig voor het uitvoeren van projecten. Het kwam vroeger nog wel eens voor dat bedrijven de hardware bestelden en zelf de software maakten. Dat zie je nu bijna niet meer.’

Risico Het afstoten van eigen kennis wil nog wel eens te ver gaan. Door een gebrek aan mensen en middelen wordt het aanbesteden van een project dan een moeizaam traject. Van den Berg: ‘Er wordt steeds minder tijd besteed aan de RFQ (Request for Quotation, red.). Als klanten te weinig informatie geven, betekent dat een groter risico voor de opdrachtnemer. Het gevolg is dat onze salesafdeling de scope beter moet definiëren, wat leidt tot meer discussies en een langer aanbestedingstraject.’

Een oplossing is dat de contractor gezamenlijk met de klant een FEED-fase uitvoert. Dat is iets wat Emerson regelmatig doet, vertelt Van den Berg: ‘We leveren bijvoorbeeld de projectmanager voor de FEED. In die fase komen de specificaties boven water en kunnen de risico’s beter worden ingeschat. Het project kan vervolgens op de resultaten worden gecorrigeerd. Een gezamenlijke FEED is doorgaans trouwens efficiënter dan wanneer de klant het helemaal zelf doet. Je komt sneller naar een specifiek PETROCHEM 10 – 2012 41

040_41_43_Y_thema_artikel.indd 41

02-10-12 14:27

Superieur in PoE Hoogwaardige PoE (voeding via ethernetbekabeling) IEEE 802.3af Ethernet Switches, geschikt voor toepassingen zoals IP-bewakingscamera’s, wireless toegangspunten en overige PoE apparatuur op moeilijk te bereiken plaatsen. Managed- en unmanaged switches zijn leverbaar, evenals de PoE+ switches voor toepassingen waar grotere vermogens gevraagd worden.

IndustriĂŤle PoE switches Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

managed

unmanaged

r

cial Offi

to

Dis ibu tr

adv_MoxaA4_PoE.indd 1 042_modelec_2.indd 1

03-04-12 13:14 03-10-12 11:17

ontwerp, waar de klant langer in algemene termen blijft denken.’

Een ander gevolg van het afstoten van eigen kennis kan zijn dat bij brownfield projecten slechte documentatie beschikbaar is over de huidige systemen. Dat komt voor bij procesautomatisering, maar het geldt ook voor de hardware in de fabriek, zegt Erkens. ‘De meeste projecten zijn in bestaande fabrieken en het komt vaak voor dat de as built situatie niet goed is gedocumenteerd.

Wijzigingen staan bijvoorbeeld niet goed op de tekeningen.’ Maar ook daarvoor is een oplossing, vervolgt Erkens: ‘Met behulp van 3D-scanning technologie maken we dan een scan van hoe alles eruit ziet. Vanuit de scan kunnen we de impact van het project modelleren.’

Vaardigheden Met de steeds vroegere betrokkenheid van de contractor in een project, nemen ook de taken en verantwoordelijkheden van de projectleider toe. Van den Berg: ‘De projectmanager is echt een spin in het web. Hij moet zowel technisch goed zijn, als beschikken over commerciële en communicatieve vaardigheden.’ Een projectmanager van Emerson moet bijvoorbeeld op de hoogte zijn van de nieuwe producten die het bedrijf op de markt brengt en hoe die in de praktijk werken, legt Van den Berg uit: ‘De systemen zelf zijn gemakkelijker geworden om te programmeren, maar omdat steeds meer systemen aan elkaar worden gekoppeld, wordt het toch complexer. De projectmanager moet daardoor ook met meer mensen communiceren. Voor het DCSsysteem communiceert het projectteam met operators, voor de MES-applicatie met planners en financiële mensen.’

Tegelijk moet hij in zijn contacten met de opdrachtgever commercieel denken. De projectmanager heeft bij de opdrachtgever steeds vaker te maken met inkopers in plaats van met ingenieurs. Van den Berg: ‘We hebben veel global agreements, maar lokale organisaties proberen meer uit die contracten te halen. Dat geldt ook voor EPC-contractors en selectiebureaus, die als tussenpersonen worden ingeschakeld. Zij zijn zich meer als inkopers gaan opstellen.’

Bovendien stelt de interne organisatie steeds hogere eisen aan de projectmanager. Hij moet nauwkeuriger en vaker rapporteren, over de risico’s, planning en customer satisfaction. De Roodt stelt

dat projectmanagers tegenwoordig meer sociale vaardigheden nodig hebben. ‘De samenwerkingsverbanden worden complexer. Er zitten vaak meerdere partijen tussen opdrachtgever en opdrachtnemer en dan spelen er meerdere belangen.’

Tools De projectmanager heeft wel steeds meer middelen ter beschikking om projecten soepeler en sneller te laten verlopen. SPIE heeft bijvoorbeeld tools om mensen in het veld sneller dingen uit te leggen en om de administratie eenvoudiger te maken. Met name bij onderhoudsprojecten worden deze tools ingezet. De Roodt: ‘De digitalisering van de onderhoudswereld staat nog aan het begin. De mensen zijn nog veel bezig met papierwerk. Daar is nog een slag te maken.’ Digitalisering bespaart niet alleen tijd, maar ook het vaak schaarse technisch personeel. De Roodt: ‘Door slimmer te werken, kunnen we technische mensen effectiever inzetten op hun kennisgebied.’

Ook Emerson ontwikkelt tools voor projectmanagement, bijvoorbeeld voor het managen van opdrachtveranderin-

gen, databeheer en financiële voorspellingen. Daarnaast gebruikt het templates voor rapportage en voor het ontwerpen en testen van systemen. De tools worden ontwikkeld door PMO, een overkoepelende afdeling van Emerson die zich bezighoudt met het beheer en optimalisatie van projecten voor alle vestigingen wereldwijd. Van den Berg: ‘De nadruk ligt op standaardisering. Vanuit de drive for efficiency wordt zoveel mogelijk handwerk eruit gehaald. Dat levert geld op en een hogere kwaliteit door de eenduidigheid. Omdat het wereldwijd wordt toegepast, loont het om daarin te investeren.’

Met meer integratie en geavanceerde tools slagen contractors erin om projecten steeds weer iets sneller uit te voeren.

Het kan nog steeds sneller, door de verschillende processen nog verder te optimaliseren. Maar het houdt een keer op, zegt Erkens: ‘Je kunt niet bezig blijven met het in elkaar schuiven van werkzaamheden. Op een gegeven moment is dat niet meer veilig. Je kunt niet met tweehonderd man onveilig op een postzegel gaan werken.’ W

PETROCHEM 10 – 2012 43

040_41_43_Y_thema_artikel.indd 43

02-10-12 14:28

MC2012-018

Nooit meer nieuwe of aanvullende gebruikerslicenties aanschaffen! Tankvision is het enige voorraadbeheersysteem met compleet geïntegreerde software voor gebruik via een standaard webbrowser. Uniek doordat het complete ijkwaardige Inventory Management Systeem, inclusief software, in één box past!

Uniek omdat het flexibel gebruik maakt van standaard technologieën zoals Ethernet, Modbus en uw webbrowser. En zeker uniek omdat de levensduur van uw werkstation en uw softwarelicenties niet meer hetzelfde hoeven te zijn. Kijk voor meer informatie op www.nl.endress/tankvision

Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden Tel. (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

Onze Tankvisie!

044_eco_endres.indd 1

02-10-12 13:32

thema

Vopak terminal Eemshaven In de Eemshaven heeft Vopak begin oktober een nieuwe opslagterminal geopend. Deze is bedoeld voor de opslag van strategische olievoorraden die in tijden van schaarste kunnen worden aangesproken. ‘Het was een mooi project waarbij veel aandacht is besteed aan samenwerking en communicatie. Dat heeft z’n vruchten afgeworpen’, vertelt sitemanager Hans de Boer.

Evi Husson

Begin oktober werd in de Eemshaven een opslagterminal voor strategische olievoorraden officieel geopend. Een terminal met een initiële opslagcapaciteit van 660.000 kubieke meter, bestaande uit elf tanks van ieder zestigduizend kubieke meter en een zeesteiger voor zeeschepen en binnenvaartschepen. Het idee om een terminal te bouwen voor strategische voorraden speelde al langer bij Vopak, vertelt Hans de Boer, sitemanager Eemshaven. ‘Het heeft te maken met de Europese verplichting waarbij alle Europese landen moeten voldoen aan een bepaalde hoeveelheid crisisvoorraad. We wilden daarom een specifieke terminal bouwen met een lage doorzet oftewel weinig verlading en grote hoeveelheden. Met dit uitgangspunt zijn we aan de slag gegaan om hiervoor een geschikte locatie te zoeken.’

Eemshaven is qua ruimte en diepwatertoegang erg geschikt. Er kunnen relatief grote schepen komen, er is voldoende terrein en er heerst een goed investe-

ringsklimaat. ‘Het is qua achterland misschien minder geschikt, maar gezien de lage doorzet speelt dit een minder grote rol. Er zijn weinig scheepbewegingen nodig, waardoor de infrastructuur hierop kon worden aangepast. Er is slechts één steiger. Ook hebben we gekozen voor relatief grote tanks van zestigduizend kuub per meter. Dat betekent dat de terminal relatief eenvoudig is gehouden en veel op afstand kan worden uitgelezen.’

Ervaring Iets minder dan twee jaar geleden kwam de beslissing om in de Eemshaven een dergelijke terminal te bouwen. De fase van vergunningen regelen, voorstudies en rapportages maken was afgerond zodat een tender in de markt kon worden gezet. ‘We hebben eerst een voorselectie gemaakt waarna uiteindelijk zes partijen een gedetailleerde aanbieding hebben gemaakt. In de laatste fase waren er nog

BEKNOPT

FOTO'S: VOPAK

Vopak heeft in de Eemshaven een opslagterminal voor strategische olievoorraden gebouwd. De terminal bestaat uit elf tanks van ieder zestigduizend kubieke meter en een zeesteiger voor zeeschepen en binnenvaartschepen. Het project werd uitbesteed aan een consortium van drie aannemers. Vopak koos voor een contract op lumpsum-basis omdat het een relatief eenvoudige terminal zonder rocket science betrof. Het bedrijf heeft meer dan bij andere projecten tijd geïnvesteerd in communicatie met milieu, brandweer, gemeente en omwonenden, waardoor het project succesvol is verlopen.

PETROCHEM 10 – 2012 45

045_47_Z_thema_artikel.indd 45

02-10-12 14:44

Yokogawa TDLS: Breakthrough in in-situ process and combustion analysis

Your benefits • In-situ analysis • Fast response (5 sec. or less)

TURN-KEY ANALYZERS

GC

• No sensor contact: average measurement • In-line auto validation

Want to know more?

Call us at 088 - 464 1888 or send us an email info@nl.yokogawa.com

www.yokogawa.com/eu

046_jeol_yokogava.indd 1

02-10-12 13:41

twee partijen over waar we de onderhandelingen mee voerden.’

Naast de kosten speelden de technische keuzes die de partijen voor details hadden gemaakt een rol. Ook de aanpak op het gebied van veiligheid en de ervaring die Vopak met hen in eerdere projecten had, werd in de beoordeling meegenomen.

Het consortium dat de opdracht kreeg, is een combinatie van drie aannemers: bouwbedrijf Cordeel voor het civiele grondwerk, Ivens voor de bouw van de opslagtanks en Siemens voor de technische installaties zoals equipment, automatisering, leidingwerken et cetera. ‘Met deze EPC-contractorcombinatie hadden we al een positieve ervaring bij de bouw van een chemieterminal in Antwerpen met een volume van honderdduizend kubieke meter, verdeeld over zestig tanks in drie tankputten. Nu het project in de Eemshaven is afgerond, kijken we wederom met een positief gevoel op de samenwerking terug.’

Vopak koos voor een contract op lumpsum-basis omdat het een relatief eenvoudige terminal zonder rocket science betrof. De Boer: ‘We wilden een totaaloplossing zodat we met minimale eigen bezetting de zaken hebben kunnen laten bouwen, maar wel volgens onze eigen standaarden en methodieken. De beoordeling hielden we strak in handen: van ontwerpbeoordeling, veiligheid, technische supervisie tot plannings- en kostenbeoordeling. Vooral over het stellen van de juiste deadlines en de planning is het

nodige over en weer gecommuniceerd, maar altijd in goede harmonie.’

Brandweer Qua projectmanagement ging tijd zitten in het aansturen van de EPC-contractor.

‘Zoals bij andere projecten ging veel aandacht uit naar kwaliteits- en veiligheidsborging en hoe technische keuzes werden gemaakt en opgevolgd. Dat is de basis. Wat meer tijd in beslag nam ten opzichte van andere projecten betrof juist de veeleer zachte kant van het project.

Door de ligging aan de Waddenzee vond er extra overleg met natuur- en milieuorganisaties plaats, zodat vergunningen goed werden nageleefd. Er is daarnaast veel constructief overleg geweest met Rijkswaterstaat en het Havenschap aangezien er grote zeeschepen met benzine en diesel aanmeren. En ook met de brandweer werden uitvoerige gesprekken gevoerd. Na de brand in Moerdijk kwam de brandweer met bijkomende vragen.’ Een aantal extra voorzieningen werd daarom geïmplementeerd bovenop de nageleefde normen of vergunningen.

‘We hebben in overleg met de brandweer bijvoorbeeld koelmonitoren voor tanks bijgeplaatst. Deze zijn in het ontwerp aangepast en extra bijbesteld.’

Communicatie De recente gebeurtenissen bij Odfjell hebben ook impact op de terminals van Vopak, gaat De Boer verder. ‘We zullen meer inspecties krijgen. In tegenstelling

tot Odfjell, een oudere terminal, hebben we hier in de Eemshaven te maken met een nieuw gebouwde terminal waarin de laatste stand van techniek is toegepast.

Neem de dampverwerking bijvoorbeeld.

Bij alle schepen die hier worden geladen, wordt damp verwerkt waardoor veel minder sprake zal zijn van stankoverlast. Daarnaast hebben de benzinetanks automatische blusinstallaties en een goed monitoringsysteem.’

Veiligheids- en kwaliteitsborging zijn prioriteit één, maar communicatie is eveneens bijzonder belangrijk. ‘Door de bovengenoemde incidenten (Moerdijk en Odfjell, red.) zijn er niet alleen door de brandweer maar ook door de omgeving meer vragen gesteld. Vóór de bouw en vóór de ingebruikname hielden we informatiebijeenkomsten en is de omgeving geïnformeerd over het project en wat ze mogelijk zouden kunnen merken.

Proactief informeren en communiceren met de omgeving betekent dat ze meer weten, wat zorgt voor beter begrip. Dit was ook nodig, aangezien olieopslag in het noorden veel minder vanzelfsprekend is dan in het Rotterdamse.’

De Boer kijkt met een positief gevoel terug op het project. ‘Het is een mooi project geweest, dat keurig is verlopen.

Dat is erg belangrijk. We hebben meer dan bij andere projecten tijd geïnvesteerd in communicatie met milieu, brandweer, gemeente et cetera en dat werpt echt z’n vruchten af. Dat zie je.

Het is de basis van het succes.’ W PETROCHEM 10 – 2012 47

045_47_Z_thema_artikel.indd 47

02-10-12 14:45

|

|

u in Schrijf u n

Energy 4 Next Generations II Designing a Sustainable Future

Amsterdam • Science Centre NEMO • 1 en 2 november 2012 Locatie: Datum:

Science Centre NEMO Amsterdam 1 november

thema: Sustainable Urban Design 2 november

thema: Sustainable Product Design Onderdeel van: Enlightenmentz-festival Organisatie: Industrielinqs, in samenwerking met NEMO Websites: www.energy4nextgenerations.com www.facebook.com/enlightenmentz

ook meer voor terugkrijgt. Verschillende onderzoekers en industriële bedrijven begrijpen steeds beter dat de combinatie van design en duurzaamheid straks essentieel is voor hun eigen voortbestaan.

Energy 4 Next generations II wil voorbeelden naar voren brengen, waarbij goed ontwerp van beschikbare technologie leidt tot duurzame en comfortabele oplossingen. Daarbij heeft elke dag een andere invalshoek.

Op 1 november zal het om duurzame stedelijke ontwikkeling gaan, terwijl op 2 november duurzame productontwerpen met de x-factor centraal staan.

Designing a sustainable future Duurzame keuzes hoeven niet noodzakelijk in te houden dat je inlevert op comfort, design en mogelijkheden.

Nieuwe technologie kan zo worden ontworpen dat duurzame producten ook op andere vlakken goed scoren.

Soms mag het zelfs iets meer kosten, omdat je er dan

Meer Informatie Congresinformatie: Kiki Nelson • kiki@industrielinqs.nl • 020-31 22 791 Partnerinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020–31 22 797

www.energy4nextgenerations.com Initiatiefnemers:

02_A4-spread.indd 2

Mediapartners:

03-10-12 11:24

Dag 1: Sustainable Urban Design

Dag 2: Sustainable Product Design

Centraal op de eerste dag van E4NG staan duurzame

Grote bedrijven kiezen nu al voor duurzame paden die

ontwerpen die rekening houden met de eigenheid van

uiteindelijk hun eigen voortbestaan moeten garanderen.

stedelijke gebieden. Hoe kunnen bouwmaterialen worden

Zo investeert Lego 400 miljoen euro in een Duits

ontwikkeld die moderne en historische steden verduurza-

windmolenpark, om hun blokjes groen te produceren. Een

men terwijl ze rekening houden met bestaande bouw? Met

stap verder gaat het ontwikkelen van compleet nieuwe

verschillende cases & classes biedt het congres inspiratie

producten die innovatieve technologie koppelen aan

voor iedereen die de duurzame ontwikkeling wil versnel-

duurzaamheid, design en comfort.

len. Daarnaast worden tijdens deze dag maatschappelijke

Tijdens de cases & classes geven ontwerpers, technologen

innovaties belicht die ervoor zorgen dat technologische in-

en marketeers inspiratie voor Enlightenmentz: producten die

novaties en duurzame producten ook daadwerkelijk worden

op alle vlakken een goed en verlicht gevoel geven. Producten

doorgevoerd.

die consumenten ook daadwerkelijk de schone keuze bieden.

Doelgroep: Sustainable urban designers, architecten,

Doelgroep: Sustainable product designers, product

bouwbedrijven, woningcorporaties, wetenschappers, indu-

ontwikkelaars, wetenschappers, Industriële managers,

striële managers, beleidsmakers, studenten en technologen

beleidsmakers, studenten, technologen en engineers.

Bevestigde sprekers: Kees Hummelen, FOM; Wijnand

Bevestigde sprekers: Jan Burger, The Coca Cola

Sukkel, WUR; Guido Mul, Universiteit Twente; Jupijn

Company; Albert Polman, FOM Institute AMOLF;

Haffmans, De Gezonde Stad; Arie Alders

Rob van Hattum, VPRO; Han Slootweg, Enexis: Robert van den Hoed, HVA; Martijntje Smits, Copernicus Institute

Kijk voor het gedetailleerde programma op www.energy4nextgenerations.com

Finalisten Enlightenmentz of the Year 2012 Process Enlightenmentz •D e PEF-fles van Avantium •T erugwinnen vetten en eiwitten uit dierenhuiden van AkzoNobel •M agnetisch koelen van BASF Product Enlightenmentz •Z uiverende windmolens van Dutch Rainmaker •D yneema vliegertouw van DSM •G ewasbescherming met UV-licht van Clean Light Social Enlightenmentz •L lowlab van Lowlands en Jan Douwe Kroeske •W indgas van Greenpeace en Gasunie •W akawaka van Intivation Urban Enlightenmentz •C ar2Go van Daimler •R ecycling Light van Tauw •E nergy Valley Topclub van verschillende organisaties en topclubs

Meer informatie over aanmelden:

02_A4-spread.indd 3

www.enlightenmentz.com

03-10-12 11:24

Wil jij het hele veiligheidsplaatje overzien?

Ga voor de opleidingen Hogere Veiligheidskunde en Arbeidshygiëne naar PHOV Waar de Veiligheidskundige zich meer richt op de risico’s die op korte termijn tot gezondheidsletsel of schade kunnen leiden, richt de Arbeidshygiënist zich juist op de gezondheidsrisico’s op lange termijn. De gecombineerde opleiding HVK-AH verbindt beide specialisaties. Na afronding van deze opleiding ben je zowel Hogere Veiligheidskundige als Arbeidshygiënist.

Hogere Veiligheidskunde-Arbeidshygiëne Start 30 januari 2013, avondopleiding Start 9 april 2013, middag-avondopleiding De opleidingen zijn zowel gecombineerd als los te volgen Specialisatie Hogere Veiligheidskunde voor Arbeidshygiënisten Start 24 januari 2013, middag-avondopleiding Start 6 juni 2013, avondopleiding Specialisatie Arbeidshygiëne voor HVK’ers Start 6 juni 2013, avondopleiding

Meer weten? Bel ons gerust op 030 231 82 12 of check onze website www.phov.nl

PITT-CHAR® XP

The ultimate solution for extreme hydrocarbon fire scenarios PITT-CHAR XP is the only flexible intumescent epoxy on the market today and offers proven hydrocarbon passive fire protection (PFP) against the constant threat of hydrocarbon fire in many industries throughout the world.

• Superior resistance to thermal shock, vibration and impact • Unique flexibility provides enhanced resistance to cracking on flexing and vibrating structures • Excellent performance, particularly under cryogenic and explosion overpressure conditions

www.ppgpmc.com/fireprotection

050_stichting_ppg.indd 1

02-10-12 13:40

TECHNOLOGIE

Anammox-reactor bij een afvalwaterzuivering in Zurich.

Waterzuiveringstechnieken gecombineerd

Twee technieken voor de zuivering van afvalwater met bacteriën – Nereda en Anammox – kunnen in principe worden geïntegreerd in één installatie. Beide zuiveringsmethoden zijn (mede) aan de TU Delft ontdekt en ontwikkeld.

De kern van het Anammox-proces is een groep bacteriën, die in staat is ammonium zonder zuurstof en een organisch koolstof om te zetten in stikstofgas. Kern van het Nereda-proces is eveneens een groep micro-organismen die afvalstoffen omzet in onschadelijke stoffen. In dit geval niet alleen ammonium maar ook fosfaat en organische koolstof. Een combinatie van de twee technieken was tot voor kort niet mogelijk omdat het afvalwater voor het Anammox-proces altijd warm moest zijn. De Anammoxbacteriën vermenigvuldigen zich bij lage temperatuur namelijk heel langzaam.

Mari Winkler, promovenda aan de TU Delft, heeft het Anammox-proces nu geschikt weten te maken voor de standaard technologie, die plaatsvindt bij normale watertemperaturen. Bij Nereda en Anammox worden compacte korrels gevormd die relatief snel bezinken, wat het zuiveringsproces sneller, goedkoper en (energie)efficiënter maakt.

Plastic deeltjes nadelig voor zeedieren

Plastic nanodeeltjes in zeewater hebben nadelige effecten op zeeorganismen. Het gaat om deeltjes die met een grootte van ongeveer dertig miljoenste millimeter met het oog onzichtbaar zijn. Mosselen die worden blootgesteld aan zulke deeltjes blijken minder te eten. Ze groeien dus minder goed. Ook de zee- of wadpier is onderzocht.

Dit organisme verliest eveneens gewicht door opname van plastic deeltjes en krijgt bovendien meer giftige stoffen als polychloorbifenylen (PCB’s) binnen, die zich aan het plastic binden. Dat blijkt uit onderzoek van wetenschappers en studenten van Wageningen University en Imares, beide onderdeel van Wageningen UR. De aanwezigheid van “plastic soep” in de zeeën en oceanen wordt gezien als een groot probleem. Kleine plastic deeltjes bereiken de zee via afbraak van plastic zwerf­ afval. Verder is aannemelijk dat plastic deeltjes uit cosmetica en deeltjes die vrijkomen bij het wassen van kleding via het riool in het oppervlaktewater en uiteindelijk in zee terecht komen. De Europese Unie en de Nederlandse overheid onderkennen het probleem en de noodzaak om de aanwezigheid van plastic in zee te monitoren om meer te weten over de huidige en toekomstige concentratie van plastic micro- en nanodeeltjes in het zeemilieu.

Samenwerking Shell en NWO

Shell en NWO beginnen een publiek-private samenwerking op het gebied van fundamenteel energieonderzoek. Shell zal circa twintig miljoen euro investeren, in te zetten voor 75 promotieplaatsen aan Nederlandse universiteiten. NWO zal circa 21 miljoen euro investeren. Daarmee komt het totale budget voor het programma op 41 tot 50 miljoen euro, afhankelijk van de eventuele deelname van andere bedrijven.

Het merendeel van Shell’s investering behelst het programma Computational sciences in energy research, dat gerelateerd is aan thema’s binnen de topsectoren Energie en Chemie. De rest van Shell’s investering gaat naar twee andere programma’s, namelijk “Solar fuels” en “Uncertainty reduction in smart energy grids”.

Solide maar vloeibaar De manier waarop korrelige materialen als zand, schuim en mayonaise schakelen van vloeibaar naar vast bij samenpersing, werkt helemaal anders dan altijd gedacht. Verrassend is dat, zelfs als deze materialen grote weerstand bieden tegen samendrukking, zij onder bepaalde omstandigheden geen enkele weerstand bieden tegen stroming. Dit blijkt uit FOM-onderzoek.

Het afgelopen decennium is heel veel werk verricht aan de “jamming overgang”. Deze overgang treedt op als deeltjes in zachte korrelige materialen dicht genoeg bij elkaar worden geperst en het materiaal stijf wordt.

De allersimpelste versie van jamming treedt op als zachte elastische deeltjes zonder wrijving of aantrekking worden samengedrukt. Als deze deeltjes dicht genoeg op elkaar zitten, komen zij op een bepaald moment met elkaar in contact en zowel de druk als de weerstand tegen verdere samendrukking begint dan te groeien.

Voor zogenaamde “strikte jamming” is ook weerstand tegen schuiven nodig. De onderzoekers hebben nu gezien dat een dichtere pakking geen weerstand tegen schuiven biedt. Dicht bij het jamming-punt is de kans dat het materiaal instabiel is zelfs honderd procent. Samendrukken is dus niet voldoende om solide te worden en de jamming-overgang zit fundamenteel anders in elkaar dan gedacht.

Ook bacteriën hebben sociale organisatie Sommige bacteriën blijken minder egoïstisch dan tot nu toe werd gedacht. NWO-onderzoeker Otto Cordero ontdekte dat binnen één populatie bacteriën – een groep soortgelijke bacteriën op een bepaalde plek – een aantal individuen antibiotica produceert, terwijl de rest van de populatie dat niet doet maar er wel resistent voor is. Met de antibiotica kunnen andere populaties bacteriën worden gedood. Een deel van de populatie profiteert dus van een paar individuen.

Zelfs deze primitieve levensvorm blijkt zo een vorm van sociale organisatie te hebben, terwijl voorheen werd gedacht dat bacteriën alleen overleefden door zelfzuchtig te zijn.

PETROCHEM 10 – 2012 51

051_J_Technologie.indd 51

02-10-12 14:28

Specialist in Heat Treatment Lokaal elektrisch voorwarmen / spanningsarm gloeien Gloeien in stationaire gloeiovens Verhuur / verkoop ovens en gloeiapparatuur

Drogen van vuurvast beton / coatings Gloeien in tijdelijke mobiele ovens Inductie & weerstand

www.delta-heat-services.nll info@delta-heat-services.nl +31 (0) 187 - 49 69 40

Management De weg naar professioneel inkopen Sourcing Supplier Inkoop, een nieuw paradigma Relationship Management Business owned domains Bestellen? Ga naar www.sdu.nl In

introduceert Gerco Rietveld

een nieuw inkoopconcept, als vervanging van de huidige

klassieke inkooppraktijk. Pleidooien hiertoe bestaan al lang, maar de weg daar naartoe is niet eerder beschreven.

Hoogste tijd dus om inkoop businessgedreven te maken en

Winnaar managementboek van het jaar 2010!

de business inkoopgedreven.

Gerco Rietveld ISBN 978 90 12 58124 0 â‚Ź 59,00

052_delta_SDU.indd 1

02-10-12 13:40

PRODUCTEN Energie-efficiënte turboblower Aerzen introduceert speciaal voor grote luchtvolumes de Turbo Generation 5. Deze lijn energiezuinige, olievrije turboblowers bestrijkt een debiet van 4.000 tot 13.200 kubieke meter per uur en een maximale overdruk tot duizend millibar. De turboblower staat voor energiezuinigheid en maakt energiebesparingen tot dertig procent haalbaar. De machine heeft energiezuinige permanente magneet elektromotoren en aerodynamische, wrijvingsvrije luchtlagering. De ingebouwde frequentieomvormer is traploos regelbaar.

De turboblower is uitgerust met een regel- en besturingssysteem, gekoppeld aan een frequentieregeling van de elektromotor. Via een touchscreen zijn bedrijfsgegevens af te lezen en parameters te wijzigen zoals aanzuigvolumestroom, einddruk en motorstroom. Meerdere machines kunnen geïntegreerd worden aangestuurd voor een zo gunstig mogelijk energieverbruik bij een optimale machinebelasting.

Meer informatie bij Aerzen: www.aerzen.nl

Catalogus CO2-sensoren

Atal presenteert een nieuwe catalogus koolstofdioxidesensoren met een geactualiseerd sensorpakket. De catalogus biedt tal van productnoviteiten, zoals een gunstig geprijsde koolstofdioxidetransmitter met analoge uitgang voor aansturing van ventilatiesystemen. Het bedrijf levert een uitgebreid pakket sensoren die kunnen worden ingezet voor de optimalisatie van het koolstofdioxideniveau in het binnenklimaat.

De sensoren beschikken over geavanceerde regelfuncties en zijn toepasbaar bij projecten met een energiezuinige vraaggestuurde ventilatie en voor industriële toepassingen of voor bedrijfskritische applicaties. Nieuwe toevoegingen aan het assortiment zijn sensoren met BACnet-interface, een serie regelaars met relais voor kanaalmontage en luchtkwaliteitsensoren.

Meer informatie bij Atal: www.atal.nl Ergonomische behuizingen

Stroomtangen Fluke introduceert de Fluke 320-serie True-RMSstroomtangen; een reeks instrumenten die zijn ontwikkeld voor ruisvrije, betrouwbare metingen in veeleisende omgevingen.

De stroomtangen zijn ontworpen met het oog op duurzaamheid en gebruiksgemak. De stroomtangen voldoen aan veiligheidsspecificaties CAT III 600 V/CAT IV 300 V en zijn voorzien van True-RMS wisselspanning en -stroom voor nauwkeurige metingen van niet-lineaire signalen en gelijkstroom, frequentie en weerstand tot veertig kilohm voor metingen aan motoren. De modellen 324 en 325 bieden een verlicht display voor een goede afleesbaarheid in elke omgeving, contact- temperatuurmetingen van tien tot vierhonderd graden Celsius en capaciteitsmetingen van honderd tot duizend microfarad. Het model 325 biedt daarnaast gelijkstroommetingen tot vierhonderd Ampère, frequentiemetingen van vijf tot vijfhonderd hertz en een min/max-functie.

Meer informatie bij Fluke: www.fluke.nl

Meer producten op www.petrochem.nl

053_55_G_producten.indd 53

OKW heeft een nieuwe serie standaard kunststof behuizingen voor draagbare elektronische apparatuur uitgebracht. BLOB is een serie robuuste kunststof behuizingen met ergonomische eigenschappen zodat ze gemakkelijk in de hand kunnen liggen. De serie omvat drie verschillende gegoten behuizingen met vormen die uitgaan van gebruikers met een verschillende greep en handgrootte. Door de vormgeving worden de vingers van de gebruikers automatisch naar het bedieningspaneeltje geleid. Alle behuizingen hebben de mogelijkheid voor een batterijcompartiment of kabeldoorvoer (voor voeding of data).

Meer informatie bij Telerex : www.telerex-europe.com

PETROCHEM 10 – 2012 53

02-10-12 16:35

B O O S T Y O U R B U S I N E S S AT O F F S H O R E E N E R G Y 2 0 1 2

400 EXHIBITORS, 6,500 VISITORS & 600 DELEGATES FROM OVER 30 NATIONALITIES

OTH!0 O B R U O BOOK Y 0 209260 1 (0)1

CALL +3

OFFSHORE OIL AND GAS E&P | TRANSPORT AND STORAGE MARITIME SERVICES | OFFSHORE WIND | OFFSHORE SUPPLY OFFSHORE CONTRACTING | OFFSHORE VESSELS

Created and produced by

Supported by

Media Partners:

W W W. O F F S H O R E - E N E R G Y. B I Z

DIT TIJDSCHRIFT DEUGT

Expertise without borders

•Senior Process Safety Consultant •Project Manager Explosion Safety

Het tijdschrift dat u nu leest, is lid van H O I , het instituut dat de oplagen van gedrukte media controleert. Daardoor speelt dit tijdschrift open kaart met al haar adverteerders.

Omdat die harde oplagecijfers keurig houvast bieden voor wat de advertentietarieven moeten waarmaken. Dat is eerlijk zaken doen. En inderdaad, dat geeft nogal te denken over uitgevers die zich niet hebben aangesloten bij H O I ...

Gedreven professionals gezocht!

Ben jij expert op het gebied van proces- en/of explosieveiligheid?

Kom deze kennis dan inzetten bij DEKRA: bij ons krijg je de ruimte om uitdagingen aan te gaan en jouw expertise te vergroten!

Kijk op www.werkenbijdekra.nl voor de volledige vacatureteksten.

Automotive

Industrial

DE HARDE CIJFERS

Personnel

On the safe side.

79-0413 HR Petrogem_Personal_90x132mm_200912_v1.indd 1

054_dekra_navingo_hoi.indd 1

Postbus 314, 1180 AH Amstelveen T 020 661 36 26 E info@hoi-online.nl W www.hoi-online.nl

20-09-12 14:57

02-10-12 13:40

PRODUCTEN Gevaarlijke stoffen Het zakboek Gevaarlijke stoffen is een praktisch en bondig overzicht van de soorten stoffen die op de werkvloer kunnen voorkomen. Het boek behandelt de soorten stoffen die op de werkvloer voorkomen, hoe ze zijn te herkennen en welke gevaren kunnen optreden. Er is ook aandacht voor stoffen die door het werk kunnen vrijkomen, zoals lasrook, kwartsstof, asbest en uitlaatgassen.

Gevaarlijke stoffen geeft uitleg over de gevaarsymbolen die in gebruik zijn en wat dat betekent voor de opslag, de registratie van stoffen en het veiligheidsbeleid. Maar ook waar op te letten bij opslag en welke maatregelen moeten worden genomen tegen brandof explosiegevaren.

Het boek laat zien hoe een stoffenregistratiesysteem kan worden opgezet, beschrijft de meest relevante wet- en regelgeving en geeft praktische tips voor het omgaan met gevaarlijke stoffen.

Meer informatie bij Kerckebosch: www.kerckebosch.nl SIL3-gecertificeerde koppelrelais De PSR-ETP van Phoenix Contact is een koppelrelais voor galvanische scheiding en vermogensaanpassing voor ‘fire and gas’-toepassingen. Naast de veiligheidsrelevante onderbreking van stroomcircuits is namelijk ook het veilige inschakelen steeds meer van belang. Het relais is volgens SIL3 gecertificeerd.

Het geïntegreerde testimpulsfilter en de aangepaste stroomregelschakeling zorgen daarbij voor zowel een lange levensduur als een hoge compatibiliteit van het relais met de verschillende veiligheidsbesturingen.

De belastingafhankelijk configureerbare en optioneel aansluitbare line-/loadmonitoring maakt een doorlopende diagnose van de besturing tot de actor mogelijk. De diagnosemelding van een draadbreuk of een ontbrekende of verkeerde belasting wordt via de bestaande bedrading doorgegeven. Hierdoor zijn er geen extra installatiewerkzaamheden en zijn er geen extra digitale ingangen voor het teruglezen van de actoren nodig.

Meer informatie bij Phoenix Contact: www.phoenixcontact.nl

Valharnas bestand tegen lasvonken en -spatten

Het nieuwe valharnas van Wiltec bestaat uit Kevlar en Nomax weefsel, waardoor het sterk is en robuust.

In tegenstelling tot een standaard harnas, hoeft dit Kevlar harnas niet te worden vervangen wanneer het wordt blootgesteld aan lasspatten of -vonken. De gebruiker is optimaal beveiligd en werknemers lopen geen onnodige risico’s. Er zijn verschillende vormen, maten en uitvoeringen van de harnassen verkrijgbaar.

Er zijn harnassen met één of meer bevestigingspunten, basis en luxe harnassen, en met of zonder geïntegreerde werkpositioneringsgordel.

Afhankelijk van de werkzaamheden en wensen kan altijd het juiste harnas worden gekozen.

Meer informatie bij Wiltec: www.wiltec.nl Laserafstandsmeters

De modellen 414D, 419D en 424D vormen de nieuwe laserafstandsmeters van Fluke. Deze meters zijn snel, nauwkeurig, duurzaam en gemakkelijk in gebruik.

Een extra heldere laserstraal maakt het gemakkelijk om het doel te kunnen zien, zelfs als deze zich op een moeilijk te bereiken plaats of op grote afstand bevindt. De meetwaarden zijn af te lezen op een groot LCD scherm.

Naast afstandsmeting zijn deze instrumenten in staat om calculaties voor oppervlakte- en volumeberekeningen uit te voeren. Afhankelijk van het gekozen model biedt deze serie intern geheugen voor opslag van meetwaarden, een spatwater- en stofdichte behuizing, achtergrondverlichting bij het display, een kantelbare sensor voor metingen op moeilijk bereikbare plaatsen en een ingebouwd kompas dat de richting van een meting aangeeft.

Meer informatie bij: www.have-digitap.nl

PETROCHEM 10 – 2012 55

053_55_G_producten.indd 55

02-10-12 16:35

Market Review Aandrijftechniek en gereedschappen

Blast Valves

Vokes-Air BV

Van Eyle & Ruygers – Schwartz

Sevillaweg 75 3047 AL Rotterdam Postbus 35040 3005 DA Rotterdam Tel: +31 (0)10 - 245 50 00 Fax: +31 (0)10 - 262 06 22 E-mail: info@erxs.nl Website: www.erxs.nl

AFDICHTINGEN, AFSLUITERS, COMPENSATOREN EN SLANGEN

Filter + Beschermtechniek Nijverheidsweg 15 3401 MC IJSSELSTEIN Postbus 309 3400 AH IJSSELSTEIN Tel: +31 (0)88 - 865 37 24 Fax: +31 (0)88 - 865 37 00 E-mail: info@vokesair.nl Website: www.vokesair.com

Nikkelstraat 2-4 3067 GR ROTTERDAM Postbus 8504 3009 AM ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 - 455 75 55 Fax: +31 (0)10 - 456 38 90 E-mail: klinger@klinger.nl Website: www.klinger.nl

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 - 514 15 14 Fax: +31 (0)72 - 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl

algemeen

Chemicals, Lime, Recycling and Automotive Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180 - 41 59 88 Fax: +31 (0)180 - 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

CIVIL, PIPING AND ARCHITECTURAL WORKS

VBK Groep

Kernweg 37 1637 LH Hoorn Tel: +31 (0)229 - 23 28 04 Fax: +31 (0)229 - 23 69 85 E-mai­l: info@vbkgroep.nl Website: www.vbkgroep.nl

Compensatoren

SGS Nederland b.v.

Malledijk 18 Postbus 200 3200 AE SPIJKENISSE Tel: +31 (0)181 - 69 33 33 Fax: +31 (0)181 - 69 35 81 E-mail: info@sgs.com Website: www.sgs.com

Demontage

DDM Demontage B.V.

afdichtingen, afsluiters slangen en kunststoffen

ERIKS bv

Seggelant-West 10 3237 MJ Vierpolders The Netherlands Tel: +31 (0)181 - 28 11 17 Fax: +31 (0)181 - 28 11 78 Website: www.hertel.com E-mail: hans.vanegmond@hertel.com expansion.joints@hertel.com

ENGINEERING & CONTRACTING

Grontmij Belgium NV

Industry, Water & Energy Services M. Gillemanstraat 5 B - 9060 ZELZATE, BELGIË Tel: +32 (0)9 345 70 67 Fax: +32 (0)9 345 53 67 E-mail: industry-water-energy@ grontmij.be Website: www.grontmij.be

Explosieveilige deurtechniek & aandrijvingen

Chemicals

De Noord Chemicals b.v.

KlingerBV

HERTEL Industrial Sealings bv.

Demontage - Sloopwerken Transport - Asbestsanering Postbus 253 3454 ZM De Meern Tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

detacheringsbureau, technisch

STAR Oil Gas Power

Middenweg 6 4782 PM MOERDIJK P.O. Box 299 4760 AG ZEVENBERGEN The Netherlands Tel: +31 (0)168 38 50 38 Fax: +31 (0)168 38 50 37 E-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

STAR Oil Gas Power

Helperpark 282E 9723 ZA GRONINGEN The Netherlands Tel: +31 (0)50 501 44 01 Fax: +31 (0)50 501 84 41 E-mail: groningen@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

DICTATOR PRODUCTIE B.V.

Energieweg 11 8304 AJ EMMELOORD Postbus 57 8300 AB EMMELOORD Tel: +31 (0)527 - 61 34 56 Fax: +31 (0)527 - 69 84 20 E-mail: info@dictator.nl Website: www.dictator.nl

Vertegenwoordiging in België: AMY NV/SA Lieven Bauwensstraat 23 B - 8200 BRUGGE, BELGIË Tel: +32 (0)50 - 31 28 48 Fax: +32 (0)50 - 31 16 64 E-mail: info@amy.be Website: www.amy.be

EXPLOSIEVEILIGE verlichting & signalering

Victor Lighting

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

STAR Oil Gas Power N.V.

DEKOMTE BENELUX

Simon Stevinstraat 8 8400 Oostende Belgium Tel: +32 (0)59 - 51 07 55 Fax: +32 (0)59 - 51 07 87 Website: www.dekomte.be E-mail: info@dekomte.be

Rijnkaai 37 2000 ANTWERPEN Belgium Tel: +32 (0)32 26 25 95 Fax: +32 (0)32 26 56 96 E-mail: antwerpen@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

56 PETROCHEM 10 – 2012

056_57_58_marketreview.indd 56

03-10-12 11:52

Market Review Global CAD Center

Kunststofroosters en constructies (GVK)

MECHANICAL CONTRACTING

process EQUIPMENT

ProClass b.v.

Lindelaan 4 3319 XK Dordrecht Postbus 9138 3301 AC DORDRECHT Tel: +31 (0)78 - 622 89 11 Fax: +31 (0)78 - 621 12 23 E-mail: info@proclass.nl Website: www.proclass.nl ProClass Technologies Pvt. Ltd. Park View Enclave, Road no2 500034 Hyderabad, India Website: www.GlobalCadCenter.com

installatie vloeren INSPEcTIE

Kiwa Nederland B.V.

Sir. W. Churchill-laan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 - 414 46 21 Fax: +31 (0)70 - 414 46 40 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.1kiwa.com

KUNSTSTOF LEIDINGEN

FlexxCon B.V.

Correspondentieadres Postbus 1761 3800 BT Amersfoort Magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede Tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 E-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

Engineering, Pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw Postbus 2517 2940 AA Lekkerkerk Tel: +31 (0)180 - 45 21 88 Fax: +31 (0)180 - 66 23 08 E-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

PIPE SUPPORTS

Indusclean NV

Kluizenhof 31 B-9170 Sint Gillis Waas België Tel: +32 (0)3 - 234 95 26 Fax: +32 (0)3 - 234 94 87 E-mail: general@indusclean.com Website: www.indusclean.com

Dutramex BV

Ambachtstraat 1a 4143 HB LEERDAM Tel: +31 (0)345 - 61 40 11 Fax: +31 (0)345 - 61 95 25 E-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

Klompenmakerstraat 68 3194 DE Rotterdam Hoogvliet Postbus 493 3190 AK ROTTERDAM Tel: +31 (0)10 - 472 03 09 Fax: +31 (0)10 - 416 88 28 E-mail: info@minks.nl Website: www.minks.nl

Thermo-Clean n.v.

Dellestraat 45 B - 3550 HEUSDEN-ZOLDER, BELGIË Tel: +32 (0)13 - 53 90 60 Fax: +32 (0)13 - 53 91 91 E-mail: info@thermoclean.com visit us at: www.thermoclean.com

Afsluiters, compensatoren, leidingondersteuningen en –systemen, glijlagers, jacketed piping, PTFE lined piping Jan Tinbergenstraat 209 7559 SP Hengelo ov Tel: +31 (0)74 - 265 00 00 Fax: +31 (0)74 - 265 00 01 E-mail: verkoop@hanwel.com Website: www.hanwel.com

process control

Manufacturing Execution Systems (MES)

Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70 - 444 27 70 Fax: +31 (0)70 - 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

PROJECT, Construction, safety & Shutdown management

Middenweg 6 4782 PM MOERDIJK P.O. Box 299 4760 AG ZEVENBERGEN The Netherlands Tel: +31 (0)168 38 50 38 Fax: +31 (0)168 38 50 37 E-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

STAR Oil Gas Power

Helperpark 282E 9723 ZA GRONINGEN The Netherlands Tel: +31 (0)50 501 44 01 Fax: +31 (0)50 501 84 41 E-mail: groningen@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

STAR Oil Gas Power N.V.

MAGION Process Control Engineering B.V.

MAGION Process Control Engineering B.V.

Alfa Laval Benelux NV

STAR Oil Gas Power

Hanwel

Minks Kunststoftechniek Rotterdam B.V.

Baarschot 2 4817 ZZ BREDA Postbus 9377 4801 LJ BREDA Tel: +31 (0)76 - 579 12 00 Fax: +31 (0)76 - 579 12 11 E-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com Bazellaan 5 B - 1140 BRUSSEL, BELGIË Tel: +32 (0)2 - 728 38 11 Fax: +32 (0)2 - 728 38 03 E-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

loonReiniging Process Equipment

IndusClean

Alfa Laval Benelux BV

Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70 - 444 27 70 Fax: +31 (0)70 - 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

Rijnkaai 37 2000 ANTWERPEN Belgium Tel: +32 (0)32 26 25 95 Fax: +32 (0)32 26 56 96 E-mail: antwerpen@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

PETROCHEM 10 – 2012 57

056_57_58_marketreview.indd 57

03-10-12 11:52

Market Review PROJECTPLANNING & CONTROL

staalconstructies

Frijns Industrial Group

Primaplan B.V.

Cypresbaan 37 2908 LT CAPELLE A/D IJSSEL Tel: +31 (0)10 - 442 51 97 Fax: +31 (0)10 - 451 49 41 E-mail: info@primaplan.nl Website: www.primaplan.nl

Industriële staalconstructies & Projectmanagement De Valkenberg 14 Postbus 150 6300 AD Valkenburg a/d Geul Tel: +31 (0)43 - 601 01 01 Fax: +31 (0)43 - 601 01 02 E-mail: info@frijnsgroup.com Website: www.frijnsgroup.com

PTFE

WArmteBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187 - 49 69 40 Fax: +31 (0)187 - 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

Warmtewisselaars reiniging

Voortman Staalbouw

Polyfluor Plastics BV T. +31-162-472122 F. +31-162-472123 Postbus 221 4900 AE Oosterhout info@polyfluor.nl www.polyfluor.nl

studbolts

Industriële staalconstructies & Dak en Wandbeplatingen Plaagslagen 16 Postbus 83 7460 AB RIJSSEN Tel: +31 (0)5 - 4853 90 00 E-mail: a.mensing@voortmanstaalbouw.nl Website: www.voortmanstaalbouw.nl

verzekeringen

INTRAMAR insurances

Bea Nederland B.V.

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

Het Nieuwe Diep 34 A8 1781 AD DEN HELDER Postbus 891 1780 AW DEN HELDER Tel: +31 (0)223 - 61 22 22 Fax: +31 (0)223 - 61 55 22 E-mail: info@intramar.nl Website: www.intramar.nl

Thermo-Clean n.v.

Dellestraat 45 B - 3550 HEUSDEN-ZOLDER, BELGIË Tel: +32 (0)13 - 53 90 60 Fax: +32 (0)13 - 53 91 91 E-mail: info@thermoclean.com visit us at: www.thermoclean.com

Waterbehandeling

Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Melspring International

Uw partner in Koolstofbronnen, Metaalzouten en Polymeren Melspring International BV Arnhemsestraatweg 8 6880 AG VELP T. +31 263842040 F. +31 263842041 hagen@melspring.com www.watermelspring.com

Siemens Nederland N.V.

Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB Den Haag Tel.: +31 (0) 70 - 333 3252 E-mail: industrysolutions.nl@ siemens.com Website: www.siemens.nl/water

EUROWATER B.V.

Pastoor van Breugelstraat 8a 4744 RB Bosschenhoofd The Netherlands Tel: +31 880005000 Fax: +31 880005005 E-mail: gvt@eurowater.nl Website: www.eurowater.nl

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van Petrochem, neemt u dan contact op met Jetvertising – Rob Koppenol, tel. 070 399 0000. Uw abonnement wordt stilzwijgend verlengd tot wederopzegging en dient twee maanden van tevoren opgezegd te worden.

58 PETROCHEM 10 – 2012

056_57_58_marketreview.indd 58

03-10-12 11:52

CURSUS

AGENDA Lean manufacturing In deze cursus wordt een introductie gegeven over lean manufacturing. Welke resultaten kunnen worden geboekt met het introduceren van lean manufacturing in de organisatie? Aan de hand van een casestudie wordt een eerste inschatting gemaakt van de verspilling in de organisatie van de deelnemers, waarbij ‘de zeven verspillingen’ als leidraad worden genomen. Methoden en technieken zoals 5S, Value Stream Mapping, SMED, OEE, et cetera komen aan bod. De workshop bevat oefeningen en een simulatie en is bedoeld voor engineers, productiemanagers en procesverantwoordelijken.

6 november Utrecht

Snel en foutloos opschalen van batchprocessen In deze cursus leert de cursist proces-research te versnellen. Dat kan door belangrijke technologische aspecten van het proces vroegtijdig te herkennen en al op laboratoriumschaal bij de experimenten te betrekken.

De cursist maakt daarnaast ook kennis met problemen uit de industriële praktijk en de oplossingen die daarvoor zijn gevonden. Technieken als Design of Experimentation (DoE), High Throughput Experimentation (HTE), Backcasting (neer-schalen) en inzicht in de verrassingen bij schaalvergroting zijn hierbij onmisbaar gebleken om een beter inzicht in de opschaalbaarheid van industriële processen te krijgen.

14 - 15 november Amersfoort

Pao Techiek http://cursus.paotechniek.nl/

Process Control voor procestechnologen Aan fabrieksinstallaties worden steeds hogere eisen gesteld wat betreft kwaliteit, productiviteit, CO2-uitstoot en energieverbruik. Bij het optimaliseren van bestaande installaties, en bij het ontwerp van nieuwe installaties, speelt de procesregeling een cruciale rol. Deze cursus geeft de cursist de knowhow om het beste uit zijn of haar conventionele regelsystemen te halen en laat hem of haar kennismaken met de mogelijkheden van geavanceerde regeltechniek. Na afloop van deze cursus is de cursist in staat aan de hand van theorie, voorbeelden en oefeningen procesregelingen te kiezen en in te stellen.

7, 8, 15, 22 november Delft

Skilledin, HITMA Groep en Invensys Foxboro www.hitma.nl

Training Pneumatische Procesinstrumentatie Veel industriële procesinstallaties zijn uitgerust met pneumatische controllers en regelaars. Deze zijn vaak in de jaren 70 of 80 geïnstalleerd en nog volop in gebruik, maar kennis over pneumatische procesinstrumentatie verdwijnt. Voor bedrijven waar deze pneumatische instrumenten in gebruik zijn, is deze 2-daagse training een basis voor het juist inregelen en de bediening. De cursus is ontwikkeld voor onder andere operationele en onderhoudsmedewerkers in de industrie, processengineers en meet- en regelspecialisten.

8 - 15 november Rotterdam

Quiris Adviesgroep http://www.quiris.nl

Effectief leidinggeven Medewerkers zijn verschillend en hebben van een leidinggevende nodig dat hij/zij zijn/haar stijl aanpast. Waar je de ene medewerker ziet opbloeien, als je hem de vrije hand geeft, zie je de andere medewerker juist veel beter functioneren als er vaak en regelmatig afstemming en overleg plaatsvindt. In deze training krijgt de cursist zicht op de verschillende stijlen van leidinggeven en is er aandacht voor vragen als hoe en wanneer je meer coachend of meer instruerend optreedt. Deze training is voor iedereen die leiding geeft en handvatten wil om succesvol verschillende medewerkers te kunnen aansturen.

12 november Veenendaal

Mikrocentrum www.mikrocentrum.nl

Pao Techniek http://cursus.paotechniek.nl/

Meer agendapunten op www.petrochem.nl

059_61_K_agenda.indd 59

PETROCHEM 10 – 2012 59

02-10-12 17:07

Locatie:

Drijvend Paviljoen

12|12|’12

2012

waterbewust Water wordt in toenemende mate schaars, voor de consument en voor de industrie. Tegelijkertijd wordt schoon water ingezet terwijl alternatieven mogelijk zijn. Zo zijn er veel afvalstromen die na reiniging weer inzetbaar zijn voor nieuwe toepassingen, want niet voor elke toepassing is drinkwater nodig. De vraag die daarom moet worden gesteld is: ‘Hoe kunnen we door bewuster om te gaan met water, oplossingen bieden voor dreigende schaarste? En hoe worden grote waterverbruikers geholpen om stappen te zetten naar duurzaam waterbeheer?’

Die vragen worden behandeld tijdens Watervisie2012. In lijn met het thema ‘Waterbewust’ is het congres opgebouwd uit drie elkaar versterkende onderdelen.

1) Plenaire cases van grote bedrijven die naar een duurzamer waterbeheer willen gaan 2) Parallelle masterclasses met lichtende voorbeelden van duurzamer waterbeheer 3) Verkiezing van de Water Innovator of the Year (WIY).

Het congres is een samenwerking van het vakblad Utilities en Evides Industriewater en is bedoeld voor beslissers en geïnteresseerden uit de Nederlandse en Vlaamse industrie.

Programma 12.00 uur Registratie met lunch 13.00 uur Plenaire opening met 2 cases 14.00 uur Masterclass ronde 1 15.00 uur Pauze 15.30 uur Masterclass ronde 2 16.30 uur Pauze 17.00 uur Plenair debat met genomineerde Water Innovators en afsluitend een case 18.00 uur Borrel 19.00 uur Diner met Water Innovator of the Year verkiezing 21.30 uur Sluiting Meer Informatie Congresinformatie: Kiki Nelson • kiki@industrielinqs.nl • 020-31 22 791 Partnerinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020–31 22 797

Initiatiefnemers:

Organisatie:

www.watervisie2012.nl 01_A4_watervisie.indd 1

03-10-12 10:22

CURSUS IIR www.iir.nl

AGENDA Praktijkgerichte training corrosiemanagement In deze tweedaagse praktijkgerichte training komen de volgende onderwerpen aan bod: corrosie herkennen en het juiste materiaal kiezen, onderhoudskosten verminderen door slimme monitoring en inspectie en de opgedane corrosiekennis delen binnen de organisatie.

21-22 november Breda

BEURS /EVENEMENT / SEMINAR T.A. Cook Conferences World Class Process Safety Management uk.tacook.com/chemical-psm Veilig kunnen opereren is prioriteit één van ieder bedrijf. Op dit evenement kan de bezoeker onder meer kennismaken met hoe (petro) chemische Europese bedrijven procesveiligheid hebben ingebed in hun bedrijfscultuur en hoe zij leiderschapsprogramma’s hebben uitgevoerd. Vanuit praktijkvoorbeelden leert de bezoeker hoe zij een procesveiligheidsstructuur in hun eigen organisatie kunnen implementeren.

22-24 oktober Londen, Groot-Brittannië

NVDO http://www.nvdo.nl

Conditiebewaking á la Carte 2012: Materiaalkunde Materiaalkunde is een interdisciplinair vakgebied dat zich bezighoudt met het verband tussen de samenstelling en structuur van materialen aan de ene kant en hun eigenschappen aan de andere kant. Tijdens deze bijeenkomst wordt het nieuwe Platform Materiaalkunde van de NVDO gelanceerd.

31 oktober Eindhoven

NEMO, Utilities en Industrielinqs pers en platform www. energy4nextgenerations.com

Energy 4 Next Generations II - Designing a Sustainable Future Duurzame keuzes hoeven niet noodzakelijk in te houden dat je inlevert op comfort, design en mogelijkheden. Nieuwe technologie kan zo worden ontworpen dat duurzame producten ook op andere vlakken goed scoren. Het congres wil voorbeelden naar voren brengen waarbij goed ontwerp van beschikbare technologie leidt tot duurzame en comfortabele oplossingen. Op de eerste dag staan duurzame stedelijke en sociale ontwikkelingen centraal. Dag twee belicht duurzame productontwerpen en processen.

1-2 november Amsterdam

www.sustainability-congres.nl

Nationaal Sustainability Congres Het thema van dit jaarlijkse Sustainability Congres is ‘The Revitalization of Sustainability: Dienen en verdienen’. De tijd is rijp voor nieuwe energie en een nieuwe focus voor de duurzaamheidsagenda voor de komende jaren. De nieuwe generatie leiders moet kaders en handvatten krijgen voor het bouwen aan een nieuwe toekomst. Het congres richt zich op bestuurders, managers, beleidsmakers, onderzoekers, product- en marktontwikkelaars, wetenschappers en consultants. Uit bedrijfsleven, politiek, wetenschap, overheid en NGO’s. Allen met een sterke drive om te werken aan duurzaamheid.

20 november Nieuwegein

Industrielinqs pers en platform www.industrielinqs.nl/ businesslinqs

Masterclass winnaars Responsible Care-prijs 2012 Jaarlijks reikt de VNCI de Responsible Care-prijs uit aan het bedrijf dat de beste prestatie heeft geleverd op het gebied van veiligheid, gezondheid, milieu en duurzaamheid. De winnaar van deze prestigieuze prijs krijgt tijdens deze bijeenkomst de gelegenheid het project aan een geïnteresseerd publiek voor te stellen. Dit jaar wonnen zowel het project ‘Recycling@Teijin Aramid’ van Teijin Aramid als het project van AkzoNobel ‘Duurzaam ontvetten en ontwateren van dierenhuiden.’

Beide winnende projecten zullen in een masterclass worden toegelicht.

22 november Locatie nader te bepalen

PETROCHEM 10 – 2012 61

059_61_K_agenda.indd 61

02-10-12 17:07

Samenwerken bestaat uit twee woorden: samen en werken.

En die zijn beide cruciaal voor resultaat.

Graag meer Europa Ik heb op 12 september een van de meest merkwaardige momenten van mijn recente tijdslijn meegemaakt. Ik was met een steuntje in de rug van Wouter De Geest – CEO BASF Antwerpen – genodigd voor de jaarlijkse Oesterpartij in de prachtige Middelburgse abdij die de provincie Zeeland tot haar “huis” heeft gemaakt. Wouter De Geest – nog tot eind oktober ook voorzitter van de Belgische chemie & life sciences federatie – was er namelijk gastspreker.

Voor wie de Oesterpartij niet kent; de provincie Zeeland organiseert deze samenkomst jaarlijks en nodigt dan onder andere de havenschappen van Rotterdam, Antwerpen, Gent en uiteraard Vlissingen uit. Dat de oesterkwekers uit Zeeland er rijkelijk hun producten aanbieden, helpt natuurlijk. Zelfs wie geen oesters lust, vindt er de rijkdom van de zilte zee. Geen verbazing als er zo’n negenhonderd afgevaardigden van allerlei slag en kleur naar de Oesterpartij afzakken. Deze entourage was niet bevreemdend, eerder uitnodigend. Bevreemdend – curieus, zeggen we in Vlaanderen – was ook niet dat de Oesterpartij werd georganiseerd op de dag van de Nederlandse parlementsverkiezingen, maar wel dat er een merkwaardig contrast te bespeuren viel.

Een van de verkiezingsthema’s – niet hét thema lees ik in de Nederlandse pers – was de soms zeer kritische houding van de Nederlandse politici tegenover Europa, soms zelfs vergeleken met De Staten Generaal in Brussel. Al waren die Staten Generaal die we in de Nederlanden ooit ook kenden historisch wel een vrij (niet heel) democratisch gezelschap. Op de Oesterpartij werd duidelijk afstand genomen van de anti-eurogevoelens. Ik kreeg de indruk dat Zeeland niet tot Nederland behoorde, al weet iedereen beter.

Het was de Commissaris van de Koningin, Karla Peijs (CDA als dat ertoe doet), die meteen de toon zette en een pro-Europees pleidooi hield, loodrecht op de stemmingsmakerij van de voorbije campagneweken. De Rijn/Schelde-delta, hield ze haar gehoor voor, heeft veel te danken aan Europa. Vanuit en met behulp van Europa maken wij van de delta een ‘estuarium van kansen, een estuarium van kennis’ en is het niet Europa dat Rotterdam straks via Terneuzen en Gent zal verbinden met Parijs? Zo scoorde de Commissaris. Ze voegde er nog een doordenkertje aan toe: ‘Toch merkwaardig dat alle Belgische ex-premiers van de laatste drie decennia in Europa geëngageerd en zeer actief zijn. Van de Nederlandse premiers zie ik er geen enkele’. Ze klonk ontgoocheld, want Nederland was samen met België en Luxemburg (de Benelux) een van de stichtende leden van de EU. Wouter De Geest trad haar meteen bij met een historisch en economisch perspectief: ‘Europa heeft de laatste zestig jaar de

mogelijkheden geboden om de kracht van de mensen die in deze regio wonen ten volle te laten ontplooien. Het is onze opdracht om vanuit deze regio – een van de belangrijkste toegangspoorten voor Europa – mee te bouwen aan de Europese economische kracht van morgen.’ Dus krijgen én geven, hield De Geest zijn gehoor voor. Europa heeft zich na twee wereldbranden ontwikkeld tot een Haven van Vrede & Welvaart, was zijn statement. ‘Als we dit model willen behouden, moeten we een solide economische basis smeden, moeten we samenwerken en dan moeten grenzen vervagen en verdwijnen. Samenwerken bestaat uit twee woorden: samen en werken. En die zijn beide cruciaal voor resultaat. Ambitie is een droom met een tijdslijn.

Die moet niet enkel worden gedragen door enkele visionairen, maar door een breed netwerk van mensen die de samenwerking onomkeerbaar willen maken.’ Alleen zo kan de huidige vertrouwenscrisis in de Europese instellingen en het Europese model worden bezworen.’

De CEO van BASF Antwerpen is ook een sterk believer in industry en maakt telkens weer duidelijk dat ook het Europa van morgen de industrie nodig zal hebben om de uitdagingen van een steeds groeiende wereldbevolking meester te kunnen blijven. Europa moet die industrie blijven steunen, niet zoals vroeger met subsidies, maar met een omkadering die een slimme groei en transformatie moet mogelijk maken. Een mogelijk tracé voor die transformatie schetste hij als de “triple helix”, een gepaste samenwerking tussen onderzoeksinstellingen, ondernemingen en overheden om de innovatiekracht van ondernemingen een boost te geven. Daarbij moeten ook traditionele sectorgrenzen in het industriële landschap worden gesloopt en hebben we meer nood aan internationalisering en dus Europa. Ook slimme supply chain concepten met verbindende infrastructuur zullen de competitiviteit van de leidende ondernemingen in de Schelde/Rijn-delta kunnen versterken. Wouter De Geest kondigde eveneens aan dat hij het Chemvision-forum, ooit vanuit dit blad opgestart om de chemieclusters van de Delta dichter bij elkaar te brengen, nieuwe kansen wil geven en nieuw leven wil inblazen.

Kortom, voldoende stof tot nadenken en bij het slurpen van oesters hoorde ik dat de boodschappen van de industrie­ kapitein uit Antwerpen gehoor hadden gevonden. Persoonlijk wens ik de Oesterpartij nog vele edities want dan vinden beslissers uit de Delta mekaar steeds opnieuw om van die delta een duurzaam ijkpunt te maken voor Europa.

Jan Van Doorslaer

62 PETROCHEM 10 – 2012

062_M_column.indd 62

03-10-12 11:29

03 12

Inside Inside Magazine Magazine voor voor de de biochemie biochemie

Bioplastics uit afvalwater

063_BA_cover.indd 1

> ETHANOL UIT LANDBOUWAFVAL

02-10-12 14:19

We maken verschil

|

|

lvast eer an reserv e da in uw ag

Congressen en evenementen NAJAAR 2012 26 september – iMaintain, Prestatiemanagement

Congres van NVDO sectie Suto en iMaintain WWW.I-MAINTAIN.NL/PRESTATIE

27 september – Profion Maintenance Linqs

Lezingen en discussie over de aanpak van onderhoud WWW.INDUSTRIELINQS.NL/PML

1 november – Het NVDO infra congres

Bijeenkomst over de grond-, weg- en waterbouw WWW.I-MAINTAIN.NL/INFRA

22 november – Business Linqs bijeenkomst

Hét kennisnetwerk binnen de industrie masterclass winnaar responsible care-prijs 2012 WWW.INDUSTRIELINQS.NL/BUSINESSLINQS

12 december – Watervisie en WIY-verkiezing 2013

CONGRES OVER rationeel watergebruik WWW.WATERVISIE2012.NL

13 december – Profion Maintenance Linqs

Lezingen en discussie over de aanpak van onderhoud WWW.INDUSTRIELINQS.NL/PML

1+2 november – Energy 4 Next Generations

Tweedaags congres van NEMO, Utilities en Industrielinqs pers en platform WWW.ENERGY4NEXTGENERATIONS.COM

VOORJAAR 2013 14 februari – Business Linqs bijeenkomst

30 mei – Profion Maintenance Linqs

HÉT KENNISNETWERK BINNEN DE INDUSTRIE WWW.INDUSTRIELINQS.NL/BUSINESSLINQS

21 maart – iMaintain congres en MMY-verkiezing 2013

6 juni – Deltavisie congres en PMY-verkiezing 2013

LEZINGEN EN DISCUSSIE OVER DE AANPAK VAN ONDERHOUD WWW.INDUSTRIELINQS.NL/PML

CONGRES VOOR DE PROFESSIONELE ONDERHOUDSSECTOR WWW.I-MAINTAIN.NL/CONGRES

HÉT EVENEMENT VOOR DE INDUSTRIE IN DE RIJN/SCHELDE-DELTA WWW.DELTAVISIE2013.NL

Wijzigingen onder voorbehoud. Op genoemde websites vindt u altijd de meest recente informatie. Noteer de data alvast in uw agenda!

Industrielinqs pers en platform • Veembroederhof 7 • 1019 HD Amsterdam • T: 020 - 31 22 088 • F: 020 - 31 22 080 • www.industrielinqs.nl

05_congressen.indd 1

03-10-12 11:27

08

b ioplastics uit afvalwater

Onderzoekers van de TU Delft hebben een proces ontwikkeld om polyhydroxyalkanoaat (PHA) te produceren uit afvalwater. Om dit op grotere schaal te onderzoeken, heeft waterzuiveringbedrijf Paques onlangs een proefinstallatie gebouwd. De zuivering van het product is nu nog een uitdaging.

Daarom werken de onderzoekers ook aan alternatieve toepassingen waarbij PHA wordt omgezet in acrylzuur of propeen.

12

Cellulose-ethanol in de startblokken

Het produceren van ethanol uit landbouwafval of snelgroeiende energiegewassen is al jaren een droom van menig technoloog. De grondstoffen – stro, riet, maïsstengels en ander land- en bosbouwafval – concurreren niet met de voedselproductie en de CO2-cyclus is neutraal. De technische uitdaging bleek echter te groot om er een commercieel succes van te kunnen maken. Tot voor kort, want vanaf het einde van dit jaar zouden de eerste grootschalige productiefaciliteiten nu toch echt een feit moeten zijn.

Rubrieken 05

Commentaar

06

Nieuws

20

Column

03 | 12

065_BB_inhoud.indd 3

3

02-10-12 14:29

LEES TECHNISCH WEEKBLAD MET 25% KORTING In Technisch Weekblad leest u elke week het laatste technische nieuws uit binnen- en buitenland, opinie, achtergrond, vacatures en nog veel meer! Bovendien verschijnt TW ook wekelijks in een online editie met extra foto’s en films. Abonnees hebben toegang tot deze online editie en het complete online archief.

Als u nu een abonnement neemt op Technisch Weekblad, ontvangt u het eerste jaar 25% korting. U betaalt geen € 81,50 maar slechts € 61,-. Kijk voor meer informatie op www.tw.nl/abonnement.

Vul de bon in of ga naar www.tw.nl/abonnement

JA, ik neem een abonnement op Technisch Weekblad en ontvang het eerste jaar 25% korting. Ik betaal € 61,Naam

m/v

Ik kies voor de volgende betaalwijze: ❑ Automatische incasso, ik machtig Abonnementenland/Bèta Publishers het abonnementsgeld van de volgende rekening af te schrijven:

❑ Acceptgiro (€ 2,95 administratiekosten)

Adres

Telefoon E-mail

Plaats

Datum

Handtekening

Abonnementen worden automatisch verlengd. Zie voor meer informatie: www.technischweekblad.nl/abonnement Stuur deze bon in een gesloten envelop zonder postzegel naar: Technisch Weekblad, Antwoordnummer 1822, 1910 VB Uitgeest

INDLQ12

Postcode

weten hoe het werkt!

066_betapublishers.indd 1 120_TW_abonnement_210x297.indd 1

02-10-12 13:39 19-09-12 09:03

Hapje voor hapje Naast bladen, fora, verkiezingen, spin-offs, startups, joint ventures en projecten schieten congressen, verkiezingen, workshops, evenementen en andere initiatieven als paddenstoelen uit de grond als het gaat om duurzaamheid, biobased economy, CO2-reductie et cetera. Een greep uit het duurzaamheidsarsenaal: Dow Jones Sustainability Index, 50 Hottest Companies in Bioenergy, De duurzame 100, Enlightenmentz of the Year, Green Building Week, Dag van de Duurzaamheid, Energy 4 Next Generations, International Algae Congress, Sustainable biomass sourcing, The Plastic Soup Foundation, European Forum for Industrial Biotechnology and the Biobased Economy, en ga zo maar door.

Door deze en andere initiatieven lijkt een duurzame energietransitie niet alleen een droom van velen, maar krijgt de noodzaak om te veranderen enigszins vorm. Toch zullen niet alle initiatieven, idee毛n of projecten voldoende draagvlak vinden om in de toekomst echt verschil te kunnen maken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de diverse cellulose-ethanolfabrieken die het tot nog toe niet verder hebben geschopt dan pilots, zoals verderop is te lezen. Nog v贸贸r deze bedrijven een druppel ethanol hadden geproduceerd, gingen ze failliet. Of neem Neste Oil en Stora Enso, die onlangs hun plannen om een biodieselfabriek te bouwen, hebben afgeblazen

omdat de kosten van het project te hoog zouden zijn. Ook het opgezette emissiehandelsysteem lijkt niet het gewenste resultaat te boeken dat was verwacht. En dan druk ik me nog zacht uit.

Toch ben ik het niet eens met de criticasters die bovenstaande initiatieven volledig met de grond gelijk maken. Duurzame ontwikkelingen komen tenslotte alleen van de grond als creatieve geesten buiten de gebaande paden durven stappen. Nog steeds moet er ontzettend veel gebeuren om echt een beweging op gang te brengen, maar Rome is ook niet in een dag gebouwd. Of zoals een uitdrukking die ik laatst hoorde: Een olifant eet je hapje voor hapje.

Naast durf, creatieve geesten, innovatie en uiteindelijk ook implementatie hoop ik dat er snel een groeiend maatschappelijk draagvlak komt. Want er is net als bij het ontstaan van een veiligheidscultuur om bedrijven veiliger te maken een gedragsverandering nodig om duurzaamheid intrinsiek te laten verworden. Bovengenoemde initiatieven dragen daaraan hun steentje bij. En al lijken het veel initiatieven, een breed draagvlak is nodig om de massa te kunnen bewegen. Ook dat gebeurt stapje voor stapje. Of hapje voor hapje.

#evihusson

Uitgave van Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: biochem@industrielinqs.nl Algemeen directeur Wim Raaijen 020 3122 281 Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793

Eindredacteur Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 083 Vormgever Gabriele K枚bbemann Medewerkers Els van den Brink, Jacqueline van Gool, Wim Soetaert Cover TU Delft

Advertentieverkoop Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk t: 070 399 0000 | f: 070 390 2488 website: www.jetvertising.nl Traffic Breg Schoen 020 312 2088 Drukkerij Drukkerij DeltaHage, Den Haag

03 | 12

067_BC_commentaar.indd 5

Co lo fo n

Biochem 04|12

5

02-10-12 14:36

Milieuwinst door slimmer gebruik biomassa > Slimmer en efficiënter gebruik van biomassa kan in 2030 voor bijna dertig procent bijdragen aan de vermindering van uitstoot van broeikasgas in Europa (ten opzichte van 2010). Uit het onderzoek

"Cascading of Biomass, 13 Solutions for a Sustainable Biobased Economy" wordt duidelijk dat cascadering van houtige biomassa, van reststromen uit de landbouw en de industrie en van afval, een significante bijdrage kan leveren aan een duurzame economie. De dertien opties die zijn doorgerekend kunnen een CO2-winst opleveren tussen 330 en 400 megaton CO2 per jaar door onder andere een efficiënter gebruik van dezelfde hoeveelheid biomassa.

Driekwart van de potentiële CO2-winst wordt gerealiseerd door vier opties: bio-ethanol

uit stro en vervolgens toegepast in de chemie, biogas uit mest, grasraffinage, en optimalisering van papierrecycling. Sommige opties zetten reststromen meerdere keren in; de biomassa wordt bijvoorbeeld gebruikt om bioplastic te maken die na een aantal keren recycling aan het eind van de levensduur wordt omgezet in elektriciteit en warmte. Andere opties kiezen voor de meest hoogwaardige toepassing; herbruikbaar papier- en houtafval wordt economisch en ecologisch beter ingezet als grondstof voor nieuw papier en spaanplaat in plaats van als energiebron. Tot slot kunnen slimme technieken meerdere componenten uit biomassa gebruiken. Zo kan met grasraffinage een efficiënte mix van eiwitten, vezels, suikers en brandstoffen worden gemaakt.

Opdrachtgever voor de studie was het ministerie van

Infrastructuur & Milieu. Het rapport over cascadering is een vervolg op een gezamenlijke studie van PBL en CE Delft begin 2012.

DSM investeert in Chinees duurzaamheidsfonds > DSM steekt een niet nader genoemd bedrag in een fonds van de Chinese investeringsmaatschappij Tsing Capital.

Dat bedrijf houdt zich onder meer bezig met duurzame landbouw en schone energie.

Het is de eerste keer dat het investeringsvehikel van DSM de Aziatische markt betreedt. Het bedrijf krijgt door de deelname naar eigen zeggen toegang tot aanzienlijke investeringsmogelijkheden op het gebied van duurzame biotechnologie in China.

BASF stapt in ontwikkeling bio-acrylzuur > BASF, Cargill en Novozymes hebben een overeenkomst getekend om samen een technologie te ontwikkelen voor de productie van acrylzuur uit hernieuwbare grondstoffen. Op

dit moment wordt acrylzuur nog geproduceerd door de oxidatie van propeen, wat een raffinageproduct uit aardolie is.

Novozymes en Cargill werken al sinds 2008 samen aan de productie van bio-acrylzuur. Zij ontwikkelden micro-organismen die hernieuwbare grondstoffen efficiënt kunnen omzetten in 3-hydroxypropionic acid (3-HP).

6

068_69_BD_nieuws.indd 6

03 | 12

02-10-12 14:39

DSM in gesprek met Cargill > DSM overlegt met Cargill over de overname van de schimmel- en enzymenactiviteiten van het Amerikaanse bedrijf.

Cargills divisie ontwikkelt en produceert schimmels en enzymen voor de zuivelen vlees-industrie. Fabrieken staan in Wisconsin (Verenigde Staten) en Frankrijk.

Overeenkomst Terranol en Novozymes Dit is een van de precursors waaruit vervolgens acrylzuur kan worden gemaakt.

BASF is nu in de samenwerking gestapt om het vervolgproces te ontwikkelen; de omzetting van 3-HP naar acrylzuur. BASF is een grote producent van acrylzuur en gebruikt het product vooral voor de productie van superabsorbent polymers. Dit product wordt vervolgens verwerkt in bijvoorbeeld wegwerpluiers.

NVDB hekelt biobrandstofbeleid > De Nederlandse Vereniging voor Duurzame Biobrandstoffen (NVDB) vindt dat de gelekte voorstellen van de Europese Commissie om CO 2 -uitstoot door indirecte veranderingen in landgebruik te voorkomen hun doel voorbijschieten. De radicale koers-

verandering heeft grote gevolgen voor reeds gedane investeringen en kost werkgelegenheid. De argumenten en de wetenschappelijke onderbouwing zijn onvoldoende en de doelstellingen voor een schoner transport zullen niet worden gehaald.

De NVDB wijst erop dat de biobrandstoffensector al voldoet aan vergaande wettelijke duurzaamheidscriteria en daarmee verder is dan andere sectoren, zoals de voedselsector.

Volgens deze criteria moet de CO2-reductie van biobrandstof minimaal 35 procent zijn, oplopend tot maar liefst 50 procent in 2017 en 60 procent in 2018

(voor nieuwe installaties). Ook mag biobrandstof niet zijn geproduceerd uit grondstoffen van onder meer beboste gronden en graslanden met grote biodiversiteit.

De Directoraten-generaal Energie en Klimaat van de Commissie doen desondanks verregaande voorstellen. De belangrijkste zijn een maximum van vijf procent voor biobrandstof uit voedselgewassen en het maar liefst vier keer tellen van geavanceerde biobrandstoffen.

De Nederlandse biobrandstoffensector wil verder innoveren en investeren in nieuwe generaties biobrandstoffen en heeft derhalve hetzelfde doel als de Europese Commissie en de Nederlandse regering.

De Europese voorstellen gaan echter te ver en belemmeren de sector juist bij het plegen van de grote investeringen die van hen worden gevraagd.

De NVDB stelt daarom een andere aanpak voor. Het Europese en nationale biobrandstofbeleid moet sterker worden gericht op de stimulering van betere biobrandstoffen met een hoge CO2-reductie. Dit gebeurt reeds in de Europese Brandstofkwaliteitrichtlijn, die oliemaatschappijen verplicht om de CO2-uitstoot van brandstoffen te verlagen. Deze filosofie kan vaker worden toegepast, zodat biobrandstoffen die de huidige criteria voor CO2reductie overtreffen een extra impuls krijgen.

> Novozymes en het Deense gistbedrijf Terranol hebben een overeenkomst gesloten voor het optimaliseren van Terranol’s C5 giststam voor de productie van cellulose-ethanol. Novozymes krijgt

volgens de overeenkomst de rechten om de technologie vervolgens te vermarkten.

Samenwerking Poet en Agrivida > Poet Research, dochter van ethanolproducent Poet, gaat samenwerken met Agrivida, ontwikkelaar van biotechnologieplatformen voor grondstoffen en grondstoffenverwerking, op het gebied van cellulose-ethanol. De overeenkomst

heeft een duur van vier jaar. Doel is het omlaag brengen van de kapitale en operationele kosten van commerciĂŤle celluloseethanolfabrieken. De samenwerking richt zich op maĂŻsstro.

Provincie Groningen werkt aan certificering bermgras > De provincie Groningen gaat gemaaid bermgras verzamelen en beschikbaar stellen als co-product bij vergistingsinstallaties. De provincie heeft in 2009 posi-

tieve resultaten geboekt bij het proefproject "Een schone berm geeft energie". Nu wettelijke belemmeringen voor het vergisten van bermgras zijn opgeheven, heeft de provincie besloten verdere stappen te zetten.

Bermmaaisel mag alleen worden toegepast als het niet verontreinigd is. Om maaisel van goede kwaliteit te krijgen is het van belang de juiste werkwijze te volgen bij het maaien, verwijderen van zwerfafval, verzamelen en transporteren van het maaisel.

De provincie gaat dit onderzoeken en in een handboek beschrijven. Het handboek is de basis voor deelname aan een proef om tot certificering van bermgras te komen.

03 | 12

068_69_BD_nieuws.indd 7

7

02-10-12 14:39

Bioplastics uit afvalwater Onderzoekers van de TU Delft hebben een proces ontwikkeld om polyhydroxyalkanoaat (PHA) te produceren uit afvalwater. Om dit op grotere schaal te onderzoeken, heeft waterzuiveringbedrijf Paques onlangs een proefinstallatie gebouwd. De zuivering van het product is nu nog een uitdaging. Daarom werken de onderzoekers ook aan alternatieve toepassingen waarbij PHA wordt omgezet in acrylzuur of propeen.

Van oudsher is de sectie Milieubiotechnologie van de Technische Universiteit Delft, evenals Paques, vooral gericht op het verkrijgen van schoon water uit afvalwater. Veel afvalwater bevat echter waardevolle organische stoffen, die nog als grondstof kunnen dienen voor andere producten. Paques benut deze organische stoffen vaak voor de productie van biogas. ‘Elke optie, die mogelijk meer waarde oplevert dan biogas, willen we graag onderzoeken’, vertelt Henk Dijkman, procestechnoloog bij Paques.

Els van den Brink

‘We beginnen met een zo divers mogelijke dierentuin van micro-organismen.’

Eén van die opties is de productie van polyhydroxyalkanoaat (PHA), waarvoor Delftse onderzoekers een proces hebben ontwikkeld, waarin bacteriën grote hoeveelheden vluchtige vetzuren uit afvalwater kunnen omzetten in PHA. Paques en de TU Delft zullen in oktober dit jaar de eerste proefinstallatie in gebruik nemen om dit proces te testen op afvalwater van de chocoladefabriek van Mars Nederland in Veghel. De proefinstallatie maakt onderdeel uit van twee door Technologiestichting STW gefinancierde onderzoeksprojecten. Hierin worden verschillende aspecten van het proces onderzocht om de vertaling te maken van

laboratoriumschaal naar een commercieel toepasbaar proces.

Belangstelling PHA, oftewel polyhydroxyalkanoaat, is een biopolymeer waar de laatste jaren een toenemende belangstelling voor is. In de Verenigde Staten en China zijn er reeds verschillende bedrijven die PHA produceren. Als grondstof gebruiken deze bedrijven suiker uit maïs, dat met behulp van een genetisch gemodificeerde bacterie wordt omgezet in PHA. De PHA wordt gebruikt voor de productie van bioafbreekbaar plastic, dat bijvoorbeeld wordt toegepast als verpakkingsmateriaal.

Vanwege de bioafbreekbaarheid wordt het ook veel gebruikt in de medische industrie, bijvoorbeeld voor oplosbare hechtdraden, pleisters en medicijncapsules.

Hoewel er in de literatuur meer dan honderdvijftig verschillende types van PHA zijn beschreven, gaat het in de meeste gevallen om polyhydroxybutyraat.

Hamsteren Veel in de natuur voorkomende bacteriën kunnen PHA maken. Het is voor deze bacteriën een manier om te hamsteren, waardoor ze energie en koolstof kunnen opslaan, om dat later te benutten in tijden van voedselschaarste. PHA kan worden gemaakt op basis van suikers, maar ook op basis van vluchtige organische vetzuren zoals acetaat en lactaat.

Onderzoekers van de TU Delft maken gebruik van dit natuurverschijnsel voor de productie van PHA. Dat doen ze met behulp van een mengsel van natuurlijke micro-organismen. Robbert Kleerebezem, universitair docent bij de afdeling Milieubiotechnologie van de Universiteit Delft, legt uit: ‘We beginnen met een zo divers mogelijke dierentuin van micro-organismen.

Daarna leggen we procesomstandigheden aan die gunstig zijn voor de PHA-producerende bacteriën.

Zo krijgen PHA-producerende bacteriën vanzelf de overhand.’ Dat hoeven niet eens altijd dezelfde soort bacteriën te zijn, zeker als het gebruikte afvalwater of de proces­omstandigheden soms net even anders zijn.

8 03 | 12

070_71_73_BG_artikel.indd 8

02-10-12 14:23

FOTO's:PAQUES

Het resultaat is echter wel steeds hetzelfde; de selectie van een grote hoeveelheid bacteriën met een hoge concentratie PHA. Volgens Kleerebezem heeft een dergelijk proces met een bacteriële mengpopulatie veel voordelen vergeleken met genetisch gemodificeerde bacteriën. ‘Het proces hoeft niet steriel te verlopen. Daardoor is het een stuk goedkoper en is het ook mogelijk verdunde afvalstromen te gebruiken. Bovendien is het systeem intrinsiek stabiel, omdat het is gebaseerd op een natuurlijk ecosysteem dat zich aanpast aan de procesomstandigheden.’

Doorbraak ‘In het verleden is er veel discussie geweest over de vraag of je voor dit proces een bacteriële mengpopulatie of een genetisch gemodificeerde bacterie moest gebruiken’, vertelt Kleerebezem. Met deze laatste variant konden namelijk bacteriën worden geoogst met een PHA-concentratie van negentig procent. Tot voor kort lukte het met een mengpopulatie niet om een hogere PHA-concentratie te bereiken dan vijfenzestig procent.

Met een dergelijk laag percentage wordt de zuivering van PHA, oftewel de downstream processing, een stuk moeilijker en duurder. Kleerebezem: ‘Wij hebben het proces zo kunnen optimaliseren, dat we een mengpopulatie kunnen kweken die negentig procent PHA bevat. Het bereiken van zo’n hoog percentage, is echt een doorbraak geweest.’

Deze doorbraak behaalden de onderzoekers door toepassing van een zogenaamd feast-famine regime voor de bacteriën. Dit houdt in dat bacteriën afwisselend worden blootgesteld aan een korte periode met veel voeding (feast) en een lange periode zonder voeding (famine). Bacteriën die in staat zijn om PHA te maken,

zullen met hoge snelheid voedsel hamsteren en opslaan als PHA tijdens de feast-fase. Tijdens de famine-fase kunnen ze rustig groeien (vermeerderen) op het opgeslagen PHA. Voor bacteriën die geen PHA hebben gemaakt, is geen voedsel meer aanwezig en zij zullen de famine-fase niet overleven. Hierdoor blijven uiteindelijk alleen PHA-producerende bacteriën over.

Die bacteriën gaan vervolgens naar een tweede bioreactor, waar ze continu worden gevoed met afvalwater. Dit gebeurt in afwezigheid van een essentieel groeinutriënt, zoals stikstof, fosfor of ijzer. Hierdoor kunnen de bacteriën zich niet meer vermeerderen en gebruiken ze al hun energie om de aanwezige vetzuren uit het afval­ water om te zetten in PHA. GFT-afval Volgens Kleerebezem is dit principe toepasbaar bij allerlei verschillende afvalstromen. ‘Het werkt het beste als er een hoge concentratie vluchtige vetzuren in het afvalwater aanwezig is. Dat geldt bijvoorbeeld voor afvalwater van de papierindustrie, de suikerindustrie of de aardappelverwerkingsindustrie.’ Door het afvalwater te verzuren, kan bovendien ander organisch materiaal alsnog worden omgezet in dergelijke vetzuren.

Op laboratoriumschaal heeft de onderzoeksgroep van Kleerebezem het principe al uitgetest op afvalwater van een kartonfabriek. Het water van een verwerkings­ installatie van GFT-afval wordt op dit moment onderzocht. Kleerebezem legt uit: ‘Het bedrijf Attero spoelt GFT-afval met water, om daar vervolgens biogas van te maken. Wij zijn nu aan het kijken of we dat spoelwater ook kunnen gebruiken voor de productie van PHA.’ Volgens Kleerebezem is het belangrijk dat het proces flexibel is, en geschikt voor verschillende soorten afvalwater. ‘Afvalwater zal nooit optimaal aansluiten bij de • 03 | 12

070_71_73_BG_artikel.indd 9

9

02-10-12 14:23

ION SCIENCE Cub PERSONAL PROTECTION.

De kleinste PID-monitor voor detectie van VOC’s      



Bijzonder klein en lichtgewicht Meetbereik van 1 ppb tot 5.000 ppm Zeer resistent tegen vuil en vocht (IP65) Accu met 16 uur gebruiksduur Intern geheugen en docking station Model verkrijgbaar voor Total Aromatic Compounds (TACs) inclusief benzeen ATEX gecertificeerd

Kijk op onze website voor meer informatie of bel voor een demonstratie.

Gorinchem

26, 27 en 28 maart 2013 Supported by:

“Den Helder Plein”, een nieuw begrip voor de vakbeurs On & Offshore gerealiseerd in samenwerking met Offshore News. Op het Den Helder Plein kunnen exposant en bezoeker op de gastvrije wijze van Evenementenhal met elkaar in contact treden tijdens On & Offshore 2013. De samenwerking tussen IRO en Evenementenhal wordt jaarlijks als zeer prettig ervaren en is voor On & Offshore 2013 wederom voortgezet. Wij kijken uit naar On & Offshore 2013 en willen er samen met u wederom een succes van maken!

Openingstijden 12.00 - 20.00 uur

Enthousiast geworden over On & Offshore?

Neem dan contact op met de beursorganisatie.

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

072_euro_evenementenhal.indd 1

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80 F 0183 - 68 06 00 I www.evenementenhal.nl E gorinchem@evenementenhal.nl

Ondersteunend partner

Ons evenement.

UW MOMENT.

02-10-12 17:26

ideale procesomstandigheden en wordt meestal niet geproduceerd op de schaal die je idealiter nodig hebt.

Maar je kunt prima op verschillende plaatsen een intermediair product maken, en die vervolgens inzamelen en centraal verwerken’, stelt hij.

Chocoladefabriek Nadat twee promovendi het proces op laboratoriumschaal uitgebreid hebben geoptimaliseerd, zijn de onderzoekers nu zover, dat ze het op grotere schaal kunnen uittesten. Paques heeft hiervoor een proefinstallatie gebouwd met reactoren van een paar honderd liter. Deze proefinstallatie wordt begin oktober geplaatst op het terrein van chocoladefabriek Mars in Veghel. Kleerebezem vertelt: ‘De opschaling op zich is niet de grootste uitdaging. De reactor is relatief eenvoudig van opzet. Een dergelijke opschaling hebben we al vaker gedaan. De vraag is vooral wat het effect is van de variaties in de afvalstroom. Dat hebben we op labschaal niet goed kunnen testen. Als de proefinstallatie goed werkt, willen we hem verplaatsen naar andere fabrieken, om ook andere afvalstromen te kunnen uitproberen.’

‘Ook de bijbehorende productopwerking is een belangrijke uitdaging. Dat moet niet zó duur zijn dat het de hele ontwikkeling om zeep helpt.’

Omdat alles bij elkaar in één container zit, is verhuizen relatief eenvoudig. Dijkman vult aan: ‘Deze proefinstallatie is min of meer een vertaling van wat al op laboratoriumschaal is gebeurd. Als we het proces nog verder gaan opschalen, zal procesoptimalisatie moeten plaatsvinden.’

De proefinstallatie is ook van belang om het geproduceerde polymeer verder te kunnen onderzoeken.

De proefinstallatie zal dagelijks grotere hoeveelheden PHA opleveren; naar verwachting een kilogram PHA per dag. Onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven zullen dit materiaal gaan gebruiken om de eigenschappen van het polymeer verder te onderzoeken.

Zuiverheid De productopwerking van de PHA, waarbij bacteriemateriaal van PHA moet worden gescheiden, is nog een uitdaging. Voor de productie van bioplastics worden hoge eisen gesteld aan de zuiverheid van de PHA. Deze moet normaal gesproken rond de 99 procent liggen. ‘Er is een aantal standaard technieken beschikbaar, maar we willen nog onderzoeken of de zuivering niet anders kan. De gebruikte chemicaliën zijn niet allemaal even wenselijk en sommige zijn relatief duur’,

vertelt Kleerebezem. Samen met onderzoekers van de Wageningen Universiteit werkt hij daarom ook aan een alternatieve toepassing. Hierbij wordt de PHA niet verwerkt tot bioplastics, maar chemisch omgezet in chemicaliën als acrylzuur of propeen. ‘Het voordeel is dat hierbij minder eisen worden gesteld aan de zuiverheid van PHA. Een zuiverheid van 95 procent is waarschijnlijk al voldoende’, vertelt Kleerebezem. ‘Iedereen praat altijd over de bioplastics, maar misschien zijn deze chemicaliën voor de industrie wel veel interessanter.’

Partners Paques is nauw bij het onderzoek betrokken. Als grootste investeerder binnen een van de twee STWprojecten heeft het bedrijf de eerste rechten op de resultaten uit dat onderzoek. Dijkman vertelt: ‘Wij hebben niet alleen de proefinstallatie gebouwd, maar bieden ook ondersteuning bij de operatie. Daarnaast zullen we betrokken zijn bij een eventuele opschaling naar full scale. Het tweede STW-project dat hieraan is gekoppeld, waarbij onderzoekers kijken naar de toepassingsmogelijkheden van PHA, volgen wij natuurlijk ook met interesse.’

Hoe het bedrijf de resultaten vervolgens zal benutten, is nu nog niet duidelijk. ‘Op dit moment verkopen we aan klanten een waterzuiveringsinstallatie, waarbij ook biogas wordt geproduceerd. Dat biogas is dan dus van de klant.

Of datzelfde business model in dit geval ook handig is, moeten we nog bekijken. Het is natuurlijk de vraag hoe je dan de downstream processing gaat regelen.’

Paques is overigens niet de enige partner in deze STWprojecten. Andere industriële partners zijn DSM, Purac, Bioclear, Avebe, NNZ en Kiemkracht. De universitaire partners zijn, naast de TU Delft, ook de TU Eindhoven, Wageningen Universiteit en Universiteit Utrecht.

Onderzoeksprogramma Voor Paques is dit overigens nog maar een begin. Het bedrijf zou de organische vetzuren uit afvalwater graag op nog meer manieren willen benutten. Het heeft daarom samen met STW een speciaal onderzoeksprogramma opgezet; het partnership programma The Volatile Fatty Acid Platform waarop onderzoekers kunnen inschrijven. Dijkman legt uit: ‘Het gaat om de vraag hoe je vetzuren kunt produceren uit afvalstoffen, hoe je ze kunt concentreren en wat je eruit kunt maken. Kun je bijvoorbeeld ook vetzuren halen uit vast organisch materiaal? En kun je via een efficiëntere route chemicaliën maken, in plaats van een route via PHA? Ook de bijbehorende productopwerking is een belangrijke uitdaging. Dat moet niet zó duur zijn dat het de hele ontwikkeling om zeep helpt. Uiteindelijk gaat het erom dat we zo veel mogelijk toegevoegde waarde halen uit afvalstromen.’

• 03 | 12

070_71_73_BG_artikel.indd 11

11

02-10-12 14:23

Cellulose-ethanol in de startblokken Het produceren van ethanol uit landbouwafval of snelgroeiende energiegewassen is al jaren een droom van menig technoloog. De grondstoffen – stro, riet, maïsstengels en ander land- en bosbouwafval – concurreren niet met de voedselproductie en de CO2-cyclus is neutraal. De technische uitdaging bleek echter te groot om er een commercieel succes van te kunnen maken. Tot voor kort, want vanaf het einde van dit jaar zouden de eerste grootschalige productiefaciliteiten nu toch echt een feit moeten zijn.

Jacqueline van Gool

Al onder de regering Bush (in 2006) zetten de Verenigde Staten in op de productie van tweedegeneratie bio-ethanol. Er werden miljoenen dollars geïnvesteerd om de productie van cellulose-ethanol te stimuleren. Maar ondanks subsidies en belastingvoordelen, komt de huidige productiecapaciteit niet in de buurt van de hoeveelheid die de regering voor ogen had. Bijmenging werd verplicht via de Renewable Fuel Standard, zodat er een gegarandeerde afzetmarkt was voor de producenten. Maar ook dat hielp niet om de productie van de grond te krijgen. Een van de redenen hiervoor was dat de veelal start-up bedrijven de hooggespannen verwachtingen niet konden waarmaken.

Een van deze bedrijven was Range Fuels. Na het incasseren van een groot aantal subsidies begon dat bedrijf in 2007 met de bouw van een commerciële celluloseethanol fabriek met een initiële capaciteit van 75 miljoen liter per jaar. Helaas was men vergeten dat een proces op laboratoriumschaal niet altijd zonder meer kan worden opgeschaald. Nog voor het bedrijf een druppel ethanol uit de nieuwe fabriek had geproduceerd, ging het failliet. Ook werd er gerekend op een grote productiebijdrage van het bedrijf Cello Energy.

Jammer genoeg bleek hun proces, op zijn zachtst

gezegd, niet zo goed te zijn als gedacht. Cello bleek veel minder cellulose-brandstof te produceren dan het zei en werd veroordeeld voor fraude omdat het ook op olie gebaseerde ethanol verkocht. In 2010 ging het bedrijf failliet.

Ook andere bedrijven lukte het niet om na de eerste subsidieronde de sprong te maken naar een commercieel proces. En buiten de VS is de productie van cellulose-ethanol tot nu toe eveneens niet bepaald succesvol te noemen. Shell investeerde in 2008 in een gezamenlijk ontwikkelingsprogramma met het Canadese bedrijf Iogen Energy voor de productie van cellulose-ethanol.

Er waren zelfs plannen voor een cellulose-ethanolfabriek in de Canadese provincie Manitoba. In 2010 werd nog een additionele investering van Shell in Iogen aangekondigd, maar nu, twee jaar later zien Iogen Energy en Shell af van de fabriek. In Europa beperkte de productie van bio-ethanol uit cellulose zich voornamelijk tot demonstratieprojecten op pilotschaal.

Tegennatuurlijk ‘Dit soort processen vereist een stuk meer kennis en ervaring dan heel veel start-ups de afgelopen jaren, wellicht op jacht naar financiering, hebben willen doen denken’, zegt Joost Dubois, woordvoerder van DSM op het gebied van cellulose-ethanol. DSM maakte begin dit jaar bekend samen met een Amerikaanse ethanolproducent cellulose-ethanol commercieel te gaan produceren. Het produceren van ethanol uit lignocellulose-grondstoffen – biomassa die niet concurrerend is met de voedingsmiddelenproductie – was tot nu toe technisch en economisch moeilijk rendabel te maken.

De belangrijkste uitdaging vormt het ontsluiten van de cellulose en de hydrolyse daarvan tot suikermonomeren. ‘Het omzetten van cellulose naar vergistbare suikers is moeilijk, eigenlijk een tegennatuurlijk proces omdat je de structuur probeert af te breken die de natuur heeft verzonnen om, simpel gezegd, plantenstengels sterk en stevig te houden’, legt Dubois uit.

Om de suikers te kunnen fermenteren tot ethanol, moeten ze vrij beschikbaar zijn. Maar ze zitten zo

12 03 | 12

075_76_77_79_81_BI_artikel.indd 12

03-10-12 11:31

vast in de celwand dat een chemische of fysische voorbehandeling nodig is. Er zijn verschillende voorbehandelingsmethodes ontwikkeld om de cellulose te ontsluiten, zoals stoomexplosie en de behandeling met zuren of basen. Stoomexplosie maakt gebruik van verzadigde stoom en hoge druk om de biomassastructuur vanuit de poriën te vernietigen. Hierdoor worden de verbindingen tussen de suikers en hemicellulose fysiek gebroken, zonder dat er chemicaliën aan te pas komen.

Maar dit proces is erg energie-intensief. En het gebruik van chemicaliën is niet gewenst vanwege de milieubelasting. Bovendien werken bijproducten als inhibitors voor de hydrolysereacties. Veel onderzoek richt zich dan ook op de voorbehandelingsstappen.

In Nederland werken onder andere ECN en de Wageningen Universiteit aan de voorbehandelingsstappen. De Wageningse onderzoekers proberen door plantenveredeling de samenstelling van de celwand zo te veranderen dat een chemische voorbehandeling minder agressief en minder duur is of zelfs helemaal achterwege kan blijven. ECN werkt aan twee voorbehandelingstechnologieën. In het hydrothermal pre-treatment proces wordt biomassa in contact gebracht met water bij hoge temperatuur en druk. De hemicellulose wordt daarbij gehydrolyseerd en suiker en suikerafgeleiden worden gevormd. Het proces wordt gekatalyseerd door de vorming van azijnzuur uit de zuurgroepen die in hemicellulose aanwezig zijn. In het organosolv proces

wordt geprobeerd om de lignocellulose-biomassa volledig te fractioneren in cellulose, hemicellulose en lignine. De biomassa wordt hierbij gekookt in een mengsel van water en een organisch oplosmiddel bij 150 tot 200 graden Celsius en een verhoogde druk. De hemicellulose kan vervolgens worden gehydrolyseerd en het lignine wordt geëxtraheerd.

‘Het omzetten van cellulose naar vergistbare suikers is moeilijk, eigenlijk een tegennatuurlijk proces omdat je de structuur probeert af te breken die de natuur heeft verzonnen om plantenstengels sterk en stevig te houden.’

Ook vindt er veel onderzoek plaats om geschikte micro-organismen te vinden voor de ontsluiting, hydrolyse en fermentatie. DSM is hierin een sterke speler. ‘Driekwart van de huidige cellulose-ethanolprojecten maakt gebruik van onze speciale gisten’, aldus Dubois.

Stap verder De cellulose-ethanolproductie lijkt nu wel serieus op gang te komen. In de Verenigde Staten bestaat een groot aantal plannen voor cellulose-ethanolinstallaties. • 03 | 12

075_76_77_79_81_BI_artikel.indd 13

13

03-10-12 11:31

O N D E R Z O E K S P ROJ E CT E N

De Europese Commissie ondersteunt een groot aantal onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten op het gebied van cellulose-ethanol via het Zevende Kaderprogramma. Hieronder een aantal Europese projecten (exclusief R&D naar optimalisering enzymen etc.)

Project

Looptijd

Omschrijving

Coördinator

BABILAFUENTE

2007-2022

Demonstratiefabriek in Babilafuente (Salamanca), draait sinds 2009. De fabriek krijgt een commerciële capaciteit van 200 miljoen liter per jaar. Grondstoffen zijn granen en lignocellulose.

Abengoa (Spanje)

BIOCORE

2010-2014

INRA (Frankrijk) Dit project (BIOCOmmodity REfinery) maakt gebruik van de reststromen van graan, afvalstromen uit de bosbouw en andere houtachtige gewassen om producten als biobrandstoffen, basischemicaliën en polymeren te produceren.

BIOLYFE

2010-2013

Chemtex (Italië) Dit project richt zich op procesoptimalisering en bekijkt de hele waardeketen van grondstof tot eindproduct. Het belangrijkste projectresultaat is de bouw van een productie-installatie in Crescentino (Italië)

DISCO

2008-2012

Het DISCO project heeft tot doel efficiënte en goedko- Valtion Teknillinen pe enzymen te ontwikkelen voor de productie van bio- Tutkimuskeskus (Finland) ethanol uit lignocellulose biomassa. Veelbelovende enzymen worden getest in een pilotinstallatie.

FiberEtOH

2010-2013

Doel van dit project is op commerciële schaal de productie van ethanol uit papiervezels te demonstreren.

UPM-KYMMENE OYJ (Finland)

HYPE

2008-2012

In HYPE wordt geprobeerd een geïntegreerd concept te ontwikkelen voor de hydrolyse en fermentatie van lignocellulose grondstoffen. De technologie zal worden getest in een continuproces.

Helsingin Yliopsisto university of Helsinki (Finland)

KACELLE

2009-2013

Dit project heeft tot doel de Inbicon Core technologie in een commerciële installatie toe te passen. De technologie moet binnen vier tot vijf jaar aantrekkelijk zijn voor de markt. Een installatie in Kalundborg (Denemarken) moet worden opgeschaald van vier ton naar acht tot tien ton biomassa per uur. Sinds 2009 produceert de fabriek vijf miljoen liter alcohol per jaar.

DONG ENERGY POWER (Denemarken)

LED

2009-2013

Abengoa (Spanje) In Frankrijk wordt een fabriek gebouwd met een capaciteit van vijftig miljoen liter ethanol per jaar.

Daarnaast wordt lignine en biomassa voor energieopwekking geproduceerd. Het project is gebaseerd op de kennis van Abengoa Bioenergy.

PROETHANOL2G 2010-2013

Integratie van biologie en engineering voor de productie van cellulose ethanol uit tarweriet (Europa) en suikerriet bagasse en –riet (Brazilië).

Laboratorio Nacional de Energia e Geologia I.P. (Portugal)

SUNLIBB

SUNLIBB kijkt naar de hele keten van cellulose bioethanolproductie. Er wordt met name gekeken naar C4-grassen, zoals maïs, miscanthus en suikerriet.

University of York (Verenigd Koninkrijk)

2010-2014

•

14 03 | 12

075_76_77_79_81_BI_artikel.indd 14

02-10-12 14:05

Schattingen van het Amerikaanse Environmental Protection Agency geven aan dat er in de Verenigde Staten de komende tien jaar bijna vierhonderd nieuwe bioraffinaderijen moeten worden gebouwd om aan het productievolume – zestig miljard liter – te komen, dat is vastgelegd in de Renewable Fuel Standard van het Amerikaanse ministerie van energie. ‘Vergeleken met een aantal jaren geleden zijn we een stap verder. Het is dit jaar voor het eerst dat er niet wordt gezegd: “Over vijf jaar kunnen we commerciële productie van cellulose-ethanol verwachten.” Er wordt nu echt gebouwd.

De bedrijven die nu commerciële installaties hebben gepland, zijn allemaal grote spelers – DSM-POET, Chemtex, DuPont, BP, Abengoa – die meer ervaring hebben in het opschalen naar industriële processen’, aldus Dubois.

POET-DSM Een van de meest vergevorderde plannen wordt uitgevoerd door de Amerikaanse ethanolproducent POET in samenwerking met DSM. Begin dit jaar kondigde DSM aan in zee te gaan met POET, om de productie van bio-ethanol uit cellulose op commerciële schaal te demonstreren en de technologie in licentie te verkopen.

De twee bedrijven hebben hiertoe een joint venture opgericht: POET-DSM Advanced Biofuels. De joint venture gebruikt in haar proces oogstresten van maïsplanten (de kolven, bladeren en stengels). Er wordt een fabriek gebouwd naast een bestaande bio-ethanolfabriek van POET, die maïs als grondstof heeft, in Emmetsburg (Iowa, Verenigde Staten). De productiecapaciteit zal eerst 65 miljoen liter per jaar bedragen. De uiteindelijke capaciteit wordt geraamd op 95 miljoen liter.

Het is te verwachten dat de nieuwe technologie op termijn wordt gekopieerd naar de overige 26 maïsethanolfabrieken van POET. Ook wil de joint venture de technologie in licentie verkopen aan andere producenten. De eerste investering van de joint venture in het project zal ongeveer 250 miljoen dollar bedragen. Het

Amerikaanse ministerie van energie kende een subsidie van honderd miljoen dollar toe aan het project. En ook de staat Iowa droeg met twintig miljoen dollar bij aan het project.

‘Europa loopt veertig jaar achter op Brazilië, waar je al jaren ethanol in ieder gewenst percentage kunt tanken, en zo’n twintig jaar op de VS.’ DSM koos voor POET, omdat het de grootste ethanolproducent van de Verenigde Staten is. ‘Het bedrijf heeft veel ervaring met het verzamelen van de grondstof.

Logistiek is een belangrijk aspect in de productie van cellulose-ethanol. Je moet denken aan hele grote hoeveelheden biomassa, die niet via een pijpleiding of per schip kunnen worden vervoerd. POET heeft daarnaast al een netwerk van potentiële leveranciers van resten van maïs; de boeren die nu de maïs voor de gewone ethanolfabrieken leveren. In samenwerking met Iowa State University heeft POET ook een jarenlange studie uitgevoerd naar het optimaliseren van het oogsten van de maïsplantenresten’, vertelt Dubois. DSM brengt met name de kennis op het gebied van micro-organismen en industriële biotechnologie in. ‘Daarnaast hebben we veel ervaring in het opschalen van biotechnologische processen. Dat is een cruciale succesfactor gebleken in de productie van cellulose-ethanol.’

Infrastructuur De grootste cellulose-ethanolprojecten worden ontwikkeld in de Verenigde Staten. Dat is niet zo verwonderlijk, stelt Dubois. ‘Wij hebben gekozen voor de Verenigde Staten, voornamelijk vanwege de regelgeving. De Renewable Fuel Standard (RFS) zorgt ervoor dat de VS de grootste en meest aantrekkelijk markt voor dit type brandstof is. Momenteel is het via de RFS verplicht om tien tot maximaal vijftien procent ethanol bij te mengen • 03 | 12

075_76_77_79_81_BI_artikel.indd 15

15

02-10-12 14:06

NEEM EEN ABONNEMENT EN KIES UW KADO! PT Industrieel Management is het magazine voor de maakindustrie. Engineering, manufacturing en supply chain management zijn de pijlers onder dit gezaghebbende tijdschrift. Als productiviteit en flexibiliteit uw uitdagingen zijn, dan leest u PT Industrieel Management. Neem nu een abonnement en profiteer van onze unieke aanbieding! w 50% KORTING op uw abonnement g gedurende het eerste jaar

€ 64,- korting op uw abonnement en het P Polytechnisch Zakboek tt.w.v. € 175,- GRATIS x

Bestel via www.sdu.nl/pti of vul de bon in en stuur hem naar Sdu Klantenservice, postbus 20014, 2500 EA Den Haag

Bes t el b on Ja, ik neem ___ abonnement(en) op PT Industrieel Management (PTI) en betaal slechts € 185,-* in plaats van € 249,Bovendien ontvang ik gratis de laatste uitgave van het Polytechnisch Zakboek (9789062287703) t.w.v. € 175,- (3825LP201)

Ja, ik neem ___ abonnement(en) op PT Industrieel Management (PTI) en ontvang 50% korting op mijn abonnement gedurende het eerste jaar. Ik betaal het eerste jaar slechts € 124,50* in plaats van € 249,- (3825LP202)

Organisatie______________________________________________________________________________________________________________________________________ Afdeling _______________________________________________________________________________________________________________________ Naam ___________________________________________________________________________________________________________________________________ m/v Adres_____________________________________________________________________________________________________________________________________________ Postcode en plaats ______________ _________________________________________________________________________________________________________ Telefoon __________________________________________________________________________________________________________________________________________ E-mail____________________________________________________________________________________________________________________________________________ Deze aanbieding is geldig tot 31-12-2012

* excl. btw, verzend- en administratiekosten

Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Sdu Uitgevers en andere zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit melden bij Sdu Klantenservice, postbus 20014, 2500 EA Den Haag. Abonnementen gelden voor minimaal één jaar. Onze uitgaven zijn ook verkrijgbaar in de boekhandel. Voor meer informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.sdu.nl.

078_SDU.indd 1

02-10-12 13:39

Locatie

Capaciteit

Bijzonderheden

DuPont-Danisco Cellulosic Ethanol

Nevada, Iowa

102 miljoen liter

Bouw start in 2012. Maakt gebruik van maïsstengels

Abengoa BioEnergy

Hugoton, Kansas

100 miljoen liter + biomassacentrale van 22 MW

Constructie in juli 2011 begonnen, halverwege volgend jaar in bedrijf

BlueFire Ethanol

Fulton, Mississippi

72 miljoen liter

Eerste fase bouw afgerond, laatste fase wacht op financiering. Maakt gebruik van groen- en houtafval.

Mascoma

Kinross, Michigan

150 miljoen liter

Gebruikt afval uit de bosbouw

BP BioFuels (Verenium) Highlands County, Florida

136 miljoen liter

Grondstoffen zijn snelgroeiende grassen.

Totale investering, meer dan 400 miljoen dollar.

Enerkem

Pontotoc, Mississippi

38 miljoen liter

Fabriek is in ontwikkeling. Gebruikt houtafval en huishoudelijk afval als grondstof – past vergassingstechnologie toe.

INEOS Bio/ New Planet BioEnergy

Vero Beach, Florida

24 miljoen liter/ 6 MW energie

Proces maakt gebruik van een anaerobe fermentatiestap waarbij gassen uit de biomassa direct worden omgezet in ethanol. Het proces is bruikbaar voor verschillende grondstoffen.

Virdia

Mississippi

500.000 ton suiker, voor 95 miljoen liter ethanol

Maakt gebruik van houtsnippers.

Introduceert een recycling proces voor het zoutzuur dat wordt gebruikt in de zure hydrolyse. Produceert suiker.

met benzine. Ook zijn er flexfuelpumps, waar je tot maximaal 85 procent ethanol kunt tanken. In Europa is er slechts een zeer beperkte infrastructuur voor de productie van cellulose-ethanol. Niet voor de grondstoffen, niet voor de distributie van grondstoffen en product en niet voor de afnemers. Wat dat betreft loopt Europa veertig jaar achter op Brazilië, waar je al jaren ethanol in ieder gewenst percentage kunt tanken, en zo’n twintig jaar op de VS. Bovendien is in de Verenigde Staten meer ruimte en kunnen we de cellulose-ethanolfabriek naast de bestaande ethanolfabriek plaatsen. De grondstoffen zijn in de directe omgeving beschikbaar.’

Italië De eerste commerciële cellulose-ethanolfabriek die in productie zou moeten worden genomen, staat hoe dan ook in Europa. Eind dit jaar wordt in het NoordItaliaanse Crescentino een fabriek voor de productie van zestig miljoen liter cellulose-ethanol per jaar opge-

leverd. De eigenaar Mossi&Ghisolfi Group past de PRO.E.SA-technologie toe, die bij dochter Chemtex is ontwikkeld. De ingenieurs van Chemtex werkten vijf jaar aan het project dat 120 miljoen euro kostte. Het project (BIOLYFE) ontving ook een bijdrage van de Europese Commissie. Er werd samengewerkt met het Italiaanse instituut ENEA, Novozymes en een aantal andere partners.

Als grondstoffen gebruikt de bioraffinaderij lignocellulose biomassa die lokaal, op maximaal veertig kilometer afstand, beschikbaar is. Er is gekozen voor pijlriet (arundo donax), een snelgroeiend gewas, dat een van de meest veelbelovende types biomassa in het Middellandse Zeegebied is. Pijlriet heeft relatief weinig water en mest nodig om te groeien en de opbrengst per hectare is hoog (60 ton per hectare). De houtachtige reststoffen die niet in het proces kunnen worden gebruikt, zullen worden toegepast als brandstof in de bijbehorende elektriciteitscentrale.

• 03 | 12

075_76_77_79_81_BI_artikel.indd 17

C E L L U L O S E - E T H A N O L I N D E V E R E N I G D E S TAT E N

Bedrijf

17

02-10-12 14:06

Petrochem.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de olie- en chemische industrie Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse Nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

petrochem.nl

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor advertentie-index

_advA5_www_petrochem.indd 43

31-08-12 13:17

PETROCHEM

MODELEC Data-Industrie............................................................... 6

Andus Group................................................................................. 83

MODELEC Data-Industrie............................................................. 42

DEKRA Certification...................................................................... 54

Navingo......................................................................................... 54

Delta Heat Services....................................................................... 52

PPG Protective & Marine Coatings.............................................. 50

Eco Steam Rental Solutions........................................................ 44

Reed Business Opleidingen......................................................... 24

Endress + Hauser.......................................................................... 44

Sdu Uitgevers............................................................................... 52

Energy 4 Next Generations II................................................. 48, 49

SGS Nederland............................................................................. 84

Euroforum..............................................................................bijlage

Sipress........................................................................................... 30

Evides.............................................................................................. 2

Stichting PHOV............................................................................. 50

Flash Services Nederland............................................................ 10

Tebodin Netherlands.................................................................... 32

Harsco............................................................................................ 12

Watervisie...................................................................................... 60

Intergraph (UK) ltd........................................................................ 18

Yokogawa Europe Solutions........................................................ 46

JEOL Europe................................................................................. 46

Krohne Nederland.......................................................................... 4

BIOCHEM

Lloyd’s Register Nederland.......................................................... 34

Abonnementen............................................................................. 80

LSB Sky Access............................................................................. 26

BETA Publishers........................................................................... 66

M.O.B............................................................................................. 22

Business Linqs.............................................................................. 64

Market Review...................................................................56 t/m 58

EURO-INDEX................................................................................. 72

Mediapartnerschap KNCV........................................................... 36

Evenementenhal Hardenberg..................................................... 72

Messe Düsseldorf GmbH-GMTN................................................. 26

Sdu Uitgevers............................................................................... 78

080_www_index.indd 1

02-10-12 13:38

Locatie

Capaciteit

Bijzonderheden

Abengoa

Salamanca, Spanje en Frankrijk

Kan 70 ton biomassa per dag verwerken

Deze demonstratiefabriek draait sinds september 2009. Abengoa leidt op het moment een nieuw Europees demonstratieproject.

In dit project LED (Lignocellulosic Ethanol Demonstration) wordt een installatie in Frankrijk gebouwd, met een capaciteit van vijftig miljoen liter ethanol per jaar. In januari kondigde het bedrijf aan dat het in Brazilië ethanol gaat produceren uit het rietafval van suikerriet en het vezelachtige afval dat overblijft nadat het sap uit de stengels is geperst (bagasse).

FUTUROL

PomacleBazancourt (Frankrijk)

180.000 liter

Pilotinstallatie draait sinds 2011. Opschaling naar industrieel niveau (180 miljoen liter) is gepland voor de periode 20152020.

BioGasol

Aakirkeby op het eiland Bornholm, Denemarken

7 miljoen liter per jaar

BioGasol heeft een nieuwe techniek voor de voorbehandeling van de grondstoffen ontwikkeld. Door middel van zogenaamde ‘natte explosie’, een combinatie van stoomexplosie en natte oxidatie, wordt de lignocellulose biomassa opengebroken. Er wordt bij hoge temperatuur zuurstof toegevoegd. In de fermentatiefase wordt een micro-organisme toegepast dat alle cellulosesuikers tegelijkertijd kan omzetten. Het bedrijf werkt nu aan het BornBioFuel2 project dat de technologie op semiindustriële schaal moet demonstreren.

Chempolis

Oulo, Finland

Kan jaarlijks 25.000 ton biomassa verwerken

Bioraffinaderij die gebruik maakt van door Chempolis ontwikkelde technologie. Kan een breed scala aan soorten biomassa verwerken. De processen zijn zelfvoorzienend voor wat betreft energieverbruik en verbruiken weinig water.

Süd-Chemie Straubing, Duitsland

1 miljoen liter per jaar

Het door Süd-Chemie ontwikkelde proces draait sinds 2009 op pilotschaal. Als grondstoffen worden stengels en andere resten van graan en maïs gebruikt. Constructie gestart in 2011.

Bio Rights

Biogasproductie 23 miljoen kubieke meter.

Bio-ethanol niet bekend.

BioRights bouwt een prototype tweede generatie biogasinstallatie. In tweede instantie wordt de fabriek en de licentie uitgebreid met een bio-ethanol productielijn. Bio Rights maakt gebruik van de Gravity Pressure Vessel. Proces op basis van biomassa en huisvuil. Het basic design startte in juni 2012.

Hardenberg, Nederland

Chemtex ontwikkelde een continu proces voor de voorbehandeling van de biomassa. In dit systeem wordt de biomassa met dezelfde efficiency afgebroken als in een standaard stoomexplosie. Er is echter minder stoom nodig en er worden minder inhibitors gevormd. Bovendien worden hydrolyse en fermentatie vaak afzonderlijk van elkaar uitgevoerd terwijl in BIOLYFE de stappen gelijktijdig gebeuren.

Hierdoor kunnen de kosten en complexiteit van het proces worden gereduceerd. Tegelijkertijd wordt de inhibitie van de enzymactiviteit verminderd omdat de suikers direct worden gebruikt en er dus geen productophoping is.

Het proces is volgens het bedrijf sneller dan andere enzymatische hydrolyses en is vrij van zuren en basen.

Het doel van Chemtex is dat één gram droge feed meer dan 0,25 gram ethanol oplevert en dat er meer dan

honderd liter ethanol kan worden geproduceerd uit één hectare gewassen. Mossi&Ghisolfi Group berekende dat de door hen geproduceerde bio-ethanol goedkoper is dan normale benzine, bij een olieprijs van zestig à zeventig dollar per vat. De technologie wordt ook toegepast in de eerste cellulose-ethanolfabriek in Brazilië, in Alagaos. Die fabriek zou in 2013 moeten worden opgeleverd en krijgt een capaciteit van 65 miljoen liter.

Sceptici Alle plannen op een rij geven de indruk dat er nu toch echt een cellulose-ethanolindustrie van de grond komt.

‘We moeten niet te vroeg juichen’, stelt Dubois echter.

‘De fabrieken draaien nog niet. Dat is in het verleden wel gebeurd en heeft gezorgd voor veel sceptici.’

• 03 | 12

075_76_77_79_81_BI_artikel.indd 19

C ellulose - ethanol in E uropa

Bedrijf

19

02-10-12 14:06

Wim Soetaert

Zwarte zwanen

Prof. Wim Soetaert

is verbonden aan InBio.be, expertisecentrum voor industriële biotechnologie en biokatalyse van de Universiteit Gent

De kerncentrales van Doel 3 en Tihange 2 liggen wegens de ontdekking van scheurtjes in de reactor voor onbepaalde tijd stil en worden mogelijk nooit meer opgestart. Een mooi voorbeeld van verrassingen die uit het niets opduiken en grote gevolgen hebben, de fameuze zwarte zwanen. De laatste tijd duiken er zelfs grote zwermen zwarte zwanen op, denk maar aan de financiële crisis. Ook de kernramp in Fukushima was er zo één. Overigens heeft de Japanse parlementaire onderzoekscommissie besloten dat de kernramp in Fukushima NIET werd veroorzaakt door de aardbeving en de daaruit voortvloeiende tsunami, maar door slecht beheer van de overheid en de uitbaters van de kerncentrales. Die aardbeving en tsunami waren een gekend risico en de Japanse kerncentrales waren daarop voorzien. Tenminste, dat dachten we.

Verrassingen vallen nooit uit te sluiten, ze zijn zelfs voorspelbaar, we weten alleen niet welke verrassingen.

Opgepast dus voor de zwarte zwanen!

De fossiele en kernenergie lobby heeft jarenlang – en met succes – gehamerd op het feit dat hernieuwbare energie onvoorspelbaar is en geen leveringszekerheid biedt. De zon schijnt immers niet altijd, de wind waait niet overal even hard. Bijgevolg moesten we blijven inzetten op grote gecentraliseerde energiecentrales.

Die stelling lijkt zich tegen hen te keren nu blijkt dat onze afhankelijkheid van grote energiecentrales inherente risico’s meedraagt voor de leveringszekerheid.

Als er zo één uitvalt, heb je direct een groot probleem.

Hernieuwbare energie daarentegen is diffuus en zit veel meer verspreid over kleinere decentrale eenheden.

Als er dan één uitvalt, is er nog geen man overboord.

De kleinere eenheden in combinatie met het nietcontinue karakter van zon en wind maakt de energievoorziening wel complexer, wat hernieuwbare energie lange tijd punten heeft gekost. Het ziet er nu echter naar uit dat hernieuwbare energie daardoor ook inherent zekerder is en minder risico’s met zich meebrengt.

Dat de zon niet altijd schijnt, is relatief. De zon schijnt in feite altijd en komt zeer voorspelbaar elke dag

opnieuw op. Onze zon is in wezen een kernreactor die veilig op 150 miljoen kilometer van ons vandaan staat en nooit last heeft van scheurtjes, tsunami’s of ander onheil. Ook de wind houdt nooit op, het waait altijd wel ergens. Door in te zetten op een efficiënt distributienet (“smart grids”) kunnen we de nadelen van zon en wind zeker ten dele opvangen. Ook hydroelektrische opslag kan de pieken en dalen opvangen door water op te pompen naar een hoger gelegen meer en terug. In België staat zo’n piekcentrale in CooTrois-Ponts met een vermogen van 1.164 megawatt.

De praktijk wijst ook uit dat het probleem van de leveringszekerheid relatief is. De kerncentrales van Doel 3 en Tihange 2 zijn samen goed voor 2.014 megawatt, ongeveer twintig procent van het totale productievermogen van België. Als die kerncentrales vele maanden onverwacht stilliggen zonder dat het licht uitgaat, waarom zouden zonnepanelen dan het grote probleem zijn omdat ze zeer voorspelbaar overnacht even geen stroom leveren?

Bio-energie heeft samen met hydro-elektrische energie het grote voordeel dat het een continue werking in centrale eenheden combineert met het hernieuwbaar karakter. Biomassa groeit weliswaar decentraal, maar is in wezen opgeslagen zonne-energie die gemakkelijk kan worden gestockeerd en in grote centrale eenheden terug omgezet wordt naar energie. In die zin is bioenergie zeer complementair met zon en wind, gezien bio-energie continu de baseload kan leveren die zon en wind vooralsnog niet kunnen leveren.

Dankzij de zwarte zwanen werkt het argument van de leveringszekerheid zich nu uit tegen kernenergie.

Niets zekerder dan de zon, wind en biomassa. Het is overduidelijk: kernenergie heeft zijn tijd nu echt wel gehad, er is alleen nog een achterhoedegevecht over de afbouwsnelheid. De toekomst is aan de hernieuwbare energie, onze energievoorziening wordt complexer maar het kan. We moeten het alleen willen en erin blijven investeren. Uitstel is geen optie, anders gaat straks het licht écht uit.

20 03 | 12

082_BF_column.indd 20

02-10-12 14:35

ANDUS group companies: Construction HSM Steel Structures Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction P&K Rail Offshore HSM Offshore Van Voorden Castings Van Voorden Maritime Process FIB Industries Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Services Gouda Vuurvast Belgium Gouda Feuerfest Deutschland

Serving the industry FIB Industries BV te Leeuwarden ontwerpt en produceert kwalitatief, hoogwaardige proces- en drukvaste apparatuur zoals: • • • •

Drukvaten en reactoren Kolommen en scrubbers Reactor internals en kolom internals Warmtewisselaars

• Industriële vergassingsbranders (vergassing en Lo-NOx) • In- en uitlaatsystemen van gasturbines • Modules voor rookgasreiniging (DeNOx)

De producten worden gebouwd in alle roestvast staalsoorten, duplex, lean duplex, super duplex, hoog nikkellegeringen en exotische materialen zoals titanium en zirkonium. FIB Industries werkt voor uiteenlopende opdrachtgevers, zowel nationaal als internationaal, in alle sectoren van de procesindustrie.

FIB Industries BV Einsteinweg 18 8912 AP Leeuwarden NL T +31 (0)58 - 294 59 45 E info@fib.nl

083_andus.indd 1

FIB Industries is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de Process divisie van Andus Group. De overige divisies zijn Construction, Offshore en Refractories. Andus Group is een internationale onderneming met circa 900 medewerkers en 12 gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed, industrieel werkveld.

Kennismaken? Graag. Bel of kijk op www.fib.nl of www.andusgroup.com

02-10-12 13:38

084_sgs.indd 1

02-10-12 13:38