Pet10 lr by Industrielinqs pers en platform

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olieen chemische industrie Nr. 10 – 2013

making the difference

Nr. 10– 2013

SGS is unique in the market in finding and creating opportunities and is recognized as the global benchmark for quality and integrity. As the world’s leading inspection, verification, testing and certification company, with more than 75,000 employees, SGS operates a network of over 1,500 offices and laboratories around the world. SGS helps to improve quality, safety, performance and efficiency for the following industries: Agricultural - Automotive Consumer Testing - Environmental - Industrial - Life Science - Minerals - Oil, Gas & Chemicals - Systems & Services Certification Governments & Institutions.

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

www.sgs.com

001_2_79_80_A_omslag_.indd 2

Grünfeld (VEMW) hekelt irrationele discussie over schaliegas • Shell zinspeelt op GTL-fabriek in VS • Leren van incidenten • Thema: People, planet, profit

03-10-13 16:52

Evides Ongekend betrouwbaar

Complexe watervraagstukken oplossen met een slimme maatwerkoplossing.

ANDUS group companies: Process Equipment & Constructions Armada Janse Armada Mobility Armada Rail FIB Industries HSM Steel Structures ISS Projects Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Belgium Gouda Vuurvast Services

Offshore & Maritime HSM Offshore Van Voorden Castings Van Voorden Maritime

Wij regelen het. www.evides.nl

001_2_79_80_A_omslag_.indd 3

Serving the industry

Hergebruik van (afval)water en het sluiten van de waterketen worden steeds belangrijker. Dat is voor de industrie niet altijd even makkelijk op te lossen. Maar wij hebben het antwoord. Betrouwbaarheid, leveringszekerheid en kwaliteit zijn kernvereisten bij ons ‘maatwerk in water’ voor de chemische-, petrochemische- en voedingsmiddelenindustrie. Op basis van DBFO-contracten (Design, Build, Finance & Operate) leveren wij onze opdrachtgevers diverse soorten proceswater, zorgen wij voor de zuivering van afvalwater en maken wij hergebruik van water (effluent) mogelijk. En dat 24/7 vanuit operational excellence. Voor minder doen we het niet.

Professionaliteit en creatief denken, gecombineerd met kennis van zaken, zijn de kenmerken van RijnDijk Construction. Multidisciplinaire constructieprojecten worden volgens hoge (inter)nationale standaards en veiligheids- en kwaliteitseisen uitgevoerd. Dit maakt RijnDijk Construction tot een betrouwbare, full service partner. Engineering, productie en montage worden in eigen beheer vanuit gespecialiseerde productielocaties uitgevoerd. RijnDijk Construction is een speler van formaat voor grootschalige projecten in de (petro)chemische industrie, zware industrie, energiemarkt en complexe utiliteitsbouw. RijnDijk Construction is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de ‘Process Equipment & Constructions divisie’ van Andus Group. De overige divisies zijn ‘Refractories’ en ‘Offshore & Maritime’. Andus Group is een internationale onderneming met circa 1.000 medewerkers en 14 gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed, industrieel werkveld. RijnDijk Construction BV Beukenlaan 115 5616 VC Eindhoven NL T +31 (0)40 - 246 72 28 E info@rijndijk.com

Kennismaken? Graag. Bel of kijk op www.rijndijk.com of www.andusgroup.com

03-10-13 16:52

In deze editie 14 ‘Proefboringen essentieel voor debat’

30 thema: PeoPle, Planet, Profit

‘Ik ben geen expert in schaliegas. Verre daarvan.’ Het is een interessante eerste zin in een interview dat toch écht over schaliegas gaat. Hans Grünfeld, algemeen directeur van de Vereniging voor Energie, Milieu en Water, zegt het niettemin zonder gêne. Zijn doel is namelijk niet om stellig te kiezen vóór of tégen schaliegas, maar om tot een afgewogen beslissing te komen. Ongeacht de uitkomst.

Het is vaak een loze kreet met een voorspelbare foto erbij, maar de drie p’s kunnen ook echt iets betekenen. Neem schaliegas. Hoe zorg je ervoor dat dit winst oplevert voor alle betrokkenen? Daar geeft een rapport van het Rathenau Instituut slimme adviezen over, óók voor chemiebedrijven. Eveneens win-win: Rotterdamse bedrijven gaan plastic van schepen verzamelen en omzetten in stookolie, en ontzien zo het milieu én hun portemonnee. Het kan dus echt, people, planet, profit.

20 shell zinsPeelt oP gtl-fabriek in vs Groen licht is er nog niet, maar Shell heeft wel alvast zijn vergevorderde plannen om een Amerikaanse GTL-fabriek te bouwen naar buiten gebracht. De definitieve beslissing voor de investering zal waarschijnlijk pas over twee jaar vallen.

24 leren van incidenten Wanneer incidenten zich voordoen, wil de industrie weten waar de oorzaak ligt. Bedrijven onderzoeken hoe het beter kan, met als doel ervan te kunnen leren en toekomstige gelijkaardige incidenten te voorkomen. Maar de praktijk is weerbarstiger, zo blijkt uit het promotie-onderzoek van Linda Drupsteen van TNO. Waarom leren bedrijven te weinig van incidenten?

inside

Veiligheidsspecial inside

en verder commentaar feiten en cijfers • Nieuwe fabriek voor BASF in De Meern • Onderhoudsbeurt voor fabrieken Sabic en Shell feiten en cijfers buitenland • Groot Noors project voor afvang CO2 afgeblazen • Total sluit Franse stoomkraker binnenstebuiten • Jan Van Doorslaer Petrospect onbevangen • Chris Aldewereld technologie Producten agenda column • Henk Leegwater biochem veiligheidsspecial

05 07 11 22 27 29 41 43 49 50 51 65

PETROCHEM 10 – 2013

003_B_Inhoud.indd 3

03-10-13 13:28

Managementblad voor de olieen chemische industrie NuMMer 10 - 2013 uitgave vaN: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam, Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: redactie@petrochem.nl, website: www.petrochem.nl Hoofdredactie: Wim Raaijen 020 312 2081 eiNdredactie: Inge Janse 020 312 2796 Liesbeth Schipper 020 312 2083 redactie: David van Baarle 020 312 2082, Elise Quaden 020 312 2084,

vaste Medewerkers: Chris Aldewereld, Katrien Bogaerts, Jan van Doorslaer, Niko van Gent, Jacqueline van Gool, René den Heeten, Henk Leegwater, Gerard van Nifterik, Erik te Roller, Wim Soetaert, Francis Voermans, Eric de Vries, Cyril Widdershoven Lay-out: Gabriele Köbbemann oMsLagfoto: Thyssen Krupp-Uhde adverteNtieverkoop: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Rob Koppenol rob@jetvertising.nl traffic: Breg Schoen 020 312 2088 drukkerij: DeltaHage, Den Haag aboNNeMeNteN (incl. BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar. Nederland/België v 166,– per jaar Introductie NL/B 25% v 124,50 per jaar Overig buitenland v 193,– Losse verkoopprijs v 20,00 Studenten v 40,00 Proefabonnement 3 mnd v 27,50 opZeggeN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. abonnementenland: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Fax: 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten. Prijswijzigingen voorbehouden.

004_colofon_krohne.indd 4

03-10-13 15:01

‘Waar zwartwit-denken terrein wint, wijkt de beschaving.’

Wanneer u dit icoontje ziet, kunt u een filmpje bekijken door de foto te scannen met de ilinqs-app.

Devaluatie van de redelijkheid Meteen maar uit de kast: ik ben geen groot voorstander van schaliegaswinning in dichtbevolkte gebieden als Nederland. Gewoonweg omdat er betere alternatieven zijn, zoals meer energie-efficiëntie en duurzamere bronnen. Maar ik ben daarin zeker geen extremist. Tuinders zijn immers geen cowboys. Die enorme indianenverhalen over schaliegaswinning in de Verenigde Staten hebben meer te maken met de manier waarop daar in sommige gevallen gas wordt gewonnen, dan met specifieke karakteristieken van schaliegas zelf. Ik heb zelfs het idee dat schaliegaswinning veiliger kan dan gaswinning in zandsteen, omdat het gas doorgaans dieper ligt en omdat de lagen veel harder zijn en de winning ondanks fracking minder snel verzakkingen zal veroorzaken. Bovendien is het in Nederland verplicht om afdoende maatregelen te treffen tegen vermenging met grondwater. Ik vraag me alleen af of we het moeten willen als we echte stappen in duurzaamheid willen maken. Dus ik zie net als Hans Grünfeld in deze Petrochem de nuance. Tussenweg Nuance alleen kan je tegenwoordig al verdacht maken bij de anti-lobby. Je bent radicaal tegen of radicaal voor. Een genuanceerde tussenweg is er blijkbaar niet. Een doodenge ontwikkeling die in de huidige samenleving steeds meer de boventoon lijkt te gaan voeren. Pedoseksuelen moeten maar worden afgemaakt, ook al zijn ze niet praktiserend en ook al lijden ze misschien onder hun gevoelens. Lieden als Joost Eerdmans en Prem krijgen airplay op de publieke radiozenders om hun hoekigheid bot te vieren en volkstribunaaltjes te organiseren. Leve de mondigheid! Maar waar zwartwitdenken terrein wint, wijkt de beschaving! Een paar maanden geleden ging Debat op Twee over schaliegas. Dat zag ik al een tijdje aankomen, want de redactie van het televisieprogramma ging mijn Twitter-account volgen en meer twitteraars die regelmatig over schaliegas tweeten. Zo ook ene Joep. In een tweet vroeg Debat op Twee aan deze Joep of hij niet bij de uitzending aanwezig wilde zijn. Hij (vermoedelijk) of zij antwoordde dat hij zijn anonimiteit toch niet zou opgeven voordat de oorlog met schaliegas met succes was gewonnen.

Ik kon het niet laten te reageren, wilde hem uit de kast lokken. Om zijn ware gezicht te kunnen zien. @Joep behoorlijk oorlogzuchtige taal voor anoniempje, eerder een held op sokken dus @reporter_wimraaijen je denkt toch niet dat ik mij kenbaar maak aan een pseudojournalistieke landverrader in dienst van de olielobby

Eigenlijk was ik met stomheid geslagen… Ik waagde er nog een tweet aan om te vragen waarom deze reactie zo weinig proportioneel en respectloos was. Maar ik moest niet huilie huilie doen, want ik was begonnen. Tsja, dan weet je meteen uit welke miezerige politieke windrichting dit waait. Een wind die alleen maar wil beledigen, nagenoeg nooit met doordachte argumenten komt en vaak wars is van enige beschaving. Taal van de straat noemen ze dat. Wel Het probleem is echter niet dat de samenleving mondiger wordt, maar dat we blijkbaar onze beschaving en het respect verliezen. En daar ook steeds meer legitimiteit voor vinden, tot in de Tweede Kamer aan toe. Op die manier komen we te weinig tot de kern van wat nodig is om onze welvaart en ons welzijn een beetje op een duurzame manier te behouden. Nu vind ik het woordje fatsoen sinds een paar jaar wat beladen, maar laten we toch eens fatsoenlijk kijken naar wat we nodig hebben de komende decennia. En niet bij voorbaat overal tegen zijn. Want windmolens zijn ineens niet goed, maken lawaai en zijn lelijk. Biobrandstoffen lijken in de ban, schaliegas wordt voor proefboringen afgeknald. Een biovergister stinkt. En ga maar door. Maar wat willen we wel? Terug in een berevelletje op de hei? In alle redelijkheid: we hebben niet zo veel hei meer!

Reporter_wimraaijen

PETROCHEM 10 – 2013

005_C_commentaar.indd 5

03-10-13 13:28

... vooruitstrevend met layer 3 managed Ethernet switch Alleen al de uitstraling van de Lynx+, layer 3 Ethernet switch met ingebouwde firewall en routingprotocols, is een reden deze te integreren in zware industriële netwerktoepassingen. Unieke switch functionaliteiten als FRNT-redundantie (< 20ms hersteltijd), IPsec, VLAN, IGMP snooping en QoS. De IP-40 behuizing en het werkingstemperatuurgebied, -40°C tot +70°C, staan garant voor toepassingen in extreme omstandigheden.

Robuust en betrouwbaar in zware industriële omgevingen Er is zoveel meer over te vertellen ... Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_lynx.indd 1 006_modelec.indd 1

11-01-13 13:57 02-10-13 14:27

FEITEN & CIJFERS Shell gaat een strategische samenwerking aan met de tu eindhoven. De universiteit helpt het concern met het vinden van nieuwe wegen voor productie en exploratie. Shell heeft al strategische samenwerkingen op het gebied van onderzoek met Massachusetts Institute of Technology in de Verenigde Staten en de TU Delft.

Groot onderhoud bij duPont Tot half november staan fabrieken van DuPont in Dordrecht in de steigers. Een grote onderhoudsstop bij de fabrieken voor fluoroproducts en viton duurt tot half oktober, en daarna zijn de Delrin-fabrieken aan de beurt voor kleiner onderhoud. Naast medewerkers van DuPont werken vijfhonderd externen mee aan de klus. Het onderhoud aan twee fabriekscomplexen van DuPont vindt jaarlijks plaats. Afwisselend gaat de één in groot onderhoud, terwijl de ander een kleine apk krijgt. DuPont-fabrieken op andere locaties wereldwijd compenseren in die periode voor de productie die stilligt. Tijdens de stop maken medewerkers systemen in de fabrieken schoon, voeren ze wettelijke inspecties uit en installeren ze nieuwe apparatuur. Voordat de productie weer wordt opgestart, vinden diverse controles plaats om de veiligheid te garanderen, benadrukt DuPont. Bij DuPont in Dordrecht werken meer dan 870 mensen. De locatie werd in 1959 opgericht en produceert onder meer verschillende kunststoffen.

nieuwe fabriek voor baSf in de Meern BASF wil zijn productie in De Meern uitbreiden met een nieuwe fabriek, goed voor ‘tientallen miljoenen euro’ aan investeringen en tientallen nieuwe banen. Het bedrijf heeft daarom vergunningaanvragen ingediend bij de betrokken autoriteiten. BASF maakt in De Meern proceskatalysatoren en voorziet dat de markt hiervoor de komende jaren flink zal groeien. De aanvraag volgt op onderzoek dat sinds maart 2013 in kaart brengt wat de mogelijkheden voor uitbreiding in Utrecht zijn. Het bedrijf zal best beschikbare technologieën toepassen, waardoor veiligheid en milieu minder worden belast. Dit gebeurt onder meer via een DeNOx-installatie die de uitstoot van stikstofoxiden beperkt door deze om te zetten in water en stikstof.

m .nl

op ww

In de boortoren Scarabeo 5 die voor onderhoud in een dok in het Botlekgebied ligt, is in september brand uitgebroken. Er ontstond vuur na een gaslek. Een medewerker heeft brandwonden in het gezicht opgelopen. Het eiland ligt bij het bedrijf Keppel Verolme in het dok voor een onderhoudsbeurt. Een doorstart van thermphos, de maker van fosfor in Vlissingen, gaat definitief niet door. Dat heeft de provincie Zeeland bekendgemaakt. Er was sprake van dat het Oostenrijkse Phoenix de fabriek onder zijn hoede zou nemen, maar nu blijkt dat dit bedrijf niet aan de voorwaarden van de provincie kon voldoen. Zo waren de plannen voor de zakelijke en technische kant niet realistisch.

Motie voor zwaarder Straffen cheMiebedrijven aanGenoMen Chemiebedrijven die keer op keer de fout in gaan, worden voortaan st gelez ee zwaarder bestraft. Dat is in ieder geval het plan van een aangenomen motie van D66-Kamerlid Stientje van Veldhoven. Gaat een chemiefabriek vaker over de schreef, dan moet zij zelf de kosten voor de extra inspecties betalen. Ook worden ze geconfronteerd met hogere boetes. w .p e tro c Van Veldhoven schrijft op de website van D66: ‘Veel chemiebedrijven gaan serieus om met veiligheidsvoorschriften. Maar met deze aangenomen voorstellen pakken we de rotte appels aan. Dat is goed nieuws voor omwonenden en voor iedereen die in de chemiesector werkt. Veiligheid hoort in het DNA van zware chemiebedrijven.’ Aan de andere kant is er ook goed nieuws voor de chemische industrie. De motie wil er namelijk óók voor zorgen dat het toezicht op deze sector efficiënter wordt ingericht. Volgens de D66-politica maakt dit een einde aan de situatie waarin verschillende instanties verantwoordelijk zijn voor het toezicht op een bedrijf.

De brandweerkazerne Moerdijkhaven is in september officieel geopend. Hiermee krijgt het industriegebied Moerdijk beschikking over de permanente aanwezigheid van zes brandweermannen en -vrouwen die bij incidenten binnen zes minuten ter plaatse kunnen zijn. De brandweerkazerne is een publiekprivaat initiatief van de bedrijven op haven- en industrieterrein Moerdijk, de Veiligheidsregio Midden- en WestBrabant, de gemeente Moerdijk, het Havenschap Moerdijk en de stichting Bedrijfsbrandweerzorg Moerdijk.

blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

007_8_9_D_feiten-cijfers.indd 7

eneco legt een zeventien kilometer lang warmtetransportnet aan dat vanaf Rozenburg via Vlaardingen en Schiedam naar Rotterdam loopt. Over een jaar is de pijpleiding gereed en vanaf oktober 2014 wordt de eerste warmte van afval- en energiecentrale AVR via deze leiding geleverd aan woningen en bedrijven in Rotterdam.

PETROCHEM 10 – 2013

03-10-13 13:28

FEITEN & CIJFERS

Het havenbedrijf rotterdam gaat eind 2013 dertig elektronische neuzen of e-noses plaatsen in het Rijnmondgebied. De DCMR Milieudienst Rijnmond is op dit moment beheerder van het netwerk en juicht uitbreiding toe. Overlast van geur kan zo verder worden verminderd. Het geurnetwerk van e-noses is een initiatief van de DCMR. Op termijn moet in het Rijnmondgebied een regiodekkend systeem zijn van zo’n 350 e-noses. dSM heeft een kleine winstwaarschuwing gegeven. Het bedrijf gaat niet uit van 1,4 miljard euro, maar 1,35. DSM ziet het anders, en omschrijft de winst als ‘een aanzienlijk hoger resultaat’ dan met 1,1 miljard in 2012 werd geboekt. Hoe het ook zij: met zes procent daling “kelderde” het aandeel DSM op de Amsterdamse beurs. waternet, het waterbedrijf in en rondom amsterdam, is in het Westelijk Havengebied begonnen met de bouw van een fosfaatfabriek. In september zijn drie reactoren geplaatst. Eind 2013 moet de fabriek operationeel zijn en gaan leveren aan fabrikanten van kunstmest. Waternet richt zich bij de productie van fosfaat puur op het in afvalwater toch al aanwezige fosfaat. Het mes snijdt daardoor aan twee kanten: fosfaat is funest voor leidingen en zuiveringsinstallaties én levert geld op als bruikbare stof. De fabriek kost zo’n vier miljoen euro, een bedrag dat volgens Waternet binnen tien jaar is terugverdiend. Qua fosfaatopbrengst moet er jaarlijks voldoende materiaal ontstaan om tienduizend voetbalvelden mee te bemesten.

Minder StorinGen in LdPe-ProductieProceS dow Dow waardeert de inspanningen van zijn medewerkers en zet pioniers jaarlijks in het zonnetje door awards toe te kennen. In Terneuzen werden 106 prijzen uitgereikt aan medewerkers die met hun innovaties en technologische vindingen hebben bijgedragen aan doorbraken. Bij sommige projecten waren procesaanpassingen vereist, andere vindingen leidden tot een patent voor nieuwe toepassingen en soms ook ging het om het slimmer combineren van kennis. Een voorbeeld van een oplossing in Terneuzen is het bereiken van minder storingen in het LDPE-productieproces. Verschillende disciplines bogen zich over het storingsgevoelige productieproces van de LDPE-fabriek. Zij slaagden erin om vaardigheden en kennis te combineren en vonden de oplossing in betere discipline, meer robuuste software en andere methoden van werken. Het resultaat was 25 procent minder storingen. Dat betekent negentien dagen meer productie en een meer betrouwbare levering aan klanten. Een spectaculaire doorbraak, want de ontwikkelingen stonden wat dit betreft al vijf jaar enigszins stil.

akzonobeL SLuit fabriek in deventer AkzoNobel stopt met de productie van organische peroxiden in Deventer. Tot het einde van 2016 zal het bedrijf de productie gefaseerd afbouwen. Deze wordt de komende drie jaar verplaatst naar bestaande fabrieken in Europa, Noord-Amerika en China. Het sluiten van de fabriek treft ongeveer 215 medewerkers op de locatie. De fabriek in Deventer is een van de elf installaties voor organische peroxiden van AkzoNobel in de wereld. In de markt voor organische peroxiden is sprake van overca- Medewerkers van Dow Terneuzen tijdens paciteit, stelt Werner Fuhrmann, lid van het de stop van naftakraker LHC-1. Executive Committee van AkzoNobel. Hoewel AkzoNobel de productie van chemicaliën in Deventer beëindigt, zullen de regionale R&D-activiteiten en het Technology Center volledig in bedrijf blijven.

FOTO: DOW

sevonik heeft een virtueel leersysteem ontworpen om de interesse van jongeren in chemie aan te wakkeren en hen later warm te maken voor een baan in deze sector. Technopolis, het Vlaamse doe-centrum voor wetenschap en technologie, is uitgekozen om het virtuele leersysteem te gebruiken. Het wordt opgenomen in het laboratorium waar jongeren aan de hand van experimenten ontdekken dat wetenschap en technologie helemaal niet saai hoeven te zijn.

oLiehandeLaar koLMar GrouP LeGt beSLaG oP odfjeLL 1,41 miljoen euro. Op zoveel geld heeft de Zwitserse oliehandelaar Kolmar Group recht bij Odfjell. Dat blijkt uit een vonnis van de rechtbank in Rotterdam van halverwege september. Het Noorse tankopslagbedrijf zou namelijk niet aan de contractuele verplichtingen voldaan hebben. Om dat geld boven tafel te krijgen, leggen de Zwitsers beslag op de olieterminal. De rechter stelde Odfjell in gebreke omdat het vermoedelijk de situatie positiever heeft gepresenteerd dan reëel was. Kolmar werd namelijk pas klant nadat er al een hele reeks problemen bij Odfjell bekend was geworden, en de capaciteit van het tankopslagbedrijf sterk beperkt was. Zo wilde Odfjell onder meer niet meer butaniseren, het vermengen van olie en chemicaliën.

LanxeSS zet wereLdwijd duizend Man oP Straat De moeilijke marktomgeving noopt Lanxess ertoe drastische maatregelen te nemen. Het Duitse bedrijf wil vanaf 2015 jaarlijks honderd miljoen euro besparen door ‘efficiëntieverbeteringen en gerichte herstructureringen’. Onderdeel hiervan is dat aan het einde van 2015 duizend medewerkers wereldwijd worden ontslagen. Ook de variabele beloning voor medewerkers wordt vanaf dit jaar verminderd. Voor zijn saneringsplannen trekt Lanxess zo’n 150 miljoen euro uit. Eerder werd al bekendgemaakt dat de rubberafdeling een site in Zuid-Afrika sluit en zijn activiteiten in België herschikt. Of er ook nog extra gevolgen zijn voor de vestigingen van Lanxess in België is nog niet bekend. Op de sites in Kallo, Lillo en Zwijndrecht werken bijna 1.400 mensen. In totaal beschikt Lanxess over 17.500 werknemers, verdeeld over 52 productievestigingen in 31 landen.

PETROCHEM 10 – 2013

007_8_9_D_feiten-cijfers.indd 8

03-10-13 13:28

FEITEN & CIJFERS FOTO: HARSCO INFRASTRUCTURE @HARSCOINFNL

onderhoudSbeurt voor fabrieken Sabic en SheLL Vanwege een grote onderhoudsbeurt heeft Sabic in Geleen de naftakraker Olefins 4 uit bedrijf genomen. Dit gebeurt eens per zes jaar. De heropstart van de kraker staat gepland voor begin november. Op het fabrieksterrein in Pernis nemen ook de onderhoudsmonteurs van Shell momenteel enkele fabrieken onder handen. Zij hopen daar in de tweede helft van november mee klaar te zijn.

StaatSSecretariS MaG direct cheMiebedrijven aanPakken Chemiebedrijven die stevig over de streep gaan, kunnen voortaan direct maatregelen verwachten van de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. Het idee om de staatssecretaris direct te laten optreden, komt voort uit het onderzoek dat de Onderzoeksraad voor Veiligheid deed naar de schrijnende situatie bij Odfjell in Rotterdam. Volgens de raad zou het goed zijn als er iemand straffen kan opleggen die boven de regionale toezichthouders staat. Dit kan nodig zijn als er sprake is van een langdurig nalevingstekort (zoals bij Odfjell het geval was), dreigende calamiteiten en grote risico’s voor de omgeving.

cuadriLLa: Schade door fracken SchaLieGaS uitGeSLoten ‘Wij sluiten op basis van seismische evaluaties uit dat boringen tot enige schade leiden.’ Dat verklaarde Frank de Boer, directeur van gasbedrijf Cuadrilla Resources, tegen BNR over de schade die aardbevingen kunnen veroorzaken bij proefboringen naar schaliegas. Lichte aardbevingen behoren tot de mogelijkheden, maar blijven ‘gegarandeerd zonder gevolgen’. De Boer zegt in het gesprek met BNR: ‘Er kunnen kleine bevingen ontstaan, maar er vindt in de ondergrond van alles en nog wat plaats. Dat kun je voorkomen door te monitoren en beheersen.’ Volgens De Boer is dit besef ook doorgedrongen bij investeerders, die ondanks het uitstel enthousiast blijven. ‘Als het de moeite of het geld niet waard is, dan zijn er geen investeerders voor te vinden.’ Het Britse Cuadrilla heeft vergunningen om proefboringen uit te voeren in Boxtel, Haaren en Noordoostpolder.

120

115

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

BEDRIJVENNIEUWS Shell benoemt john abbott tot director Downstream per 1 oktober. Abbott wordt daarmee ook lid van het uitvoerend comité en neemt de taken over van ben van beurden die per 1 januari 2014 CEO wordt. Paques heeft Stephan bocken per 1 oktober benoemd tot nieuwe CEO. Giuliano franzì wordt de nieuwe CEO van Argos met ingang van 1 oktober 2013. Franzì volgt Peter Goedvolk op, die in juni is teruggetreden. Franzì was de laatste drie jaar directeur van de Europese activiteiten van Kuwait Petroleum. dynea op het Chemiepark in Delfzijl heet voortaan chemcom industries. Het bedrijf is een jaar geleden al verzelfstandigd, maar sinds 1 september is het op alle fronten losgekoppeld van de Dynea groep. ChemCom staat voor Chemical Competence. Onder de naam ChemCom Perform produceert het bedrijf tussenproducten voor de chemische industrie.

BRENT RUWE OLIEKOERS

Borealis heeft Martijn van koten per 1 november benoemd tot executive vice president Operations. Hij volgt herbert willerth op die doorschuift naar plaatsvervangend CEO van de activiteiten in het Midden-Oosten en Azië. Van Koten werkte meer dan negentien jaar bij Shell.

110

105

nederland heeft de afgelopen jaren haar kyoto-verplichting voor de uitstoot van broeikasgassen gehaald. Dat blijkt uit voorlopige cijfers van het CBS. Tussen 2008 en 2012 bracht Nederland 999 miljoen CO2-equivalenten in de lucht, en dat is volgens de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) fors minder dan het beschikbare aantal emissierechten. De emissieautoriteit benadrukt dat het vaak bekritiseerde Europese emissiehandelsysteem voor de industrie (ETS) hier een belangrijke bijdrage aan heeft geleverd.

14 15 16 19 20 21 22 23 26 27 28 29 30 3

AUGUSTUS

10 11 12 13 16 17 18 19 20 23

SEPTEMBER

PETROCHEM 10 – 2013

007_8_9_D_feiten-cijfers.indd 9

03-10-13 13:28

Tebodin always close Veiligheid heeft bij internationaal advies- en ingenieursbureau

Tebodin vanzelfsprekend prioriteit: installaties moeten veilig gebouwd, bedreven en onderhouden kunnen worden. De basis daarvoor wordt gelegd tijdens het ontwerp; onze diepgaande kennis en ervaring maar ook geavanceerde engineering tools, ontwerpen veiligheidsprocedures brengen u verder. Daarnaast kunnen onze experts u helpen bij het praktisch implementeren van duurzame oplossingen.

Kostenefficiënt ontwerpen krijgt ook bijzondere aandacht. Standaardisatie, modulair ontwerpen, construction driven engineering, value engineering en een no-change filosofie brengen wij dagelijks in de praktijk. Onze Asset Management en Operational Excellence dienstverlening levert een belangrijke bijdrage aan het structureel verlagen van operationele en onderhoudskosten van installaties met behoud of verbetering van de prestaties.

www.tebodin.nl/olie-gas

010_tebodin.indd 1

02-10-13 14:27

FOTO: HELgE HANSEN/STATOIL

FEITEN BUITENLAND

GrOOt NOOrS PrOject VOOr AfVANG cO2 AfGeblAzeN Het had zo mooi kunnen zijn: via amines tot negentig procent CO2 afvangen uit de emissie van olieraffinaderij Mongstad in Noorwegen. Het plan, in 2007 door het toenmalige Labourkabinet gepresenteerd als het Noorse equivalent van de maanlanding, is afgeblazen. Ola Borten, minister van olie en energie in Noorwegen, weet waarom: ‘Op zowel nationaal als internationaal niveau blijkt dat de ontwikkeling van technologieën om CO2 af te vangen en op te slaan langer duurt, moeilijker is en duurder uitpakt dan verwacht.’ Wat ook niet meehelpt, is dat de arbeiderspartij de verkiezingen heeft verloren. De winnaars, de conservatieve en middenpartij, zijn minder happig op deze kostbare methode om te voorkomen dat er CO2 in de atmosfeer komt. De annulering is extra jammer omdat Noorwegen relatief veel ervaring heeft met carbon capture and storage. Zo wordt in het zogeheten Sleipner-veld op zo’n zevenhonderd meter diepte al CO2 opgeslagen. In dit veld verspreidt het broeikasgas zich onder een gasdichte laag, waarbij het met geofysische instrumentatie in de gaten wordt gehouden.

WAterStOfPerOxiDefAbriek iN SAOeDi-ArAbië Saudi Hydrogen Peroxide, een joint venture van Sadara Chemical en Solvay, is begonnen met de bouw van een waterstofperoxidefabriek in Saoedi-Arabië. De fabriek wordt gebouwd op Sadara’s chemieterrein in Jubail Industrial City II en krijgt een capaciteit van meer dan driehonderdduizend ton per jaar. De operationele start wordt voorzien in 2015. Het zal de eerste H2O2-faciliteit zijn in het Koninkrijk. Sadara zal de H2O2 van deze fabriek gebruiken als grondstof voor de productie van propyleenoxide elders op het industriële terrein en daarmee ook eenheden ondersteunen die derivaten van propyleenoxide produceren, polyolen en propyleenglycol. Solvay heeft in een joint venture met Dow en BASF al een grote waterstofperoxidefabriek in Antwerpen met een capaciteit van 230 kiloton per jaar, en een in Map Ta Phut (Thailand) met een capaciteit van 330 kiloton per jaar, samen met Dow.

tOtAl Sluit frANSe StOOmkrAker eN bOuWt Site Om Total investeert 160 miljoen euro in zijn petrochemie-site in Carling in het oosten van Frankrijk. Het bedrijf wil zich er gaan richten op harsen- en polymerenproductie, en zal het geld dan ook vooral steken in nieuwe activiteiten op die gebieden. De verliesdraaiende kraker op de site wordt in de tweede helft van 2015 gesloten. Total maakt van de Carling-site het Europese centrum voor R&D-activiteiten. Er wordt een nieuwe productie-eenheid voor C4-harsen gebouwd en een bestaande fabriek voor C9-harsen wordt omgebouwd naar een eenheid voor transparante harsen. Daarnaast bouwt Total een eenheid voor thermoplastics (polypropeen) op de site. Ook zal er extra capaciteit bij worden gebouwd voor de productie van polystyreen. Het is de bedoeling dat de site voor Total hét centrum voor polystyreenproductie wordt. Het bedrijf heeft bijna 25 procent van de Europese polystyreenmarkt in handen. Tot slot wordt de polyetheenfabriek verbeterd, zodat deze ook geavanceerde plastics voor de medische en elektriciteitskabelmarkt kan leveren. Op de site werken nu 554 medewerkers. Na de ombouw van de site zullen er nog 344 banen over zijn, inclusief 110 die bij de nieuwe productie-eenheden ontstaan.

blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

011_13_E_FCbuitenland.indd 11

Premier Oil bouwt een offshore productieplatform voor het Solanolieveld dat 160 kilometer ten westen van Schotland ligt. Het veld zal naar verwachting ongeveer veertig miljoen vaten olie produceren, met een geschatte aanvankelijke productiesnelheid van 24.000 vaten per dag aan het eind van 2014. Het productieplatform is ontworpen voor onbemande werkzaamheden en kan een model zijn voor toekomstige ontwikkelingen in marginale velden. Het bedrijf zal het platform beheren vanuit zijn onshore operationeel centrum in Aberdeen. De automatisering van het platform heeft het bedrijf gegund aan Emerson Process Management. Premier is operator en voor zestig procent eigenaar van het Solan-olieveld. Eni-dochter Versalis heeft een technische overeenkomst getekend met het Amerikaanse Neville Venture voor de bouw van een nieuwe productieinstallatie voor koolwaterstofharsen op de plant in Priolo (Sicilië). De overeenkomst maakt deel uit van het strategische herlanceringsplan van Eni voor die site. Het toekomstvooruitzicht van de chemische industrie in Europa en Noord-Amerika is veranderd van negatief naar stabiel. Dat zegt de Amerikaanse kredietbeoordelaar Moody’s. Volgens zijn analisten komt dat in de eerste plaats doordat de Europese economie stabiliseert, terwijl de vraag naar chemicaliën vanuit China de komende jaren blijft groeien. AkzoNobel wil zijn Duitse kantoorlocaties herstructureren. Het aantal locaties gaat voor de zomer van 2014 terug van acht naar drie. Het hoofdkantoor van AkzoNobel in Duitsland wordt gevestigd op een nieuwe locatie in Keulen. De verkoopkantoren in het noorden en zuiden van het land worden geconsolideerd in Hamburg en Stuttgart. De zeer gefragmenteerde situatie met acht kantoorlocaties is ontstaan door de verschillende fusies en overnames die in de loop der jaren hebben plaatsgevonden.

PETROCHEM 10 – 2013

03-10-13 13:27

Veilig werken op hoogte Wij staan in de startblokken om uw onderhoud en nieuwbouwproject succesvol te laten verlopen. Met Harsco heeft u één aanspreekpunt voor isoleren, steigerbouw, hoogwerkers, fireproofing, tracing, stralen en conserveren. Alle disciplines dus onder één dak. Met een groot potentieel aan materialen en gekwalificeerde monteurs. Met een strakke planning en vakkennis on-site. En boven alles met een scherp oog voor uw veiligheid!

22702

Neem voor meer informatie contact op: T (0900) 742 00 00 E info@harsco-i.nl www.harsco-i.nl

012_harsco.indd 1

02-10-13 14:27

FEITEN BUITENLAND

AkzONObel iNVeSteert 50 miljOeN iN chiNeSe fAbriekeN AkzoNobel trekt meer dan vijftig miljoen euro uit om nieuwe productielocaties voor coatings en verf te bouwen in China. Beide fabrieken komen in het zuid-westelijke Chengdu te staan, en moeten in 2014 en 2015 hun poorten openen. Volgens Ton Büchner, ceo van AkzoNobel, speelt China een steeds grotere rol in de groeistrategie van het bedrijf. ‘Door onze productiecapaciteit uit te breiden, versterken we onze positie als hoofdleverancier van de Chinese markt.’ De keuze voor Chengdu is niet toevallig. Volgens AkzoNobel is het één van de snelst groeiende steden in China, met al ruim twintig jaar groeicijfers van tien procent of meer. Bovendien is het een belangrijk industrieel gebied met een grote vraag naar poedercoatings en decoratieve verf. De twee nieuwe fabrieken zijn bepaald niet de eerste in China. AkzoNobel heeft in de grootste Aziatische economie al bijna achtduizend werknemers rondlopen. Deze tak van het bedrijf leverde 1,7 miljard euro omzet op in 2012, waarbij de hoofdmoot uit lokale verkoop bestond. Ondertussen blijft AkzoNobel flink snoeien in zijn overige bedrijfsonderdelen. Tegelijkertijd met de aankondiging van de nieuwe fabrieken, maakten Büchner en consorten bekend hoe er in het tweede kwartaal van 2013 voor 256 miljoen euro “geherstructureerd” wordt. De bezuinigingen waren al aangekondigd, en nu maakte het bedrijf duidelijk dat het gros hiervan in het vierde kwartaal wordt uitgevoerd. De financieel directeur van AkzoNobel, Keith Nichols, onderstreept dat deze aankondiging niet om nieuwe bezuinigingen gaat. ‘Het economisch klimaat blijft uitdagend, maar het herstructureringsprogramma ligt op schema. Deze aankondiging refereert enkel aan de planning van de te maken kosten.’

op ww

m .nl

Wintershall Norge neemt het operatorschap van het Noorse brageolieveld over van Statoil. Het Brageplatform uit de kust bij Bergen is het eerste grote productieplatform dat Wintershall opereert. Eind juli ruilden de twee bedrijven belangen waardoor de velden Brage, gjøa and Vega in het portfolio van Wintershall terechtkwamen. Daardoor produceert Wintershall Norge nu dagelijks veertigduizend vaten olie-equivalenten per dag in plaats van de voorgaande drieduizend. Satorp, een joint venture van Saudi Aramco (62,5%) en Total (37,5%), heeft zijn eerste producten verscheept. De commissioning van een deel van het jubail raffinage- en petrochemisch complex in SaoediArabië werd een paar weken daarvoor afgerond. Ruwe olie wordt er omgezet in nafta, diesel en zware stookolie in de atmosferische destillatietorens. De komende maanden worden meer fabrieken op de site in gebruik genomen. Eind 2013 moeten alle fabrieken zijn opgestart.

‘chiNeeS Shell-PrOject VAN bijNA 10 miljArD GeANNuleerD’ Een grootschalig plan van Shell om in China een raffinaderij en st gelez ee chemiefabriek te bouwen, is stilzwijgend geannuleerd. Dat melden bronnen aan de Britse krant The Telegraph. Oorzaak: grootschalig onderzoek naar corruptie in China, waardoor minstens vijf betrokken politici het veld moesten ruimen. Hierdoor is er niemand meer w .p e tro c die de bouw aanjaagt. De plant, goed voor bijna tien miljard euro aan investeringen, zou samen met staatsbedrijf China National Petroleum Corp (CNPC) en Qatar Petroleum (petrochemisch staatsbedrijf van Qatar) uit de grond worden gestampt. In 2008 werd het project aangekondigd, en de bouw zou begin vorig jaar beginnen nabij Taizhou, een stad in het oosten van China De raffinaderij moest jaarlijks twintig miljoen ton ruwe olie verwerken tot 1,2 miljoen ton etheen. Het was de bedoeling dat CNPC 51 procent van de aandelen kreeg, terwijl Shell en Qatar (als leveranciers van grondstoffen) beide 24,5 procent bezit ontvingen. Het is niet de enige tegenwind die Shell in China ervaart. De exploratie van een schaliegasveld, ook in samenwerking met CNPC, loopt flinke vertraging op: 535 verloren dagen in de afgelopen drie jaar. Volgens de Wall Street Journal komt dat vooral door spontane blokkades van omwonenden en verzoeken van de overheid om de processen stil te leggen.

Solvay gaat een fabriek voor natriumbicarbonaat in Zuidoost Azië bouwen. De fabriek komt in thailand te staan en krijgt een totale capaciteit van honderdduizend ton per jaar. Het bedrijf investeert twintig miljoen euro in de fabriek, die in de eerste helft van 2015 klaar moet zijn. De fabriek zal worden gevestigd op de huidige Solvay-site in de industriezone in Map Ta Phut (provincie Rayong, Thailand) en zal dan ook haar voordeel kunnen halen uit de aanzienlijke synergieën op het gebied van infrastructuur, nutsvoorzieningen en toelevering.

china investeert dit jaar zo’n tien miljard euro in het zoeken naar nieuwe gas- en olievoorraden. Het land wil de leveringszekerheid vergroten door zijn afhankelijkheid van buitenlandse leveranciers te verkleinen. De investeringen in olieen gasexploratie namen de afgelopen jaren al in rap tempo toe. In 2002 ging het nog om ruim twee miljard euro, en in 2011 lag dat niveau al vier keer zo hoog.

PETROCHEM 10 – 2013

011_13_E_FCbuitenland.indd 13

03-10-13 13:27

INTERVIEW

‘Proefboringen essentieel voor debat’

PETROCHEM 10 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 14

03-10-13 13:27

Grünfeld (VEMW): ‘We moeten af van het idee dat schaliegas goed is voor een beperkte groep, en dat de lasten elders liggen. Zolang je die bottleneck niet weghaalt, krijg je nooit draagvlak.’ PETROCHEM 10 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 15

03-10-13 13:27

De Vereniging voor Energie, Milieu en Water (VEMW) heeft zich pas laat gemengd in het debat over schaliegas. En gedebatteerd, dat is er zeker. De beoogde locaties voor proefboringen – Boxtel, Haaren en Noordoostpolder – waren al mordicus tegenstander voordat er ook nog maar iets bekend was over de vooren nadelen. Toen vervolgens minister Kamp van Economische Zaken, gesteund door een rapport van Witteveen+Bos, deze zomer wist te melden dat er veilig en verantwoord kan worden geboord, nam de chaos toe. Gemeenten en provincies verklaarden zich schaliegasvrij, hoogleraren schreven brandbrieven om toch alsjeblieft niet naar schaliegas te boren, belangenorganisaties betwistten de validiteit van het rapport, en ondertussen zag Kamp het draagvlak voor de proefboringen totaal verdwijnen. Inmiddels heeft de minister te kennen gegeven aanvullend onderzoek te laten uitvoeren naar onder meer de gevolgen voor de omwonenden en de impact op het milieu. Dat betekent dat bij een positieve uitslag pas over zo’n anderhalf jaar kan worden begonnen met het aanvragen van een boorvergunning. Op korte termijn gebeurt er dus nog niets.

‘Niemand weet momenteel waar hij het over heeft, want niemand weet wat er op het moment onder de grond zit, noch in volumes, noch in kwaliteit.’ 16

Aversie Grünfeld, algemeen directeur van VEMW, is die chaos zat. ‘Ik maak me ernstig zorgen over hoe er wordt gediscussieerd over grote maatschappelijke onderwerpen, zoals nu over energie. Die discussies worden heel sterk gedomineerd door emoties en schrikbeelden. Daardoor wordt er niet op een goede en verantwoorde manier gesproken over maatschappelijke dilemma’s.’ Hij werkt daarom aan een klimaat waarin emoties niet elk gesprek gijzelen. Maar begrijp Grünfeld niet verkeerd: alleen feiten zijn ook niet zaligmakend. Hij onderschrijft de uitkomsten van het Rathenau Instituut naar wat er verkeerd ging in de schaliegasdiscussie volledig. Hierin kwam onder meer naar voren dat er te weinig rekening is gehouden met de gevoelens van de omwonenden. ‘Emoties, daar is niets op tegen en die mogen ook zeker onderdeel uitmaken van de discussie. Dat de bewoners van bijvoorbeeld Boxtel geëmotioneerd zijn, daar heb ik alle respect en begrip voor. Waarvoor ik alleen geen begrip heb, is dat belangenorganisaties daar

PETROCHEM 10 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 16

03-10-13 13:27

bovenop springen en die emoties gebruiken voor hun aversie. Wat ik dus nog steeds wil, is een goede discussie over de vraag: moeten wij in Nederland boringen naar schaliegas doen?’ Schadelijke effecten Het antwoord op die vraag heeft Grünfeld zelf ook nog niet. Zo bestaat de kans dat niet alleen burgers per definitie te negatief zijn over schaliegas, maar ook dat de industrie misschien te positief is, gek gemaakt door de jubelverhalen uit de Verenigde Staten. ‘Er zijn mensen in de industrie die zeggen dat door de schaliegasrevolutie in de VS de prijzen daar een derde of minder zijn van wat ze hier zijn. En dat dat het einde van de Europese industrie betekent als er niet onmiddellijk iets gebeurt. Ook die discussie is voor een deel emotioneel.’ Die vervorming aan beide kanten van het spectrum pleit volgens Grünfeld des te meer voor een rustige discussie op basis van argumenten. ‘Ik begrijp én de mensen die vanwege goedkoop gas een grote trek van investeringen naar de VS zien, vooral in de chemie, én degenen die zich grote zorgen maken over de mogelijk schadelijke effecten van schaliegasproductie in Nederland. Beide partijen moet je serieus nemen, maar dan moet er wel iets constructiefs mee gebeuren, namelijk dat je een stapje verder gaat.’ Niemand! Mocht die discussie er komen, dan moet ook VEMW kleur bekennen en aangeven waar zij staat. ‘Ook bij ons zijn bedrijven aangesloten die heel veel emoties hebben. De chemie, maar ook daarbuiten, ziet alle investeringen aan haar neus voorbijgaan, en zegt: schaliegas in Amerika biedt perspectief, waarom spreken jullie je niet uit voor schaliegas in Nederland? Aan de andere kant hebben we bedrijven die water gebruiken, zoals voor de productie van frisdrank, bier en voedingsmiddelen. Zij zeggen juist: wacht eventjes, ons voortbestaan hangt af van de betrouwbaarheid en beschikbaarheid van grondwater van hoge kwaliteit. Maar goed, dat is een standpunt dat ook de grootste voorstanders binnen VEMW begrijpen en accepteren.’ Grünfeld zoekt daarom naar een genuanceerd standpunt dat de zorgen van beide kanten adresseert. ‘Dat blijkt niet

zo ingewikkeld te zijn. Wat voor ons van groot belang is, is dat bij proefboringen de veiligheid van het grondwater is gewaarborgd. Volgens het rapport van Witteveen+Bos is dat zo.’ Dus VEMW staat positief tegenover proefboringen naar schaliegas? ‘Waar we positief tegenover staan, is een fatsoenlijke maatschappelijke afweging, en dat kan pas na een proefboring. Niemand weet momenteel namelijk waar hij het over heeft, want niemand weet wat er op het moment onder de grond zit, noch in volumes, noch in kwaliteit. Niemand! Daarom zijn wij voorstander van het doen van proefboringen, natuurlijk met garanties voor de bescherming van de omgeving, om te zien wat precies de waarde is van wat er mogelijk in de grond zit. Alleen op die manier kunnen we een fatsoenlijke maatschappelijke afweging maken. Dat is ons standpunt.’ Nieuw stadhuis Waar de algemeen directeur nog wel zijn vraagtekens bij zet, is het onderdeel van het rapport van Witteveen+Bos dat over de kans op aardbevingen gaat. Het rapport zegt: maximaal 3 op de schaal van Richter, en niet groter dan bij conventionele gaswinning. ‘Aarbevingsgevoeligheid is mogelijk een groter risico dan in het rapport wordt gesuggereerd. Kennelijk is de basis waarop Witteveen+Bos dat concludeert niet zomaar toe te passen op de geologische structuur in Nederland.’ En daarmee, zegt Grünfeld, kom je bij de kern van het verhaal: ‘Je moet bij lokale omstandigheden onderzoek doen om tot een goede afweging te komen of je wel of niet naar schaliegas moet boren in Nederland. Het grote probleem is alleen

dat het draagvlak hiervoor volledig zoek is. En wordt er niets aan dat draagvlak gedaan, tsja, dan zien de kansen voor schaliegaswinning er bijzonder somber uit.’ Maar hoe win je ooit van negatieve emoties? Grünfeld denkt dat er veel mogelijk is door goed uit te leggen wat de betekenis en waarde kunnen zijn. ‘Op dit moment zien burgers de waarde als iets waarvan anderen rijk worden, terwijl zij er ellende van ondervinden. De overheid moet daarom een andere wind laten waaien, en bijvoorbeeld ook omgevingseffecten in de discussie betrekken.’ Ook mist hij de economische aspecten van schaliegas, terwijl die van groot belang zijn. Want ook omwonenden kunnen profiteren van boringen. ‘Het lijkt me volstrekt terecht als concreet wordt gemaakt hoe straks ook de lokale gemeenschappen gaan profiteren als er wordt geboord naar schaliegas.’ Betekent dat een nieuw stadhuis in Boxtel? Twee keer per jaar kermis? ‘Boxtel zou aantoonbaar waarde moeten ontlenen aan dit soort activiteiten, zoals via werkgelegenheid of betere infrastructuur.’ Schaliegas, concludeert Grünfeld, is óf van waarde voor ons allemaal, of niet. ‘We moeten af van het idee dat schaliegas goed is voor een beperkte groep, en dat de lasten elders liggen. Zolang je die bottleneck niet weghaalt, krijg je nooit draagvlak.’ Proeftuin Er is natuurlijk ook nog een andere benadering, één die voorstanders van duurzaamheid veel noemen: niet méér energie oppompen, maar mínder energie gebruiken. Kan Nederland niet beter tijd en energie steken in bijvoorbeeld energie-efficiency, iets waar Europa van

PETROCHEM 10 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 17

03-10-13 13:27

018_mob.indd 016_mob.indd 1 1

02-10-13 14:27 07-03-2011 16:40:39

‘Alleen met meer transparantie kun je een goede discussie voeren, en zo tot draagvlak komen voor de conclusie die wordt genomen.’

oudsher goed in is? Grünfeld is het daarmee hartgrondig eens, en heeft daar ook op ingezet tijdens de onderhandelingen voor het SER-energieakkoord voor duurzame groei. ‘Op de lange termijn moeten we het hebben van topspelers in efficiënt energiegebruik. Anders hebben we als Europa het nadeel van hoge energiekosten in combinatie met relatief veel energie-intensieve industrie. Willen we die behouden, dan moeten we volop inzetten om wereldspeler te zijn en te blijven in energie-efficiency.’ Maar hoe realiseer je dat? ‘Je kunt dat niet met het pistool op het hoofd afdwingen. Nee, als je echt een grote sprong wilt maken, dan moet je investeren. Nieuwe installaties zijn altijd veel efficiënter dan

bestaande. Je hoopt dus op nieuwe investeringen, maar het is heel lastig om die hier naartoe te krijgen. Ik heb daarom de ambitie voorgesteld om van Nederland een proeftuin te maken voor innovatie in energie-efficiency. Dat betekent dat bedrijven die internationaal opereren hun nieuwe technologie in Nederland uitproberen, en niet elders.’ Klinkt goed, ware het niet dat Grünfeld in het SER-akkoord wel de ambitie maar niet de consequenties terugzag. ‘Nieuwe technieken kennen grote risico’s, want die kunnen productieverlies met zich meenemen. Nederland moet daarom dit soort investeringen mogelijk maken, en daar zit een rol voor financiers. Ik hoop daarom dat het uitgewerkte energieak-

WIE IS HANS GRüNFELD? Hans Grünfeld (1962) studeerde politieke wetenschappen aan de UvA, internationale relaties aan de London School of Economics and Political Science, en promoveerde in de richting Technologie, Beleid en Management bij de Technische Universiteit in Delft. Na banen bij McKinsey en RAND begon hij in 1999 als algemeen directeur bij VEMW. Tussen 2007 en 2011 was hij bovendien voorzitter van de International Federation of Industrial Energy Consumers Brussel. Op Twitter schrijft hij vrijwel dagelijks over energienieuws via @Hans_Gruenfeld.

koord hiervoor aandacht heeft. Want zonder die ambitie en middelen halen we nooit het tempo dat we willen bereiken om energie-efficiency te verbeteren. Dan glij je als Nederland gewoon weg.’ Boemerang Als laatste: stel dat Nederland ooit schaliegas gaat oppompen, zou het dan kunnen zijn dat dat juist als boemerang werkt? Dat de industrie wel schaliegas gaat gebruiken, maar dat consumenten zeggen: dit klopt helemaal niet, jullie draaien als industrie op grondstoffen die niet goed zijn. Grünfeld stelt een wedervraag: ‘Wat ik zou willen, is dat mensen zich ook de vraag stellen: willen we gas of kolen? Want wat we nu zien, is pervers. Zo neemt in Duitsland de elektriciteitsproductie met steen- en bruinkool, wind en zon toe, en die met gas en nucleair af. Het resultaat is dat er meer CO2 per megawattuur wordt geproduceerd dan voorheen. In Amerika zien we juist het tegenovergestelde. Schaliegas moet je in die context beoordelen.’ Het is daarom van belang dat je transparantie biedt, vervolgt Grünfeld. ‘Wat betekent schaliegas voor de omgeving? Voor de schatkist? Pas dan kunnen mensen een afgewogen besluit nemen. En kiezen ze voor schaliegas, dan weten ze ook dat ze zo het financieringstekort versneld aflossen of de jongerenwerkloosheid verlagen. Alleen met meer transparantie kun je een goede discussie voeren, en zo tot draagvlak komen voor de conclusie die wordt genomen.’ W

PETROCHEM 10 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 19

03-10-13 13:27

GAS

Shell zinspeelt op GTL-fabriek in VS Groen licht is er nog niet, maar Shell heeft wel alvast zijn vergevorderde plannen om een Amerikaanse GTL-fabriek te bouwen naar buiten gebracht. De definitieve beslissing voor de investering zal waarschijnlijk pas over twee jaar vallen. Inge Janse

LINQS Over de bestaande GTL-fabriek Pearl van Shell in Qatar is veel informatie te vinden op de site van het bedrijf. Zoek op www.shell.com onder 'about shell' en 'our major projects'. Daar vindt u ook filmpjes over het project.

Als alles doorgaat, dan is Shell over een paar jaar minimaal 12,5 miljard dollar armer en een gas-to-liquid-fabriek in de Amerikaanse staat Louisiana rijker. Het resultaat, mocht de fabriek er echt komen: schonere brandstoffen, duizenden extra banen, en een economische impact van bijna tachtig miljard dollar. Shell houdt nog wel een slag om de arm, en zegt alleen nog maar plannen te hebben. Dat Shell in Sorrento, een gebied aan de Mississippi, de GTL-fabriek wil bouwen, houdt natuurlijk verband met de schaliegaswinning in Amerika. Wat ook een leuk duwtje in de rug gaf, was de 112 miljoen dollar die de staat Louisiana wil meebetalen, onder meer voor het nodige onderhoud aan wegen, de aanschaf van land en de aanleg van infrastructuur. Qatar De bouw zou in 2018 moeten zijn afgerond. Shell moet nog wel definitief besluiten om de spade in de grond te steken, en daarvoor wil het bedrijf eerst nog wat onderzoek doen. De hypothetische fabriek in Louisiana zou de eerste in zijn soort zijn in de Verenigde Staten. Wat opvalt, is dat Shell constant een slag om de arm houdt. Zo benadrukt de energiegigant meerdere keren dat het bedrijf ‘nog meerdere jaren verwijderd is van een definitieve investeringsbeslissing voor het project’. Volgens Shell maakt het niettemin al bekend waar het eventueel de fabriek wil bouwen, omdat het zo kan beginnen met bouwonderzoek en het aanvragen van de benodigde papieren. Vermoedelijk wordt over twee jaar bekend of de bouw écht doorgaat. Positief koopadvies Ondertussen zijn in Sorrento de champagneflessen alvast koud gezet. Deze

slaapstad, gelegen tussen de hoofdstad van Louisiana, Baton Rouge, en de dorpen in het industriële St. James Parish, kan namelijk veel moois verwachten. Dat zegt in ieder geval Mike Lambert, burgemeester van Sorrento. ‘Het project van Shell kan het gezicht van Sorrento veranderen. Het brengt enorme uitbreidingen naar het dorp, en kan voor hulp zorgen bij het bouwen van nieuwe infrastructuur.’ Shell heeft al beloofd om twee lokale hoofdwegen, La. 22 en La. 70, uit te breiden naar vier banen. Ook heeft het bedrijf al contact opgenomen met het dorpsbestuur om de komende maanden een aantal bijeenkomsten te organiseren waarin zorgen van de bewoners over het project worden besproken. Ook in Nederland zijn de reacties positief. ‘Wij blijven positief over het aandeel’, vertelden analisten van ING tegen de Telegraaf. Volgens hen ondersteunen dit soort grote projecten hun langetermijnvisie op Shell, en zij zetten daarom hun koopadvies voor aandelen van het bedrijf voort. Rozegeur en maneschijn De nieuwe fabriek doet vermoeden dat Shell steeds minder afhankelijk wil worden van olie. Het Brits-Nederlandse bedrijf sprak eerder al zijn steun uit voor het emissiehandelsysteem (en dat loopt minder in de papieren met het verstoken van gas dan van olie) en nam vorig jaar in Qatar ’s werelds grootste GTL-fabriek in gebruik. Niettemin is het niet alleen rozengeur en maneschijn wat schalievelden te bieden hebben aan het Nederlands-Britse bedrijf. Zo maakte Shell begin oktober bekend dat het zijn aandeel in het Eagle Ford Shale-veld in Texas van de hand doet.

PETROCHEM 10 – 2013

020_21_Q_artikel 2.indd 20

03-10-13 13:26

FOTO: SHELL

In maart 2011 stroomde de eerste synthetische olie uit de Pearl GTL-installaties van Shell in Qatar. De bouw van het fabriekscomplex voor de omzetting van offshore gewonnen aardgas in vloeibare brandstof, de zogeheten gas to liquids, was voor Shell een mega-investering van ruim achttien miljard dollar.

Een woordvoerder van Shell wist in cryptische termen uit te leggen waarom schalieolie in Texas niet meer bij het bedrijf past. ‘We zijn verder gekomen met de strategische analyse van onze onshore schaliebezittingen, en hebben bezittingen geïdentificeerd die niet voldoen aan onze mondiale doelen voor materialen en schaal.’ Evolutie Gek genoeg lijkt de beschikbaarheid van schalieolie in de Texaanse velden niet het probleem. Momenteel worden er in Eagle Ford zo’n zeshonderdduizend vaten per dag omhoog gepompt, en de prognoses voorspellen dat dit niveau volgend jaar op een miljoen vaten ligt. In

het olieveld had Shell ruim veertigduizend hectare met 192 boorputten, goed voor 32.000 vaten olie per dag. Het vertrek uit Texas volgt op een

schalie-olie in Colorado te stappen. Die stap is opmerkelijk, aangezien Shell al decennia lang probeerde om dit commercieel verantwoord te doen, en

Het vertrek uit Texas volgt op een serie terugtrekkende bewegingen uit Amerikaans schaliegas en -olie. serie terugtrekkende bewegingen uit Amerikaans schaliegas en -olie. Dit begon deze zomer, toen bleek dat Shell twee miljard dollar moest afschrijven op zijn vermeende schalievoorraden. Eind september liet het bedrijf weten ook uit

daarom al tientallen miljoenen dollars had geïnvesteerd. ‘De energiemarkt heeft zich geëvolueerd sinds we met dit onderzoek startten in 1981’, wist een woordvoerder de keuze te verantwoorden bij de aankondiging van het vertrek. n

PETROCHEM 10 – 2013

020_21_Q_artikel 2.indd 21

03-10-13 13:26

BINNENSTEBUITEN Jarenlang zat Jan van Doorslaer midden in de chemische sector. Nu bekijkt hij alles van buitenaf.

Eén zwaluw maakt nog geen zomer en Franstalige tak – nog eens een balans opgemaakt. Sinds 1990 daalde het aantal inschrijvingen voor burgerlijk (universitair niveau) en industrieel (hogeschool niveau) ingenieur gestaag van iets minder dan zesduizend per jaar naar net geen drieduizend. De belangstelling voor deze studies halveerde in nog geen vijftien jaar. En dat terwijl er in de technologische sector geen daling is van de vraag naar technici. Integendeel, de vraag stijgt want de komende jaren zwaaien heel wat technici uit de babyboom-generatie af. Inspanningen Alle hens aan dek dus en dat doen ze ook in Vlaanderen. Wie doet wat? De

Vlaamse overheid doet inspanningen, het bedrijfsleven doet inspanningen… alleen merk ik niet hetzelfde van de derde partner in deze: de onderwijswereld. Maar wat niet is, kan nog komen. De Vlaamse regering heeft een heel programma opgezet om jongeren aan te zetten een keuze te maken voor technische of wetenschappelijke opleidingen. STEM is het gedoopt, en dat staat voor Science, Technology, Engineering & Mathematics. Het STEM-platform wordt gevormd door onafhankelijke experts die twaalf aanbevelingen deden. We lichten er enkele uit: duid technologiecoaches aan die in de laatste

FOTO: ARBURG

Het stond in vorige editie van Petrochem nog maar eens: ondanks het feit dat technische opleidingen snel leiden tot een job en een vaste baan, blijft de nood aan technici zo hoog dat vacatures niet kunnen worden ingevuld. Dat geldt specifiek voor grote industriële clusters, zoals Rotterdam en Antwerpen. Ook onder de Moerdijk is de nood aan technisch opgeleiden voor de sector chemie & life sciences zeer hoog, en dat duurt al jaren. Tanende belangstelling voor technische opleidingen, zo heet het steevast. Bij het begin van het schooljaar, een uitgelezen ijkpunt, werd voor Vlaanderen – in België is de onderwijswereld duidelijk gesplitst in een Nederlandstalige

Jan van Doorslaer

PETROCHEM 10 – 2013

022_23_P_Binnestebuiten.indd 22

03-10-13 13:25

FOTO: TECHNOPOLIS

BINNENSTEBUITEN

twee leerjaren van het basisonderwijs de reguliere onderwijskrachten bijstaan om kinderen kennis te laten maken met de technologie in al haar facetten. Doe daarvoor ook een beroep op vrijwilligers uit het bedrijfsleven of het hoger onderwijs, en geef hun een extra vorming zodat ze gastlessen kunnen geven. Doe een STEM-test op het einde van het basisonderwijs om de kinderen te laten ontdekken of ze technische talenten hebben. Voer “technologie” in als een algemeen vak, ook in de niet-technische middelbare studierichtingen, en creëer zelfs een richting technologie op een abstract niveau (algemeen niet-technisch onderwijs). Laat gemeenten een STEMacademie organiseren en steun hen daarin, net zoals ze nu muziek-, woord-, dans-, teken- en sportacademies organiseren. Tot slot; zet – met praktijkvoorbeelden – acties op om meer meisjes naar de technologische studierichtingen te lokken. En dan wordt gedacht aan het inschakelen van dames die het in de technologiewereld tot het hoogste niveau hebben gebracht. Bewust Kortom, aan voluntaristische plannen en projecten geen nood. Ook de industrie,

en met name de sector van de chemie & life sciences, is zich al jaren bewust van de problematiek en doet enorme inspanningen. Recent nog, midden mei, werd in Technopolis, het Vlaamse doecentrum voor wetenschap en technologie, een nieuwe vleugel ingestapt door toen nog prins, inmiddels Koning Filip en zijn eega Mathilde. Een nieuw vleugel

ken of ze voldoende energie-input hebben geleverd om bijvoorbeeld een lamp te laten branden. Zoden Blijft uiteraard de slotvraag: zet dat zoden aan de dijk? Een recent bericht over de inschrijvingen aan de hogescholen en universiteiten maakte gewag

Ik kon vaststellen dat er inderdaad nieuwe gadgets worden gevonden om kinderen het boeiende van technologie te laten ontdekken. waarin de nieuwste technieken worden voorgesteld op een erg ervaringsgerichte manier. In deze vleugel twee zones: één voor de acht tot veertienjarigen en een voor de moeilijkere leeftijd van veertienplus. Ik was een van de genodigden en kon vaststellen dat er inderdaad nieuwe gadgets worden gevonden om kinderen het boeiende van technologie te laten ontdekken. Een voorbeeld: er is een stand waar de kinderen worden uitgenodigd om stevig te dansen op een sterke beat. Na hun danspartij kunnen ze laten chec-

van een toename van de inschrijvingen voor industrieel ingenieur met veertien procent en een aardige stijging van vijftig naar zestig procent van inschrijvingen vanuit het algemeen secundair onderwijs. Moet ook gezegd, de opleiding industrieel ingenieur is net dit schooljaar van hoge-school- naar universitair niveau geüpdated. En nu maar hopen dat die ene zwaluw misschien echt de zomer in technologieland aankondigt. Jan Van Doorslaer

PETROCHEM 10 – 2013

022_23_P_Binnestebuiten.indd 23

03-10-13 13:25

VEILIGHEID

‘Bedrijven leren onvoldoende van incidenten’ Wanneer incidenten zich voordoen, wil de industrie weten waar de oorzaak ligt. Bedrijven onderzoeken hoe het beter kan, met als doel ervan te kunnen leren en toekomstige gelijkaardige incidenten te voorkomen. Maar de praktijk is weerbarstiger, zo blijkt uit het promotieonderzoek van Linda Drupsteen van TNO. Waarom leren bedrijven te weinig van incidenten? Erik te Roller

LINQS In september heeft Deltalinqs het nieuwe Deltalinqs University programma Fase IV gepresenteerd. ‘De industrie lijkt soms wel verslaafd aan veiligheid’, stelt Jop Groeneweg, lid van het Deltalinqs Safety Panel en verbonden aan TNO en de Universiteit Leiden. ‘Maar waar het om gaat, is het beheersen van je operationele processen. Veiligheid is daarvan een van de resultaten, maar geen doel op zich. Alleen een cultuur waarin men goed en zorgvuldig wil werken, brengt de veiligheidsperformance op een hoger niveau.’ Meer informatie over het Deltalinqs University programma Fase IV op www.deltalinqs.nl

De afgelopen jaren neemt de aandacht voor veiligheid in de industrie, bouw en andere sectoren alsmaar toe. Toch daalt het aantal ongevallen over de hele linie volgens Linda Drupsteen te weinig, ondanks alle tripod- en trendanalyses. ‘Er zijn nog steeds te veel ongevallen. Het lukt veel bedrijven – ook de grote – niet om het aantal ongevallen en bijna-ongevallen naar beneden te brengen. Kennelijk leren ze onvoldoende van incidenten.’ Drupsteen is onderzoeker arbeidsveiligheid bij TNO in Hoofddorp en hoopt volgend jaar te promoveren op het onderwerp "Leren van incidenten". Leren betekent voor haar het herkennen van incidenten en aan de hand daarvan de situatie verbeteren met als doel incidenten te voorkomen. Onder incident verstaat ze een ongeval of een signaal dat wijst op een onveilige situatie. Gemakkelijk uitvoerbaar De afgelopen jaren hebben tien bedrijven aan het TNO-onderzoek naar het leerproces deelgenomen. Hiervoor hebben ze lijsten met vragen beantwoord. Verder hebben de onderzoekers gesprekken gehad met zogenoemde focusgroepen uit de bedrijven om de praktijk van het leerproces na een incident door te lichten. ‘Tijdens het onderzoek wilden we de oorzaak van het leerprobleem boven water tillen. Wat gaat er mis?’ Het niet melden van incidenten kan bijvoorbeeld liggen aan een blame-cultuur of aan het feit dat mensen iets niet als incident herkennen. ‘Vaak weten bedrijven wel waarom ze niet leren. Ook als inciden-

ten gemeld zijn en er een oplossing is voor een bepaald veiligheidsprobleem, is het mogelijk dat ze er te weinig mee doen. Dat gebeurt niet alleen bij kleine bedrijven, maar ook bij de koplopers op veiligheidsgebied. Ze weten wat er moet veranderen, maar nemen niet altijd de noodzakelijke vervolgstappen.’ Bedrijven hebben de neiging zich alleen te richten op de acties die gemakkelijk uitvoerbaar zijn of snel effect laten zien, stelt Drupsteen. ‘Een machine wordt voorzien van een beschermkap en iemand die de fout is ingegaan, krijgt een training. Maar aan de noodzakelijke verbetering van de organisatie komen ze niet toe.’ Vijf fasen Om te leren van een incident moet een organisatie vijf fasen doorlopen. De eerste fase bestaat uit informatie verzamelen. Belangrijk hierbij is dat werknemers veel ongevallen en ongewone voorvallen melden. De tweede fase omvat het analyseren van de informatie. Dit kan door erover te praten of door een bepaalde methodiek te volgen, afhankelijk van de ernst van het incident. Bij de derde fase komt het aan op het plannen van acties en het maken van keuzes. Denk hierbij ook aan het afstemmen met andere actielijsten, zoals bijvoorbeeld uit de risico-inventarisatie of algemene verbeterplannen. Fase vier betreft het monitoren en uitvoeren van acties. Bij het evalueren in fase vijf gaat het er ten slotte om dat men erachter komt of de doelen zijn bereikt en of de processen nog kunnen worden verbeterd door signalen sneller op te pakken.

‘Van de tien bedrijven in het onderzoek zijn er drie die geen noodzaak zien om te leren, omdat ze elk incident als uniek beschouwen.’

PETROCHEM 10 – 2013

024_25_S_artikel 4.indd 24

03-10-13 13:25

Samenhang Of de organisatie de fasen goed doorloopt, hangt af van diverse condities. TNO onderscheidt vijf categorieën van condities voor het leerproces: mensen (rol, motivatie om te leren, competenties), communicatie (onder andere feedback), informatie (hoeveelheid en kwaliteit), organisatie (veronderstellingen en uitingen) en formele voorwaarden (procedures, systemen, middelen). In de vijf fasen kunnen volgens Drupsteen wel honderd zaken fout gaan. ‘Heel vaak blijft het leerproces op één fase hangen. Maar zelfs als een bedrijf alle fasen doorloopt, biedt dat nog geen garantie voor succes. Als bijvoorbeeld de analyse beneden de maat is, zullen de daarop volgende acties niet effectief zijn. De output van iedere fase vormt de input van de volgende fase.’ Plannen en evalueren Als het melden en analyseren van incidenten goed verloopt, kan het nog misgaan in de derde fase. ‘Vaak komen bedrijven bij het prioriteren of plannen van acties niet toe aan het maken van een goede selectie van acties. In een grote organisatie komen er soms zo veel acties op het bureau van de veiligheidskundige terecht, dat die ondergesneeuwd raakt.

Bij kleinere ondernemingen speelt dan weer het probleem dat ze vaak moeilijk tijd kunnen vrijmaken voor veiligheidszaken. Hoe het ook zij, je kunt niet alles tegelijkertijd aanpakken en je moet beslissen welke acties voorrang hebben.’

LEERPROCES VAN INCIDENTEN In de afgelopen jaren hebben onderzoeker arbeidsveiligheid Drupsteen en haar collega’s van TNO bij tien bedrijven onderzoek gedaan naar het leerproces . Daaruit bleek dat elke case anders was. ‘Wat mij opvalt, is dat een aantal organisaties incidenten ziet als incidenteel, dus als unieke gebeurtenissen zonder samenhang en dat andere organisaties en met name de koplopers graag willen leren van incidenten, maar onvoldoende reflecteren.’ Van de tien bedrijven in het onderzoek zijn er drie die geen noodzaak zien om te leren, omdat ze elk incident als uniek beschouwen. Daarnaast zijn er twee bedrijven die willen leren, maar blijven hangen op de evaluatie. Bij één bedrijf is de afstand tussen de afdeling veiligheid en de werkvloer te groot: de medewerkers zijn onvoldoende geïnformeerd en de uitvoering van acties stagneert. Vier bedrijven blijven hangen op het uitvoeren van de acties en gaan daarna over tot de orde van de dag. Ze hebben te weinig draagkracht voor het leerproces of te veel acties. Momenteel kijkt TNO naar de voorwaarden voor het leren, waaronder vertrouwen en competenties. ‘Als je wilt sleutelen aan het leerproces, waar kun je dan het beste beginnen? Dit is de vraag die nu centraal staat. We willen interventies ontwikkelen, waarmee bedrijven de oorzaken van het niet-leren kunnen aanpakken. Als je weet in welke fase het vastloopt, is de volgende vraag met welk middel je die fase het beste op gang brengt. Praktische problemen in het leren kunnen we wel oplossen, maar tools voor het verbeteren van de basiscondities in de cultuur en structuur van de organisatie moeten we nog ontwikkelen’, verduidelijkt Drupsteen.

Ook bij de laatste fase, het evalueren, gaat het vaak mis aangezien bedrijven hier vaak niet aan toe komen. ‘Toch is evalueren essentieel. Van één incident leer je daardoor soms meer dan van honderd andere incidenten’, stelt Drupsteen. Nul ongevallen Bedrijven verwachten veel van programma’s zoals Hearts & Minds, gericht op cultuurverandering om de ongevallencijfers nog verder omlaag te krijgen. Leidt dat niet vanzelf tot een beter leerproces? Cultuur kan volgens Drupsteen één van de oorzaken zijn waardoor zaken blijven liggen. ‘Vertrouwen en openheid in de organisatie zijn voorwaarden voor het leerproces. Zorg dus dat mensen incidenten blame-free kunnen melden en bespreken. En maak als manager waar wat je belooft, zodat werknemers weten dat er iets met hun meldingen en voorstellen wordt gedaan.’ Drupsteen stelt dat de cultuur weliswaar van invloed is op het leerproces, maar dat omgekeerd leren ook van invloed is op de cultuur. ‘Mijn idee is dat het verbeteren van het leerproces een concreet handvat biedt om de veiligheidssituatie en ook de veiligheidscultuur te verbeteren. Als je daarnaast nog werkt aan het vermogen om goed te reageren op onverwachte situaties, ben je op weg naar nul ongevallen.’ n

PETROCHEM 10 – 2013

024_25_S_artikel 4.indd 25

03-10-13 13:25

Nauwkeurig, betrouwbaar bulk voorraadbeheer

De zelfreinigende functie garandeert een constant prestatieniveau.

CONTOUR verbetert uw efficiëntie door een nauwkeuriger beheer van de minimumstock en COGS manage ment (Cost of Goods Sold).

De laagfrequente akoestische tech nologie behoudt zijn signaalsterkte en nauwkeurigheid zelfs tijdens het vullen in stoffige condities.

CONTOUR meet veeleisende toepassingen die onderhevig zijn aan materiaal buildup of aan willekeurige onregelmatigheden in het oppervlak.

Meerdere meetpunten brengen de variatie in het materiaal oppervlak nauwkeurig in kaart.

CONTOUR zendt een grafische 3D voorstelling door zodat exacte verbruiksgegevens kunnen geregistreerd worden.

3D afbeeldingen brengen volumemetingen naar een hoger niveau Ontdek meer over de voordelen van CONTOUR akoestische volumemeting op: Contour.Magnetrol.com

Verbeter het beheer van uw veiligheidsstock en COGS (cost of goods sold) efficiëntie met een nauwkeurigere controle van je bulk stoffen. De nieuwe CONTOUR™ akoestische volumemeting biedt een grotere precisie en betrouwbaarheid dan traditionele niveaumetingen. CONTOUR visualiseert het werkelijke materiaalverbruik in uw silo.

contour.magnetrol.com • +32 (0)52 45 11 11 • info@magnetrol.be

AdContour 210x297Petrochem(NL).indd 1 026_magnetrol.indd 1

24/09/13 15:29 02-10-13 14:26

Duaal MoerDijk

bij elkaar horen. Is dat niet het geval, dan is het kenteken waarschijnlijk vals en blokkeert de pomp. Tanken lukt dan dus niet meer. Een proefproject in Rotterdam is alvast succesvol verlopen. lange aDeM

De economische ontwikkeling van de haven Moerdijk wordt geremd door het dorp Moerdijk. Het dorp moet plaatsmaken voor de groei van de haven en de industrie. Dat adviseert oud-minister Ed Nijpels aan de gemeente Moerdijk, provincie Noord-Brabant en Havenschap Moerdijk. Nijpels vindt dat de economische groei van het gebied voor moet gaat. De ontwikkeling van zowel haven als dorp is volgens hem niet realistisch. ‘Wij realiseren ons dat het om een maatschappelijk zeer gevoelige discussie gaat’, schrijft Nijpels als voorzitter van een externe adviescommissie. Maar als er nu geen fundamentele discussie over de leefbaarheid plaatsvindt, waarschuwt hij, dan zal die in de toekomst steeds terugkomen. De gemeente en de provincie zijn het hier niet mee eens. ‘Zowel uit oogpunt van leefbaarheid als uit economisch perspectief is er geen noodzaak om afscheid te nemen van Moerdijk als volwaardige woonkern’, meent burgemeester Klijs. Bovendien betekent een dergelijke discussie nogal wat, vindt Klijs. ‘Het raakt de basis van het dagelijks leven van mensen. Dat doe je niet zo maar.’ Tanken, Tanken, nieT beTalen

Ieder tankstation heeft er last van: klanten die tanken, maar niet betalen. Innovatieve TNO’ers bedachten hiervoor een oplossing en Poseidon Security Systems heeft deze nu onder de naam Match & Catch op de markt gebracht. Het principe is eenvoudig. Een camera brengt voertuig en kenteken in beeld en controleert bij de RDW of die twee

Dat Nederlandse overheidsinstanties stroperig kunnen zijn, is bekend. En dat de chemische industrie graag snellere procedures zou zien bij vergunningtrajecten, moge ook duidelijk zijn. Soms is het dan goed alles in perspectief te blijven zien. Het kan namelijk erger, veel erger. Zo is er Bernardo Caprotti, de oprichter van de Italiaanse supermarktketen Esselunga. Hij wilde een nieuw filiaal openen in Florence. Hij begon in 1970 met de papierwinkel, en de zaak gaat over enkele maanden hopelijk eindelijk open. Gemiddeld duurt het aanvragen van de nodige vergunningen volgens hem acht tot veertien jaar. Ruim veertig jaar is dus een uitzondering, maar toch. roMMel MaakT creaTief

Een paar jaar geleden was een leeg bureau nog een voorwaarde om efficient te kunnen werken. Dat waren de jaren van de clean desk policy. Maar er is bevrijdend nieuws voor alle rommelkonten onder ons. Amerikaanse wetenschappers hebben namelijk ontdekt dat het bedenken van creatieve ideeën beter gaat aan een rommelig bureau. Als mensen hun creativiteit de vrije loop laten in een rommelige werkruimte, komen ze tot meer bruikbare ideeën dan wanneer ze aan een opgeruimd bureau werken. De wetenschappers beweren dat ongeordende werkplekken mensen lijken te inspireren om zich los te maken van tradities, en dat levert vaak nieuwe inzichten op. Een clean desk daarentegen moedigt conventionaliteit aan. Mensen spelen in een opgeruimde omgeving eerder op safe.

PETROSPECT Bedrijven als Monsanto doen het voorkomen alsof gentech het wondermiddel is voor alle problemen in de voedselketen. Hoewel we niet blind moeten zijn voor technologische vooruitgang, is dat grote onzin. Piet Sprengers, hoofd Duurzaamheidsbeleid & -Onderzoek van de ASN Bank, in het klantenmagazine Ideaal. ‘Een hybride auto, dat is zoals een vouwcaravan. Het is geen caravan, het is geen tent, maar je hebt wel de nadelen van beide: een natte tent bij regen en je rijdt langzaam.’ Anton Wolthuis, van het innovatieprogramma van AutomotiveNL, in Slash, het magazine van de Technische Universiteit Eindhoven. ‘De olieen gassector is net een kudde schapen. Niemand wil de eerste zijn, maar als dit een succes wordt, dan volgt de rest.’ Cyril Widdershoven van kennisinstituut TNO over Shells FLNG-installatie in aanbouw, in Shell Venster. ‘Twintig procent duurzame energie in 2020? Niet haalbaar zonder miljardeninvesteringen en overheidsmaatregelen. Een volledig duurzame energievoorziening in 2050? Wishful thinking. Economisch en milieutechnisch gezien is het niet noodzakelijk om op korte termijn over te gaan op alternatieve brandstoffen. Gas wordt de transitiebrandstof voor de komende 20-40 jaar.’ Nogmaals Widdershoven. 'Kijk of je actief kunt participeren in projecten. Dit soort initiatieven zijn niet alleen belangrijk omdat je subsidie kunt krijgen voor nieuwe biobased technologieën en toepassingen, maar juist vanwege het netwerk.' Roger Sheldon van Clea Technologies, in Biobased Economy Magazine 'Ik hoop niet dat de biobased economy achteraf een hype blijkt te zijn zoals Cradle2Cradle, wat ook een transitieproces is van vele jaren.' Paul Gosselink van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij, in Biobased Economy Magazine.

PETROCHEM 10 – 2013

027_F_petrospect.indd 27

03-10-13 13:25

028_air.indd 1 022_airproducts.indd 1

02-10-13 14:26 14-03-2011 10:06:00

ONBEVANGEN Het is de branche zelf die de rotte appels zou moeten aanpakken. Hoe, wordt er alleen niet bij verteld.

Rapporten Ja, het is wat met de politiek en de industrie op het moment. Er is een aantal debatten geweest over de veiligheid in de industrie en er komen er zeker nog meer. Aanleiding hiervoor zijn natuurlijk de rapporten die op dit moment worden uitgebracht. Die rapporten zijn allemaal het gevolg van de gang van zaken bij het bekendste Rotterdamse tankopslagbedrijf, waarna het lijkt alsof elke overheidsdienst wel iets moet vinden over tankopslag. En het kabinet moet vervolgens iets vinden van al die rapporten. Vraagtekens Zo is er onlangs een officiële reactie opgemaakt op het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Hierin wordt gesteld dat er strenger moet worden opgetreden tegen overtreders en dat in het uiterste geval de staatssecretaris zelf kan ingrijpen in de situatie. Als het bij bedrijven zodanig slecht gaat dat het te gevaarlijk wordt en toezichthouders hun werk onvoldoende uitvoeren, dan neemt de staatssecretaris het mogelijk over. Maar of dat nu een geschikt middel is, daar kun je vraagtekens bij zetten. Neem de situatie in Rotterdam. Toen bekend werd dat er grote misstanden bij het tankopslagbedrijf waren, hebben de toezichthouders alsnog fors ingegrepen om de situatie beheersbaar te maken. Had de staatsecretaris daar iets anders kunnen doen? De meest voor de hand liggende maatregel die zo’n bewindspersoon zal inzetten, is waarschijnlijk stillegging van delen of de totale installatie. En of dit nu de meest geschikte persoon is om dergelijke maatregelen te treffen? Ik weet niet of in de functieomschrijving van deze staatssecretaris staat dat die moet zijn opgeleid in de procesveiligheid, maar ik heb wel een vermoeden… Rotte appels Daarnaast wordt gesteld dat het bedrijfsleven maatregelen moet nemen ter verbetering van de veiligheidscultuur en de veiligheidsprestaties. Op zich geen nieuwe uitspraak, maar wel iets dat vaak wordt uitgelegd met de modekreet zelfregulering. Het is de branche zelf die de rotte appels zou moeten aanpakken. Hoe, wordt er alleen niet bij verteld. Vaak wordt in

deze context de link gelegd met certificering. De branche zou ervoor moeten zorgen dat een certificaat in het leven wordt geroepen voor bedrijven die iets goed doen, bijvoorbeeld een goed veiligheidsbeleid. De minder presterende bedrijven, die dus geen certificaat kunnen behalen, zouden zo worden gestimuleerd om hun prestaties te gaan verbeteren. Met het behalen van het certificaat laten bedrijven zien dat zij de juiste zaken aanpakken en een voldoende niveau behalen. In de praktijk werkt dit zelden zo mooi als het hier wordt geschetst. De controle van de overheid op de bedrijven neemt af, want er is immers een certificaat voor. Maar blind varen op die certificaten heeft al tot veel problemen geleid in het verleden. De certificaten worden namelijk verstrekt door bedrijven die hiertoe inspecties gaan uitvoeren. Deze bedrijven hebben, net als alle andere bedrijven, tot doel om winst te maken. Dus als je onvoldoende verdient aan het uitdelen van certificaten, dan verzin je nieuwe aanvullende zaken om meer te verdienen. Je gaat opleggen dat je vaker moet komen controleren, dat er allerlei zaken moeten worden aangepast waar jouw bedrijf toevallig ook werkzaam in is, en je dreigt geen certificaat meer af te geven als dat niet gebeurt. Wie houdt er toezicht op deze inspectie-instellingen? Invulling De overheid heeft nog altijd een terugtrekkende rol. Er moet flink worden bezuinigd. Dus als er iets met minder mensen kan, dan pakt men die kans graag. Het is dus aan de branche om een goede invulling te geven aan de vereisten die men nu bedacht heeft. Alhoewel het maar de vraag is hoe lang dit stand houdt, omdat er wellicht nog vele debatten zullen komen en er ongetwijfeld ook nog nieuwe rapporten worden uitgebracht.

Chris Aldewereld is ingenieur Scheikundige Technologie en werkzaam als adviseur Industriële Veiligheid. Aldewereld@gmail.com

PETROCHEM 10 – 2013

029_N_onbevangen.indd 29

03-10-13 13:24

THEMA

People, planet, profit

PETROCHEM 10 – 2013

030_31_X_Themaspread.indd 30

03-10-13 13:24

‘Het verbranden van afval kost zo’n zeventig euro per ton. Wij kunnen het verwerken tegen een lager tarief, of zelfs geld geven als we de olie goed kunnen verkopen.’ PETROCHEM 10 – 2013

030_31_X_Themaspread.indd 31

03-10-13 13:24

THEMa

Waarom technocratisch beslissen mislukt Voor- en tegenstanders van proefboringen naar schaliegas in Nederland hebben zich de afgelopen maanden fel uitgesproken. De overheid baseerde zich op technisch onderzoek, maar talloze betrokkenen maakten die analyse met de grond gelijk. Het resultaat: veel weerstand, weinig draagvlak. Wat ging er fout, en hoe kan de chemische industrie daarvan leren? Een reconstructie. Inge Janse

LINQS Het rapport van Witteveen+Bos is te vinden op www.witteveenbos.nl, dat van het Rathenau Instituut op www. rathenau.nl, en dat van de MER op www.commissiemer.nl. Bovendien houdt de redactie op www.petrochem.nl het laatste nieuws over schaliegas in de gaten. Hier vindt u ook alle Twitter-berichten van Petrochem, waarbij vaak aandacht is voor schaliegas.

‘Maar doodslaan deed hij niet, // want tussen droom en daad // staan wetten in de weg en praktische bezwaren, // en ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren, // en die des avonds komt, wanneer men slapen gaat.’ Was getekend: Willem Elsschot. De Nederlandse schrijver en dichter omschreef begin vorige eeuw in zijn gedicht Het Huwelijk op iconische wijze het spanningsveld tussen wat mensen willen en kunnen. Zijn lessen zouden niet alleen voer voor studenten Nederlandse poëzie moeten zijn, maar ook voor de betrokkenen bij het debat over de winning van schaliegas in Nederland.

gemeente die bovenop mogelijke bronnen van schaliegas ligt, voor de verrijzenis van boorputten, aan- en afrijdende vrachtwagens, vergiftiging van het drinkwater en vernietiging van het milieu in hun eigen achtertuin. Een laag daarboven wijzen duurzaamheidsgoeroes op de nadelen van nóg een fossiele bron. Zonne- en windenergie, dáárop moeten we inzetten. En wat gebeurt er in een land als Nederland als partijen het met elkaar oneens zijn? Inderdaad: dan komen er rapporten, onderzoeken, analyses, gespreksgroepen, inspraakcommissies, overlegstructuren en ander moois uit de polder.

Voor: overheid & industrie De afgelopen maanden vormden het voorlopige sluitstuk van een felle discussie tussen de vooren tegenstanders van proefboringen. Aan de ene kant zijn daar de Nederlandse overheid, energieintensieve bedrijven en ingenieursbureaus. Handenwrijvend, de eurotekens in de ogen, kijken zij uit naar de dag waarop zij het in steenlagen opgesloten gas via veel druk, water, zand en chemicaliën kunnen vrijmaken en verzamelen. Deze energetische knapzak van Douwe Dabbert is des te harder nodig omdat de huidige bron van welvaart, de aardgasbel onder Slochteren, zienderogen slinkt. Bovendien zien onder meer chemiebedrijven in de Verenigde Staten wat schaliegas voor een sector kan betekenen. De enorme hoeveelheden nieuwe energie en grondstoffen die daar dagelijks uit de grond worden gefracked, zorgen voor een industriële renaissance die gepaard gaat met veel nieuwe banen, grote investeringen en toenemend concurrentievoordeel.

Oplossing: onderzoek Twee van deze onderzoeken speelden de afgelopen maanden de hoofdrol in het schaliegasdebat. Aan de rechterzijde vinden we het werk van adviseurs- en ingenieursbureau Witteveen+Bos, geholpen door de technici van Arcadis en Fugro. Zij werkten in opdracht van de Nederlandse overheid met als doel om ‘helder en duidelijk in kaart te brengen wat de mogelijke risico’s en gevolgen van opsporen en winnen van schaliegas en steenkoolgas in Nederland zijn.’ Het resultaat was een lijvig rapport van 124 pagina’s, inclusief diverse aanvullende opmerkingen, analyses en andere bijlagen. De linkerkant werd gevuld door onderzoek van het Rathenau Instituut, een onafhankelijk bureau dat de publieke en politieke meningsvorming over wetenschap en technologie wil stimuleren. De onderzoekers wilden zich niet beperken tot de kansen en risico’s van schaliegasboringen voor het grondwater, milieu en klimaat, maar keken ook naar de mondiale en lokale consequenties van de keuze om wel of niet te boren.

Tegen: burgers & beleidsmakers Aan de andere kant staan de bezorgde burgers en beleidsmakers. Zo vrezen bijvoorbeeld de inwoners van Boxtel, een

Witteveen+Bos Het onderzoek van Witteveen+Bos begon al gelijk met een achterstand. Henk Kamp, minister van Economische Zaken,

PETROCHEM 10 – 2013

032_33_35_Y_thema_artikel 2.indd 32

03-10-13 13:24

FOTO: JaCQuES-JEaN TIzIOu

besloot namelijk in eerste instantie dat de betrokken partijen (zoals belangenclubs, gemeenten, wetenschappers en waterleidingbedrijven) het rapport alleen mochten inzien als ze een geheimhoudingsverklaring tekenden. Bovendien was het onderzoek gelekt, waarna critici aangaven dat het om broddelwerk ging. Veel mensen kregen daardoor het gevoel dat Kamp niet transparant opereerde, maar een agenda voor ogen had. Ook de publieke lancering van het rapport leverde veel kritiek op. Tegenstanders vonden het een technocratisch rapport dat te ver van de Nederlandse situatie af staat. Zo baseren de onderzoekers zich op onvergelijkbare ervaringen uit de Verenigde Staten, terwijl de aangehaalde wetgeving die

onjuist. ‘Het mooiste voorbeeld van hoe onwetenschappelijk met risico’s wordt omgegaan is de inschatting van risico’s van grondwatervervuiling’, schrijft Rotmans op zijn website. ‘Deze worden niet expliciet geclassificeerd, laat staan gekwantificeerd.’ Wat ook niet in het voordeel van het rapport werkte, was dat Milieudefensie vermoedde dat Witteveen+Bos niet objectief is. ‘De risico’s die de onderzoekers in het rapport duidelijk benoemen, worden in de concluderende samenvatting behoorlijk verzacht’, stelde de milieuorganisatie tegenover het FD. Wat Kamp daarnaast zwaar wordt aangerekend, is dat hij te zakelijk te werk ging. Mark Buijs, burgemeester van Boxtel,

Witteveen+Bos: de mogelijke gevolgen en risico’s voor natuur, mens en milieu zijn beheersbaar proefboringen mogelijk moet maken, te abstract is. Bovendien vertelt het rapport volgens de criticasters niet of er eigenlijk wel geld te verdienen valt met schaliegas. Hoogleraar transitiemanagement en duurzaamheidsactivist Jan Rotmans betitelt het rapport zelfs als ‘onwetenschappelijk’. Zijn kritiek: de gebruikte literatuur is onvolledig en zeer selectief, de vertaalslag naar de Nederlandse situatie is zeer gebrekkig, en de interpretatie van de risico’s van schaliegaswinning is

vertelde aan Binnenlands Bestuur: ‘De minister benadert het erg procedureel, maar dat is niet de manier om mensen gerust te stellen of tot draagvlak te komen. Er is behoefte aan persoonlijk contact.’ Mede daarom hebben betrokken provincies en gemeenten aangekondigd alles in het werk te stellen om eventuele proefboringen tegen te gaan. Zo wil Noord-Brabant een boorvrije provincie worden. Ook de politiek staat niet te juichen. VVD, de partij van Kamp,

is voor, PvdA twijfelt nog, en de meeste andere partijen zijn mordicus tegen. Slag om de arm Geen droomstart dus. Minister Kamp zag niettemin mogelijkheden, want Witteveen+Bos concludeerden dat het qua techniek, veiligheid en milieu te doen is. De kans op veiligheidsrisico’s is ‘zeer klein’, grondwater loopt slechts een ‘klein en beheersbaar’ gevaar, vervuiling kan ‘tot een minimum worden beperkt’, de trillingen van het fracken zijn ‘aan de oppervlakte niet voelbaar’, en de bestaande wetgeving ‘biedt voldoende aangrijpingspunten om de risico’s te ondervangen die aan de opsporing en winning van schaliegas zijn verbonden’. En dus schreef Kamp aan de Tweede Kamer: ‘De onderzoekers geven aan dat de mogelijke gevolgen en risico’s voor natuur, mens en milieu beheersbaar zijn en binnen de bestaande wettelijke kaders afdoende kunnen worden geadresseerd.’ Waar de ingenieurs wel een slag om de arm houden, is het ruimtebeslag dat schaliegaswinning met zijn vele boorputten met zich meebrengt. ‘De (extra) hinder die dit oplevert, is afhankelijk van locatiespecifieke omstandigheden en dient dan ook aan de orde te komen in locatiespecifiek milieuonderzoek.’ Ook durft het onderzoek zich niet hard uit te spreken over de aard van de risico’s die bij schaliegaswinning komen kijken. ‘Dit omdat voor boringen naar schaliegas meer activiteiten nodig zijn, PETROCHEM 10 – 2013

032_33_35_Y_thema_artikel 2.indd 33

03-10-13 13:24

Neem nu een abonnement op PT Industrieel Management en ontvang gratis het Polytechnisch Zakboek

PT Industrieel Management is het magazine voor de maakindustrie. Engineering, manufacturing en supply chain management zijn de pijlers onder dit gezaghebbende tijdschrift. Als productiviteit en flexibiliteit uw uitdagingen zijn, dan leest u PT Industrieel Management. Neem nu een abonnement en profiteer van onze unieke aanbieding! • Het eerste jaar 50% korting of • Gratis Polytechnisch Zakboek ter waarde van € 175,–

GA NAAR WWW.BIMMEDIA.NL/PTIM

028_BIM.indd 11 034_bim.indd

27-08-13 14:24 14:53 02-10-13

terwijl bij conventionele gaswinning de productietijd langer is en er grotere hoeveelheden gas worden geproduceerd.’ Rathenau Instituut De onderzoekers van het Rathenau Instituut zagen al deze commotie met lede ogen aan. Kan dat niet beter, vroegen zij zich af, zo’n analyse van de vooren nadelen? En zo ja, hoe? De onderzoekers besloten daarom de keuze voor wel of niet proefboren van drie kanten te benaderen: technisch, mondiaal en lokaal. De conclusie van Rathenau: er is te veel gepraat over technische risico’s en economische voordelen, en er is te weinig aandacht voor de maatschappelijke belangen. Het instituut denkt hierbij aan de drinkwatervoorziening en lokale bedrijvigheid, duurzaamheid, maar vooral de samenwerking met provincies en gemeenten. De onderzoekers pleiten er daarom voor dat in het schaliegasdebat voortaan óók wordt gekeken naar de toekomstige energievoorziening, Nederland als gasland, de verdeling van lusten en lasten, en de bestuurlijke verhoudingen in de besluitvorming. Om dat mogelijk te maken, biedt het onderzoek onder meer aanbevelingen om transparanter besluiten te nemen. Zo moet het ministerie van Economische Zaken meer aandacht schenken aan de samenwerking met provincies en gemeenten. De onderzoekers verwijzen daarbij naar de mislukte poging om CO2 op te slaan onder Barendrecht, waarbij de inwoners zich absoluut niet serieus genomen voelden. Ook moet de overheid de discussie breder trekken. Niet alleen techniek en veiligheid, maar ook de rol van schaliegas bij de overgang naar een duurzame samenleving en de financiële consequenties voor de bevolking. En mochten er proefboringen komen, zegt Rathenau, voldoe dan in ieder geval aan drie voorwaarden: hou rekening met omwonenden en lokale drinkwatergebieden, stel protocollen op voor calamiteiten en schadevergoeding, en leer permanent van ontwikkelingen in andere landen waar wordt geboord. Meer inzicht Inmiddels is duidelijk dat het niet zo’n vaart zal lopen met het boren naar schaliegas. Minister Kamp gaf eind september te kennen meer inzicht te willen krijgen in waar het boren naar schaliegas het meest

verantwoord kan gebeuren. Dit aanvullende onderzoek kan tot anderhalf jaar duren. ‘Mogelijke locaties voor proefboringen naar schaliegas werden tot nu toe aangewezen door bedrijven die een vergunning aanvragen’, schrijft Kamp aan de kamer. De minister is nu tot het inzicht gekomen dat hij zélf een oordeel wil vormen over de beste locaties voor proefboringen qua effect op milieu, landschap en natuur. Een belangrijke reden voor het aanvullende onderzoek komt uit de hoek van de Commissie voor de milieueffectrapportage (MER). In een rapport vertelt zij onomwonden dat de studie van Witteveen+Bos naar de effecten van het boren naar schaliegas nog te beperkt is. Zo komen bovengrondse effecten onvoldoende in beeld. Ook vindt de MER de bestaande wetgeving nog niet geschikt voor de risico’s van boringen. Dat Kamp voor uitstel kiest, heeft vermoedelijk ook te maken met de weerstand die ontstond bij milieu-organisaties, omwonenden en politici. Het is dan ook geen toeval dat Kamp in zijn toelichting expli-

ciet vermeldt dat nieuw onderzoek ‘ook de gelegenheid [geeft] lokale bestuurders en bewoners te betrekken bij en te informeren over de opsporing en mogelijke winning van schaliegas in Nederland.’ Droom is daad Meer dan genoeg leermomenten voor de chemische industrie dus, een sector die vaak de reflex heeft communicatie op een puur technische manier te willen oplossen. Blijkbaar is het niet voldoende om bij een uitbreiding te zeggen dat dit drie procent minder NOx-uitstoot oplevert en dat uit onderzoek blijkt dat de kans op incidenten significant minimaal is. Het is juist de uitdaging om te achterhalen welke emoties er leven bij betrokken burgers, organisaties en politici. Hoe profiteert de omgeving van de nieuwe fabriek? Kunnen omwonenden worden betrokken bij de bedrijfsvoering? Wat zijn de vooren nadelen van de installatie? En wat betekent dit in het grote geheel der dingen? Hou daar rekening mee, zegt het Rathenau Instituut, en droom wordt daad. W PETROCHEM 10 – 2013

032_33_35_Y_thema_artikel 2.indd 35

03-10-13 13:24

THEMa

Olie uit plastic van schepen sluit kringloop Verschillende bedrijven in de Rotterdamse haven komen in actie tegen de grote hoeveelheden plastic die schepen overboord gooien. Ze willen het plastic apart gaan inzamelen en dit omzetten in olie met een nieuwe installatie in Europoort. Het product lijkt op stookolie en kan als brandstof voor schepen worden gebruikt. Francis Voermans

LINQS Het idee van het project Collect your own fuel is uitgewerkt in een filmpje dat te zien is op YouTube. Leest u de digitale versie van Petrochem, klik dan hier om het filmpje te zien. Of zoek op de website www.youtube. com op collect your own fuel.

In de oceanen drijven grote hoeveelheden plastic afval. Dat afval is grotendeels afkomstig van het land en stroomt via rivieren naar de zee, maar een aanzienlijk deel komt van schepen die hun afval overboord gooien. Onder de naam Collect your own fuel hebben de Plastic Soup Foundation, Stichting De Noordzee en Nature Group een project opgestart om hier iets aan te doen. Ze willen het plastic huisafval van schepen apart gaan inzamelen en een groot deel ervan met een innovatieve techniek omzetten in olie. ‘Van het plastic dat gescheiden wordt ingezameld, is slechts een klein deel geschikt voor recycling. De rest wordt verbrand en dat levert maar weinig energie op’, verklaart Andreas Drenthen, CEO van Nature Group, de keuze voor omzetting in olie. Nature Group is een bedrijf dat onder meer in de Rotterdamse haven vast en vloeibaar afval van schepen inzamelt. ‘Het plastic dat wij gaan inzamelen, zal zoveel mogelijk worden hergebruikt. De rest zullen we grotendeels in olie omzetten. Slechts een klein deel wordt verbrand’, vertelt Drenthen. De omzetting in olie levert niet alleen milieuvoordelen op, maar is volgens Drenthen ook financieel gunstiger. ‘Het verbranden van afval kost zo’n zeventig euro per ton. Wij kunnen het verwerken tegen een lager tarief, of zelfs geld geven als we de olie goed kunnen verkopen.’ Financiering Het project werd begin september gepresenteerd tijdens de Wereldhavendagen. De initiatiefnemers zijn er echter al zo’n

twee jaar mee bezig. In die tijd werd onder meer gezocht naar een goede methode om het afval te verwerken. ‘We hebben veel technieken bekeken en veel mensen gesproken. De meeste technieken werken goed in het lab, maar zijn nog niet geschikt voor grote hoeveelheden. In Polen staat een fabriek die wel grote hoeveelheden plastics tot olie verwerkt. De kwaliteit van het product houdt het midden tussen stookolie en dieselolie. Het kan direct als brandstof worden gebruikt’, vertelt Drenthen. In de fabriek in Europoort zal het plastic eerst worden vermalen tot kleine stukjes. Verontreinigingen zoals metalen en zand worden verwijderd. Het plastic wordt dan in afwezigheid van lucht bij zo’n vierhonderd graden Celsius gekraakt. Op die manier zou uit honderd kilo plastic één vat olie te maken zijn. De voorbereidingen voor de bouw van de installatie zijn in volle gang. ‘De grond is er, het systeem is er, en de milieuvergunningen zijn in de finale fase. De financiering is nog niet helemaal afgerond, maar is rond te maken. In het eerste kwartaal van 2014 willen we de plant in bedrijf nemen’, aldus Drenthen. Bewust maken De fabriek krijgt een capaciteit van achttienduizend ton per jaar. Als er niet genoeg aanbod van de schepen is, dan kan de installatie toch draaien. Plastic afval is er namelijk genoeg. Drenthen: ‘We worden al gebeld door partijen die plastic willen aanleveren.’ Maar de bedoeling is uiteraard dat het plastic afval van schepen wordt verwerkt.

‘De betrokkenheid van commerciële partijen is belangrijk voor het slagen van het project. Ze zijn gecharmeerd van het doel, maar zien ook commerciële mogelijkheden.’

PETROCHEM 10 – 2013

036_37_39_Z_thema_artikel 3.indd 36

03-10-13 13:23

PLaSTIC SOEP In 1997 ontdekte Charles Moore de “plastic soep”. Hij voer met zijn catamaran op de Grote Oceaan toen hem opviel dat er dagenlang wel erg veel plastic rondom zijn boot dreef. Hij kwam terug met meetapparatuur en constateerde dat zijn vermoeden waar was: in het gebied dat hij doorkruiste, de North Pacific gyre, bevond zich een enorme hoeveelheid afval. Inmiddels is veel meer bekend over de plastic vervuiling in de oceanen. Ook in vier andere gyres blijken grote hoeveelheden plastic afval opgehoopt. Een gyre is een gebied in de oceaan waar verschillende zeestromen samenkomen en een grote cirkelvormige stroming vormen. Het afval verzamelt zich in de gyre als in het afvoerputje van een bad. Behalve de gyres zijn ook andere stukken zee vervuild met plastic afval, zij het in mindere mate. Het plastic heeft schadelijke gevolgen voor mens en dier. In de grote stukken kunnen zeedieren verstrikt raken en sterven. Na verloop van tijd valt het plastic uiteen in kleine stukjes die door vissen en vogels als voedsel worden aangezien. Wereldwijd zijn vissen en vogels aangetroffen met veel plastic in hun maag. Via vissen kan het plastic in de menselijke voedselketen terechtkomen. Het gaat daarbij niet alleen om het plastic zelf, maar ook om additieven in het plastic en POP’s (persistente organische verbindingen zoals DDT en PCB’s) die in zee aan het plastic gaan kleven. De Nederlandse Plastic Soup Foundation onderneemt allerlei activiteiten om de verontreiniging van de oceanen tegen te gaan. Naast het apart inzamelen van plastic scheepsafval en het schoonmaken van de Maas, voert de stichting campagne tegen het toevoegen van microplastics aan cosmetica.

Het op gang krijgen van die inzameling is een tweede onderdeel van het project. Er moet volgens Drenthen nog veel gebeuren op dat gebied. ‘Schepen die in de Rotterdamse haven aanleggen, mogen een bepaalde hoeveelheid afval afgeven. De kosten daarvan zijn verwerkt in het havengeld. Slechts de helft van de zeeschepen geeft afval af. Het gescheiden inleveren van plastic afval gebeurt nog helemaal niet.’ Het project wil het personeel op de schepen bewust maken van de problemen die plastic afval in de zee veroorzaakt, zegt Harmen Spek van de Plastic Soup Foundation: ‘Het is een nog relatief jong probleem. Het is een jaar of tien geleden ontdekt en pas de laatste jaren onder grote publieke aandacht gekomen. Er is een slag te maken in de mentaliteit.’ Het projectteam zal een grootscheepse mediacampagne gaan voeren in het havengebied om het scheiden van afval onder de aandacht te brengen. Dat wordt een internationale campagne, zegt PETROCHEM 10 – 2013

036_37_39_Z_thema_artikel 3.indd 37

03-10-13 13:23

Industrielinqs Catalogus 2014 Hét naslagwerk voor de Industriële Delta, ook online.

s aan! i t a r g u n Meld u

In december 2013 verschijnt de nieuwe editie van de Industrielinqs Catalogus, het handboek voor de industriële delta. In dit naslagwerk vindt u achtergrondinformatie, branchegegevens, bedrijfsprofielen, informatie van brancheverenigingen en een complete matrix van producten en diensten met hun leveranciers.

Uw advertentie Voor meer informatie over advertentiemogelijkheden of bedrijfskolommen kunt u contact opnemen met Robbin Hofman, Jetvertising (+31 (0)70-399 0000 – robbin@jetvertising.nl)

01_IPPcat_A5.indd 1 2 038_PPG_IPP.indd

De Industrielinqs catalogus biedt vanaf dit jaar een unieke mix van drukwerk en digitale informatie. Een handzame matrix met een overzicht van producten en diensten, aangevuld met een veelvoud aan informatie online. De Industrielinqs catalogus heeft een groot bereik. Met een crossmediale oplage van ruim 3000 exemplaren en regelmatige aandacht voor de online editie in onze nieuwsbrieven bereikt u uw doelgroep. Een vermelding in de Industrielinqs Catalogus en de Opleidingengids is gratis. Wilt u uw gegevens controleren of juist nieuw toevoegen, dan kan dat eenvoudig. Ga voor 15 november 2013 naar www.industrielinqs.nl/linqs en voer uw (nieuwe) gegevens in.

03-10-13 11:06 11:05 03-10-13

EEN SCHONE MaaS Het project Collect your own fuel is onderdeel van een groter plan om de hele Maas, van Maastricht tot Rotterdam, te ontdoen van plastic afval. Door de Maas stroomt veel plastic afval naar de zee, blijkt uit onderzoek van Gijsbert Tweehuysen. Tweehuysen werkte voorheen bij DSM aan de ontwikkeling van plastic verpakkingen, maar voert nu actie tegen de vervuiling van de Maas. Om de omvang van het probleem in kaart te brengen, meet hij vanaf een schip de hoeveelheid plastic in de rivier. Volgens die metingen drijven er zo’n vijftienduizend stukjes plastic per uur door de Maas. Op verschillende manieren wordt geprobeerd de Maas schoon te maken. In Limburg coördineert de Stichting Schone Maas schoonmaakacties langs de oevers, vertelt Harmen Spek van de Plastic Soup Foundation. ‘Clubs en sportverenigingen ruimen het afval op tegen een kleine vergoeding. Landeigenaren en beheerders kunnen zo voor een klein bedrag hun land schoonmaken. Daarnaast zijn er innovatieve technieken om het plastic in de rivier af te vangen. Bijvoorbeeld met een filtersysteem in beekjes en riviertjes die in de Maas uitmonden. Er zijn ook experimenten met drones die zelfstandig door een gebied varen en het plastic opruimen.’

Spek: ‘Op sommige schepen worden meer dan tien talen gesproken.’ Tegelijkertijd wordt ook samenwerking gezocht met grote partijen in de haven. Zo zijn Vopak en Heerema Marine Contractors bij het project betrokken. Vopak heeft als grootste scheepsagent in de haven goede contacten met veel schepen en zal het apart inleveren van plastic afval gaan promoten. Heerema Marine Contractors heeft veel personeel werkzaam op haar eigen vloot en op offshore platforms. ‘Als zij het afval gaan inleveren, hebben we al een hele stap gezet’, aldus Spek.

‘De financiering is nog niet helemaal afgerond, maar is rond te maken. In het eerste kwartaal van 2014 willen we de plant in bedrijf nemen.’ De initiatiefnemers willen de schepen een incentive geven om het afval gescheiden in te leveren. Ze bekijken nog hoe die incentive er precies uit komt te zien. Commerciële mogelijkheden Er werken meer partijen aan het project mee, zoals afvalinzamelaar Bek & Verburg dat op logistiek gebied bijdraagt. ‘De betrokkenheid van commerciële partijen is belangrijk voor het slagen van het project’, vertelt Spek. ‘Ze zijn gecharmeerd van het doel, maar zien ook commerciële mogelijkheden. Dat hebben we nodig. Plannen die op subsidie

varen, stoppen zodra de subsidiepot leeg is.’ Over belangstelling hebben de initiatiefnemers niet te klagen, vervolgt hij: ‘Sinds we het project hebben gelanceerd, worden we dagelijks gebeld door allerlei partijen. Ze hebben een eigen innovatie of een idee. We voeren veel gesprekken met geïnteresseerde bedrijven.’ Met het project is een investering gemoeid van zeven tot tien miljoen euro. Het initiatief wordt onder meer gesteund door het klimaatfonds van de Rabobank en het Havenbedrijf. Drenthen: ‘Het past binnen de strategie van het Havenbedrijf om de groenste haven van Europa te zijn.’ W PETROCHEM 10 – 2013

036_37_39_Z_thema_artikel 3.indd 39

03-10-13 13:23

fds

Applus RTD levert innovatieve, consistente en betrouwbare hoogwaardige technologieĂŤn en diensten voor Niet Destructief Onderzoek, inspecties en certificatie. Toegewijd, proactief en goed opgeleid vakbekwaam personeel is overal ter wereld beschikbaar om samen te werken met onze klanten om operationele efficiency te behouden, terwijl de risicoâ&#x20AC;&#x2122;s voor mens en omgeving geminimaliseerd worden. Wij bieden u een duidelijk inzicht in de integriteit van uw installaties. Applus RTD Nederland Delftweg 144 3046 NC Rotterdam T + 31 10 716 60 00 Postbus 10065 3004 AB Rotterdam E info.netherlands@applusrtd.com

www.ApplusRTD.com

040_applus_eco.indd 1

02-10-13 14:24

TECHNOLOGIE

Bio-ethanol zonder glycerol

Bij de productie van bio-ethanol gaat een deel van de suikers verloren door de vorming van glycerol. Tot voor kort werd dit gezien als een onvermijdelijk deel van het proces. Onderzoekers van de Technische Universiteit Delft zijn er nu echter in geslaagd de glycerolvorming te verminderen door vier genen uit bacteriën en spinazie in te bouwen in de gist. In het Delftse onderzoek werd het enzym Rubisco uit een CO2-vastleggende bacterie in combinatie met een gen uit spinazie in gist gezet. Samen met twee hulpgenen uit de E.coli-bacterie zorgen die er voor dat de gist CO2 kan gebruiken om de vorming van glycerol sterk te verminderen. Hierdoor blijft er meer suiker over voor de omzetting naar bio-ethanol. Door deze ingreep stijgt de bio-ethanolopbrengst van het proces met elf procent, terwijl de glycerolproductie met negentig procent afneemt. Een patent is inmiddels aangevraagd en de volgende stap is het opschalen in samenwerking met de industrie. De onderzoekers verwachten dat het proces binnen enkele jaren op industriële schaal beschikbaar zal zijn. efficiënte gist zet ook pentosesuikers om

Voor de productie van bio-ethanol uit afvalstromen worden gisten ingezet, maar tot voor kort waren er een paar obstakels voor een efficiënte bio-ethanolproductie. Eén ervan was dat geen enkele giststam in staat was om alle suikers in de biomassa om te zetten naar ethanol. Vooral de zogenaamde pentosesuikers waren een groot probleem. Er werd in de voorbije jaren grote vooruitgang geboekt met genetisch gemodificeerde giststammen die ook pentosesuikers kunnen fermenteren, maar deze laboratoriumstammen bleken helemaal niet geschikt voor industriële fermentaties. Onderzoekers verbonden aan de KU Leuven hebben dit obstakel nu uit de weg geruimd. Ze veranderden het DNA van de beste industriële giststam voor bioethanolproductie zodanig dat de gewijzigde giststammen ook zeer vlot pentosesuiker kunnen fermenteren en ze nog meer robuust werden. Hun nieuwe giststammen blijken ook buiten het lab verschillende types biomassa efficiënt en snel tot bio-ethanol te fermenteren. De interesse vanuit de industrie is groot, omdat de efficiëntie waarmee deze giststammen bio-ethanol maken uit afval eerder nog nooit gezien was. zelfhelende coating voor gasturBinemotoren

Onderzoekers van de TU Delft leiden een Europees onderzoek naar self-healing thermal barrier coatings. Deze keramische coatings beschermen kritieke onderdelen in gasturbinemotoren tegen de hitte van de verbranding van de brandstof. Want hoe hoger de temperatuur, hoe efficiënter de verbranding en hoe minder CO2-uitstoot. Door het toepassen van zelfhelende keramische coatings worden scheurtjes gerepareerd die in de coating ontstaan. Hiermee moet de levensduur van de coatings met 20 tot 25 procent worden verlengd en worden de kosten voor onderhoud en reparaties sterk verminderd.

moBiele algenraffinaderiJ Dankzij de hoge productiviteit per hectare kunnen algen een duurzame bron voor de productie van allerlei producten zijn. Hoge kosten gooien echter roet in het eten, waardoor algen alleen nog op relatief kleine schaal worden gecultiveerd. Deze kosten moeten dus omlaag, en dat kan door ze ter plekke te raffineren en de ingrediënten op te zuiveren, waardoor er netto een hogere waarde uit de algen wordt gecreeerd. Dit wordt momenteel gedaan binnen het programma GAIA: Getting Algae Ingredients Applied van TNO, Sabic, van Wijhe Verf en de Wit Oils. Door de algencellen met raffinage te openen en vervolgens de grote fracties (met name eiwitten, vetten en koolhydraten) van elkaar te scheiden en op te zuiveren, wordt de waarde van een kilo alg vergroot. De belangrijke uitdaging tijdens de bioraffinage is om de functionaliteiten van de verschillende algeningrediënten te behouden. Dit vraagt om milde procestechnologie, die geïnstalleerd zal worden in een mobiele raffinaderij. TNO gaat deze samen met algenkweker Algae Food and Fuel bouwen. Het is de bedoeling dat de mobiele raffinaderij op een groot aantal locaties waar algen worden gekweekt kan worden ingezet. De mobiele installatie bevat, naast de technologie om algen open te maken, membraanmodules, extractieapparatuur en een aantal reactorvaten. Er blijft ook nog ruimte beschikbaar om nieuwe doorbraaktechnologieën uit het lab te testen op grotere schaal. De verwachting is dat de opstartfase na het eerste kwartaal van 2014 is afgerond, waarna de installatie bij verschillende algenkweekplaatsen kan worden ingezet. Door de algen op relatief grote schaal (één kilogram droge stof per uur) op te zuiveren, komen significante hoeveelheden algeningrediënten beschikbaar. Dat is nodig voor de industriële partijen in het GAIA-consortium om de ingrediënten te kunnen testen binnen hun huidige productlijn. Voorbeelden van de ingrediënten die zullen worden geproduceerd, zijn nutritioneel hoogwaardige eiwitten, olie, omega-3 vetzuren, emulgators, pigmenten, antioxidanten en vezels.

PETROCHEM 10 – 2013

041_I_Technologie.indd 41

03-10-13 13:31

SIMPLY THE BEST INTERGRAPH® PV ELITE ™ CREATE VESSEL & HEAT EXCHANGER DESIGNS QUICKLY AND ACCURATELY PV EliteTM is a complete solution for vessel and heat exchanger design, analysis and evaluation. With robust data collection tools and an inclusive set of international code rules and region-specific content, PV Elite can be adapted to projects of varying scopes. · Produce quick, safe, consistent and profitable designs · Build and analyse a complete model in minutes whilst continuously confirming the validity of your design · Define pressure boundary conditions easily even in the most challenging context Join the User Group Conference that will take place on November 28 in Rotterdam. For more information, visit http://intergraphusersconference.com/2013/Benelux/ Intergraph, the Intergraph logo, and CADWorx are registered trademarks of Intergraph Corporation. Other brands and product names are trademarks of their respective owners. © 2013 Intergraph Corporation.

INGR-PVELITE-AD-Final-1-2.indd 1

9/30/2013 2:27:45 PM

Created and produced by

Your platform for the future

Conference topics: • improved oil and gas recovery in Northwest Europe • next-frontier E&P projects • marine renewable energy

Media partners

www.offshore-energy.biz

OE13_Adv_Petrochem_185x132mm_fc_29aug2013.indd 1

042_inter_navi.indd 1

Supported by

Gold Sponsor In association with

30-08-13 11:02

02-10-13 14:24

PRODUCTEN VEILIGE DRAAIVELDMETER MEET CONTACTLOOS Tot nu toe waren draaiveldmetingen altijd contactmetingen en daardoor niet in alle situaties veilig. Kyoritsu heeft deze trend doorbroken door met inductieprobes te werken. Deze probes bevatten geen metalen delen en hoeven ook niet direct op metalen delen te worden geplaatst. De krokodillenklemmen kunnen op de isolatie van de draden worden geplaatst en geven een draairichting af. Daardoor is de meter geschikt voor de zeer hoge veiligheidscategorie CAT IV 600V. Meer informatie bij Havé-Digitap: www.have-digitap.nl

FLOWUNIT BESPAART ENERGIE Pompen in de industrie werken meestal op een vast toerental en verzorgen daarmee de maximaal benodigde volumestroom. De volumestroom die werkelijk nodig is, wordt achter de pomp gerealiseerd met een regelventiel. Beide componenten worden gedimensioneerd op de maximale hoeveelheden, terwijl dit in het proces sterk kan wisselen. De flowunit van Samsomatic bevat onder andere een toerengeregelde pomp, een PID-regelaar en een regelventiel. Deze componenten zijn zorgvuldig op elkaar afgestemd en werken met een speciaal ontwikkeld regelalgoritme optimaal samen. Het resultaat van deze afstemming zorgt, met name bij sterk wisselende volumestromen, voor een forse energiebesparing. Meer informatie bij Samsomatic: www.samson-regeltechniek.nl

INTELLIGENTE LAGERS GEVEN CONDITIE DOOR SKF lanceert een intelligente draadloze technologie die is geïntegreerd in lagers. Deze kunnen hun conditie daardoor permanent doorgeven via intern gevoede sensoren en data-acquisitieelektronica. Lagers werden lang het hart van draaiende installaties genoemd en deze nieuwe ontwikkeling maakt dat ze nu ook het brein van de installatie worden. Meer informatie bij SKF: www.skf.com

TEMPERATUURSENSOREN Siemens Industry Automation heeft zijn portfolio van temperatuursensoren uitgebreid met de komst van de Sitrans TS productfamilie. De nieuwe weerstandsensoren en thermokoppels zijn ontworpen voor universele toepassingen. Het portfolio heeft een modulaire opzet en is beschikbaar in een grote diversiteit aan materialen, afmetingen, sensoren en transmitters. De gebruikelijke communicatieprotocollen worden ondersteund, zoals HART, Profibus PA en Foundation Fieldbus. Bovendien is er gekozen voor een certificering volgens ATEX en IECEx. Meer informatie bij Siemens: www.siemens.nl/industry

Meer producten op www.petrochem.nl

043_G_producten.indd 43

INTRINSIEK VEILIGE INFRAROODTHERMOMETER VAN FLUKE

Fluke heeft een intrinsiek veilige infraroodthermometer geïntroduceerd die geschikt is voor onderhoudsprofessionals in fabrieken die werken op gevaarlijke locaties (zone 1 en 2) met gassen en dampen in procesindustrieën. Met een verhouding tussen afstand en meetoppervlak van 50:1 biedt het instrument nauwkeurige metingen op grote afstand van niet-toegankelijke of mogelijk gevaarlijke locaties. De robuuste infraroodthermometer voert twee-in-één, contact- of contactloze, temperatuurmetingen van -40 graden Celsius tot +800 graden Celsius uit met een nauwkeurigheid van ±1 procent. Met drie softkey-toetsen kan de gebruiker via het grafisch display snel navigeren naar geavanceerde functies om bijvoorbeeld het emitterend vermogen aan te passen via een voorgeïnstalleerde materialentabel. De functies MIN, MAX, AVG en DIF helpen problemen snel te identificeren en de akoestische en visuele alarmen waarschuwen onmiddellijk als een meetwaarde buiten de zelf ingestelde grenswaarden valt. Het instrument wordt geleverd met een K-thermokoppel voor contactmeting, waardoor het ook compatibel is met andere K-thermokoppels met miniconnector die niet tot de Ex-serie behoren. Meer informatie bij Fluke: www.fluke.nl.

PETROCHEM 10 – 2013 43

03-10-13 13:31

Het Petrochem Platform brengt experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond de olieen chemische industrie. Het platform belicht op een journalistieke en onafhankelijke manier innovaties, behandelt actuele onderwerpen en inspireert. Via het blad Petrochem met elf edities per jaar, met de website www.petrochem.nl, met vier rondetafelbijeenkomsten per jaar en met het jaarcongres Deltavisie bereikt het Petrochem Platform haar doelgroep. Het expertpanel van Het petrocHem platform bestaat uit de volgende specialisten

_advertentie_PETplatform.indd 2

ben ale benale risk management advice, eigenaar

eward Hofstede avebe, managing director operations

dik schipper dow benelux, production leader

Jos benders voormalig topman Lyondell

Karin Husmann plant one, managing director

Jaap schouten tu eindhoven, professor

Katrien bogaerts Kaneka, production engineer

Hans Kerkhoven voormalig topman Shell Global Solutions

Wim soetaert universiteit gent, professor

Jan bout bout&co, partner

cor Kloet verwater, group interim CEO

Wouter stam flowid, managing director

Jan van doorslaer voormalig woordvoerder BASF Antwerpen

Henk leegwater lexxin consultant

roelf venhuizen profion voorzitter

niko van gent voormalig woordvoerder Huntsman Holland

bart leenders neste oil managing director

renĂŠ den Heeten Huntsman polyurethanes, process chemist

michel meertens dsm, director manufacturing competences

De platformstructuur van het Petrochem Platform is opgebouwd uit een expertpanel, producerende bedrijven en complementaire marktpartijen. De samenstelling waarborgt de objectiviteit van het platform en zorgt voor een verregaande integratie in de doelgroep.

03-10-13 16:12

de volgende bedriJven ZiJn partner van Het petrocHem platform

scan de foto en beKiJK Het filmpJe Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen. Hoe werkt het? 1) Installeer op uw smartphone of tablet de app â&#x20AC;&#x2DC;iLinqsâ&#x20AC;&#x2122; 2) Start de app op uw smartphone of tablet 3) Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst 4) Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Petrochem Platform, kijk dan op www.petrochem.nl/platform of neem contact op met Anouk Bouwmeester: Anouk@industrielinqs.nl - 020 3122 797

_advertentie_PETplatform.indd 3

03-10-13 16:12

Market review AAndrijftechniek en gereedschAppen

ALgeMeen

ciViL, piping And ArchitectUrAL WOrks

sgs nederland b.v.

Van eyle & ruygers – schwartz Sevillaweg 75 3047 AL RotteRdAm Postbus 35040 3005 dA RotteRdAm tel: +31 (0)10- 245 50 00 Fax: +31 (0)10- 262 06 22 e-mail: info@erxs.nl Website: www.erxs.nl

Afdichtingen

malledijk 18 Postbus 200 3200 Ae SPIJKeNISSe tel: +31 (0)181- 69 33 33 Fax: +31 (0)181- 69 35 81 e-mail: info@sgs.com Website: www.sgs.com

BedrijfsBeMiddeLing

VBk groep

Kernweg 37 1637 LH HooRN tel: +31 (0)229- 23 28 04 Fax: +31 (0)229- 23 69 85 e-mail: info@vbkgroep.nl Website: www.vbkgroep.nl

cOMpensAtOren

ecurie rosier

Ondernemend in Bedrijfsovernames

ecurie rosier Bedrijfsovernames B.V. Lamons nederland BV

Butaanweg 5B 3196 KC RotteRdAm tel: +31 (0)10 – 429 03 88 Fax: +31 (0)10 – 495 68 50 e-mail: sebastiaan.bargeman@ lamons.com Website: www.lamons.com

Afdichtingen, AfsLUiters, cOMpensAtOren en sLAngen

klingerBV

Nikkelstraat 2-4 3067 GR RotteRdAm Postbus 8504 3009 Am RotteRdAm tel: +31 (0)10- 455 75 55 Fax: +31 (0)10- 456 38 90 e-mail: klinger@klinger.nl Website: www.klinger.nl

Afdichtingen, AfsLUiters sLAngen en kUnststOffen

meidoornweg 12 4191 LB Geldermalsen ing edwin Rosier RAB tel: +31 (0)345- 65 12 26 mobiel: +31 (0)6 43 02 96 34 e-mail: edwin@ecurie.nl Website: www.ecurie.nl

BLAst VALVes

Vokes-Air BV

Filter + Beschermtechniek Nijverheidsweg 15 3401 mC IJSSeLSteIN Postbus 309 3400 AH IJSSeLSteIN tel: +31 (0)88- 865 37 24 Fax: +31 (0)88- 865 37 00 e-mail: info@vokesair.nl Website: www.vokesair.com

cheMicALs

chemicals, Lime, recycling and Automotive de noord chemicals b.v.

eriks bv

toermalijnstraat 5 1812 RL ALKmAAR Postbus 280 1800 BK ALKmAAR tel: +31 (0)72- 514 15 14 Fax: +31 (0)72- 515 56 45 e-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl

Ridderpoort 14 2984 BG RIddeRKeRK Postbus 257 2980 AG RIddeRKeRK tel: +31 (0)180- 41 59 88 Fax: +31 (0)180- 41 71 70 e-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

dekOMte BeneLUX

Simon Stevinstraat 8 8400 oostende Belgium tel: +32 (0)59- 51 07 55 Fax: +32 (0)59- 51 07 87 Website: www.dekomte.be e-mail: info@dekomte.be

herteL industrial sealings bv. Seggelant-West 10 3237 mJ Vierpolders the Netherlands tel: +31 (0)181- 28 11 17 Fax: +31 (0)181- 28 11 78 Website: www.hertel.com e-mail: hans.vanegmond@hertel.com expansion.joints@hertel.com

deMOntAge

ddM demontage B.V.

Industriële verhuizingen demontage – Sloopwerken transport – Asbestsanering offshore Postbus 253 3454 Zm de meeRN tel: +31 (0)30- 666 97 80 Fax: +31 (0)30- 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

engineering & cOntrActing

grontmij Belgium nV

Industry, Water & energy Services m. Gillemanstraat 5 B- 9060 ZeLZAte, BeLGIË tel: +32 (0)9 345 70 67 Fax: +32 (0)9 345 53 67 e-mail: industry-water-energy@ grontmij.be Website: www.grontmij.be

eXpLOsieVeiLige deUrtechniek & AAndrijVingen

dictAtOr prOdUctie B.V. energieweg 11 8304 AJ emmeLooRd Postbus 57 8300 AB emmeLooRd tel: +31 (0)527- 61 34 56 Fax: +31 (0)527- 69 84 20 e-mail: info@dictator.nl Website: www.dictator.nl

Vertegenwoordiging in België: AmY NV/SA Lieven Bauwensstraat 23 B- 8200 BRUGGe, BeLGIË tel: +32 (0)50- 31 28 48 Fax: +32 (0)50- 31 16 64 e-mail: info@amy.be Website: www.amy.be

eXpLOsieVeiLige VerLichting & signALering

Victor Lighting

Gedistribueerd door: eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHeN AAN deN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHeN AAN deN RIJN tel: +31 (0)172- 49 10 76 Fax: +31 (0)172- 49 29 37 e-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

gLOBAL cAd center

proclass b.v.

Lindelaan 4 3319 XK dordrecht Postbus 9138 3301 AC doRdReCHt tel: +31 (0)78- 622 89 11 Fax: +31 (0)78- 621 12 23 e-mail: info@proclass.nl Website: www.proclass.nl ProClass technologies Pvt. Ltd. Park View enclave, Road no2 500034 Hyderabad, India Website: www.GlobalCadCenter.com

PETROCHEM 10 – 2013

046_47_48_marketreview.indd 46

02-10-13 15:51

Market review

instALLAtie VLOeren inspectie

kiwa nederland B.V.

Sir Winston Churchilllaan 273 2288 eA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

kUnststOf Leidingen

MechAnicAL cOntrActing

engineering, pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw Postbus 2517 2940 AA LeKKeRKeRK tel: +31 (0)180- 45 21 88 Fax: +31 (0)180- 66 23 08 e-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

MiLieU & enVirOnMent

prOcess cOntrOL

MAgiOn process control engineering B.V. Wolga 5 2491 BK deN HAAG tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 e-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

prOcess eQUipMent

stUdBOLts

Bc Basco mANUFACtUReR oF HIGH INteGRItY BoLtING

Vierschaarstraat 7A 9160 LoKeReN tel: +32 9 348 21 35 Gsm: +32 479 82 72 63 e-mail: sales@basco.be Website: www.bc-basco.com

Bea nederland B.V. Minks kunststoftechniek rotterdam B.V.

Klompenmakerstraat 68 3194 de RotteRdAm HooGVLIet Postbus 493 3190 AK RotteRdAm tel: +31 (0)10- 472 03 09 Fax: +31 (0)10- 416 88 28 e-mail: info@minks.nl Website: www.minks.nl

kUnststOfrOOsters en cOnstrUcties (gVk)

Alfa Laval Benelux BV n.r. koeling

Griendstraat 13 Postbus 95 2920 AB KRImPeN A/d IJSSeL tel: +31 (0) 180 54 51 11 Fax: +31 (0) 180 54 51 10 e-mail: Info@nrkoeling.nl Website: www.nrkoeling.nl

pipe sUppOrts

Butaanweg 5B 3196 KC RotteRdAm tel: +31 (0)10 – 429 03 88 Fax: +31 (0)10 – 495 68 50 e-mail: sebastiaan.bargeman@ lamons.com Website: www.lamons.com

frijns industrial group primaplan B.V.

Afsluiters, compensatoren, leidingondersteuningen en –systemen, glijlagers, jacketed piping, PtFe lined piping Jan tinbergenstraat 209 7559 SP Hengelo ov tel: +31 (0)74- 265 00 00 Fax: +31 (0)74- 265 00 01 e-mail: verkoop@hanwel.com Website: www.hanwel.com

Lamons nederland BV

stAALcOnstrUcties

Ambachtstraat 1a 4143 HB LeeRdAm tel: +31 (0)345- 61 40 11 Fax: +31 (0)345- 61 95 25 e-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

hanwel

Wolga 5 2491 BK deN HAAG tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 e-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

Bazellaan 5 B- 1140 BRUSSeL, BeLGIË tel: +32 (0)2- 728 38 11 Fax: +32 (0)2- 728 38 03 e-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

dutramex BV

MAnUfActUring eXecUtiOn systeMs (Mes)

MAgiOn process control engineering B.V.

Alfa Laval Benelux nV

prOjectpLAnning & cOntrOL

flexxcon B.V.

Correspondentieadres Postbus 1761 3800 Bt Amersfoort magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 e-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

Baarschot 2 4817 ZZ BRedA Postbus 9377 4801 LJ BRedA tel: +31 (0)76- 579 12 00 Fax: +31 (0)76- 579 12 11 e-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB oud Beijerland tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 e-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

Cypresbaan 37 2908 Lt CAPeLLe A/d IJSSeL tel: +31 (0)10- 442 51 97 Fax: +31 (0)10- 451 49 41 e-mail: info@primaplan.nl Website: www.primaplan.nl

ptfe

Industriële staalconstructies & Projectmanagement de Valkenberg 14 Postbus 150 6300 Ad VALKeNBURG A/d GeUL tel: +31 (0)43- 601 01 01 Fax: +31 (0)43- 601 01 02 e-mail: info@frijnsgroup.com Website: www.frijnsgroup.com

python BV polyfluor plastics BV t. +31-162-472122 F. +31-162-472123 Postbus 221 4900 Ae oosterhout info@polyfluor.nl www.polyfluor.nl

Nijverheidsweg 20 7921JJ Zuidwolde (dr.) tel: +31 (0)528 -37 10 45 Fax: +31 (0)528-37 13 96 mail: info@python.nl Websites: www.python.nl

PETROCHEM 10 – 2013

046_47_48_marketreview.indd 47

02-10-13 15:51

Market review Verzekeringen

intrAMAr insurances Het Nieuwe diep 34 A8 1781 Ad deN HeLdeR Postbus 891 1780 AW deN HeLdeR tel: +31 (0)223- 61 22 22 Fax: +31 (0)223- 61 55 22 e-mail: info@intramar.nl Website: www.intramar.nl

WAterBehAndeLing

eUrOWAter B.V.

Pastoor van Breugelstraat 8a 4744 RB Bosschenhoofd the Netherlands tel: +31 880005000 Fax: +31 880005005 e-mail: gvt@eurowater.nl Website: www.eurowater.nl

Petrochem.nl geeft nog meer waarde voor uw geld

WArMteBehAndeLing

elektrisch voorwarmen en gloeien / inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

delta heat services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ SteLLeNdAm Postbus 52 3250 AB SteLLeNdAm tel: +31 (0)187- 49 69 40 Fax: +31 (0)187- 49 68 40 e-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

jotem Waterbehandeling b.v. Parelstraat 24 7554 tm HeNGeLo tel: +31 (0)74- 24 25 255 Fax: +31 (0)74- 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

AdVertentie-indeX petrOcheM Air Products Nederland b.v. ....................................................................................... 28 Andus Group b.v. ........................................................................................................ 79 Applus RTD b.v. ........................................................................................................... 40 BIM Media ................................................................................................................... 34 Duurzaam Geproduceerd ........................................................................................... 78 Eco Ketelservice Verhuur b.v. ..................................................................................... 40 Evides n.v. ..................................................................................................................... 2 Harsco Infrastructure b.v. ........................................................................................... 12 Intergraph Benelux b.v. .............................................................................................. 42 IPP catalogues ............................................................................................................. 38 Krohne Nederland b.v. ................................................................................................. 4 M.O.B. b.v. ................................................................................................................... 18 Magnetrol European Headquarters .......................................................................... 26 MODELEC Data-Industrie b.v. ...................................................................................... 6 Navingo b.v. ................................................................................................................ 42 Petrochem Platform .............................................................................................. 44, 45 PPG Protective & Marine Coatings ............................................................................ 38 SGS Nederland b.v. .................................................................................................... 80 Tebodin Netherlands b.v. ........................................................................................... 10 BiOcheM BETA Publishers ............................................................................................................ 2 Evenementenhal Gorinchem b.v. ................................................................................ 4 Hempel b.v. ................................................................................................................... 4 Watervisie .................................................................................................................... 10 VeiLigheid Blomsma Signs & Safety ........................................................................................... 12 Beko Technologies b.v. .................................................................................................. 4 DEKRA Certification b.v. ............................................................................................... 4 Falck b.v. ...................................................................................................................... 12 Fike Europe b.v.b.a. ...................................................................................................... 4 Merford Noise Control ................................................................................................. 6 Opti - Light International ............................................................................................... 6 Safe Site ....................................................................................................................... 10 Stell Sign Projects ......................................................................................................... 4 Valuepark Terneuzen ................................................................................................... 10

indien u ook vermeld wilt worden in de Market review van petrochem, neemt u dan contact op met jetvertising – rob koppenol, tel. 070 399 0000. Uw abonnement wordt stilzwijgend verlengd tot wederopzegging en dient twee maanden van tevoren opgezegd te worden. 48

PETROCHEM 10 – 2013

046_47_48_marketreview.indd 48

Meer nieuws dan ooit • Actuele berichtgeving over de olieen chemische industrie • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse Nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

petrochem.nl

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor

02-10-13 15:51

AGENDA

SEMINAR / CURSUS / MASTERCLASS Mikrocentrum www.mikrocentrum.nl

StatiStiSche proceSbeheerSing In deze cursus wordt duidelijk onder welke voorwaarden het gebruik van statistische technieken op de werkvloer succesvol verloopt. Een goede toepassing van deze technieken levert geld op omdat fouten worden voorkomen. Bovendien ontstaat er rust in de organisatie (door minder storingen en beter haalbare planningen). Ook wordt duidelijk wat haalbaar is met de verschillende productieprocessen waardoor de verwachtingen tussen klant en leverancier beter op elkaar kunnen worden afgestemd.

30 oktober Eindhoven

pao techniek www.pao-tudelft.nl

exploSieveiligheid Deze cursus geeft een gedegen overzicht van veel aspecten van explosieveiligheid. De cursus is ruwweg uit drie delen opgebouwd: een dag theorie, een dag preventie en een dag beveiliging. Tijdens deze cursus wordt veel tijd ingeruimd voor praktische workshops en het gezamenlijk uitwerken van cases. Daarnaast bestaat ruime gelegenheid problemen uit de eigen bedrijfspraktijk met de docenten te bespreken.

13-15 november Delft

technotrans www.technotrans.nl

corroSieManageMent voor offShore en olie & gaS 14-28 november Driedelige cursusreeks over corrosiemanagement, speciaal voor de Haarlem scheepvaart & offshore- en olie & gas-praktijk. De maritieme omgeving is bijzonder corrosief voor on- en offshore installaties en installaties op schepen en stelt daarom andere eisen aan de toegepaste materialen dan wanneer deze zich op het land bevinden. De kennisbehoefte om corrosie te voorkomen en effectief te bestrijden is groot, maar verschilt inhoudelijk wanneer het gaat om scheepvaart en offshore of specifiek de olieen gasindustrie. Om die reden zijn er voor deze sectoren afzonderlijke modules ontwikkeld, aangevuld met een theoretische basistraining.

CONGRES / BEURS / EVENEMENT navingo www.offshore-energy.biz

offShore energy Platform voor de volledige offshore energiesector. Bedrijven kunnen hier hun activiteiten presenteren, netwerken, kennis uitwisselen en gezamenlijke uitdagingen bespreken. Parallel aan de beurs vindt er een conferentieprogramma plaats. Het programma bestaat uit korte technische sessies (van ongeveer twee uur) en jaarlijkse bijeenkomsten van brancheorganisaties, die los te boeken zijn. Ook wordt er weer een Industry Panel georganiseerd, waar kopstukken uit de industrie in gesprek gaan met andere captains of industry.

15-16 oktober Amsterdam

active communications international www.wplgroup.com/aci

european bulk liquid Storage De tankopslagsector heeft te maken met een groeiende markt. Dit tweedaagse congres gaat in op de noodzaak om in opslagcapaciteit te investeren, met speciale aandacht voor het verbeteren van technische en HSE-standaarden. Zo komen ook de nieuwste technologieĂŤn voor het schoonmaken van tanks aan bod.

30-31 oktober Rotterdam

evenementenhal gorinchem www.evenementenhal.nl

cheMical induStry. Eerste editie van Chemical Industry, een platform voor de chemische industrie. Drie dagen lang netwerken, informatie delen en inspiratie bieden op het gebied van de nieuwste ontwikkelingen binnen de chemische branche. Naast de gelegenheid om te netwerken biedt Chemical Industry ook een kennisprogramma aan.

10-12 december Gorinchem

Meer agendapunten op www.petrochem.nl

049_K_agenda.indd 49

PETROCHEM 10 â&#x20AC;&#x201C; 2013

03-10-13 13:29

Als vanwege de veiligheid de productie moet worden teruggedraaid, dan doet de staat even niet mee.

Productie gaat voor veiligheid Als vanwege de veiligheid de productie moet worden teruggedraaid, dan doen we dat ook. Uiteraard, hoor ik iedereen zeggen. Veiligheid is onze prioriteit nummer één. Je werkt hier veilig of je werkt hier niet, is niet voor niets de slogan in de chemie. Toch is gebleken dat dit de afgelopen tijd niet altijd zo is geweest. In een uitzending van EenVandaag werd melding gemaakt van een incident waarbij een tankwagon met methanol bij Odfjell werd overvuld omdat de beveilingsapparatuur niet in bedrijf was. Het bedrijf vond levering aan een grote klant zo belangrijk dat met de veiligheid een loopje werd genomen. De betrokken operators gaven aan het hier niet mee eens te zijn, maar werden overruled door het middle management en moesten aan een onveilige werkwijze meewerken. Productie ging dus voor veiligheid. Het is tekenend hoe het management toen – het incident vond vier jaar geleden plaats – dacht en handelde. Dat lijkt nu veranderd. De huidige directeur van Odfjell Terminals Rotterdam heeft voor het bedrijf de ambitie uitgesproken de beste terminal van Europa te willen worden. Daar is wel overheidsingrijpen inclusief een rapport van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid (OVV) aan vooraf gegaan. De overheid als bewaker en de OVV als deskundige onderzoeker. Een goed duo. Een onkreukbare overheid die de rug recht houdt: nodig omdat het bedrijfsleven blijkbaar bij tijd en wijle toch slappe knieën heeft. De OVV als volledig onafhankelijke partij die zelfs als er nog niets ernstigs is gebeurd, zoals bij Odfjell, de zaak toch in onderzoek kan nemen. Prima gegereld zou je zeggen. Belangen Toch geeft het volgende te denken. In Groningen doen zich regelmatig aardbevingen voor als gevolg van de gaswinning. Dat gebeurt al jaren en de schade aan de huizen wordt op kosten van de NAM gerepareerd. Deze bevingen worden echter steeds zwaarder. Recent heeft de NAM zelfs een kapitale boerderij opgekocht, omdat deze door een aardbeving te ernstig 50

was beschadigd om nog op te knappen. In de nabije toekomst zullen de bevingen nog zwaarder worden dan tot voor kort werd aangenomen. Volgens het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) zelfs zo zwaar dat de veiligheid in geding is. Reden: de aardgasproductie is sinds het jaar 2000 toegenomen van twintig naar vijftig miljard kubieke meter per jaar, en de sterkte van de aardbevingen is evenredig met de hoeveelheid aardgaswinning per jaar. Om tot een acceptabel niveau terug te keren, heeft SodM geadviseerd de productie bijna te halveren. De NAM doet dit niet uit zichzelf. Vandaar dat SodM de minister van Economische Zaken heeft geadviseerd deze maatregel aan de NAM op te leggen. Hier is geen juridische touwtrekkerij voor nodig: de minister heeft daartoe volgens artikel 36 uit de Mijnbouwwet simpelweg de bevoegdheid. Toch doet de minister dat niet. Waarom niet? De minister heeft meer belangen te behartigen dan de veiligheid in Groningen. Als hij alleen naar veiligheid zou kijken, zou hij ons advies opvolgen, stelt de inspecteur-generaal van SodM. Productie gaat dus voor veiligheid bij de staat. Financieel belang Gelukkig hebben we dan de OVV nog. Onlangs sprak ik hierover met een bestuurslid van de Vereniging Groninger Bodem Beweging. Het bestuur heeft de OVV verzocht een onderzoek naar de veiligheid van de bewoners te doen nu zware aardbevingen zich hebben voorgedaan en nog zwaardere waarschijnlijk zijn geworden. Ook de OVV geeft niet thuis. Het financieel belang van de aardgaswinning in Nederland is groot: het gaat om tien miljard euro per jaar. Als vanwege de veiligheid de productie moet worden teruggedraaid, dan doet de staat even niet mee. henk.leegwater@lexxin.com Henk Leegwater is onafhankelijk consultant

PETROCHEM 10 – 2013

050_M_column.indd 50

03-10-13 13:28

03 13

Inside Inside Magazine Magazine voor voor de de biochemie biochemie

PlatformchemicaliĂŤn Procestechnologie veelbelovend voor bioplastics 051_BA_cover.indd 1

03-10-13 16:44

LABTECHNO

6 ď&#x161;ť 7 N OV E M B E

R 2013

LOGY

Jaarbeurs Utre

cht

De vakbeurs vo

or professiona

ls in het labora torium

TOEGANG IS GR Registreer nu v ATIS www.labtechnoia logy.nl/registra tie BEURSVLOER Op de uitgebreide beursvloer van Labtechnology 2013 is de nieuwste laboratoriumtechnologie te vinden. Naast innovatieve technologie is er ruimte voor producten ter ondersteuning van de dagelijkse werkzaamheden in het laboratorium. Een overzicht van de exposanten is te vinden op www.labtechnology.nl

PROGRAMMA Op beide dagen is er een stevig inhoudelijk programma. Op woensdag 6 november staan er onder andere lezingen van het KennisPlatform LabManagers en LIMO op het programma. Onderwerpen die aan bod komen zijn o.a.: biobanking, biomarkers, robotics, labautomatisering,

partners:

052_beta.indd 1 176_adv_Labtech_190x259_NW2.indd 1

laboratoriuminrichting, labmanagement. Op donderdag 7 november vindt The Analytical Challenge plaats met een programma over de laatste ontwikkelingen binnen de analytische chemie. The Analytical Challenge wordt georganiseerd door de Sectie Analytische Chemie (SAC) van de KNCV en vakblad C2W. Meer informatie: ww.theanalyticalchallenge.nl

REGISTREREN

Toegang tot Labtechnology 2013, de beursvloer en het programma m.u.v. The Analytical Challenge is gratis. Deelname aan The Analytical Challenge op donderdag 7 november kost â&#x201A;Ź 50,-. Registreer vandaag nog via www.labtechnology.nl/registratie

organisatie:

02-10-13 14:24 11-09-13 16:14

Project bioconsePt

Vanuit de chemische industrie is een groeiende interesse in biobased platformchemicaliën, zoals barnsteenzuur en bicarbonzuren. Een breed Europees samenwerkingsverband onderzoekt welke stoffen en productieroutes het meest aantrekkelijk zijn. Aan het einde van het project BioConSepT moeten twee processen de labtafel en zuurkast ontgroeid zijn.

techno logie voor bioPlastics

De industriële biotechnologie begint volwassen trekken te krijgen. Het Duitse ingenieursbureau ThyssenKrupp Uhde biedt fabrieken aan waarmee klanten biologisch melkzuur of biobarnsteenzuur kunnen produceren. De technologie voor het maken van groene chemicaliën is dus voor iedereen te koop.

rubrieken 05

commentaar

nieuws

Algemeen directeur Wim Raaijen 020 3122 281 Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793

Eindredacteur Inge Janse 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 083 Vormgever Gabriele Köbbemann Medewerkers Jacqueline van Gool, Erik te Roller Cover BASF

Advertentieverkoop Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk t: 070 399 0000 | f: 070 390 2488 website: www.jetvertising.nl Traffic Breg Schoen 020 312 2088 Drukkerij Drukkerij DeltaHage, Den Haag

03 | 13

053_BB_inhoud_colofon.indd 3

co lo fo n

biochem 03|13 Uitgave van Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: biochem@industrielinqs.nl

03-10-13 16:56

CHEMICAL

I N D U S T R Y 2 013 H é t p lat fo rm vo o r de c h e m is c h e in du s tri e

Gorinchem 10, 11 en 12 december 2013 Enthousiast over deelname aan Chemical Industry 2013? Neem dan contact op met de beursorganisatie.

Coatings van Hempel helpen de scheepvaart Hempel is door Rijkswaterstaat, de Nederlandse dienst voor infrastructuur, goed gekeurd om de verf te leveren voor acht stalen boogbruggen over het AmsterdamRijnkanaal, het Lekkanaal en het Boven-IJ. Deze bruggen worden gerenoveerd en vernieuwd in het kader van het KARGO-project (Kunstwerken AmsterdamRijnkanaal Groot Onderhoud) in Nederland. De stalen boogbruggen, gebouwd tussen 1934 en 1976, ondergaan onderhoud om corrosie te bestrijden en hun levensduur te verlengen. Op deze manier kunnen ze voldoen aan de huidige en toekomstige eisen van hun eigenaar. Aan vier van de bestaande bruggen wordt alleen onderhoud gepleegd, terwijl de andere vier worden vervangen door nieuwe bruggen. Daarnaast worden de brugdekken met ongeveer 25 à 50 cm verhoogd, zodat ook de 4-laagse containervaart onder de bruggen kan doorvaren. In de specificatie werd gevraagd om een systeem dat voldoet aan corrosiecategorie C5M (zware corrosiebelasting in omgevingen met een hoog zoutgehalte volgens ISO 12944). Om structuren in deze omgeving te beschermen zijn coatings nodig die een uitstekende langetermijnbescherming tegen corrosie bieden, een van de redenen waarom voor Hempel-coatings werd gekozen. Het geselecteerde systeem bestond uit 2 lagen HEMPADUR MASTIC 45880, gevolgd door een topcoat van HEMPATHANE HS 55610 op basis van polyurethaan, een product met een lange staat van dienst in het beschermen van structuren in zware omstandigheden.

U komt de beurs toch ook bezoeken? Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/chemical-go met de volgende code en ontvang 2 gratis entreebewijzen.

71300066607 Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

054_evenem_hempel.indd 1

Evenementenhal Gorinchem T 0183 - 68 06 80 I www.evenementenhal.nl E gorinchem@evenementenhal.nl @Chemical_EH

HEMPADUR MASTIC 45880 is een oppervlaktetolerante epoxycoating met hoog vaste-stofgehalte, die een harde en taaie laag met goede barrière-eigenschappen vormt. Dit zorgt voor corrosiebescherming en een uitstekende duurzaamheid, zodat een lange levensduur verzekerd is voordat er onderhoud moet plaatsvinden. HEMPATHANE HS 55610 is een alifatische polyurethaan-topcoat met hoog vaste-stofgehalte en laag VOS-gehalte, die zijn glans en kleur perfect behoudt. Bevat zinkfosfaatpigment voor extra bescherming tegen corrosie. Dankzij deze coatings kan Rijkswaterstaat er zeker van zijn dat de bruggen langdurig beschermd zijn, zelfs in een zeer agressieve atmosfeer met een hoog zoutgehalte. De vernieuwde bruggen zijn een vooruitgang voor de scheepvaart, omdat binnenschepen nu meer containers kunnen vervoeren. HEMPEL (The Netherlands) B.V. Karel Doormanweg 7c 3115 JD Schiedam T +31 (0)10 4454000 F +31 (0)10 4600883 E sales-nl@hempel.com I www.hempel.nl

02-10-13 14:23

Biochemisch inferno ‘Veelbelovend’. ‘Steeds beter’. ‘Kennis van opschaling’. ‘Verder engineeren’. ‘Testen’. ‘Verwacht’. ‘Straks’. ‘De komende jaren’. ‘Grote interesse’. Zomaar een greep woorden uit de artikelen die deze Biochem biedt. Mijn schoonvader zegt altijd met een sardonische glimlach dat de weg naar de hel geplaveid is met goede intenties. Wat dat betreft kan de biochemie alle negen niveaus van Dantes inferno asfalteren. Jongens jongens, wat wordt er veel afgehoopt, -wenst en vooruitgekeken in deze sector. Ik ben in 1997 begonnen op het Hoger Laboratorium Onderwijs, en ben daar afgestudeerd in de richting biochemie. De theorie, chemie op biologisch niveau, vond ik te gek, maar het praktijkwerk was niet aan mij besteed. Na vele omzwervin-

Maar waarom, waarom, blijven zoveel projecten toch steken in de fase van goede intenties? gen kwam ik zo’n zes jaar geleden toch weer terug in de chemie, maar dan als journalist. Met pieken en dalen kun je dus zeggen dat ik nu zo’n zestien jaar lees en hoor over de vele zegeningen die de biochemie ons gaat geven.

Moois Begrijp me niet verkeerd: er is ook al héél veel moois uitgekomen. Toen ik bij Unilever stage liep op de afdeling foods, deden we bijvoorbeeld onderzoek naar smaakreceptoren. Ik hielp mee om bitterreceptoren te kweken en te testen. Unilever wilde namelijk dolgraag extra veel calcium in zijn producten stoppen vanwege het positieve effect op de gezondheid, maar zelfs consumenten met de beste intenties gaan geen boter eten die naar een hap gras smaakt. Nog fascinerender was het onderzoek naar stoffen die de sensatie van kou op de tong simuleren. Zo zou je bijvoorbeeld ijs kunnen maken dat smaakt alsof het bevroren is, terwijl het eigenlijk 20 graden

is. Het was - niet geheel toevallig - rond de kerstperiode dat ik een testvariant voorgeschoteld kreeg, gebaseerd op functionele stoffen uit een spar. De vloeistof smaakte daarom niet alleen ijskoud, maar gaf ook een gevoel alsof je een complete kerstboom had opgedronken.

Blijven steken Sindsdien heb ik meters tekst voorbij zien komen over wat biochemie ons zou gaan leveren. Compleet nieuwe functionele stoffen, plantaardige alternatieven voor fossiele grondstoffen, hectoliters olie uit genetisch gemodificeerde algen, biologisch afbreekbare plastics: the sky is the limit. Maar waarom, waarom, blijven zoveel projecten toch steken in de fase van goede intenties? Eclatant succes in een petrischaal, goede resultaten in de eppendorfcup, bingo in een reageerbuis, maar opschalen naar een marktconcurrerende hoeveelheid ho maar. En ja, natuurlijk is het lastig, die stap van lab naar industriële schaal. Een reactorvat van een paar duizend liter is wel even wat anders dan een erlenmeyer. Maar we hebben het er al zo lang over!

DoorBraak Deze editie van biochem biedt gelukkig méér dan intenties alleen. In Duitsland kunnen liefhebbers fabrieken van ThyssenKrupp Uhde gebruiken om biologisch melkzuur of biobarnsteenzuur te produceren, en dan ook echt in flinke hoeveelheden. Bovendien richt het Europees project BioConSepT zich op de productie van biobased chemicaliën in hoeveelheden tot honderd kubieke meter. Ondertussen wacht ik nog steeds vol verwachting op de dag dat een echt grote doorbraak in mijn postvak verschijnt, iets waardoor ik gelijk alle persen stop laat zetten en aan het schrijven ga. De kop heb ik al klaarstaan: “Nieuwe ontdekking in biochemie betekent definitief einde traditionele plastics”. Nu de doorbraak nog. inge janse Adjunct-hoofdredacteur Petrochem 03 | 13

055_BC_commentaar.indd 5

03-10-13 16:58

Plug & Play oP biobased-terrein Maasvlakte 2 > Het Havenbedrijf Rotterdam gaat samen met E.on, Evides Industriewater, Stedin en Vopak een Plug & Play-gebied creëren op Maasvlakte 2. Het Plug

stro op te zetten? Kan het stro worden opgeslagen voor gebruik in een fabriek die het hele jaar door blijft vragen om stro? De technologie om stro om te zetten in biodiesel heeft Neste Oil al in huis. Het bedrijf is het proces al een paar jaar aan het testen en vorig jaar nam het een pilotplant in gebruik in Porvoo (Finland).

logistiek van stro voertuigen schiPhol oP duurzaMe diesel

> Neste Oil en Raisioagro gaan samen onderzoeken of stro kan worden gebruikt als grondstof voor de productie van biodiesel.

> Alle voertuigen op het start- en landingsterrein van Amsterdam Airport Schiphol rijden sinds september op duurzame diesel. Deze duur-

Het onderzoek richt zich specifiek op de logistiek van de grondstof. Is het mogelijk in Finland een grootschalige oogstketen voor FOTO: PORT OF ROTTERDAM

& Play-concept betekent dat zij gezamenlijk (nuts)voorzieningen zullen aanbieden aan bedrijven die zich willen vestigen in het gebied. Zij hoeven dan niet meer zelf te investeren in bijvoorbeeld de levering van energie, energienetwerken, tankopslag en afval-, proces- en drinkwater. Het terrein van tachtig hectare is specifiek gereserveerd voor

innovatieve chemie op basis van hernieuwbare grondstoffen. Het streven is om een aantal (nuts)voorzieningen aan te leggen die door de verschillende biobased bedrijven kunnen worden gebruikt. Ook integratie met bestaande bedrijven op Maasvlakte 1 is mogelijk.

zame diesel is een bijproduct van duurzame biokerosine, gemaakt uit afgewerkt frituurvet. Amsterdam Airport Schiphol heeft een overeenkomst gesloten met SkyNRG voor de levering van 300.000 liter van deze duurzame diesel die vervolgens wordt bijgemengd met 700.000 liter fossiele diesel. De luchthaven verbruikt op jaarbasis ongeveer één miljoen liter. De bijmenging met dertig procent duurzame diesel levert een CO2-reductie op van 25 procent.

n-butanolfabriek oP bioMassa > Rhodia en het Braziliaanse Granbio gaan samen bion-butanol produceren. De twee

bedrijven willen in Brazilië ’s werelds eerste n-butanolfabriek gebaseerd op biomassa bouwen. Deze moet in 2015 operationeel zijn. Ze zullen hierbij gebruik

056_57_BD_nieuws.indd 6

03 | 13

03-10-13 14:12

nieuwe certificeringsModule biobrandstof

FOTO: NESTE OIL

> De productie van biobrandstoffen eist steeds meer grond op. Dit veroorzaakt

een verschuiving in het gebruik van (landbouw)grond. Er ontstaat een toenemende vraag naar nieuwe landbouwgrond en er worden steeds meer natuurgebieden ontgonnen. Het gevolg is een enorme mondiale ontbossing, met bijbehorende klimaateffecten. Advies- en onderzoeksbureau Ecofys onderzocht de CO2-emmissiegevolgen van dit verborgen klimaateffect. Het leverde een nieuwe certificeringsmodule op voor duurzame biobrandstof: de Low Indirect Impact Biofuels-certificatie (LIIB). Een LIIB-certificatie geeft snel inzicht in welke grond en productiemethode wordt gebruikt voor het telen van biobrandstof, en hoe duurzaam deze is. Er wordt bijvoorbeeld bekeken of en hoe optimaal wordt gebruikgemaakt van de beschikbare grond. En of wordt geteeld op grond die al langere tijd braak lag, en dus niet werd ontbost.Een LIIB-certificatie betekent dan ook vaak een efficiënter grondgebruik.

green cheMistry caMPus groeit > De Green Chemistry Campus heeft nieuwe bedrijven op haar terrein erbij: Nettenergy

maken van overeenkomsten die zij elk al hebben gesloten met bedrijven die de technologie beheren. Bio n-butanol kan worden gemaakt van rietsuikerstro en bagasse, wat veelvuldig aanwezig is in Brazilië. Het is een grondstof bij de productie van acrylaten en metacrylaten, en wordt zodoende veelvuldig gebruikt in de verf- en oplosmiddelenindustrie. De investering in de nieuwe fabriek heeft nog wel de goedkeuring nodig van de raad van bestuur van de beide bedrijven, en van de Braziliaanse mededingingsautoriteit.

cellulose-ethanol gecertificeerd > De sunliquid demonstratiefabriek van Clariant in Straubing (Duitsland) is gecertificeerd. De fabriek, die in juli

2012 is geopend, kreeg het International Sustainability & Carbon Certification en voldoet daarmee aan duurzaamheidscriteria die zijn vastgesteld in het European Renewable Energy Directive. De demonstratiefabriek zet landbouwresten als tarwestro en maïsstengels om in cellulose-ethanol. Clariant wil de technologie vermarkten.

en Nimaro Ageno Consult. Nettenergy heeft een manier ontwikkeld om groene bouwstenen op locatie uit biomassa te halen: de PyroFlash installatie. Hierbij worden houtsnippers in een zuurstofloze omgeving opgewarmd tot temperaturen tussen de 350 en 500 graden Celsius. Deze technologie geeft simultaan in enkele minuten een breed en volwaardig productenspectrum: biokolen, houtazijn en bio-olie. Doordat het om een mobiele bio-raffinaderij gaat, wordt er bespaard op het transport van biomassa en wordt milieubelasting vermeden. Het resultaat is dat afval waarvoor eerst moest worden betaald, nu juist geld oplevert. De komende twee jaar doet Nettenergy samen met Nimaro Ageno Consult onderzoek naar potentieel waardevolle chemische componenten uit de productstromen van de PyroFlash installatie. Het beoogde eindresultaat is een economisch levensvatbare portfolio van producten waaraan de maatschappij behoefte heeft.

03 | 13

056_57_BD_nieuws.indd 7

03-10-13 14:12

Steeds betere procestechnologie bioplastics De industriële biotechnologie begint volwassen trekken te krijgen. Het Duitse ingenieursbureau ThyssenKrupp Uhde biedt fabrieken aan waarmee klanten biologisch melkzuur of biobarnsteenzuur kunnen produceren. Dit is inclusief licenties, klantspecifieke ontwikkeling, ontwerp, inkoop en bouw. De technologie voor het maken van groene chemicaliën is dus voor iedereen te koop. Dit voorjaar heeft ThyssenKrupp Uhde in Leuna (Duitsland) een zogenoemde multi-purpose fabriek in gebruik genomen voor de continue productie van “groene” chemicaliën via fermentatie. Met deze fabriek kan het bedrijf zijn R&D-activiteiten voor biochemicaliën uit hernieuwbare grondstoffen verder uitbreiden. De fabriek heeft twintig miljoen euro gekost. Twee fermentoren van elk 85.000 liter vormen het hart van de fabriek. Na de fermentoren volgt een complete scheidingsketen met een centrifuge, diverse filtratieeenheden, ionenwisselaars, een verdamper en een kristallisator. De productiecapaciteit bedraagt meer dan

Erik te Roller

TeSTcenTRa

● Bioprocessing Pilot Facility (BPF) in Delft (Nederland) ● Bio Base Europe in Gent (België) ● Het Fraunhofer-Zentrum für ChemischBiotechnologische Prozesse CBP in Leuna (Duitsland) ● Multi-purpose fabriek van ThyssenKrupp Uhde in Leuna (Duitsland) ● Agro-industrie Recherches et Développements (ARD) in Frankrijk

058_59_61_BH_artikel.indd 8

duizend ton per jaar. Het bedrijf ontwikkelt alleen de technologie voor groene chemische bouwstenen voor bioplastics. Andere bedrijven ontwikkelen de technologie om daarvan bioplastics te maken. Met de groene bouwstenen haakt het bedrijf natuurlijk wel aan bij de opmars van bioplastics voor toepassing in verpakkingsmateriaal, foliën en textiel. Het bedrijf verwacht dat per jaar zo’n 4,5 miljoen ton polyetheen wordt vervangen door bioplastics, zoals polymelkzuur (PLA) en polybutyleensuccinaat (PBS). De European Bioplastic Association verwacht dat in 2016 wereldwijd zo’n zes miljoen ton bioplastics zullen worden verkocht, ongeveer vijf maal zoveel als in 2011. Ter vergelijking: in Europa zijn in 2010 in totaal 58 miljoen ton kunststoffen geproduceerd en wereldwijd 280 miljoen ton. Reële garanties De nieuwe multi-purpose fabriek van ThyssenKrupp Uhde is geschikt voor het testen van verschillende fermentatieprocessen. ‘Het omschakelen van het ene naar het andere proces vergt wel de nodige aanpassingen van de installaties en instrumentatie. Toch is dit in de meeste gevallen relatief eenvoudig te realiseren’, aldus Isabel Waengler, business development manager biotechnology van ThyssenKrupp Uhde. De lengte van de testperiodes varieert. Als het proces vergelijkbaar is met een ander bekend proces, is een testperiode van enkele weken voldoende. Als het een geheel nieuw proces is, duurt het enkele maanden. Het bedrijf heeft van maart (tegelijk met de ingebruikname van de fabriek) tot september van dit jaar een proces voor barnsteenzuur uitgetest en is in september begonnen met het uitproberen van een eigen licentieerbaar proces voor melkzuur. Dit neemt zes tot acht weken in beslag. Aan dit proces hebben wetenschappers en ingenieurs vijf jaar gewerkt. Waengler vertelt waarom is gekozen voor een betrekkelijk grote fabriek: ‘Doel is nieuwe technologie onder industriële condities te kunnen demonstreren. Dit stelt ons in staat om reële garanties te geven voor eigen

03 | 13

03-10-13 13:53

FOTO: THYSSENKRUPP UHDE

Barnsteenzuur De multi-purpose fabriek kan verschillende grondstoffen aan, waaronder glucosesiroop gemaakt van zetmeel van maïs of casave, maar ook tweede-generatie biomassa zoals tarwestro, maïsloof en hout. Voor de melkzuurproductie heeft het bedrijf op klassieke wijze bacteriestammen in zijn eigen laboratorium ontwikkeld. Overigens heeft het bedrijf een vergunning om te werken met gemodificeerde bacteriën, gisten en schimmels. Voor barnsteenzuur werkt het bedrijf exclusief samen met het Amerikaanse bedrijf Myriant, producent van biobarnsteenzuur die aan de ontwikkeling van meerdere groene chemische bouwstenen werkt, zoals acrylzuur, melkzuur, muconzuur en fumaarzuur. Dit bedrijf heeft in samenwerking met de universiteit van Florida bacteriestammen ontwikkeld voor de productie van barnsteenzuur. Myriant en ThyssenKrupp Uhde bieden nu samen een proces voor biobarnsteenzuur aan derden aan. nieuwe concurrenten Met het aanbieden van een licentieerbaar proces voor melkzuur lijkt ThyssenKrupp Uhde nieuwe concurrenten van Corbion Purac in het zadel te gaan helpen. Corbion Purac is onderdeel van Corbion (nieuwe naam voor CSM), producent van hoogwaardige biobased producten. Enige jaren geleden heeft Corbion Purac een

nieuw proces voor de productie van melkzuur ontwikBiobarnsteenzuur zal in de toekomst een belangrijke bouwsteen zijn voor polyester polyolen (voor onder meer polyurethanen), het bio-afbreekbare polybutyleensuccinaat (PBS), weekmakers en harsen voor verf. Reverdia, een joint venture van DSM en de Franse zetmeelproducent Roquette, is eind vorig jaar als eerste begonnen met de productie van biobarnsteenzuur in een fabriek in het Italiaanse Cassano Spinola met een capaciteit van tienduizend ton per jaar. In het voorjaar van 2013 zijn Myriant en BioAmber met de productie van deze stof in Amerika begonnen. Succinity, een joint venture van BASF en Corbion Purac, begint eind dit jaar met de productie van biobarnsteenzuur in een omgebouwde fabriek van Corbion Purac in Barcelona, met een capaciteit van tienduizend ton per jaar. Plannen voor een tweede fabriek van vijftigduizend ton zijn in de maak. Het bedrijf neemt over deze investering een definitieve beslissing als de marktintroductie van biobarnsteenzuur is geslaagd.

keld waarbij geen gips meer vrijkomt. Bij het huidige proces wordt calciumhydroxide toegevoegd om de pH tijdens de fermentatie op peil te houden. Daarna wordt zwavelzuur toegevoegd. Als gevolg hiervan ontstaat er veel gips als bijproduct. Met het nieuwe gipsvrije proces is het bedrijf klaar voor de toekomst, waarin veel melkzuur nodig zal zijn om polymelkzuur van te maken. François de Bie, marketing-directeur bioplastics van Corbion Purac, maakt zich niet druk over de concurrentie op melkzuurgebied en verwelkomt de komst van de nieuwe multi-purpose fabriek van ThyssenKrupp • 03 | 13

058_59_61_BH_artikel.indd 9

BioBaRnSTeenzUUR

processen of de technologie van partners waarmee wij samenwerken, en technologie van klanten. Ook kan de fabriek voldoende hoeveelheden productmonsters maken. Dat ThyssenKrupp Uhde een eigen multi-purpose fabriek heeft, is trouwens uniek in de wereld van ingenieursbureaus.’

03-10-13 13:53

12|12|’13

2013 De waarde van water Locatie:

Drijvend Paviljoen Rotterdam e nu in! Schrijf j

DE WAARDE VAN WATER

PROGRAMMA

Een van de meest voorkomende elementen op aarde kun je

11.45 uur

Registratie & lunch

moeilijk schaars noemen. Toch is water van levensbelang voor

12.30 uur

Plenaire keynote AkzoNobel: Martijn Kruisweg, Head of Eco-Efficiency and Sustainable Growth

13.15 uur

Plenaire lezing Cargill: Martin Pelle, Central Water Engineer, Process Development Group Europe SSE

14.15 uur

Pauze

14.45 uur

Masterclasses 1. Duurzaamheid 2. Energie 3. Watercyclus

15.45 uur

Pauze

16.15 uur

Pitches Water Innovators of the Year

17.00 uur

Plenair debat Met column van beleidsmaker

17.45 uur

Afsluiting

18.00 uur

Borrel

18.30 uur

Diner & Water Innovator of the Year verkiezing

21.30 uur

Einde

de industrie. Als grondstof, drager van warmte, koelmiddel of transportmedium voor afvalstromen wordt water veelvuldig ingezet. Welke waarde vertegenwoordigt water en hoe kunnen we die intrinsieke waarde expliciet maken? Wat zijn voor de industrie de beste keuzes om water zo optimaal mogelijk in te zetten als grondstof voor verwarming en afkoeling van processen of voor het in banen leiden van de afvalstromen. En hoeveel van die waarde is terug te winnen, opnieuw te gebruiken of anders nuttig in te zetten? Tijdens Watervisie 2013 belichten we de vele waardes van water.

Partner:

Initiatiefnemers:

Mediapartner:

MEER INFORMATIE Congresinformatie: Hilde Westerink • hilde@industrielinqs.nl • 020-31 22 791 Partnerinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020–31 22 797

www.watervisie.com 01_A4_watervisie.indd 1

03-10-13 10:23

niet-eetbare biomassa Op het ogenblik gebruikt Corbion Purac suiker van suikerriet en bieten, en suiker uit zetmeel van cassave als grondstof voor lactiden. ‘We kijken ook naar tweedegeneratie grondstoffen, dus niet-eetbare biomassa’, vertelt De Bie. ‘Een recent rapport van het Duitse Nova Institut laat overigens zien dat suiker nog steeds de meest efficiënte grondstof is voor de productie van bioplastics. Op het ogenblik wordt volgens de European Bioplastics Association nog slechts 0,006 procent van de landbouwgrond in de wereld gebruikt voor het verbouwen van biomassa voor bioplastics, dus vallen de effecten van ons grondstofgebruik best mee.’ Voor de komende jaren voorziet hij een verdere groei van de afzetmarkt voor bioplastics, gedreven door

B i o p R o c e S S i n g p i l o T Fa c i l i T y

Uhde in Duitsland: ‘Het is goed te zien dat technologieleveranciers en apparatenbouwers nu ook industriële installaties voor de productie van biochemicaliën en bioplastics ontwikkelen. Dat zal leiden tot betere procestechnologie voor bioplastics, waardoor die qua kosten straks beter kunnen concurreren met de kunststoffen op oliebasis.’ In Thailand maakt Corbion Purac uit melkzuur het dimeer lactide. Klanten maken hier vervolgens PLA van. Elke kilogram lactide levert ongeveer één kilogram PLA op, zodat de klant bij de polymerisatie geen last van bijproducten heeft. Het bedrijf heeft dit proces samen met het Zwitserse technologiebedrijf Sulzer ontwikkeld. Synbra in Etten-Leur maakt van PLA onder andere isolatieschuim (Biofoam). Met lactiden en het ontwikkelen van toepassingen heeft Corbion Purac een voorsprong opgebouwd op de concurrentie.

In Nederland kunnen bedrijven voor het testen van nieuwe fermentatieprocessen terecht bij de Bioprocessing Pilot Facility (BPF) in Delft. Dit bedrijf is eigendom van Corbion Purac, DSM en de TU Delft en is in 2012 van start gegaan met regionale en Europese subsidies onder de voorwaarde dat ook andere bedrijven hier tests kunnen doen. De BPF bestaat uit twee gebouwen die DSM, en voorheen Gist-brocades, gebruikte om fermentatieprocessen te testen en de resultaten ervan op te werken. De faciliteiten bestaan onder andere uit fermentoren met verschillende volumes tot vijfduizend liter, de nodige scheidingsapparatuur en instrumentatie. Momenteel investeert het bedrijf enkele tientallen miljoenen euro's in installaties om biomassa te kunnen voorbehandelen, zoals tarwestro, maïsloof en houtsnippers, om daar C5- en C6-suikers uit vrij te maken voor de omzetting in diverse biochemicaliën. Op deze manier kunnen ook de nieuwe tweede-generatie processen voor biochemicaliën en biobrandstoffen in Delft worden getest. In landen als België, Frankrijk, Duitsland en Engeland zijn soortgelijke centra gevestigd, waar biotechnologische processen op pilotschaal worden getest. Bijzonder aan de multi-purpose fabriek van ThyssenKrupp in Leuna is dat hier processen met 85.000 liter fermentoren op demonstratieschaal kunnen worden getest.

consumenten die bewust meer duurzame producten kopen. Extra groei verwacht hij van het hittebestendige (optisch zuivere) PLA, dat bijvoorbeeld kan worden gebruikt voor koffiebekers. Corbion wil meer biobouwstenen maken. Eind dit jaar start Succinity, de joint venture van Corbion Purac en BASF, met de productie van biobarnsteenzuur in Barcelona. Verder heeft Corbion Purac in maart het Nederlandse researchbedrijf BIRD Engineering overgenomen, dat ervaring heeft met het ontwikkelen van micro-organismen voor industriële

Twee fermentoren van elk 85.000 liter vormen het hart van de fabriek. fermentatieprocessen. Hiermee heeft het bedrijf de kennis in huis gehaald om bio-FDCA (2,5-furaandicarbonzuur) te produceren. FDCA is een veelbelovende monomeer voor polymeren, waaronder polyesters, polyamides en polyurethanen. Bij Avantium in Geleen draait al een proeffabriek die van FDCA het polyester PEF maakt voor frisdrankflessen, die dus voor honderd procent van biogrondstoffen zijn gemaakt. • 03 | 13

058_59_61_BH_artikel.indd 11

03-10-13 13:53

Bioplatformchemicaliën veelbelovend Vanuit de chemische industrie is een groeiende interesse in biobased platformchemicaliën, zoals barnsteenzuur en bicarbonzuren. Een breed Europees samenwerkingsverband onderzoekt welke stoffen en productieroutes het meest aantrekkelijk zijn. Aan het einde van het project BioConSepT moeten twee processen de labtafel en zuurkast ontgroeid zijn. Coördinator Dirk Verdoes (TNO) denkt dat het consortium alle kennis aan boord heeft om de processen op te schalen.

Jacqueline van Gool

Een Call for Proposals van de Europese Commissie voor een demonstratieproject voor biobased chemicaliën was het begin van een nieuw project: BioConSepT. TNO vormde samen met Fraunhofer uit Duitsland, VTT uit Finland en VITO uit België een kerngroep om een gezamenlijk projectvoorstel op te stellen. ‘De eerste vereiste die uit ons overleg kwam, was dat we ons wilden richten op tweede-generatie grondstoffen, lignocellulose uit hout of reststromen uit de agro-food keten en niet-eetbare oliën en vetten’, vertelt Dirk

SEriOuS GAmE

Hoe zit de biobased economy in elkaar? Dat is de centrale vraag van de serious game die binnen het BioConSepT-project wordt ontwikkeld. Hoe de biobased economy zich zal ontwikkelen, is afhankelijk van vele verschillende actoren, onder andere overheden, bedrijven en onderzoeksinstellingen. Hoe gaan al deze spelers met elkaar om, welke interactie is er en hoe wordt de biobased economy beheerd? Om tot een succesvol economisch model te komen, moeten veel neuzen dezelfde kant op. Deze game wordt een bruikbare tool waarmee kan worden gesimuleerd hoe beslissingen van de diverse partijen de biobased economy beïnvloeden. Het Nederlandse bedrijf Tygron ontwikkelt de game op basis van de projectresultaten.

062_63_64_BG_artikel.indd 12

Verdoes, coördinator van het BioConSepT project, en senior technical consultant Chemical Industry bij TNO. ‘Vervolgens hebben we de focus gelegd op de eindgebruikers, grote chemische bedrijven zoals Evonik, Solvay en Clariant. Samen met hen hebben we een lijst van chemicaliën opgesteld die we in dit project via een biobased route proberen te produceren.’ Uit de gesprekken met de industrie kwam naar voren dat de bedrijven met name geïnteresseerd zijn in biobased barnsteenzuur, itaconzuur, furaandicarbonzuur (FDCA), dicarbonzuren met lange ketens en oppervlakte-actieve stoffen. ‘Dit zijn belangrijke grondstoffen voor de productie van onder andere polymeren, harsen, oplosmiddelen of additieven voor plastics, of zouden dat kunnen worden.’ De kerngroep onderzocht eveneens welke processen op labschaal al succesvol waren en welke achtergrondkennis beschikbaar was. ‘Vervolgens hebben we partners gezocht die een rol kunnen spelen in de hele productieketen van deze platformchemicaliën.’ Het consortium heeft zich daarbij tot doel gesteld om de productie dertig procent goedkoper te maken dan de huidige processen die gebruikmaken van eerste-generatie grondstoffen. Er wordt hierbij gekeken naar de complete productieketen: upstream, conversie en downstream. Naast TNO nemen nog vier kennisinstituten, tien grote industriële bedrijven en zestien midden- en kleinbedrijven uit twaalf landen deel aan het project. Het onderzoeksprogramma duurt vier jaar. Onder de knie Het project is onderverdeeld in verschillende werkpakketten die alle stappen van de productieketen omvatten. De eerste stap betreft de keuze en voorbehandeling van de biomassa. Lignocellulose wordt voorbehandeld en omgezet in suikers, niet-eetbare oliën en vetten worden gehydrolyseerd tot vetzuren en glycerol. Vervolgens worden verbeterde biokatalysatoren ontwikkeld die de suikers en vetzuren kunnen omzetten in de platformchemicaliën. De verschillende processtappen worden los van elkaar en in combinatie met elkaar geoptima-

03 | 13

03-10-13 13:54

13.386.927 euro 8.888.371 euro 2012-01-01 2015-12-31

Consortium ● TNO (Nederland) ● VITO (België) ● VTT (Finland) ● Fraunhofer-Gesellschaft (Duitsland) ● LEITAT Technological Center (Spanje) ● GTVT (Slovenië) ● Fluor (Nederland) ● Tygron Serious Gaming (Nederland) ● ApplikonBiotechnology (Nederland)

● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

Ingenza Limited (Verenigd Koningkrijk) Proviron Holding (België) Sunilei Tecnologia Solar (Spanje) Dracosa (Duitsland) (tot augustus 2012) Arquebio (Spanje) Zena (Tsjechië) Biochemize (Spanje) SolvayRhodia (Frankrijk) Clariant (Duitsland) AcondicionamientoTarrasenseAssociacion (Spanje) Archer Daniels Midland Europe (Nederland) Dr. Stephen Matthew Webb (Oostenrijk) Novamont (Italië) Clea Technologies (Nederland)

liseerd. Een van de doelen hierbij is ook om de conversie- en scheidingsstappen te integreren. Uiteindelijk zullen twee stoffen worden gekozen waarvoor het productieproces wordt opgeschaald tot fermentoren met een volume van tien tot honderd kubieke meter. Tegelijkertijd zal de economische en technische haalbaarheid van de productieketens worden onderzocht. Het consortium is inmiddels anderhalf jaar aan het werk. ‘We zijn nu bezig met allerlei labschaalonderzoek naar producten en processen. Om een stof te maken, moeten vaak vier, vijf of zes processtappen worden gekoppeld. We werken op dit moment aan de optimalisatie van alle stappen, los van elkaar, en we zien dat we in staat zijn om belangrijke stappen in de keten

● Poyry Management Consulting (Finland) ● Taminco (België) ● EucodisBioscience (Oostenrijk) ● Evonik Industries (Duitsland) ● Rainer Dr. Busch (Duitsland) ● Weastra (Slovenië) ● Lucite International UK (Verenigd Koninkrijk) ● Designer Energy (Israël) ● Qnorm Qualitat I Medi Ambient (Spanje) tot juli 2013 ● Bird Engineering (Nederland) ● AVA Biochem (Zwitserland) (sinds juli 2013)

goed uit te voeren. De scheidings- en zuiveringsstappen hebben we aardig onder de knie. We hebben kristallisatie, extractie en adsorptie als veelbelovende scheidingsmethoden geïdentificeerd. Ook het maken van furaandicarbonzuur en biosurfactants gaat goed. De zuiverheid van de producten is in orde’, aldus Verdoes. Zwakke schakel ‘Samengevat kun je zeggen dat bepaalde schakels in de keten al sterk zijn. Het volgende doel is het aan elkaar leggen van de schakels in de keten. Maar eerst moeten we de zwakke schakels binnen de keten versterken’, stelt Verdoes. Eén van de zwakkere schakels is de conversiestap. ‘In sommige gevallen vormt de conversie • 03 | 13

062_63_64_BG_artikel.indd 13

BiOCONSEpT

Project Totale projectkosten: EU-bijdrage: Startdatum: Einddatum:

03-10-13 13:54

de bottleneck, voor opbrengst of productiviteit. Dat gaan we nu doorontwikkelen. We denken dat we nog verbeteringen kunnen behalen door de micro-organismen verder te engineeren.’ Doordat de tweede-generatie voeding meer verontreinigingen bevat, zijn zowel de conversie als de scheiding lastiger dan met eerste-generatie voeding. ‘Voor de conversie betekent dit dat we de chemische of biokatalysator moeten verbeteren.’ TNO richt zich specifiek op de conversie en scheidings- en zuiveringsstappen van de

‘De betrokkenheid van verschillende eindgebruikers is van groot belang. Zij kunnen aangeven waaraan de producten en de processen moeten voldoen.’ platformchemicaliën itaconzuur en FDCA. ‘Een aantal schakels is al voldoende ontwikkeld om in een demonstratieinstallatie te worden gebruikt, maar op sommige plekken is nog verbetering nodig. De FDCA-keten is al redelijk sterk, behalve het maken van hydroxymethylfurfural uit de grondstof. We gaan nu kijken of we voor deze specifieke stap aanvullende expertise binnen het consortium kunnen krijgen.’ Demonstratie Vanaf het derde jaar zullen de twee meest veelbelovende producten worden geselecteerd, waarvoor de processen verder worden ontwikkeld. In het vierde jaar worden deze processen opgeschaald tot fermentoren van tien tot honderd kubieke meter, waarmee honderd tot duizend kilo product kan worden gemaakt. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van bestaande demon-

m A r k TA N A ly S E

Een van de resultaten van het project BioConSepT is een gedetailleerde marktanalyse voor verschillende biobased platformchemicaliën. Uit interviews met een groot aantal eindgebruikers kwam naar voren dat de industrie geïnteresseerd is in barnsteenzuur, itaconzuur en FDCA uit biomassa. Het bleek bovendien dat de belangrijkste spelers in de biobased economy de bedrijven zijn die aan het begin van de waardeketen staan. De onderzoekers berekenden dat het nog minimaal tien jaar kan duren voor een klein deel van de productie van de genoemde stoffen uit biomassa wordt gemaakt in plaats van uit olie. De volledige marktanalyse is te downloaden via de projectwebsite www.BioConSepT.eu. voor de digitale versie: adres klikt door naar: http://www.BioConSepT.eu/wp-content/uploads/ BioConSepT_Market-potential-for-selected-platformchemicals_report1.pdf

062_63_64_BG_artikel.indd 14

stratiefaciliteiten in Europa. ‘Eén daarvan is de vorig jaar geopende installatie bij het Fraunhofer instituut. Het komende jaar zal ook de locatie voor de tweede installatie worden gekozen’, vertelt Verdoes. Veel projecten om tweede-generatie biomassa om te zetten in chemicaliën blijven hangen in de laboratoriumfase. Verdoes denkt dat dit consortium alle kennis aan boord heeft om wel tot de opschaling te kunnen komen. ‘We hebben de partners geselecteerd op wat ze kunnen en welke kennis en ervaring ze hebben. Er is daarbij veel kennis van opschaling aanwezig. Ook de betrokkenheid van verschillende eindgebruikers is van groot belang. Zij kunnen aangeven waaraan de producten en de processen moeten voldoen.’ Coördinatie Dit is het grootste project dat Verdoes tot nu toe geleid heeft. ‘De rol van coördinator is leuk en lastig tegelijk. Het is natuurlijk een groot project, met veel partners uit verschillende landen en met verschillende doelen. Ik word daarom ook bijgestaan door een projectleider en een team dat de administratieve zaken op zich neemt zodat ik me kan concentreren op de meer wetenschappelijke aspecten van het project. Daarnaast zijn er ervaren werkpakketleiders die de partners goed kunnen sturen en zijn er coördinatoren aangesteld voor de verschillende stukken van de keten, één voor de upstream en één voor de downstream. Ook zijn er coördinatoren die over de hele keten bijsturen.’ Eén van de minder leuke dingen binnen het project is het feit dat twee partners failliet zijn gegaan. ‘Dat is vervelend voor alle betrokkenen. Voor dit project betekent het dat je je moet afvragen hoe je die rol gaat invullen. Zoek je een nieuwe partner of vang je dit op met de expertise in het consortium? Voor één failliete partner (Dracosa uit Duitsland) is een nieuwe deelnemer gezocht (AVA Biochem uit Zwitserland) en de expertise van het andere failliete bedrijf (Qnorm uit Spanje) wordt ingevuld door kennis binnen het consortium te gebruiken. Het vinden van nieuwe partners is niet zo’n probleem, dankzij het netwerk van de partners. Het levert vooral veel papierwerk en contractuele rompslomp op.’ Een consortium met zo veel partners moet goed worden gecoördineerd, niet alleen op wetenschappelijk gebied. Er moet ook aandacht zijn voor meer organisatorische aspecten. ‘Wat dat betreft maken we gebruik van een contractblauwdruk van de EU. Dat levert een overall compromis op. Daarin worden zaken vastgelegd over geheimhouding, intellectueel eigendom, hoe om te gaan met nieuwe partners enzovoorts. Een belangrijk onderdeel is inderdaad het intellectueel eigendom. Er is afgesproken dat de uitvinder eigenaar blijft van de vinding. De projectpartners hebben er wel voordeel van, bijvoorbeeld in het gebruik van de kennis via een licentie.’ •

03 | 13

03-10-13 13:54

Veiligheidsspecial

065_voorplaat.indd 11

03-10-13 16:46

Markt

Veiligheidscultuur in bedrijfsfilosofie inbakken

Vergrijzing, personeelstekorten, verouderde assets: allemaal trends in onderhoud die de sector kwetsbaarder maken als er niet adequaat op ingespeeld wordt. Vooral het speerpunt veiligheid kan te lijden hebben onder deze ontwikkelingen. Welke gevaren zien experts opdoemen? En hoe kunnen bedrijven de veiligheid van mens en installatie blijven waarborgen? Experts en partners van het iMaintain Platform geven hun visie.

Zorgen de vergrijzing en vergroening voor onveilige situaties? Met de uitstroom van ervaring kan ook het besef van veiligheid verdwijnen. Koos van Wanum, veiligheidsfunctionaris voor Imtech, wil het anders stellen: ‘Er is vergrijzing, maar daar merk ik nog niet zoveel van. Een van de neveneffecten van een kleinere personeelspool is wel dat er meer buitenlandse medewerkers worden aangetrokken. De effecten daarvan zijn groter. Die spreken vaak geen Nederlands en moeten aan de hand worden meegenomen.’ De verschillen tussen Nederlanders en buitenlandse werknemers zit in de taal, maar ook in cultuur en normen. Vooral de supervisie is hierin cruciaal. Volgens Roelf Venhuizen, voorzitter van Profion, gaat het erom dat contractors of opdrachtgevers een goede mix maken van personeel met verschillende ervaringsjaren en expertise. ‘Maar ook de etnische achtergrond kan in de samenstelling een rol spelen. Wat ook een positieve bijdrage kan leveren aan de veiligheid is een Europees stoppaspoort waarin iemands ervaring staat. We hebben nu eenmaal veel personeel nodig rond stops en dat moeten we van buiten halen omdat er in Nederland te weinig mankracht beschikbaar is. Het zou in ieder geval helpen als je weet welke klussen hij daarvoor heeft uitgevoerd en over welke veiligheidscertificaten hij beschikt.’

Gedeelde verantwoordelijkheid

De experts zijn het erover eens dat jong personeel wel degelijk veiligheidsrisico’s met zich meebrengt. Jongeren moet je sturen en veiligheid moet van jongs af aan meegegeven worden, is de con-

David van Baarle en Elise Quaden

sensus. Echter, ouderen mogen ervaren zijn en veel kennis in huis hebben, maar hun routine kan ook gevaarlijk zijn. Dit kun je managen, maar dat kost veel geld en tijd. Karen Oude Hengel, van TNO/ Focal Point en campagnemanager van de Europese campagnes van het Europees agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk vraagt zich dan ook af wie verantwoordelijk is voor scholing van inhuurpersoneel. Venhuizen reageert: ‘De werkgever heeft hierin een verplichting en de opdrachtgever houdt het in de gaten.’ Van Wanum geeft een voorbeeld: ‘Shell neemt zijn verantwoordelijkheid en bouwt een safety center. Maar het bedrijf vraagt aan zijn contractors om hier zelf les te geven. Op die manier deel je de verantwoordelijkheid. Puntje bij paaltje zijn de belangen van Shell vele malen groter: als er een dode valt bij Imtech op de site van Shell, dan staat in de krant dat er een dode is gevallen bij Shell. En dat wil men natuurlijk voorkomen.’ Of de component buitenlands personeel zwaarder weegt dan de vergrijzing en ontgroening is moeilijk te zeggen. De aanwezigen zien bij beide groepen minder veiligheidsbesef, veelal ingegeven door een gebrek aan kennis of verschil in cultuur. Zo hebben buitenlandse medewerkers vaak een ander soort opleiding gehad en zijn de behaalde certificaten niet één op één inzetbaar in Nederland. En bij jongeren is veiligheid vaak nog niet geïnternaliseerd, wordt door de meeste experts beaamd. Rob van Dongen, consultant bij Mainnovation, concludeert dat de verschillen tussen Oostblokwerknemers en jongeren niet zo groot zijn. ‘Beide groepen lopen risico’s en beide hebben minder veiligheidsbesef.’ Oude Hengel

2 Veiligheid 2013

066_67_69_71_K_safety_special_artikel.indd 2

02-10-13 14:35

‘Nee’ durven zeggen

‘Cultuur’ is het toverwoord als het om veiligheid gaat. Van Dongen: ‘Het onderwerp veiligheid is een tijd terug losgelaten in de industrie, tot er incidenten kwamen. De veiligheidsbeleving bij bedrijven is inmiddels weer gegroeid. Als je bij een willekeurig chemisch bedrijf op bezoek komt, wijzen ze je er bijvoorbeeld zelfs op dat je de trapleuning moet vasthouden. Dit komt voort uit een bedrijfscultuur waarin de medewerkers zich bewust zijn van hun eigen veiligheid, maar ook die van anderen, wat zich ook uit in ander veiligheidgerelateerd gedrag.’ Michel Grijpink, teammanager bij de Hogeschool Utrecht University of Applied Sciences, vraagt zich af of dat niet slechts een oppervlakkige kijk op veiligheid verklapt: ‘Soms worden regels klakkeloos gevolgd en ontbreekt het besef van het waarom. Minder regels en meer aanspreken op gedrag werkt vaak beter.’ Volgens Venhuizen zou veiligheidsbesef in de hele samenleving aanwezig moeten zijn: ‘Het probleem in Nederland is dat we met veel verschillende maten naar veiligheid kijken. In de privésfeer is roken heel normaal, herrie in de disco ook. Dat valt niet uit te leggen: waarom moet ik op mijn werk gehoorbescherming op, terwijl ik zonder oordoppen de disco in mag? Als we die discrepantie opheffen, dan brengen we veiligheid naar een hoger niveau. En laat professionals ook hun eigen risico-inschatting maken, met de regels als een garantie.’ Een goede cultuur ontstaat niet vanzelf. Daarom is Rietdijk van mening dat bedrijven veel meer aandacht voor hun personeel moeten hebben. ‘We vergeten vaak onderhoud te plegen aan mensen. Met cursussen, toolbox-bijeenkomsten et cetera blijven mensen zich bewust van de risico’s en hun rol daarin. We maken ons nu vaak drukker om de toestand van de fabriek dan die van het personeel.’ Daarbij helpt kennis van het ‘waarom’ van voorschriften. Van Wanum vult aan: ‘Je moet de mensen helpen hun veiligheidsbewustzijn te vergroten, dat werkt beter dan straffen als ze regels overtreden. En leg uit waarom bepaalde regels gelden.’ Oude Hengel: ‘De eerste zes werkweken zijn cruciaal. Als mensen meteen worden meegenomen in de cultuur, is de kans op fouten kleiner.’ Zuidema is het hiermee eens: ‘We willen dat mensen elkaar voeden en opvoeden.’ ‘Dat is inderdaad heel belangrijk’, zegt Venhuizen.

Zorgen de vergrijzing en vergroening voor onveilige situaties?

Het iMaintain Platform is de verzamelnaam voor alle kanalen die Industrielinqs inzet die een belangrijke rol kunnen spelen als communicatie- en inspiratieplatform. Partners en een expertpanel bieden de redactie ondersteuning door te vertellen over wat er speelt in de sector. Onderdeel van het platform zijn vier rondetafeldiscussies waarin telkens een ander actueel onderwerp wordt besproken. Deelnemers aan deze discussie: ● Karen Oude Hengel, TNO/Focal Point en campagnemanager Europese campagnes van het Europees agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk ● Ronald Rietdijk, QSHE-manager bij Imtech ● Roelf Venhuizen, voorzitter Profion en betrokken bij de campagne ‘Veiligheid Voorop’ ● Michel Grijpink, teammanager bij de Hogeschool Utrecht University of Applied Sciences ● Rob van Dongen, consultant bij Mainnovation ● Victor Zuidema, projectleider bij VeiligheidNL ● Koos van Wanum, veiligheidsfunctionaris voor Imtech

FOTO: WIM RAAIJEN

nuanceert dit door te stellen dat jongeren gemakkelijker zijn te begeleiden en op te leiden, dus daarin zit wel degelijk verschil. Ronald Rietdijk, QSHE-manager bij Imtech, wil de kwestie nog verder doortrekken: ‘De prijsdruk speelt ook een grote rol. Dat is een van de redenen dat we ons personeel steeds verder weg zoeken. We zullen ons met zijn allen wel moeten blijven afvragen waar de grens ligt. Hoever kun je op de prijs blijven beknibbelen voordat je gaat inleveren op de veiligheid?’ Een andere ‘risicogroep’ lijken de flexwerkers te zijn. Victor Zuidema, projectleider bij VeiligheidNL bevestigt dit beeld: ‘Onder zzp’ers en flexwerkers komen meer incidenten voor. Dit komt waarschijnlijk omdat ze minder goed zijn ingewerkt. Ze zijn specialist in hun vak, niet in veiligheid. En daarbij betekent veiligheid niet bij ieder bedrijf hetzelfde.’

‘De leiding stelt de norm en moet mensen aanspreken op zaken die niet door de beugel kunnen. Als een directeur iemand op een fiets ziet met een ladder onder zijn arm en hij houdt hem niet staande, keurt hij die handeling impliciet goed. Ze zeggen wel eens dat iedere leider de cultuur krijgt waar hij om vraagt. Dus zorg voor een cultuur waarin iedereen commentaar mag geven, ook de jongeren

●

Hoever kun je op de prijs blijven beknibbelen voordat je gaat inleveren op de veiligheid?

Veiligheid 2013

066_67_69_71_K_safety_special_artikel.indd 3

02-10-13 14:35

Expertise without borders

Kennen en herkennen Om veilig te kunnen werken, is een correcte codering, markering en identificatie van pijpleidingen, voorraadtanks en bedieningsinstrumenten van het allerhoogste belang! Alleen hoogwaardige, professionele procesidentificatie en -markering waarborgt continuïteit, kwaliteit en innovatie in de proces industrie. Geïnteresseerd in onze werkwijze, neem contact met ons op!

•Project Manager Explosion Safety •Consultant Plant Safety

Safety starts with Stell.

Gedreven professionals gezocht! Ben jij expert op het gebied van proces- en/of explosieveiligheid? Kom deze kennis dan inzetten bij DEKRA: bij ons krijg je de ruimte om uitdagingen aan te gaan en jouw expertise te vergroten!

Stell Sign-Projects BV Meniststraat 5 7091 ZZ Dinxperlo Nederland

Kijk op www.werkenbijdekra.nl voor de volledige vacatureteksten.

Tel. +31 (0) 315 - 652407 Automotive

E-Mail info@stell.nl

Industrial

Personnel

On the safe side.

www.stell.nl

079-0568 HR Petrogem_Personal_90x132mm_260813_v1.indd 1

EXPLOSIEBEVEILIGING DRUKONTLASTING TESTFACILITEITEN

VERTROUWT U OP BEVEILIGINGEN DIE WERKEN” “ZOUDEN MOETEN WERKEN”?

Gebruik voor het beveiligen van uw medewerkers en bedrijf uitsluitend de meest betrouwbare producten, die hun werking bewezen hebben.

27-08-13 13:13

BETROUWBAAR EN EFFICÏENT AFTAPPEN VAN PERSLUCHTCONDENSAAT. BEKOMAT® Specials

www.beko-technologies.nl

■

RVS uitvoering

■

Onbelast, lage druk of vacuüm

■

Explosieveilig met ATEX certificering Neem contact op met onze Service afdeling voor informatie over onderhoud

EXPLOSION PROTECTION Experienced Engineers, Combustion Experts and Advanced Testing • Venting • Isolation

BEKO TECHNOLOGIES - “STERK IN PERSLUCHT” EXPLOSIEDRUKONTLASTING

EXPLOSIEONDERDRUKKING

Bezoek ons op: PUMPS & VALVES 2013 2 & 3 oktober 2013 Ahoy Rotterdam Stand: M1036

068_dekra_fike_stell_beko.indd 1

BREEKPLATE BREEKPLATEN N

GROOTSCHALIGE TESTFACILITEIT

TEL: +32 14 210031 WWW.FIKE.BE fike-europe@fike.com

BEKO Technologies B.V. Veenen 12 - 4703RB Roosendaal

T E

0165 32 03 00

benelux@beko.de

02-10-13 14:23

FOTO: WANO

Optimale veiligheid heeft de industrie nog lang niet bereikt, maar we zijn wel goed op weg. Marktontwikkelingen zorgen ervoor dat bedrijven continu scherp moeten blijven. Hoe gaan we bijvoorbeeld om met personeelstekorten?

op de ouderen. Te veel hiërarchie is niet goed.’ ‘Dat is ook ons doel’, aldus Van Wanum. ‘Nu ben ik er nog, maar over een tijdje zijn onze mensen zelf verantwoordelijk voor het bedenken en initiëren van veiligheidscampagnes. Ik zie ook dat leidinggevenden steeds meer die ambassadeursrol aannemen.’ Nederland wordt gezien als een voorloper en een voorbeeld van een land waar een goede cultuur heerst op de werkvloer. Oude Hengel: ‘Bij ons kun je mensen aanspreken op hun gedrag, ongeacht hun functie. In andere landen heerst er veel meer hiërarchie.’ Volgens Rietdijk mag personeel vaker werk durven weigeren: ‘Een werknemer moet zich gesteund voelen om ergens ‘nee’ op te zeggen omdat hij iets niet veilig vindt. En dit geldt ook voor de directeur. Als die ‘nee’ zegt, krijgt het personeel het signaal dat dat dus mag.’ ‘Iedereen moet het werk stil kunnen leggen’, aldus Venhuizen.

De keten Voeden bedrijven elkaar voldoende op? Wat kunnen bedrijven in de keten nog doen om elkaar scherp te houden? Volgens Roelf Venhuizen kijken bedrijven steeds vaker bij elkaar mee: ‘Veiligheid is een groot thema in de brancheorganisaties zoals bijvoorbeeld de VOTOB (Vereniging Onafhankelijke Tankopslagbedrijven, red). Men

‘Een bedrijf uit de vereniging zetten is echt een last resort.’

helpt elkaar steeds vaker en huurt samen expertise in. Kleinere bedrijven kunnen dit niet zelf betalen. Daarom is het ook jammer dat veel mkb’ers niet lid zijn van een branchevereniging of veiligheidsnetwerk. Hierdoor missen zij veel kennis. En het imago van een branche wordt bepaald door de bedrijven die minder presteren. Een speerpunt van de campagne Veiligheid Voorop is dus ook om hen te betrekken bij de ontwikkelingen op veiligheidsgebied.’ Worden bedrijven wel eens uit een brancheorganisatie gezet als ze het te bont maken? Venhuizen: ‘Toen Odfjell participeerde in de Dag van het Onderhoud werd ik gebeld door het ministerie. ‘Dat kan toch niet’, werd er gezegd. Maar dat is onzin. Het is juist goed om transparant te zijn en de dialoog aan te gaan. Een bedrijf uit de vereniging zetten is echt een last resort en werkt meestal averechts.’

Staat van onderhoud

Wat betreft veilig werken is de Nederlandse industrie goed op weg, vinden de experts. ‘Als je het vergelijkt met andere landen zijn we zeker ver. Alleen al doordat ons personeel minder slaafs is’, zegt Rietdijk. Oude Hengel: ‘In Nederland kennen we veel goede praktijken die we met elkaar delen, maar ook met andere landen binnen Europa.’ De veiligheidskentallen onderschrijven het gevoel van de

●

‘Er is een relatie tussen de integriteit van je assets en onderhoud.’

Veiligheid 2013

066_67_69_71_K_safety_special_artikel.indd 5

02-10-13 14:35

NIEUWE EXPLOSIEVEILIGE LED WERKLAMP Uniek prachtig wit licht, vriendelijk aan de ogen. • Atex gecertificeerd • 230V, 110V, 42V en 24V • Licht en stootvast • Diverse uitvoeringen • Doorkoppelbaar • Accessoires Handzame trafo en verlichting met noodaccu

OPTI-LIGHT INTERNATIONAL BV T +31 (0) 183 - 309 333 F +31 (0) 183 - 309 335 info@optilight.nl www.optilight.nl

Merford Noise Control creëert “stilte” In een wereld waar geluid niet is weg te denken, biedt Merford Noise Control oplossingen op maat om meer stilte te creëren. Uw probleem uit handen nemen, is voor ons de hoofdzaak. Met jarenlange ervaring, een uitstekend projectmanagement en uitgebreid onderzoek. Merford Noise Control levert u de juiste oplossing. Uw project met advies, geluidmetingen, analyses, engineering, productie, installatie en service kunt u volledig aan ons uitbesteden. Zonder zorgen in turnkey oplossingen. Met garantie op de geluidsreductie. Ook op de raakvlakken van ventilatie, constructie, brandveiligheid, atex omgeving, explosieproef en veiligheid beschikt Merford Noise Control over de expertise die voor u van belang kunnen zijn binnen uw project. Dit alles volgens de laatste regelgeving en stand der techniek.

Geluidsisolerende omkasting om een stoomturbine, voldoet aan de volgende eisen: • binnen 8 uur te demonteren m.b.v. kraansysteem • binnen temperatuur maximaal 45graden Celsius • natuurlijke ventilatie • geluidsniveau op 1 meter afstand < 80 dB(A)

Merford Noise Control - Franklinweg 8 - 4207 HZ Gorinchem Tel: +31 (0)183 675 000 - info@merford.nl - www.merford.nl

070_merford_opi.indd 1

02-10-13 14:22

FOTO: RANORMECH

experts: het aantal incidenten daalt elk jaar. Daarom is het ook lastiger om nog verder te komen. ‘Maar veiligheid verbeteren houdt nooit op. Alleen al omdat er altijd nieuwe instroom van personeel zal zijn dat veiligheid moet internaliseren. Je wordt gemaakt door je ervaringen en vaak zien mensen het licht na een incident. Helaas stromen die ervaringen weg.’ Er gebeuren nog altijd ongelukken tijdens het onderhoud. Maar zonder onderhoud wordt de kans op incidenten alleen maar groter. Kun je aan de staat van onderhoud zien hoe bedrijven over veiligheid denken? Rob van Dongen vindt dat het wel indicatief kan zijn en geeft een voorbeeld: ‘Soms kun je daar inderdaad zaken uit afleiden. Ik heb fabrieken gezien die te vies waren om aan te zien. Ze voldeden dan wel aan de minimale veiligheidseisen, maar bewust met veiligheid bezig zijn kun je het niet noemen. Dit lag duidelijk aan de cultuur die er heerste. Als zo’n bedrijf zijn operationele prestaties of zijn veiligheid wil verbeteren, zal het wat aan die cultuur moeten doen. Men dacht erover meer onderhoudswerk uit te besteden, maar dat kan alleen als de basis in orde is. Anders verplaats je het probleem alleen maar.’ Rietdijk: ‘Er is niet altijd verband tussen uiterlijk vertoon en bedrijfscultuur. Je moet streven naar evenwicht. Wij vieren ook dat we zoveel manuren ongevalvrij zijn, maar soms is de pijpdikte belangrijker dan die ene medische hechting waarmee je een record eindigt, zoals gebeurde bij Imtech op een plant van Shell.’ ‘Er is een relatie tussen de integriteit van je assets en onderhoud’, zegt Venhuizen. ‘Als iemand een enkel verstuikt, komen er geen Kamervragen. Des te meer aandacht is er als er een ontploffing plaatsvindt. Al hoeven incidenten niet altijd veroorzaakt te worden door onderhoud.’ Michel Grijpink is van mening dat we de waarde van uiterlijk vertoon niet mogen onderschatten. Een schone plant

Het samenspel tussen maintenance en operations is essentieel.

is ook wat waard. ‘Al is dit belangrijker in bijvoorbeeld de farma dan in de petrochemie.’

Ken je installaties

Veel installaties in Nederland zijn oud. Wat heeft dat voor invloed op de veiligheid? Volgens Van Wanum maakt het geen verschil. Venhuizen benadrukt dat oude installaties op zich geen probleem zijn, maar dat het management ervan wel de nodige aandacht vergt: ‘Het samenspel tussen maintenance en operations is essentieel. Kijk met operations naar assetmanagement. En ken je installaties. Dankzij procesverbetering is de doorzet verhoogd terwijl het materiaal hetzelfde is gebleven. Dat levert soms problemen op. Kijk maar naar Rijkswaterstaat waar sommige kunstwerken het verkeer niet meer aankunnen. Dan moet je een langetermijnplan maken om ervoor te zorgen dat die kunstwerken nog decennia mee kunnen. Lastig, gezien de termijn van vier jaar die de politiek hanteert.’ Dus blijf assets reviewen en beoordeel of ze nog fit for use zijn.’ Behalve een samenwerking tussen onderhoud en operations, pleit Venhuizen ook voor meer bemoeienis van onderhoud bij nieuwbouw. Niet vreemd dat we dat nog niet vaak zien, zegt Van Dongen: ‘We zitten nu in een fase waarin we voldoende informatie krijgen over de huidige staat van assets. Vooruitkijken is nog lastig.’ Op een andere manier vooruitkijkend: tot hoe ver kunnen we veiligheid in de industrie doorvoeren? Zit er ergens een ondergrens? Verbetering is zeker nog mogelijk, is het unanieme antwoord. Venhuizen: ‘In de luchtvaart is de veiligheid extreem goed geregeld. Daar zijn ze voorbij six sigma. Daar zijn we met de chemie nog niet.’ Maar de balans tussen de inspanning en het resultaat moet wel in verhouding zijn. En zolang de mens de zwakste schakel is, valt er nog genoeg winst te behalen. b

●

En zolang de mens de zwakste schakel is, valt er nog genoeg winst te behalen.

Veiligheid 2013

066_67_69_71_K_safety_special_artikel.indd 7

02-10-13 14:35

Bewustwording

Leren van incidenten De industrie heeft veiligheid hoog op het prioriteitenlijstje staan, maar toch zijn er soms incidenten. Die worden tot op de kern uitgezocht om te voorkomen dat zo’n incident nog eens kan voorvallen. Procedures worden vervolgens aangepast, maar ook heel belangrijk is de bewustwording bij alle betrokkenen. Daarom een paar extra leermomenten van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, waarmee iedereen weer op Liesbeth Schipper

Foto: SHELL

scherp wordt gezet.

Iso-pentaan-emIssIe Waar: total Raffinaderij Nederland in Nieuwdorp Wanneer: 1 juli 2007 Wat ging er fout: Door het niet goed functioneren van een klep in een leiding tussen de procesinstallatie en het fakkelsysteem van de raffinaderij is onbedoeld isopentaan naar het fakkelsysteem gestuurd. Een deel van het isopentaan is verbrand in de fakkel, maar er is ook vloeibaar isopentaan in het rioolsysteem van de raffinaderij terecht gekomen via het waterslot van de fakkel. In het rioolsysteem is het isopentaan vervolgens verdampt. op verschillende momenten is er vervolgens isopentaandamp vrijgekomen. De vrijgekomen damp is niet ontstoken en er is geen letsel of schade ontstaan. Conclusie: De initiële oorzaak van de emissie van isopentaan is het falen van een klep. Vervolgens is het afgevoerde isopentaan niet volledig neergeslagen in het vloeistofopvangvat van het fakkelsysteem. Het isopentaan dat als damp van het opvangvat naar de fakkel werd afgevoerd, heeft wel deels kunnen condenseren in de bodem van de fakkel op het waterslot. Dit werd veroorzaakt door het temperatuurverschil tussen het vloeistofopvangvat en het waterslot in de fakkel: te hoog in het vloeistofopvangvat en te laag in het waterslot. Na condensatie is het isopentaan naar het proceswaterriool afgevoerd waarop isopentaan is vrijgekomen.

Leerpunten: In het procesbesturingssysteem was de werkelijk stand van de klep niet zichtbaar, omdat alleen het signaal werd weergegeven waarmee de klep werd aangestuurd. De werkelijke klepstand kon alleen in het veld worden vastgesteld. Bovendien was al bekend dat de terugkoppelarm van de klep los kon raken van de positioner, omdat dit enkele keren eerder was gebeurd. Dit heeft echter niet geleid tot een maatregel waarbij alle vergelijkbare combinaties van de betreffende klep en positioner zijn gecorrigeerd. Er is bij de eerdere incidenten met de klep dus onvoldoende onderkend wanneer een vergelijkbare situatie zich kon voordoen en wat de mogelijke risico’s hiervan waren. De procesinstallaties van de raffinaderij vormen een complex geheel en het feit dat de emissie zich voordeed vanuit een gedeelde voorziening zoals het rioolsysteem leidde ertoe dat er vele potentiële oorzaken mogelijk waren voor de emissie. Voor dergelijke complexe systemen is het van belang een systematisch storingsanalyse te kunnen uitvoeren. In dit geval werd de falende klep na ongeveer 48 uur ontdekt en verholpen. Dat dit de oorzaak was van de emissie uit het riool werd pas later vastgesteld. Als de falende klep eerder was ontdekt, dan was de emissie kleiner geweest. En tot slot is het fakkelsysteem niet ontworpen voor de verwerking van een grote hoeveelheid isopentaan. Het fakkelsysteem was dus niet geschikt om alle potentiële aanvoerstromen te verwerken.

8 Veiligheid 2013

072_73_M_safety_special_artikel .indd 8

02-10-13 14:35

aardgasemIssIe Waar: Gate terminal in Rotterdam Wanneer: 8 september 2011 Wat ging er fout: tijdens montagewerkzaamheden van een afsluiter kwam ongeveer elf ton aardgas vrij. Voorafgaand aan de werkzaamheden was het betrokken leidingwerk niet afgescheiden van het LNG-houdende deel van de installatie. op het moment dat een blindplug los werd gedraaid om de afsluiter te kunnen plaatsen, schoot deze weg door de druk in de leiding en werd de in het systeem aanwezige LNG naar de buitenlucht afgestoten. De werknemers die betrokken waren bij het onderhoud aan de afsluiter raakten niet gewond als gevolg van het wegschieten van de blindplug en het vrijkomen van het koude aardgas. De vrijgekomen wolk aardgas is niet ontstoken.

Foto: SHELL

Conclusie: De directe oorzaak is dat voorafgaand aan de onderhoudswerkzaamheden de werklocatie niet is veiliggesteld. Gate beschikte wel over procedures om een veilige werkplek te creĂŤren voor de onderhoudswerkzaamheden, zoals het werken met

werkvergunning, het veilig stellen van de installatie en het gecontroleerd overbruggen van veiligheidsmaatregelen. Deze werden echter niet volledig opgevolgd. Een verklaring hiervoor is dat op de dag van het voorval Gate de operationele bedrijfsvoering van de terminal sinds een week had overgenomen van de leverancier. De commissioning-fase waarin de leverancier de leiding had, was net afgerond en de werkzaamheden vonden nog steeds grotendeels plaats op een manier zoals Gate en de leverancier van de installatie dat gewend waren tijdens de commissioning-fase. Leerpunten: Een leerpunt uit dit voorval is dat bij de overdracht van een installatie de leverancier van een installatie en de nieuwe eigenaar/gebruiker bewust moeten zijn van de nieuwe situatie na de overdracht met eventueel gewijzigde taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden en dat hiernaar wordt gehandeld. Een ander leerpunt is dat emissies die plaatsvinden vanuit een op afstand ingeblokt installatiedeel nog steeds tot grote emissies kunnen leiden. In dit voorval was de emissie alleen te stoppen door op korte afstand van het emissiepunt handmatig een afsluiter dicht te draaien.

emIssIe vloeIbaar ethyleenoxIde

emIssIe uIt salpeterzuurfabrIek

Waar: Shell Nederland Chemie in Moerdijk Wanneer: 26 februari 2009

Waar: oCI Nitrogen in Geleen Wanneer: 9 april 2010

Wat ging er fout: In een ondergrondse transportleiding voor ethyleenoxide is een gaatje van 0,2 millimeter ontstaan, waarschijnlijk als gevolg van microbiologische aantasting. Gedurende langere tijd, hoelang precies is onbekend, is ethyleenoxide naar de bodem gelekt. Als gevolg van deze lekkage is 180 kubieke meter grond van het terrein van Shell Nederland Chemie afgevoerd. Een deel van deze grond is verontreinigd.

Wat ging er fout: Na een korte onderhoudsstop startte oCI Nitrogen de salpeterzuurfabriek op, maar kwam het proces niet in balans. Bij het weer uit bedrijf nemen van de fabriek zijn nitreuze gassen vrijgekomen via de schoorsteen op circa tachtig meter hoogte.

Conclusie: In de asfaltvloer van een verlaadstation ontstond een gaatje waar een ethyleenoxidegeur uitkwam. Bij het onderzoek naar de herkomst van deze geur werd het gat in de ethyleenoxideleiding ontdekt. Uit vervolgonderzoek bleek dat de leiding op meerdere plaatsen was aangetast. Shell heeft vijf mogelijke oorzaken onderzocht maar geen eenduidige verklaring gevonden voor de aantasting van de ondergrondse leiding. Microbiologische aantasting is de meest waarschijnlijke oorzaak. Leerpunten: om aantasting als gevolg van corrosie te voorkomen, gebruikte Shell roestvaststaal voor de leidingen met ethyleenoxide. Het periodiek onderhoud was gebaseerd op de veronderstelling dat dit materiaal ongevoelig was voor aantasting. Uit dit voorval blijkt dat roestvaststaal in bijzondere omstandigheden toch wordt aangetast.

Na een incident is bewustwording bij alle betrokkenen heel belangrijk.

Conclusie: Bij het in bedrijf gaan van de salpeterzuurfabriek stond een aftapafsluiter in een watertoevoerleiding nog open waardoor de watertoevoer naar de absorptietoren te laag was. Dit heeft geleid tot hogere concentraties nitreuze gassen in het systeem en te sterk geconcentreerd salpeterzuur in de absorptietoren. Uit de gebeurtenissen wordt geconcludeerd dat de verstoring niet identificeerbaar was en werd dus niet onderkend. Leerpunten: In de werkinstructies die werden gebruikt bij het opstarten van de salpeterzuurfabriek werd geen expliciete actie benoemd voor het sluiten van de aftapafsluiter. Het openen van de aftapafsluiter is wel benoemd in de werkinstructies die werden gebruikt bij het uit bedrijf gaan. Dit duidt erop dat er niet genoeg aandacht was voor de samenhang tussen verschillende werkinstructies. Bovendien was er geen afwijking zichtbaar in watertoevoer doordat de aftapafsluiter gelegen was na een debietmeting die de waterhoeveelheid op de absorptietoren regelt. ook heeft beperkt zicht op de Nox-concentratie in de afgassen bijgedragen aan de onduidelijkheid over de verstoring in het proces.

â&#x2014;?

Er is bij eerdere incidenten onvoldoende onderkend wanneer een vergelijkbare situatie zich kon voordoen.

Veiligheid 2013

072_73_M_safety_special_artikel .indd 9

02-10-13 14:35

Tool Lanyards Het KlinchTM gereedschapbevestiglngssysteem is een revolutionair svsteem om gereedschap onder controle te houden bij werkzaamheden op hoogte. Het systeem is ontworpen om gereedschap te allen tijde

KlinchTM K3.5 kit - vertoond in gebruik met een verstelbare moersleutel.

KlinchTM i s h e t n i e u w e i n n o v e r ende veiligheidssysteem voor werkzaamheden op hoogte met gereedschap

bevestigd te hebben en daarmee bet risico te verlagen dat gereedschap naar beneden kan vallen en daarmee schade kan veroorzaken aan objecten, medewerkers en derden die zich bevinden onder de werkzaamheden.

De gepatenteerde mechanische vergrendeling geeft flexibiliteit. Schakel eenvoudig van riem naar pols en van hand naar hand.

Het KlinchTM svsteem bespaard Het KlinchTM svsteem verlaagd • tijd om gevallen gereedschap t rug te halen • het risico van letsels bij medewerkers en derden • geld om verloren of beschadigd gereedschap • het risico van schade aan objecten opnieuw aan te schaffen of eigendommen • het verlies van tijd In het geval de werkzaamheden stopgezet moeten worden door ongeval

Doe om elke pols één van de Velcro polsbanden. Plaats ze zo dat het open einde van de oogbeugel op uw lichem richt (zie boven).

Om over te schakelen van bevestigingspunt, schuif de gewenste oogbeugel door de gleuf van de rode schakel. Het systeem vergrendeld automatisch.

KlinchTM is verkrijgbaar bij: Safe Site Valbeveiliging B.V. • Staalindustrieweg 19 • 2952 AT Alblasserdam • Tel. (078) 69 33 499 • Fax. (078) 69 33 500 • E-mail. products@safesite.nl

Op zoek naar een unieke locatie voor uw proces industrie? Valuepark Terneuzen beschikt over 140 hectare ideaal gelegen terrein. Als bedrijf profiteert u van de nabijheid van gevestigde proces industrie waaronder Dow Benelux BV, de ondersteuning van Zeeland Seaports en diensten van service bedrijven die zich hier al gevestigd hebben.

Waarom Valuepark Terneuzen kiezen? - In het hart van de Noord/West-Europese industrialisatie; - Diepzeehaven met directe toegang tot de Noordzee (100.000 dwt); - Uitstekende verbindingen met het achterland via weg, spoor en binnenwateren; - Rail en shortsea container terminal; - Granulaatopslag en -overslag; - Opslagtanks en verwerking; - Diverse utiliteiten inclusief centrale brandbluswatersystemen.

park your added value where it can grow

www.vpterneuzen.com NOG 80 HECTARE BESCHIKBAAR!

074_safe_value.indd 1

Valuepark Terneuzen is een gezamenlijke onderneming van Zeeland Seaports en Dow Benelux.

02-10-13 14:22

Toezicht

Inspecties na Odfjell: wat verandert er? Veiligheid in de chemische industrie stond in september hoog op de politieke agenda. Het begon met een pakket maatregelen dat staatssecretaris Wilma Mansveld (Infrastructuur en Milieu) namens het kabinet presenteerde. Dat deed zij onder meer naar aanleiding van het onderzoeksrapport van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid (OvO) over de incidenten bij Odfjell. Mansvelds doel: de veiligheid bij chemiebedrijven in de hoogste gevarenklasse (de BRZO-bedrijven) verbeteren. Vervolgens stemde de Tweede Kamer hierover, aangevuld met eigen moties.

Het resultaat is een opgeschud landschap voor bedrijven, burgers, inspecteurs en politici. Wie plukken daar de vruchten van, en voor wie is het een hard gelag? We zochten het uit en presenteren een lijst met de stijgers en dalers in het vernieuwde toezichtlandschap voor chemiebedrijven.

Hoe reageren provincies en gemeenten? Provincies en gemeenten staan niet te jubelen over de nieuwe rol die de staatssecretaris gaat spelen in het toezicht, is te lezen op de website van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Zij beschouwen het als een inbreuk op hun bevoegdheden én een overbodige optie. De twee partijen vinden dat ‘het Rijk binnen de bestaande kaders van het interbestuurlijk toezicht al voldoende mogelijkheden [heeft] om in actie te komen als er sprake is van een urgente onveilige situatie bij een bedrijf.’ Bovendien doen provincies en gemeenten er al alles aan om beter toezicht te houden. ‘De afgelopen tijd hebben provincies en gemeenten al grote stappen gezet om de kwaliteit van vergunningverlening, toezicht en handhaving bij zogenaamde BRZO-bedrijven te verbeteren. Het incident bij Odfjell toont aan dat verbeteringen inderdaad nodig waren. De maatregelen die zijn genomen, moeten wel een kans krijgen om te tonen dat ze werken.’

De suggestie hiervoor is afkomstig van het onderzoeksrapport van de OvV. Volgens de raad zou het goed zijn als er iemand straffen kan opleggen die boven de regionale toezichthouders staat. Dit kan nodig zijn als er sprake is van een langdurig nalevingstekort (zoals bij Odfjell het geval was), dreigende calamiteiten en grote risico’s voor de omgeving.

Stijger: staatssecretaris Mansveld

Chemiebedrijven die stevig over de streep gaan, kunnen voortaan direct maatregelen verwachten van de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. Dit voorstel van de huidige staatssecretaris, Wilma Mansveld, werd goedgekeurd door de Tweede Kamer. Hierdoor krijgt Mansveld ‘zo spoedig mogelijk’ de bevoegdheid om hard op te treden.

Inge Janse

Daler: bestaande inspectiediensten

Odfjell had volgens de OvV-onderzoekers een ‘langdurig onbeheerste veiligheidssituatie’, en werknemers en de omgeving liepen daardoor een verhoogd risico. De verantwoordelijke toezichthouders, de Milieudienst Rijnmond DCMR, de Inspectie SZW en de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond (VRR), wisten daar al járen van.

Hoe reageert odfjell? Na alle consternatie bij Odfjell ging het bedrijf in eerste instantie diep door het stof. De directie werd vervangen, de mea maxima culpa’s waren niet van de lucht, en er is een zoektocht gaande naar tientallen nieuwe medewerkers om het verleden te laten voor wat het is. ‘Op het gebied van veiligheid wil Odfjell van achterblijver binnen een paar jaar koploper worden’, stelt de vacaturepagina van het Noorse opslagbedrijf. ‘Wij zoeken mensen die met ons deze uitdaging willen aangaan, pioniers die het verschil kunnen maken.’ Ook gaf de nieuwe directie te kennen voortaan altijd openheid van zaken te willen geven. Dat klinkt goed op papier, maar de praktijk blijkt soms nog weerbarstig. Zo zorgde een klokkenluider ervoor dat er opeens nog elf incidenten van vóór 2010 bekend werden, terwijl Odfjell eerder had aangegeven dat er geen lijken meer in de kast lagen. Ook maakte het bedrijf de gang naar de rechter vanwege nieuwe eisen die milieudienst DCMR stelt als aanvulling op de bestaande vergunning, goed voor een dwangsom van twintig miljoen euro. Die zaak won Odfjell.

Veiligheid 2013

075_77_L_safety_special_artikel.indd 11

02-10-13 14:35

Wanneer het de BHV-er te heet onder de voeten wordt, komt de First Responder in actie.

De First Responder organisatie is hĂŠt alternatief tussen BHV-organisatie en bedrijfsbrandweer.

Ga voor uw eigen veiligheid naar: www.falckrisc.nl

De acties die de First Responders uitvoeren richten zich op redding en stabilisatie in de warme zone.

T. 0181 376 666 E. industrie@falck.nl

VEILIGHEIDSSIGNALERING LEIDINGMARKERING PROCESS IDENTIFICATIE TANKMARKERING ONTRUIMINGSPLATTEGRONDEN ANTI-SLIP SYSTEMEN EX ZONE MARKERING VERKEERSPLANNEN

WWW.BLOMSMA-SAFETY.COM

076_blomsma_falk.indd 1

02-10-13 14:22

FOTO: WJ-K

Het veiligheidslandschap is opgeschud voor bedrijven, burgers, inspecteurs en politici. Wie spint garen bij de nieuwe plannen en wie moet zichzelf nog eens goed onder de loep leggen?

Stijger én daler: chemiebedrijven

Chemiebedrijven die keer op keer de fout in gaan, worden voortaan zwaarder bestraft. Dat is het resultaat van de aangenomen motie van D66-Kamerlid Stientje van Veldhoven (woordvoerder voor onder meer milieu) die regelt dat chemiefabrieken die vaker

Chemiebedrijven die stevig over de streep gaan, kunnen voortaan direct maatregelen verwachten.

de fout in gaan zelf de kosten voor de extra inspecties betalen. Ook worden ze geconfronteerd met hogere boetes. Van Veldhoven schrijft hierover op de website van D66: ‘Veel chemiebedrijven gaan serieus om met veiligheidsvoorschriften. Maar met deze aangenomen voorstellen pakken we de rotte appels aan. Dat is goed nieuws voor omwonenden en voor iedereen die in de chemiesector werkt. Veiligheid hoort in het DNA van zware chemiebedrijven.’ Aan de andere kant is er ook goed nieuws voor de chemische industrie. De motie zorgt er namelijk óók voor dat het toezicht op deze sector efficiënter wordt ingericht. Volgens de D66-politica komt zo een einde aan de situatie waarin verschillende instanties verantwoordelijk zijn voor het toezicht op een bedrijf. Van Veldhoven: ‘De sector heeft zelf aangegeven dat het toezicht te versnipperd is. Dat brengt grote risico’s met zich mee. Daarom is het goed dat we met dit voorstel het toezicht beter en duidelijker maken voor iedereen. Zo wordt onze chemiesector veiliger.’

Toch grepen zij niet in, aldus het vernietigende rapport van de OvV. Vooral de DCMR, de toezichthouder in Rotterdam en omstreken, moet het ontgelden. Volgens de onderzoekers ging de dienst er bij het toezicht ten onrechte van uit dat een goede relatie met Odfjell de meest effectieve manier vormt om de veiligheid bij het bedrijf te waarborgen. De VRR wordt gezien als medeplichtig: zij trad niet handhavend op, maar sloot zich aan bij de aanpak van de DCMR. De Inspectie SZW was strenger in haar aanpak, maar koos tussen 2009 en 2011 óók voor de DCMR-methode. En dus, concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid, ontstond er zogeheten ‘onderhandelingstoezicht’: misstanden resulteerden niet in straf, maar in nieuw overleg en afstemming om de overtreding ongedaan te maken. ‘Door deze werkwijze wordt het lastiger om kritisch en met afstand van het bedrijf te inspecteren en handhaven’, waarschuwt de OvV. Dat bleek ook wel, want de DCMR was volgens de onderzoekers regelmatig te meedenkend en te meegaand, waardoor burgers en andere betrokkenen geen zicht meer hadden op wat er nou precies op het bedrijfsterrein gebeurde. Sindsdien is de DCMR een stuk strenger. Zo geeft de milieudienst elke twee weken een update over de stand van zaken, inmiddels goed voor dik dertig verslagen over het wel en wee bij het opslagbedrijf. Ook kwam de DCMR met ferme acties op de proppen: eind juli stelde de milieudienst dat Odfjell nog altijd ‘onacceptabel’ bezig was en dat het bedrijf per direct gesloten moet worden.

Stijger: de burger

Wie in ieder geval profiteren van de vernieuwde aandacht voor veiligheid en toezicht, zijn omwonenden en andere geïnteresseerden. De OvV stelt in zijn rapport stellig dat de overheid zorg moet dragen ‘voor het op een publieksvriendelijke en toegankelijke wijze informeren van burgers over de inhoud en betekenis van toezicht en handhaving bij BRZO-bedrijven.’ Een goed voorbeeld hiervan is de website RijnmondVeilig.nl, waarop altijd de laatste incidenten (via de zogeheten CIN-meldingen, meldingen bij het Centraal Incidenten Nummer) binnen tien minuten zichtbaar zijn, inclusief context van wat er aan de hand is. Hierdoor kunnen omwonenden op ieder moment een vinger aan de pols houden en bij onraad inzicht krijgen in wat er aan de hand is. b

●

Wie in ieder geval profiteren van de vernieuwde aandacht voor veiligheid en toezicht, zijn omwonenden.

Veiligheid 2013

075_77_L_safety_special_artikel.indd 13

02-10-13 14:35

25 november 2013 | NEMO Amsterdam

INDUSTRIAL LOW CALORIE DIET

CONGRES

1e Duurzaam Geproduceerd Congres zet de industrie op dieet Niets mooier dan een biertje of een Magnum na een lange dag werken. Maar hoe duurzaam worden deze en andere producten geproduceerd? Hoeveel energie gaat in de productie van deze caloriebommen? Hoor er alles over tijdens het congres Duurzaam Geproduceerd op 25 november 2013 in Amsterdam, waar topsprekers van verschillende industriële bedrijven vertellen hoe zij hun processen op een low calorie diet zetten.

Bovendien wordt tijdens dit congres bekendgemaakt wie de winnaars zijn van de prestigieuze Process en Product Enlightenmentz. De genomineerden zijn lichtende voorbeelden van de mogelijkheden die processen en producten bieden voor duurzame vooruitgang. Bovendien houden twee kopstukken een vurig pleidooi voor het besparen van energie in productieketens, waarna zij in discussie gaan met experts en het publiek. Doelgroep Duurzaam Geproduceerd brengt beslissers in de industrie samen, zoals sitemanagers, business developers en productiemanagers, maar ook onderzoekers, beleidsmakers en consultants. Initiatiefnemers

Partner

Programma

nu in! Schrijf je

13.00 uur

Opening met key note

14.00 uur

Pitches & Preaches Pitches Process Enlightenmentz Energy Saver: Cas König (ESD SIC, Plant Manager of the Year 2013)

15.15 uur

Pauze

15.45 uur

Pitches & Preaches Pitches Product Enlightenmentz Energy Saver

17.00 uur

Debat met experts en energysavers Debat met experts uit het panel n.a.v. de pleidooien van de Energysavers

17.45 uur

Bekendmaking Process en Product Enlightenmentz of the Year

18.00 uur

Borrel

Presentatie: Rob van Hattum (VPRO en Science Center NEMO) en Wim Raaijen (centraal hoofdredacteur Industrielinqs pers en platform)

Wilt u partner worden van dit congres? Neem contact op met Anouk Bouwmeester: T | 020 - 3122797 E | anouk@industrielinqs.nl

Wilt u congresinformatie?

Neem contact op met Hilde Westerink: T | 020 - 3122791 E | hilde@industrielinqs.nl

Contentpartners

Mediapartners

www.duurzaamgeproduceerd.nl/congres _advertentie_duurzaam_geproduceerd_A4.indd 2

03-10-13 11:04

Evides Ongekend betrouwbaar

Complexe watervraagstukken oplossen met een slimme maatwerkoplossing.

ANDUS group companies: Process Equipment & Constructions Armada Janse Armada Mobility Armada Rail FIB Industries HSM Steel Structures ISS Projects Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Belgium Gouda Vuurvast Services

Offshore & Maritime HSM Offshore Van Voorden Castings Van Voorden Maritime

Wij regelen het. www.evides.nl

001_2_79_80_A_omslag_.indd 3

Serving the industry

Kennismaken? Graag. Bel of kijk op www.rijndijk.com of www.andusgroup.com

03-10-13 16:52

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olieen chemische industrie Nr. 10 – 2013

making the difference

Nr. 10– 2013

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

www.sgs.com

001_2_79_80_A_omslag_.indd 2

Grünfeld (VEMW) hekelt irrationele discussie over schaliegas • Shell zinspeelt op GTL-fabriek in VS • Leren van incidenten • Thema: People, planet, profit

03-10-13 16:52